Czerwiec w Bibliotece (2013) - Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

24-28 czerwca, Museum Plantin-Moretus, Antwerpia
Introligator paryski Krzysztof Plantyn przeniósł się do Antwerpii w 1548 r. Rozwinął tu znacząco swoją
działalność, również jako producent inkrustowanych szkatułek i księgarz. Kilka lat później miał miejsce
przykry wypadek: napadnięto go w ciemnej uliczce. Cios szpadą był tak dotkliwy, że lekarz nakazał mu
całkowicie zmienić tryb życia i zaprzestać cięższych prac. Oznaczało to
konieczność zmiany zawodu. Plantyn przekwalifikował się zatem na
drukarza. Pierwszy druk przez niego tłoczony, traktat o wychowaniu
dziewczynek, ukazał się w 1555 r.
Stopniowo firma Plantyna wyrosła na najznaczniejszą europejską
oficynę wydawniczą 2. połowy XVI wieku. Drukarz przyjął za swe
motto „Labore et constantia” (trudem i wytrwałością). Na godle
wyobrażony jest cyrkiel, którego nieruchome ramię oznacza
wytrwałość, drugie zakreślające koło – pracę.
Po śmierci założyciela w 1589 r., firmę przejął jego zięć Jan Moretus,
następnie synowie Jana Baltazar i Jan II i tak kolejni potomkowie dzierżyli z powodzeniem stery firmy,
mieszczącej się nieprzerwanie w tej samej lokalizacji, aż do roku 1876. Wtedy to ostatni spadkobierca
Edward Moretus zdecydował się sprzedać miastu przestarzałą już drukarnię.
Rok później otwarto Museum Plantin-Moretus; w 1939 r. zainicjował działalność Gabinet Rycin
(Prentenkabinet). W styczniu 1945 r. w plac naprzeciwko Muzeum trafił pocisk – to jedyny raz w historii,
gdy budynki zostały uszkodzone (zbiory pozostały bez szwanku – przewieziono je do zamku Lavaux-
Sainte-Anne). Muzeum antwerpskie jest zatem unikatowym w skali światowej zespołem zabytków,
zachowanych w tym samym miejscu od momentu powstania, dokumentujących historię oficyny
drukarskiej – jednej z najważniejszych w okresie nowożytnym.
Na muzeum składa się przede wszystkim zespół budynków wraz z wyposażeniem, począwszy od części
najstarszej, pochodzącej jeszcze z czasów założyciela firmy, poprzez XVII-wieczny kompleks zabudowań
zgrupowanych wokół wewnętrznego dziedzińca aż do klasycystycznej fasady powstałej za czasów
Franciszka Jana Moretusa w 1763 r. Obecnie planuje się dobudowę nowoczesnego magazynu i czytelni.
Zwiedzanie muzeum zajmuje sporo czasu – to ponad 30 pomieszczeń na dwóch piętrach, każde bogato
urządzone. Część z nich to zachowujące oryginalny wystrój prywatne pokoje rodziny Plantynów
i Moretusów, są też pracownie drukarzy i korektorów oraz tematyczne sale wystawowe.
Kolekcja typograficzna liczy ok. 10 ton czcionek, 5 tys. stempli i 15 tys. matryc (form odlewniczych),
ponadto 13 tys. klocków drzeworytniczych i 3 tys. płyt miedziorytniczych. Siedem w pełni sprawnych
maszyn drukarskich, w tym dwie najstarsze na świecie, pochodzące z XVI w., stoi w oryginalnym
pomieszczeniu, gdzie kilkaset lat temu Krzysztof Plantyn nadzorował pracę drukarzy i składaczy. Dziś
odbywają się tu warsztaty i pokazy. Kolekcja Gabinetu Rycin obejmuje ok. 80 tys. obiektów, w tym
ponad 800 szkiców do ilustracji książkowej (głównie autorstwa mistrzów antwerpskich, m.in. Rubensa).
Do niedawna czytelnie Muzeum i Gabinetu Rycin funkcjonowały osobno; od 2011 r. udostępnianie
odbywa się w jednej sali.
Na Archiwum składa się unikatowy zbiór 1,6 tys. jednostek, dokumentujących prace oficyny od samych
jej początków. Zarówno Archiwum, jak i budynki zostały objęte w latach 2001 i w 2005 patronatem
UNESCO.
I wreszcie biblioteka. Obecnie w zbiorze muzeum znajduje się ok. 30 tys. druków XV-XVIII w. i ponad
600 rękopisów. W początkowym okresie kolekcja miała charakter roboczy – korektorzy i wydawcy
potrzebowali księgozbioru podręcznego jako zaplecza intelektualnego do swej pracy. W 1592 r., trzy lata
po śmierci Krzysztofa Plantyna, sporządzono pierwszy katalog biblioteki, zachowany do dziś. Ze spisu
wynika, że na 2 tys. wydawnictw, jakie się ukazały do tego roku w oficynie, biblioteka posiadała tylko 112
„rodzimych” egzemplarzy. Prawdopodobnie założyciel firmy nie gromadził egzemplarzy archiwalnych.
Dlatego do dziś bibliotekarze starają się poprzez zakupy uzupełniać księgozbiór o produkty miejscowej
oficyny. Kolejni drukarze gromadzili własne książki, kupowali je również na aukcjach. W latach
późniejszych miały miejsce ważne donacje, np. w 1953 r. bibliofil antwerpski Max Horn podarował
Czerwiec w Bibliotece (2013)
16