Polska - The INSPIRE project

INSPIRE
Przewodnik po projekcie

Wydawnictwo
Projekt
think about GmbH, Hamburg
Druk i złożenie do druku
Pracownia Reklamowa 3D
Tel.: 0048 660 667 320
Tłumaczenie
Katarzyna Kasowska
Opracowanie redakcyjne i korekta
Beata Fedyn, Ilona Gembalczyk
Kontakt i dystrybucja
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
w Raciborzu
dr Beata Fedyn, dr Ilona Gembalczyk
ul. Słowackiego 55, 47-400 Racibórz, Polska
Tel.: 0048 32 415 50 20
Fax: 0048 32 415 50 02
www.pwsz.raciborz.edu.pl

PRZEWODNIK PO PROJEKCIE INSPIRE
Spis Treści
1. Wprowadzenie 4
1.1. Wprowadzenie do przewodnika 4
1.2. Treść przewodnika 5
2. Tło projektu 6
2.1. Przesłanki projektu INSPIRE 6
2.2. Cele INSPIRE 7
2.3. Grupy docelowe 7
3. Podsumowanie wyników badań dotyczących edukacji nieformalnej
w krajach partnerskich 7
4. Przegląd 15 konspektów lekcyjnych na temat energii odnawialnej i
efektywnego użytkowania energii 12
4.1. Szkoła podstawowa 13
Zasłona przeciwsłoneczna dla niedźwiedzia polarnego 13
Pingwiny z lodowej krainy 14
Pomocnicy Ekoelfów 14
Jak wygląda wiatr? 14
Las jako źródło energii życiowej człowieka 14
Reporterzy lokalnej gazety 15
Nils Holgersson i lot dzikich gęsi 15
Uwaga, papierowe lisy! 15
4.2. Szkoła ponadpodstawowa 16
3
350 16
Dieta energetyczna 17
Zasady produkcji energii elektrycznej 17
Bądź oszczędny – uratuj pingwina 18
Od ziarenka do energii 18
Projekt Ekodom 18
Alternatywne sposoby otrzymywania energii cieplnej 19
5. Kursy treningowe dla nauczycieli „Wykorzystanie nauczania
nieformalnego w szkole” 19
5.1. Szkolenie dla nauczycieli 19
5.2. Instrukcja prowadzenia szkoleń 20
Program (dla wykładowcy) 20
Wprowadzenie 20
Informacje podstawowe 21
Pomysły na ciekawe i kreatywne lekcje 28
Nieformalne nauczanie w szkole 29
Różnorodność metod 30
6. Podsumowanie/Wnioski 32
3

1. WPROWADZENIE
1.1. WPROWADZENIE DO PRZEWODNIKA
Przewodnik jest jednym z rezultatów unijnego projektu „Inspirowanie edukacji
szkolnej nauczaniem nieformalnym” (INSPIRE, Projekt nr 133862-LLP-1-2007-1-DE-
COMENIUS-CMP) wspieranego przez program „Uczenie się przez całe życie”.
Partnerami projektu są:
Uniwersytet Nauk Stosowanych w Hamburgu, Niemcy (partner wiodący),
Förderverein NaturGut Ophoven e.V., Niemcy
Uniwersytet w Daugavpils, Łotwa
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu, Polska
Biorąc pod uwagę obecny stan światowych zasobów energii, globalną sytuację
ekonomiczną i gotowość ludzi do efektywnego i odpowiedzialnego wykorzystywania
natury, można przyjąć, że projekt INSPIRE jest działaniem aktualnym i przydatnym,
zarówno w kontekście europejskim i globalnym. Istota projektu sprowadza się do
wielopoziomowej współpracy między krajami. Współpraca ta dotyczy głównie doświadczeń
w zakresie realizacji idei zrównoważonego rozwoju i możliwości jej realizacji
w odniesieniu do energii odnawialnej oraz zmian klimatycznych w systemie kształcenia
i wychowania szkolnego. Szczególnego znaczenia nabiera tutaj wykorzystanie metod
stosowanych w edukacji nieformalnej. W skali mikro wspomniana kooperacja odnosi
się do naukowców, nauczycieli różnych przedmiotów, nauczycieli i uczniów, nauczycieli
w szkołach oraz personelu pozaszkolnych miejsc edukacyjnych.
Pomimo tego, iż jest to w skali światowej niewielki projekt, może on mieć jednak
znaczący wpływ na kraje partnerskie, Unię Europejską oraz inne miejsca w świecie.
Wpływ ten mogą zapewnić oferowane materiały edukacyjne. Materiały te można
wykorzystać w przygotowaniu nauczycieli do realizacji treści z zakresu edukacji
energetycznej oraz do pracy z dziećmi i młodzieżą w szkołach oraz nieformalnych
miejscach edukacji. W przewodniku opisano sposoby wykorzystania wspomnianych
materiałów.
Przewodnik jest źródłem zawierającym informacje na temat działań projektowych,
badań i ich rezultatów oraz oceny projektu. Partnerzy z Niemiec, Łotwy i Polski
pod kierownictwem Uniwersytetu Nauk Stosowanych w Hamburgu opracowali
koncepcję przewodnika. Jego treść, forma i styl są wynikiem wielu wspólnych dyskusji.
Opracowując przewodnik starano się przedstawić w jasny sposób istotę projektu, jego
wyniki oraz przydatność dla zawodowych potrzeb odbiorców.

Celem przedstawionej publikacji jest podsumowanie wszelkich istotnych
rezultatów projektu oraz zaprezentowanie jego wyników oraz oferty edukacyjnej
nauczycielom zainteresowanym zagadnieniami z zakresu energii odnawialnej, jej
efektywnego używania oraz zmian klimatu. Zagadnienia te mogą być realizowane
w szkole jak i w nieformalnych miejscach edukacji. Publikacja jest zatem przewodnikiem
dla szerokiej rzeszy odbiorców – nauczycieli pracujących w szkołach, w miejscach
pozaszkolnej edukacji oraz dla osób szkolących nauczycieli.
W prezentowanym przewodniku zostały zawarte przede wszystkim niezbędne
opisy projektu i jego wyników. Pozostałe materiały związane z projektem są dostępne
w krajach partnerskich w języku narodowym i w języku angielskim angielskim.
Przewodnik zawiera również wszelkie niezbędne adresy stron internetowych.
Umożliwia to zainteresowanym projektem kopiowanie jego wyników w postaci
materiałów edukacyjnych. Materiały te opracowane są w języku angielskim, niemieckim,
polskim oraz łotewskim. Przewodnik po projekcie INSPIRE dostępny jest w wersji
drukowanej oraz w formie elektronicznej (do pobrania ze strony internetowej projektu).
1.2. TREŚĆ PRZEWODNIKA
Pierwsza część przewodnika zawiera wstępne informacje na temat prezentowanej
publikacji.
W drugiej części czytelnikom zostają zaprezentowane podstawowe informacje
na temat projektu INSPIRE.
Pierwszym etapem projektu była identyfikacja w każdym kraju partnerskim
bieżącej sytuacji w zakresie wykorzystania edukacji nieformalnej oraz realizacji treści na
temat energii i zmian klimatu w praktyce szkolnej. Uzyskano odpowiedzi na następujące
pytania:
Czy nauczyciele realizują tematy związane z energią w szkole i w miejscach
edukacji pozaszkolnej?
Jak często i w zakresie jakich zagadnień nauczyciele wykorzystują pozaszkolne
miejsca edukacji?
Wyniki wspomnianej diagnozy przedstawiono w trzeciej części przewodnika.
Omówienie 15 opracowanych konspektów zajęć zaprezentowano w rozdziale 4.
Rozdział 5 zawiera program kursu dla nauczycieli.
Podsumowanie realizacji projektu oraz jego efektów zawarte jest w części szóstej.
5

2. TŁO PROJEKTU
2.1. PRZESŁANKI PROJEKTU INSPIRE
Według Komisji UNESCO nieformalna edukacja obejmuje około 70 % wszystkich
ludzkich procesów uczenia się. Edukacja nieformalna koncentruje się na człowieku,
a nie na przedmiocie nauczania czy materiałach dydaktycznych. Realizowana jest
przez wiele instytucji życia publicznego, które nie należą do oficjalnego systemu
oświatowego. Nieformalna edukacja nie prowadzi zatem do uzyskania określonych
uprawnień zawodowych. Podejmowana jest z inicjatywy osoby uczącej się, a jej celem
jest uzupełnienie formalnego nauczania poprzez umożliwienie zastosowania w praktyce
wiedzy zdobytej w szkole. Większość programów edukacji nieformalnej realizowanych
jest w czasie wolnym od zajęć szkolnych.
Nieformalne uczenie się jest procesem, który trwa przez całe życie. Człowiek
zdobywa wiedzę, umiejętności i określone wartości na podstawie codziennych doświadczeń
oraz wychowawczego wpływu swojego otoczenia – rodziny, wizyt w bibliotece,
muzeum, parku, zoo, czy kontaktu z mediami.
Szczególnego znaczenia nabiera możliwość kształtowania poprzez edukację
nieformalną szczególnych cech społecznych u uczących się. Mamy tu na myśli przede
wszystkim odpowiedzialność społeczną i osobistą, zdolność podejmowania inicjatyw,
umiejętność efektywnego porozumiewania się w grupie oraz gotowość do uczciwego
zachowania się oraz poszanowania norm społecznych.
Wskazane zalety edukacji nieformalnej stwarzają warunki do wykorzystania tej
formy uczenia się w wielu ważnych obszarach życia społecznego. Jednym z takich
obszarów jest problem racjonalnego użytkowania energii, ochrony klimatu oraz
promowania źródeł energii odnawialnej. Edukacja nieformalna może być zatem
uzupełnieniem standardowych programów nauczania realizowanych w szkole.
Zmiany klimatu i użytkowanie energii stały się istotnymi aspektami działań edukacyjnych,
szczególnie po opublikowaniu ostatnich raportów IPCC, konferencjach na Bali
(grudzień 2007), w Bangkoku (kwiecień 2007) oraz zapoczątkowanych już w 2004 roku
przez ManagEnergy badań realizacji programów edukacyjnych odnoszących się do
zagadnień energii odnawialnej. Wnioski z tych badań wskazują na nieodzowne czynniki
warunkujące skuteczność edukacji we wspomnianym obszarze:
Realizacja projektów wspierających ideę „uczenia się przez doświadczenie”.
Zasada ta odnosi się przede wszystkim do pracy z dziećmi. Należy zachęcać je do
wspólnych zabaw, twórczości i doświadczeń. Zdobyta w ten sposób wiedza, umiejętności
i wartości będą łatwiej przenoszone do osobistych zachowań dzieci.
Integracja z programem nauczania.
Połączenie aspektów teoretycznych z praktycznymi.
Szkolenie nauczycieli.
Przedstawione wyniki wskazują na potrzebę opracowywania programów edukacyjnych,
które wdrażałyby wskazane założenia. Przykładem takiego programu jest
Międzynarodowy Projekt „Inspire School Education by Non-formal Learning”.

2.2. CELE INSPIRE
Cele Inspire są zgodne z ideą „Dekady Edukacji dla Zrównoważonego
Rozwoju”. Projekt skupia się na wykreowaniu współpracy pomiędzy pozaszkolnymi
miejscami edukacji a formalnym nauczaniem w szkole w zakresie tematyki energii
odnawialnej i niekorzystnych zmian klimatycznych spowodowanych przez nieracjonalne
gospodarowanie energią. Celem projektu jest opracowanie skutecznych metod
realizacji wymienionych zagadnień, głównie w ramach edukacji nieformalnej, ulepszanie
jakości kursów doskonalenia nauczycieli w zakresie intensywniejszego wykorzystania
przez nich nauczania nieformalnego oraz promowanie nowych miejsc uczenia
się.
Przyczyni się to do zwiększenia poziomu wiedzy i umiejętności młodych
Europejczyków na temat edukacji dla zrównoważonego rozwoju.
Partnerzy projektu w Niemczech, w Polsce i na Łotwie opracowali koncepcję,
metody i materiały, które będą mogły być wykorzystane w innych krajach w Europie
i poza jej granicami.
2.3. GRUPY DOCELOWE
Głównymi grupami docelowymi INSPIRE są instytucje kształcące nauczycieli,
szkoły oraz instytucje edukacji nieformalnej.
Oczekuje się, że pedagodzy, nauczyciele, doradcy metodyczni oraz pracownicy
instytucji edukacji pozaszkolnej będą korzystali z wypracowanych w trakcie realizacji
projektu metod pracy oraz materiałów edukacyjnych, które mogą zoptymalizować
procesy uczenia się zarówno w szkole, jak i w nieformalnych miejscach edukacji.
3. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ DOTYCZĄCYCH
EDUKACJI NIEFORMALNEJ W KRAJACH PARTNERSKICH
Treść tego rozdziału odnosi się do podsumowania analizy istniejącej integracji
pozaszkolnych miejsc edukacji z edukacją szkolną. Analizę tę przeprowadzono w pierwszym
etapie projektu. Obejmowała ona:
Studium literatury, analizę światowych i europejskich raportów, prawa
oświatowego, podstawy programowej kształcenia ogólnego, dostępnych artykułów
w czasopismach, stron internetowych oraz wyników badań naukowych.
Wywiady z ekspertami i ankiety wśród nauczycieli na temat oceny wykorzystania
nieformalnych miejsc edukacji w formalnym kształceniu szkolnym i realizacji
tematów dotyczących energii na poszczególnych szczeblach kształcenia.
Przegląd placówek nieformalnej edukacji oraz zapoznanie się z ich ofertą
edukacyjną dotyczącą energii, energii odnawialnej i zmian klimatu.
7

Pełny raport dotyczący tej analizy jest dostępny w formie papierowej w języku
angielskim oraz niemieckim, polskim, łotewskim - w instytucjach partnerów projektu,
można go również pobrać ze strony internetowej projektu INSPIRE - www.inspireproject.eu
Wyniki realizacji pierwszego etapu projektu były podstawą dla opracowania
konkretnych działań edukacyjnych, czyli szkoleń dla nauczycieli i propozycji konspektów
zajęć.
Poniżej przedstawiono podsumowanie wyników przeprowadzonej diagnozy.
Zastosowano tu pytania i odpowiedzi pozwolą stopniowo omówić zbadaną sytuację
i odkryć wyzwania oraz najlepsze przykłady praktyczne.
Jakie działania i inicjatywy globalne, europejskie i narodowe dotyczące
edukacji nieformalnej i edukacji energetycznej podejmuje się w krajach partnerskich?
Edukacja nieformalna oraz edukacja energetyczna uważane są za istotny
składnik edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Znaczenie tych trendów związane jest
z współczesnymi ekonomicznymi, ekologicznymi, społecznymi i politycznymi problemami
świata. Temat edukacji nieformalnej, jako szerszy aspekt edukacji, jest nieustannie
omawiany globalnie w wielu formach- artykułach, publikacjach, Internecie.
Jednak edukacji energetycznej poświęca się mniej uwagi. Dostępne są przede wszystkim
propozycje praktycznych rozwiązań, brakuje natomiast wyników badań naukowych
oraz monografii.
Edukacja nieformalna w Niemczech często odbywa się w placówkach edukacyjnych
takich, jak centra środowiskowe, muzea, biblioteki. Daje to szkołom wiele
możliwości współpracy. Nieformalne miejsca edukacji chętnie podejmują współpracę,
istnieją jednak pewne problemy komunikacyjne.
Integracja edukacji nieformalnej z edukacją szkolną jest zalecana przez politykę
oświatową. Istnieją ciekawe inicjatywy promujących edukację nieformalną, zwłaszcza
dla edukacji energetycznej poprzez wprowadzanie idei oszczędzania energii w życie
codzienne szkoły. Co więcej, dostępne są propozycje konspektów lekcyjnych na tematy
związane z energią. Konspekty te opracowane są przez placówki edukacji pozaszkolnej.
Można je wykorzystać na wielu przedmiotach realizowanych w szkole. Jednak dla
pełnej realizacji edukacji energetycznej potrzeba więcej wsparcia i pomocy finansowej.
Polityka szkolna często postrzega jako priorytet unikanie problemów organizacyjnych
w klasie. Utrudnia to często wprowadzenie edukacji nieformalnej. Obecnie dąży się do
tego, aby dać szkołom więcej autonomii. Istnieje prawdopodobieństwo, że doprowadzi
to do lepszego wprowadzenia edukacji nieformalnej i do wzrostu zróżnicowania
placówek edukacyjnych.
Obecnie ustawodawstwo oraz polityka edukacji nieformalnej na
Łotwie
znajduje się w fazie rozwoju. Różne ministerstwa są odpowiedzialne za organizację tej
formy edukacji. Na Łotwie wciąż jest ona rozumiana jako edukacja młodzieży lub
edukacja zainteresowań. Takie podejście ma pozytywne wyniki, jednak różni się od
definiowania edukacji nieformalnej w większości krajów.

Jak wykazują badania, edukacja nieformalna jest sukcesywnie wprowadzana
na różnych poziomach edukacji. Nauczyciele odwiedzają muzea, biblioteki, szkoły
muzyczne, sportowe, plastyczne oraz niektóre pozaszkolne miejsca edukacji zajmujące
się edukacją środowiskową i edukacją dla zrównoważonego rozwoju. Zagadnienia
związane z energią są uwzględniane i realizowane w ramach tematów dotyczących
edukacji środowiskowej i edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Jest to ciągle aktualnym
celem działalności polityków, naukowców i nauczycieli, ponieważ przepisy
dotyczące edukacji na Łotwie nie traktują jasno i wyraźnie idei edukacji dla zrównoważonego
rozwoju jako zagadnienia naczelnego.
Na Łotwie można wymienić tylko kilka pozaszkolnych miejsc edukacji, które
realizują tematy związane z energią i jej efektywnym użytkowaniem. Większość tych
miejsc nie ma jeszcze opracowanych konspektów zajęć. Edukacja energetyczna nie jest
prowadzona regularnie i jak wykazują badania, te tematy nie są popularne wśród
nauczycieli.
Edukacja nieformalna Polsce jest prowadzona przez różnego typu instytucje
i organizacje niepodlegające wprost Ministerstwu Edukacji Narodowej. Podczas
konferencji „Doświadczać uczenia”, która odbyła się 8 grudnia 2004 r. w Warszawie
edukacja nieformalna została określona jako „nauka poprzez praktykę”. Większość
programów edukacji nieformalnej realizuje się w czasie wolnym od zajęć szkolnych.
W Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej określono, że edukacja nieformalna
powinna być prowadzona przez instytucje oraz urzędy centralne i wojewódzkie,
samorządy, administracje terenów chronionych, organizatorów wypoczynku, organizacje
społeczne, kościoły i związki wyznaniowe, miejsca pracy, rodzinę, media.
Udział wymienionych podmiotów w promowaniu wykorzystania energii odnawialnej
jest znaczenie większy niż szkół, jednak ciągle niewystarczający.
Jakie są różnice i podobieństwa w realizacji edukacji nieformalnej w trzech
krajach partnerskich?
We wszystkich krajach partnerskich idea edukacji nieformalnej jest realizowana.
Wydaje się jednak, ze najlepiej rozwinięty jest system edukacji nieformalnej w Niemczech.
W kraju tym pozaszkolne miejsca edukacji często oferują i tworzą specjalne
programy dla szkół. Na Łotwie i w Polsce miejsca nieformalnej edukacji pracują bardziej
niezależnie od edukacji szkolnej. Podczas gdy w Niemczech wiele pozaszkolnych
miejsc edukacji jest zaangażowanych w popularyzację różnych dziedzin nauk ścisłych
i nowoczesnych technologii, instytucje nieformalnej edukacji na Łotwie i w Polce
generalnie wykazują tendencje w kierunku nauk społecznych, humanistycznych
i edukacji artystycznej. W Niemczech istnieją instytucje i firmy, które specjalizują się
w zagadnieniach związanych z energią (zajrzyj do listy miejsc edukacji pozaszkolnej
w Niemczech). W Polsce i na Łotwie istnieją placówki, gdzie uczniowie mogą zapoznać
się z tematach na temat energii, ale tylko kilka z nich ma opracowaną ofertę dla szkół.
Właściwie w krajach tych nie istnieją instytucje specjalizujące się wyłącznie
w problematyce edukacji energetycznej.
9

Istotnym podobieństwem wydają się być zagadnienia związane z przygotowaniem
nauczycieli do integrowania formalnego nauczania z nieformalnym. Respondenci
we wszystkich trzech krajach wyrazili swoje wątpliwości na temat jakości przygotowania
nauczycieli do tego rodzaju integracji. Poza tym we wszystkich krajach dostrzeżono
potrzebę podniesienia rangi zagadnień związanych z energią wśród nauczycieli.
Obecnie wartość tego tematu nie jest przez nich doceniana. Zadowalającym jest jednak
dobre przygotowanie nauczycieli do edukacji ekologicznej.
Czego można nauczyć się z najlepszych przykładów praktycznych w poszczególnych
krajach?
Praktyczne przykłady w Niemczech dowodzą, że można z sukcesem integrować
zagadnienia związane z energią nie tylko na lekcjach, ale również w życiu szkolnym
i umieścić je w dyrektywach szkolnych. Pomocne mogą się tu okazać konkursy lub
bodźce ekonomiczne, takie jak inicjatywa “Pół na pół”. Nauczanie o energii powinno
odbywać się interdyscyplinarnie. Powinno się także unikać rozbieżności pomiędzy
prawdziwym życiem a uczeniem się. Kolejnym aspektem są opinie nauczycieli na temat
przygotowania ekspertów pozaszkolnych. Eksperci powinni dysponować obszerną
wiedzą merytoryczną i metodyczną.
Na Łotwie można dostrzec dwa dobre przykłady praktyczne. Jeden jest
związany z państwową spółką energetyczną – LATVENERGO, która organizuje wiele
działań edukacyjnych. Adresowane są one przede wszystkim do studentów i dotyczą
zagadnień związanych z prądem i jego produkcją. Jest to przykład inicjatywy społeczności
biznesowej, która przejmuje odpowiedzialność za edukowanie populacji.
Kluczowa rolą tej spółki dla łotewskiej ekonomii czyni te działania rozpoznawalnymi
dla większości nauczycieli. Kolejnym przykładem może być Uniwersytet w Daugavpils
(zajrzyj do listy miejsc pozaszkolnych na Łotwie). Wydaje się, że w krajach, w których
nie ma dobrze rozwiniętej struktury pozaszkolnych miejsc edukacji uniwersytety i inne
placówki szkolnictwa wyższego mogłyby służyć jako tego rodzaju miejsca. Znajduje się
tam bowiem niezbędny sprzęt i eksperci z odpowiednią wiedzą i umiejętnościami.
Polska oferuje doświadczenie wiążące się z pozyskiwaniem różnych sponsorów
i funduszy w celu finansowania szerokiego wachlarza działań związanych z edukacją
ekologiczną. Następujące działania można uznać za najlepsze przykłady praktyczne:
1) Autobus Energetyczny – mobilna informacja i centrum edukacyjne, które
dostarczają darmowej informacji i porad na temat oszczędzania energii i promowania jej
odnawialnych źródeł.
2) Projekt "Plantacje roślin energetycznych szansą dla rolnictwa". W 2007 roku
Polski Klub Ekologiczny Okręg Górnośląski zapoczątkował we współpracy z Fundacją
Ekologiczną „Silesia” akcję edukacyjną wśród młodzieży i studentów pod tytułem
„Posadź roślinę energetyczną”. Ta część projektu polega na organizowaniu w ogrodach
przyszkolnych/uczelnianych małych „plantacji” roślin energetycznych.
3) Program „Sięgnij po Słońce”. Inicjatywa edukacyjna mająca na celu ochronę
klimatu i zmniejszenie globalnego ocieplenia - program wykorzystania energii odnawialnej
w społecznościach wiejskich metodą zrób to sam.

Jakie są główne wyzwania i potrzeby szkół w związku z tematem projektu?
Kraje partnerskie różnią się w zakresie rozwoju i praktycznego wdrażania idei
edukacji energetycznej, dlatego też główne wyzwania i potrzeby w tym zakresie są
także różne. W Niemczech, jedną z głównych potrzeb jest stworzenie programów
dostosowanych do obecnej struktury zajęć szkolnych oraz niskiego poziomu wyposażenia
i budżetu szkół. Edukacja nieformalna powinna być ogólnodostępna i realizowana
niezależnie od lokalizacji. Kolejną potrzebą jest zainicjowanie grup projektowych
w szkołach. Grupy te pomogłyby rozpropagować założenia edukacji energetycznej,
pomóc wprowadzać tematy na temat energii i w ten sposób nakłonić nauczycieli do
współpracy.
W Polsce największe potrzeby i braki na polu edukacji dotyczącej energii są
związane z przygotowaniem nauczycieli w trakcie studiów oraz niską korelacją formalnego
programu nauczania z zajęciami pozaszkolnymi. Istotnym zagadnieniem jest
również niedobór czasu na realizację tematów dotyczących energii, energii odnawialnej
i zmian klimatu związany ze zbyt obszernym programem nauczania i problemami
organizacyjnymi, wynikającymi ze zbyt licznych klas. Badania wykazują, że główną
przyczyną utrudniającą podjęcie edukacji energetycznej i współpracy w tym zakresie
z placówkami edukacji nieformalnej jest brak tradycji kooperacji między szkołą a tymi
placówkami, niska motywacja nauczycieli do podejmowania takich działań oraz
niewystarczające fundusze na ich realizację w budżecie szkoły, miasta, powiatu.
Na Łotwie system instytucji edukacji nieformalnej nie jest jeszcze dostatecznie
rozwinięty, dlatego do głównych wyzwań powinno podchodzić się systemowo:
Na poziomie kraju: podejście prawne/systemowe, badania, program kształcenia,
hyper-centralizacja, finansowanie, rozwój pozaszkolnych miejsc edukacji.
Na poziomie nauczycieli: odpowiednie przygotowanie, motywacja, czas,
materiały i pomoce, współpraca z placówkami edukacji pozaszkolnej.
Na poziomie uczniów: motywacja, odpowiedzialność, samodyscyplina, czas.
Na poziomie placówek edukacji nieformalnej: wyposażenie, przygotowanie
personelu, materiały dydaktyczne, motywacja, koordynowanie oferty z potrzebami
i zainteresowaniami uczniów i szkolnym programem nauczania, kierownictwo,
autoprezentacja, współpraca ze szkołami, czas.
Na poziomie rodziny: zainteresowanie i motywacja rodziców, tradycje
rodzinne.
Jak wynika z opisu, wspólne wyzwania i potrzeby związane są głównie ze
środkami finansowymi, problemami na poziomie przygotowania nauczycieli oraz
współpracą pomiędzy/wewnątrz szkół i miejsc edukacji nieformalnej.
Jakie są główne szanse na ulepszenie i rozwój edukacji energetycznej
i współpracy szkół w tym zakresie z instytucjami edukacji nieformalnej?
W Niemczech istnieje szansa na pozytywny rozwój w związku
z reformą struktury szkolnej. Szkołom powinny posiadać więcej autonomii.
11

Zagadnienia energii i jej efektywnego użytkowania powinny mieć w edukacji formalnej
wyższy priorytet. Inicjatywa „szkół otwartych” stwarza możliwość poprawy ich
integracji z instytucjami nauczania nieformalnego. Ogromną możliwością jest rozszerzenie
w Niemczech działalności szkół całodziennych. Niektóre szkoły praktykują
współpracę z partnerami zewnętrznymi w realizacji programów popołudniowych,
chociaż nie wszyscy uczniowie korzystają z tego modelu szkolnego. Szkoły, które
realizują tematy energii w ramach programu nauczania mogą stanowić wzór do
naśladowania dla innych. Ponadto idee i koncepcje zawarte w takich dokumentach, jak
Agenda 21 i BLK Program (programu rządowego na temat edukacji dla zrównoważonego
rozwoju) powinny być bardziej propagowane i wykorzystywane w praktyce
szkolnej.
Zespół projektowy z Łotwy poleca skupić się bardziej na instytucjach szkolących
nauczycieli. Instytucje te mają większą szansę profesjonalnego przygotowania
nauczycieli do integrowania nauczania formalnego z nieformalnym oraz do współpracy
z pozaszkolnymi miejscami edukacji. Instytucje te wykorzystywałyby możliwość
kształtowania gotowości nauczycieli do angażowania się w różne działania edukacyjne
mające na celu zrównoważony rozwój. Można już dostrzec pozytywne zmiany w tym
zakresie w zaktualizowanym programie nauczania fizyki, chemii, biologii i matematyki
dla szkół średnich.
Główne warunki, które w Polsce są niezbędne do pełnej integracji nauczania
formalnego z nieformalnym to zainteresowanie władz i wsparcie – również finansowe
oraz współpraca z rodzicami.
4. PRZEGLĄD 15 KONSPEKTÓW LEKCYJNYCH NA TEMAT
ENERGII ODNAWIALNEJ I EFEKTYWNEGO UŻYTKOWANIA
ENERGII
Każdy kraj partnerski stworzył 5 innowacyjnych konspektów zajęć dla szkół
i pozaszkolnych miejsc edukacji. Przedmiotem tych konspektów jest energia odnawialna,
jej oszczędne użytkowanie oraz zmiany klimatu. Główne cele opracowanych
propozycji zajęć ukierunkowane są na kształtowane umiejętności społecznych, odpowiedzialności
społecznej za stan środowiska oraz dostarczanie niezbędnych wiadomości
z zakresu ekologii, energii i klimatu. Przedstawione konspekty lekcyjne przygotowano
z myślą zainspirowania i zachęcenia nauczycieli do wykorzystywania aktywnych
metod pracy z uczniem. Metody te są znacznie częściej wykorzystywane w instytucjach
edukacji nieformalnej. Częstsze wprowadzanie tych metod do formalnej
edukacji szkolnej może prowadzić do osiągania lepszych rezultatów kształcenia
i wychowania.
Konspekty lekcyjne są zatem zaprojektowane w taki sposób, aby zarówno
pracownicy pozaszkolnych miejsc edukacji, jak i nauczyciele w szkole mogli czerpać
z nich inspiracje do planowania i realizacji swoich własnych zajęć.

15 konspektów lekcyjnych na temat energii odnawialnej i wydajnego
użytkowania energii
4.1. SZKOŁA PODSTAWOWA
Tytuł konspektu
Autor
1. Zasłona przeciwsłoneczna NaturGut Ophoven
dla niedźwiedzia polarnego
2. Pingwiny z lodowej krainy PWSZ Racibórz
3. Pomocnicy Ekoelfów PWSZ Racibórz
4. Jak wygląda wiatr? PWSZ Racibórz
5. Las jako źródło energii życiowej człowieka PWSZ Racibórz
6. Reporterzy lokalnej gazety PWSZ Racibórz
7. Nils Holgersson i lot dzikich gęsi NaturGut Ophoven
8. Uwaga, papierowe lisy! NaturGut Ophoven
Konspekty te są przeznaczono do zajęć z dziećmi w wieku od 5 do 11 lat. Czas
trwania zajęć – od 2 do 6 godzin.
Zasłona przeciwsłoneczna dla niedźwiedzia polarnego
Niedźwiedzie polarna spędzają zimę na krach lodowych.
Polują wtedy na różne gatunki fok, mniejsze wieloryby i ryby.
Zostają na suchym lądzie tylko latem, ponieważ wtedy lód się topi.
Muszą wówczas przetrwać długie okresy głodu. Jeśli na Arktyce
zabraknie lodu, niedźwiedzie polarne stracą fundamentalną
podstawę do życia. Szybsze topienie lodu wiosną skraca okres
polowania i tym samym niedźwiedzie polarne muszą pościć przez
dłuższy czas. Chore osobniki oraz młode niedźwiadki mają małe szanse
na przeżycie tego trudnego okresu.
Propozycja zajęć „Zasłona przeciwsłoneczna dla niedźwiedzia polarnego”
pokazuje to zjawisko w sposób zrozumiały dla dzieci. Lód nie zamarza tak jak powinien.
Życie na biegunie północnym staje się bardzo trudne, więc niedźwiedź polarny wybiera
się w długą podroż do dzieci. Ma nadzieję, że uzyska od nich pomoc. W trakcie zajęć
dzieci dowiadują się wielu ekscytujących szczegółów o życiu małego
niedźwiadka. Wykorzystuje się tutaj gry i historyjki. Uczestnicy stają się
„opiekunami” zwierząt i klimatu.
13

Pingwiny z lodowej krainy
Uczniowie wybierają się na wyprawę razem z pingwinami
mieszkającymi na Antarktydzie w pobliżu polskiej stacji badawczej.
Przewodnikiem wyprawy i gospodarzem jest prof.
Dobrowolski. Po drodze, urozmaiconej różnymi zabawami
zapoznającymi ze zwyczajami pingwinów, dzieci uświadamiają
sobie wpływ zmian klimatu na życie tych zwierząt. Wspólnie zastanawiają
się nad sposobami powstrzymania postępujących zmian klimatycznych.
Wprowadzeniem do zabawy może być przedstawienie przez nauczyciela krótkiej
historyjki o pingwinach na podstawie opowiadania Aliny i Czesława Centkiewiczów
„Zaczarowana zagroda”. Jest to krótka opowieść o pracy badawczej polskich polarników
na Antarktydzie. Zainteresowali się oni życiem pingwinów i postanowili je
oznakować aluminiowymi obrączkami i zbadać szlaki ich wędrówek. Pingwiny dawały
się zamykać na noc w lodowej zagrodzie, ale rano zagroda okazywała się pusta. Nie były
to jednak czary, tylko (wypatrzył to jeden z lotników) sprytne pingwiny wymykały się.
Jak tresowane zwierzątka stawały sobie kolejno na ramionach! Oznakowane i wypuszczone
na wolność ptaki powróciły wiosną do swoich siedlisk obok stacji badawczej.
Pomocnicy „Ekoelfów”
Wielki czarnoksiężnik nazywany „Zagładą” porwał
wszystkie mieszkające na Ziemi „Ekoelfy”, które pilnowały
ekologicznego porządku. Od tego momentu na Ziemi zaczęły
dziać się bardzo złe rzeczy, nikt nie panował nad poczynaniami
ludzi i ich złymi nawykami. Bez „Ekoelfów” przyrodzie grozi
zagłada. Jest jednak szansa – przyrodzie mogą pomoc dzieci!
Jak wygląda wiatr?
Wiatr i energia wiatru jako odnawialne źródło energii, jego
znaczenie i wykorzystanie to podstawowe treści zaproponowanych
zajęć. Dzieci poznają znaczenie wiatru dla życia człowieka,
roślin, zwierząt i Ziemi. Zabawy wizualizacyjne, ruchowe i edukacyjne,
inscenizacje, teatr chińskich i hiszpańskich cieni pozwalają
uatrakcyjnić zajęcia i uzyskać odpowiedź na pytanie jak wygląda
wiatr.
Las źródłem energii życiowej człowieka
Las jako formacja roślinna, w której wyróżniamy przynajmniej
cztery warstwy - drzewostan, podszyt, runo i edafon. Las
i jego drzewostan jako źródło energii, siły witalnej człowieka oraz
tak potrzebnych człowiekowi doznań i przeżyć estetycznych.

Las jako źródło odnawialnych surowców energetycznych. Rodzaje lasów, drzew,
makro i mikrokosmos lasu. Zabawy wizualizacyjne, ruchowe i edukacyjne zmierzające
do uwrażliwienia na piękno lasu i konieczność jego ochrony.
Reporterzy lokalnej gazety
Z powodu choroby pracowników redakcji lokalnej gazety
podejmującej problemy ochrony środowiska, potrzebna jest pomoc
wolontariuszy w przygotowaniu kolejnego numeru czasopisma.
Chętne osoby, pod opieką redaktorów naczelnych, starają się
zdobyć potrzebne do kolejnego numeru informacje - odwiedzają
bibliotekę, pobliskie sklepy, rozmawiają z przechodniami. Swoją
pracę dokumentują zdjęciami i obszernym opisem.
Nils Holgersson i lot dzikich gęsi
Uczniowie wybierają się w podróż z dzikimi gęsiami.
Używają w tym celu sprzętu GPS. W trakcie podróży zapoznają się
z wiadomościami na temat wpływu zmian klimatu na migrację
ptaków. Zastanawiają się nad sposobami powstrzymania niekorzystnych
zmian klimatycznych. Powracające z migracji ptaki
kierują naszą uwagę na zbliżający się koniec zimy. Wędrujące grupy
gęsi i żurawi są dobrze znanymi zwiastunami nadchodzącej wiosny.
Jednak od pierwszych oznak globalnego ocieplenia obserwacje te wiążą się
z wieloma obawami. Migrujące ptaki mogą mieć wkrótce kłopoty. To zjawisko zostanie
zilustrowane przez słynną powieść dla dzieci „Cudowna podroż”. Wspomniana
książka została napisana dla dzieci oraz dorosłych, którzy lubią przygody i kochają
przyrodę. Opowiada historię małego Nillsa Holgerssona, który podróżuje przez całą
południową Szwecję na grzbiecie domowej gęsi. Czytelnik poznaje historię i krajobraz
Szwecji oraz obserwuje, jak ten mały chłopiec staje się odpowiedzialny i gotowy do
pomocy.
Historia zostaje przerwana w rozdziale 46 i zmienia się następująco: gęsi zostają
w Laponii i jesienią nie wracają na południe. Wspólnie z dziećmi poszukiwać będziemy
powodów tej sytuacji oraz pomysłów na powstrzymanie zmian klimatu.
Uwaga, papierowe lisy!
Czy rolka papieru toaletowego jest, choć częściowo, odpowiedzialna za
eksploatację ostatnich wiekowych lasów? Czy książka do ćwiczeń nie jest tak niewinna,
na jaką wygląda? Papier jest produktem globalnym. Dla przykładu Niemcy zużywają
średnio 19 milionów ton papieru, więcej niż Afryka i Ameryka południowa razem.
Niemieckie dziecko zużywa tyle papieru w swoim pierwszym roku
życia, co Hindus w ciągu 56 lat.
15

Co piąte drzewo ścinane na świecie kończy w papierni, a dla
Niemiec corocznie ścinane jest 50 milionów cm3, a to oznacza 600
gramów papieru dziennie na osobę! Jednak niewielka ilość
rodzimego drewna jest używana do produkcji papieru. Dla
dużych firm rynek globalny jest bardziej ekonomiczny i lukratywny,
dlatego 88% celulozy używanej do produkcji papieru
w Niemczech pochodzi z zagranicy. W opinii World Watch Institute
produkcja celulozy powoduje jedne z najpoważniejszych problemów środowiskowych.
W celu wytworzenia krotkożywotnych produktów niszczone są wyjątkowe ekosystemy.
Produkcja papieru nie tylko niszczy wartościowe środowisko, ale wyczerpuje
źródła takie, jak energia i woda. Razem z papierowymi lisami dzieci towarzyszą książce
do ćwiczeń w powrocie do domu - do Kanady. Patrząc na zdjęcia poznają nie tylko
piękno imponujących kanadyjskich lasów deszczowych, ale również niebezpieczeństwa,
jakie powoduje ich wycinanie. Uczą się jak papier jest produkowany, otrzymują
instrukcje na temat oszczędzania papieru oraz dowiadują się, dlaczego dobrze jest
używać papier z odzysku.
4.2. SZKOŁA PONADPODSTAWOWA
Tytuł konspektu
Autor
1. 3503 HAW Hamburg
2. Dieta energetyczna HAW Hamburg
3. Zasady produkcji energii elektrycznej Uniwersytet w Daugavpils
4. Bądź oszczędny – uratuj pingwina Uniwersytet w Daugavpils
5. Od ziarenka do energii Uniwersytet w Daugavpils
6. Projekt Ekodom Uniwersytet w Daugavpils
7. Alternatywne sposoby otrzymywania Uniwersytet w Daugavpils
energii cieplnej
PRZEGLĄD TREŚCI KONSPEKTÓW DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH
350 3
W tej jednostce lekcyjnej uczestnicy dyskutują o izolacji
cieplnej budynków i uczą się o podstawowych formach transmisji
ciepła oraz rodzajach materiałów izolacyjnych. Uczestnicy
samodzielnie tworzą izolacje budynków (jako uproszczone
modele, w pracach grupowych) i po przeprowadzeniu eksperymentów
analizują, które z budynków zostały najlepiej ocieplone.
Uczniowie dowiadują się również o znaczeniu izolacji budynków dla
ochrony klimatu.

Ogrzewanie mieszkań jest jednym z najważniejszych obszarów, w których
Europejczycy zużywają energię. Prowadzi to do emisji dwutlenku węgla, a następnie do
efektu cieplarnianego. Dodatkowo jest to obszar, z którym uczniowie stykają się w życiu
codziennym, zarówno w szkole (budynki szkolne), jak i w życiu prywatnym (mieszkanie,
dom rodzinny). Technologie, dzięki którym są budowane nowe energooszczędne
budynki, lub dzięki którym istniejące budynki są modernizowane, nieustannie rozwijają
się. Izolacja cieplna lub ogrzewanie kondensacyjne stwarza możliwość drastycznej
redukcji zapotrzebowania na energię grzewczą. Technologie te powinny być bardziej
rozpowszechnione z powodu wzrastających cen energii oraz koncentracji dwutlenku
węgla w atmosferze. W światowych dyskusjach na temat ochrony środowiska zdobyło
uznanie przekonanie, iż spowodowana przez ludzi zmiana klimatu jest udowodnionym
faktem oraz, że gwałtowny postęp naszej cywilizacji zagraża naturalnym podstawom
życia. Musi zatem przede wszystkim być ograniczona „produkcja efektu cieplarnianego”
oraz koncentracja dwutlenku węgla w atmosferze. Amerykańska inicjatywa
www.350.org zakłada, że koncentracja w atmosferze najważniejszego produkowanego
przez ludzi gazu cieplarnianego - dwutlenku węgla nie powinna przekraczać 350 ppm.
Wymieniona inicjatywa ma na celu dotarcie do świadomości ludzi i przekazanie im
podstawowych celów ochrony środowiska.
Dieta energetyczna
Wszyscy używamy gazu ziemnego (jako członkowie
społeczeństwa przemysłowego). Wiemy, że energia drożeje
i będzie drożeć, ale nie przykładamy do tego zbytniej uwagi.
Słyszymy o wyczerpywaniu się źródeł paliw kopalnych, ale nie
zastanawiamy się nad konsekwencjami tego zjawiska. Fizyczna
koncepcja energii, praca i wysiłek oraz energia odnawialna to
podstawowe zagadnienie opracowanych zajęć.
W ich trakcie uczniowie porównują własne działania z pracą prostych
urządzeń użytku codziennego. Uczą się w ten sposób doceniać zdolności człowieka
umożliwiające wykorzystanie zewnętrznych źródeł energii. Odkrywają, co „napędza”
człowieka i urządzenia. Wykorzystując własne doświadczenia zdobywają wiedzę na
temat powstawania energii. Prowadzą symulację i uczą się, że klasyczna energia
zasilająca przemysł jest ograniczona - zasoby są niewystarczające, a spaliny zanieczyszczają
atmosferę i zmieniają klimat. Eksperymentują z technologiami energooszczędnymi
oraz uczą się, że obecnie dostępne są już nowoczesne rozwiązania technologiczne
dzięki, którym możemy oszczędzać zasoby źródeł energii.
Zasady produkowania energii elektrycznej
Używanie elektrycznych urządzeń domowych, transport, przemysł, komunikacja,
informacja oraz inne technologie nie byłyby możliwe bez energii.
Jednak z istoty energii zaczynamy zdawać sobie sprawę dopiero wtedy,
kiedy jej zabraknie.
17

Zajęcia zapoznają uczniów ze źródłami energii – odnawialnymi
ieodnawialnymi. Mogą być one używane do produkcji energii
elektrycznej. Podczas lekcji uczniowie uczą się analizować wady
i zalety różnych rodzajów elektrowni w poszczególnych regionach,
oceniać ich wpływ na środowisko. Działania praktyczne i zadania
badawcze rozwijają świadomość ekonomicznego wykorzystania
energii elektrycznej.
i n
Bądź oszczędny – uratuj pingwina
Wzrost konsumpcji energii grozi nie tylko wyczerpaniem jej
źródeł, ale również globalnym ociepleniem i zmianami klimatu.
Zmiany klimatu powodują niekorzystne przeobrażenia w ekosystemach
oraz mogą prowadzić do wyginięcia wielu gatunków
roślin i zwierząt. Podczas ratyfikowania protokołu z Kyoto i wdrażania
„Pl
anu działań dla efektywności energii w Unii Europejskiej”, UE wzięła na siebie odpowiedzialność
radykalnego zmniejszenia konsumpcji energii i emisji CO2. W tym
kontekście świadomość społeczna i świadome działania dotyczące konsumpcji źródeł
energii mogą stanowić bardzo istotny wkład. Dlatego kwestie te muszą stać się ważnym
zagadnieniem współczesnej edukacji. Należy zatem stwarzać uczniom możliwość do
analizowania i oceniania codziennych sytuacji, a tym samym wpływać na wzrost
świadomości, co do zmiany osobistych nawyków.
Od nasionka do energii
Zasoby paliw kopalnych na Ziemi z każdym rokiem maleją,
a ich konsumpcja rośnie. Sytuacja ta wymaga wielu działań naukowców
i polityków. Ważnym aspektem jest również edukacja
społeczeństwa. Już do programu szkół podstawowych powinno się
wprowadzać zagadnienia dotyczące oszczędzania energii i alternatywnych
sposobów jej wytwarzania. Wycieczka na najbliższą
plantację rzepaku lub do przedsiębiorstwa produkującego biopaliwa
stwarza możliwość poznania przez uczniów procesów technologicznych produkcji
oleju i biopaliw oraz umożliwia ocenę ekonomicznej wydajności plonów i uświadomienia
sobie istoty oszczędzania zasobów energii.
Projekt Ekodom
Człowiek jako indywidualna jednostka żyje w środowisku.
Człowiek i środowisko stale wzajemnie na siebie oddziaływują. Dom
jest nie tylko miejscem dla odnowy duchowych i fizycznych sił
człowieka, ale również czynnikiem, który ma wpływ na jego zdrowie,
nastrój i otaczające środowisko. Energooszczędny i przyjazny
środowisku dom jest istotnym czynnikiem zrównoważo-

nego rozwoju. Opracowanie projektu przyszłego domu i/lub badanie przez uczniów
budynków w ich własnym mieście jest jedną z najbardziej efektywnych metod nauczania
i uczenia się na temat oszczędnych, ekologicznych i estetycznych aspektów domu.
Uwaga uczniów powinna być już w gimnazjum skierowana na zagadnienie ekologicznego
domu. Zaproponowany projekt stwarza możliwość zrozumienie zagadnienia
energooszczędnego i przyjaznego środowisku domu jako czynnika zrównoważonego
rozwoju.
Alternatywne sposoby otrzymywania energii cieplnej
Energia cieplna jest jednym z najczęściej używanych typów energii.
Jes
t dosyć łatwa do wytworzenia przy pomocy energii elektrycznej.
Jednak energia elektryczna często jest otrzymywana z paliw kopalnych.
Zarówno wyczerpywanie się źródeł paliw kopalnych, jak i fakt,
że ten rodzaj paliw zanieczyszcza środowisko, wymaga rozwoju
społecznej świadomości. Dotyczy to szczególnie wdrażanie alternatywnych
rozwiązań i technologii bardziej przyjaznych środo-wisku. Zajęcia stwarzają
właśnie możliwość zapoznania się z takimi technologiami.
Na stronie internetowej http://education-material.inspire-project.eu znajdują się
wszystkie opracowane konspekty wraz z pomocami dydaktycznymi. Zamieszczono
tam wersje w języku angielski, niemieckim, łotewskim i polskim.
5. KURSY TRENINGOWE DLA NAUCZYCIELI „WYKORZYSTA-
NIE NAUCZANIA NIEFORMALNEGO
W SZKOLE”
5.1. SZKOLENIE DLA NAUCZYCIELI
W trakcie realizacji projektu opracowano programy kursów
szkoleniowych dla nauczycieli. Głównym ich celem jest zapoznanie
nauczycieli z innowacyjnym wykorzystaniem konspektów na
temat energii odnawialnej, jej oszczędnego użytkowania i zmian
klimatu oraz zachęcenie ich do wprowadzania wspomnianych
zagadnień do programów szkolnych. Jednym ze sposobów
realizacji edukacji energetycznej jest łączenie nauczania formalnego
z nieformalnym. Kursy zostały przygotowane przez partnerów
projektu w trzech krajach, w językach narodowych i w języku angielskim.
Podczas testowania kursów okazało się, że nauczyciele szkół ponadpodstawowych
mieli inne wymagania niż nauczyciele szkół podstawowych. Z tego
powodu kursy przygotowane przez poszczególne zespoły projektowe
wykazują pewne różnice, zasadnicze części szkoleń oraz ich struktura
jest podobna.
19

Poniżej przedstawiamy instrukcję, która może posłużyć instytucjom kształcącym
nauczycieli oraz pozaszkolnym placówkom edukacyjnym jako przykład przygotowania
szkolenia na temat integracji nauczania formalnego z nieformalnym oraz na temat
użytkowania energii, źródeł energii odnawialnej oraz niekorzystnych zmian klimatu.
PRZYKŁAD
Czas trwania kursu: ok. 4 godziny.
15' Powitanie uczestników i wprowadzenie do Projektu
„Inspire School Education by Non-formal Learning”
15' Energia, klimat, zrównoważony rozwój
30' Edukacja nieformalna w formalnym nauczaniu szkolnym.
Wyniki badań
45' Edukacja formalna a nieformalna. Metody wykorzystywane w edukacji
nieformalnej
15' Przerwa na kawę
60' Atmosfera uczenia się w edukacji nieformalnej. Rola zabawy
50' Propozycje rozwiązań praktycznych
10' Ewaluacja
Wprowadzenie
Tło projektu:
Ochrona klimatu potrzebuje nowego sposobu myślenia i zachowania człowieka
w codziennym życiu. Szkoła stwarza szansę uwrażliwienia młodych ludzi na współczesne
zagrożenia środowiska naturalnego. Projekt INSPIRE ma na celu zainspirować
zarówno nauczycieli, jak i uczniów do poszukiwania nowych pomysłów i rozwiązań
w tym zakresie.
Treść:
5.2. INSTRUKCJA PROWADZENIA SZKOLEŃ
Partnerzy projektu (Niemcy, Łotwa i Polska) przedstawili przykłady realizacji
zagadnień edukacji energetycznej w szkołach i miejscach nieformalnej edukacji w poszczególnych
krajach. Skupiono się na poszukiwaniu odpowiedzi na następujące
pytania: Czy nauczyciele w szkole i instytucjach pozaszkolnych radzą sobie z zagadnieniami
związanymi z energią? Jak często nauczyciele wraz z uczniami odwiedzają
instytucje pozaszkolne i jakie tematy tam realizują?
Następnie w każdym kraju opracowano 5 konspektów lekcyjnych na temat
energii, energii odnawialnej i zmian klimatu.

Cel:
Zapoznać nauczycieli z metodami i środkami dydaktycznymi, które umożliwią
interesujący i zorientowany na działanie sposób prowadzenia zajęć.
Zainspirować szkoły do wprowadzania do programów nauczania aktualnych
zagadnień dotyczących zmian klimatu i oszczędzania energii. Uświadamiać nauczycielom,
uczniom oraz innym pracownikom szkoły problemy ochrony naturalnego
środowiska oraz kształtować społeczną odpowiedzialność za jego stan.
Informacje podstawowe
Zmiany klimatu i wykorzystanie energii
Czy posiadasz wystarczającą wiedzę na temat zmian klimatu i energii, aby
wyjaśniać innym ludziom, dlaczego oszczędzanie energii jest takie istotne?
1. Zmiany klimatu
Wszędzie mówi się o zmianach klimatu spowodowanych efektem cieplarnianym
i o ich konsekwencjach dla nas samych, a przede wszystkim dla przyszłych
pokoleń. Musimy działać w taki sposób, aby możliwości przyszłych generacji nie były
ograniczone. A stanie się tak, jeśli nie będziemy zdolni do kontrolowania zmian klimatu.
Ale na czym właściwie polega efekt cieplarniany?
Spalanie paliw kopalnych powoduje wydzielanie się do atmosfery dwutlenku
węgla. Gazy znajdujące się w naszej atmosferze przepuszczają promienie słoneczne, ale
uniemożliwiają emisję ciepła (promieniowanie podczerwone) z Ziemi. Promieniowanie
podczerwone jest emitowanie w przestrzeń, ale jego część odbija się od warstwy gazów
i pozostaje w atmosferze – powoduje to efekt cieplarniany.
2. Energia – co to oznacza?
„Energia charakteryzuje zdolność (możliwość) systemu do pracy”. Energia pozwala
rzeczom „dziać się”, np.:
Podczas dnia słońce daje nam światło.
Podczas nocy lampy uliczne używające energii elektrycznej dają nam światło.
Samochód zasilany jest paliwem (energia nagromadzona).
Jedzenie zawiera energię – musimy jeść, aby pracować lub się bawić.
Energia jest fascynująca, ponieważ nie może zostać nigdy zniszczona. Zawsze istnieje
w którejś z form. Energia może zostać jedynie zamieniona z jednej formy w inną.
Przykład – eksperyment z długopisem
Można rozróżnić dwa rodzaje energii mechanicznej:
Energia nagromadzona = energia potencjalna.
Energia ruchu = energia kinetyczna.
Długopis leżał na podłodze. Nauczyciel podnosi go i kładzie na
stole.
21

Wyjaśnienie: Aby podnieść długopis i położyć go na stole, została
użyta energia, która teraz jest nagromadzona w długopisie – jest to,
więc energia potencjalna.
Następnie długopis zostaje zepchnięty ze stołu i spada na
podłogę.
Wyjaśnienie: Długopis przetworzył energię nagromadzoną na
energię ruchu – energię kinetyczną, która mogłaby być użyta, jeśli
długopis podczas spadania poruszyłby jakiś przedmiot.
Przykłady:
Energia nagromadzona w bateriach latarki zostaje przetworzona na światło.
Jedzenie jest energią nagromadzoną (chemiczna energia nagromadzona). Ciało
używa energii nagromadzonej, aby pracować, energia nagromadzona zostaje przetworzona
w energię kinetyczną.
Jeśli jesz za dużo, energia z jedzenia jest gromadzona jako energia potencjalna –
w komórkach tłuszczu!
Samochód używa energii chemicznej nagromadzonej w paliwie. Silnik przetwarza
energię chemiczną na ciepło i energię kinetyczną - uruchamiając w ten sposób
pojazd.
Podczas konwersji, czyli przechodzenia jednej formy w drugą, cząsteczki giną,
stając się tym samym bezużyteczne. I to zjawisko staje się dla człowieka problemem.
Energia grzewcza „uciekająca” przez otwarte okna ogrzewa powietrze na
zewnątrz i nie jest dla nas użyteczna.
Używając elektryczności, części elektryczne nagrzewają się wytwarzając ciepło,
którego nie potrzebujemy.
Przy używaniu normalnych żarówek mniej niż 10% elektryczności jest zamieniane
na światło, pozostała część - na ciepło (żarówka energooszczędna – 40%).
Te same zjawiska występują podczas wytwarzania prądu z paliw kopalnych
i energii jądrowej. Prąd wytworzony z paliw kopalnych stanowi zaledwie 60% energii
elektrycznej (powstałej w tym procesie). Pozostała ilość zamienia się w ciepło. Poprzez
stosowanie energii elektrycznej tracimy kolejne 30%, tak więc zaledwie 30% energii
powstałej z tych paliw jest tak naprawdę wytwarzane na nasze potrzeby! Oszczędzanie
energii jest zatem najbardziej wydajnym sposobem na oszczędzanie paliw kopalnych.
Energia użytkowa
Prąd = energia wtórna
Ropa = energia pierwotna

3. Energia z paliw kopalnych i energetyki jądrowej
W przeszłości używano wody i drewna jako podstawowych źródeł energii.
Przez ostatnie dziesięciolecia prąd był wytwarzany prawie wyłącznie z paliw kopalnych
(węgiel, ropa naftowa i gaz naturalny), ponieważ były to najtańsze źródła energii.
Podstawowe źródła energii w Polsce w 2005 (źródło:www.ure.gov.pl)
Źródło: http://www.pigeo.org.pl/index.php?a=10002&id_a=784
3.1. Elektrownie na paliwa kopalne (węgiel, ropa naftowa, gaz naturalny)
Zasada wydobywania mocy z paliw kopalnych jest zawsze taka sama: podczas
spalania paliw kopalnych wraz z mocą wytwarza się para wodna i CO2. Rozwój
technologiczny elektrowni węglowych będzie musiał skupić się w przyszłości na
ograniczeniu emisji dwutlenku węgla. Obecnie różne eksperymentalne elektrownie
próbują wyeliminować gazy cieplarniane powstające w procesie produkcji prądu
elektrycznego. Pod uwagę brane są trzy rodzaje usuwania CO2. Wszystkie one łączą się
z dużą konsumpcją energii i zmniejszeniem efektywności tych elektrowni (przykładowe
wyliczenia wskazują na utratę efektywności w wysokości od 10 do 15 %), ale
jednocześnie uzyskany płynny dwutlenek węgla może być wielokrotnie użyty.
Zalety:
Paliwa kopalne mają dużą gęstość energii i mogą być łatwo
transportowane.
23

Wady:
Spalanie paliw kopalnych powoduje wydzielanie się CO2, który niszczy klimat.
Surowce są ograniczone, a poza tym są używane do innych celów (np. produkcji
materiałów syntetycznych).
3.2. Energia jądrowa
Elektrownia jądrowa – zwana również elektrownią atomową, jest elektrownią
generującą energię elektryczną poprzez indukcję rozszczepionego jądra atomu w reaktorach
jądrowych. Elektrownie jądrowe są elektrowniami parowymi podobnymi do
innych elektrowni bazującymi na konwersji ciepła. W przeciwieństwie do innych,
pozyskują ciepło, które jest konieczne do odparowania wody nie poprzez spalanie, lecz
poprzez uwalnianie nuklearnej siły w reaktorach nuklearnych.
Zalety:
Brak emisji CO2.
Wady:
Złoża uranu są ograniczone. Wydobywanie go powoduje duże zmiany krajobrazu.
Małe ilości materiałów radioaktywnych są zawsze emitowane do środowiska.
Rozszczepione produkty muszą być magazynowane z dala od biosfery przez
wiele lat.
Czas rozpadu tych produktów trwa od kilku miesięcy do kilku tysięcy lat.
Istnieje ryzyko ich uwolnienia do środowiska naturalnego.
3.3. Efekt używania paliw kopalnych
Rośliny wykorzystują światło słoneczne do wytwarzania owoców. Zwierzęta
i ludzie zjadają rośliny. Paliwa/oleje roślinne i gazy naturalne - które stosujemy dzisiaj,
powstawały ze zwierząt i roślin przez miliony lat. W ciągu tego czasu powstał też
węgiel. Krótko mówiąc paliwa kopalne to światło słoneczne, które było przechowywane
przez miliony lat. I dokładnie to jest problemem! Energia gromadzona przez miliony
lat była uwalniana przez człowieka w ciągu kilku dekad. Jednym z produktów ubocznych
tego procesu jest dwutlenek węgla, tak zwany gaz cieplarniany. Im więcej dwutlenku
węgla w powietrzu, tym cieplejsza atmosfera. Używanie paliw kopalnych
powoduje wiele problemów, takich jak:
Nie są one odnawialne, a złoża są ograniczone. Proces, w którym tworzy się
węgiel, ropa i gaz naturalny z materiałów organicznych trwa do dziś. Jednak konwersja
trwa miliony lat, dlatego nie możemy na to czekać. Jeśli konsumpcja energii pozostanie
stała, paliw kopalnych zabraknie nam już za 50 lat. Standard życia w krajach rozwiniętych
wzrasta, dlatego możemy przypuszczać, że konsumpcja energii przez człowieka
wzrośnie gwałtownie, a w konsekwencji zasobów nie wystarczy nawet na te 50 lat.

Zanieczyszczenie środowiska, zmiany klimatu spowodowane efektem cieplarnianym.
Używanie odnawialnych źródeł energii jest alternatywą dla używania paliw kopalnych!
4. Odnawialne źródła energii
Pośrednio, słońce jest podstawą prawie każdego rodzaju energii, którego
używamy. Nie tylko energia słoneczna pochodzi ze słońca - bez słońca nie byłoby
wiatru, wody i substancji organicznych!
Energia słoneczna
Siła wiatru
Energia wodna
Biomasa
Inne odnawialne źródła energii, jakich możemy używać to:
geotermika
energia pływów
Wszystkie te źródła energii się regenerują – co znaczy, że są odnawialne. Są one praktycznie
niewyczerpywalne, ponieważ nie zużywają się. Nawet, jeśli my ich używamy,
następne pokolenie również może ich używać nie zmieniając klimatu – i to jest równowaga!
4.1. Energia słoneczna
Problem:
W krajach przemysłowych napromieniowanie słoneczne jest raczej słabe, szczególnie
zimą. W regionach pustynnych jest wystarczająco dużo słońca, ale problemem jest
przetransportowanie energii słonecznej do regionów, które jej potrzebują.
Zalety:
Energia słoneczna jest nieograniczona.
Stosowanie energii słonecznej jest neutralne dla klimatu.
Wady:
Dość wysokie koszty inwestycji.
Produkcja modułów fotowoltaiki potrzebuje dużo energii
(amortyzacja energii w ciągu 1-5 lat).
Słoneczne elektrownie cieplne zawierają miedź i aluminium.
25

4.2. Siła wiatru
Możesz używać wiatru do pracy. Siła wiatru była stosowana już dawno temu:
Siła wiatru umożliwia żeglowanie.
Farmerzy używali siły wiatru (wiatraków) do wydobycia wody ze źródeł.
Siła wiatru była również używana do mielenia ziarna w wiatrakach za pomocą
kamieni młyńskich.
Dziś siła wiatru jest używana do generowania elektryczności. Ostrza wirnika
turbiny kręcą się na wietrze. W ten sposób w generatorze powstaje energia. Jedna
elektrownia wiatrowa jest w stanie wyprodukować energię wystarczająca dla jednej
szkoły! Jedyny problem - wiatr nie zawsze wieje, a konieczny jest wiatr wiejący z prędkością
3-4 m/s, optymalnie 12-25 m/s. Jeśli prędkość jest wyższa niż 25 m/s większość
elektrowni jest wyłączona -zgodnie z zasadami bezpieczeństwa.
Zalety:
Wady:
Brak szkód dla klimatu.
Długa żywotność.
Farmy wiatrowe są krytykowane przez tych, którzy bronią krajobrazu.
W niektórych miejscach mogą być one zagrożeniem dla ptaków i nietoperzy.
Wirniki powodują duże natężenie hałasu.
Zacienianie przez farmy wiatrowe.
4.3. Siła wody
Płynąca woda posiada energię kinetyczną, która może być używana do generowania
elektryczności.
Wady:
Tamy i zapory przyczyniają się do znacznych zmian w środowisku naturalnym.
Powodują sezonową zmianę wahań poziomu wody oraz powstawanie skamieniałości
z osadów zaległych na dnie sztucznych zbiorników.
Konflikty użytkowania w miejscach z niedoborami wody.
4.4. Energia z substancji organicznych
Substancje organiczne to substancje takie, jak rośliny, zwierzęta oraz ich
pochodne, np. odchody zwierzęce. Podstawą substancji organicznych jest również
nagromadzona energia słoneczna, która jest przetworzona przez rośliny w energię
chemiczną za pomocą fotosyntezy.
Zalety:
Źródło neutralne dla klimatu, ponieważ produkcja CO2 nie przewyższa ilości
konsumpcji tego gazu podczas cyklu wzrostu rośliny.

Wady:
Używanie substancji organicznych do wytwarzania energii może mieć poważne
konsekwencje ekologiczne i społeczne (wycinanie lasów).
Konflikt użytkowania na obszarach ziem uprawnych (wylesianie lasów
tropikalnych, aby uprawiać palmy do otrzymywania biopaliw). Rośliny rzepakowe
uprawiane w dużych monokulturach często wymagają syntetycznych nawozów
i pestycydów.
W niektórych miejscach cenna woda gruntowa używana jest do podlewania.
Obszary ziem uprawnych dla substancji organicznych są ograniczone.
4.5. Geotermika
Geotermika może być używana bezpośrednio do podgrzewania i ochładzania
(ogrzewanie pompy grzewczej) oraz do generowania elektryczności.
Zalety:
Geotermika jest źródłem energii, które może być używane długoterminowo.
Według wyliczeń światowe zapotrzebowanie energii mogłoby być zapewnione przez
ponad 100 tysięcy lat dzięki zasobom znajdującym się skorupie ziemskiej.
Wady:
Prawie niewyczuwalne trzęsienia ziemi występujące podczas fazy stymulowania,
które mogą powodować silne szoki sejsmiczne, zwłaszcza w obszarze trzęsienia
ziemi.
5. Podsumowanie i wnioski
Z powodu rosnących cen ropy, wzrostu zużycia energii oraz wyczerpywania
się paliw kopalnych korzystanie z energii odnawialnej staje się coraz bardziej ekonomiczne.
Istotną koniecznością używania tej energii jest również ograniczenie emisji CO2
oraz dalszego ocieplania się atmosfery.
Jak możemy osiągnąć ten cel?
Cel krótkoterminowy: zredukować emisję CO2 z elektrowni na paliwa kopalne.
Cel długoterminowy: zastąpić te elektrownie tymi, które używają odnawialnych
źródeł energii.
Co możemy zrobić sami?
Natychmiast: zacząć oszczędzać energię!
W przyszłości: używać odnawialnych źródeł energii!
27

Pomysły na ciekawe i kreatywne lekcje
Tworzenie sytuacji problemowych – eksperyment z jabłkiem
Jak gęsta jest atmosfera?
Pokazujemy jabłko. Stawiamy pytanie: Jeśli ziemia
byłaby wielkości jabłka, jak wielka byłaby jej atmosfera?
Podajemy odpowiedź. Atmosfera byłaby wielkości
skórki jabłka. Wytwarzanie prądu przez człowieka zmieniło
zawartość wyjątkowo cienkiej powłoki ziemi, najważniejszym jest
zatem wymyślić sposób na rozwiązanie tego problemu!
Tworzenie sytuacji problemowych – życie bez energii
Wybierzmy się razem na wycieczkę, na przykład do
Nepalu (Uczestnicy zamykają oczy, kładą się na matach na
podłodze)
Wyobraź sobie:
- Mieszkasz w górach. Zimą jest bardzo zimno w nocy,
a podczas dnia ciepło możesz znaleźć tylko w słońcu. Nie wiesz nic
o elektryczności, węglu i gazie ziemnym.
- Wracasz do domu po ciężkim dniu pracy na polu ryżowym, czujesz się brudny
i zmęczony. O 17:00 zapada zmrok, w domu robi się ciemno. Chcesz włączyć światło?
Nie ma żadnego. Zapalasz świeczkę, aby coś zobaczyć. W domu jest zimno.
- Chciałbyś wziąć prysznic przed kolacją? Idziesz do centralnego zaopatrzenia
wody w wiosce i dostajesz kilka wiader wody, które wlewasz do dużego kotła. Miejmy
nadzieję, że masz wystarczająco dużo drewna, aby podgrzać wodę na piecu.
Oczywiście, to trochę potrwa. Wybierasz z kotła wodę przy pomocy wiadra i wspinasz
się po drabinie. Na dachu „prysznica” jest pojemnik, do którego wlewasz ciepłą wodę.
Miejmy nadzieję, że dwa lub trzy wiadra wystarczą na krótki prysznic w nieogrzewanej
łazience! Zazwyczaj myjesz się przy centralnym zaopatrzeniu w wodę – woda jest tam
oczywiście lodowata!
- W międzyczasie palące się drewno ogrzało kuchnię, która jest teraz jedynym
ciepłym pomieszczeniem w całym domu!
- Przyszedł czas na przygotowanie czegoś do jedzenia. Jeśli masz szczęście,
ogień w piecu jeszcze się nie wypalił, w przeciwnym razie musisz dołożyć do pieca.
- Chcesz umyć warzywa? Wróć do centralnego zaopatrzenia w wodę. Teraz
możesz rozpocząć gotowanie. Ale pamiętaj – w piecu nie może być ani za mało, ani za
dużo drewna, płomień nie może być ani za silny, ani za słaby.
- Nie odchodź od pieca. W końcu kolacja jest gotowa.
- Wyciągasz żarzące się resztki z pieca szufelką i wsypujesz je do cienkiego
wiadra.
- Kładziesz to wiadro pod stołem, który jest przykryty kocem tak, aby ciepło pod
stołem się utrzymywało i ogrzewało twoje stopy.

- Po kolacji trzeba umyć naczynia. Czy na pewno chce ci się znowu ogrzewać
wodę na piecu? Zazwyczaj myjesz naczynia w zimnej wodzie w centralnym zaopatrzeniu,
bez płynów do mycia naczyń i papierowych ręczników.
- Z radością wślizgujesz się pod ciepły koc w swoim łóżku. Ale pospiesz się,
sypialnia nie jest ogrzewana! (Dlatego śpisz w ubraniach, które nosiłeś na sobie cały
dzień).
- Następnego ranka musisz zrobić pranie, więc wstań wcześnie! Sypialnia wciąż
jest nieogrzana. Chcesz się umyć ciepłą wodą? Pamiętaj o wczorajszej procedurze! Umyj
zęby, oczywiście w lodowatej wodzie, o ile nie zamarzła od wczoraj. Kawa na śniadanie?
Musiałbyś rozpalić w piecu i zagrzać wodę! Po śniadaniu – toaleta. Aby spłukać mydło
potrzebujesz wiadra wody z centralnego zaopatrzenia – o ile oczywiście, nie zamarzła.
Bądź, więc oszczędny!
- Zapomniałeś, masz prać! Zabierasz swoje pranie, szczotkę i kawałek mydła
i idziesz do małej rzeczki. Może masz szczęście i spotkasz jakichś ludzi, z którymi można
będzie porozmawiać?
- Po praniu zabierasz swoje ubrania i wieszasz je na zewnątrz
domu. Nie musisz ich prasować, bo… nie masz żelazka!
Pranie ubrań dla całej rodziny zajmuje cały dzień (uwierz, będziesz
prał rzeczy tylko wtedy, kiedy będą naprawdę brudne!).
Jeśli chcesz coś jeść na kolację, musisz iść na pole i przynieść owoce.
Wyobraź sobie:
- Żadnego ogrzewania!
- Żadnego światła!
- Żadnego piekarnika!
- Żadnej bieżącej wody!
- Żadnej lodówki!
- Żadnego telefonu!
- Żadnego telewizora!
Naprawdę chciałbyś mieć energię?
Nic prostszego! Umieść silnikowy generator na ropę w swoim ogrodzie
i przynoś beczki z ropą górskimi ścieżkami piechotą przez wiele dni!
Taki jest sposób na życie w Nepalu wysoko w górach, na wysokości pomiędzy
1 000 a 4000 m. n.p.m.
Nieformalne nauczanie w szkole
Porównanie nauczania nieformalnego (pozaszkolnego) z formalnym (szkolnym).
Celem obu jest wygenerowanie pewnych specyficznych reakcji u uczniów. Oba
stawiają cele edukacyjne, które nie różnią się specjalnie od siebie. Ale nauczanie nieformalne
odbywa się w instytucjach pozaszkolnych i zazwyczaj nie jest poświadczone
żadnym świadectwem. W edukacji nieformalnej często używa się
innych metod dydaktycznych niż w procesie kształcenia realizowanym
w szkole.
29

Różnorodność metod
W nauczaniu formalnym i nieformalnym istnieje równowaga pomiędzy
stosowanymi metodami. W szkole wykorzystywanie określonych metod pracy z u-
czniem zależy przede wszystkim od osoby prowadzącej i od profilu szkoły.
Prawdopodobnie w szkole podstawowej nauczyciele są bardziej zorientowani na
działanie uczniów. W szkole ponadpodstawowej nauczyciele używają częściej metod
podających, ale również wykorzystują pracę w grupie, media, przygotowują prezentacje
multimedialne oraz pracują nad projektami. Często metody te wzajemnie się
dopełniają.
Stosowane są następujące formy organizacyjne pracy uczniów i metody pracy
z uczniem: (pogrubienie oznacza - szczególnie często stosowane w instytucjach edukacji
nieformalnej):
Nauczanie frontalne
Nauczanie zintegrowane
Nauczanie indywidualne
Nauczanie otwarte
Zindywidualizowane instrukcje
Metoda projektów
Gry dydaktyczne
Metody symulacyjne i sytuacyjne
Atmosfera nauczania
Szkoła powinna zapewnić taką atmosferę nauczania, która
motywuje do uczenia się i działania. I Ty również, powinieneś
wziąć pod uwagę to, iż szkoła jest nie tylko miejscem, w którym
należy się uczyć, ale również żyć. Instytucje pozaszkolnej edukacji
zapewniają innego rodzaju otoczenie (atmosferę) niż szkoła.
Wyposażone są one w ciekawy sprzęt i różnorodne pomoce. Kontakt
z takim środowiskiem motywuje do uczenia się, rozwoju zainteresowań
oraz do podejmowania pożądanych działań w życiu osobistym.
Możesz twierdzić, że szkoła nie jest w stanie zapewnić tego rodzaju atmosfery nauczania.
Ale w szkole, to Ty możesz wykreować szczególną atmosferę. Ustawić inaczej stoły
i stworzyć biuro detektywistyczne. Rozdać uczniom identyfikatory - i już dzieci stają się
detektywami do spraw środowiska. Możesz zorganizować w klasie kącik do różnego
rodzaju akcji. Możesz nosić specjalnego rodzaju ubranie pasujące do czasów średniowiecznych
– wtedy kiedy właśnie realizujesz ten temat.
Przykłady praktyczne
W trzech krajach partnerskich opracowano 15 konspektów lekcyjnych na temat
zmian klimatu - osiem dla szkół podstawowych oraz siedem dla szkół ponadpodstawowych.
Każdy z nich może stać się inspiracją opracowania własnych scenariuszy,
wprowadzenia ciekawych metod pracy z uczniami lub też opracowania interesujących
pomocy.

Na przykład:
Scenariusz zajęć: POMOCNICY EKOELFÓW
Wielki czarnoksiężnik nazywany „Zagładą” porwał
wszystkie mieszkające na Ziemi „Ekoelfy”, które pilnowały
ekologicznego porządku. Od tego momentu na Ziemi zaczęły
dziać się bardzo złe rzeczy, nikt nie panował nad poczynaniami
ludzi i ich złymi nawykami.
Bez „Ekoelfów” przyrodzie grozi zagłada. Jest jednak szansa –
przyrodzie mogą pomóc dzieci!
Atmosfera nauczania:
Zabawa powinna być przeprowadzona w lesie lub parku, na nierównym terenie.
Prowadzący zabawę i pomocnicy powinni być przebrani (ekolodzy, elfy). Ważne jest,
aby uczestnicy mogli zidentyfikować się ze swoimi rolami. Etapy są sprawdzianami,
które muszą przejść uczestnicy. Przy wyjaśnianiu reguł kolejnych zadań należy zawsze
nawiązać do ogólnej historii, w jaką jest ono wplecione. Na etapach, gdzie pomocnicy
nie są potrzebni, reguły są wyjaśniane na przymocowanych w widocznym miejscu
tabliczkach. Ponieważ dzieci zostały podzielone na trzy grupy, należy zwrócić uwagę
by wędrowały osobno. Można wyznaczyć trzy trasy w różnych kolorach w zależności
od symbolu grupy.
Zabawa: „Zasoby wodne”
Plastikowe pojemniki z wodą ilustrują całkowitą ilość wody na naszej planecie.
Czy cała dostępna woda może być użytkowana jako woda pitna? Macie za zadanie
zilustrować proporcje między różnymi źródłami zaopatrzenia w wodę (w przybliżeniu)
nalewając wodę do szklanek:
Wody rzeczne – 1 łyżeczka
Wody jezior słodkich – 1 łyżeczka
Woda w atmosferze – 1 łyżeczka
Wody podziemne – 6 łyżeczek
Woda w lodowcach – 20 łyżeczek
Woda w słonych jeziorach – 1 łyżeczka
Reszta to woda w oceanach
Jak powinniśmy postępować w domu, aby nie zabrakło nam wody?
Układanka zawiera kartoniki z hasłami różnych sposobów gospodarowania wodą.
Podział na sposoby oszczędne i nieoszczędne.
Hasła: zakręcony kran podczas mycia zębów, szybki prysznic, długa kąpiel, cieknący
kran, wodooszczędna spłuczka toaletowa, dokręcanie kranów, pranie w zapełnionej
pralce automatycznej, cieknące rury, stosowanie wodomierzy, naprawianie
cieknących kranów, gromadzenie wody deszczowej do podlewania
roślin w ogrodzie, zmywanie naczyń pod bieżącą wodą.
31

6. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Doświadczenia zdobyte podczas realizacji projektu INSPIRE oraz w trakcie
przygotowywania niniejszego przewodnika pozwoliły na sformułowanie następujących
wniosków:
Warunkiem efektywnej integracji edukacji nieformalnej z procesem kształcenia
w szkole jest szczegółowa analiza istniejących programów dydaktyczno - wychowawczych,
materialnych i organizacyjnych warunków środowiska szkolnego oraz
potrzeb nauczycieli. Dopiero na tej podstawie można opracować nowe moduły szkoleniowe
dla nauczycieli.
Zaproponowane kursy szkoleniowe, zanim zostaną uznane za gotowe do
przeprowadzenia, muszą być odpowiednio testowane, poddane ewaluacji i ulepszone.
Materiały opracowane w trakcie projektu powinny być udostępnione instytucjom
szkolącym nauczycieli, szkołom oraz pozaszkolnym miejscom edukacji.
Podsumowanie rezultatów projektu ujęto w formie odpowiedzi na następujące
pytania:
PYTANIE 1:
Jakie są najważniejsze rezultaty zrealizowanego projektu?
W trakcie realizacji pierwszego etapu projektu uzyskano ciekawe dane na temat
integracji edukacji formalnej z nieformalną oraz realizacji w szkołach zagadnień na
temat energii, racjonalnego wykorzystywania energii i zmian klimatu. Zespół projektowy
uzyskał przegląd nie tylko istniejących działań w poszczególnych krajach partnerskich,
ale również informacje na temat ograniczeń wspomnianej integracji oraz utrudnień
w realizacji edukacji energetycznej. Doprowadziło to do oceny istniejących potrzeb
w rozpatrywanym obszarze i stworzyło lepsze warunki do osiągnięcia głównego celu
INSPIRE, czyli zwiększenia kompetencji nauczycieli do realizacji tematów na temat
energii odnawialnej i zmian klimatu.
Główne rezultaty INSPIRE, czyli 15 opracowanych konspektów lekcyjnych
oraz kursów dla nauczycieli, to namacalny wynik międzynarodowych działań, które,
jak wydaje się, wypełniają lukę dostrzeganą w materiałach na temat energii odnawialnej
i zmian klimatu w edukacji szkolnej.
PYTANIE 2:
Jakie korzyści z rezultatów projektu INSPIRE mogą czerpać inne kraje UE?
Analiza nieformalnego nauczania w trzech krajach partnerskich (Niemcy,
Łotwa i Polska) oraz doświadczenia zdobyte podczas przygotowywania lekcji i opracowywania
propozycji szkoleń dla nauczycieli mogą stać się inspiracją dla wielu działań
w zakresie edukacji energetycznej w szkole i instytucjach edukacji nieformalnej oraz
współpracy pomiędzy nimi. Zaproponowane propozycje zajęć można zastosować:

a) jako pełne lekcje;
b) jako część lekcji;
c) jako elementy lekcji.
Ponadto konspekty zajęć mogą być wykorzystane podczas szkoleń przyszłych
nauczycieli i kursów doskonalących dla nauczycieli już aktywnych zawodowo.
Istotną zaletą wszystkich materiałów edukacyjnych opracowanych w ramach
projektu jest ich szeroka dostępność, ponieważ zostały także przygotowane w języku
angielskim. Nie jest wymaganiem koniecznym, aby materiały były tłumaczone na język
narodowy, ponieważ wersja angielska pozwala na użytek uniwersalny.
PYTANIE 3:
Co można uznać za główny sukces projektu?
Zespół INSPIRE bardzo dobrze współpracował i realizował założone cele
w ustalonym czasie. Osiągnięto zakładane cele w postaci opracowania 15 konspektów
zajęć oraz przygotowania i przeprowadzenia szkoleń dla nauczycieli. Rezultaty
projektu mogą być wykorzystywane przez nauczycieli szkoły podstawowej, gimnazjum
oraz szkół ponadpodstawowych, personel pozaszkolnych miejsc edukacji, a także
przez nauczycieli szkół wyższych.
33

Uniwersytet Nauk Stosowanych w Hamburgu
(Niemcy)
Wydział Nauk Przyrodniczych
Centrum Technologii i Transferu
Prof. Dr. Walter Leal (BSc, PhD, DSc, DL),
Zespół projektowy: Veronika Schulte, Martina Schwarz
Lohbrügger Kirchstr. 65, 21033 Hamburg
Tel.: +49.40.428 75-6331
Fax: +49.40.428 75-6499
e-mail: ftz-als@ls.haw-hamburg.de
Förderverein NaturGut Ophoven e.V.
(Niemcy)
Dr. Hans-Martin Kochanek, Andrea Wegner
Talstr. 4, 51379 Leverkusen, Niemcy
Tel.: +49.2171.73499-0
Fax: +49.2171.30944
e-mail: h.m.kochanek@naturgut-ophoven.de
Uniwersytet w Daugavpils
(Łotwa)
Prof. Dr. Anita Pipere
Zespół projektowy: Prof. Dr. Antonijs Salitis,
assoc. prof. Irena Kokina, Dr. Lolita Jonane,
Dr. Rudite Grabovska, Dr. Marite Kravale-Paulina
Parades 1-221, 5400 Daugavpils, Łotwa
Tel.: +371.654.28636
Fax: +371.654.27411
e-mail: anita.pipere@du.lv
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu
(Polska)
dr Beata Fedyn, dr Ilona Gembalczyk
Zespół projektowy: prof. dr hab. Gabriela Kapica, dr G. Kryk, dr
Iwona Konopnicka, mgr A. Zdanowska, mgr Z. Jędorowicz, mgr
Magdalena Liszka, mgr Ewa Świerczek, mgr Józefa Kielak,
Katarzyna Kasowska (sekretarz)
ul. Słowackiego 55, 47-400 Racibórz, Polska
Tel.: +48.32.41550-20
Fax: +48.32.41550-02
35

www.inspire-project.eu