Muqdisho:Yaa Masuulka Ah Dhiiga Ku Daadanaya ? - Somali Talk
Muqdisho:Yaa Masuulka Ah Dhiiga Ku Daadanaya ? - Somali Talk
Muqdisho:Yaa Masuulka Ah Dhiiga Ku Daadanaya ? - Somali Talk
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
AXAD 1 MARCH 2009 ILAYS NEWSPAPER 6<br />
Dagaalkii Ogaadeenya.<br />
W.Q. Dr.Sadiq Enow<br />
Qormadda 1-aad<br />
Marka la doonayo in si buuxda looga<br />
waramo dagaalkii Ogaadeenya (D.<br />
O.), waxaa mudnaan leh in la eego<br />
dhamaan xaglaha uu dagaalku lahaa.<br />
Somaaliya iyo Itoobiya oo ku<br />
muransanaa gobolka Ogaadeenya,<br />
ayaa waxay ahaayeen kuwii sida<br />
gaarka ah ugu qahranaa waleecada<br />
dagaalkan. Waxaase jirtay dowlado<br />
badan ee ku weheliyay waldaamintiisa,<br />
kuwaas oo ahaa xoogaggii<br />
isku hardafayay Dagaalkii Qaboobaa<br />
(D. Q.).<br />
Dagaalka Ogaadeenya wuxuu ahaa<br />
kii ugu milgaha culsaa dagaalladii<br />
dunida ka dhacay xilligii uu socday<br />
Dagaalka Qaboow. Waxaa xusid<br />
mudan in dagaal kasta oo xilligaas<br />
dhacay ay xoogaggii dunida si buuxda<br />
u kala safteen. Dagaalkanse wuxuu<br />
ahaa mid gudihiisa ay isku kala<br />
fireeyeen labadii quwadood ee dunida<br />
ugu xooga weynaa. Dalkii la oran<br />
jiray Midowga Soofyeeti, oo markuu<br />
dagaalka bilowda la dhan ahaa<br />
Soomaalida ayaa markuu dagaalkii<br />
dhamaaday ka dhan ahaa. Waxaa<br />
taas ka soo horjeeday Mareekanka<br />
oo Itoobiya ku sugnaa bilowgii dagaalka<br />
ayaa dhanka Soomaaliya ka<br />
soo saftay.<br />
Labada quwadood oo ku hardamayay<br />
D. Q. (SSR & USA), waxaa mid<br />
waliba ku daba safnaa ummado<br />
badan oo sababo kala duwan iyo<br />
doon-doon maslaxadeed, hiilo la<br />
garab taagnaa. Sababahaasi waxay<br />
isugu jireen dano siyaasadeed,<br />
dano ciidameed, dano dhaqaale iyo<br />
dano diineed. Soomaalidu waxay<br />
ahaayeen kuwo baadi-goob ugu jira<br />
baylahdood maqan oo ay muddo<br />
raadkeeda hayeen, taas oo goortii<br />
la dhacay iyo raggii dhacayba ay u<br />
xusan yihiin. Itoobiya ayaa iyaduna<br />
u muqatay dal difaacaya jiritaankiisa<br />
dowladnimo iyo is-heysashada dalkeeda<br />
Qarnigii XX-aad, waxaa dunida ka<br />
dhacay dagaallo caalami ah, kuwaas<br />
oo galaaftay naf iyo maal badan.<br />
Bulshada Soomaaliya, inkasta oo<br />
tirada dadkeedu uu yar-yahay, misana<br />
degaanka istraateejiga ah oo ay<br />
dadkeedu ku nool yihiin dartiis, ayaa<br />
wuxuu kalifay in ay, qayb aanan la<br />
dhayalsan karin ka qaataan dagaalladii<br />
caalamiga ahaa.<br />
Dagaalkii I-aad, kii II-aad iyo Dagaalkii<br />
Qaboobaa ayaa waxay yihiin<br />
dagaallada waaweyn ee qarnigii tegay<br />
sida xoogan ugu baahay dunida<br />
guudkeeda. Dagaalladii Daraawiishta<br />
ayaa waxay socdeen sanooyin<br />
badan intuusan dagaalkii I-aad dunida<br />
ka qarxin. Markuu joogsadayna,<br />
dagaalladii Soomaaliya ka socday<br />
waa ay ka danbeeyeen. Sidoo kale<br />
lix sano horteed ayaa degaankayaga<br />
hur ka baxayay intuusan dagaalkii IIaad<br />
bilaaban, kaas oo hardidiisii ay<br />
gaartay dhamaan gobollada Soomaaliyeed.<br />
Dagaalkii Ogaadeenya ayaa<br />
isna ah mid taariikhda inoo galay oo<br />
safxado badan ka qaatay qoraallada<br />
laga allifay Dagaalkii Qaboobaa.<br />
Sanadkii 1945-kii, waxaa dhamaaday<br />
dagaalkii II-aad ee aduunka.<br />
Waxaa halkaas ku soo af-jarmay itaalkii<br />
ay lahaayeen dadyowgii dunida<br />
ku amar ku-taaglayn jiray qarniga qaybtiisii<br />
hore. Waxaa safka hore kaga<br />
jiray Ingiriis, Faransiis iyo Jabaan.<br />
Waxaa isna dagaalkii ku jabay Jarmalka<br />
oomarkaas xag dhaqaale iyo<br />
xag sancaba ka soo xoogoobayay.<br />
Dowladahaas aanu soo xusnay,<br />
xoogoodii wuxuu ku wiiqmay dagaalka.<br />
Dabadeed waxaa halkaas ka<br />
abuurmay laba xoog oo cusub. Waa<br />
Mareekan iyo Midowga Soofyeeti.<br />
Jarmalka oo ahaa dowladda hurinaysay<br />
dabkii dagaalkan ayaa jabay<br />
markii ciidamada labadaas dal ay<br />
ku soo biireen gulufyadii colaadeed<br />
ee Jarmalka lagaga soo hor jeeday.<br />
Ciidankii Casaa ee Soofyeetiga the<br />
red army waxay u soo dhaqaaqeen<br />
galbeed, halka kuwii Mareekanka ay<br />
u soo dhaqaaqeen bari. Dagaalkii<br />
wuxuu joogsaday bartamihii sanadkii<br />
1945-kii, markaas oo ay labada ciidan<br />
ku kulmeen webiga la yiraahdo Elbe<br />
ee ku yaal bartamaha dhulkii dowladdii<br />
laga adkaaday ee Jarmalka.<br />
Inkasta oo la sheego in D. Q. uu<br />
bilowday sanadkii 1945-kii, markaas<br />
oo uu dhamaaday dagaalkii II-aad<br />
ee dunida, misana isu muuqashada<br />
labada dowladood ee xooga leh,<br />
waxay bilaabatay sanadkii 1948-<br />
kii, markaas oo la dhisay derbigii ku<br />
teednaa magaalada Berliin, kaas oo<br />
u qeybiyay degmada laba qeybood<br />
(East Berlin & West Berlin). D. Q.<br />
wuxuu dhamaaday sanadkii 1989-kii.<br />
Taasina waxay ka dambeysay markii<br />
la bur-buriyay drebigii Berliin, xaafadihii<br />
degmadana dib laysugu furay.<br />
Ciidamadii xulufada ahaa oo ka<br />
dhanka ahaa Jarmalka, guushii ay<br />
ka soo hoyeen dagaalka, ayaa waxay<br />
abuurtay is-tuhun labada xoog ee<br />
waaweyni ay is-dareensadaan. Isu<br />
muuqashadooda waxay bilaabatay<br />
sanadkii xigay markii uu dhamaaday<br />
dagaalka, taas oo si buuxda u istaagay<br />
sanadkii 1990-kii. Ooraahda ah<br />
Dagaalkii Qaboobaa the cold war,<br />
waxaa bixiyay nin la yiraahdo Bernard<br />
M. Baruch (bishii abriil,1947-kii),<br />
markaas oo khilaafka labada xoog<br />
uu soo if-baxay. Wuxuu ku bilowday<br />
muran lagu difaacayo aragti siyaasadeed<br />
iyo isu caga-jugleyn ay weheliso<br />
is-hubayn.<br />
Dagaalkan oo ahaa colaad buuxda<br />
iyo iska soo hor-jeed dhex yiil<br />
Mareekan iyo xulufadiisa (dowladaha<br />
yurubta galbeed) oo dhan ah iyo Midowga<br />
Soofyeeti iyo xulufadiisa (dowladaha<br />
yurubta bari) oo dhanka kale<br />
ah. Labada quwadood, waxay muddadaas<br />
ka fogaadeen inay si toos ah<br />
isu hardiyaan. Waxaa casharro lama<br />
ilaawaan ah u noqday hoog iyo bi´ii<br />
ay ka dhaxleen labadii dagaal ee qaaradda<br />
ka huray nuskii hore ee qarniga.<br />
Inkasta oo uu ka dhexeeyay falal colaadeed<br />
oo tilmaamaya is-diidanaanta<br />
ay isu qabeen, misana muddadii<br />
uu D. Q. socday, quwadahaasi waxay<br />
ku guuleysteen in ay degaamadooda<br />
ka fogeeyaan fagaaraha lagu<br />
hardamayo. Falalkaasi waxay isugu<br />
jireen dagaallo dowli ah oo dhex mara<br />
dowlado aanan iyaga ahayn, hurin<br />
dagaallo sokeeye, howlo jaajuusnimo<br />
ah, loolan siyaasadeed iyo dhaqaale,<br />
is-hubayn iyo khilaafaad diblomaasiyadeed,<br />
af-gembiyo ciidameed,<br />
saldhigyo laga sameysto dunida dacalladeeda,<br />
wada-hadallo qarsoon<br />
iyo fadeexooyin siyaasadeed, kuwo<br />
dhaqan iyo kuwo dhaqaale. Howlahaas<br />
ayaa dowlad waliba waxay ku<br />
dooneysay wadiiqadii ay kaga gacan<br />
sareyn lahayd tan kale Intuusan dagaalku<br />
dhamaan, waxaa jiray fadhi ka<br />
dhacay dalka Soofyeetiga oo ay isugu<br />
yimaadeen saddex madaxweyne<br />
oo ka socday dalalka USSR, USA iyo<br />
UK. Fadhigaas waxaa loogu magac<br />
daray magaaladii uu ka dhacay, waxaana<br />
la yiraahdaa Yalta Conference.<br />
Mudddada uu socday fadhigu waxay<br />
ahayd 4 - 11/ 1945-kii. Hoggaamiyihii<br />
Soofyeetiga Joseph Stalin, madaxweynihii<br />
Mareekanka Franklin Delano<br />
Roosevelt iyo ra´iisul wasaarihii Ingiriiska<br />
Winston Churchill ayaa halkaas<br />
isgu yimid.<br />
Go´aamadii ay madaxdaasi gaareen<br />
ayaa waxay ahaayeen kuwo sir ah<br />
oo aanan la baahin sababo ciidan iyo<br />
kuwo siyaasadeed awgeed. Waxaa<br />
kamid ahaa in dagaalka la wado illaa<br />
ay dowladda Jarmalku shuruud<br />
la´aan isla dhiibto, dabadeedna<br />
dalkeeda loo qaybiyo gobollo federaali<br />
ah oo ay dusha ka maamulaan<br />
dowladaha xulufada ah. Qorshihii<br />
qarsoonaa oo ay dowladahaasi ku<br />
heshiiyeen ayaa dhulkii Jarmalka u<br />
qaybiyay afar qeybood oo maamul<br />
dhexe oo ku meel-gaar ah leh, kaas<br />
oo wax ka diyaariya maxkamadihii la<br />
saaray denbiilayaashii dagaalka, isla<br />
markaasna wuxuu wax ka qiimeeyay<br />
dhaawacii uu Jarmalku geystay.<br />
Maamulladaas afarta ah waxaa kala<br />
hagayay Mareekan Faransiis, Ingiriis<br />
iyo Midowga Soofyeeti, waxaana<br />
magaalo madax u ahayd Berliin.<br />
Mareekanku wuxuu doonayay oo<br />
kale in caalamka uu yeesho ganacsi<br />
xor ah. Hoggaamiyihii Soofyeetiga<br />
ayaa arintan ku eegay il ay<br />
ka muuqato kalsooni darro. Sababtoo<br />
ah, Mareekanku wuxuu xilligaas<br />
lahaa 75 % wax soo-saarka<br />
wershadeed ee dunida. Madaxda<br />
Soofyeetigu waxaa u muuqday haddii<br />
ganacsiga dunida uu noqdo mid<br />
madax-bannaan, in Mareekanku uu<br />
si fudud seylado ugu helayo wax<br />
soo-saarkiisa xooga badan. Isla<br />
markaasna uu sicir jaban ku soo iibsanayo<br />
macaadinta uu dibadda uga<br />
baahan yahay.<br />
Wada-hadallada ay isugu iman jireen<br />
hoggaamiyayaasha dowladaha adkaaday,<br />
ayaa Winston Churchill<br />
wuxuu Soofyeetiga ku eedayn jiray<br />
in ay doonayaan in ay ballaariyaan<br />
maamulkooda, iyaga oo baahinaya<br />
aragtida shuuciyadda ah. Stalin<br />
wuxuu ku dadaalay dhankiisa in uu<br />
mag-dhow ka helo wershadaha Jarmalka.<br />
Inkasta oo madaxweyne S.<br />
Truman uu arintaas diiday, misana<br />
Stalin wuxuu ogolaaday tanaasulaad<br />
waaweyn. Taas oo uu dhaafsiistay<br />
ballan qaad ku saabsan nabadgelyada<br />
dalkiisa. Tanaasulka uu Stalin<br />
sameeyay baa waxaa kamid ahaa<br />
arimahakan :<br />
Isaga oo ciidamadiisa kala baxay<br />
kanaalka la yiraahdo Dardanells ee u<br />
dhexeeya badda Marmara iyo badda<br />
Dhexe (Turkiya).<br />
Isaga oo ka kacay dhul uu ka qabsaday<br />
Iiraan ee ku yaal waqooyiga.<br />
Isaga oo oggolaaday in uusan Finland<br />
ka dhisin dowlad shuuci ah.<br />
Isaga oo oggolaaday in uusan taageero<br />
u fidin dhaqdhaqaaqa shuuciga<br />
ah ee ka jira dalka Giriiga oo markaas<br />
Ingiriisku maamulayay.<br />
LA SOCO AXAD KASTA
Change language