Muqdisho:Yaa Masuulka Ah Dhiiga Ku Daadanaya ? - Somali Talk

More documents

Recommendations

Info

AXAD 1 MARCH 2009 ILAYS NEWSPAPER 6 Dagaalkii Ogaadeenya. W.Q. Dr.Sadiq Enow Qormadda 1-aad Marka la doonayo in si buuxda looga waramo dagaalkii Ogaadeenya (D. O.), waxaa mudnaan leh in la eego dhamaan xaglaha uu dagaalku lahaa. Somaaliya iyo Itoobiya oo ku muransanaa gobolka Ogaadeenya, ayaa waxay ahaayeen kuwii sida gaarka ah ugu qahranaa waleecada dagaalkan. Waxaase jirtay dowlado badan ee ku weheliyay waldaamintiisa, kuwaas oo ahaa xoogaggii isku hardafayay Dagaalkii Qaboobaa (D. Q.). Dagaalka Ogaadeenya wuxuu ahaa kii ugu milgaha culsaa dagaalladii dunida ka dhacay xilligii uu socday Dagaalka Qaboow. Waxaa xusid mudan in dagaal kasta oo xilligaas dhacay ay xoogaggii dunida si buuxda u kala safteen. Dagaalkanse wuxuu ahaa mid gudihiisa ay isku kala fireeyeen labadii quwadood ee dunida ugu xooga weynaa. Dalkii la oran jiray Midowga Soofyeeti, oo markuu dagaalka bilowda la dhan ahaa Soomaalida ayaa markuu dagaalkii dhamaaday ka dhan ahaa. Waxaa taas ka soo horjeeday Mareekanka oo Itoobiya ku sugnaa bilowgii dagaalka ayaa dhanka Soomaaliya ka soo saftay. Labada quwadood oo ku hardamayay D. Q. (SSR & USA), waxaa mid waliba ku daba safnaa ummado badan oo sababo kala duwan iyo doon-doon maslaxadeed, hiilo la garab taagnaa. Sababahaasi waxay isugu jireen dano siyaasadeed, dano ciidameed, dano dhaqaale iyo dano diineed. Soomaalidu waxay ahaayeen kuwo baadi-goob ugu jira baylahdood maqan oo ay muddo raadkeeda hayeen, taas oo goortii la dhacay iyo raggii dhacayba ay u xusan yihiin. Itoobiya ayaa iyaduna u muqatay dal difaacaya jiritaankiisa dowladnimo iyo is-heysashada dalkeeda Qarnigii XX-aad, waxaa dunida ka dhacay dagaallo caalami ah, kuwaas oo galaaftay naf iyo maal badan. Bulshada Soomaaliya, inkasta oo tirada dadkeedu uu yar-yahay, misana degaanka istraateejiga ah oo ay dadkeedu ku nool yihiin dartiis, ayaa wuxuu kalifay in ay, qayb aanan la dhayalsan karin ka qaataan dagaalladii caalamiga ahaa. Dagaalkii I-aad, kii II-aad iyo Dagaalkii Qaboobaa ayaa waxay yihiin dagaallada waaweyn ee qarnigii tegay sida xoogan ugu baahay dunida guudkeeda. Dagaalladii Daraawiishta ayaa waxay socdeen sanooyin badan intuusan dagaalkii I-aad dunida ka qarxin. Markuu joogsadayna, dagaalladii Soomaaliya ka socday waa ay ka danbeeyeen. Sidoo kale lix sano horteed ayaa degaankayaga hur ka baxayay intuusan dagaalkii IIaad bilaaban, kaas oo hardidiisii ay gaartay dhamaan gobollada Soomaaliyeed. Dagaalkii Ogaadeenya ayaa isna ah mid taariikhda inoo galay oo safxado badan ka qaatay qoraallada laga allifay Dagaalkii Qaboobaa. Sanadkii 1945-kii, waxaa dhamaaday dagaalkii II-aad ee aduunka. Waxaa halkaas ku soo af-jarmay itaalkii ay lahaayeen dadyowgii dunida ku amar ku-taaglayn jiray qarniga qaybtiisii hore. Waxaa safka hore kaga jiray Ingiriis, Faransiis iyo Jabaan. Waxaa isna dagaalkii ku jabay Jarmalka oomarkaas xag dhaqaale iyo xag sancaba ka soo xoogoobayay. Dowladahaas aanu soo xusnay, xoogoodii wuxuu ku wiiqmay dagaalka. Dabadeed waxaa halkaas ka abuurmay laba xoog oo cusub. Waa Mareekan iyo Midowga Soofyeeti. Jarmalka oo ahaa dowladda hurinaysay dabkii dagaalkan ayaa jabay markii ciidamada labadaas dal ay ku soo biireen gulufyadii colaadeed ee Jarmalka lagaga soo hor jeeday. Ciidankii Casaa ee Soofyeetiga the red army waxay u soo dhaqaaqeen galbeed, halka kuwii Mareekanka ay u soo dhaqaaqeen bari. Dagaalkii wuxuu joogsaday bartamihii sanadkii 1945-kii, markaas oo ay labada ciidan ku kulmeen webiga la yiraahdo Elbe ee ku yaal bartamaha dhulkii dowladdii laga adkaaday ee Jarmalka. Inkasta oo la sheego in D. Q. uu bilowday sanadkii 1945-kii, markaas oo uu dhamaaday dagaalkii II-aad ee dunida, misana isu muuqashada labada dowladood ee xooga leh, waxay bilaabatay sanadkii 1948- kii, markaas oo la dhisay derbigii ku teednaa magaalada Berliin, kaas oo u qeybiyay degmada laba qeybood (East Berlin & West Berlin). D. Q. wuxuu dhamaaday sanadkii 1989-kii. Taasina waxay ka dambeysay markii la bur-buriyay drebigii Berliin, xaafadihii degmadana dib laysugu furay. Ciidamadii xulufada ahaa oo ka dhanka ahaa Jarmalka, guushii ay ka soo hoyeen dagaalka, ayaa waxay abuurtay is-tuhun labada xoog ee waaweyni ay is-dareensadaan. Isu muuqashadooda waxay bilaabatay sanadkii xigay markii uu dhamaaday dagaalka, taas oo si buuxda u istaagay sanadkii 1990-kii. Ooraahda ah Dagaalkii Qaboobaa the cold war, waxaa bixiyay nin la yiraahdo Bernard M. Baruch (bishii abriil,1947-kii), markaas oo khilaafka labada xoog uu soo if-baxay. Wuxuu ku bilowday muran lagu difaacayo aragti siyaasadeed iyo isu caga-jugleyn ay weheliso is-hubayn. Dagaalkan oo ahaa colaad buuxda iyo iska soo hor-jeed dhex yiil Mareekan iyo xulufadiisa (dowladaha yurubta galbeed) oo dhan ah iyo Midowga Soofyeeti iyo xulufadiisa (dowladaha yurubta bari) oo dhanka kale ah. Labada quwadood, waxay muddadaas ka fogaadeen inay si toos ah isu hardiyaan. Waxaa casharro lama ilaawaan ah u noqday hoog iyo biíi ay ka dhaxleen labadii dagaal ee qaaradda ka huray nuskii hore ee qarniga. Inkasta oo uu ka dhexeeyay falal colaadeed oo tilmaamaya is-diidanaanta ay isu qabeen, misana muddadii uu D. Q. socday, quwadahaasi waxay ku guuleysteen in ay degaamadooda ka fogeeyaan fagaaraha lagu hardamayo. Falalkaasi waxay isugu jireen dagaallo dowli ah oo dhex mara dowlado aanan iyaga ahayn, hurin dagaallo sokeeye, howlo jaajuusnimo ah, loolan siyaasadeed iyo dhaqaale, is-hubayn iyo khilaafaad diblomaasiyadeed, af-gembiyo ciidameed, saldhigyo laga sameysto dunida dacalladeeda, wada-hadallo qarsoon iyo fadeexooyin siyaasadeed, kuwo dhaqan iyo kuwo dhaqaale. Howlahaas ayaa dowlad waliba waxay ku dooneysay wadiiqadii ay kaga gacan sareyn lahayd tan kale Intuusan dagaalku dhamaan, waxaa jiray fadhi ka dhacay dalka Soofyeetiga oo ay isugu yimaadeen saddex madaxweyne oo ka socday dalalka USSR, USA iyo UK. Fadhigaas waxaa loogu magac daray magaaladii uu ka dhacay, waxaana la yiraahdaa Yalta Conference. Mudddada uu socday fadhigu waxay ahayd 4 - 11/ 1945-kii. Hoggaamiyihii Soofyeetiga Joseph Stalin, madaxweynihii Mareekanka Franklin Delano Roosevelt iyo raíisul wasaarihii Ingiriiska Winston Churchill ayaa halkaas isgu yimid. Goáamadii ay madaxdaasi gaareen ayaa waxay ahaayeen kuwo sir ah oo aanan la baahin sababo ciidan iyo kuwo siyaasadeed awgeed. Waxaa kamid ahaa in dagaalka la wado illaa ay dowladda Jarmalku shuruud laáan isla dhiibto, dabadeedna dalkeeda loo qaybiyo gobollo federaali ah oo ay dusha ka maamulaan dowladaha xulufada ah. Qorshihii qarsoonaa oo ay dowladahaasi ku heshiiyeen ayaa dhulkii Jarmalka u qaybiyay afar qeybood oo maamul dhexe oo ku meel-gaar ah leh, kaas oo wax ka diyaariya maxkamadihii la saaray denbiilayaashii dagaalka, isla markaasna wuxuu wax ka qiimeeyay dhaawacii uu Jarmalku geystay. Maamulladaas afarta ah waxaa kala hagayay Mareekan Faransiis, Ingiriis iyo Midowga Soofyeeti, waxaana magaalo madax u ahayd Berliin. Mareekanku wuxuu doonayay oo kale in caalamka uu yeesho ganacsi xor ah. Hoggaamiyihii Soofyeetiga ayaa arintan ku eegay il ay ka muuqato kalsooni darro. Sababtoo ah, Mareekanku wuxuu xilligaas lahaa 75 % wax soo-saarka wershadeed ee dunida. Madaxda Soofyeetigu waxaa u muuqday haddii ganacsiga dunida uu noqdo mid madax-bannaan, in Mareekanku uu si fudud seylado ugu helayo wax soo-saarkiisa xooga badan. Isla markaasna uu sicir jaban ku soo iibsanayo macaadinta uu dibadda uga baahan yahay. Wada-hadallada ay isugu iman jireen hoggaamiyayaasha dowladaha adkaaday, ayaa Winston Churchill wuxuu Soofyeetiga ku eedayn jiray in ay doonayaan in ay ballaariyaan maamulkooda, iyaga oo baahinaya aragtida shuuciyadda ah. Stalin wuxuu ku dadaalay dhankiisa in uu mag-dhow ka helo wershadaha Jarmalka. Inkasta oo madaxweyne S. Truman uu arintaas diiday, misana Stalin wuxuu ogolaaday tanaasulaad waaweyn. Taas oo uu dhaafsiistay ballan qaad ku saabsan nabadgelyada dalkiisa. Tanaasulka uu Stalin sameeyay baa waxaa kamid ahaa arimahakan : Isaga oo ciidamadiisa kala baxay kanaalka la yiraahdo Dardanells ee u dhexeeya badda Marmara iyo badda Dhexe (Turkiya). Isaga oo ka kacay dhul uu ka qabsaday Iiraan ee ku yaal waqooyiga. Isaga oo oggolaaday in uusan Finland ka dhisin dowlad shuuci ah. Isaga oo oggolaaday in uusan taageero u fidin dhaqdhaqaaqa shuuciga ah ee ka jira dalka Giriiga oo markaas Ingiriisku maamulayay. LA SOCO AXAD KASTA
AXAD 1 MARCH 2009 ILAYS NEWSPAPER 7 Somaliya: Sun Ma lagu Aasay? ‘’Maxaa Loo dilay Ilaria Alpi’ Qaybta 6aad Tarjumadii: SomaliTalk.com | Janaayo 2009 Waalidka weriyaha la diley ayaa iyaguna ka shakisan Marocchino sida uu sheegay weriye Mr.Maren oo yiri “Wixii ugu dambeeyey oo Giorgio Alpi (aabihii gabadha la diley) uu igu yiri markii aan gurigiisa ka sii baxayey waxay ahayd in uu ka shakisan yahay Giancarlo Giancarlo in uu si uun uga dambeeyo dhimashadii gabadhiisa.” Mr. Maren waxa uu intaas ku daray waxaan marar badan ku celciliyey Video-gii laga duubay goobtii dilku ka dhacay, waxaana sawirada Video-gu muujinayaan Giancarlo Marocchino oo ka mid ah dadkii ugu horeeyey ee yimid goobta dilku ka dhacay. Taas lama yaabin, ayuu yiri weriyuhu, laakiin Giancarlo inta uu kaamaarada eegay ayuu yiri:- “Waxay joogeen meel ay ahayd in aysan iman.” Jiilaalkii 1993, nin ganacsade Talyaani ah oo ah Giancarlo Marocchino ayaa waxaa Muqdisho ka qabtay ciidamada Maraykanka ee sida gaarka u tababaran ee Rangerska, waxayna su’aalo weyiinayeen muddo shan maalmood ah, kaddibna waxay u tarxiileen Talyaaniga. Waxaa la sheegay in Admiral Howe uu ninkaas (Marocchino) uga shakiyey in uu hub gaarsiinayey Caydiid, waxana loo tixgeliyey cadaw shacab. Laakiin Odayaasha Beesha iyo Cali Mahdi - oo cadaawadi ka dhaxaysay Caydiid - ayaa waxay warqad u direen Howe iyagoo sheegay in ay Marocchino ay u tixgelinayaan sidii wiilkooda, iyagoo tilmaamay in xaaskiisu ay tahay haween Soomaali ah, waxayna sheegeen in Soomaalida oo keliya ay xaq u leeyihiin in ay tarxiilaan. Ugu dambayntii Marocchino waxaa loo ogolaaday in uu ku soo laabto Soomaaliya.” Sidaas waxaa bogga 140-aad ku qoray Jonathan Stevenson buugiisa Gacanka-bixidii Muqdisho. Admiral Howe waxa uu ahaa ergeygii gaarka ahaa ee Soomaaliya u joogey Xog-hayahii-Guud ee Qaraamada Midoobey Boutros-Qaali intii u dhaxaysay March 9, 1993 - February 1994 oo uu is casilay. Alpi ka hor intii aan la dilin waxay Muqdisho waraysi kula yeelatay Cali Mahdi, waxayna su’aashii u horeysey ay weydiisey ahayd “MADAX- WEYNE ma ii sharaxi kartaa sida ay tahay Xaaladda Waqooyiga Muqdisho.” Cali Mahdi waxa uu ugu jawaabey “Woqooyiga Muqdisho dhammaan waa deggan tahay, Giancarlo Marocchino oo jooga goobtii dilka Alpi. mana jiraan wax dhibaatooyin ah.” Waraysigaas waxaa laga sii daayey Telefishanka dalka Talyaaniga ee RAI markii la diley weriyaasha 1994. Guddiga Baaritaanka ee Baarlamaanka Talyaaniga ayaa waxay Cali Mahdi weydiiyeen in xiriir shaqo ay dhex martay isaga iyo Muunye. Waxana uu ugu jawaabey in aan weligood xiriir dhex marin isaga iyo Muunye. Waxaa markaas la weydiiyey “ In ay jiraan warar la isla dhex marayey Soomaaliya dhexdeeda, oo ah in dilkii weriyaashii Talyaaniga ay salka ku hayaan qorshahii weriyaashaasi ay ku tageen Boosaaso oo ay booqdeen Markabka “21-ka October” ee kalluumaysiga oo ay qabsadeen maleysiyo SSDF, waxaana weriyaasha markabka ka soo qaadeen sawiro. Waxa kale oo weriyaashu soo ururiyeen xog ku saabsan sidii markabka loo qabsaday iyo sida khaldan ee loo adeegsado Mashruuca Mucaawinada ee dawladda Talyaaniga”, waxaana Cali Mahdi la weydiiyey in uu arrimahaas maqlay. Cali Mahdi waxa uu ku jawaabey: in uu maqlay in Muunye uu bixiyey lacag dhan $600,000 (lix boqol oo kun oo doolar) si loogu siidaayo Markabka. Waxaa markaas la weydiiyey sida ay ku ogaadeen in “Afar kiilomitir la soo daba galay weriyaasha la diley ilaa ay ka soo gaareen Amana (Hotel).” Waxa uu Cali Mahdi ku jawaabey ‘’ Maalintaas anigu waxaan joogey Nairobi, waxaan wacay Muqdisho, waxaana la hadlay Caddow. Waxaan weydiiyey sida wax u dhaceeen. Waxay ii sheegeen in laba qof lagu diley Amana (Hotel) hortiisa. Waxaan weydiiyey in ay halkaas degganaayeen iyo in kale. Waxay markaas ii sheegeen in aysan deganayn hoteelkaas balse ay ka yimaadeen Saxafi (hotel) oo ku yaal Koonfurta Muqdosho, waxaana soo daba galay gaari Land Rover ah oo midab kiisu yahay buluug. Cali Mahdi waxaa kale oo la weydiiyey waxa uu ka oranayo qoraal ay sirdoonka Talyaaniga ee SISMI qoreen 21-kii Maarso 1994 oo ahaa: “Xaaska Cali Mahdi, Nuurta, markii aan la kulmeen waxay sheegtay aragtideeda ku aaday dilkii labada weriye in uu ahaa mid ay ka dambeeyeen Kooxaha Islaamiga ah ee xag-jira si ay u sameeyaan carqalad ku aadan reer Galbeedka.” Waxay Nuurto intaas ku dartay “in (weriyaasha) la daba joogey ilaa markii ay 17-kii (Maarso 1994) ka soo laabteen Boosaaso. Dadka dilka geysteyna ay ka yimaadeen Waqooyiga Muqdisho iyo in dad badan oo Soomaali ah ay lacag ka qaataan Xag-jirayaasha iyo Somaliland, si loo carqaladeeyo nabadda Muqdisho.” Cali Mahdi waxa uu hadalkaas kaga jawaabey ‘’Inay 1994 Nuurto ahayd xaaskiisii, lakiin hadaladda ay ku hadashay ay ahaayeen waxba kama jirin oo ay yihiin mala-awaal.’’ Waxaa markaas la weydiiyey “maxaa sababay in xaaskaagii ay sidaas tiraahdo”. Cali Mahdi waxa uu yiri: “ ‘’Ma garanayo, anigu waxaan ahayd Cali, iyaduna waa Nuurta. Si kastaba ha ahaatee hadalkaasi run ma ahan, ma aha run,” ayuu hadalka ku adkeeyey Markabkii “21 Oktobar” oo July 2007 kusoo caariyey xeebta Garacad... Cali Mahdi waxaa la tusay ama loo akhriyey qoraal ay qortay hay’adda sirdoonka ee SISDE 3-dii September 1997, qoraalkaas waxaa ka mid ahaa: “March 1993 in ay jireen ururro dembiilayaal caalami ah oo ka hawl gala dhulal caalami ah, kuwaas oo daabula waxyaalo sharci darro ah. Ururradaas oo xiriir la leh wasiirkii arrimaha dibbadda ee madaxweynahii Soomaaliya Cali Mahdi oo magaciisu yahay Xaaji Maxamed Xaashi Cigaal.” Arrintaas Cali Mahdi waa ku gacan sayray. Waxaa markaas la weydiiyey in uu ogyahay in Muunye Siciid Cumar (Muunye) la kulmay King Kong (Boqor). Waxa uu Cali Mahdi ku jawaabey “Haa, waa ogahay”. Waxaa markaas la weydiiyey in uu ka war hayo in Alpi ay Boosaaso waraysi kula yeelatay Boqorka. Waxa uu Cali Mahdi ku jawaabey “kama war hayo taas”. Waxaa markaas la weydiiyey: waxaad ka warhaysaa in hub lagu qaaday maraakiibta SHIFCO ee Muunye, kamana war haysid arrintan waraysiga miyaa? Waxa uu yiri “Maya.” Waxa markaas Cali Mahdi la weydiiyey in uu ka war hayo in Dawladda Talyaanigu ay baaritaan samaysay iyo in isaga lagala soo xiriiray Xarunta Dhexe ee Booliska Talyaaniga ee magaalada Udine. “Waxaan u malaynayaa inaan arrintaas ka maqlay Qareenkayga, Stefano Menicacci,” ayuu yiri Cali Mahdi. LA SOCO CADDADKI XIGA
Page 1 and 2: ILAYS WAA WARGAYS MADAXBANAA OO TOD
Page 3 and 4: AXAD 1 MARCH 2009 ILAYS NEWSPAPER B
Page 5: AXAD 1 MARCH 2009 ILAYS NEWSPAPER 5

Muqdisho:Yaa Masuulka Ah Dhiiga Ku Daadanaya ? - Somali Talk

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?