Nr 157 - Chrzanów

Tradycje kolêdowania na Ziemi
Chrzanowskiej siêgaj¹ lat 50-tych
ubieg³ego wieku. Wtedy to kolêdnicy z
gwiazd¹, z szopk¹ i herody we wsiach
gminy Chrzanów licznie odwiedzali
domostwa w okresie Œwi¹t Bo¿ego
Narodzenia i Nowego Roku, ¿ycz¹c gospodarzowi
szczêœcia i pomyœlnoœci.
Dzisiaj ten zwyczaj prawie ca³kowicie
zagin¹³. Autentyczne kolêdowanie
zachowa³o siê jedynie jeszcze w Luszowicach,
pielêgnowane przez grupê
ch³opców – „Kolêdników z Gwiazd¹”.
Zauwa¿a siê te¿ „Kolêdników z Szopk¹”
w Pogorzycach, „Kolêdników z Rajem” w
P³azie czy „Herody” w Bolêcinie. Niestety
s¹ to nieliczne wyj¹tki. Charakterystyczne
formy dawnego „chodzenia po kolêdzie”
zmieniaj¹ siê, czêsto przekszta³caj¹c
siê we wspó³czesne widowisko teatralne,
mocno stylizowane. Natomiast autentyczne
zwyczaje i obrzêdy ludowe, wierzenia i
gesty magiczne, teksty kolêd i pastora³ek,
sk³adanych ¿yczeñ odchodz¹ powoli w
zapomnienie. W wielu wsiach Ma³opolski
s¹ jednak jeszcze starsi kolêdnicy, którzy
mog¹ przekazaæ swoj¹ wiedzê m³odszym.
Aby zimowe obrzêdy przetrwa³y w dawnej
formie we w³asnym œrodowisku, postanowiono
stworzyæ odpowiednie warunki
autentycznym kolêdnikom zaprezentowania
siê szerszej publicznoœci. Takie
mo¿liwoœci daje w³aœnie organizowany
przez chrzanowski MOKSiR oraz Chrzanowskie
Stowarzyszenie Folklorystyczne
Ma³opolski Przegl¹d Grup Kolêdniczych
„Herody”. W tym roku odby³a siê ju¿
jedenasta jego edycja.
W przegl¹dzie wziê³o udzia³
14 tradycyjnych grup ch³opców i
mê¿czyzn, które chodz¹ po domach po
Z MIASTA
DIAB£Y, HERODY I ANIO£Y
kolêdzie. By³y to najciekawsze grupy o
zró¿nicowanej tematyce jak:
Kolêdnicy z Rajem” z P³azy – pow.
chrzanowski, „Herody” z Juszczyna –
pow. suski, „Kolêdnicy z Gwiazd¹” z
Luszowic – pow. chrzanowski, „Herody”
z Zelkowa- pow. krakowski,” Kolêdnicy
z Gwiazd¹” z Juszczyna – pow. suski,
„Kolêdnicy z Turoniem” z Grojca – pow.
chrzanowski, „Herody” z Bolêcina – pow.
chrzanowski, „Kolêdnicy z Szopk¹” z
Zalasu – pow. pow. krakowski, „Herody”
z Poskwitowa – pow. krakowski,
„Kolêdnicy z Turoniem” ze Skawicy –
pow. Suski, „Herody” z Modlnicy – pow.
krakowski, „Herody” z Maszkowa – pow.
krakowski, „Kolêdnicy z Turoniem” z
Minogi – pow. krakowski oraz „Kolêdnicy
z Konikiem” ze ¯mi¹cy – pow. limanowski.
Zgodnie z regulaminem grupy
bior¹ce udzia³ w przegl¹dzie przedstawi³y
znane we w³asnych wsiach od dawien
dawna tradycyjne widowiska kolêdnicze.
Jury ocenia³o oryginalnoœæ tekstów,
tradycyjnoœæ melodii, prezentacjê ka¿dej
postaci oraz stroje i rekwizyty.
Zanim jednak zespo³y podda³y
siê ocenie, przemaszerowa³y ulicami
miasta na Rynek, gdzie licznie zgromadzonej
publicznoœci zaprezentowa³y
krótkie fragmenty swoich programów
konkursowych. W tym dniu w naszym
mieœcie by³o kolorowo, weso³o, g³oœno
i egzotycznie. Kolêdnicy wci¹gali do
wspólnej zabawy widzów, obsypywali
ich na szczêœcie owsem i pszenic¹,
diab³y wodzi³y na pokuszenie, anio³y
napomina³y przed grzechem, a œmierci
straszy³y, g³ównie dzieci.
Pokazy konkursowe odby³y siê w sali
teatralnej, które ocenia³o jury w sk³adzie:
mgr Teresa Marcinkowska – etnograf,
przewodnicz¹ca, mgr El¿bieta Porêbska
– Kubik – etnograf, Ma³opolski Instytut
Kultury w Krakowie, mgr Agnieszka
Oczkowska – etnograf, Nadwiœlañski
Park Etnograficzny w Wygie³zowie oraz
dr Gustaw Juzala – etnomuzykolog, Polska
Akademia Nauk w Krakowie.
Jury zgodnie z regulaminem
wytypowa³o trzy najciekawsze, tradycyjne
grupy kolêdnicze do udzia³u w Ogólnopolskim
Konkursie Zespo³ów Kolêdniczych
„Góralski Karnawa³”w Bukowinie
Tatrzañskiej: „Herody” z Juszczyna, „Herody”
z Bolêcina oraz „Herody” z Modlnicy.
Do udzia³u w Ma³opolskim Przegl¹dzie
Dzieciêcych Grup Kolêdniczych „Pastuszkowe
Kolêdowanie” w Podegrodziu jury
wytypowa³o „Kolêdników z Gwiazd¹” z
Luszowic oraz „Kolêdników z Turoniem”
ze Skawicy.
Przewodnicz¹ca jury Teresa Marcinkowska
odczytuj¹c werdykt powiedzia³a
m.in: „Cieszy fakt, ¿e poziom przedstawionych
widowisk bo¿onarodzeniowych
by³ wysoki. Stroje i rekwizyty obrzêdowe
zachwyca³y ró¿norodnoœci¹. Kilka
zespo³ów wyst¹pi³o z tradycyjnym
instrumentem ludowym: heligonk¹.
Widzowie mieli mo¿liwoœæ pos³uchania
starych, ma³o ju¿ dziœ znanych kolêd,
pastora³ek i tradycyjnych ¿yczeñ
sk³adanych gospodarzowi. Dziêkujemy
wszystkim kolêdnikom za udzia³ w
Przegl¹dzie oraz ich opiekunom. Gratulujemy
wyró¿nionym zespo³om, które
bêd¹ reprezentowaæ nasz Przegl¹d w
konkursach ogólnopolskich. Dziêkujemy
Organizatorom tj. Dyrekcji i Pracownikom
MOKSiR oraz wszystkim Paniom
z Chrzanowskiego Stowarzyszenia
Folklorystycznego - za sprawne przeprowadzenie
imprezy i stworzenie mi³ej
atmosfery dla uczestników i chrzanowskiej
licznej publicznoœci”.
Wszystkie zespo³y otrzyma³y specjalne
grawerowane dyplomy, za kultywowanie
tradycyjnych zwyczajów i
obrzêdów ludowych, wrêczonych przez
Stanis³awa Duszê – zastêpcê burmistrza,
Stanis³awa Zygad³o – przewodnicz¹cego
KKSiR RM oraz Jana Smó³kê – dyrektora
MOKSiR. Poza konkursem wyst¹pi³a
Kapela Góralska Antoniego Gluzy ze
Szczyrku, która zaprezentowa³a ma³o
znane kolêdy i pastora³ki góralskie.
Po prezentacji grup kolêdniczych
zosta³y przeprowadzone konsultacje
etnograficzne, przez cz³onków jury.
Antoni Dobrowolski
13