Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄdeczanin

More documents

Recommendations

Info

HISTORIA Rzeź Galicyjska w 1846 – Jan Lewicki w wydarzeniach 1846 r. w Galicji, węgier skiej Wio śnie Lu dów 1848/1849 oraz wal kach we Wło szech. *** Rok 1846 w Ga li cji za chod niej (głównie powiaty: bocheński, tarnowski, sądecki, jasielski i sanocki) kojarzy się przede wszyst kim z tzw. ra ba cją, czy li rzezią galicyjską dokonaną przez chłopów na szlach cie i ofi cja li stach dwor - skich. Wy da rze nia te do ko na ły się z au striac kiej in spi ra cji w szcze gól nie ciężkiej sytuacji ekonomicznej wsi galicyjskich i w czasie przygotowań do antyaustriackiego powstania narodowego. W tym ro ku tra gicz nych wy da rzeń mjr Jozsef Fejervary służył w sądeckim gar ni zo nie już od trzech lat. Był bar dzo dobrze zorientowany w ogólnej sytuacji spo łecz no -po li tycz nej. Sym pa ty zo wał z miejscową szlachtą i sądeckim mieszczaństwem, czego przejawem było szybkie ścią gnię cie z Czech do No we go Sącza swojej rodziny. Podziwiał piękno otaczającej miasto przyrody, która przypominała jego rodzinne strony. Cen trum tej kra iny był No wy Sącz. Tam mie ści ła się sie dzi ba władz cyr ku - lar nych, sąd, urząd bu do wy dróg, urząd podatkowy, celny, pocztowy i garnizon woj sko wy. Po cząt ko wo sta ro sta mi by li Austriacy, później Czech Dominik Kabath, a do pie ro po tem sta li się Po la cy, m.in. Karol Bochyński. Władze cyrkular ne w więk szo ści ob sa dzo ne przez urzędników narodowości czeskiej i austriac kiej, o zna cze niu wa żniej szym od władz miejskich (magistrat), sprawowały rządy polityczno-administracyjne na tym terenie. Ma jor Fe je rva ry jak kol wiek do brze czuł się to wa rzy sko w No wym Są czu, był przede wszyst kim żoł nie rzem. Po - winności służby wojskowej kazały mu mieć ba cze nie na wy da rze nia, któ re w lu tym 1846 r. spo wo do wa ły wy stą - pienia górali w Chochołowie i okolicznych wsiach. Zwłasz cza, że już kil ka miesięcy wcześniej starosta sądecki Karol Bochyński ostrzegał go przed możliwy mi za bu rze nia mi wśród lud no ści wiejskiej. Wtedy jednak mjr Fejervary mógł zameldować swym przełożonym jedynie o znalezieniu na Sądecczyźnie „100 egzemplarzy proklamacji do prostego ludu” oraz o samobójczej śmierci Aleksandra Lubienieckiego, właściciela Osikowa koło Grybowa, który rzekomo miał być do wód cą miej sco we go oddziału powstańczego. Pod koniec lute go 1846 r. wo bec sze rzą cych się wy - stą pień chłop skich sta ro sta są dec ki zło żył swo ją wła dzę na rę ce do wód cy garnizonu, który „przyjął takową i poczy nił kro ki, aby mia sto i okręg jak naj - sku tecz niej bro nić”. Ka rol Bo chyń ski uczy nił tak wo bec bra ku re ak cji ze stro - ny au striac kich władz zwierzch nich. Z wia do mych dziś wzglę dów je go wnioski o nadesłanie pomocy zbrojnej zo sta ły od rzu co ne. By ła to au striac ka prowokacja wobec powstańczych przygotowań ze strony polskiej szlachty. Potwier dza ją to sło wa au striac kie go oficera: „w obwodzie sądeckim za mało lu dzi ubi to, wszyst kich trze ba by ło ubić, ca łą tę ho ło tę, ale tu taj sta ro sta i inni należą do Polaków, hołota”. *** Mjr Fejervary, prawy żołnierz narażający swą wojskową karierę, pragnąć zabezpieczyć Nowy Sącz, a równocześnie oko licz ną szlach tę przed ak ta mi agresji ze strony zrewoltowanych grup chłopskich, wydał energicznie stosowne roz ka zy, któ re, jak mo żna dziś są dzić, stały w sprzeczności z zamierzoną austriacką prowokacją. Historyk 20. pułku piechoty tak opisał te wydarzenia: „Major Fejervary przywołał reprezentantów miasta Nowego Sącza do siebie i oznajmił im, że mia sto aż do ostat nie go żoł - nie rza bro nić bę dzie, je śli się ta ko we spokojnie zachowa […]. Równocześnie rozesłał oddziały po wsiach, aby rabunkom i mordom koniec położyć, a celem uspokojenia band, szlachtę w powiecie Mjr Fe je rva ry, pra wy żoł nierz na ra ża ją cy swą woj sko wą karierę, pragnąć zabezpieczyć Nowy Sącz, a równocześnie okoliczną szlachtę przed aktami agresji ze strony zrewoltowanych grup chłopskich, wydał energicznie stosow ne roz ka zy, któ re, jak mo żna dziś są dzić, sta ły w sprzeczności z zamierzoną austriacką prowokacją. powięzić i takową przed dalszymi gwałtami zabezpieczyć. Do 1 marca uwięziono około 150 szlachty. Niektórzy oddali się sa mi w opie kę wła dzy woj sko wej. Gdy się umysły uspokoiły, popuszczano ich na wol ność. 82 Sądeczanin LUTY 2011 v www.sadeczanin.info
v www.sadeczanin.info Ostatni zapis w dokumentach woj sko wych gen. Joz - se fa Fe je rva ry’ego to da ta 31 paź dzier ni ka 1859 r. Są dzić na le ży, iż wte dy wła śnie we Wied niu w spo - sób na tu ral ny zmarł. Utarczki z grupami chłopstwa uzbrojonego w siekiery, kosy i cepy toczyły wy dzie lo ne od dzia ły III ba ta lio nu 20. pułku piechoty w Limanowej, w Rożnowie, Zbyszycach, Podolu, a w lecie 1846 r. przy wra ca ły po rzą dek w oko li cach Mszany Dolnej, Jordanowa i Suchej. Nie mniej, oprócz nie zmier nie po - chlebnych opinii były i takie, które oskarża ły mjr. Fe je rva re go o brak re ak cji na grabieże w północnej części Sądecczy zny, gdzie „po la ła się krew nie win - nych ludzi, najprawdopodobniej z braku należytej i sumiennej interwencji zbrojnej”. Co cie ka we, opi nię tę wy ra ził po - nad 60 lat od tamtych wydarzeń historyk są dec kie go gim na zjum, któ ry wi dać uważał, że zasadnym byłoby użycie oddziałów c. k. armii do stłumienia rewolty pol skich chło pów. Wo bec ich ak cji ra bun ko wej, któ ra po cią gnę ła za so bą rów nież ofia ry w lu dziach, nie do przy - ję cia by ło we dług nie go to, że „ma jor Fejervary stał z siłą załogi podobno 700 ludzi w obronnej pozycji przed murami miasta przez dwa tygodnie i oczekiwał nie przy ja cie la, pod czas gdy z mia sta w obawie przed rewolucją wewnętrzną roz pę dzo no str wo żo ną szlach tę na pa - stwę rozszalałego chłopstwa”. *** Ta opi nia krzyw dzą ca ma jo ra Fe je - rvarego wymaga komentarza. Po pierwsze, współpracował ze starostą sądeckim Ka ro lem Bo chyń skim mi mo nie chę ci au striac kich czyn ni ków po li tycz nych, którzy mieli Polaków za hołotę (w tym i sa me go sta ro stę). Po dru gie, wziął na sie bie od po wie dzial ność nie tyl ko za bezpieczeństwo miasta, ale i otaczają cych go wsi, wy sy ła jąc pod jaz dy w kie run ku Li ma no wej czy Ro żno wa. Po trzecie, opanował sytuację wewnętrzną w mieście, nakazując mieszczanom zachować spokój, a okolicznej szlachcie zjeżdżać do Nowego Sącza, a tych, którzy się ociągali, rozkazał zwozić przemo cą, aby „przed gwał ta mi zabezpieczyć”. Po czwarte, kiedy sytuacja zo sta ła opa no wa na, uwię zio nych wypuścił na wolność i zezwolił wracać do swych majątków. Po piąte, skutkiem swych działań osłabił negatywne skutki rabacji, wywołanej m.in. austriacką prowokacją, której zapobiec nie był w stanie. Po szó ste, jak stwier dził Fer dy nand Hosch, komendantowi batalionu w Nowym Są czu „nie bra kło chę ci i od wa gi”. Po siód me wresz cie, nie otrzy mał na - tych mia sto we go awan su woj sko we go jak ppłk Lu dwik Be ne dek, któ ry na cze - le woj ska au striac kie go i band chłop - skich po bił pod Gdo wem 26 lutego 1846 r. oddział powstańczy. *** Władze Nowego Sącza, zdając sobie sprawę, jak musiał lawirować pomiędzy poczuciem służby a przyzwoitością, doceniły zasługi dowódcy III batalionu 20. puł ku pie cho ty. Mjr Joz sef Fe je rva ry otrzymał pierwsze w historii tego miasta honorowe obywatelstwo. Na awans wojskowy musiał poczekać jeszcze ponad dwa i pół ro ku, choć – po praw dzie – otrzymał od władz austriackich Krzyż Ry cer ski Or de ru Le opol da i nie wie le zna czą cy ty tuł Ho no ro we go Sę dzie go Komitatu Saros, gdzie otwarcie panował kurucowski duch i gdzie słusznie uważano go za labanca. Czter dzie ści lat póź niej mjr Ju lian Słoninka, pisząc historię 20. pułku piechoty, tak podsumował działania swojego pułkowego kolegi: „W tym to czasie pokazała się prawdziwa wartość żołnierza, szla chet ne po wo ła nie sta nu je go: być obroną i osłoną kraju i mieszkańców […]. Wziął miesz kań ców w opie kę, gdy rozbestwione namiętności wieśniaków wszel ki praw ny po rzą dek zda wa ły się wy wró cić, a wła sność i wła ści cie li zniszczyć”. *** Rok 1847 był ro kiem spo koj nej pra - cy szkoleniowej w sądeckim batalionie, któ ry wziął udział w zwy czaj nej kon - centracji pułku i otrzymał przy tej okazji chlub ne po chwa ły od wy ższe go dowództwa. Na to miast już w pierw szej po ło - wie 1848 r. Europa została wstrząśnięta wewnętrznymi rozruchami w wielu państwach. W lu tym wy bu chła re wo lu cja w Paryżu, potem m.in. w Wiedniu, Pradze, we Wło szech i na Wę grzech. I wła śnie wo bec wę gier skie go po - wstania w październiku 1848 r. III batalion z No we go Są cza skie ro wa no do Zatora, gdzie miał oczekiwać rozkazu wymarszu na Węgry. W mieście miały po zo stać je dy nie dwie kom pa nie. Szybko jednak sformowano batalion zapasowy, który dołączył do III batalionu i ra zem wzię ły udział w wal kach prze - Dokumenty rodowe z archiwum wojskowego w Wiedniu LUTY 2011 Sądeczanin 83
Page 1:
PANORAMA WSI SĄDECKICH - DŁUGOŁ
Page 4 and 5:
KOSYM SPOJRZENIEM Pa nie Jó ze fie
Page 6 and 7:
WYDARZENIA tra fił cho ry za ka ż
Page 8 and 9:
wy Broadway Street - moja droga w w
Page 10 and 11:
PLEBISCYT Gala plebiscytu „Są de
Page 12 and 13:
PLEBISCYT JEDENASTU WSPANIAŁYCH -
Page 14 and 15:
SUPERWYDARZENIE Z Nowego Sącza na
Page 16 and 17:
SUPERWYDARZENIE w grupie bowiem zaw
Page 18 and 19:
SUPERWYDARZENIE to nie widziałem n
Page 20 and 21:
SAMORZĄD Łącki przewrót władzy
Page 22 and 23:
- Szczególnie ta windykacja dużo
Page 24 and 25:
GOSPODARKA ży 450 ton. Po sa do wi
Page 26 and 27:
GOSPODARKA GO SPO DAR CZE LU STRO R
Page 28 and 29:
GOSPODARKA le war szaw skiej spół
Page 30 and 31:
GOSPODARKA Krawcowe szyją prześci
Page 32 and 33: Mężczyzna urażony takim anonsem
Page 34 and 35: WOKÓŁ NAS wysłuchanych spowiedzi
Page 36 and 37: WOKÓŁ NAS Mój bez po śred ni po
Page 38 and 39: WOKÓŁ NAS znak, że oby dwaj bi s
Page 40 and 41: WOKÓŁ NAS tykułów prasowych zat
Page 42 and 43: WOKÓŁ NAS Szczę ściem nie jest
Page 44 and 45: WOKÓŁ NAS Ku jej ogrom nej ra do
Page 46 and 47: WOKÓŁ NAS W sądeckim ratuszu wsp
Page 48 and 49: WOKÓŁ NAS Ewa Stawowczyk i Andrze
Page 50 and 51: SĄDECZANIE FOT. LEŚ Był ab so lu
Page 52 and 53: ga mel” spra wił, że w nie dzie
Page 54 and 55: SĄDECZANIE FOT. MIGA łością wsz
Page 56 and 57: dze był Au schwitz i od - dział p
Page 58 and 59: SĄDECZANIE Tarnów, transport do A
Page 60 and 61: Józef Bogusz - portret RYS. M. GÓ
Page 62 and 63: 17016 Muszyński Edward NS, 1900 zm
Page 64 and 65: Od mar ca 1943 przy wo żo no licz
Page 66 and 67: KULTURA Witrażysta z Nowego Sącza
Page 68 and 69: naj czę ściej umiesz cza ny w drz
Page 70 and 71: KULTURA Sądeckie judaika Kto czy t
Page 72 and 73: KULTURA Żydowski gazeciarz na obec
Page 74 and 75: KULTURA VII Powiatowy Przegląd Gru
Page 76 and 77: KULTURA FOT. LEŚ Poezja i kolędy
Page 78 and 79: KULTURA FOT. ARCH. KOSG FOT. LEŚ N
Page 80 and 81: HISTORIA Zaryzykował własną kari
Page 84 and 85: HISTORIA ciw ko ar mii po wstań cz
Page 86 and 87: Że glu ga Pol ska SA, któ ra wy k
Page 88 and 89: TURYSTYKA Wyprawa w Sierra Nevada 8
Page 90 and 91: R E K L A M A STOLMEB - POMIAR - TR
Page 92 and 93: ROZMAITOŚCI Widok w kierunku Rytra
Page 94 and 95: ROMAITOŚCI Łyżka strawy (21) Po
Page 96 and 97: ROMAITOŚCI Po lo nez ma tu rzy st
Page 98 and 99: * Po 40 latach Marcinkowice, 10 sty
show all

Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄ deczanin

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄdeczanin