Číslo 2 - Slavistický ústav Jána Stanislava SAV

W opracowaniach syntetycznych 5 dokonuje siê uogólnieñ. Np. R. L. Lenèek 6 , jako
podstawowe determinanty powstania literackich jêzyków s³owiañskich, wysuwa tendencje
do unifikacji, do separacji i do wzmocnienia presti¿u.
Wiêksz¹ perspektywê maj¹ prace porównawcze. S¹ one zwykle nastawione na
wychwytywanie zjawisk powtarzaj¹cych siê, typowych 7 . W niniejszym przyczynku
chcia³abym zaj¹æ siê jednym zjawiskiem specyficznym dla poszczególnych jêzyków,
mianowicie wp³ywem kontrreformacji na kszta³towanie normy literackich jêzyków zachodnios³owiañskich.
Specyfika tego procesu ³¹czy siê z jednej strony z ró¿nym charakterem zewnêtrznego
bodŸca, a w³aœciwie zespo³u bodŸców, z drugiej strony – z odmienn¹ sytuacj¹ omawianych
jêzyków, wyzwalaj¹c¹ odmienn¹ reakcjê.
Obraz kontrreformacji w danym kraju jest odbiciem obrazu reformacji. Obydwa
pr¹dy religijne nale¿y omawiaæ ³¹cznie. Na gruncie zachodnios³owiañskim, jak postaram
siê to poni¿ej wykazaæ, spotykamy wszystkie wymienione prawid³owoœci.
Najsilniej na ¿ycie narodowe oddzia³a³a reformacja czeska. Husytyzm by³ pr¹dem
nie tylko religijnym, ale spo³ecznym i narodowym. Skierowany by³ przeciw duchowieñstwu
rzymsko-katolickiemu, czêsto narodowoœci niemieckiej, czyli w konsekwencji
przeciw jêzykowi ³aciñskiemu i niemieckiemu. By³ pr¹dem o szerokim oddzia³ywaniu
spo³ecznym, anga¿owa³ masy ludowe. Jak wiadomo, nie wygas³ ze œmierci¹ J. Husa.
Wiek XV to dalszy rozwój tej ideologii, któr¹ przepojone s¹ pisma Jana Rokycany, Petra
Chelczickiego, Ctibora Towaczowskiego i innych. Wiek XVI – okres dzia³alnoœci braci
czeskich, to apogeum rozwoju czeskiego jêzyka literackiego, wykszta³conego przez
polemiki religijne, oczyszczanego z obcych nalecia³oœci, rozszerzonego na wszystkie
warstwy spo³eczne, o unormowanej przez Husa i braci czeskich ortografii, osi¹gaj¹cego
doskona³oœæ w przek³adzie Biblii kralickiej 8 . Husytyzm czeski trwa³ od pierwszych
wyst¹pieñ Husa, czyli mniej wiêcej od r. 1402 do Bitwy na Bia³ej Górze, czyli do r. 1620.
Poniewa¿ husytyzm by³ tak bardzo zwi¹zany z czeskim narodem i jêzykiem, nic
dziwnego, ¿e godz¹ca w niego kontrreformacja czeska godzi³a te¿ w naród i jêzyk. Si³ê
jej ra¿enia zwiêksza³ fakt, ¿e g³ównymi rzecznikami kontrreformacji byli Habsburgowie,
obca dynastia, dla której czêsto walka z pozosta³oœciami husytyzmu by³a p³aszczykiem
skrywaj¹cym rzeczywist¹ walkê polityczn¹ z czeskim narodem. Pozycjê rz¹du wzmac-
5
Por. m. in. Voprosy formirowanija i razvitija naciona¾nych jazykow // Trudy Instituta Jazykoznanija X,
1960 (syntetyczne podsumowanie ss. 295 – 307); Slavic Studies UCLA, XI,Ohio 1985 i in.
6
LENÈEK, R. L.: On Sociolinguistic Determinants in the Evolution of Slavic Literary Languages // Slavic
Studies, ss. 40 – 51.
7
Odmienne stanowiska równie¿ s¹ prezentowane, por. np.FILIN, F. P.: O strukture sovremennogo
russkogo literaturnogo jazyka, „Voprosy jazykoznanija“ XXII, 1973, s. 3 i nast. Autor ten uwa¿a, ¿e ka¿dy
jêzyk rozwija siê w niepowtarzalnych warunkach i inaczej.
8
Celowo nie poruszam tu wp³ywu humanizmu na literacki jêzyk czeski w wieku XVI, aby wypreparowaæ
tylko determinanty zwi¹zane z reformacj¹.
176