Qoraal yar oo lagu caawinaayo waalidka caruurtiisa da ... - Buchstart
Qoraal yar oo lagu caawinaayo waalidka caruurtiisa da ... - Buchstart
Qoraal yar oo lagu caawinaayo waalidka caruurtiisa da ... - Buchstart
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Ila ha<strong>da</strong>l<br />
ina<br />
dhegeyso!<br />
12- hab <strong>oo</strong> ku saabsan,<br />
si<strong>da</strong> aan ubadkeena<br />
in uu ha<strong>da</strong>l barto ugu<br />
caawin karto.<br />
<strong>Qoraal</strong> <strong>yar</strong> <strong>oo</strong> <strong>lagu</strong> <strong>caawinaayo</strong><br />
<strong>waalidka</strong> <strong>caruurtiisa</strong> <strong>da</strong>,<br />
d<strong>oo</strong><strong>da</strong> u dhexeysa markuu<br />
dhasho ilmaha ilaa 5 sano.
Horudhac<br />
Fikirka iyo iskudubaridka<br />
Waxaa fikrad<strong>da</strong> iyo isku dubaridka<br />
iska leh Okay. Mashruuca isla<br />
n<strong>oo</strong>laashaha iyo isdhexgalka <strong>da</strong>dka<br />
qox<strong>oo</strong>tiga ah iyo <strong>da</strong>dka wa<strong>da</strong>nka u<br />
dhashey, Vorarlberg. <strong>da</strong>lka Oostiriya:<br />
ururka Aktion Mitarbeit. Dornbirn-<br />
Oostiriya. Nofembar 2008.<br />
Dadka s<strong>oo</strong> diyaariyey<br />
Elisabeth Allgäuer-Hackl<br />
Gerlinde Sammer<br />
Elizabet Hintner<br />
<strong>Qoraal</strong>ka<br />
Elisabeth Allgäuer-Hackl<br />
Lidwina Boso<br />
Daabacaa<strong>da</strong><br />
Eva Grabherr<br />
<strong>Qoraal</strong>ka waxaa la diyaariyey lana<br />
qoray sanadkii 2008, s<strong>oo</strong> saarid<strong>da</strong><br />
waxaa fududeeyey Hayad<strong>da</strong> Qoyska<br />
ee Gobolka Vorarlberg Oostiriya,<br />
ujee<strong>da</strong><strong>da</strong> laga lahaa waxaa weeye<br />
in caruurta s<strong>oo</strong> gal<strong>oo</strong>tiga ah ama ku<br />
dhashey halkaan l<strong>oo</strong> fududeeyo<br />
barasha<strong>da</strong> luqad<strong>da</strong> Jarmalka, ama<br />
barasha<strong>da</strong> afaf kala duwan. Wixii<br />
macluumaad dheeri ah waxaad ka<br />
heli kartaa bogga Internetka ee<br />
cinwaankiisu yahay www.okay-line.at<br />
Xafiiska Soshaalka iyo Arrimaha<br />
Bulsha<strong>da</strong> degma<strong>da</strong> Luzern, ee <strong>da</strong>lka<br />
Swisserland waxaa l<strong>oo</strong> ogolaadey<br />
Qorma<strong>da</strong>n inay isticmaali karto waxna<br />
kabedeli karto ama wax ku s<strong>oo</strong><br />
kordhin karto.<br />
Dib ugu noqosha<strong>da</strong> <strong>Qoraal</strong>ka ama<br />
erey bixinta waa<br />
Sabine Schoch<br />
Heinz Spichtig-Bonetta<br />
Waxaa af-s<strong>oo</strong>mali ku tarjumay<br />
Lingua-Suisse (Dr. Hassan Ibrahim)<br />
Farshaxanka<br />
Susanne Gmür, Zürich<br />
Waxaa gacan libaax ka geystey,<br />
la,aant<strong>oo</strong><strong>da</strong> suur<strong>oo</strong>been in uu s<strong>oo</strong><br />
baxo <strong>Qoraal</strong>kan Ururka is dhexgalka<br />
iyo wa<strong>da</strong> n<strong>oo</strong>laashaha Dowlad<strong>da</strong><br />
Swisserland<br />
Luzern, mey 2010<br />
Waxaa <strong>Qoraal</strong>kan qaatey ku<br />
dhaqankiisa urura<strong>da</strong> Isdhexgalka<br />
<strong>da</strong>dyowga kala duwan, B<strong>oo</strong>liska,<br />
Urura<strong>da</strong> rayidka Graubünden, kor u<br />
qaadista isdhexgalka <strong>da</strong>dyowga kala<br />
duwan ee sanadka 2012.<br />
Chur, Mey 2012
Waalidka sharafta leh,<br />
Waxaan kuugu hambalyeyneynaa dhalasha<strong>da</strong><br />
canugaa<strong>da</strong>, waana laga s<strong>oo</strong> gudbey wakhtigii<br />
dheeraa ee aad sugeyseen. Had<strong>da</strong> waxaad<br />
canugaa<strong>da</strong> saaran kartaa garabkaa<strong>da</strong>. Waxaa<br />
hubaal ah in tahniyaddo ba<strong>da</strong>n aad ka hesheen<br />
Ehelkiina, asxaabtiina, iyo <strong>da</strong>d ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> aad<br />
is taqaanaan Waxaana laga yaabaa in aad<br />
durba is weydiisaan su,aalo dhowr ah ama aad<br />
ehelkiinaba ama asxaabtiina weydiiseen, taas<strong>oo</strong><br />
ah si<strong>da</strong> aad ilmaha <strong>yar</strong> taabaqaadistiisa ugu<br />
caawinkarto Waxaa hubaal ah in ilmahaaga <strong>yar</strong><br />
aad ka welweshid noloshiisa wuxuu ku <strong>da</strong>mbeyn<br />
d<strong>oo</strong>no.<br />
Marwalba <strong>waalidka</strong> waxay caruurt<strong>oo</strong><strong>da</strong> la<br />
jecelyihiin wax wanaagsan Ba<strong>da</strong>naa xaga<br />
Tarbiyad<strong>da</strong> ayaa ah meesha dhibta ba<strong>da</strong>n ka<br />
imaanayo, xataa adigu mar-mar waxaad<br />
<strong>da</strong>reentaa Culays faraba<strong>da</strong>n markay timaado<br />
go,aan ka gaarid<strong>da</strong> tarbiyad<strong>da</strong> wanaagsan,<br />
arintaas keli kuma tihid ee waalidiin ba<strong>da</strong>n<br />
ayaa kula wa<strong>da</strong>aga.<br />
Su, aal aad muhiim u ah ayaan rabnaa in aan<br />
halkaan ama <strong>Qoraal</strong>kan kuugu s<strong>oo</strong> gudbino taas<br />
<strong>oo</strong> caawimaad kuu noqon d<strong>oo</strong>nta «ila ha<strong>da</strong>l ina<br />
dhageyso» waxaan jecleysaney in aan Talo iyo<br />
Tusaaleba kaa siino Si<strong>da</strong> ugu wanaagsan ee aad<br />
ilmahaaga <strong>yar</strong> sanadka k<strong>oo</strong>waad ugu caawin<br />
karto in uu ha<strong>da</strong>lbarto.<br />
Haddi adigu ka waalid ahaan ku dhalan meel<br />
l<strong>oo</strong>ga hadlo Afka Jarmalka, barateyna Luqad<strong>da</strong><br />
Jarmalka adig<strong>oo</strong> qof weyn ah, waxaad is<br />
weydiineysaa sidee baan ilmahayga <strong>yar</strong> ugu<br />
caawinkaraa barasha<strong>da</strong> Afka Jarmalka Si<strong>da</strong>a<br />
<strong>da</strong>raadeed waxaad qoraalkan ugu bogan kartaa<br />
warbixin ay quburo ku xeel dheer arrintaan ay<br />
ka s<strong>oo</strong> shaqeeyeen kaana caawin d<strong>oo</strong>na si<strong>da</strong>ad<br />
ugu miro dhalin lahayd arintaan, si<strong>da</strong> ugu<br />
wanaagsan ee ilmaha labo Af iyo ka ba<strong>da</strong>nba<br />
u baran karaan.<br />
Ka caawinta caruurta barasha<strong>da</strong> Afkale wax<br />
weyn ma, aha waadna ogaan d<strong>oo</strong>nta markaad<br />
si Fiican <strong>oo</strong> maskax furan u akhrisid Qorma<strong>da</strong>an<br />
Ha aqrinin mar keliya ee ha naqoto wax kula<br />
taaba qaa<strong>da</strong> (micnaha mar walba akhri) Waxaad<br />
arki d<strong>oo</strong>ntaa adig<strong>oo</strong> marba marka kale eek u<br />
xigta ee aad akhriso wax horleh <strong>oo</strong> cusub <strong>oo</strong><br />
aad ka barto Taas<strong>oo</strong> kugu anfici d<strong>oo</strong>nto ama kaa<br />
caawin d<strong>oo</strong>nta sanadka hore ee ilmahaaga <strong>yar</strong><br />
Af baradka yahay in aad si fiican u ha<strong>da</strong>l bartid.<br />
Nasiib wacan adiga ilmahaaga <strong>yar</strong>.<br />
Bani, aa<strong>da</strong>mka aad bey mihiim ugu tahay<br />
sanadka hore ee nolosha si<strong>da</strong> uu ha<strong>da</strong>l barad<br />
u yahay Ka waalid ahaan waxaad qayb weyn<br />
ku lee<strong>da</strong>hay hadba ilmaha si<strong>da</strong> fiican uu u barto<br />
Af ama luqad, Barasha<strong>da</strong> Af ama Luqad ku<br />
ha<strong>da</strong>lkee<strong>da</strong> wanaagsan waqtigaan la j<strong>oo</strong>go ama<br />
mustaqbalka waxay muhiim u tahay, dhexgalka<br />
<strong>da</strong>dka wa<strong>da</strong>nka u dhashey iyo weliba heli<strong>da</strong><br />
shaqo wanaagsan.
Hallo- Idinku ima arki<br />
kartaan laakiin anigu waan<br />
idiin maqli karaa!<br />
1<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Ma ogtahay In aad ilmaha<br />
cal<strong>oo</strong>sha ku jira aad la<br />
sheekeysan kartid<br />
adiguna u tahay macalin?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Ilmaha cal<strong>oo</strong>sha ku jira waxay bilaabaan<br />
in ay ha<strong>da</strong>lka maqlaan isag<strong>oo</strong><br />
4 bil<strong>oo</strong>d cal<strong>oo</strong>shii h<strong>oo</strong>yadii ku jira,<br />
wuuna ka garanayaa codka h<strong>oo</strong>yadiis<br />
co<strong>da</strong>dka kale.<br />
Raad weyn bey ku reebtaa Afka H<strong>oo</strong>yo<br />
in tuusan dhalan ka hor, Muusika<strong>da</strong>,<br />
jaanta, ama dhawaaqya<strong>da</strong> kale.<br />
Waalidka waxay tusaale fiican u yihiin<br />
sanadka k<strong>oo</strong>waad ee ilmaha, si<strong>da</strong>a<br />
<strong>da</strong>raadeed waa muhiim in <strong>lagu</strong> fekero<br />
inta uusan dhalan ka hor, Afkee<br />
baan kula ha<strong>da</strong>lnaa ama aan barnaa<br />
ubadkeena markuu dhasho ka dib.<br />
U sheekeey ilmahaaga cal<strong>oo</strong>sha<br />
ku jira, iyo waxaad jeclaan lahayd<br />
inuu maalin maalmaha ka mid ah<br />
aad aragto asag<strong>oo</strong> sameynaya.<br />
U diyaargarowga Afkee ama Afafkee<br />
baad jeclaan lahayd ilmahaaga<br />
inuu guriga ugu hadlo Ha<strong>da</strong>ba<br />
arimahaas <strong>oo</strong> dhan waxaad kaga<br />
bogan kartaaam ama kaa caawin<br />
d<strong>oo</strong>na si<strong>da</strong>an s<strong>oo</strong> socota:<br />
Kula ha<strong>da</strong>l ilmaha <strong>yar</strong> afkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo,<br />
ama afkale <strong>oo</strong> aad si fiican u taqaanid<br />
ama aad iskaga kals<strong>oo</strong>ntahay<br />
Afkaas<strong>oo</strong> noqon kara mid ereyo<br />
ba<strong>da</strong>n aad ilmahaaga ka bari kartid,<br />
kaa s<strong>oo</strong> saldhig fiican ama aasaas<br />
u noqon d<strong>oo</strong>na barasha<strong>da</strong> ilmaha<br />
afafkale mustaqbalka. (micnaha guud<br />
waxaa weeye marka hore bar ilmaha<br />
<strong>yar</strong> Afkaa<strong>da</strong> H<strong>oo</strong>yo-Af-s<strong>oo</strong>maali,<br />
Afafka kale wey ugu sahlantahay<br />
markuu afkiisa H<strong>oo</strong>yo yaqaano).<br />
Markuu <strong>waalidka</strong> yaqaano Afaf<br />
ba<strong>da</strong>n ama luqado ba<strong>da</strong>n waa arin<br />
aad u fiican ku barbaarinta ubadka<br />
luqa<strong>da</strong>ha ba<strong>da</strong>n, markaa laba<strong>da</strong><br />
waalid waa in uu ilmaha kula hadlaa<br />
qofba miduu si fiican u yaqaano<br />
Marka ilmahaaga wuxuu tusaale<br />
fiican ka qaa<strong>da</strong>nayaa laba<strong>da</strong> dhinac<br />
ee <strong>waalidka</strong> ama laba<strong>da</strong> Af ee<br />
guriga l<strong>oo</strong>gu hadlayo.<br />
Hadba afka aad go,aansataan in<br />
aad guriga ugu ha<strong>da</strong>shaan waana<br />
arin xasaasi ah in ilmaha <strong>yar</strong> Afka-<br />
Jarmalka barto, Afka-Jarmalka <strong>oo</strong> si<br />
fiican u barto ilmaha waxay ka<br />
caawineysaa in si fudud saaxiibo<br />
ba<strong>da</strong>n u yeesho iyo in waxbarasho<br />
sare helo iyo waliba is dhexgalka<br />
bulsh<strong>oo</strong>yinka kala duwan ee ay<br />
isla n<strong>oo</strong>lyihiin Ilmahaaga wuu baran<br />
d<strong>oo</strong>naa Af-jarmalka xataa haddii<br />
aad guriga kula hadleysid afkale<br />
ama Af-s<strong>oo</strong>maali.
H<strong>oo</strong>yo Afkee<strong>da</strong><br />
waa Okay! Aabe Afkiisa<br />
waa Okay!<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Marwalbo Canugaaga<br />
inuu baran karo, Luqa<strong>da</strong><br />
kugu s<strong>oo</strong> sokeeya<br />
markaad kula hadlaysid?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Guud ahaan ku ha<strong>da</strong>lka afka h<strong>oo</strong>yo<br />
wuxuu qofka marwalba ku xirayaa<br />
dhaqankiisa iyo caadiiyinka u gaarka<br />
ah afkaas Markaa ilmaha <strong>yar</strong> waxaa<br />
asaas u noqonaya afka asag<strong>oo</strong> <strong>yar</strong><br />
waalidkiisa kula hadlayaan, raadweyn<br />
bayna noloshiisa ku reebeysaa.<br />
Way ka wanaagsantahay marwalba in<br />
waalidku ilmah<strong>oo</strong><strong>da</strong> baraan afka ay<br />
d<strong>oo</strong>nayaan in mustaqbalka ilmah<strong>oo</strong><strong>da</strong><br />
ku hadlaan.<br />
Waxa ugu fiican marka hore in aad<br />
afkaaga h<strong>oo</strong>yo si fiican u taqaanid<br />
waana aasaas si qofka afkale u barto<br />
Wayna ka sahlan tahay barasha<strong>da</strong><br />
afkale Luqad kasta <strong>oo</strong> aduunka l<strong>oo</strong>ga<br />
hadlaayo waxay lee<strong>da</strong>hay micna iyo<br />
dhawaaq u gaar ah, ilmaha <strong>yar</strong>na u<br />
sahasha barashadee<strong>da</strong>.<br />
Kula ha<strong>da</strong>l ilmahaa<strong>da</strong> afkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo<br />
amaba lahjad<strong>da</strong> aad u dhalatey ee<br />
aad si fiican u taqaanid.<br />
Wax ba<strong>da</strong>n kula ha<strong>da</strong>l ilmahaaga,<br />
siina waqti ba<strong>da</strong>n intuu ka<br />
baranaayo afka.<br />
Uga sheekeey asal ahaan wa<strong>da</strong>nkaad<br />
ka s<strong>oo</strong> jee<strong>da</strong>an, taariikhdiina,<br />
(Heeso, Gabayo, murti maahmaahyo,<br />
heesaha caruurta <strong>lagu</strong> seexiyo,<br />
ama sheek<strong>oo</strong>yinka caruurta iwm).<br />
Ilmaha aad iyo aad bay muhiim ugu<br />
tahay in uu ogaado asal ahaan<br />
wa<strong>da</strong>nkuu ka s<strong>oo</strong> jeedo U sheeg<br />
ilmahaaga in barasha<strong>da</strong> afafkale<br />
ama Af-Jarmalka ay wax ba<strong>da</strong>n ka<br />
tari d<strong>oo</strong>nto mustaqbalkiisa isag<strong>oo</strong><br />
afkiisa h<strong>oo</strong>yo aan ka tagaynin.<br />
2
Waa in laygi cisaa ama<br />
sharafaa waxaan ahay<br />
(ama si<strong>da</strong>an ahay)!<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Isku kals<strong>oo</strong>ni<strong>da</strong> inuu<br />
yahay aas-aaska ugu<br />
fiican horumarka luqa<strong>da</strong><br />
ee caruurtiina?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Caruurta horumark<strong>oo</strong><strong>da</strong> iyo<br />
afbaradk<strong>oo</strong><strong>da</strong> waxay ka <strong>da</strong>b qaataan<br />
<strong>waalidka</strong>, waana in la <strong>da</strong>reensiiyaa<br />
in la jecelyahay uuna ka mid yahay<br />
qoyska, si kals<strong>oo</strong>ni buux<strong>da</strong> u helo<br />
waan qeyb muhiim ah horumarkiisa.<br />
Canuga wuxuu u baahanyahay inuu<br />
helo Nabad. waana inuu ogaan<br />
karo waqtiga waalidku aysan u hayn<br />
firaaqo, <strong>oo</strong> waqti xaadirkan aysan<br />
suurogal ahayn in ay dhegeystaan<br />
ama la sheekeystaan, waana in l<strong>oo</strong><br />
sheegaa ilmaha <strong>yar</strong> mar<strong>da</strong>mbe ay<br />
kala sheekeysan karaan wuxuu rabo<br />
in uu <strong>waalidka</strong> u sheego Waana in<br />
l<strong>oo</strong> sheegaa ilmaha sababta suurogal<br />
u ahyn watiga had<strong>da</strong> la j<strong>oo</strong>go.<br />
Maalintii waa waqti ba<strong>da</strong>n, ayaad<br />
ka siin kartaa ilmahaaga si aad ula<br />
munaaqash<strong>oo</strong>to (sheekeysato)<br />
Si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>raadeed waaxaa waajib<br />
kuugu ah in aad bilowdo ilmaha in<br />
aad sidii qof weyn <strong>oo</strong> kale ula<br />
sheekaysato laga bilaabo maalinta<br />
uu dhashey.<br />
Uga sheekeey waxaad la<br />
<strong>da</strong>macsantahay in aad u sameyso<br />
tusaale ahaan (markaad d<strong>oo</strong>naysid<br />
in aad u qubeyso, ama cunto<br />
3siiso).<br />
Markuu ilmaha <strong>oo</strong>yo, <strong>da</strong>reensii in<br />
aad la j<strong>oo</strong>gtid ama aad ka xuntahay<br />
<strong>oo</strong>hintiisan <strong>da</strong>reensiina k<strong>oo</strong>lk<strong>oo</strong>lin<br />
Haku aamusinin ilmaha been <strong>oo</strong><br />
waxaad sameyn d<strong>oo</strong>nin ha u sheegin<br />
waayo taas ilmaha waxay u<br />
keeneysaa kals<strong>oo</strong>ni la, aan, wixii<br />
aad ka balanqaadeyna u samey.<br />
Si fiican u dhageysta ilmihiina,<br />
lana hadla <strong>oo</strong> ha<strong>da</strong>lka haku reebina,<br />
kana dhageysta wuxuu rabo in uu<br />
kuu sheego hana ku goynina<br />
ha<strong>da</strong>lka amaana.
Maskax baan u hayaa<br />
labo luqad<strong>oo</strong>d iyo in ka<br />
ba<strong>da</strong>nba!<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Ma ogtahay mise hore Dhibaato kuma aha<br />
u maqashey … 4miyaa ilmaha in uu ku<br />
weynaado labo luqad<strong>oo</strong>d<br />
iyo in ka ba<strong>da</strong>n?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Ilmuhu dhibaato la,aan ayuu ku baran<br />
karaa labo luqad<strong>oo</strong>d iyo in ka ba<strong>da</strong>nba<br />
Caruur ba<strong>da</strong>n ayaa aduunka ku n<strong>oo</strong>l<br />
<strong>da</strong>lal luqado ba<strong>da</strong>n l<strong>oo</strong>gu hadlaayo, wax<br />
dhibaato ahna uma keeneyso barasha<strong>da</strong><br />
ama ku barbaarinta luqado ba<strong>da</strong>n.<br />
Ilamaha ku kora luqa<strong>da</strong>ha ba<strong>da</strong>n iyo<br />
kan ku kora meel hal luqad ama Af l<strong>oo</strong>ga<br />
hadlaayo, waxay ku kala duwanyihiin<br />
keliya mid si hore ayuu u bilaabaa in uu<br />
hadlo, midna mar<strong>da</strong>mbe ayuu bilaabaa,<br />
ilmaha kuwo ha<strong>da</strong>l ba<strong>da</strong>n, kuwana<br />
wey iska afgaaban yihiin.<br />
Ilmuhu wuxuu ha<strong>da</strong>lbartaa si dhaqsi ah,<br />
maalinta maalinta ka <strong>da</strong>mbeysa ereyo<br />
cusub, isag<strong>oo</strong> ku xiraya kuwii uu hore u<br />
yaqaaney, isku dhafka afafka waxay ka<br />
mid tahay barasha<strong>da</strong> afka.<br />
U fiirsasha<strong>da</strong> ilmaha ha<strong>da</strong>lkiisa ama<br />
in aad Dhakhtar u geysid ama qof cilmi<br />
u leh weydiisid waxay imaan kartaa<br />
markaa uu ilmuhu guud ahaanba uusan<br />
hadleynin ama wax isbedel ah uu<br />
sameyneynin ha<strong>da</strong>lkiisa.<br />
Marka ilmuhu uu afbaradka yahay <strong>oo</strong><br />
weliba isku waqti luqado kal duwan uu<br />
baranaayo, wuxuu u baahanyahay<br />
caawinaad dheeri ah iyo weliba in <strong>lagu</strong><br />
dhiirigeliyo, si ilmahaaga kals<strong>oo</strong>ni<br />
buux<strong>da</strong> ugu helo amaba ugu sahlanaato<br />
barasha<strong>da</strong> ama ku ha<strong>da</strong>lka afafka.<br />
Waxaad ku barbaarineysaa<br />
ilmahaaga afkaaga h<strong>oo</strong>yo, tusaale<br />
ahaan afka Turki<strong>da</strong> ama b<strong>oo</strong>sniyan,<br />
ama korowesh / Serbiya, Kurdi,<br />
Ruush, Spanishka … Laakiin<br />
wa<strong>da</strong>nka aad degantihiin waxaa<br />
l<strong>oo</strong>ga hadlaa Afka Jarmalka?<br />
Kula ha<strong>da</strong>l waqti ba<strong>da</strong>n afkaa<strong>da</strong><br />
h<strong>oo</strong>yo, xiriir fiicana la samee <strong>da</strong>dka<br />
deriska ah Oo afka Jarmalka u<br />
dhashey, kuna caawi ilmahaaga inuu<br />
saaxiibo ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> afk<strong>oo</strong><strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo<br />
yahay Af-Jarmal yeesho, geey<br />
ilmahaaga xanaana<strong>da</strong> caruurta<br />
ama u ogolow in uu la cayaaro<br />
ilmaha kale ee Jarmalka ah taasi<br />
waxay ka caawineysaa barasha<strong>da</strong><br />
Afka Jarmalka Marba mark aka<br />
horeysa ee ilmuhu xiriir fiican la<br />
yeesho ilmaha Afk<strong>oo</strong><strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo yahay<br />
Af-Jarmal, ilmaha wuu ka dhakhsi<br />
baran ogyahay luqa<strong>da</strong> labaad.<br />
Ka waalid ahaan waxaad si fiican u<br />
taqaaniin labo luqad<strong>oo</strong>d, marka<br />
laba<strong>da</strong> waalid ha kula hadlaan midba<br />
afkaa uu si fiican u yaqaan H<strong>oo</strong>yo<br />
ha kula ha<strong>da</strong>sho ay Afka-h<strong>oo</strong>yo,<br />
aabbena afka aabbo si ilmaha <strong>yar</strong><br />
u ogaado marba qofka uu la hadlaayo<br />
waa muhiim waayo afka wuxuu isku<br />
xirayaa ilamaha iyo <strong>waalidka</strong> Arrintaas<br />
ilmaha waxay ka caawineysaa in<br />
uu maskaxdiisa kula saaro hadba<br />
luqad<strong>da</strong> <strong>lagu</strong>ula hadlaayo.<br />
Kula ha<strong>da</strong>lka ilmaha luqa<strong>da</strong>ha kala<br />
duwan waa in lakala saaraa tusaale<br />
ahaan maalintii <strong>oo</strong> dhan waxaa <strong>lagu</strong>la<br />
hadlaayey hal af, habeenka casha<strong>da</strong><br />
ama marka uu sameynaayo shaqo<br />
guri <strong>oo</strong> isk<strong>oo</strong>lka l<strong>oo</strong>ga s<strong>oo</strong> diray ama<br />
ama sheek<strong>oo</strong>yinka caruurta <strong>lagu</strong><br />
seexiyo waa in afkale l<strong>oo</strong>gu sheegaa,<br />
waxaana <strong>lagu</strong> magacaabaa si<strong>da</strong>as<br />
‘Af-Jasiirad’.<br />
Markaan hadduu ilmahaaga hal af,<br />
labo af ama saddex luqad<strong>oo</strong>d kuugu<br />
s<strong>oo</strong> barbaarayo, si<strong>da</strong>an s<strong>oo</strong> socotana<br />
waa muhiim.<br />
Waqti ba<strong>da</strong>n kula sheekeyso<br />
ilmahaaga afkaad d<strong>oo</strong>neysid in uu<br />
barto, u noqo tusaale fiican: u lah<strong>oo</strong>w<br />
dulqaad ba<strong>da</strong>n, ka dhegeyso wuxuu<br />
kuu sheegaayo, in ba<strong>da</strong>na amaan.
Ila ha<strong>da</strong>l ina dhageyso!<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
In ilmaha keliya<br />
maqalk<strong>oo</strong><strong>da</strong> fiicanyahay,<br />
si fiicana u ha<strong>da</strong>l baran<br />
karaan? Intaa ka dibna<br />
ma ogayd ilmo <strong>yar</strong> marka<br />
<strong>lagu</strong>la hadlo dhawaaq<br />
dheer in uu hore u<br />
maqlo?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Maqalka <strong>oo</strong> wanaagsan wuxuu<br />
aasaas u yahay ha<strong>da</strong>l wanaagsan ilmo<br />
caafimaad qaba waa inuu lix bil<strong>oo</strong>d<br />
ka dib uu bilaabaa (ha<strong>da</strong>aq), <strong>da</strong>dka<br />
waxay yiraahdeen isku <strong>da</strong>yo in uu ka<br />
<strong>da</strong>ba dhaho, ama asagaba isla hadlo,<br />
haddii intaa laga waayo waa in<br />
maqalkiisa la hubiyaa ama dhakhtar<br />
eegaa.<br />
Ilmaha maqalk<strong>oo</strong>du xunyahay bilaha<br />
ugu horeeya ayuu dhawaaq<strong>oo</strong>du<br />
dheeryahay, kadibna in<strong>yar</strong> in <strong>yar</strong> bay u<br />
aamusaan ama dhog<strong>oo</strong>le u noq<strong>da</strong>an.<br />
Ku ha<strong>da</strong>lka cod dheer ilmaha <strong>yar</strong><br />
waxay s<strong>oo</strong> jii<strong>da</strong>neysaa xiisah<strong>oo</strong><strong>da</strong>,<br />
si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>rteed ilmaha <strong>yar</strong> hore ayuu<br />
u bilaabaa inuu qoslo.<br />
U fiirsa<strong>da</strong> ilmihiina lix bil<strong>oo</strong>d<br />
ka dib, dhawaaqa ama jabaq<strong>da</strong> ma<br />
maqlayaa? Ma<strong>da</strong>xa ma kuu s<strong>oo</strong><br />
jeedinayaa markaad u dhawaaqdid?<br />
Saaca<strong>da</strong>ha <strong>lagu</strong> ciyaaro ama wax<br />
guuxaaya, waa waxaa ugu fiican ee<br />
ilmaha xiisihiisa aad ku s<strong>oo</strong> jii<strong>da</strong>n<br />
karto.<br />
5<br />
Marar ba<strong>da</strong>n la hadla ilmaha <strong>yar</strong>,<br />
waxaad ogaan d<strong>oo</strong>ntaa in uu si<br />
fiican kuu maqlaayo iyo in kale.<br />
Ka <strong>da</strong>ma dheh wuxuu ilmaha <strong>yar</strong><br />
ku dhawaaqayo ama la ha<strong>da</strong>aq,<br />
markay naasnuuga yihiin u sheekeey<br />
ama u sheeg waxa aad waqti<br />
xaadirkan sameyneysid ama aad la<br />
rabtid in aad u sameyso ilmaha <strong>yar</strong><br />
Ilmo walba wuu jecel yahay in l<strong>oo</strong><br />
heeso ama tix amaan ah l<strong>oo</strong> tiriyo.<br />
La xiriir marwalba <strong>oo</strong> ilmaha <strong>yar</strong><br />
dheg xanuunto dhakhtarkaa<strong>da</strong>,<br />
ama qeybta <strong>waalidka</strong> la taliya ee<br />
xaafa<strong>da</strong>a<strong>da</strong>.
Keligeygaan waxaas<br />
sameynayaa!<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Afka sidee <strong>oo</strong> kale<br />
ayaa <strong>lagu</strong> baran karaa?<br />
Dhegeysi keliya muhiim<br />
ma, aha, taabasho,<br />
aragti, khibrad, gacanta<br />
ku qabo …<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Dhegeysi, aragti, taabasho,<br />
dhaqdhaqaajin, qabasho, in ay gartaan<br />
wax dhaqaaqaya, in ay ogaa<strong>da</strong>an<br />
waxa culus iyo in ka ba<strong>da</strong>nba ilmaha<br />
way caawiyaan ha<strong>da</strong>l baradk<strong>oo</strong><strong>da</strong>.<br />
Aduunka fahamkiisa, iyo nolosha<br />
waxay tahay Wuxuu baranayaa ama<br />
ku barbaarayaa in uu xadidi karo<br />
caqligiisa iyo isla wa<strong>da</strong> n<strong>oo</strong>laasha<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>dka iyo ka luqad ahaanba.<br />
Ilmahaaga waa in uu kala gartaa wax<br />
salaxan ama wax s<strong>oo</strong> taag-taagan<br />
marka uu shey gacanta ku qabto<br />
Macaan iyo dhanaan waa in uu kala<br />
gartaa marka uu cunto dhedhemiyo<br />
Saddex xagal ama meel laab ah<br />
waa in uu kala garan karaa, si<strong>da</strong>as<br />
ayuu maskaxdiisa ku khasbaa in<br />
uu kala garto, markaas ka dibna<br />
maskaxdu waxay u s<strong>oo</strong>gudbinaysaa<br />
<strong>da</strong>meemayaasha ilmaha <strong>yar</strong> ereygii<br />
ku hab<strong>oo</strong>na meesha.<br />
Isku <strong>da</strong>y ilmaha <strong>yar</strong> in aad dushaa<strong>da</strong><br />
ama garabkaa<strong>da</strong> saartid, wuxuu<br />
<strong>da</strong>reemayaa in uu amaan buuxa<br />
haysto lana jecelyahay.<br />
U <strong>da</strong>a ilmaha <strong>yar</strong> in uu taabto wax<br />
kasta, qabo kadibna <strong>da</strong>a, sii wax<br />
uu ganiino Una ogolow wax ba<strong>da</strong>n<br />
inuu isaga keligii khibrad ku qaato.<br />
6<br />
Markuu x<strong>oo</strong>gaa s<strong>oo</strong> weynaado u<br />
ogol<strong>oo</strong>w in waxyaalo ba<strong>da</strong>n uu<br />
keligii sameeyo guriga, meelaha<br />
caruurtu ku ciyaarto, ama jardiina<strong>da</strong><br />
guriga inuu qodo inuu ku cayaaro<br />
carro (ciid) iyo biyo u ogolow in uu<br />
b<strong>oo</strong>d-b<strong>oo</strong>do heeso keligiis, in uu<br />
kaa caawiyo karinta cunta<strong>da</strong>, miiska<br />
cunta<strong>da</strong> sharaxaadiisa, beerta<br />
jardiinka in uu falo, in uu geedo ku<br />
beero, si<strong>da</strong>as ayuu ilmaha hore<br />
wuxuu ugu noq<strong>da</strong>a in uu keligii isku<br />
filnaado ama taaboqaado. Arintaasi<br />
waxay Waqti ka dib ka u fududeyn<br />
d<strong>oo</strong>ntaa xaga iskuulka.
Waxaad u maleynaysaan<br />
ka ba<strong>da</strong>n baan aw<strong>oo</strong><strong>da</strong>a!<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Maxa xiriir ah ayaa<br />
ka dhaxeyn kara<br />
dhaqh<strong>da</strong>qaaqa, ciyaarta,<br />
cunto caafimaad leh,<br />
ilko wanaagsan <strong>oo</strong><br />
lahayn Kariyes ilko<br />
bolol Iyo ha<strong>da</strong>l<br />
barasha<strong>da</strong> caruurta?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Caruurta waxay u baahanyihiin<br />
khibrad markey timaado cayaarta ama<br />
dhaqdhaqaaqa, luqad ku kaalmeey<br />
micneheedu waxa weeye ilmaha u<br />
ogolow waqti uu dhaqdhaqaaqo ama<br />
b<strong>oo</strong>db<strong>oo</strong>do, socdo, ordo, ciyaaro<br />
(ku dheelka muusika<strong>da</strong>) way isku<br />
xiran yihii mana kala maarmaan Afka<br />
iyo B<strong>oo</strong>db<strong>oo</strong>di<strong>da</strong>.<br />
Marka ilmaha uu cayaaraayo, gaar<br />
ahaan, uuna ka dhaqdhaqaajinayo<br />
faraha ama hawsha u fara<br />
dhuudhuuban yahay. Markaa waxaa<br />
hubaal in isla shaqeynta ama ka<br />
dhaqdhaqaajinta afka iyo carabka<br />
ay aad u fiicantahay <strong>oo</strong> ha<strong>da</strong>lkiisana<br />
wanaagsanaan d<strong>oo</strong>no.<br />
Waa muhiim ilkaha t<strong>oo</strong>san, maxaa<br />
yeeley ilmuhu wuxuu markaa si<br />
fiican u baranayaa Ha<strong>da</strong>lka fasiixa<br />
ah. Wuxuu ka midyahay luqa<strong>da</strong><br />
barashadee<strong>da</strong>.<br />
U ogolow ilmahaaga <strong>yar</strong> in uu<br />
qabsado derbiga keligiis <strong>oo</strong> asaga<br />
keliya is dheeli tiri karo miisaankiisa,<br />
ina ogolow cunta<strong>da</strong> in uu faraha ku<br />
cuno, in uu biyaha ku cabo waxyaalaha<br />
ilmaha ay sharaabka ku cabaan geey<br />
ilmahaaga meesha ay caruurta ku<br />
cayaaraan iyo waliba jardiin<strong>oo</strong>yinka<br />
waaweyn amaba meelaha magaala<strong>da</strong><br />
ka baxsan, la shax una ogolow in<br />
uu barto si<strong>da</strong> maqaska wax l<strong>oo</strong>ga<br />
g<strong>oo</strong>yo. Laakiin keliya marka adiga la<br />
j<strong>oo</strong>gtid, waxba haka baqin waxba<br />
kuma dhacayaan ilmahaaga, si<strong>da</strong>as<br />
wuxuu ku baranayaa dhaqdhaqaaqa<br />
iyo in uu fikirkiisa wax ba<strong>da</strong>n ugu<br />
kordhaan.<br />
Si fiican ula soco ilkaha ilmahaaga,<br />
hana u ogolaanin in ka ba<strong>da</strong>n 3 sano<br />
unii nuugo juuja<strong>da</strong>. Ama ka goy.<br />
Cunto caafimaad leh iyo si waxyaalo<br />
uu qaniino taasi waxy muhiim u<br />
tahay ilkaha.<br />
Ilmaha ha barin marka horeba<br />
cabitaana<strong>da</strong> mac-macaan, ama ha<br />
siinin cabitaano macaan.<br />
7
Ma ila ciyaari kartaa?<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Wax faa, iido ah ma<br />
u keeneysaa La<br />
cayaari<strong>da</strong> caruurta<br />
maalinwalba ama la<br />
sheekeysiga markey<br />
af-baradka yihiin?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Mashquul ka dhigi<strong>da</strong> waqti ba<strong>da</strong>n<br />
caruurta ha<strong>da</strong>lka, ciyaarta, waxay<br />
maskaxd<strong>oo</strong><strong>da</strong> aw<strong>oo</strong>d u yeelataa isku<br />
xirka ama dhisi<strong>da</strong> maskax furnaasho.<br />
Maskax furnaashaha waa furaha<br />
ha<strong>da</strong>lbarasha<strong>da</strong> iyo mustaqbalka<br />
ilmaha.<br />
Maqalka iyo ha<strong>da</strong>lka j<strong>oo</strong>gta<strong>da</strong> ah hal<br />
luqo ama luqado ba<strong>da</strong>n way caawisaa<br />
ilmaha. Wuxuu baranayaa Si<strong>da</strong> l<strong>oo</strong>gu<br />
dhawaaqo, ereya<strong>da</strong> laskugu xiro,<br />
iyo naxwaha afkaas. Si<strong>da</strong> sax<strong>da</strong> ah<br />
luqad kasta waa in uu ilmaha wax<br />
ba<strong>da</strong>n ka maqlaa ka dibna isku <strong>da</strong>yaa<br />
in uu ku hadlo.<br />
Ugu <strong>yar</strong>aan 15 Daqiiqo sii<br />
limahaaga maalin walba <strong>oo</strong> la ha<strong>da</strong>l<br />
lana ciyaar.<br />
Kulana ha<strong>da</strong>l shaqo maalmeed ka<br />
la qabto si<strong>da</strong> tusaale ahaan:<br />
markuu kabaha ama jaaka<strong>da</strong> iska<br />
bixinaayo,<strong>oo</strong> kabaha guriga <strong>lagu</strong><br />
j<strong>oo</strong>go gashanaayo, shah cabaayo,<br />
sariirta u socdo inuu seexdo.<br />
U sheegi<strong>da</strong> ama amar ku siinta in<br />
8uu si<strong>da</strong>a sameyo wey <strong>yar</strong>tahay.<br />
Isticmaal ereyo ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> kala<br />
duwan, ilmahaaga wuxuu hore u<br />
baranayaa afkaas (tusaale ahaan<br />
hal shey <strong>oo</strong> micnaha uu isku mid<br />
yahay laakiin ku dhawaaqid ahaan<br />
kala duwantahay: Qurux, Fiican,<br />
wanaagsan iyo iwm …).<br />
Tix amaan ah amam hees waxaa<br />
weeye meelaha caruurta si fiican<br />
afka ugu baran karaan Markaa<br />
adiga aa<strong>da</strong>n xasuusan Karin<br />
heeso caruurreedkii ama aa<strong>da</strong>n<br />
garaneyninba waxaad weydiisaa<br />
<strong>waalidka</strong>a<strong>da</strong>, ama ehelkaa<strong>da</strong> ama<br />
haddii aad heli kartid bug ay ku<br />
qoran yihiin, ama adiguba isku <strong>da</strong>y<br />
in aad sameyso heesaha caruurta<br />
<strong>lagu</strong> maaweeliyo.
Li ogol<strong>oo</strong>w in aan hadlo<br />
ama sheekeeyo!<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Caruurta ma u fiicantahay<br />
in mar walba la saxo lana<br />
yiraahdo ku s<strong>oo</strong> celi?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Sixitaanka ba<strong>da</strong>n hamiga ilmaha ee<br />
afbaradka ayey h<strong>oo</strong>s u dhigtaa, ama<br />
farsama<strong>da</strong> in aad adigu ku dhawaaqdo<br />
si<strong>da</strong> saxa ah ka dibna tiraahdo ku celi<br />
waa mi<strong>da</strong> ugu fiican afka barashadiisa.<br />
Ilmaha marwalba kuma tusaan waxay<br />
aw<strong>oo</strong>d u leeyihiin, waxaa ba<strong>da</strong>naa<br />
dhac<strong>da</strong> in uu wax ba<strong>da</strong>n fahmo<br />
ama fahamsanyahay laakiin uu ha<strong>da</strong>l<br />
<strong>yar</strong>yahay (Af gaabnaan).<br />
Caruurta waxay u baahan yihiin waqti,<br />
si<strong>da</strong> miraha (Abuur, ama Xiniin) marka<br />
la abuuro in uu geed weyn noqdo<br />
waqti ugu baahanyahay Marka ilmaha<br />
ay ku barbaaraan labo luqad<strong>oo</strong>d mid<br />
bay si fiican u bartaan ama nolosh<strong>oo</strong><strong>da</strong><br />
raad ku reebtaaa, kan kale wuxuu<br />
noq<strong>da</strong>a mid aan si fiican l<strong>oo</strong>gu<br />
dhaqmin ama aq<strong>oo</strong>n Laakiin geedi<br />
socodka nolosha taasi waa isbedeli<br />
kartaa, <strong>oo</strong> waxay ku xirantahay hadba<br />
heerka ama <strong>da</strong>dkuu la n<strong>oo</strong>lyahay,<br />
Matalan ilmaha aan u dhalan Afka-<br />
Jarmalka, markey dhexgalaan ilmaha<br />
Jarmalka ah ama la saaxiibaan waxay<br />
horeba u il<strong>oo</strong>baan ama uga dhuma<br />
Afk<strong>oo</strong>dii H<strong>oo</strong>yo.<br />
Mar ilmaha si qalad ah u hadlaayo,<br />
ugu s<strong>oo</strong> celi ereygii uu qal<strong>da</strong>y ama<br />
weedhii <strong>oo</strong> isku xiran Adig<strong>oo</strong> si<strong>da</strong><br />
sax<strong>da</strong> ah ugu dhawaqaya, haku<br />
qasbin in uu si x<strong>oo</strong>g ah <strong>oo</strong> sax ah<br />
ugu dhawaaqo.<br />
Adiga is deji <strong>oo</strong> si raxmadi ay ku<br />
jirto ugu sheeg markay timaado in<br />
uu ku hadlo erey cusub U yeelo<br />
dulqaad ba<strong>da</strong>n, kula ha<strong>da</strong>l ilmaha<br />
afkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo, xataa haddii uu<br />
ilmuhu af-Jarmal kuugu s<strong>oo</strong><br />
jawaabo, marka uu ilmuhu laba<br />
luqad<strong>oo</strong>d ku korayo, waxaa dhici<br />
karta laba<strong>da</strong> af ama luqad<strong>oo</strong>d in<br />
uu muddo dheer uusan ku hadlin<br />
amaba isticmaalin.<br />
Marka uu waqtigaa marayo, haku<br />
qasbin ee si raxmad leh ugu<br />
dhaadhici barasha<strong>da</strong> luqado ba<strong>da</strong>n<br />
in ay faa,iido ba<strong>da</strong>n u keeni d<strong>oo</strong>nto<br />
mustaqbalka si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>raadeed waa<br />
muhiim barasha<strong>da</strong> ama ku ha<strong>da</strong>l<br />
ka laba<strong>da</strong> luqad<strong>oo</strong>d.<br />
9
Maanta waxaad<br />
ii sii akhrisaa sheekadii<br />
dhex<strong>da</strong> in<strong>oo</strong> j<strong>oo</strong>gtey?<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
10<br />
Faa, iido intee le, eg<br />
bay caruurta u lee<strong>da</strong>hay<br />
afbaradk<strong>oo</strong><strong>da</strong> in buug<br />
l<strong>oo</strong> akhriyo ka dibna<br />
lagala munaaqash<strong>oo</strong>do<br />
u diyaargarowga<br />
isk<strong>oo</strong>lka?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Cilmibaaris <strong>lagu</strong> sameeyey arintaan<br />
waxaa la ogaadey in ilmaha buug<br />
l<strong>oo</strong> akhriyo ay wax weyn ka tareyso<br />
ha<strong>da</strong>lbarashad<strong>oo</strong><strong>da</strong> sanadka ugu<br />
horeeya ilmaha <strong>yar</strong> noloshiisa.<br />
Buug u akhrinta ama ama ugu<br />
sheekeynta sheeko waxay gogoldhig<br />
u tahay si<strong>da</strong> ilmaha <strong>yar</strong> u baran lahaa<br />
afka iyo weliba qoritaanka ama<br />
akhrinta afkaas, qoridu way ka duwan<br />
tahay akhrinta, u akhrinta buuga<br />
wuxuu ku fahmayaa si<strong>da</strong> l<strong>oo</strong> qoro.<br />
Caruurta markey sheeko maqlaan<br />
ka dib ka sheekeyn kara, waxay hore<br />
u bartaan wax ba<strong>da</strong>n, waxaas<strong>oo</strong><br />
isk<strong>oo</strong>lka wax weyn ugu anfaci d<strong>oo</strong>no,<br />
tusaale ahaan in uu ilmaha si taxadir<br />
leh wax u dhegeysan karo, <strong>oo</strong><br />
maskaxdiisa uu ku s<strong>oo</strong> jeediyo ama<br />
xusuusiso arin horey u dhacdey,<br />
wuxu ka bartaa ereyo cusub, iyo isku<br />
xirk<strong>oo</strong><strong>da</strong> iyo weliba waxyaalo kale<br />
<strong>oo</strong> ba<strong>da</strong>n.<br />
U akhri caruurtaa<strong>da</strong> Buugaagta ama<br />
sheek<strong>oo</strong>yinka maalin walba wax<br />
ka duwan maalintii hore luqa<strong>da</strong> aad<br />
rabtid ama afka aad rabtid in aad<br />
guriga kula ha<strong>da</strong>shid ilmaha.<br />
Waxxa jira maktabado ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong><br />
aad ka s<strong>oo</strong> amaahan kartid buugaag<br />
ama buugaag sawiro wata <strong>oo</strong><br />
caruurta l<strong>oo</strong>gu talagalay weydii<br />
maktaba<strong>da</strong> xaafa<strong>da</strong>ad degantahay<br />
haddii ay hayaan buugaag afkaa<strong>da</strong><br />
h<strong>oo</strong>yo.<br />
Caruurtu waxay jecelyihiin waxlaaha<br />
sheek<strong>oo</strong>yinka qiyaaliga ah!<br />
ilmahaa<strong>da</strong> sheeko caruureedka<br />
aad hur<strong>da</strong><strong>da</strong>d ka hor ugu sheekeyso<br />
waxay u noqonaysaa wax uu ku<br />
taamo Caruurtu way jecelyihiin in<br />
ay had iyo jeeraale ay maqlaan<br />
sheek<strong>oo</strong>yin isku mid ah ama kuwa<br />
caruurta <strong>lagu</strong> seexiyo, ilaa ayaga ka<br />
bartaan <strong>oo</strong> ayga ka sheekeyn kara<br />
ugu celceli kuna <strong>da</strong><strong>da</strong>al adig<strong>oo</strong><br />
su,aalo ka weydiinaya wixii aad ugu<br />
sheekeysey.<br />
Xataa haddii afka<strong>da</strong> Jarmalka uu<br />
wanaagsaneyn,isku <strong>da</strong>y in aad<br />
u akhriso sheeko caruureed afka<br />
jarmalka ah.<br />
Ayeeyo ama aw<strong>oo</strong>weyaal ama<br />
<strong>da</strong>d ka mid ah qaraaba<strong>da</strong> u ogolow<br />
caruurta in ay ka dhegeystaan<br />
waxa ay sheegayaan ama ka<br />
sheekeeynayaan.
Telefishin? Maya<br />
Mahadsanid! Waxaa igaga<br />
fiicaan Mama ama Aabe<br />
<strong>oo</strong> ila cayaara!<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Caruurta maxay hore<br />
wax ugu bartaan in lala<br />
ciyaaro ama la sameeyo<br />
waxa ay sameynayaan<br />
mise Telefishinka iyo<br />
kombuteerka?<br />
11<br />
U ogolow ilmahaaga shaqa<strong>da</strong><br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Ilmaha in uu luqad barto ma,aha<br />
keliya in uu maqlo si<strong>da</strong> l<strong>oo</strong>ga<br />
hadlaayo, laakiin waa in uu fahmaa<br />
micnaha iyo waxa l<strong>oo</strong>la jeedo.<br />
Ilmaha wuxuu bartaa luqad marka<br />
uu xiriir t<strong>oo</strong>s ah la leeyahay <strong>da</strong>dka<br />
ku hadla afkaas Si<strong>da</strong> H<strong>oo</strong>yo, Aabe,<br />
walaalo, iyo Qoyska kadibna<br />
saaxiibadiis.<br />
Filim fiican <strong>oo</strong> caruurta ah <strong>oo</strong> <strong>waalidka</strong><br />
la fiirsado, waa arin aad u fiican,<br />
saacado ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> ilmaha uu fadhiyo<br />
Telefishin ama Kombuuterka waxay<br />
u keentaa dhibaato, wax ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong><br />
wax u tarana kama barto.<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
guriga ee maalinlaha ah in uu ka<br />
qeybqaato.<br />
Sii waqti ereyga uu bartey in uu<br />
ha<strong>da</strong>na uu u barto camal ahaan<br />
<strong>oo</strong> taabsii u ogolow in uu kaa<br />
caawiyo tusaale ahaan cunto karinta<br />
ama wax dubi<strong>da</strong> (shiilid<strong>da</strong>) in ay<br />
biyaha ku cayaaraan ama carra<br />
(Ciid<strong>da</strong>) ay isku qasaan waxayna<br />
ku fiicantahay in ay balaastik<br />
ku sameeyaan, kobcinta ilmaha<br />
koritaanko<strong>da</strong> aad bay u caawisaa<br />
ama way ka wanaagsantahay<br />
Telefishinka.<br />
Marka uu ilmahaa<strong>da</strong> <strong>da</strong>awanaayo<br />
Telefishin, waxaa waajib kuugu ah in<br />
aad hal Filim u d<strong>oo</strong>rtid, ka dibna aad<br />
kala munaaqashat<strong>oo</strong>did, si<strong>da</strong>as<br />
ayuu ilmuhu wax ba<strong>da</strong>n ku fahmaa<br />
ereyo cusubna ku bartaa.<br />
Madxafya<strong>da</strong> waxaad ka s<strong>oo</strong> ergan<br />
kartaa Filimyo ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> wanaagsan<br />
<strong>oo</strong>na qiimo jaban <strong>oo</strong> aad ilmaha<br />
aad xiisihiisa ku s<strong>oo</strong> jii<strong>da</strong>n kartid,<br />
ilmahana u ah wax ka duwan wixii<br />
hore.
Waxaan xitaa<br />
jeclahay in aan caruurta<br />
kale la cayaaro.<br />
Ma ogtahay mise hore<br />
u maqashey …<br />
Caruurta aa<strong>da</strong> xanaana<strong>da</strong><br />
ama caruurkale <strong>oo</strong><br />
Jarmal dhalad ah la<br />
saaxiibaan ama la<br />
cayaara hore miyey Afka-<br />
Jarmalka u bartaan?<br />
Maxay ka yiraahdeen<br />
Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />
Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />
ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />
Waa muhiim ilmaha in uu Af-Jarmal<br />
fiican barto noloshiisa, in iskuulka<br />
uu kals<strong>oo</strong>ni ku aado, iyo in uu shaqo<br />
wanaagsan helo.<br />
Ilmaha in uu barto Af-Jarmal fiican<br />
wuxuu u baahanyahay waxyaalo<br />
ba<strong>da</strong>n in uu maqlo afka ama uu ku<br />
hadlo, waana inuu ogaa<strong>da</strong>a ujee<strong>da</strong><strong>da</strong><br />
ka <strong>da</strong>mbeysa barasha<strong>da</strong> Afka, uuna<br />
la saaxiibaa caruurta Af-Jarmalka<br />
u yahay Afk<strong>oo</strong><strong>da</strong> H<strong>oo</strong>yo.<br />
Laga bilaabo ilmaha markuu sadex<br />
jir ah in la geeyo xanaana<strong>da</strong> caruurta,<br />
meelaha caruurta ku ciyaaraan la<br />
geeyo, l<strong>oo</strong>na diyaariyo in uu Afka-<br />
Jarmalka si fiican u barto iyo iskuulka<br />
Xataa haddii uu Afka-Jarmalka<br />
Afkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo uusan ahayn. Ilmaha<br />
si fiican buu u barankaraa afaf kale,<br />
haddii uu isticmaalo fursa<strong>da</strong>ha jira.<br />
U kaalmeey ama ku dheerigeli<br />
caruurta, markay rabaan in<br />
ay casumaaad u sameeyaan<br />
saaxiibad<strong>oo</strong><strong>da</strong>, caruurta waxay<br />
u bartaan luqad si fudud.<br />
Ku qor ama geey ilmaha laga<br />
bilaabo markay <strong>da</strong>,d<strong>oo</strong><strong>da</strong> tahay<br />
labo sano iyo bar ilaa sadex sano<br />
xanaana<strong>da</strong> caruurta, caruurta<br />
markay <strong>da</strong>,<strong>da</strong>as gaaraan way u<br />
diyaar yihiin maskaxd<strong>oo</strong><strong>da</strong> wayna<br />
ku faraxsanyihiin in ay saaxiibo<br />
ba<strong>da</strong>n yeeshaan la cayaaraan.<br />
12<br />
Xataa waa suurogal in ilmaha intaa<br />
ka hor aad geyso xanaana<strong>da</strong><br />
caruurta inta ka horeysa sadex jir,<br />
marka aad shaqaale tahay ama<br />
aad waxbarashadiisa aad d<strong>oo</strong>neyso<br />
in aad kor u qaado.<br />
Marka aad guriga kula hadlayso<br />
caruurta Afka-Jarmalka, waxaad u<br />
sameyn kartaa adig<strong>oo</strong> kula ciyaara<br />
ama kula dheelaya afka-jarmalka<br />
sidii Af-Cusub, luqa<strong>da</strong>as<strong>oo</strong> l<strong>oo</strong>ga<br />
hadlaayo meesha caruurta ku<br />
ciyaaraan ama xanaana<strong>da</strong> caruurta.<br />
U diyaari ilmaha markaad geyneysid<br />
xanaana<strong>da</strong> ka hor ugana dhig<br />
luqad cusub, tusna ilmaha in ay<br />
luqa<strong>da</strong> in ay bartaan u baahanyihiin.<br />
Una muuji ilmaha in luqa<strong>da</strong> ama<br />
luqado ba<strong>da</strong>n ay aad u fiican tahay<br />
in uu barto ama ku hadlo.
Waxaan rabnaa <strong>oo</strong> kale<br />
in aan kuu sheegno …
Af haddii la <strong>da</strong>ayaco wuu lumaa, si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>raadeed<br />
waxaa waajib nagu ah in aan dhowrno ama aan<br />
ku ha<strong>da</strong>lno si aan l<strong>oo</strong> il<strong>oo</strong>bin.<br />
Marka uu ilmahaaga uu tagayo xanaana<strong>da</strong> ka<br />
dibna iskuul, Afka-Jarmalka waa muhiim,<br />
si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>raadeed ilmaha wuxuu u baahan yahay<br />
caawinaad dheeri ah ama kaalmo, laakiin<br />
marnaba ha il<strong>oo</strong>bin <strong>oo</strong> max<strong>da</strong><strong>da</strong> ku haay afkaa<strong>da</strong><br />
h<strong>oo</strong>yo (Somali).<br />
Iskuulka wuxuu casharka ku baxayaa afka<br />
l<strong>oo</strong>ga hadlo meesha ama luqa<strong>da</strong> <strong>da</strong>dka wa<strong>da</strong>nka<br />
u dhashey ku hadlaan (HSK) waana suurogal<br />
in afka k<strong>oo</strong>waad <strong>lagu</strong>ugu caawiyo. Fadlan iska<br />
weydii ka hor inta aa<strong>da</strong>n ilmaha ku s<strong>oo</strong> qorin<br />
xanaano.<br />
Ku dhiirigeli ilmaha in wax ba<strong>da</strong>n uu akhriyo<br />
Afka-Jarmalka iyo luqado ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> kale.<br />
Aq<strong>oo</strong>nta luqa<strong>da</strong> Jarmalka iyo Ingiriiska<br />
iyo luqado ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> kale ilmaha waxy u<br />
horsee<strong>da</strong>yaan guul mustaqbalka.<br />
Aq<strong>oo</strong>nta luqad l<strong>oo</strong> leeyahay waa shey qaali<br />
ah luqad kasta <strong>oo</strong> aad taqaano waxay kuu<br />
kordhineysaa heerka ama maqaamka aad<br />
j<strong>oo</strong>gtid Aq<strong>oo</strong>nta luqad maanta waa miftaaxa<br />
nolosha xag shaqo iyo xaga is dhexgalka<br />
bulsha<strong>da</strong>.<br />
Xataa adiga akhri wargeysya<strong>da</strong> ama buugaagta<br />
kalana sheekheeyso (munaaqasho) mowduuca<br />
uu ku saabsanyahay, arintaas ilmaha waxay ku<br />
s<strong>oo</strong> kordhineysaa kobcinta luqadiisa xag<br />
aq<strong>oo</strong>need.
Hayad<strong>da</strong>ha dowliga ah<br />
ee caawiya ama talo siiya<br />
<strong>waalidka</strong>.<br />
H<strong>oo</strong>yo und Aabe talosiinta Graubünden<br />
Xafiiska la talinta h<strong>oo</strong>ya<strong>da</strong> iyo aabaha waxaad<br />
su,aalo ka weydiin kartaa caafimaadka,<br />
Quudinta, Koritaanka ilmaha naasnuuga ah<br />
iyo kuwa <strong>yar</strong> <strong>yar</strong>. Waxaad ka heleysaa <strong>da</strong>d<br />
khibrad u leh arimahaas <strong>oo</strong> talo kaa siinaya<br />
xagga Tarbiyad<strong>da</strong> caruurta, waxaana suurogal<br />
kuu ah in aad baratid waalidiin kale.<br />
Lataliyayaasha xaafa<strong>da</strong>a<strong>da</strong> j<strong>oo</strong>ga waxaad ka<br />
heleysaa cinwaankan h<strong>oo</strong>s ku qoran<br />
www.muetterberatung.ch/gr<br />
Xafiiska dhexe ee dowlad<strong>da</strong><br />
Waxaad ka helaysaa warbixino ku saabsan<br />
kobcinta caruurta, inta aysan gaarin xanaana<strong>da</strong><br />
u diyaarinta, xanaana<strong>da</strong>, intaas <strong>oo</strong> warbixino<br />
eh <strong>oo</strong> dhan waxaad ka helaysaa xafiiska<br />
xaafa<strong>da</strong>a<strong>da</strong>.<br />
Madxafya<strong>da</strong> iyo meelaha buugaagta<br />
<strong>lagu</strong> keydiyo<br />
Madxafya<strong>da</strong> ku yaala xaafa<strong>da</strong>a<strong>da</strong> ayaa diyaar<br />
kuula ha in ay ku amaahiyaan buugaag.<br />
Waxyaalaha caruurta <strong>lagu</strong> ciyaarsiiyo weydii<br />
shaqaalaha madxafka. Waxaad <strong>oo</strong> kale <strong>oo</strong> aad<br />
weydiin kartaa in ay hayaan buugaagta caruurta<br />
eeafkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo. Magaala<strong>da</strong> CHUR waxaad<br />
ka heli kartaa madxaf caalami ah <strong>oo</strong> l<strong>oo</strong> yaqaan<br />
VOSSA LINGUA. Oo ku keydsan in ka ba<strong>da</strong>n<br />
15 luqad<strong>oo</strong>d <strong>oo</strong> aad ka s<strong>oo</strong> amaahan kartid.<br />
www.vossa-lingua.ch<br />
Waxbarasha<strong>da</strong> <strong>da</strong>dka waaweyn ee<br />
Graubünden<br />
Tarbiyad<strong>da</strong> caruurta waa shaqo aad u culus,<br />
naadiga waalidiinta ee Graubuenden waxay<br />
diyaar kuula yihiin waxbarasho kala duwan<br />
<strong>waalidka</strong> iyo <strong>da</strong>dka ku mashquulsan tarbiyeynta<br />
caruurta.<br />
www.elternbildung-gr.ch<br />
Xafiiska talosiinta dhalaanka iyo<br />
h<strong>oo</strong>ya<strong>da</strong> ee Graubünden<br />
waxay kaala talineysaa in ay kaa caawiso in<br />
ilmaha lagaa hayo ama meel <strong>lagu</strong>u geeyo ama<br />
shaqa<strong>da</strong> guriga lagaa caawiyo.<br />
www.kibe-chur.ch
Xafiiska ilmaha curjaamiinta ama<br />
miyirk<strong>oo</strong><strong>da</strong> wax u dhimanyihiin ee<br />
Graubünden<br />
Xafiiskaas wuxuu diyaar kuula yahay in uu kaa<br />
caawiyo koritaanka ilmaha, iyo in uu baaro<br />
ilmaha <strong>yar</strong>, iyo weliba in uu su, aalahaaga kaaga<br />
jawaabo, ilmahaa<strong>da</strong> wuxuu helayaa caawinaad<br />
t<strong>oo</strong>s ah iyo in lala cayaaro ama caruurkale la<br />
baro si uu caqli iyo aw<strong>oo</strong>dba u kobcisto.<br />
www.hpd-gr.ch<br />
Xafiiska <strong>da</strong>dka la shaqeeya <strong>da</strong>dka<br />
saaykologig dhibaato ah qaba<br />
Xafiiska xaqdhowrka caruurta<br />
ee Graubünden<br />
Haddii ilmaha <strong>yar</strong> laga <strong>da</strong>reemo saansaan ah in<br />
ay wax u dhimanyihiin ama raad ku s<strong>oo</strong> reebtay<br />
<strong>da</strong>laaladii sokeeye waxay diraah kuula yihiin talo<br />
iyo caawinaad xag walba ah.<br />
www.soa.gr.ch<br />
Dhamaan cinwaana<strong>da</strong> barta internetka<br />
aan kor ku s<strong>oo</strong> sheegney <strong>oo</strong> urursan<br />
waxaad ka heli kartaa barta internetka ee<br />
www.integration.gr.ch<br />
Shaqaalahaas waxay diyaar kuula yihiin in ay kaa<br />
caawiyaan wixii dhibaato ah ee aad kala kulanto<br />
qoyskaa<strong>da</strong> ama caruurtaa<strong>da</strong> ama iskuulka ama<br />
tarbiya<strong>da</strong> caruurta.<br />
www.avs.gr.ch<br />
Xafiiska caruurta iyo dhalin<strong>yar</strong>a<strong>da</strong><br />
miyirka dhiman ee Graubünden<br />
Hayad<strong>da</strong> caruurta ama Dhalin<strong>yar</strong>a<strong>da</strong> dhimirka<br />
dhiman ee Graubänden, waa hayadd caafimaad<br />
waxayna diyaar kuula tahay in ay baaritaan ku<br />
sameyso ayna <strong>da</strong>aweyso. Caruurta dhibaata<strong>da</strong>as<br />
qabta.<br />
www.kjp-gr.ch
Kanton Graubünden<br />
Chantun Grischun<br />
Cantone dei Grigioni<br />
Fachstelle Integration,<br />
Amt für Polizeiwesen und<br />
Zivilrecht Graubünden<br />
(Xafiiska isdhegalka <strong>da</strong>dyowga kala duwan ee ku yimid wa<strong>da</strong>nka<br />
qox<strong>oo</strong>tinimo iyo <strong>da</strong>dka wa<strong>da</strong>nka u dhashey. Xafiiska qaabilsan<br />
B<strong>oo</strong>liska iyo ururka bulsha<strong>da</strong> ee Graubünden)<br />
Waxaad ka <strong>da</strong>lban kartaa buugaan:<br />
Fachstelle Integration Graubünden<br />
Karlihof 4<br />
7001 Chur<br />
Tel.: 081 257 26 38<br />
info@integration.gr.ch<br />
www.integration.gr.ch<br />
(Somali)