17.06.2015 Views

Qoraal yar oo lagu caawinaayo waalidka caruurtiisa da ... - Buchstart

Qoraal yar oo lagu caawinaayo waalidka caruurtiisa da ... - Buchstart

Qoraal yar oo lagu caawinaayo waalidka caruurtiisa da ... - Buchstart

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Ila ha<strong>da</strong>l<br />

ina<br />

dhegeyso!<br />

12- hab <strong>oo</strong> ku saabsan,<br />

si<strong>da</strong> aan ubadkeena<br />

in uu ha<strong>da</strong>l barto ugu<br />

caawin karto.<br />

<strong>Qoraal</strong> <strong>yar</strong> <strong>oo</strong> <strong>lagu</strong> <strong>caawinaayo</strong><br />

<strong>waalidka</strong> <strong>caruurtiisa</strong> <strong>da</strong>,<br />

d<strong>oo</strong><strong>da</strong> u dhexeysa markuu<br />

dhasho ilmaha ilaa 5 sano.


Horudhac<br />

Fikirka iyo iskudubaridka<br />

Waxaa fikrad<strong>da</strong> iyo isku dubaridka<br />

iska leh Okay. Mashruuca isla<br />

n<strong>oo</strong>laashaha iyo isdhexgalka <strong>da</strong>dka<br />

qox<strong>oo</strong>tiga ah iyo <strong>da</strong>dka wa<strong>da</strong>nka u<br />

dhashey, Vorarlberg. <strong>da</strong>lka Oostiriya:<br />

ururka Aktion Mitarbeit. Dornbirn-<br />

Oostiriya. Nofembar 2008.<br />

Dadka s<strong>oo</strong> diyaariyey<br />

Elisabeth Allgäuer-Hackl<br />

Gerlinde Sammer<br />

Elizabet Hintner<br />

<strong>Qoraal</strong>ka<br />

Elisabeth Allgäuer-Hackl<br />

Lidwina Boso<br />

Daabacaa<strong>da</strong><br />

Eva Grabherr<br />

<strong>Qoraal</strong>ka waxaa la diyaariyey lana<br />

qoray sanadkii 2008, s<strong>oo</strong> saarid<strong>da</strong><br />

waxaa fududeeyey Hayad<strong>da</strong> Qoyska<br />

ee Gobolka Vorarlberg Oostiriya,<br />

ujee<strong>da</strong><strong>da</strong> laga lahaa waxaa weeye<br />

in caruurta s<strong>oo</strong> gal<strong>oo</strong>tiga ah ama ku<br />

dhashey halkaan l<strong>oo</strong> fududeeyo<br />

barasha<strong>da</strong> luqad<strong>da</strong> Jarmalka, ama<br />

barasha<strong>da</strong> afaf kala duwan. Wixii<br />

macluumaad dheeri ah waxaad ka<br />

heli kartaa bogga Internetka ee<br />

cinwaankiisu yahay www.okay-line.at<br />

Xafiiska Soshaalka iyo Arrimaha<br />

Bulsha<strong>da</strong> degma<strong>da</strong> Luzern, ee <strong>da</strong>lka<br />

Swisserland waxaa l<strong>oo</strong> ogolaadey<br />

Qorma<strong>da</strong>n inay isticmaali karto waxna<br />

kabedeli karto ama wax ku s<strong>oo</strong><br />

kordhin karto.<br />

Dib ugu noqosha<strong>da</strong> <strong>Qoraal</strong>ka ama<br />

erey bixinta waa<br />

Sabine Schoch<br />

Heinz Spichtig-Bonetta<br />

Waxaa af-s<strong>oo</strong>mali ku tarjumay<br />

Lingua-Suisse (Dr. Hassan Ibrahim)<br />

Farshaxanka<br />

Susanne Gmür, Zürich<br />

Waxaa gacan libaax ka geystey,<br />

la,aant<strong>oo</strong><strong>da</strong> suur<strong>oo</strong>been in uu s<strong>oo</strong><br />

baxo <strong>Qoraal</strong>kan Ururka is dhexgalka<br />

iyo wa<strong>da</strong> n<strong>oo</strong>laashaha Dowlad<strong>da</strong><br />

Swisserland<br />

Luzern, mey 2010<br />

Waxaa <strong>Qoraal</strong>kan qaatey ku<br />

dhaqankiisa urura<strong>da</strong> Isdhexgalka<br />

<strong>da</strong>dyowga kala duwan, B<strong>oo</strong>liska,<br />

Urura<strong>da</strong> rayidka Graubünden, kor u<br />

qaadista isdhexgalka <strong>da</strong>dyowga kala<br />

duwan ee sanadka 2012.<br />

Chur, Mey 2012


Waalidka sharafta leh,<br />

Waxaan kuugu hambalyeyneynaa dhalasha<strong>da</strong><br />

canugaa<strong>da</strong>, waana laga s<strong>oo</strong> gudbey wakhtigii<br />

dheeraa ee aad sugeyseen. Had<strong>da</strong> waxaad<br />

canugaa<strong>da</strong> saaran kartaa garabkaa<strong>da</strong>. Waxaa<br />

hubaal ah in tahniyaddo ba<strong>da</strong>n aad ka hesheen<br />

Ehelkiina, asxaabtiina, iyo <strong>da</strong>d ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> aad<br />

is taqaanaan Waxaana laga yaabaa in aad<br />

durba is weydiisaan su,aalo dhowr ah ama aad<br />

ehelkiinaba ama asxaabtiina weydiiseen, taas<strong>oo</strong><br />

ah si<strong>da</strong> aad ilmaha <strong>yar</strong> taabaqaadistiisa ugu<br />

caawinkarto Waxaa hubaal ah in ilmahaaga <strong>yar</strong><br />

aad ka welweshid noloshiisa wuxuu ku <strong>da</strong>mbeyn<br />

d<strong>oo</strong>no.<br />

Marwalba <strong>waalidka</strong> waxay caruurt<strong>oo</strong><strong>da</strong> la<br />

jecelyihiin wax wanaagsan Ba<strong>da</strong>naa xaga<br />

Tarbiyad<strong>da</strong> ayaa ah meesha dhibta ba<strong>da</strong>n ka<br />

imaanayo, xataa adigu mar-mar waxaad<br />

<strong>da</strong>reentaa Culays faraba<strong>da</strong>n markay timaado<br />

go,aan ka gaarid<strong>da</strong> tarbiyad<strong>da</strong> wanaagsan,<br />

arintaas keli kuma tihid ee waalidiin ba<strong>da</strong>n<br />

ayaa kula wa<strong>da</strong>aga.<br />

Su, aal aad muhiim u ah ayaan rabnaa in aan<br />

halkaan ama <strong>Qoraal</strong>kan kuugu s<strong>oo</strong> gudbino taas<br />

<strong>oo</strong> caawimaad kuu noqon d<strong>oo</strong>nta «ila ha<strong>da</strong>l ina<br />

dhageyso» waxaan jecleysaney in aan Talo iyo<br />

Tusaaleba kaa siino Si<strong>da</strong> ugu wanaagsan ee aad<br />

ilmahaaga <strong>yar</strong> sanadka k<strong>oo</strong>waad ugu caawin<br />

karto in uu ha<strong>da</strong>lbarto.<br />

Haddi adigu ka waalid ahaan ku dhalan meel<br />

l<strong>oo</strong>ga hadlo Afka Jarmalka, barateyna Luqad<strong>da</strong><br />

Jarmalka adig<strong>oo</strong> qof weyn ah, waxaad is<br />

weydiineysaa sidee baan ilmahayga <strong>yar</strong> ugu<br />

caawinkaraa barasha<strong>da</strong> Afka Jarmalka Si<strong>da</strong>a<br />

<strong>da</strong>raadeed waxaad qoraalkan ugu bogan kartaa<br />

warbixin ay quburo ku xeel dheer arrintaan ay<br />

ka s<strong>oo</strong> shaqeeyeen kaana caawin d<strong>oo</strong>na si<strong>da</strong>ad<br />

ugu miro dhalin lahayd arintaan, si<strong>da</strong> ugu<br />

wanaagsan ee ilmaha labo Af iyo ka ba<strong>da</strong>nba<br />

u baran karaan.<br />

Ka caawinta caruurta barasha<strong>da</strong> Afkale wax<br />

weyn ma, aha waadna ogaan d<strong>oo</strong>nta markaad<br />

si Fiican <strong>oo</strong> maskax furan u akhrisid Qorma<strong>da</strong>an<br />

Ha aqrinin mar keliya ee ha naqoto wax kula<br />

taaba qaa<strong>da</strong> (micnaha mar walba akhri) Waxaad<br />

arki d<strong>oo</strong>ntaa adig<strong>oo</strong> marba marka kale eek u<br />

xigta ee aad akhriso wax horleh <strong>oo</strong> cusub <strong>oo</strong><br />

aad ka barto Taas<strong>oo</strong> kugu anfici d<strong>oo</strong>nto ama kaa<br />

caawin d<strong>oo</strong>nta sanadka hore ee ilmahaaga <strong>yar</strong><br />

Af baradka yahay in aad si fiican u ha<strong>da</strong>l bartid.<br />

Nasiib wacan adiga ilmahaaga <strong>yar</strong>.<br />

Bani, aa<strong>da</strong>mka aad bey mihiim ugu tahay<br />

sanadka hore ee nolosha si<strong>da</strong> uu ha<strong>da</strong>l barad<br />

u yahay Ka waalid ahaan waxaad qayb weyn<br />

ku lee<strong>da</strong>hay hadba ilmaha si<strong>da</strong> fiican uu u barto<br />

Af ama luqad, Barasha<strong>da</strong> Af ama Luqad ku<br />

ha<strong>da</strong>lkee<strong>da</strong> wanaagsan waqtigaan la j<strong>oo</strong>go ama<br />

mustaqbalka waxay muhiim u tahay, dhexgalka<br />

<strong>da</strong>dka wa<strong>da</strong>nka u dhashey iyo weliba heli<strong>da</strong><br />

shaqo wanaagsan.


Hallo- Idinku ima arki<br />

kartaan laakiin anigu waan<br />

idiin maqli karaa!<br />

1<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Ma ogtahay In aad ilmaha<br />

cal<strong>oo</strong>sha ku jira aad la<br />

sheekeysan kartid<br />

adiguna u tahay macalin?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Ilmaha cal<strong>oo</strong>sha ku jira waxay bilaabaan<br />

in ay ha<strong>da</strong>lka maqlaan isag<strong>oo</strong><br />

4 bil<strong>oo</strong>d cal<strong>oo</strong>shii h<strong>oo</strong>yadii ku jira,<br />

wuuna ka garanayaa codka h<strong>oo</strong>yadiis<br />

co<strong>da</strong>dka kale.<br />

Raad weyn bey ku reebtaa Afka H<strong>oo</strong>yo<br />

in tuusan dhalan ka hor, Muusika<strong>da</strong>,<br />

jaanta, ama dhawaaqya<strong>da</strong> kale.<br />

Waalidka waxay tusaale fiican u yihiin<br />

sanadka k<strong>oo</strong>waad ee ilmaha, si<strong>da</strong>a<br />

<strong>da</strong>raadeed waa muhiim in <strong>lagu</strong> fekero<br />

inta uusan dhalan ka hor, Afkee<br />

baan kula ha<strong>da</strong>lnaa ama aan barnaa<br />

ubadkeena markuu dhasho ka dib.<br />

U sheekeey ilmahaaga cal<strong>oo</strong>sha<br />

ku jira, iyo waxaad jeclaan lahayd<br />

inuu maalin maalmaha ka mid ah<br />

aad aragto asag<strong>oo</strong> sameynaya.<br />

U diyaargarowga Afkee ama Afafkee<br />

baad jeclaan lahayd ilmahaaga<br />

inuu guriga ugu hadlo Ha<strong>da</strong>ba<br />

arimahaas <strong>oo</strong> dhan waxaad kaga<br />

bogan kartaaam ama kaa caawin<br />

d<strong>oo</strong>na si<strong>da</strong>an s<strong>oo</strong> socota:<br />

Kula ha<strong>da</strong>l ilmaha <strong>yar</strong> afkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo,<br />

ama afkale <strong>oo</strong> aad si fiican u taqaanid<br />

ama aad iskaga kals<strong>oo</strong>ntahay<br />

Afkaas<strong>oo</strong> noqon kara mid ereyo<br />

ba<strong>da</strong>n aad ilmahaaga ka bari kartid,<br />

kaa s<strong>oo</strong> saldhig fiican ama aasaas<br />

u noqon d<strong>oo</strong>na barasha<strong>da</strong> ilmaha<br />

afafkale mustaqbalka. (micnaha guud<br />

waxaa weeye marka hore bar ilmaha<br />

<strong>yar</strong> Afkaa<strong>da</strong> H<strong>oo</strong>yo-Af-s<strong>oo</strong>maali,<br />

Afafka kale wey ugu sahlantahay<br />

markuu afkiisa H<strong>oo</strong>yo yaqaano).<br />

Markuu <strong>waalidka</strong> yaqaano Afaf<br />

ba<strong>da</strong>n ama luqado ba<strong>da</strong>n waa arin<br />

aad u fiican ku barbaarinta ubadka<br />

luqa<strong>da</strong>ha ba<strong>da</strong>n, markaa laba<strong>da</strong><br />

waalid waa in uu ilmaha kula hadlaa<br />

qofba miduu si fiican u yaqaano<br />

Marka ilmahaaga wuxuu tusaale<br />

fiican ka qaa<strong>da</strong>nayaa laba<strong>da</strong> dhinac<br />

ee <strong>waalidka</strong> ama laba<strong>da</strong> Af ee<br />

guriga l<strong>oo</strong>gu hadlayo.<br />

Hadba afka aad go,aansataan in<br />

aad guriga ugu ha<strong>da</strong>shaan waana<br />

arin xasaasi ah in ilmaha <strong>yar</strong> Afka-<br />

Jarmalka barto, Afka-Jarmalka <strong>oo</strong> si<br />

fiican u barto ilmaha waxay ka<br />

caawineysaa in si fudud saaxiibo<br />

ba<strong>da</strong>n u yeesho iyo in waxbarasho<br />

sare helo iyo waliba is dhexgalka<br />

bulsh<strong>oo</strong>yinka kala duwan ee ay<br />

isla n<strong>oo</strong>lyihiin Ilmahaaga wuu baran<br />

d<strong>oo</strong>naa Af-jarmalka xataa haddii<br />

aad guriga kula hadleysid afkale<br />

ama Af-s<strong>oo</strong>maali.


H<strong>oo</strong>yo Afkee<strong>da</strong><br />

waa Okay! Aabe Afkiisa<br />

waa Okay!<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Marwalbo Canugaaga<br />

inuu baran karo, Luqa<strong>da</strong><br />

kugu s<strong>oo</strong> sokeeya<br />

markaad kula hadlaysid?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Guud ahaan ku ha<strong>da</strong>lka afka h<strong>oo</strong>yo<br />

wuxuu qofka marwalba ku xirayaa<br />

dhaqankiisa iyo caadiiyinka u gaarka<br />

ah afkaas Markaa ilmaha <strong>yar</strong> waxaa<br />

asaas u noqonaya afka asag<strong>oo</strong> <strong>yar</strong><br />

waalidkiisa kula hadlayaan, raadweyn<br />

bayna noloshiisa ku reebeysaa.<br />

Way ka wanaagsantahay marwalba in<br />

waalidku ilmah<strong>oo</strong><strong>da</strong> baraan afka ay<br />

d<strong>oo</strong>nayaan in mustaqbalka ilmah<strong>oo</strong><strong>da</strong><br />

ku hadlaan.<br />

Waxa ugu fiican marka hore in aad<br />

afkaaga h<strong>oo</strong>yo si fiican u taqaanid<br />

waana aasaas si qofka afkale u barto<br />

Wayna ka sahlan tahay barasha<strong>da</strong><br />

afkale Luqad kasta <strong>oo</strong> aduunka l<strong>oo</strong>ga<br />

hadlaayo waxay lee<strong>da</strong>hay micna iyo<br />

dhawaaq u gaar ah, ilmaha <strong>yar</strong>na u<br />

sahasha barashadee<strong>da</strong>.<br />

Kula ha<strong>da</strong>l ilmahaa<strong>da</strong> afkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo<br />

amaba lahjad<strong>da</strong> aad u dhalatey ee<br />

aad si fiican u taqaanid.<br />

Wax ba<strong>da</strong>n kula ha<strong>da</strong>l ilmahaaga,<br />

siina waqti ba<strong>da</strong>n intuu ka<br />

baranaayo afka.<br />

Uga sheekeey asal ahaan wa<strong>da</strong>nkaad<br />

ka s<strong>oo</strong> jee<strong>da</strong>an, taariikhdiina,<br />

(Heeso, Gabayo, murti maahmaahyo,<br />

heesaha caruurta <strong>lagu</strong> seexiyo,<br />

ama sheek<strong>oo</strong>yinka caruurta iwm).<br />

Ilmaha aad iyo aad bay muhiim ugu<br />

tahay in uu ogaado asal ahaan<br />

wa<strong>da</strong>nkuu ka s<strong>oo</strong> jeedo U sheeg<br />

ilmahaaga in barasha<strong>da</strong> afafkale<br />

ama Af-Jarmalka ay wax ba<strong>da</strong>n ka<br />

tari d<strong>oo</strong>nto mustaqbalkiisa isag<strong>oo</strong><br />

afkiisa h<strong>oo</strong>yo aan ka tagaynin.<br />

2


Waa in laygi cisaa ama<br />

sharafaa waxaan ahay<br />

(ama si<strong>da</strong>an ahay)!<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Isku kals<strong>oo</strong>ni<strong>da</strong> inuu<br />

yahay aas-aaska ugu<br />

fiican horumarka luqa<strong>da</strong><br />

ee caruurtiina?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Caruurta horumark<strong>oo</strong><strong>da</strong> iyo<br />

afbaradk<strong>oo</strong><strong>da</strong> waxay ka <strong>da</strong>b qaataan<br />

<strong>waalidka</strong>, waana in la <strong>da</strong>reensiiyaa<br />

in la jecelyahay uuna ka mid yahay<br />

qoyska, si kals<strong>oo</strong>ni buux<strong>da</strong> u helo<br />

waan qeyb muhiim ah horumarkiisa.<br />

Canuga wuxuu u baahanyahay inuu<br />

helo Nabad. waana inuu ogaan<br />

karo waqtiga waalidku aysan u hayn<br />

firaaqo, <strong>oo</strong> waqti xaadirkan aysan<br />

suurogal ahayn in ay dhegeystaan<br />

ama la sheekeystaan, waana in l<strong>oo</strong><br />

sheegaa ilmaha <strong>yar</strong> mar<strong>da</strong>mbe ay<br />

kala sheekeysan karaan wuxuu rabo<br />

in uu <strong>waalidka</strong> u sheego Waana in<br />

l<strong>oo</strong> sheegaa ilmaha sababta suurogal<br />

u ahyn watiga had<strong>da</strong> la j<strong>oo</strong>go.<br />

Maalintii waa waqti ba<strong>da</strong>n, ayaad<br />

ka siin kartaa ilmahaaga si aad ula<br />

munaaqash<strong>oo</strong>to (sheekeysato)<br />

Si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>raadeed waaxaa waajib<br />

kuugu ah in aad bilowdo ilmaha in<br />

aad sidii qof weyn <strong>oo</strong> kale ula<br />

sheekaysato laga bilaabo maalinta<br />

uu dhashey.<br />

Uga sheekeey waxaad la<br />

<strong>da</strong>macsantahay in aad u sameyso<br />

tusaale ahaan (markaad d<strong>oo</strong>naysid<br />

in aad u qubeyso, ama cunto<br />

3siiso).<br />

Markuu ilmaha <strong>oo</strong>yo, <strong>da</strong>reensii in<br />

aad la j<strong>oo</strong>gtid ama aad ka xuntahay<br />

<strong>oo</strong>hintiisan <strong>da</strong>reensiina k<strong>oo</strong>lk<strong>oo</strong>lin<br />

Haku aamusinin ilmaha been <strong>oo</strong><br />

waxaad sameyn d<strong>oo</strong>nin ha u sheegin<br />

waayo taas ilmaha waxay u<br />

keeneysaa kals<strong>oo</strong>ni la, aan, wixii<br />

aad ka balanqaadeyna u samey.<br />

Si fiican u dhageysta ilmihiina,<br />

lana hadla <strong>oo</strong> ha<strong>da</strong>lka haku reebina,<br />

kana dhageysta wuxuu rabo in uu<br />

kuu sheego hana ku goynina<br />

ha<strong>da</strong>lka amaana.


Maskax baan u hayaa<br />

labo luqad<strong>oo</strong>d iyo in ka<br />

ba<strong>da</strong>nba!<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Ma ogtahay mise hore Dhibaato kuma aha<br />

u maqashey … 4miyaa ilmaha in uu ku<br />

weynaado labo luqad<strong>oo</strong>d<br />

iyo in ka ba<strong>da</strong>n?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Ilmuhu dhibaato la,aan ayuu ku baran<br />

karaa labo luqad<strong>oo</strong>d iyo in ka ba<strong>da</strong>nba<br />

Caruur ba<strong>da</strong>n ayaa aduunka ku n<strong>oo</strong>l<br />

<strong>da</strong>lal luqado ba<strong>da</strong>n l<strong>oo</strong>gu hadlaayo, wax<br />

dhibaato ahna uma keeneyso barasha<strong>da</strong><br />

ama ku barbaarinta luqado ba<strong>da</strong>n.<br />

Ilamaha ku kora luqa<strong>da</strong>ha ba<strong>da</strong>n iyo<br />

kan ku kora meel hal luqad ama Af l<strong>oo</strong>ga<br />

hadlaayo, waxay ku kala duwanyihiin<br />

keliya mid si hore ayuu u bilaabaa in uu<br />

hadlo, midna mar<strong>da</strong>mbe ayuu bilaabaa,<br />

ilmaha kuwo ha<strong>da</strong>l ba<strong>da</strong>n, kuwana<br />

wey iska afgaaban yihiin.<br />

Ilmuhu wuxuu ha<strong>da</strong>lbartaa si dhaqsi ah,<br />

maalinta maalinta ka <strong>da</strong>mbeysa ereyo<br />

cusub, isag<strong>oo</strong> ku xiraya kuwii uu hore u<br />

yaqaaney, isku dhafka afafka waxay ka<br />

mid tahay barasha<strong>da</strong> afka.<br />

U fiirsasha<strong>da</strong> ilmaha ha<strong>da</strong>lkiisa ama<br />

in aad Dhakhtar u geysid ama qof cilmi<br />

u leh weydiisid waxay imaan kartaa<br />

markaa uu ilmuhu guud ahaanba uusan<br />

hadleynin ama wax isbedel ah uu<br />

sameyneynin ha<strong>da</strong>lkiisa.<br />

Marka ilmuhu uu afbaradka yahay <strong>oo</strong><br />

weliba isku waqti luqado kal duwan uu<br />

baranaayo, wuxuu u baahanyahay<br />

caawinaad dheeri ah iyo weliba in <strong>lagu</strong><br />

dhiirigeliyo, si ilmahaaga kals<strong>oo</strong>ni<br />

buux<strong>da</strong> ugu helo amaba ugu sahlanaato<br />

barasha<strong>da</strong> ama ku ha<strong>da</strong>lka afafka.<br />

Waxaad ku barbaarineysaa<br />

ilmahaaga afkaaga h<strong>oo</strong>yo, tusaale<br />

ahaan afka Turki<strong>da</strong> ama b<strong>oo</strong>sniyan,<br />

ama korowesh / Serbiya, Kurdi,<br />

Ruush, Spanishka … Laakiin<br />

wa<strong>da</strong>nka aad degantihiin waxaa<br />

l<strong>oo</strong>ga hadlaa Afka Jarmalka?<br />

Kula ha<strong>da</strong>l waqti ba<strong>da</strong>n afkaa<strong>da</strong><br />

h<strong>oo</strong>yo, xiriir fiicana la samee <strong>da</strong>dka<br />

deriska ah Oo afka Jarmalka u<br />

dhashey, kuna caawi ilmahaaga inuu<br />

saaxiibo ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> afk<strong>oo</strong><strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo<br />

yahay Af-Jarmal yeesho, geey<br />

ilmahaaga xanaana<strong>da</strong> caruurta<br />

ama u ogolow in uu la cayaaro<br />

ilmaha kale ee Jarmalka ah taasi<br />

waxay ka caawineysaa barasha<strong>da</strong><br />

Afka Jarmalka Marba mark aka<br />

horeysa ee ilmuhu xiriir fiican la<br />

yeesho ilmaha Afk<strong>oo</strong><strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo yahay<br />

Af-Jarmal, ilmaha wuu ka dhakhsi<br />

baran ogyahay luqa<strong>da</strong> labaad.<br />

Ka waalid ahaan waxaad si fiican u<br />

taqaaniin labo luqad<strong>oo</strong>d, marka<br />

laba<strong>da</strong> waalid ha kula hadlaan midba<br />

afkaa uu si fiican u yaqaan H<strong>oo</strong>yo<br />

ha kula ha<strong>da</strong>sho ay Afka-h<strong>oo</strong>yo,<br />

aabbena afka aabbo si ilmaha <strong>yar</strong><br />

u ogaado marba qofka uu la hadlaayo<br />

waa muhiim waayo afka wuxuu isku<br />

xirayaa ilamaha iyo <strong>waalidka</strong> Arrintaas<br />

ilmaha waxay ka caawineysaa in<br />

uu maskaxdiisa kula saaro hadba<br />

luqad<strong>da</strong> <strong>lagu</strong>ula hadlaayo.<br />

Kula ha<strong>da</strong>lka ilmaha luqa<strong>da</strong>ha kala<br />

duwan waa in lakala saaraa tusaale<br />

ahaan maalintii <strong>oo</strong> dhan waxaa <strong>lagu</strong>la<br />

hadlaayey hal af, habeenka casha<strong>da</strong><br />

ama marka uu sameynaayo shaqo<br />

guri <strong>oo</strong> isk<strong>oo</strong>lka l<strong>oo</strong>ga s<strong>oo</strong> diray ama<br />

ama sheek<strong>oo</strong>yinka caruurta <strong>lagu</strong><br />

seexiyo waa in afkale l<strong>oo</strong>gu sheegaa,<br />

waxaana <strong>lagu</strong> magacaabaa si<strong>da</strong>as<br />

‘Af-Jasiirad’.<br />

Markaan hadduu ilmahaaga hal af,<br />

labo af ama saddex luqad<strong>oo</strong>d kuugu<br />

s<strong>oo</strong> barbaarayo, si<strong>da</strong>an s<strong>oo</strong> socotana<br />

waa muhiim.<br />

Waqti ba<strong>da</strong>n kula sheekeyso<br />

ilmahaaga afkaad d<strong>oo</strong>neysid in uu<br />

barto, u noqo tusaale fiican: u lah<strong>oo</strong>w<br />

dulqaad ba<strong>da</strong>n, ka dhegeyso wuxuu<br />

kuu sheegaayo, in ba<strong>da</strong>na amaan.


Ila ha<strong>da</strong>l ina dhageyso!<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

In ilmaha keliya<br />

maqalk<strong>oo</strong><strong>da</strong> fiicanyahay,<br />

si fiicana u ha<strong>da</strong>l baran<br />

karaan? Intaa ka dibna<br />

ma ogayd ilmo <strong>yar</strong> marka<br />

<strong>lagu</strong>la hadlo dhawaaq<br />

dheer in uu hore u<br />

maqlo?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Maqalka <strong>oo</strong> wanaagsan wuxuu<br />

aasaas u yahay ha<strong>da</strong>l wanaagsan ilmo<br />

caafimaad qaba waa inuu lix bil<strong>oo</strong>d<br />

ka dib uu bilaabaa (ha<strong>da</strong>aq), <strong>da</strong>dka<br />

waxay yiraahdeen isku <strong>da</strong>yo in uu ka<br />

<strong>da</strong>ba dhaho, ama asagaba isla hadlo,<br />

haddii intaa laga waayo waa in<br />

maqalkiisa la hubiyaa ama dhakhtar<br />

eegaa.<br />

Ilmaha maqalk<strong>oo</strong>du xunyahay bilaha<br />

ugu horeeya ayuu dhawaaq<strong>oo</strong>du<br />

dheeryahay, kadibna in<strong>yar</strong> in <strong>yar</strong> bay u<br />

aamusaan ama dhog<strong>oo</strong>le u noq<strong>da</strong>an.<br />

Ku ha<strong>da</strong>lka cod dheer ilmaha <strong>yar</strong><br />

waxay s<strong>oo</strong> jii<strong>da</strong>neysaa xiisah<strong>oo</strong><strong>da</strong>,<br />

si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>rteed ilmaha <strong>yar</strong> hore ayuu<br />

u bilaabaa inuu qoslo.<br />

U fiirsa<strong>da</strong> ilmihiina lix bil<strong>oo</strong>d<br />

ka dib, dhawaaqa ama jabaq<strong>da</strong> ma<br />

maqlayaa? Ma<strong>da</strong>xa ma kuu s<strong>oo</strong><br />

jeedinayaa markaad u dhawaaqdid?<br />

Saaca<strong>da</strong>ha <strong>lagu</strong> ciyaaro ama wax<br />

guuxaaya, waa waxaa ugu fiican ee<br />

ilmaha xiisihiisa aad ku s<strong>oo</strong> jii<strong>da</strong>n<br />

karto.<br />

5<br />

Marar ba<strong>da</strong>n la hadla ilmaha <strong>yar</strong>,<br />

waxaad ogaan d<strong>oo</strong>ntaa in uu si<br />

fiican kuu maqlaayo iyo in kale.<br />

Ka <strong>da</strong>ma dheh wuxuu ilmaha <strong>yar</strong><br />

ku dhawaaqayo ama la ha<strong>da</strong>aq,<br />

markay naasnuuga yihiin u sheekeey<br />

ama u sheeg waxa aad waqti<br />

xaadirkan sameyneysid ama aad la<br />

rabtid in aad u sameyso ilmaha <strong>yar</strong><br />

Ilmo walba wuu jecel yahay in l<strong>oo</strong><br />

heeso ama tix amaan ah l<strong>oo</strong> tiriyo.<br />

La xiriir marwalba <strong>oo</strong> ilmaha <strong>yar</strong><br />

dheg xanuunto dhakhtarkaa<strong>da</strong>,<br />

ama qeybta <strong>waalidka</strong> la taliya ee<br />

xaafa<strong>da</strong>a<strong>da</strong>.


Keligeygaan waxaas<br />

sameynayaa!<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Afka sidee <strong>oo</strong> kale<br />

ayaa <strong>lagu</strong> baran karaa?<br />

Dhegeysi keliya muhiim<br />

ma, aha, taabasho,<br />

aragti, khibrad, gacanta<br />

ku qabo …<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Dhegeysi, aragti, taabasho,<br />

dhaqdhaqaajin, qabasho, in ay gartaan<br />

wax dhaqaaqaya, in ay ogaa<strong>da</strong>an<br />

waxa culus iyo in ka ba<strong>da</strong>nba ilmaha<br />

way caawiyaan ha<strong>da</strong>l baradk<strong>oo</strong><strong>da</strong>.<br />

Aduunka fahamkiisa, iyo nolosha<br />

waxay tahay Wuxuu baranayaa ama<br />

ku barbaarayaa in uu xadidi karo<br />

caqligiisa iyo isla wa<strong>da</strong> n<strong>oo</strong>laasha<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>dka iyo ka luqad ahaanba.<br />

Ilmahaaga waa in uu kala gartaa wax<br />

salaxan ama wax s<strong>oo</strong> taag-taagan<br />

marka uu shey gacanta ku qabto<br />

Macaan iyo dhanaan waa in uu kala<br />

gartaa marka uu cunto dhedhemiyo<br />

Saddex xagal ama meel laab ah<br />

waa in uu kala garan karaa, si<strong>da</strong>as<br />

ayuu maskaxdiisa ku khasbaa in<br />

uu kala garto, markaas ka dibna<br />

maskaxdu waxay u s<strong>oo</strong>gudbinaysaa<br />

<strong>da</strong>meemayaasha ilmaha <strong>yar</strong> ereygii<br />

ku hab<strong>oo</strong>na meesha.<br />

Isku <strong>da</strong>y ilmaha <strong>yar</strong> in aad dushaa<strong>da</strong><br />

ama garabkaa<strong>da</strong> saartid, wuxuu<br />

<strong>da</strong>reemayaa in uu amaan buuxa<br />

haysto lana jecelyahay.<br />

U <strong>da</strong>a ilmaha <strong>yar</strong> in uu taabto wax<br />

kasta, qabo kadibna <strong>da</strong>a, sii wax<br />

uu ganiino Una ogolow wax ba<strong>da</strong>n<br />

inuu isaga keligii khibrad ku qaato.<br />

6<br />

Markuu x<strong>oo</strong>gaa s<strong>oo</strong> weynaado u<br />

ogol<strong>oo</strong>w in waxyaalo ba<strong>da</strong>n uu<br />

keligii sameeyo guriga, meelaha<br />

caruurtu ku ciyaarto, ama jardiina<strong>da</strong><br />

guriga inuu qodo inuu ku cayaaro<br />

carro (ciid) iyo biyo u ogolow in uu<br />

b<strong>oo</strong>d-b<strong>oo</strong>do heeso keligiis, in uu<br />

kaa caawiyo karinta cunta<strong>da</strong>, miiska<br />

cunta<strong>da</strong> sharaxaadiisa, beerta<br />

jardiinka in uu falo, in uu geedo ku<br />

beero, si<strong>da</strong>as ayuu ilmaha hore<br />

wuxuu ugu noq<strong>da</strong>a in uu keligii isku<br />

filnaado ama taaboqaado. Arintaasi<br />

waxay Waqti ka dib ka u fududeyn<br />

d<strong>oo</strong>ntaa xaga iskuulka.


Waxaad u maleynaysaan<br />

ka ba<strong>da</strong>n baan aw<strong>oo</strong><strong>da</strong>a!<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Maxa xiriir ah ayaa<br />

ka dhaxeyn kara<br />

dhaqh<strong>da</strong>qaaqa, ciyaarta,<br />

cunto caafimaad leh,<br />

ilko wanaagsan <strong>oo</strong><br />

lahayn Kariyes ilko<br />

bolol Iyo ha<strong>da</strong>l<br />

barasha<strong>da</strong> caruurta?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Caruurta waxay u baahanyihiin<br />

khibrad markey timaado cayaarta ama<br />

dhaqdhaqaaqa, luqad ku kaalmeey<br />

micneheedu waxa weeye ilmaha u<br />

ogolow waqti uu dhaqdhaqaaqo ama<br />

b<strong>oo</strong>db<strong>oo</strong>do, socdo, ordo, ciyaaro<br />

(ku dheelka muusika<strong>da</strong>) way isku<br />

xiran yihii mana kala maarmaan Afka<br />

iyo B<strong>oo</strong>db<strong>oo</strong>di<strong>da</strong>.<br />

Marka ilmaha uu cayaaraayo, gaar<br />

ahaan, uuna ka dhaqdhaqaajinayo<br />

faraha ama hawsha u fara<br />

dhuudhuuban yahay. Markaa waxaa<br />

hubaal in isla shaqeynta ama ka<br />

dhaqdhaqaajinta afka iyo carabka<br />

ay aad u fiicantahay <strong>oo</strong> ha<strong>da</strong>lkiisana<br />

wanaagsanaan d<strong>oo</strong>no.<br />

Waa muhiim ilkaha t<strong>oo</strong>san, maxaa<br />

yeeley ilmuhu wuxuu markaa si<br />

fiican u baranayaa Ha<strong>da</strong>lka fasiixa<br />

ah. Wuxuu ka midyahay luqa<strong>da</strong><br />

barashadee<strong>da</strong>.<br />

U ogolow ilmahaaga <strong>yar</strong> in uu<br />

qabsado derbiga keligiis <strong>oo</strong> asaga<br />

keliya is dheeli tiri karo miisaankiisa,<br />

ina ogolow cunta<strong>da</strong> in uu faraha ku<br />

cuno, in uu biyaha ku cabo waxyaalaha<br />

ilmaha ay sharaabka ku cabaan geey<br />

ilmahaaga meesha ay caruurta ku<br />

cayaaraan iyo waliba jardiin<strong>oo</strong>yinka<br />

waaweyn amaba meelaha magaala<strong>da</strong><br />

ka baxsan, la shax una ogolow in<br />

uu barto si<strong>da</strong> maqaska wax l<strong>oo</strong>ga<br />

g<strong>oo</strong>yo. Laakiin keliya marka adiga la<br />

j<strong>oo</strong>gtid, waxba haka baqin waxba<br />

kuma dhacayaan ilmahaaga, si<strong>da</strong>as<br />

wuxuu ku baranayaa dhaqdhaqaaqa<br />

iyo in uu fikirkiisa wax ba<strong>da</strong>n ugu<br />

kordhaan.<br />

Si fiican ula soco ilkaha ilmahaaga,<br />

hana u ogolaanin in ka ba<strong>da</strong>n 3 sano<br />

unii nuugo juuja<strong>da</strong>. Ama ka goy.<br />

Cunto caafimaad leh iyo si waxyaalo<br />

uu qaniino taasi waxy muhiim u<br />

tahay ilkaha.<br />

Ilmaha ha barin marka horeba<br />

cabitaana<strong>da</strong> mac-macaan, ama ha<br />

siinin cabitaano macaan.<br />

7


Ma ila ciyaari kartaa?<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Wax faa, iido ah ma<br />

u keeneysaa La<br />

cayaari<strong>da</strong> caruurta<br />

maalinwalba ama la<br />

sheekeysiga markey<br />

af-baradka yihiin?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Mashquul ka dhigi<strong>da</strong> waqti ba<strong>da</strong>n<br />

caruurta ha<strong>da</strong>lka, ciyaarta, waxay<br />

maskaxd<strong>oo</strong><strong>da</strong> aw<strong>oo</strong>d u yeelataa isku<br />

xirka ama dhisi<strong>da</strong> maskax furnaasho.<br />

Maskax furnaashaha waa furaha<br />

ha<strong>da</strong>lbarasha<strong>da</strong> iyo mustaqbalka<br />

ilmaha.<br />

Maqalka iyo ha<strong>da</strong>lka j<strong>oo</strong>gta<strong>da</strong> ah hal<br />

luqo ama luqado ba<strong>da</strong>n way caawisaa<br />

ilmaha. Wuxuu baranayaa Si<strong>da</strong> l<strong>oo</strong>gu<br />

dhawaaqo, ereya<strong>da</strong> laskugu xiro,<br />

iyo naxwaha afkaas. Si<strong>da</strong> sax<strong>da</strong> ah<br />

luqad kasta waa in uu ilmaha wax<br />

ba<strong>da</strong>n ka maqlaa ka dibna isku <strong>da</strong>yaa<br />

in uu ku hadlo.<br />

Ugu <strong>yar</strong>aan 15 Daqiiqo sii<br />

limahaaga maalin walba <strong>oo</strong> la ha<strong>da</strong>l<br />

lana ciyaar.<br />

Kulana ha<strong>da</strong>l shaqo maalmeed ka<br />

la qabto si<strong>da</strong> tusaale ahaan:<br />

markuu kabaha ama jaaka<strong>da</strong> iska<br />

bixinaayo,<strong>oo</strong> kabaha guriga <strong>lagu</strong><br />

j<strong>oo</strong>go gashanaayo, shah cabaayo,<br />

sariirta u socdo inuu seexdo.<br />

U sheegi<strong>da</strong> ama amar ku siinta in<br />

8uu si<strong>da</strong>a sameyo wey <strong>yar</strong>tahay.<br />

Isticmaal ereyo ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> kala<br />

duwan, ilmahaaga wuxuu hore u<br />

baranayaa afkaas (tusaale ahaan<br />

hal shey <strong>oo</strong> micnaha uu isku mid<br />

yahay laakiin ku dhawaaqid ahaan<br />

kala duwantahay: Qurux, Fiican,<br />

wanaagsan iyo iwm …).<br />

Tix amaan ah amam hees waxaa<br />

weeye meelaha caruurta si fiican<br />

afka ugu baran karaan Markaa<br />

adiga aa<strong>da</strong>n xasuusan Karin<br />

heeso caruurreedkii ama aa<strong>da</strong>n<br />

garaneyninba waxaad weydiisaa<br />

<strong>waalidka</strong>a<strong>da</strong>, ama ehelkaa<strong>da</strong> ama<br />

haddii aad heli kartid bug ay ku<br />

qoran yihiin, ama adiguba isku <strong>da</strong>y<br />

in aad sameyso heesaha caruurta<br />

<strong>lagu</strong> maaweeliyo.


Li ogol<strong>oo</strong>w in aan hadlo<br />

ama sheekeeyo!<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Caruurta ma u fiicantahay<br />

in mar walba la saxo lana<br />

yiraahdo ku s<strong>oo</strong> celi?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Sixitaanka ba<strong>da</strong>n hamiga ilmaha ee<br />

afbaradka ayey h<strong>oo</strong>s u dhigtaa, ama<br />

farsama<strong>da</strong> in aad adigu ku dhawaaqdo<br />

si<strong>da</strong> saxa ah ka dibna tiraahdo ku celi<br />

waa mi<strong>da</strong> ugu fiican afka barashadiisa.<br />

Ilmaha marwalba kuma tusaan waxay<br />

aw<strong>oo</strong>d u leeyihiin, waxaa ba<strong>da</strong>naa<br />

dhac<strong>da</strong> in uu wax ba<strong>da</strong>n fahmo<br />

ama fahamsanyahay laakiin uu ha<strong>da</strong>l<br />

<strong>yar</strong>yahay (Af gaabnaan).<br />

Caruurta waxay u baahan yihiin waqti,<br />

si<strong>da</strong> miraha (Abuur, ama Xiniin) marka<br />

la abuuro in uu geed weyn noqdo<br />

waqti ugu baahanyahay Marka ilmaha<br />

ay ku barbaaraan labo luqad<strong>oo</strong>d mid<br />

bay si fiican u bartaan ama nolosh<strong>oo</strong><strong>da</strong><br />

raad ku reebtaaa, kan kale wuxuu<br />

noq<strong>da</strong>a mid aan si fiican l<strong>oo</strong>gu<br />

dhaqmin ama aq<strong>oo</strong>n Laakiin geedi<br />

socodka nolosha taasi waa isbedeli<br />

kartaa, <strong>oo</strong> waxay ku xirantahay hadba<br />

heerka ama <strong>da</strong>dkuu la n<strong>oo</strong>lyahay,<br />

Matalan ilmaha aan u dhalan Afka-<br />

Jarmalka, markey dhexgalaan ilmaha<br />

Jarmalka ah ama la saaxiibaan waxay<br />

horeba u il<strong>oo</strong>baan ama uga dhuma<br />

Afk<strong>oo</strong>dii H<strong>oo</strong>yo.<br />

Mar ilmaha si qalad ah u hadlaayo,<br />

ugu s<strong>oo</strong> celi ereygii uu qal<strong>da</strong>y ama<br />

weedhii <strong>oo</strong> isku xiran Adig<strong>oo</strong> si<strong>da</strong><br />

sax<strong>da</strong> ah ugu dhawaqaya, haku<br />

qasbin in uu si x<strong>oo</strong>g ah <strong>oo</strong> sax ah<br />

ugu dhawaaqo.<br />

Adiga is deji <strong>oo</strong> si raxmadi ay ku<br />

jirto ugu sheeg markay timaado in<br />

uu ku hadlo erey cusub U yeelo<br />

dulqaad ba<strong>da</strong>n, kula ha<strong>da</strong>l ilmaha<br />

afkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo, xataa haddii uu<br />

ilmuhu af-Jarmal kuugu s<strong>oo</strong><br />

jawaabo, marka uu ilmuhu laba<br />

luqad<strong>oo</strong>d ku korayo, waxaa dhici<br />

karta laba<strong>da</strong> af ama luqad<strong>oo</strong>d in<br />

uu muddo dheer uusan ku hadlin<br />

amaba isticmaalin.<br />

Marka uu waqtigaa marayo, haku<br />

qasbin ee si raxmad leh ugu<br />

dhaadhici barasha<strong>da</strong> luqado ba<strong>da</strong>n<br />

in ay faa,iido ba<strong>da</strong>n u keeni d<strong>oo</strong>nto<br />

mustaqbalka si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>raadeed waa<br />

muhiim barasha<strong>da</strong> ama ku ha<strong>da</strong>l<br />

ka laba<strong>da</strong> luqad<strong>oo</strong>d.<br />

9


Maanta waxaad<br />

ii sii akhrisaa sheekadii<br />

dhex<strong>da</strong> in<strong>oo</strong> j<strong>oo</strong>gtey?<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

10<br />

Faa, iido intee le, eg<br />

bay caruurta u lee<strong>da</strong>hay<br />

afbaradk<strong>oo</strong><strong>da</strong> in buug<br />

l<strong>oo</strong> akhriyo ka dibna<br />

lagala munaaqash<strong>oo</strong>do<br />

u diyaargarowga<br />

isk<strong>oo</strong>lka?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Cilmibaaris <strong>lagu</strong> sameeyey arintaan<br />

waxaa la ogaadey in ilmaha buug<br />

l<strong>oo</strong> akhriyo ay wax weyn ka tareyso<br />

ha<strong>da</strong>lbarashad<strong>oo</strong><strong>da</strong> sanadka ugu<br />

horeeya ilmaha <strong>yar</strong> noloshiisa.<br />

Buug u akhrinta ama ama ugu<br />

sheekeynta sheeko waxay gogoldhig<br />

u tahay si<strong>da</strong> ilmaha <strong>yar</strong> u baran lahaa<br />

afka iyo weliba qoritaanka ama<br />

akhrinta afkaas, qoridu way ka duwan<br />

tahay akhrinta, u akhrinta buuga<br />

wuxuu ku fahmayaa si<strong>da</strong> l<strong>oo</strong> qoro.<br />

Caruurta markey sheeko maqlaan<br />

ka dib ka sheekeyn kara, waxay hore<br />

u bartaan wax ba<strong>da</strong>n, waxaas<strong>oo</strong><br />

isk<strong>oo</strong>lka wax weyn ugu anfaci d<strong>oo</strong>no,<br />

tusaale ahaan in uu ilmaha si taxadir<br />

leh wax u dhegeysan karo, <strong>oo</strong><br />

maskaxdiisa uu ku s<strong>oo</strong> jeediyo ama<br />

xusuusiso arin horey u dhacdey,<br />

wuxu ka bartaa ereyo cusub, iyo isku<br />

xirk<strong>oo</strong><strong>da</strong> iyo weliba waxyaalo kale<br />

<strong>oo</strong> ba<strong>da</strong>n.<br />

U akhri caruurtaa<strong>da</strong> Buugaagta ama<br />

sheek<strong>oo</strong>yinka maalin walba wax<br />

ka duwan maalintii hore luqa<strong>da</strong> aad<br />

rabtid ama afka aad rabtid in aad<br />

guriga kula ha<strong>da</strong>shid ilmaha.<br />

Waxxa jira maktabado ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong><br />

aad ka s<strong>oo</strong> amaahan kartid buugaag<br />

ama buugaag sawiro wata <strong>oo</strong><br />

caruurta l<strong>oo</strong>gu talagalay weydii<br />

maktaba<strong>da</strong> xaafa<strong>da</strong>ad degantahay<br />

haddii ay hayaan buugaag afkaa<strong>da</strong><br />

h<strong>oo</strong>yo.<br />

Caruurtu waxay jecelyihiin waxlaaha<br />

sheek<strong>oo</strong>yinka qiyaaliga ah!<br />

ilmahaa<strong>da</strong> sheeko caruureedka<br />

aad hur<strong>da</strong><strong>da</strong>d ka hor ugu sheekeyso<br />

waxay u noqonaysaa wax uu ku<br />

taamo Caruurtu way jecelyihiin in<br />

ay had iyo jeeraale ay maqlaan<br />

sheek<strong>oo</strong>yin isku mid ah ama kuwa<br />

caruurta <strong>lagu</strong> seexiyo, ilaa ayaga ka<br />

bartaan <strong>oo</strong> ayga ka sheekeyn kara<br />

ugu celceli kuna <strong>da</strong><strong>da</strong>al adig<strong>oo</strong><br />

su,aalo ka weydiinaya wixii aad ugu<br />

sheekeysey.<br />

Xataa haddii afka<strong>da</strong> Jarmalka uu<br />

wanaagsaneyn,isku <strong>da</strong>y in aad<br />

u akhriso sheeko caruureed afka<br />

jarmalka ah.<br />

Ayeeyo ama aw<strong>oo</strong>weyaal ama<br />

<strong>da</strong>d ka mid ah qaraaba<strong>da</strong> u ogolow<br />

caruurta in ay ka dhegeystaan<br />

waxa ay sheegayaan ama ka<br />

sheekeeynayaan.


Telefishin? Maya<br />

Mahadsanid! Waxaa igaga<br />

fiicaan Mama ama Aabe<br />

<strong>oo</strong> ila cayaara!<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Caruurta maxay hore<br />

wax ugu bartaan in lala<br />

ciyaaro ama la sameeyo<br />

waxa ay sameynayaan<br />

mise Telefishinka iyo<br />

kombuteerka?<br />

11<br />

U ogolow ilmahaaga shaqa<strong>da</strong><br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Ilmaha in uu luqad barto ma,aha<br />

keliya in uu maqlo si<strong>da</strong> l<strong>oo</strong>ga<br />

hadlaayo, laakiin waa in uu fahmaa<br />

micnaha iyo waxa l<strong>oo</strong>la jeedo.<br />

Ilmaha wuxuu bartaa luqad marka<br />

uu xiriir t<strong>oo</strong>s ah la leeyahay <strong>da</strong>dka<br />

ku hadla afkaas Si<strong>da</strong> H<strong>oo</strong>yo, Aabe,<br />

walaalo, iyo Qoyska kadibna<br />

saaxiibadiis.<br />

Filim fiican <strong>oo</strong> caruurta ah <strong>oo</strong> <strong>waalidka</strong><br />

la fiirsado, waa arin aad u fiican,<br />

saacado ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> ilmaha uu fadhiyo<br />

Telefishin ama Kombuuterka waxay<br />

u keentaa dhibaato, wax ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong><br />

wax u tarana kama barto.<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

guriga ee maalinlaha ah in uu ka<br />

qeybqaato.<br />

Sii waqti ereyga uu bartey in uu<br />

ha<strong>da</strong>na uu u barto camal ahaan<br />

<strong>oo</strong> taabsii u ogolow in uu kaa<br />

caawiyo tusaale ahaan cunto karinta<br />

ama wax dubi<strong>da</strong> (shiilid<strong>da</strong>) in ay<br />

biyaha ku cayaaraan ama carra<br />

(Ciid<strong>da</strong>) ay isku qasaan waxayna<br />

ku fiicantahay in ay balaastik<br />

ku sameeyaan, kobcinta ilmaha<br />

koritaanko<strong>da</strong> aad bay u caawisaa<br />

ama way ka wanaagsantahay<br />

Telefishinka.<br />

Marka uu ilmahaa<strong>da</strong> <strong>da</strong>awanaayo<br />

Telefishin, waxaa waajib kuugu ah in<br />

aad hal Filim u d<strong>oo</strong>rtid, ka dibna aad<br />

kala munaaqashat<strong>oo</strong>did, si<strong>da</strong>as<br />

ayuu ilmuhu wax ba<strong>da</strong>n ku fahmaa<br />

ereyo cusubna ku bartaa.<br />

Madxafya<strong>da</strong> waxaad ka s<strong>oo</strong> ergan<br />

kartaa Filimyo ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> wanaagsan<br />

<strong>oo</strong>na qiimo jaban <strong>oo</strong> aad ilmaha<br />

aad xiisihiisa ku s<strong>oo</strong> jii<strong>da</strong>n kartid,<br />

ilmahana u ah wax ka duwan wixii<br />

hore.


Waxaan xitaa<br />

jeclahay in aan caruurta<br />

kale la cayaaro.<br />

Ma ogtahay mise hore<br />

u maqashey …<br />

Caruurta aa<strong>da</strong> xanaana<strong>da</strong><br />

ama caruurkale <strong>oo</strong><br />

Jarmal dhalad ah la<br />

saaxiibaan ama la<br />

cayaara hore miyey Afka-<br />

Jarmalka u bartaan?<br />

Maxay ka yiraahdeen<br />

Khubura<strong>da</strong> <strong>da</strong>rsa arintan?<br />

Tusaale maalin walba l<strong>oo</strong> baahanyahay: Maxaynu<br />

ilmaha <strong>yar</strong> u qaban karnaa <strong>oo</strong> la taaban karo!<br />

Waa muhiim ilmaha in uu Af-Jarmal<br />

fiican barto noloshiisa, in iskuulka<br />

uu kals<strong>oo</strong>ni ku aado, iyo in uu shaqo<br />

wanaagsan helo.<br />

Ilmaha in uu barto Af-Jarmal fiican<br />

wuxuu u baahanyahay waxyaalo<br />

ba<strong>da</strong>n in uu maqlo afka ama uu ku<br />

hadlo, waana inuu ogaa<strong>da</strong>a ujee<strong>da</strong><strong>da</strong><br />

ka <strong>da</strong>mbeysa barasha<strong>da</strong> Afka, uuna<br />

la saaxiibaa caruurta Af-Jarmalka<br />

u yahay Afk<strong>oo</strong><strong>da</strong> H<strong>oo</strong>yo.<br />

Laga bilaabo ilmaha markuu sadex<br />

jir ah in la geeyo xanaana<strong>da</strong> caruurta,<br />

meelaha caruurta ku ciyaaraan la<br />

geeyo, l<strong>oo</strong>na diyaariyo in uu Afka-<br />

Jarmalka si fiican u barto iyo iskuulka<br />

Xataa haddii uu Afka-Jarmalka<br />

Afkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo uusan ahayn. Ilmaha<br />

si fiican buu u barankaraa afaf kale,<br />

haddii uu isticmaalo fursa<strong>da</strong>ha jira.<br />

U kaalmeey ama ku dheerigeli<br />

caruurta, markay rabaan in<br />

ay casumaaad u sameeyaan<br />

saaxiibad<strong>oo</strong><strong>da</strong>, caruurta waxay<br />

u bartaan luqad si fudud.<br />

Ku qor ama geey ilmaha laga<br />

bilaabo markay <strong>da</strong>,d<strong>oo</strong><strong>da</strong> tahay<br />

labo sano iyo bar ilaa sadex sano<br />

xanaana<strong>da</strong> caruurta, caruurta<br />

markay <strong>da</strong>,<strong>da</strong>as gaaraan way u<br />

diyaar yihiin maskaxd<strong>oo</strong><strong>da</strong> wayna<br />

ku faraxsanyihiin in ay saaxiibo<br />

ba<strong>da</strong>n yeeshaan la cayaaraan.<br />

12<br />

Xataa waa suurogal in ilmaha intaa<br />

ka hor aad geyso xanaana<strong>da</strong><br />

caruurta inta ka horeysa sadex jir,<br />

marka aad shaqaale tahay ama<br />

aad waxbarashadiisa aad d<strong>oo</strong>neyso<br />

in aad kor u qaado.<br />

Marka aad guriga kula hadlayso<br />

caruurta Afka-Jarmalka, waxaad u<br />

sameyn kartaa adig<strong>oo</strong> kula ciyaara<br />

ama kula dheelaya afka-jarmalka<br />

sidii Af-Cusub, luqa<strong>da</strong>as<strong>oo</strong> l<strong>oo</strong>ga<br />

hadlaayo meesha caruurta ku<br />

ciyaaraan ama xanaana<strong>da</strong> caruurta.<br />

U diyaari ilmaha markaad geyneysid<br />

xanaana<strong>da</strong> ka hor ugana dhig<br />

luqad cusub, tusna ilmaha in ay<br />

luqa<strong>da</strong> in ay bartaan u baahanyihiin.<br />

Una muuji ilmaha in luqa<strong>da</strong> ama<br />

luqado ba<strong>da</strong>n ay aad u fiican tahay<br />

in uu barto ama ku hadlo.


Waxaan rabnaa <strong>oo</strong> kale<br />

in aan kuu sheegno …


Af haddii la <strong>da</strong>ayaco wuu lumaa, si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>raadeed<br />

waxaa waajib nagu ah in aan dhowrno ama aan<br />

ku ha<strong>da</strong>lno si aan l<strong>oo</strong> il<strong>oo</strong>bin.<br />

Marka uu ilmahaaga uu tagayo xanaana<strong>da</strong> ka<br />

dibna iskuul, Afka-Jarmalka waa muhiim,<br />

si<strong>da</strong>a <strong>da</strong>raadeed ilmaha wuxuu u baahan yahay<br />

caawinaad dheeri ah ama kaalmo, laakiin<br />

marnaba ha il<strong>oo</strong>bin <strong>oo</strong> max<strong>da</strong><strong>da</strong> ku haay afkaa<strong>da</strong><br />

h<strong>oo</strong>yo (Somali).<br />

Iskuulka wuxuu casharka ku baxayaa afka<br />

l<strong>oo</strong>ga hadlo meesha ama luqa<strong>da</strong> <strong>da</strong>dka wa<strong>da</strong>nka<br />

u dhashey ku hadlaan (HSK) waana suurogal<br />

in afka k<strong>oo</strong>waad <strong>lagu</strong>ugu caawiyo. Fadlan iska<br />

weydii ka hor inta aa<strong>da</strong>n ilmaha ku s<strong>oo</strong> qorin<br />

xanaano.<br />

Ku dhiirigeli ilmaha in wax ba<strong>da</strong>n uu akhriyo<br />

Afka-Jarmalka iyo luqado ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> kale.<br />

Aq<strong>oo</strong>nta luqa<strong>da</strong> Jarmalka iyo Ingiriiska<br />

iyo luqado ba<strong>da</strong>n <strong>oo</strong> kale ilmaha waxy u<br />

horsee<strong>da</strong>yaan guul mustaqbalka.<br />

Aq<strong>oo</strong>nta luqad l<strong>oo</strong> leeyahay waa shey qaali<br />

ah luqad kasta <strong>oo</strong> aad taqaano waxay kuu<br />

kordhineysaa heerka ama maqaamka aad<br />

j<strong>oo</strong>gtid Aq<strong>oo</strong>nta luqad maanta waa miftaaxa<br />

nolosha xag shaqo iyo xaga is dhexgalka<br />

bulsha<strong>da</strong>.<br />

Xataa adiga akhri wargeysya<strong>da</strong> ama buugaagta<br />

kalana sheekheeyso (munaaqasho) mowduuca<br />

uu ku saabsanyahay, arintaas ilmaha waxay ku<br />

s<strong>oo</strong> kordhineysaa kobcinta luqadiisa xag<br />

aq<strong>oo</strong>need.


Hayad<strong>da</strong>ha dowliga ah<br />

ee caawiya ama talo siiya<br />

<strong>waalidka</strong>.<br />

H<strong>oo</strong>yo und Aabe talosiinta Graubünden<br />

Xafiiska la talinta h<strong>oo</strong>ya<strong>da</strong> iyo aabaha waxaad<br />

su,aalo ka weydiin kartaa caafimaadka,<br />

Quudinta, Koritaanka ilmaha naasnuuga ah<br />

iyo kuwa <strong>yar</strong> <strong>yar</strong>. Waxaad ka heleysaa <strong>da</strong>d<br />

khibrad u leh arimahaas <strong>oo</strong> talo kaa siinaya<br />

xagga Tarbiyad<strong>da</strong> caruurta, waxaana suurogal<br />

kuu ah in aad baratid waalidiin kale.<br />

Lataliyayaasha xaafa<strong>da</strong>a<strong>da</strong> j<strong>oo</strong>ga waxaad ka<br />

heleysaa cinwaankan h<strong>oo</strong>s ku qoran<br />

www.muetterberatung.ch/gr<br />

Xafiiska dhexe ee dowlad<strong>da</strong><br />

Waxaad ka helaysaa warbixino ku saabsan<br />

kobcinta caruurta, inta aysan gaarin xanaana<strong>da</strong><br />

u diyaarinta, xanaana<strong>da</strong>, intaas <strong>oo</strong> warbixino<br />

eh <strong>oo</strong> dhan waxaad ka helaysaa xafiiska<br />

xaafa<strong>da</strong>a<strong>da</strong>.<br />

Madxafya<strong>da</strong> iyo meelaha buugaagta<br />

<strong>lagu</strong> keydiyo<br />

Madxafya<strong>da</strong> ku yaala xaafa<strong>da</strong>a<strong>da</strong> ayaa diyaar<br />

kuula ha in ay ku amaahiyaan buugaag.<br />

Waxyaalaha caruurta <strong>lagu</strong> ciyaarsiiyo weydii<br />

shaqaalaha madxafka. Waxaad <strong>oo</strong> kale <strong>oo</strong> aad<br />

weydiin kartaa in ay hayaan buugaagta caruurta<br />

eeafkaa<strong>da</strong> h<strong>oo</strong>yo. Magaala<strong>da</strong> CHUR waxaad<br />

ka heli kartaa madxaf caalami ah <strong>oo</strong> l<strong>oo</strong> yaqaan<br />

VOSSA LINGUA. Oo ku keydsan in ka ba<strong>da</strong>n<br />

15 luqad<strong>oo</strong>d <strong>oo</strong> aad ka s<strong>oo</strong> amaahan kartid.<br />

www.vossa-lingua.ch<br />

Waxbarasha<strong>da</strong> <strong>da</strong>dka waaweyn ee<br />

Graubünden<br />

Tarbiyad<strong>da</strong> caruurta waa shaqo aad u culus,<br />

naadiga waalidiinta ee Graubuenden waxay<br />

diyaar kuula yihiin waxbarasho kala duwan<br />

<strong>waalidka</strong> iyo <strong>da</strong>dka ku mashquulsan tarbiyeynta<br />

caruurta.<br />

www.elternbildung-gr.ch<br />

Xafiiska talosiinta dhalaanka iyo<br />

h<strong>oo</strong>ya<strong>da</strong> ee Graubünden<br />

waxay kaala talineysaa in ay kaa caawiso in<br />

ilmaha lagaa hayo ama meel <strong>lagu</strong>u geeyo ama<br />

shaqa<strong>da</strong> guriga lagaa caawiyo.<br />

www.kibe-chur.ch


Xafiiska ilmaha curjaamiinta ama<br />

miyirk<strong>oo</strong><strong>da</strong> wax u dhimanyihiin ee<br />

Graubünden<br />

Xafiiskaas wuxuu diyaar kuula yahay in uu kaa<br />

caawiyo koritaanka ilmaha, iyo in uu baaro<br />

ilmaha <strong>yar</strong>, iyo weliba in uu su, aalahaaga kaaga<br />

jawaabo, ilmahaa<strong>da</strong> wuxuu helayaa caawinaad<br />

t<strong>oo</strong>s ah iyo in lala cayaaro ama caruurkale la<br />

baro si uu caqli iyo aw<strong>oo</strong>dba u kobcisto.<br />

www.hpd-gr.ch<br />

Xafiiska <strong>da</strong>dka la shaqeeya <strong>da</strong>dka<br />

saaykologig dhibaato ah qaba<br />

Xafiiska xaqdhowrka caruurta<br />

ee Graubünden<br />

Haddii ilmaha <strong>yar</strong> laga <strong>da</strong>reemo saansaan ah in<br />

ay wax u dhimanyihiin ama raad ku s<strong>oo</strong> reebtay<br />

<strong>da</strong>laaladii sokeeye waxay diraah kuula yihiin talo<br />

iyo caawinaad xag walba ah.<br />

www.soa.gr.ch<br />

Dhamaan cinwaana<strong>da</strong> barta internetka<br />

aan kor ku s<strong>oo</strong> sheegney <strong>oo</strong> urursan<br />

waxaad ka heli kartaa barta internetka ee<br />

www.integration.gr.ch<br />

Shaqaalahaas waxay diyaar kuula yihiin in ay kaa<br />

caawiyaan wixii dhibaato ah ee aad kala kulanto<br />

qoyskaa<strong>da</strong> ama caruurtaa<strong>da</strong> ama iskuulka ama<br />

tarbiya<strong>da</strong> caruurta.<br />

www.avs.gr.ch<br />

Xafiiska caruurta iyo dhalin<strong>yar</strong>a<strong>da</strong><br />

miyirka dhiman ee Graubünden<br />

Hayad<strong>da</strong> caruurta ama Dhalin<strong>yar</strong>a<strong>da</strong> dhimirka<br />

dhiman ee Graubänden, waa hayadd caafimaad<br />

waxayna diyaar kuula tahay in ay baaritaan ku<br />

sameyso ayna <strong>da</strong>aweyso. Caruurta dhibaata<strong>da</strong>as<br />

qabta.<br />

www.kjp-gr.ch


Kanton Graubünden<br />

Chantun Grischun<br />

Cantone dei Grigioni<br />

Fachstelle Integration,<br />

Amt für Polizeiwesen und<br />

Zivilrecht Graubünden<br />

(Xafiiska isdhegalka <strong>da</strong>dyowga kala duwan ee ku yimid wa<strong>da</strong>nka<br />

qox<strong>oo</strong>tinimo iyo <strong>da</strong>dka wa<strong>da</strong>nka u dhashey. Xafiiska qaabilsan<br />

B<strong>oo</strong>liska iyo ururka bulsha<strong>da</strong> ee Graubünden)<br />

Waxaad ka <strong>da</strong>lban kartaa buugaan:<br />

Fachstelle Integration Graubünden<br />

Karlihof 4<br />

7001 Chur<br />

Tel.: 081 257 26 38<br />

info@integration.gr.ch<br />

www.integration.gr.ch<br />

(Somali)

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!