Aby rozpocząć lekturę, kliknij na taki przycisk , który da ci pełny ...

Aby rozpocząć lekturę,kliknij na taki przycisk ,który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.Jeśli chcesz połączyć się z Portem WydawniczymLITERATURA.NET.PLkliknij na logo poniżej.

Urszula KoziołSTANY NIEOCZYWISTOŚCIKOLEKCJA POEZJI POLSKIEJ XX WIEKU1

Gumowe klocki(1957)2

LEGENDA GOŁĘBIAA to była tylko legendaże gołębnik w jego jest krajusternik zwabił pablowego gołębiai utopił w modrym Dunaju.Prawdę świadczy skrwawiona ziemia.Na sternika straszną padł plamąszamoczący się cień gołębianim utonął w modrym Dunaju.Komu dzisiaj cisza i błękitkiedy wolny krzyk grzęźnie w krtani.Pablo, nie ma twego gołębia.Jest Dunajem sternik zbryzgany.jesień 19563

TYSIĄC I JEDNA NOCWiemy że to się stanieUkładamy gumowe klockiśliczne kłamstwa drobne błahostkiwiemy że to się staniebaloniki nieważne słowapiętrząpysznią się kolorowowiemy ─Szeherezada zmyślaniemchciała o dzień przedłużyć życie.4

ŚLADY NA PIASKUOcalały na piasku mokry ślad twojej stopychciałam kiedyś odcisnąć wierszem, by w nim pozostał.Ale burzą wezbrane poszarpały go wody,więc w tym wierszu już tylko piasku szorstki mam osad.Przetoczyła się chmurna burza ziemią i niebem,nieobeschłe z ulewy drżą nadbrzeżne wikliny.Piasek z ręki do ręki przesypuję i nie wiem,czemu woda nie śpiewa, kiedy słucham jej z innym?Chciałam ci się przypomnieć tuberozy gałązką,ale te Turgieniewa krzewy tutaj nie kwitną.Tylko liście jesienne w mroku dyszą tak gorzkojak ten czas, co bez ciebie na czekaniu przeminął.Dziś już ciebie nie czekam. Nic od ciebie już nie chcę.Jeszcze tylko mi trzeba takiej burzy i słoty,by na zawsze z pamięci twoich oczu blask zetrzeći twój głos pieszczotliwy. I twych rąk ciepły dotyk.5

* * *Stuk, stuk, stuk bucikamikrzywymi obcasikamio brukw szarym szaliku głowacaław niemodnym łaszkuprzeszła Wenus przez miastonikt jej nie poznał.6

CIENIEOdgarniamy cień z czołaodgarniamy cień z oczua on spada pomiędzy naswielokątnym murem.Przypatrz się jak ten muroplata bluszcz przemilczaniazobaczjak po nim pełzarak wyobraźni.7

PODRÓŻCzłowiektragarz własnego cieniaupadł na drodze.Wierny bagażz człowiekiem miejsce zamieniastają przechodnie.Wścibscy i obcykto kogo dźwigachcieliby dociec.Szarpie się w słońcuniewprawny tragarz.Byle do nocy ─8

SŁONECZNIKSłonecznik górujący nad całym ogrodemsłońcu w oczy zagląda twarzą krągłą, tłustąjakby czekał rozkazów, był gotów do usługwięc syty i pogodny.Cóż, ma olej w głowie.9

MACIEJKAZ nazwy, wyglądu bardzo pospolita.Gdzie jej do róży, ba, do lilii dwornej.Gardzi nią złota dalia zalotnicai narcyz jej się nie kłania wytworny.Za to wieczorem...Skromna maciejka, ten kopciuszek grządkizakrzykiwany przez jaskrawe kwiatki,taką wydziela z siebie słodycz woni,że cały ogród ma łez pełne płatki.Każdy ma swoją porę...10

BIAŁY MOTYLGdy się zjawił biały motyl w ogrodziezapłonęły goździki namiętnenenufary przejrzały się w wodziebo się zlękły, że nie są dość piękne,tulipany przeginały szyje(któż się oprze egzotycznym ich ustom?)ale motyl wybrał kapustę.Musi utrzymać rodzinę.11

WIATRAKIPatrzcie jak Don Kichot półgłówekZ kijem rusza przeciw wiatrakowiNie słuchajcie tego co mówiDajcie umyć ręce PiłatowiCiało Abla jak ziarno jest złoteJego włosy pszeniczne takieZatrzymajcie Don Kichota idiotęBo zepsuje kainowe wiatrakiA nam mąki trzeba więcej i więcejKain Abla wiatrakiem zmielePiłat właśnie umywa ręceI te ręce mąką wybieliNiech turkocze wiatrak KainaZwiążcie-no Don Kichota szaleńcaMąci spokój prętem wiklinyA tymczasem Piłat chce ręce ─12

W rytmie korzeni(1963)13

PRZEPIS NA DANIE MIĘSNETrzeba mieć tylko nóżtrzeba mieć gładki kamieńostrzem wypieścić głaz aż głaz się odwzajemninóż ma być bezszelestny a jego połysk giętkima wchłonąć twardą czułość i unerwienie rąkWszystko co potem prostePień deska Szczypta soliZieleń do smaku oczomI listek laurowyWszystko co potem zwykłeBo cała rzecz w przyprawach(Pamiętaj też o misie i zestawieniu barw)O ogień dzisiaj łatwo dzięki Prometejowi.Byle był nóż i kamień.Oraz uległy kark.195614

NAJCISZEJszuszuszutak osuwa się tynkz milczeniatak osuwa się liśćz zieleninajciszejspada włos z głowy człowieka15

POWROTYtędy to przeszlitu wnętrzności domui odsłonięta tablica kominaw śniegu jak w wapnie zaprawionym farbkątędy to przeszlinie zaparte kołkiemwrota wozowni powolne są wiatromale zatknięte na belkę powałykoła zmurszałe drabiniaste dyszledalej żłobione przez osad uprzężyi w zamarzniętej ziemi jeszcze tętentuprowadzonych koni się powtarzatędy to przeszlinie wykopuj butemspod śniegu progów porowatej misymak nie dotarty w niej cierpliwie czekapowrotu kobietniech skorupy naczyńzewrą się w nieckach ich skrzętnych podołkówa ty na drodze stań i w tamtą stronępatrznim odgarniesz śnieg z wklęsłości domu.16

UCIECZKA Z EGIPTUJest oknonie ma drzewa za oknem są gruzygdyby pień gdyby gałąź gdyby liścia kroplaz pustyni prochu wapna i rozmiału cegiełgarbaty wielbłąd muru umiera z pragnieniaJest szklista obojętność szybfatamorganazłudzenie rześkich źródeł z doniczkową palmątutaj wielbłąd skruszony co rano umierana pastwę sępa gruzów dzikiej gołębicyGdyby liść gdyby chwastu jaskier pojedynczygdyby mleczu ulotność poruszona wiatremgdyby trawy korzonekmiękkiego mchu zamysł ─Jest ochrypłość kamieni chropowata miazgamoje okno bez liścia za oknem bez cieniabez powietrza oddechubez kropli zieleniosypują się pylne tynki miałkich cegiełod wabiącego krzyku dzikiej gołębicyA gdzie jest mój osiołek wiemy gdzie ucieczkaoto jest oswojony grzbiet połać perkalumożna okno zawiesić można zamknąć oczymożna uciec na frędzlach zasłon z tego krajuale nie ma ucieczkiNawet jeśli gałąźwielolistnej akacji na przekór zasadząz katakumb starych piwnic wyjdzie mój dromaderw każdym oknie umierać śmiercią wielokrotnąale nie ma ucieczki Jest okno bez światłaz okien tamtego domu którego już nie majest miałka pustka pustyń opuszczonych progówgarb spalonego chłoduoczy pełne piasku17

STOPNIOWANIE DRZEWANa krzyżu rozkraczonym na podwójnym iksieobła ryba bezgłowa w łusce śliskiej szronemzgrzyta piła zębata i w śnieg udeptanysypie się krucha ruda krew zarżniętej sosny.Domowe miejsce straceń. Tu w zaciszu szopyjest ćwiartowanie linii papilarnych drzewa.Choć wspólność słojów rydza pnia krępego kciukanajdogodniej pniak godny do ścięcia koguta.Przepołowione w poprzek okrąglaki śnięterydze solone szronem odrąbane kciukizawsze się was przerobi na stół albo świątkaalbo na studzieninę snówna zupę z kołka.Bo to jest tylko drzewo ─(to tylko Dżdżownica na przynętę dla karpito Pasztet z Zającai Kolekcja MotyliFutro Sobolowei okrągłe Mydełko z piegowatej Ryfki).18

APOKALIPSA PRZEDŚWIĘTOJAŃSKAAle najdłuższy będzie dzień ostatnichoć niekoniecznie będzie dniem czerwcowym.Przepaska z bylic nie ocali bioderi nie oczyści ciał żywiczny ogień.Spękane pięty obalonych lasówzbyt późno zdradzą sens kwiatu paproci.Przez lud zgładzone zmartwychwstaną płazyzwielogłowiałe w grzybach ciężkiej wody.Tak dzień ostatni będzie trwał najdłużejchoćby to trwanie było chwili mgnieniem.Zostanie w oczach błysk czerwonej różya to się ery cofną w swej podróżydo wnętrza ziemi.A jeśli nawet będzie dzień następnywoda odmówi człowiekowi wodyziemia odmówi człowiekowi ziemisól soliludzkość się z ludzi wyzbędzie.Słów trupi podmuch zmiecie przyszłe słowaa krzyk skażony sam nic nie wykrzyczyi ocaleni rozpadną się w ciszyzakneblowani złomem własnej mowy.19

SPRZED WIOSNYPękają lodyPstrąga zwodzi strumieńPrzeszyty pierwszą strzałą trzykroć krzyknął ptakSkąd wracajądokąd idą mężczyźni?Ach ręcepłaczek bijąc w kołatki z drewnazgadły blask.Więc na północ odeszły moje białe renyW zmierzwionej ziemi kwiczy stratowany łośBodliwym rykiem byka broczą freski pieczari niebo zasznurował poplątany gąszcz.Kłodo daj ogniaprzydaj nocy dniaKłodo ogniowi jasnego dnia daj.Na ziemi udeptanej zwarł się z bratem bratrozjuszeniI pychą ognia śmierdzą Aleręce kobiet są czułe gdy ściszają blaskKrę zniosły faleDzioby łodzi szukają po omacku prąduOsiedlają się głazyw uniesieniu wież.Niebo się wyzwoliło z niebieskich przesądówgdy rzut obłej maczugiugodził je w czerńWięc na północ odeszły moje białe renylecz refren rogówjątrzy się w gałęziach drzew.Dokąd pójdziemy?Jesteśmy zatem iskrą skrzesaną kamieniemo narośl drzewapospolitą hubę?Jesteśmy dzięki światłu dzięki głazom drzewom?Dzięki ci ziemio.Czy utuczy gablotę muzealny okazsmolnej hubyczy kamień sprasowanych miast.W którym miejscu jesteśmy w jakiej chwili lasu?20

Już wędrownych koczowisk zaklepano szlakWycięci z rdzenia liścianawrotami strachucofamy się dziedzicznie w nierówny puls traw.Dokąd liście miniemy?Późna faza widłaków garbuje słoje pnia.Wszystko co było wcześniejwraca w przedśpiewie.Któregoś dniabędziemy ─ byli jeszcze zeszłego roku ─Zaleś się lesie gęściej zakorzeń ziemiędo cna.Święć się twój mroku.21

W RYTMIE KORZENICokolwiek czynisz gdziekolwieknie jesteś samW świecie pozbawionym nawiasunie staniesz pozaw świecie bez obramowańnie staniesz obokgdziekolwiek stanieszbędziesz punktem centralnym na kuliTwoja samotność nigdy tylko twojaprzenieś spojrzenie z siebie do miejsc w których jesteśdopóki jesteśHewel hawolim kuloj hewel 1 ─ale oszczędzaj korzeni u źródełNiech skrzydło pliszki jak płatek popiołusamo przywarą czarnoziemu będziea cienia swojej ręki nie wypalajna liściu brzozyjemu zieleń słusznatak jak mieszkaniom słuszna zamieszkałośćGdziekolwiek kiedykolwiekodtają szyfry naszych dni pod słońcemI choć tam nie o tobie także o tobie będzieI choć nie o mnie także o mnie będzieSprasowani z tłempozbawieni twarzy i swego „tak” „nie”jedną tylko zostawimy wklęsłośćśladu.1 Marność i tylko marność.22

INWOKACJABiłgorajupajdo krajuleśna ziemio stokorodnawąska Tanwiow śniętym Saniesannopłozokośna łąkoiły mułypiachylessymiedzołubinbosa groblosito sosny rozstrzelanejbezimiennych imion pełnestójcie przy mniebądźcie we mnienie odprawcie w świat mnie samejna błądzenie nadaremnew borykanie pylne rdzawemoje lite krajobrazymoje chude talizmany.23

PEJZAŻ Z PAMIĘCIW przewlekłość nieba odlatują wronyi piwne liście drzewa na odchodnymsą podwajane dotkliwie przez wodyW miedzianym pyle gniade kłęby kobyłstygną przy misach parujących źródełi czerstwym mlekiem napęczniały skopkiw sękatych rękach namaszczonych kobietWieczoru nie ma wieczór jeszcze przyjdziezwleka z nadejściem by spotkać się z nocąPraczki na kładkach drewnianych klęczącew strumieniu białe prześcieradła mocząZieleń się jeszcze z odejściem ociągaw mosiężne lasy pajęczyna dźwięczysklepione garnki wiszące na kołkachprzenika osad przelotnych paździerzyPrzez ptasie rdesty po rudych ścierniskachstąpają grząsko kobiety z ciężaremi ołowiane tace słonecznikaniosąc nad głową pozostają szareWe wrota wchodzą napojone konieżeby się jeszcze u studni napoići otrząsają z gniadej grzywy płomieńz gór naniesiony od samotnych ogniskJesieni nie ma Lato na odchodnymzwleka z odejściem by spotkać się z zimąKrajobraz zaszedł przewlekłością wspomnieńz lat nieprzelotnych Dzieciństwa już nie ma24

ŁUSKANIE GROCHU..muszę wziąć go całego (mruczała kobieta)z kolorem jego skóry i zapachem potutakże szyję, czerwony worek jego głosu,niczego nie wybiorę w nim kiedy go biorę.Tak mruczała kobieta przy łuskaniu grochu(a w grochu się przebiera choć z jednego strąka).Bo jeśli go wybrałam w nim przebrać nie mogęjak usta to i oddech i słowa z oddechemjego ręce też muszę choćby były nie teo jakie mi chodziło. Innych nie wybiorę.Nawet jeśli rąk nie ma jeśli są w domyślemiejsca w których powinny być i miejsca także.A potem będę czekać czy przyjmie się we mnietak jak szczep się przyjmuje. Wtedy jestem glebą.A czasem jak odejście. Wtedy jestem ranąpowolnym odrywaniem oczu rąk słów gestówwewnętrzną amputacją łożyskiem bez rzekinie wyrzucę go z siebie jak grochu z łupiny.(Wszedł pijany mężczyzna zwalił się za stołem.)Jesteśmy urodzone ażeby ból znosićprzemienność chleba w ciało jest dla nas powszedniazatem chleba krąg dzieląc dzielimy i siebieżeby co podzielone znów nasycać chlebemKobiety ─ myślę o tych z piersiami po pępeko kobietach ja mówię co jak kangurzyceich ręce łuskające groch zachłanne ręcewygrażające niebu pazurami w ziemi.Mężczyźni dzielą globy jak się chleb rozdzielajest jałowy ich podział a w krew się przemieniawięc porastając strachem chronią się w alkoholi wciąż są szczelni strachem ─ mruczała kobietałuszcząc groch ─ i to wszystko na tym można skończyć.(Mężczyzna pięścią w stół i jeszcze o stół głową.)Niczego nie wybiorę w nim skoro go bioręmuszę wziąć go całego. Śmiałość jego marzeńi strach jego na siebie wziąć muszę gdy nocązrywa się zlany potem z wizją krachu świata25

i przejść ponad tym strachem jak się w bród przez rzekęwezbraną idzie w rękach wysoko unoszącpowszedniość ocalenia czyli chleb i ciało.Jego czułość i chamstwo także przyjąć muszębo silniejszy o miłość którą cofnąć gotówmiłością koczowniczą słabszy jest zarazembowiem trzeba mieć siłę ażeby ból znosićnie żeby go zadawać ─ myślała kobieta.26

RZECZY ZGUBIONEJesteś stąd dotąd.Tu jesteś dopóki.Nie oglądaj się pełniew siebie.I za siebie.Naganiaczom sen jeszczespaja rzęsy. Ranektwój jest całyi może jest twoje południe.Nie oglądaj się pełnie.Nie całym obrotem.Oto wybieg przed tobą.Może i noc twoja.Popatrz chciwie na słońce.Napij się u źródła.Pozwól nogom na żyznejrozluźnić się trawie.Pozwól przyjść towarzyszomi pozwól im odejść.Pozwól chmurom niech będziedeszcz albo cokolwiekbo dobrze jest czuć ziemiępod leniwym łokciemzanim galop ostatnizamąci jej zarys.osuwa się kamyk.Jeszcze się nie oglądaj.Jeszcze się nie domyśl.A teraz pędź.O terazbiegiem z całym stademchociaż ciebie tociebiejedną tylko goniąantylopo wybranao wieczysta Niobeodwrócona brutalnieprzez swego geparda ─masz ją teraztę swojąodzyskaną sólmaszmasz wreszciezgubiony ─odzyskany kamień.27

BIAŁY WIERSZŚniegiem ściszone wykrzykniki drzewpróg widnokręgu przekroczony bielączyjeś się życie rozsypało w śniegbieli się bielśnieg na śniegu.Śnieżną układność nie wiadomo czyjtrop synkopami zaskoczył na przełajw kataleptyczne trwanie takich zimnieistniejącezstępujew milczenie1958Pamięci Krzysztofa Orzeszkowskiego28

KONCENTRYCZNE KOŁAKamień w wodęna wodzie kręgiCzłowiek w wodęWidnokręgiwidnokręgi.195829

DYSTANSzbliżenie twarzy ma trzy pary oczuczerwień nie jest koloremjest zapachem różyzaś kolor pełznie w noc i z nocy spadazderzeniem oczu jak zderzeniem planeta dystans to jest szyja kolumnowaukośna szyja pragnącej Nemezisa dystans to jest jej nienasyceniewzniesione ponad dotyk ponad czas30

PSALMuwolniony ode mnie ze mnie się nie wyzwoliszdopóki we mnie jesteś powtórzę ciebie dalejjuż samym dostrzeganiem przywłaszcza się. A płacipozostawianiem siebiew przyswojonym niebaczniewymiana dopełnienia:drzewo w nas a my w drzewieprzekazani na trwanieliść przez liście mnożenii podzieleni słowemi ciałem rozłączeniodnajdujemy „owo”samym oczu dojrzeniemod ciebie oddaleniem żadnym się nie oddalędopóki jesteś we mniegdzie to miejsce ten obszarw którym ciebie nie znajdęw ostatnim rozsypaniupodzielna przemnożonasię scalę31

POZDROWIENIE RÓŻYFeliksowiPonad swą nazwą przechodzisz i trwasztak wzoroważe geometria zazdrości poezjipojedynczego kształtu twoich płatkóworaz układu ich sumy w koronie.Lękam się wypowiadać imię twoje różoa przecież co dzień mówię pory rokuchlebogieńdeszcz nazywamsólsłońce i wodę.Widać powszednie tak nie powszedniejąsłowa. Zatem i ty mi różo bądź powszedniai moje stale nad tobą zdziwienie.Chcę ciebie różo łaknąć wciąż i wzywaćjak wzywam chleba słońca wody soli.32

W SAMO LATOJeszcze wino nie pite a już puste dzbanytrzeba sycić na nowo miód ziołami ─ pszczołykrążą nad ulem łase brzęczenia i miodu.W samo lato odeszli przyjaciele żadni.Kto się chlebem przełamie kto solą przedzieliklepki beczek spaczonerozeschłe obręczewszystko próżne. Odeszli żadni przyjacielew słodką mieliznę plastrów na popas dla brzęczeń.Jeszcze wino nie pite a już puste dzbanyjeszcze są puste dzbany ale nie ma stołunic tu nie ma. Ostatni dzban leży stłuczony.Jeszcze drzewo nie drzewem a już liście spadłyWszystko co się w kłos wiąże rozwiązują kłosyrozsypane już ziarna spylone otrębyi wysiane są maki na wiatri nie dosyćchoć ręka z ręki w piasekpiach z ręki do ręki.33

PEJZAŻ JESIENNYw złudzeniujak drzewo w cień swójkryjemy się przed skwaremgdy wszystko cieniem spróbuj cień odczytaćspadłych dłonijest człowiekjesieńjest gałąź opuszczona przez ptaki i zieleńlas wykarczowany z drzewi z echa34

NASZA ZIEMIAZiarno w lichej łupiniejeśli powierzyć je ziemiwschodzi prętem i liściemzwalone drzewojeśli je gleba pokryjew czarnej bryleutrwala paproćniesyci złudzeńczy dlatego w ziemięufnieschodzimyw łuskach sosny?35

TKANINAjak stroją swoje liście na moment przed zdradąprzebiegłe drzewajakże ufne są liście nie widząc w purpurzedna uniesieniagodzę się na spadanie liścidopóki jest gałąźz domyślną zieleniąchcę tylko tkaczem krajobrazu byćjego utkaniembyć tłem ziemi i mieć za tło ziemięjak liść przy opadaniu36

LATO W PROFILUW sytym kształcie gładkich owocówzamknięty obwód chwiliSłowiki nie pytają już o nicnie dlatego że znają odpowiedźale że minęła porazapytywań37

KAMIEŃCzy wnętrze wody jest zełganiem barwykamień wyjęty z rzeki traci kolorJest wyrwa po nim łatwo zasklepialnai nie ma w tym zdziwienia dna i rzekiA ja się dziwię gdy siebie oglądamw słowach ode mnie wyzwolonych dźwiękiem38

LATOCzy to moje południe czy może już zmierzchSłyszę pościg się zbliżabiją podkowy godzinChciałam przechylać dzieńjak gałąź cudzego sadua dzień pochylił mnie jak swoją własną gałąź39

DO M.J.P.Melodię nieskończoną zamelodia śpiewana innym brzegupowtarzasz się w nas Mariojak ogród na szybachgdy kwiaty w śniegu40

MAŁŻECień agrestowych skrzydeł ważkitańczy na liściach nenufarugdy w tatarakach rechot żabZnów tęsknię do mulistych stawówodkąd ujrzałam w twoim domuskorupkę małży41

KAKEMONOHelenieKrokwie warkoczy kiedy wkoło głowyproszą jaskółkę o zdziwienie skrzydełGdy rozpuszczone mają powab deszczuW jednym i drugim są złotawym sidłemdla oczu z obokPrzypominaniem nieznanych portretówNiemą namową42

PESTKI DESZCZUOtwórzmy oknozaprośmy pestki deszczuw słoneczną dynię twojego pokoju*To dotyk zmierzchu czy oczu twoichpłynny szmer wody zaniepokoiła może słowik?To słowik?*Jak ładnie umiesz milczećjak nie czyniszswego milczenia natrętnie wymownym*Płacz mój odejmij od swojego płaczuniech nawet nasze łzy będą osobno*...kiedyś wrócimy do kraju korzeni43

Smuga i promień(1965)44

PRÓBA WYJAŚNIENIAJak wypowiadać, skoro nie słowamipochłaniam życie.Wielomowny jest język wewnętrznyi równoległymi strumieniami płynie obszernieji w jednoczesności,źródła skojarzeń są przenośną klamrą,co spina w całość bliskie z oddalonym.Bełkotliwy się zdaje być ów ciemny strumień,przecież pochwytny w migotliwej gamie,jest pojętny dla zmysłów zrównouprawnionych.Takim go wolę.Zatem nie dla siebiepragnę słowami wymówić milczenie.Czy wypowiadać to wstrzymywać zwiewnedając mu pozór ruchu?Brać pojedyncze z wielości, wybieraćz pulsującego podłoża, z otoczkiprzysługującej czemuś wydłubywaćcoś i mozolnie zestawiać z czym innym,splatać trzy po trzy z potrzeby zdziwienia?Czy wiersz napisać to uśmiercać żywątkankę sposobnej chwili i być w zmowieze samym sobą, zaczajonym w sobiełowcą,co mierząc w las utrafi ptaka?Okruch bursztynu dozwala przybliżyćmorze.Także słowo bywa okruchem treści. Jej ułamkiem.Który i jak mam okruch złożyć z którym,żeby przekazać zechciał całe morze,nie tylko z jego dnem, lecz i z nawierzchnią,z tym i co dzieje się pomiędzy nimi,i z owym ponad w poziomie i pionietakże, co więzi je w przestrzeni?Szukając znaków, dlaczego ich szukam?Doznając pełniej, komu domysł kruszę?Coś w tym z obłędu jest lub może z pychy.Reszta z potrzeby przyjaźni. Udziałem.Gestem ku zewnątrz. Próbą poświadczenia....A tak myśliwy unosi zabitązwierzynę z lasu, aby zaświadczyła,45

że niedaremno ćwiczył się w strzelaniui nie dlatego uchodził w samotność,żeby miał wrócić z pustymi rękami.46

PESTKI DESZCZU II*Nienazwanemu zostawmy nienazwaniei niech się domysłstaje wciąż od nowa*Nasze oknoobsiadły złote mszyce śmiechu...akacjociemność od zapachu tajeTak twoje imię─ gdyś nie oglądany ─przeźroczyścieje we mnie.**47

ZANIMNim z tobą będę ─ już przedpamięć ciebiewe fiołkowisko wnoszę spodziewaniai nadpamiętam ów jeszcze nie ─ momentnaszych zobaczeń, lecz sam jego zamysł.Między co było a między co będzie,jeśli się stało coś, to się odstanie.Więc wciąż inaczej jeszcze dopowiadamprzedpamięć ciebie ─ nim ją zaćmi pamięć.Tak dowspominam cię i z przypomnianych,i z tych w domyśle gestów, co są prawie.─ Pamiętająca i zapamiętana.Zanim nas zmoże czas i sobą splami,nim suma wieku pojedyncze twarzezepchnie w niepamięć.48

ODRĘTWIENIEDwa zwięzłe drągi twego przedramieniapod głowę jeden na oczy daj drugidwa złote drągi jak ciszy dwie smugialbo jak krechy powstrzymane cieniaalbo jak sagi odarte z korzeniagdy z ich pozornie oniemiałej fugizieleń podźwigną płytkie liścia pługii ponad sągiem jak brew są zdziwieniadaj mi na oczy i daj mi pod głowęobydwie cisze sobą potrącaneżeby się własnym dźwiękiem wyciszyłyi niech w przeciwną potoczą się stronępamięć ─ jak echo wołaniem ─ wezbranai las zawiły.49

* * *Jesteś za bliskoza naocznie jesteśżebym cię mogła zobaczyć raz wtóry.Oto liść jeden przybyłw naszym drzewiea nie wiem ─ który.Tak zacieramy się. Im bliżej siebiejesteśmy dalsi wciążod zobaczenia.Zbyt odsłonięte mamy twarze. Przecieżcoś pozostało w nichdo odgadnienia.Zatem jedź wyjedź i bądź mi z powrotembowiem gdzie oczy za blisko są oczombłogosławiony rozjazd ─ i powroty.A tak się właśnie do obrazuwglądacofając kroki.50

ULOTNE LATOJak ci pogodnie z niezabudką nieba(gdy złoty środek schyłkowego słońcazmienia postoje)Jak ci przylężnie w jaskrozbiorze trawy(zieleń przenika lazurowe żółciezwrotnikiem barwy)Jak w zadumaniu twoim ci niehożo(wrzos macierzanki eksploduje trzmielemw potoku ćwierka jednoskrzydły kamieńwszystko przychylne i odchylne wiatremnad ptakiem sączy się barwa powietrzawiruje pyłek statycznych motyli)To są odcienie, drogi przyjacielu.W lesie jest zwłaszcza las, a w rzece woda,pasza na łące, między nami miłość.To są odcienie; wędrowna przemienność.Smuga i promień to złotego środkazmienne postoje.51

AKT PORANNYOdeszli, którzy odejść mieli,dla przechodzących jest ten ranek,lecz któraś mną jest, wszystkich światełnie spiłaś jeszcze z naczyń swoich.Tę noc otrząśnij, żałobna nie-wdowo,słyszę zwierzęta, jak do wodopojupo stoku góry brodzą niemo w ziołach.Źdźbło się podnosi przygięte racicąi zatopione są ślady odeszłych─ iżeś została, twą potrzebą pamięć.Jakże niewinni ─ którzy w dniu narodzin,jakże i w dzień ten, który ledwo wstaje.Potrzebą serca radość. Jeszcze promieńprzyjdzie cię dotknąć słońcem,lecz podwójna jego możliwość:życie śmierć oznacza.Jeszcze odejdziesz, nim wróci raz wtóry,dla przechodzących jest łaskawy ranek.A właśnie pomiędzy nocą i dniem sąwstrzymane podziwem myśli i pomiędzy ─drgające światłem jest powietrze ─ciszę zwiastuje niebo. I w nagiej strukturzejawi się ziemia pod słońcem ugięta.O, ziemio juczna słońcem,o, poranku zeszły na popas w dolinę,uchodzą cienie liliowe spiesznie,ich wilgotny ślad srebrzy trawę.Bądź mi na nowo, przybłąkany żuku,i twe u nóg mych pulchne korytarze,niech święte krety z gruzłowatych kopułwejdą w poranek, co mnie zastał z wami.Ale najwyżej niech ptak,ale jego głos jeszcze ponad─ mieć ptaka w trójnasób,bo jeszcze jego i cień pod stopami.Bądź mi na nowo, światło, od tej chwili,52

ądź mi i któryś mną jest ukochany,a żeś jest pełen słońca ─jesteś słońce.A żeś i ziemi pełen ─jesteś ziemia.53

KONTEMPLACJA─ Ukaż mi, drzewo, swoją rzekę,w czym bije źródło twych korzeni,żłobisz koryto swe w powietrzu,rzeko stojąca dęba,z pionuw dół spływasz falowaniem kory,powtarzasz suchy zarys rzeki.─ Ukaż mi, rzeko, drzewo swoje,łuskę falistą pnia plennego,ścieląca się poziomo w glebie,komu umykasz swoją gałąź?Luźne masz liście ─ rybynieme,skłonne do wewnątrz od korzenia,twój korzeń w głazy uwikłany,a twa korona w oceanie.─ Przymierz do prądu wiry sęków,komu się toczysz w rdzawych słojach?Z deltą korony,z rybą liścialuźno z korzeniem związanego,ujściem do nieba jesteś ptakom,łodzią do brzegu,dnem dla ognia.Skąd drzewa ─ rzeki znam krwi obieg,kto wzorem, a kto cieniem cienia?Ukaż mi swoje żyły, ziemio,zanim się z twoim dnem sprzymierzę.54

ZNAKIEM WODYA mnie porównaj z deltą.Mało wiem o morzu.Znam wędrówkę od źródła aż po jego ujście.Łączę ląd z oceanem i płynność ze stałym.Ani lądy znam, ani znam morskie otchłanie.Płynne wody w podłożu drążą stały kamień,żłobią w gruncie zawiłe łożysko dla strugi,rwący nurt wiąże prądy,ja dając im upustodbieram pogłos lasu i szelesty trawy.Dalej jest Niewiadome.Gdzie się to zaczyna?W którym miejscu strumienia urywa się wątek?Kryształ odlądnych źródeł kto solą przecina?W czym jest koniec wędrówki albo jej początek?Ujściem jestem do morza czy od morza biegiem?Słodkie żwiry odwodzą mnie w słoneczne brzegi,ale gdy mnie potrąci słone skrzydło mewy,jednam się z mego morza ciemnym przeznaczeniem.Czym jestem trwając płynnie w Pomiędzy niestałym?Moich brzegów ruchoma osuwa się lawa.─ Stała w ciągłym pragnieniu,prądom spodziewana,przemijalność swą czuję w cudzym przemijaniu.55

ZNAKIEM OGNIANie słowo, ale płomień daj mi, język ognia.Daniem ognia nie zdradzisz własnego plemienia.Wszelka obcość przy ognisku taje,a co wspólne,tutaj wyjaśnia się i cofa nas do swych początków.Z wszystkich języków tenże ustanowiłrodzaj ludzki i miejsce jego w świecie,odtądpłomyki świecy towarzysząi narodzinom naszym, i śmierci.Nie słowo. Daj mi język płomienia. Zapalmyjednaką lampkę choince i grobom.Jest braterstwo w krążącej z ręki w rękę fajcei nie wygasła jasność wędrownego znicza.Złym zamiarem nie spotwarz świętego płomienia,odkaź wonnym kadzidłem z niego wszelką skazę,niech płomień znaczy siebiejak na swym początku.Gdy blask ognia nas zjedna zaprzeszłym językiem,co zerwane od nowa może być wiążące.Gwiazda zaranna w zaświatach i ziemiatego samego zasięga u słońca.56

ZNAKIEM KOŁANi łanem mijasz mnie, ziemio, ni niwą,z obręczy w obręcz mnie pętlisz okrężnie,z półwidnokręgu napiętą cięciwąmierzonym strzałom umykasz mych wejrzeń.─ Na co się przyda czyj wzrok przenikliwy,gdy dookolny zagrodzi go pierścień?Ni łanem mijasz mnie, ziemio, ni niwą,niczym nie mijasz. Okrążasz i więzisz.Nieba i ziemi zaklęte podwojez potrzasku w potrzask mnie wiodą pod kloszem,aż wreszcie nie wiem: dochodzę czy stoję,czy klosz ów z miejsca na miejsce przenoszę.Tak mnie ustawiasz, że w środku wciąż stoję,a ty urągasz, drwisz ─ że się panoszę.57

SKAZY ZNAKÓWSabat ziemi ognia wody i powietrzarozpoczętych myśli sabat sabat we mniezgiń przeczucie ─ zażegnane jużeś słowemodstąp słowo odczynione przez zmilczenie.Zawróć głosie poprzednika dla rozmowyspadnij furio nieprzekupna z twym pomiotemutajona w szumie wyłoń się melodioprzybądź pręgo ─ pierwsza krecho skalnej grotyi co było jest i będzie jeszcze potemsabat sabat odprawiajcie w czas pokoju.Odkąd ktoś przyprószył głowępo wielokroć obracano w popiół ciałaalea iacta est.Odkąd bogom poucinano ręcelos mieszają nie palcem lecz protezą.Alea iacta est.Najpierw wydano pojedynczego człowiekapotem wydano plemięwydano miasta i narodywydano lądy.Mamy roku cztery porycztery skóry są kolorymamy świata cztery stronycztery cztery są żywiołyjeden jest krzyżlos.Jeden jest żłóbglob.Jeden jest brzuchgłód.Alea iacta est.Święć się ziemio ogniu wodo i powietrześwięć się dzieło i wszelkie poczęciez wszystkich świętych najbardziej czas świętya nad sam czas najświętsza jest Ziemia.Raczej przyjąć popiół na swe głowyniżby glob nim został przysypanyraczej klątwą obrócić w proch boginiżby ziemią im składać ofiary.58

Zgiń przeczucie ─ zażegnane jużeś słowemodstąp słowo odczynione przez zmilczeniesczeźnij strachu gardło klęski jamo głoduświęć się święć się syty brzuchu jadłaś pełen.59

LARUMBiada,o, biada,wieczne biada.Dozwólcie smucić się. Niech innestrzegą ogniska, niech weselem domowy blask je[opłomienia,a mnie dozwólcie łzę.Ja płaczu strzec będę po nie opłakanych.Niech z naręczami kwiatów idą dziewczęta kłonić się[pomyślnymwiatrom. Weselne druhny czasu stromo niech wiodą się[i tłumnie,a ponad głowę niech urodzaj uniosą w godnym powitaniu,a ja niech żegnam. Bowiem wielu dzielnych zginęło, także[małych,lecz zawsze żądnych dnia. Tym właśniedzień uszedł, zanim zaszło słońce.I nie przybyła Antygona nie pogrzebanych grzebać braci.Tę przemienioną w dymlub może w cień na kamieniu,tej zaledwie gest lub gotowość już w zaraniu dymcień zaskoczył. Więc otwarty pozostał nawias rąki zawisł nie dokonany czynu zamysł. Więc także ją, i opróczwielu nie rozpoznanych jest. Do działunie podzielone łzy zostały.Po nie płakanych rynną płaczu trzeba by stał się ktoś.Bo nigdy nie dosyć żalu, nadto nigdy pamięci.Znały to pradawne.Włosy żałobnie wlokąc dołem lub wykręcając palce, larumrozpętywały i w kołatki klaszcząc czyniły swą powinność.A przecież w śmierci nic ─ jak dotąd ─w śmierci nic dotąd oprócz biada.60

* * *Co nam pisane, nigdzie zapisane nie jest.Zbyt nagle się to dzieje i nieprzewidzianie.Skalkulowani w masę dobrze obrachowanisprawdzamy się w statystyce cyfrą nie twarzami.Pali się papierosa je się śpi się pijewita się żegna kocha przybywa na wadzeubywa komu zgony katastrofa sławadrzwi bez klamek kto katem dziś jutro co komu.Przygotowano zamach i gotowa celatortur komora druty bomba szwank na honorzebłąkają się pociski zwiększona wywrotnośćpojazdów rośnie ilość samolotów spadekpożar lub zatonięcie powódź ocaleniewygrana wynalazek nagła krew zaraza ─w przewidzianym wykresie jutra wypadkowastatystycznie się sprawdza cyfrą nie twarzami.W bezsenną noc się zmawia możliwości. Rejestrcudzych niedawnych nieszczęść. Doświadcza się pamięć.Lecz co nam jest pisane, nigdzie zapisanenie jest.To nas zastaje nie przygotowanych.61

PRZEDPOWITANIEUwolniony ze zgonu, nie zrodzony z łona,mesjaszu mózgów, konstruktorze świata,ani cię witam, ni nad tobą płaczę.Zgadując przyszłość, ciebie myślę czasem.Jaki ty będziesz i co ze mnie w tobie,w ogóle co w tobie zostanie po ssakach?Już bezbolesność twojej egzystencjima w swym początku brak kontynuacji.Co ty z Szekspira pojmiesz, co z Homerai czym ci będą dostojewskie mroki,człecze nadludzki?Z martwych tworów wież swoich jak spojrzysz wsteczna przodków prochy?Czy będzie tobie obce przerażenie,ciemne wahadło cienia w blasku światłai czy ci światło nie wyda się cieniem,gdy tej jasności będziesz miał aż nadto?W czym, jaką będziesz mógł wykazać dzielność?Albo ─ w tym świecie uporządkowanymjaką się tobie wyda nieśmiertelność,byt niezachwianie wyspekulowany?A może będziesz dla siebie, mocarzu,kupował krople wody i powietrza,świata się zwierząt wyuczysz z obrazków,ziemi zagarniesz tyle, co podeszwą,dziedzictwo ciszy warkotem roztrwonisz,zgiełkiem roztrąbisz kosmiczne przestworza,góry rozryjesz i miasta zaorzesz,zaprzesz się lądu, zaprzepaścisz morza,prawa natury sprzeczną z nimi racjązdepczesz i zgwałcisz jak bezduszny potwór,i wyjałowisz glob cywilizacją,która go stoczy do cna jak nowotwór,pycha i obłęd twoją myśl wypaczą,będziesz swym losem igrał i materią,aż pył zostanie tylko i bakterie...Jakkolwiek będzie, to będzie inaczej,a mnie nic po tym i nic mi do tego.62

Oto mój drzewny świat w powolnej smudzezachodzi, czyniąc plac obiecanemu.Cokolwiek będzie potem, będzie cudze.Mnie dano spiekła grudę żyznej ziemi.63

KOLĘDAdla Wojciecha SiemionaTak goły tak bezbronny że bez cudzej skórybez cudzych włókien łyka któż z nas byłby w stanieporównać się z żyrafą czy chociażby z płazem(znowu nam się narodził położyli go w sianie).A widzieliście żółwia przemyślaną bryłętak współbrzmienną z epoką która ledwo wstajewidzieliście pasterze godną dyplomaty mądrość jego[oblicza(położyli go w sianie).W uroczysko kolędy wieczne węże zwołajmyowe świadki koronne grzesznego urodzaju(objawna znakiem Wenus solną pianą zawadzio świecznik ołowiany wieloramiennych sadów).I jak tu o godności ─ nieodporne ciałowyczołgano z pieczary nieprzystosowanez wielopięter do piwnic w porę ołowianychwyprowadź ─ (się narodził położyli go w sianie).A nam dęby wydęte blacha bęben muzykaalbo komie wypięta dynia dupy na płaska nam żłób i do żłoba kosmos raj i fizykaszable światła żałoba rach-ciach.Uzbrojony krokodyl gotowy do strzałułypnął okiem na gwiazdę czy to aby ten blaskdrgnęły żółwi pancernych cylindryczne zadykopuł wpartych o skarpy nieforemnych łap.A my z szopy do szopya my cośmy widzielitego w żłobie na sianotego w sośnie do ziemitego z nosem do gazuwybranego promieniem.Chwala na wysokościach pokój na ziemi.64

SUCHY LASTrzeba tu było przyjść o innej porzetu sionce teraz. Osmalone trawydo samej ziemi. Sypią się trocinyz rozprutych sosen. Żaden ptak nie śpiewa.Kłąb sierści w szramie kory. Pień draśnięty.Zdeptane piętra parasoli skrzypówwykwint konstrukcji. Tędy czuła mrówkazda się doglądać przelotnego śladu.On tu nie przyjdzie dzisiaj. On się zaszyłpewnie w bagnistych zaroślach. Tam żmijadołem przemknęła obok twego butagórą łasica biała. Nic nie słychać.A więc to tu jest ta puszcza. Twój ojciectu jeszcze znalazł schronienie. Lecz terazlasy bezbronne są i wszystkie ścieżkizakarbowane. To już jest muzeum.Pnie powalone, ciosane olbrzymyspętane w sagi obłupane z szumuskarlała reszta z metalowym kubkiem u wymionbroczy opieszale smołą.Trzeba tu było przyjść o innej porzew tym suchym lesie nieruchomym każdagałąź pod nogą strzałem czas odmierza.Lepiej stąd odejdźtu jesteś zbyteczny.65

PIEŚŃ O PRAGNIENIUWędrowcem ─wielu by chciało wędrowaćlecz nie wszystkim strumień odkrywa źródło.Bowiem otwartym trzeba byći nieustannie gotowym na przyjęcie niespodziewanego.To się zaczyna wszędzie.W każdym miejscu zaledwie staje się początek tegoco zowią źródłem.Tam zwykliśmyczujne zwierzęta w ich nieporuszeniugdy podrzucają tylko łbem wysokowietrzączanim ku wodzie zniżą pysktam właśnie zastać u źródła także myśliwegozwykliśmy który z przeciwnego wiatru strzelbę sposobi.Źródło zwykliśmy bowiem zbyt dosłowniewiedzieć.Smakować zwykliśmy je rzeźwoz czerpiącej dłonii pilnie spłukiwać w nim pył i pamięć.Ale to nie jest jeszcze to właściwechociaż tamto i w tym jest także.Bowiem onopoczątek bierze swój w miejscu dowolnymznikąd nie trzeba odejść by je zbliżyć.Byle otwartym byćbyle początek uchwycić nawet w śmiercitakże odjąć z wszelkiego dziania piętno ostateczneczyli umiećwciąż się spodziewać niespodziewanego ─znikąd nie trzeba odejść by je zbliżyć.66

MIARY SZCZĘŚCIARodzicomNie opisana jeszcze jesteś. Ziemio,ani nas przyziemnych kto zna ─a już z odległości nazbyt wysokiejujrzano twoją tarczę spowitą w tęczę kolorówi zniewalające było twoje piękno ─ jak mówią ─i nie do wypowiedzenia.Więc ten, który ujrzał cię z wysoka,raz jeszcze pewnie chciałby tam powrócić,gdzie nad pułapem błękitu kłębi się czerń,a w doletęczami barw paruje odgadnione jajo.Ale jeszcze nie czas,choć niejeden pragnąłby wzbijać się ponad,bowiem nieliczni i na krótko odrywają się od Ziemi,jednak i oni muszą tu powrócići w zdumieniuoglądają resztę dni swoich w dole.Moi rodzice jednakże nie pragnąlotu.Dla nich grzęda ziemi i domek,także drzewo rodzące owoc zdałoby sięi dobre słowo u ludzi.Na tym chcieliby poprzestać. I latami sposobią się,jednakże los ich oddala od osiągalnego.─ Czym więc na małym jest poprzestawanie,skoro i tego nie ma.Człowiek utrudzony rad by odpocząć,lecz do odpocznienia wciąż nowe sobie miejsce upatruje.Wszystkie marzenia, kiedy nie spełnione, są równe sobie,zwłaszcza że początek swój biorą w ziemi.Kto spulchnia skibę miejsca, zda się równy temu,co ją przemierza wzdłuż, w poprzek i ponad,tak bogactwa Ziemi, ich nadmiar ─ rzekłbyś ─są nie do objęcia.Jeżeli światło sprawia barwę, ileżświateł się zbiega w głąb szarej skorupy.Tam do kamienia krystaliczny osad lgnie,67

że ów kamień bywa równy kwiatom.Więc gdy jedni pułapdokołaziemski pragną przebić lotem,inni glob prują dogłębnie i w poprzek,zbrojni w narzędzia zgotowane z kruszcu.Co utworzone jest z tego, co w Ziemi,przeciw niej działa i od niej odbiegajeszcze ponad nią.I co nad siebie chce na Ziemi człowiekzdziałać ─przeciwko ciszy musi działać, także przeciw powietrzu.Moi rodzice nie pragną niczego bardziejniż ciszy.Dla nich lekki powiew wiatru w dzień, kiedyspiekła gardziel nieba pulsuje bielą,dla nich szelest liścia w skwarze,gdy galon chmury spija rzekę,rzeźwe zapachy ziemi i powietrza,deszcz zwiastowany plakatem obłoku ─tak chcielibypewnie spoczywać lub uprawiać grzędę,czynić dla grzędy z chęci odpocznienianie pragnąc bogactw ni przygodnej sławy─ lecz los ich pędzi od osiągalnego.Każdy, kto pragnie, choć pragnie inaczej,tego samego szuka. Miejsca w świecie.Ktoś zda się czekać wyruszenia w drogę,w podróż sposobi się w sobie, lecz nie wie,skąd ta gotowość. Już bywa gdzie indziej─ nawet najbardziej tu będąc ─ gdzie indziejbywa ─ bez tutaj i bez teraz ─ błądzi,zwodzi go w podróż atlas.Tak z ogrodubotanicznego fiołkowe werbenyraz mnie powiodły. Ich cień delikatnympiórkiem rysował się na pniu łaciatym szerokolistnej katalpy,a obok ─japoński powój konstrukcję pagodyrzeźbił w powietrzu rubinowym kwiatem:smukła werbena srebrnie naga, prostatrzcina łodygi, swą fiołkową tacędźwignęła ponad moje oczy. Wyżejplamiste pyszczki kwitnącej katalpymnie za ocean uprowadzać chciały,lecz nadaremnie.68

A także i w zooczasem żyrafa, ta dziewanna ssaków,zmawia się na mnie, jednak nigdy dotąd...Skąd u człowieka taki głód podróży.Raz by tę ziemię obejść, choć raz przecieżdotknąć, zobaczyć.Coś koczującegoprzywarło do nas mimo osiadłości.Co zobaczone, chce się po raz wtóry sprawdzić,co w domyśle ─chce przyrównywać się do domyślnego.I czasem się zdaje człowiek przybyszem nie stąd,tak się obcosprzeciwia miejscu raz oswojonemu.Śmiechem wyróżnia się wśród stworzeń. Tutajto osamotnia go. Więc świat wymijanie tyle mową i ręką, co śmiechem,jakby odeśmiać mógł zatarte śladyalbo odkupić chodempochodzenie.Moi rodzice, jak sądzę, nie pragnąjuż podróżować. Najwyżej odwiedzaćzwiedzono miejsca. Oswojoną połaćbławatnych równin i dostępne lasyzasobne w grzyby. Brać w ręce jagodęsprawdzoną smakiem doznanym raz kiedyś,a przede wszystkim spoczywać. Niech drogąbiegnie bezpieczny poryk bydła. Wrotazagrody skrzypią, okrzyk ptakaprzetnie powietrze i brzęczący owadniech się uwikła dokoła gałęzi.To im potrzebne jest, bowiem już znane:kolisty nadmiar dalii ponad płotem,niżej nasturcja ─ świerszcz koloru. Zaspyzielnych zapachów. I w tym słońce. Prawienie imperatyw dnia, ale ornament.Tak odpoczywać pragną w przypomnianymnie z braku ciekawości dla nowego,lecz z braku wiary w możliwość spełnienia.W tym powściągliwość gorzkiej rezygnacji:nic ponad spokój mieć, zachować tyle,ile przynajmniej ma się dotąd. Zapastego rozłożyć na resztę dni wszystkich,jeszcze podzielić to z kimś, aby nadmiar,domysł nadmiaru, nie stępił łaknienia.Cierpliwie patrzeć końca swojej sprawy...69

Wszystko się dobrze kończy, bo się kończy.Ale zamierzyć coś tak, bez baczeniana wynik. Z samej chęci rozpoczęcia.Wszczynać z niezgody na niedoczekanie,byleby czynić ─w tym źrenica życia,jego najczulsza substancja i młodość.Człowiek się lęka utraty pewnegopułapu szczęścia, gdy zdobył go z trudem.Ostrożnie zmierza się z czym nowym. Nie wie,czy woli wybrać, czy ma rezygnować.Waha się. Wparty swym ciężarem w ziemiębada napięte powrozy muskułów,skupia się w sobie, zwiera aż do potu ─już prawie gotów jest, już świadom siłypragnie coś dźwignąć nie poznawszy wagiwydźwigniętego.Upada zgniecionywłasnym oddechem. Ale oddal tchnienieza.Oddał tchnienie, ale zyskał chwałę.Cokolwiek byś powziął, troszczyć się o w zamianwinieneś, bowiem nic bez w zamian. Darmonic prócz marzenia.─ Więc wybrać marzenie?Ono bez w zamian jest, więc nadaremne.70

Lista obecności(1967)71

*Kwiat teraźniejszy znieść następnym kwiatemto sposób roślinby zostać czym były.*Jeszcze mi nie bądźjeszcze mi się zdawaj*Czy opuściłeś mnie dniuczy ja cię opuściłamżeśmy wzajemnie byli w sobie nieobecni?PESTKI DESZCZU III72

Czy raczy powrócić ten którego czekamgłos.Czy mnie doleci znów─ już zasłyszany ─czy się powtórzy jeszczeile razy.Czy głos ów był mi na zawsze przyznanyczy użyczony ledwo na wytchnienie.Mamże go płakać czy się go spodziewać.PRZEDWIERSZEMiędzy wierszem a wierszem słucham zaczekanaw umartwieniu wsłuchuję sięotwarta wobecspiesznie zawartych przede mną podwoi.Jawna w utracie swojej i bezwładzykomie doświadczam pozbawienia daru.Wydajne chmuryuchylają się od mego pragnieniażyzne powietrzezawiesza mnie w łasce oddechuwylewna ziemia nie umie zataićże obecnością swoją jej doskwieram.73

* * *Więc mnie opuszczasz?Więc cię opuściłam?Złączenijuż osobniejemy?Nasze ciała przywołują się.Jeszcze nie wiedząże już prawie nie bywamy u siebie.Ale coś przecież we mnie pozostałoz twego patrzeniacoś z mojego w tobieczemu się jeszcze cofasz o słowo?Zostanę obok.Więc tak pójdziemy─ nie serce w sercu ─lecz ramię w ramięnoga za nogą?Pozostaniemy z sobąna pamięć?Pojąć nie mogę!74

* * *Nie mijaj rankuzatrzymaj swe ptakijeszcze się zdążysz naobracać w czasieprzystań mi wiosno w półobrocie światławahaj się chwilę w odcieniach zieleni.Przedłuż mi zmierzchu swą wczesność do sytanie śpiesz się majutrwaj moja miłościo lata ─ kiedy się wami nacieszę.Przemija życie jak noc: w okamgnieniu.Przemija ziemia w ułamku promieni.75

PRZELOTNIETo było Nicco weszło na chwilę pomiędzy nasniewidzialne lecz rozedrgane weszłoi zaczaiło się.Cóż to za Nic.Niby go nie ma a jesti jużod ramienia do ramienia urasta obwódi już płata nam coś korci i plącze.Zerkam a tydorysowujesz mu skrzydło.Zerkasz ─to ja też mu skrzydło przyprawiama to ─ mig mig ─i odfrunęło.Odfrunęło Nic z naszymi skrzydłamii zaraz nam czegoś zabrakło.76

CIEŃ ODDECHUJakże łagodnie jest ubywać z wolnaniedostrzeżenie.Nieruchome kaszaloty powietrzaopływają nam oddech wewnątrz i dokołaoblężeni ziemią i niebemsnujemy tchnienie swego wiecznie razem ─lecz ty drogi mój nie usłyszałeś głosu mego ptakaani ja twegoone kołują nad nami z osobnaone wzywają i coraz rychliwiej ─jeszcze nie teraz. Przezroczysty jastrząbnie nas przeniknął osłoną swych skrzydełto było obok to nagłe i cicheże ani dojrzysz ani nie usłyszysz ─nie wiedzmy o tym dopóki łagodniedane ubywać nam z wolna oddechem.77

POWRÓT DO NIE WIEMPora powrócić do nie wiem.Z patrzącychznów zapadamy się w stan oglądanych.Milczmy.Zbyt wiele rzekliśmy.Słuchajmy.Wszyscy będziemy jeszcze przesłuchani.Falują nasze przeźroczyste twarzew prądach powietrzawyzbyte dotyku.Wibrują liczby wyzbyte wymiaru.Trwają ciężary pozbawione wagi.Co widzi słyszy nas kiedy nie wiemyco śni nas kiedy błądzimy na jawieco nas ogląda nakręca nagrywagdy nam się zdaje że jesteśmy sami?Pora powrócić do nie wiem.Powtórzyćobwoływanie strąconych bałwanówkrnąbrne przestrzenieogień drzewo kamieństrukturę pyłurozpacz i nadzieję.78

NADNAGOŚĆMiałam azyl swój w lesie─ już go wyrąbałeśW inne strony odeszłam─ już stały się twoje.Którędy bym nie biegłazabiegałeś drogęna przejściach czatowały uprzedzone domy.Miał to być pojedyneklecz wdałeś się w zmowyteraz wszyscy jednego osaczają zwierzabez czasu ochronnegobez wyboru broni.Nie masz kto by mógł dzisiaj dachu nie odmówićnie masz kto by nie wydać mógłnie wskazać na mnienie masz kto by nie tropił.I ubiegasz śladynim je zdążę odcisnąć w panicznym wybiegu.Tyle mi pozostało co w zmilczanym słowie.Lecz tyś zdołał się wedrzeć w zatajone wnętrzei już nawet ze sobą nie mam dziś przymierza.Choć język zaniemówiłtrzewia mam stugębne.Wydają mnie gruczoły dech się mnie zapieraciśnienie krwi spiskuje z tętnem na mą zgubę. ─Tyłeś wziął. Wszakżeś jeszcze nie pojmał mnie całej.Chcesz mnie dostać ─ śmierć zabierz.W niej jeszcze mam azyl.79

PRZESŁANIENie wyręczysz mnie z bólu nie wyręczyszz radości szczęścia nie wyręczysz myślenia pamięcinarodzin śmierci tworzenianie wyręczysz z czasu chwili dniapojedynczo jesteśmyjesteśmy o tyle o ile odnajdujemy się w sobiepojedynczo wracamy w siebie zwracamy się ku sobiew bólu radości szczęściu w myśleniu pamięci śmierciw narodzinach miłości pojedynczo ─każdy dzień istnieje o tyleo ile odnajdujemy w nim chwilę siebie.Możesz za mnie wykonać tylko cudze.Wyręczamy się z cudzego z nie „my” z nie „ja”.Każde cudze przeszkadza nam i ciążyono jest do zwalenia na kogo innego.Zepchnij je.Dźwignij siebie pomnażaj swój zasięgtyle masz świata ile go przyswoisztworzy ─ co pojedyncze.Reszta jest postronna.80

PRÓBA OPISU CIAŁNIE ZIDENTYFIKOWANYCHTo jest ─no właśnie: jakie to jest?Pewnie ciekłemoże giętkieśliskie płaskie żadne ─krąży.Tego nie ma dopókiw drzewie nie wklęśnie dziuplamałża nie zbędzie muszliziarno nie zgubi łuskiwąż skórymiąższ skorupydopóki cudza forma(jej wnętrze)nie ostygnie z dawnej obecności.Wtedy to jawi sięwpełzaprzymierza się─ pasuje jak ulał ─(zawsze pasuje jak ulał)więc się ogłasza.A my zdumieni przystajemybo któż to taki właściwie─ drzewo nie drzeworyba nie rybakamień nie kamień ─biegle mówi i rzeczenie swoim głosem.81

*w morzuodkrywać z a t r z ę s i e n i e wody*Jakiej maści ten pejzażktórego obszarymorze robi bokami*Jak strony świata stronimy od siebieKWESTIE OTWARTE82

ULGA NA WIOSNĘJak dobrze wiosno że sobie radzisz beze mniecóż to za szczęście że znasz chwilę liściachwilę źdźbła zboża szarości ziemi i nieba─ wszystko odbywa się tak jak być powinnoi bez mojego bogudzięki udziału.Drzewa sobie się lęgną i sobie owadyświatło sobie i cienie sposobią się sobiejak mądre zwierzę że przyzywa zwierzai nie zawraca mi głowy o zgodę.Jakże cieszę się ziemio zuchelku wszechświataże tak sobie obiegasz oklepane osienie dbając o to by mnie zadziwić czym nowym─ a to dopiero byłaby parada!Mam więc z głowy przyloty ptaków i pór rokuwzdęcia wód i powietrza wklęsanie mam z głowycóż za ulga: świat może obejść się beze mniemoże się obejść beze mnieczłowieka.83

«NOC BIAŁA NAD RANEM»Niedosłowione rozpostarcie niebama się ku wodom. I zbyt głośnocieniom ─powstrzymaj słowoPrzewidywane jest w przedrozpostarciuZamilkło światło przeciągłej przestrzenima się ku głębiom. I zbyt ciemnogłosom ─powstrzymaj słowoSny z odbiegłymi skrzydłami─ w niedosłowione ─zstępują chromo z ranami na plecach ─Na rozparciu─ od słowa do słowa ─ziemiazaległa między planetami.84

* * *Odniepamiętniona snemtak luźnaże już prawie nie jabywam gdzie mnie nie byłobiegnę wznoszę się i ─zawsze jakieś owantodopada mnieprzeszywaspadam.Biję sercem o wgłębne moreny pamięcischludnie zasłaneprzez pilny namul żyznej strony życia.85

KARTKA Z PODRÓŻYNasze drzewa są policzonepopędliwe dniwyszarpują nam z obieguszprychy światła.Załatwiamy swój sen─ na poczekaniu ─pod niebem wyzutym z błękitu.86

TROPY CIENIAZe zgiełku w bełkotod bełkotu w zgiełkwali się staczajazgot nieodparty.Cisza zamiera w pojedynczym Jai Pojedynczeginie w Ja umarłym.A co tam niskoprzesypane w piach?A co nade mnązaciemnione w śniegach?Oto nasypzaspaosypiskonawis powietrza nad ziemią.Północ zalega.87

MOMENT PRZED BURZĄZagapiłam się iziemia struchlała w kamieńzagapiłam się iwyparował oceanzachłanny liść karczujenie uprawiany asfaltzagapiłam się iwszystek ślad nasz zarasta.Teraz śpię z otwartymi oczamiczujnym uchem przywieram do ziemiteraz włosy jeżę na zapasteraz wiem.Teraz w porę utrafiamwpełzam w jamy w muł się rozpłaszczamnie chcę ulec w pozycji pionoweja już bąble powietrza wysysarudy pomruk chmury gradowej.88

CO DOJRZEWAKrachkrach─ znowu coś pęka(Ziarno nie mieści nasieniawłókno nie mieści naczyńsłoje nie mieszczą drzewaniecka nie mieści rzekidom nie mieści mieszkańłyżka nie mieści brzuchówserce nie mieści człowiekamyślom brak tchu)ląd ogarniają prądyziemia przebija pułap kopułyKrachkrach─ znowu coś pęka.(Język nie mieści słównadciśnienie w rurach metalutłoki tłoczą na spust─ obłok za obłokoko za oko ─)ząb o ząbkrachkrachI o włoswszystko przerośnie swój wymiar.89

Z PRZYRODYPrzystosuj się pogódź ani chwilido stracenia anipiędzi ziemi anikropli dachu. Ptakzaklepuje powietrze─ zajęte.─ Wody czyje─ zajęte.─ Światło? kamień?Przystosuj się zamień wywińani chwili do stracenia. Anibutli tchu do nabrania.Ani ─Co pienne wspięło się. Wijnejuż wywinęło się. Osad ─już cię osadził czasu poganiacz.Lecz to co trwałeczym jest uzasadnione?90

CZATYCo tak pulsuje ─słuch.Czyje ucho pulsuje słuchaniemkomu to jestco pulsuje i słuchakomu jestto łapczywe słuchanie.Ucho niebaprzy uchu zieminasłuch kosmicznyzastawia ciszę.Co tak plasnęło ─dech.Co to dyszy w powietrzu mlaskaniemco to dyszy mlaszcze i czekakomu jestto łapczywe czekanie.O nie mów do mnie nic.Na żersuma słuchu wyszła i łowio, ojak bezlik scala sięw chłonną paszczę jednego głodu.91

* * *Gdzie to tak spiesznoi po co ten galop?Całe powietrze od pędu jest mętnepo rzekach dotąd w korytach się kurzykropla tchukiedy z tego się ostoi.Glina zdyszanazmęczone metaleszkło dogorywa przy padlinie drzewa(od twojej suszy kamienieją trawypowietrze pęka od mego pragnienia).Któż tak tratuje wzajem stratowanyprzez nieustanny jazgot galopadyDalejże!Są gdzie niedościgłe sprawy?Dalejże!Pogoń nie jestże dozgonna?Nadczynność myśli gonitwazapędygalop zerwany w pół taktuzawały─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ── ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─ ─przystańmy.Wkrótce nas tu nie zastaną.92

FORMY NIEKOLOROWEJesteśmy z tegoco wklęsłe i wypukłemokre i suche.Nie wymyślimy nic prostszego.Nasz rodzaj z innymi rodzajamiwiąże ten sam wzórna wywód życia.Tą zasadą można uprościć świat.Co wklęsłe i wypukłemokre i suchezastało nasi pozostanie po wszystkim.Reszta to nadmiardosadność naturybóstwa chtoniczne splątały nasz pył.93

ZIEMIA POJMANA DO DNAJesteśmy z tegoRzeki ─nałożnice morzarzeki ─chody oceanu wzdłuż brzegu tajemnicrzeki ─donosicielki głębinoczy i uszy królewskietropicielki prądówwybiegi języków wielorakichwylizują cios ziemimają glebę za nicmają glebę za koryto oceanuniecnymi nieckaminawzniecają życiarzeki ─zdradliwe mamki osiadłegow nakołysanenaprowadzą falezmyją drzewazachwieją równowagę domówzerwą układy brzegówznoszą mostywypierają się tamyspowijają nas kapryśną siecią więzów i związkówrzeki ─sezonowe najmitki czasuzmywają ślady utoczone w ziemiwygładzają kanty ochrypłej obronyosłupiałe źrenice powlekają mułempo wszystkimścielą się w łożyskach na pojmanej ziemigaszą płomieńgaszą zapał gotowość sprzeciwugaszą pragnienie.94

OPIS ROŚLINY PNĄCEJPienne pędy (głosy rośliny)pojedynczo pną sięspiralnieprężnym świdrem pną sięwyżej kołującepojedynczeszukają pionu wciąż ponad.Ich szczyt wytrwaleprzedziera się przez próżnię szukaoparcia wyżejtrzonuosadzonego w glebę pionowowzniosłego zaczepienia.Samotne pędy kołującezderzają się nad poziomemjeden zaczepia o drugijeden po drugim się wspinapnące na pnącym się wspieraale brakuje im pionu.Podaj im pień swój drzewoskało użycz im ścianyptaku dźwignij je w niebonim wiotkieruną na dno zmurszałe.Tam je zbędą polotutam je czołgać przyuczątam się z nimi uwinątam je łaską zagładząpłaskie płazygady gadulstwazimnokrwiste pęta przyziemnego.95

Ptaki dla myśli(1971)96

GLOSA: Z WYCIECZKIW tym labirynciegdzie na każdym zakręcie innainny zachwala kłębek z niciącoraz to innąwabiąc barwąnabyłamigłę z naparstkiem i motek na próbęodwijamczy starczy bodajna scerowanie dziury na pięcie herosabodaj na owinięcie wokół palcabodaj na ─nie starczyłoi oto znalazłam się pośród wasw labirynciegdzie wszystkie nici są za krótkie próczprócz nici firmy Alfa prócznici firmy Beta prócznici z niciktórych chwilowo zabrakłoodwijamczy bodaj na ściegznak koślawy że tędy mnie wiedlinie starczyłoi oto znalazłam się pośródw labirynciegdzie już inna Ariadna inny zachwala kłębek lubnamiastkę kłębka lubcokolwiek zamiast ─niechże więc będzie to zamiastdla wszystkich to samo zamiastnie starczyłoi oto znalazłam was pośród wasw labirynciea tamta ściana to nie żadna ścianato ściana ścianya ta ścieżka to nie żadna ścieżka97

to ścieżka ścieżkia ten znak wydrapany na murzeto donikąd znakto znak samego znakujak tu cuchnieod potu czekania od potu spoceniajak tu dudniod przebierania nogami w miejscu i w miejscuteraz weźmy się razem za ręcetrzymajmy się mocnoteraz wychylmy się wszyscy za ─zawsze za tamtą ścianęza ─jeszcze o jedną dalejza ─zawsze w to OBOKnie ma się czego baćw każdym raziew tym labiryncie nie ma labiryntuinnegonie ma się czego baćw każdym razieto nie w tym tutaj jest tamten drugito ten jest w tamtym.196998

GLOSA: POD OKIEM NIEBANoc, noc przeszła, noc, o przyjaciele moi; noc, jeszczenoc, noc przeszła znowu, bracia moi; siostry moje; noc,przeszła, przeszła noc, jakże krótko noc, o ukochany mój,popatrz, noc ta minęła.I ta nam minęła noc ─Matko, ojcze, noc; czemu znowu noc, czemu noc nasminęła, czemu i dokąd noc ─Bądź ze mną w tę noc, o ukochany mój ─Rzeka ciemna dokąd odpływać może w noc, dokądże,dokąd w taką noc ubywasz, ubywamy, czemu i ta ─ o jakżebiała nad ranem ─ noc nam minęła.I ta nam minęła noc, popatrz; i ta nam minęła.Jednookie niebo nad nami w noc i w dzień.Cyklop nieba nad nami w noc i w dzień. I w dzień.W noc i w dzień szponem światła ─ ale ku czemu! ─wlecze nas ─ ale dokądże; powiedz! ─ ten szpon; w noci w dzień. I w dzień ─Nie rozłączajmy się jeszcze, o przyjaciele moi.Jednookie niebo nad nami w dzień ─I w dzień, siostry moje, niebo minęło; bracia moi;i w dzień znowu minęło niebo.O ukochany mój, czy nie tu, nasze niebo nie tu, powiedzsam, czy nie nasze jeszcze tu było niebo ─Matko i ojcze, znów, jeszcze jedno minęło; niebo; dokądminęło; niebo.Matko i ojcze, znów, czemu niebo minęło ─Czarne i białe;co jako czarne jawiło się i jako białe; co dwudzielniejawiło się, omyliło nas.czarne i białe objęło się za naszymi plecami; jestjednym.Co było białe za dnia, nie jest już białe, i nie jest czarne,co takim chce się wydawać;czarne i białe zmówiło się za naszymi plecami; jestjednym.Z żalnika słów poodfruwały barwy.Białą laską na mlecznej drodze wymacałam mrowiskomyśli, ich rozjuszone światło kąsa mnie dotąd.Złóżmy dłonie; dachy stromo składajmy, dachy z dłoniskładajmy, dachy dla ptaka myśli, dachy przed szponemświatła, dachy przed niebem ─Poróżowiały nam palce, o przyjaciele moi, łamie siękontur strzelisty, kto, piórkiem jakiego szronu w liść,99

przerysowuje w liść, czemu przerysowuje w liść żyłęserdeczną ─Czy nie tu był ten dach, nie tam jeszcze dach, czy niewczoraj pod jakimś dachem światło w liściu minęło;i znów światło minęło; znowu minęło, minęło ─Z kim odchodzę, z kim; znowu odchodzę; z kim; nadrugą stronę; czyje; na drugą stronę; oczy znów mniezabrały; oczy; w czyich odchodzę; dokąd ─ w czyichodchodzę; oczy; dokąd odchodzę; z kim ─O, ukochany, podaj mi rękę. O, ukochany mój, podaj mirękę; podaj mi rękę.Czy nie idę omylnie?Ptak mi z lewego ramienia przefrunął na ramię prawei znów przefrunął; przefruwa.Ptak z prawego ramienia sfrunął na ramię lewe i znówprzefrunął; przefruwa.Ptaki przefruwają nad moją głową;pomieszane są skrzydła i dzioby.Ptaki kołują nad moją głową. Moja głowa kołuje.Lewe i prawe zamieniło się miejscami, lewe i prawezmawia się nad mą głową.Czy nie idę omylnie, idąc i idąc przed siebie w łopocieblasku, w piórach promieni ─Pierzaste strzały światła mistrzowsko obrysowują mójkontur, gdy wchodzę w ich żarłoczny wrzask.Nie rozłączajmy się jeszcze, o, przyjaciele moi, jednookieniebo nad nami w noc i w dzień. Cyklop nieba nadnami w noc i w dzień.I w dzień.Mleczną przędzą ziemi i nieba w kokon, spowici w kokon,zanurzamy się w cieniu ─Czy kiedykolwiek jeszcze słowo; czy jakiekolwiek kiedysłowo; czy słowo; raz choćby słowo. Tak, tak, odpowiedz:słowo. Powiem ci, powiedz: słowo. Raz jeszcze słowo ─1969Zanurzamy się w cieniu.100

W rytmie słońca(1974)101

ELEGIEpamięci ZbyszkaIPogrążasz się w morzu niepamięcibracie mójZ tutejszego brzegurzucam ci słowolinęsłowokołorzucam ci słowo-wyspęzrysowaną solą naszego płaczurzucam ci słowokręlodowatą kruchądo niej przywieraszty i rozdygotana pamięć o tobie ─rozbitek.Trawy i kłosy które umiłowałpodnoszą nieobecność tędo obecności.3Byłe nieważne zwyczajnezmienia sens i szuka innego dla siebie imienia.W prądach powietrza na wiosennym polunie istniejąca postać drogautraconego brataprzezroczyście płynie ze mną ramię w ramię.Dzikie hiacynty chmurprzywlokły zza widnokręgu zgrzebne strzępy naszego[dzieciństwai płatamize słońca posypał się tynkw jego wiek męski wiek klęski ─tłukę czołem o głuche światło nieba102

wszystko jestniemewszystko jestślepewszystko jestnicdajcie mi płakać płakaćdajcie mi brata płakać mojegopłacz siostry niech krąży nad nimnieumilkłym ptakiem.4...ile musiał nam ująć życiażeby wyprzedzić nas w śmierci5Ten sopel słońcaktóry szlifował koronę gwiazdy twego narodzeniajak on cię szukajak ty go szukałeśjakeście szli ku sobie!Ucho twoje od dawna łowiło z wibrujących pustekjego wysoki tonale przed nami zataiłeś to imię.Czy tłoczyliśmy sięczy ─ nie wiedząc ─ tłoczyliśmy się w poczekalni twojego[sercaw tej surowejnajwyższej godziniei czy byliśmy opłakiwanigdy bezwiednie przyszło nam w tobie umierać ─ten sopel słońcaktóry strącił koronę gwieździe twego narodzeniasopel słońca który cię wabił przez próżnięco on ci śpiewał ─wargi twoje wyznały mu winęwargi twoje wyznały mu kłamstwowargi twoje przyjęły go z pokorą jak najświętszą komunię.Wypuszczone z klatek w dowolnym ordynkusłowalatami spisywaneprzez nikogo nie przeczytane a już zaniemówionesłowa twoje spopielonymi skrzydłami103

nie zaciągną warty wokół twego milczenianie osłonią blizny po twojej gwieździenie ułożą ci dla imienia koronynie zawrócą twojego głosu odbiegającego za falęobcego światła.6W niszę pustki po tobie zewsząd zbiegają się tęczeżycie przelśniewa się przez śmierć wzmożonymi barwamikwiat pierwszy z brzegudźwiękcokolwiekwszystkonapełnia mnie bolesnym wzruszeniemjak gdybym to widziała słyszała raz pierwszyi zaraz miała utracić.Wszystkie zmysły gwałtownie otwartejakby podmuch tej pustki pozrywał z nich plombychciałyby białym głosem wielbić cud istnienia.Śpiewam i piję winouciekamuciekamz podwyższonym oddechem próbuję przeczyć losowimówię gwiazdom ─ pomyliłyście mnie z kim innymnigdy nie miałam bratanigdy nie byłam siostrąnie straciłam nikogo.Wystarczy przecież najdrobniejszy denżeby rozsadzić pamięć─ jak ów rówieśny profil za okularamimłody śmiechszałwi gałązka ─by znów stanęła dęba dotąd nie oswojonata twoja dumna szorstkata twoja groźnaśmierćz pożyczonymi oczami.7Z tej jednejchoćby z tej tylko łzyco wybieliła źrenicę naszej matkistoczę ciz pochyłości naszego wieku aż po następne wzniesienie104

dudniącą bryłęw niej zakrzepie skrzydło twojego bólui milczeniem trawiony krzykniech idących mimoosadzi jak krzyk jastrzębiaktóry napiętymi do granic skrzydłamipodtrzymuje kopułę niebaby nie całe runęłow ten podstępnie powszedniejący nambełkot.8Trzydziestopięcioletnijuż wieczniemłodymleczną chmurą krąży między namigłos instrumentów sprowadza go do nasżywimy go naszym oddechempoimy naszym widzeniemzamieszkujemy z nim na chwilęw słowie.Dawniej wchodząc wiódł pod rękę zańzuchwałą kpinęi ─ jak kuglarz ─z mierzwy takich maluczkich sprawże zazwyczaj nie mieliśmy o nich pojęciawyławiał diamentową zdobyczktóre; trzeba było natychmiastdać własne imię.Dziś wszystkie swoje twarze aż po ostatnią twarzniepoznaną (a czy tamte były znane)spiesznie zbiera spomiędzy sprzętów książek i szparjakby chciał z rozproszonychjedną poskładać twarzi z tą jedną przez okno wypłynąć ─i postać swąjak obraz zdejmuje ze ścianzdejmie jedną to druga się jawii poskładane twarzerozpierzchają się z ramstroją miny za jego plecami ─więc śmieje się i zżyma i rozkłada ręcei wśród zaklętych błąka się zwierciadełco chce odejść105

to przybywa go więcej i więceji nie może się całkiem oddalić ─Trzydziestopięcioletnijuż wieczniemłodymleczną chmurą krąży między namiz pokruszonych tymianków przypływa w nasz seni odpływa w bardzo dziwnym przebraniu ─i powraca okrężnymi myślami.9W łódce z papieru w chwiejnej łódce słowaspuszczam na wiry pustek twoją postać i imięw podwójnej ciemności twojego słońcaw podwójnym świetle twojej nocykołysz się jeszcze kołyszżeglujący przed nami cieniuzdawaj się jeszczebyć.październik 72 ─ wrzesień 73106

W RYTMIE SŁOŃCA 1968Przez chwilętylko przez chwilę zobaczyłam ten lazurlaur raju twojego Caprilaur zamienny na luksus i nadmiarz laski kaprysu naturygdzie równy bogom przez chwilę bez cierniaziemi winieneś odpocząć ─niestetypiesjak wdrożono go przed blokiem latstał na straży u wrót twojego jabłkauwiązany w kamień z lawy wulkanuskręcony w ciągłym ujadaniu wściekływ palącym skręcie pies Pompeisłyszę jak ─plama piekła wybuchłego z trzewi ziemirozlewa się iszczeka ten piesgłosu własnego nie słyszę iwybucha słońce dzisiaj dymysnują się w kosmicznym obwodzie plamynie słyszę własnego głosu ─teraz nie mieszaj myśli przed snemzmówmy litanię nocyspać trzeba spać dobranoc.*Popatrz aniołku na tę gwiazdętak wyglądała przed milionem lat.Myślisz że jest tama jej nie mapozostał po niej blasku śladczuwa nad twymi życzeniaminazwij je ─i nie zawracaj nam głowynie mamy czasu na głupstwakoniec zabawy.*Chciałam zaśpiewać o plonieo płodach ziemi żyznej lufachpod słońcem cętkowanym jak jaguaro głazach gdzie plamiste jaszczurki107

ołowieją w słońcu i ─ale najpierw o plonie:Plon niesiemy plon.─ Kto da więcej?*Wybujały nam łodygi długonogie wielowłosekwiaty nazbyt wcześnie wzrosłewiotkoaż zakolebał się glob.Ich cierpki kwiat gorzkie owoce warga przy gwiazdach.Pójdź dziecię ja cię uczyć każęi basta.*Wyleć z gniazda ptaku ale nie biały: białawy.Leć pod chmury ale nie chyżo: chyżawo.Gdy napotkasz Ikara pod słońcem złotawymto mu się nie kłaniaj. Nie kłaniaj.Dedalu ty śniłeś Ikara sokołem.Dedalu ni jastrząb twój syn ani gołąbni pawiem papugą marzanną wioskowąlot jego w twych palcach już zwiotczałzanim wzięła go woda.Woda głębokawaw powietrzu czystawymbądź śmiaławy aniołku tylko śmiaławydam ci wstążkę i chleb łaskawy─ a teraz nie zawracaj nam głowy.─ Jedz!─ Nie chcę tego banana─ mówię ci jedz!─ Pluję na twego banana─ no to żryjgranat.**Na falach modregoWietnamupanie panowiekarnawał.Para za parąpara za parą108

Powtarzam: na falachta di rapara w lewo para w praworrr – autśmierć.Kto da więcej!*Weź moje serce dam za to serce─ serce raz!─ nie słyszę.─ Serce dwa!─ nie słyszę.─ Kto da więcej?─ nie słyszę.Zamykamy.*Dosyć tych psot równaj krokbuzia w ciup grzeczny skłonna prawoo ─ belfryna lewoo ─ togia na wprost biretyszlify i pufybębny i wieżamirra i fajansBabel.Szary bury kary siwy luli lakary skory niepokorny po ten kwiatPlon niesiemy plon ─Łup łuphołubceniech siędziejeco tam chce.W latającetalerzekto chcewierzyćniech wierzy.Kto da więcej!109

Jedenprawio palmiedrugifurt onapalmie.Kto da więcej!W tym tu sęka w sęku dziurahura hurahura huraCzy powiesz takczy powiesz niema się tak dziaćjak ja chcęKto da więcej!*Do potu skrońdo ziemi karkdo brawa dłońdo znoju barkhossa i bessa i hossastartu stopy cierńu ramion marstempo i tempo i tempo razoczy spuść zaciśnij paskto widział dnokto pułap znakto splątał rytm naszego dniacień człowieka na kamieniukamień promień człowiekw cieniupresja stresu komputerypocisk guzik zdalne steryczego w myślach szukasz na dniety masz bronią władać składnieKto da więcej!*110

Chciałam śpiewać twoje ─ wody o jasne ─ ziemionie mogłamz toni święte krowy Indii wyszły i spiekłe grudy głodównie mogłam ─ jeszcze i w dalszym obszarze ─Słońce wypaliło nas ─ ziemio ─ suszawielka żywych pochodni strawiła niemobełkot nieba pod jakim ─ powiedz ─ Biafra znów ─[powiedz ─gaśnie pod piórem oniemiałym i jaki głos ─Kto miał spłonąć na placu spłonął.Plamy na bruku na słońcu na murzezlizuje owadwygładza się falapył mlecznej drogi srebrzy nam źrenicę ─W morzu oliwnym nie oczekuj głosuw oddalach słowa nie szukaj nie zwlekaj ─u nas też ─ przeszło sto lat temu ─ choćbymłody Levittoux w samotnej celipół roku tortur i spłonął bez świadków.Samotnie płonął a nad nim nie niebonie słońce nie wiatr nie powiew nie echocegła przy cegle z wydrapanym krzykiemkask Cytadeli ochryple przyległynikt żaden przy tym i nawet nie bańkaszybkozapalnej cieczy i nie zwyczajświeca i siennikzapałka i pryczacela i wola ─ ot, cała tradycja.W tak prymitywnych warunkach jak bardzogłowić się musiał młody Levittouxżeby wypełnić zamiar Levittouxmusiał chcieć bardzo ─myśmy zapomnieli.Chciał więc dokonał. Zbyt wiele by byłodo pamiętania. Ale dzisiaj cinie chcą umierać nie mogą już ─ pomyśl ─grobów wykopać ─ pomyśl ─ opuszczającoś ich opuszcza nie pamiętam cogłód nie opuszcza to jedno jest pewneprzypomnij głody przypomnij te wszystkiekażdy z nich kąsa i każdy jak piesskręcony w bólu uwięziony w kamieńzastygły w lawę szczeka poprzez wiekspróbuj oszukać na chwilę na chwilę111

głód spróbuj mówię oszukać na chwilę.Nie mieszaj myśli przed nocą przed snempomyśl sobie o czym innym na dobranocBiafra.Ale o czym pogodnym na dobranoc ─fra-Angelico na przykład, braciszekten to dopiero był dusza nie człowiekwidziałam w Rzymie, nie; w albumie, nie,pewnie w Florencji na piazza San jakiśświęty ─w klasztorze gdzie w podwórcu cedrpnąca róża szkarłatna i cedr i krużganki ─róża wężem na cedrze wiła się plamiścieokno w okno z tym właśnie błękitną paletąFra Angelico gładził Sądy Ostateczne...Zwłaszcza piekło pamiętam bo rajcóż, jak raj; trudno tu coś nowego wymyślać; ogrody ─raj;ogrody i łączka; dwie skrzydlate paniewiodą przybyszów za ręce w kółeczko─ wszystko nam znane prawie od przedszkola ─grzeczne zabawy pod opieką stróżaanioła wszystko od wieków toż sameKoło młyńskieza cztery reńskiekoło nam się połamałocztery reńskie kosztowałoa my wszyscy bęc.Żadnych z kółeczka osobnych wyłamańrączka za rączkę chórem ─ jak to w raju ─pod pieczą stróża anioła w kółeczkoa my wszyscyniezmienna w tle makieta raju ─bęc!Natomiast w pieklediabli mozolą się wielce jak by tuzadziwić rzeszę przybyszów i jeszczeczym poprzestraszać ─ bardzo się frasująkrzywią kosmate mordy w straszny grymasskaczą przez widły obręcze ogniste─ istne kuglarstwo ─nikt z tego nie spłonął─ diabelska sztuczka ─nikt z tego nie umarłgawiedź w kociołkach zasiadła jak w lożywytrzeszcza oczy piekłu się cuduje...Nad wszystkim oko dobrotliwe bada112

lazur błękitu pod słońcem spokojnym.Słońce spokojne więc spokojnej nocypatrz jak szczęśliwie minęło nas centrumroku szczęśliwie jak dotąd bo jeszczenic ─ popatrz ─ jeszcze wielkiego nic ─ plamyda się wywabić to w słońcu spłowiałeono też chce się wyszumieć daj spokójprzez tyle tyle lat przyświecać ziemioby do wiosny; idź spać jakoś będzieidź spać spać ─słyszę dobranoc już gaszęgłód gaszę zaśnij pragnienie dobranocgaszę dobranoc wiem ktoś już tak pisałzbyt wiele ─ gaszę ─ słów gaszę noc ciemnablednieco jutro ─oddech swobodnawytwój słyszę jak się poprzez sny przedzieralawiną.27/28 sierpnia 1968 we Wrocławiu113

* * *Czas buntu gaśnie, wybucha i gaśniew przerwach odnajdujemy siebie pośród niezmienionych[rzeczyco tu było gubione, gdzieśmy stąd odbiegli ─Znowu dajemy sobie cierpliwie tłumaczyćże słońce nazywa się słońcedeszcz nazywa się deszcza tu jest nasze życieoprawione w bardzo kruche ramki ─Moje ramię prześpiewuje się do twego ramieniacałujemy się z ustami pełnymi poziomekkochamy się pod gołym niebem ─Wyzłocona blaskiem zachodzących latnasza po trzykroć nie wygrana młodośćze swego ciernia wyzwolić chcepromień.114

* * *W pokoju zbudowanym na lochumyśli są chore na reumatyzmw pokoju bez klamek bez okienczarny pająk przegryza korzeń życiai mrówki łapczywymi żuchwamipolerują szkielety po źródłach.Ja chcę mieć pokój dźwigniętyz rozbłysku światłocienia.Ja chcę mieć taki pokój gdziena centralnej ścianieKopernik z odkrytym czołemWyświetlisłoneczną herezję.115

* * *Pod każdąkażdą kopułą gdygończe palce zaczną się skradać do gardełstań na prowizorycznie zbitym rusztowaniuujmij słowo w miejscu jego wahadłarozhuśtajjerozwahajwybijpoza otokpoza średnicępoza ramięażgruchniedzwon.116

PIERWSZY ŚNIEGPierwszy śnieg nie zakrywa niczego. Stawia czas otworemspod białych zasp wytrząsa nasze podobiznyz lat tak odległych że aż nieprawdziwych.W uchu nam dzwonią niegdysiejsze sankii kolorowy pompon szalika lub czapkiz refleksem łyżwy spada w kuli śniegu.Biel zaskakuje nas. Stajemy cisii wstępujemy w siebie jak do domuodzyskanego po długiej podróżygdzie ktoś nam zwraca z wielkim opóźnieniemrzeczy tak dawno od nas pożyczoneże już nie wiemy czemu mają służyć.117

PESTKI DESZCZU IV*Przeszedł dzieńa pozostał dalej niewiadomyjak gdyby jeszcze w ogóle się nie zdarzył*wargi mnie bolą z niepocałowania*i najtrudniej jest zachować chłodne okogdy świat w rozmigotaniuprześpiewuje się przez nas na przestrzał*nie dać mi nawet powodu do wiersza!118

* * *Zamykając oczy otwieramy ciemnośći zagarnia nas bezkształtpo nitceuczepionej ściany oddechuwspinamy siędo możliwości kłębkanie wiedząc czy był nam danypalce opukująpalce ranią się o dźwiękipalce cofają się poparzone nazbyt bliskim sygnałemprzerażająca figuraktórej środek wszędzie a obwód nigdzietakże w nas mieszka.119

Nieme słowa osypują się po zboczach pulsurozmijają się z oddechemsą wytarte do sucha z nalotu paryjakby przeszły bokiemmimo ust.Porozumiewamy się na migiźrenic.Palce więcej mają nam do powiedzenia.* * *120

* * *CelanowiMiędzy pustką i pustką(tam gdzie mieszkasz, tam gdzie mieszkamy)gwiezdna chustagwiezdna chusta upuszczona przez nikogogwiezdna chusta i supełnikomu zawiązanysupełz którym się teraz borykasz.Jaki nikt szedł nie szedł tędyo czym chciał nie chciał pamiętaćco ci mógł nie mógł przekazać.Tam gdzie mieszkasz, tam gdzie mieszkamygwiezdna chusta i supełz którym się teraz borykaszsupeł zawiązany nikomu.Nie możesz go rozplataćnie możesz go przeciąćnie możesz go zgubićnie możesz go zapomniećnie możesz w nim się ocalićchoć kiedyś pewnie i tywpełzniesz do jego środkaby obciążyć go swoim znamieniem.121

SAMOOBMOWA10. Moje słowo nie wypowiada, nie nazywa, moje słowostraciło równowagę. Sadzam je, ześlizguje się z miejsca;stawiam ─ przewraca się; daję mu szklankę z wodą ─ a jużwoda rozlana i rozbite szkło.Moje słowo odmawia stania w szeregu. Zawsze wyskakujepoza wiersz, wyłamuje się.Kiedy odsyłam je do słów, podważa słowa; kiedy zamykamje w szufladzie, obala mi na głowę sufit.Trzeba to słowo trzymać krótko, trzeba je uczyć stać,trzeba je uczyć chodzić, trzeba je uczyć znaczyć, trzeba jeleczyć.122

Wybór wierszy(1976)123

PIOSENKAJuż głos piewikacieniem błękitnymtańczy w upalei wartki karmindzikiej firletkiśmiga przez trawya ja w podróżya ja bez parydzisiaj niczyjaw listku na wodziew płytkim obłokusobie przemijam.124

PRZED SNEMW dowolnym słowieotworzyć nawiasnie ustanawiać w nim początku końca ani sensuzostawić go bez wypełnieniauwolnić gwiazdyzamknięte aż dotąd w źrenicymilowym kamieniemprzywalić wzrost milczeniatamgdzie najciemniej pod słońcemraz jeszcze dać do siebie przystęp przeźroczystej muzycealbo ciszyoko w okozmierzyć się z wszechnieobecnościązejść w naturalny senpoza wszelkimi światłami.125

* * *Marcowa chmura niesie w dziobie zielony liśćniewiadomego drzewa.Gwiazdy zasiewają w nas niepokójgwiazdy łączą i rozdzielają nas bez pytania o zgodę.Sprowadzamy dotyk naszych osobnych melodii do[poufałego tonupożyczamy sobie nawzajem światłozażegnujemy ciemność zaklęciem zmyślonym na[poczekaniunasze myśli wciąż jeszcze przecinają się ze sobą pod[wszelkimi kątami.Ze skąpej barwy przedwiośnia próbujemy wróżyćczy śpiewający ptak nie wywinie się z oplotu naszych[ramion.Na przekór snom─ w których nie należymy do siebiei którym obcy jest obrządek jakiegokolwiek ciągu ─dzień przekazuje dniowi nadal opowieść o nas.126

* * *Od pewnego czasuwędruje do mnie na garbach chmurstara pani.Rzucani przez ramię grzebień żeby zatrzymały ją lasyrzucam przez ramię lusterko żeby zatrzymały ją wodyale jest coraz bliżeji już nawet ją widuję we śnie.Kłaniamy się z dalekaona chłodno patrzy mi w oczyjesteśmy sobie obce.Podskórniewciąż jeszcze czuję w sobie obecność młodej dziewczyny ─(rwałyśmy razem fiołki i kaczeńceniejeden księżycprzecałowałyśmy z chłopcemniejeden przetańczyłyśmy świt)ona ociąga się z odejściemszuka pretekstów żeby nadal we mnie pomieszkać ─dlategopalce moje wciąż jeszcze wstrzymują oddech w pobliżu[palców mężczyznyi od czyjegoś spojrzeniawzbija się ku mnie nagle ptasi trzepot.127

* * *W słowach zamieszkałych przez miłośćkryje się nieskończona możliwość przeżywaniamiłości takiej samej.Coraz to inni chłopcybędą więc parzyć sobie usta o zmięty zamsz rękawiczek[Mariiktóra właśnie wychodzi za mążcoraz inna kobietakiedy nagle i gibko wspina się na palceby nakłaniać do siebie ukochanegotwardą sutką wpisze w jego naskórekdowolny werset z Pieśni nad pieśniami.I choćby wszystkie słowa dawnych i nowych poetówzostały zapomnianezakochani będą umieli nadalw swoim ciemnym narzeczu porozumiewać się na[odległośći przekład tego narzeczalub jego inną wersjęsporządzi ten komu miłość rozkaże.I znów go nazwiemy poetą.128

Z ROZMÓW O DESZCZUTa zwykłata mała kropla deszczuna twojej otwartej dłoninie z tej godziny i nie z tego niebanie z tej rzekinie z tamtego światłanie chmurę ma za sobą ale Odyseję.Ilu beczkom obręczom pazurkomilu kurzym łapkom czasuwywinęła sięz ilu oddechóww istnym salto mortale uskoczyła w ostatnim momencie[do lustraile przewędrowała światów od korzenia po chmuręod komina po kamieńw jakie z czym wchodziła związkirozłąkipodawana z ust do ustileż to wyrokówwymazywało ją już nieodwołalnie z powierzchniw jakich przeistoczeniachmimo to ocalała cudownie z niejednego morza katastrof.Wieczny tułacz jest od niej młodszy o miliardy lat.Syzyf zwilżał nią wargi.Wraz z potem Prometeusza zbiegła ze skały.Tułała się z Odysem.Była wieprzem u Kirke i kwiatem Molly.Nie zna swojej Itaki.Nie zna Penelopy.Być może zna anonimową łzę jakiegoś dzieckabyć może wyruszyła na pustynię po wodę dla niegoale ją zabito.W ogóle rozstrzeliwano ją kilkaset razyto tu to tam.Trudno jej wszystko spamiętać.Mogła być kroplą która przebrała miarę.Niewykluczone że od niej jednej zależało kiedyśczy ilość przejdzie w jakość.Może to właśnie ją przelewano z pustego w próżne.Wiele razy uratowała ─nie uratowała nikogo.129

Wiele razy dobiegła ─nie dobiegła do tych czy tamtych wargdo tych czy tamtych korzeni.Ugasiła ─nie ugasiła niczego.A może to nie była ona.Może była wtedy zaledwie motylem lub jaskółkąrybą czy chrabąszczemlub zalążkiem jeszcze innego pragnienia wschodziła na[kratyczyjegoś uwięzienia.Ta mała zwykła kropla deszczutak czy owak zasłużyła na marmurowy sarkofagna swoją piramidęlub przynajmniej na osobną gablotę w pierwszym muzeum[świata.Ważysz ją w rękukładziesz jej wielką niczyjość na swoje wargijak świętą pieczęć.Pod jej obronęuciekniesz się w godzinę suszy.130

Z ROZMÓW O GWIEŹDZIENasz organizm przyswaja z powietrza nicośćona wypiera z nas światłoona z tego światła wiąże nam gwiazdę nad głowąona przeciąga tę gwiazdę na swoją stronę.Oddalasz się moja gwiazdo ode mniew stronę czerwieninikniesz w dalekości czerwienitylko twój śpiew coraz bardziej obcydobiega mnie w pogłosie światła.Szczelnie zwarci z drobiną liścia z kroplą kamieniazatamowani sobą wryciw zaspę godziny tchuchciwie patrzymy w niebo.Tyle miejscatyle miejsca tam w górze nad namicały ogrom nieba niczyj─ a więc może i do nas należy ─w ten ogrom niebamozolniewypromieniowujemy z siebie swój blask.Tam w górzecząsteczki życia i śmierci szybują w przestrzeniachświecązamieniają się miejscamiświecątam w górzeświaty rzeczywiste i fikcyjnesąjedne i drugiewidoczne jak na dłonisąoprócz tej jednej gwiazdywłaśnie tejktóra teraz dopiero dryfuje w pustkęna przestrzał mojego serca.Oddalasz się moja gwiazdo ode mniew stronę czerwieninikniesz w dalekości czerwienitylko twój śpiew coraz bardziej obcydobiega mnie w pogłosie światła.131

ETRUSKOWIEŻyć przeźroczyście i zwiewniejakby to życie snem było co nie zna kresukonnym zaprzęgiemzbiec poza lity ornament w ramę z powietrzei tak jak onina drugą stronę przejść─ jakby ledwo na chwilę ─nie rozłączając się z ulubionym naczyniemz winną gałązkąi dźwiękiem fletu.Umieć jak onitak na ręku się wesprzećotwierać wiecznośćzamyślonym spojrzeniemi z uniesioną głowąwejśćw hieratyczną przestrzeńjakby ta nie po drugiej już otwierała się stronie.132

Z MUZEUMSwoim szczęściem nie poruszę kamienianie wyciszę łzą śpiewu słowikana drzewie życialiście nawzajem są sobie obcei kropla rosy jest odrębnym światem.Luca Signorelli to wiedział:Śmierć Boga nie przeszkadza dojrzewać poziomcecierpienie Magdaleny pod krzyżemnie wstrzymuje lotu motyla.133

* * *Tugdzie trawy są ciemnegóry widnea drogi zdają się jednako otwarte dla nas dwojgaoko z ufnością przekracza niebieski biegunspodziewa się ciebie w siedmiu kręgach światіajednak pył gwiezdny kłębi się osobnonad liniami naszego życianie śnimy się sobie w tej samej godzinie.134

NAGI WIERSZSłońce już prawie pogrążyło się w mrokuale zdążyłam je zawrócić ku wschodowiniech ten dzień albo nie mijaalbo niech się staje od nowaradość z niczegobez wyraźnego powoduspadła na mnie za sprawą myszołowaktóry lot swój nade mną zatrzymałwyniesiona falą wewnętrznej muzykiaż poza twoją nieobecnośćjestem tak przeźroczystatak otwarta na przepływ świateł i cieniże przegląda się we mnie nieboi nagle czuję wiemjesteś tak bliskojak gdybym się znalazła na linii twoich źreniczeszłej nocy w uchylony twój senwbiegłam bez pukaniana chwilęzastałam cię w czarnym śniegupośród różowych pawilecz gdy przez trójkąt cienisty do ciebie się przelśniłamusłyszałam jak ci serce zabiłospojrzałeśi nieruchome gwiazdy w nagłym rozbieguzamieniły się ze sobą miejscamicałe moje ciało jest dzisiaj ustamiktóre głośno krzyczą twoje imiępod moją skórąna wysokość taliizłoty rumianek słońca rozjarza się unerwionymi[promieniamikiedy się do mnie przybliżaszdeszcz biały w liliach a w róży czerwonynaglącym dźwiękiem całą mnie z zasłon obmywaniech nie mija ten dzień135

nie chcę nocy bez ciebiewszystko we mnie bezgłośnym śpiewemwabi cię i przyzywazdjęłam swą suknię jakże ją znów wdzieję.136

Żalnik(1989)137

NIESPOJRZYMY PRAWDZIE W OCZYprawda nie ma oczunie ma twarzynie ma językaprawda nie ma skrzydełwcale nie mieszkaza siedmioma morzami lasami góramimyślę że prawdato jest raczej ta dokuczliwa naroślktóra uwiera cię w środkumyślę że to jest właśnie toco lepkiezwinięte w kłębek gdzieś tam pod twoją skórąnieprzyjazne wygodzienagle nabrzmiewadaje ci rozpaczliwe znakiciemnejak migowy szyfr głuchoniemychto bolito dławi cięnie możesz już dłużej milczećkrzyczysz.1976138

W NIEPRZEŹROCZYSTYM ŚWIETLEjest mi lekkoa może jest mi ciężkowzbijam sięa może spadamchwytamchoć może to ja raczej jestem przyłapanaobracam się w próżniskąd mogę wiedzieć co mi się wydarzaszaralepkazimnamrocznata ściana mgływrogoz tej to z tamtej strony zabiega mi drogępodajmy sobie ręce przyjacielenim bezgłośnie roztrzaskamy czoło o murczoło o murutajony w gęstymzbyt gęstym powietrzu.1976139

O SOBIE SAMEJ DO POTOMNOŚCIPrzyszłam na świat w dzikim skansenienie rejestrowanym do dziśw żadnym biurze podróży.Magiczny krąg jak wianekspleciony nad mą kołyską z nutek, ziela orazzwietrzałych zaklęć nie zapobiegających już niczemurozerwała historia.Zostało po nim źdźbłoi niekiedy nadal łechcze mi nozdrza.Wtedy kicham do rymui ─ o dziwo ─czasem wychodzi mi to na zdrowie.Wojna wciągnęła moje kuse lata do gry w chowanegobył tam jeszcze goniony, a jakże, podchodyzdobywanie sprawności niezupełnie przydatnych na[potemdość że minana której w czterdziestym czwartym postawiłam nogęzgodziła się odwlec swój wybuchale nie znam terminu w którym mamy się spotkaćprzy innej zapewne okazji─ Jak to dzisiaj bywa ─a zatem niekoniecznie od wielkiego dzwonu.Przy dźwiękach donośnego marszakiszekco słyszalny był pono aż za siedmioma góramiodbierałam też wtedy defilady insektów(te zawsze się włączają do biegu wydarzeń)pobierały mi próbki krwi ─ całkowicie niedojrzałej ─a więc krwi do niczegoodmierzanej kropelkami za ─a więc za nic.Tak oto kształcąc się wstępnie w tajnej i mroczne;wiedzy parazytologicznejwcześnie nawiązywałam intymne kontakty z naturąpod patronatem dziejówpoznawanych od własnej podszewki.(Stąd pewnie bardziej jestem wyczulona na zmysł horroruniż na zmysł humoruchoć patrząc na światczęsto nawet i mnie na śmiech się zbierapotężny.)140

Zanim nauczyłam się przypinać stosowne łatkimej biednej postrzelonej babce Europiektóra najwyraźniej spadła z bykachoć wolałaby o tym zapomniećodwiedzałam ją w domu obłąkanychnie pasowała do własnych starych fotografiiktóre przeglądałyśmy razem w rodzinnym albumiedziwiłyśmy się sobieona zapominała języka w gębiealbo wypierała się pokrewieństwabyło mi jej żalrozstawałyśmy się w gniewiemimo to muszę ją odwiedzać nadalw końcu jej chora krewobłąkańczoi w moich żyłach dziedzicznym bluźnierstwem się pleni.Wczesną młodość spędziłam na skrzyżowaniupastuszek i boogie-woogie.Zależnie od miejsca i okolicznościwdziewałam melonik lub fufajkęjednak w miejscach widocznych ćwiczyłam wiązanie[krawatachoć tak naprawdęczekałam głównie na miłośćktóra grając na zwłokęzdążała ku mnie zbyt okrężnymi drogami.Studiowałam, a jakże, jak dzielić każdy włosna bazę i nadbudowę.Akademię klaskania ukończyłam w terminielecz bez specjalnych wyróżnieńmimo że całkiem nieźlepotrafiłam milczeć pod dyktando.Jednak po uzyskaniu dyplomumiałam jeszcze przez lata wciąż te same klasy powtarzaćchoć w każdej z nich na swój sposóbbyłam zapewne prymusem.Nigdy nie byłam damąnoszę się byle jakoklnę jak szewcchętnie piszę grubym głosemniczym woźnicaza kołnierz nie wylewambyleby w dobrej kompaniico o sławie w niesławie─ jak z nut ─umie kawał historii prześpiewać.141

A zaraz potem przywdziewam kilkudniową żałobęi opłakuję legiony świeżo zmarłychszarych komórekwznosząc po chwili namysłu toast za narodziny nowychażeby ten świat któryjak oszalały się kręcinie przyłapał na przestojach mej głowyco od przyjętych regułbyłoby już doprawdy niewybaczalnym odstępstwem.Dziwnym zbiegiem okoliczności na przekór własnej epocenieledwie cudemzaznałam więcej zła od losu niż od ludzinawet gdy ci mienili się moimi wrogami.Stąd rada jestem swym wrogomczuwają nad każdym mym krokiemz oddaniem o wiele większymniżby to nawet mogli czynić przyjacielepozaprzątani znacznie poważniejszymi kłopotami.Z przyjaciółmi się (w)spieram w potrzebiei ponad potrzebęmyśl że ich posiadam tak wielujuż mi oddech wyrównała nie raz. I nie jeden.Natomiast z własnym imieniemosobnymi chadzamy drogami.Ono mi czasem lubi zawieruszyć się bez wieściale kiedy ja myślę że tym razem na dobre przepadłowraca nagle wychudzone jak pies─ twarda (szt)Uka ─długo wylizuje się z ran nie wiadomo przez kogo[zadanychi ledwo wydobrzejeznów ode mnie odtruwa jak ptaki zarazem jak nie ptak, bo w nieznanei ciągle tam czegoś (sz)Uka i (sz)Uka ─Sparzyłam się na gorącym. Odtąd dmucham na zimneco nie przychodzi mi łatwobom w gorącej wodzie kąpana.Tresowana od kołyski by rzucać w twarz „czarnemu[ludowi:”że się go wcale nie boję i biec mu naprzeciwwyrywam się często jak filip z konopibiegnę i krzyczęlecz poza granicami Arkadii nie laur zyskuje się na tymale kłopoty.Gdy mam zmartwienie142

wtedy za radą mądrego rabinawprowadzam do domu kozę.W jej chłonną sierśćjak w bibułę z pokratkowanej kartki atramentwsiąkają spocone plamy nazbyt zdyszanej rzeczywistości.Wystarczy potem pozbyć się z domu tej kozyby ─ chociaż na czas pewien ─powrócił spokój.Ojczyznę zawsze noszę przy sobie i okazuję na żądanie.Nie wyobrażam sobie żadnej z nią rozłąki.Czasami wyprowadzam ją na spacer, niech się przewietrzyzwłaszcza że zmiana klimatu także i jejrobi dobrze.Podróże kształcą.Zawsze mamy sobie nawzajem mnóstwo do powiedzeniaco nie znaczy że we wszystkim się ze sobą zgadzamy.Ale krew moja na wyrywki zna jej cały alfabetaż do najmniejszej dziejów zgłoskii każde źdźbło jej mownej wniebogłośnie łąkinie tylko mi faluje w oczachale i w czubkach palców.Kiedyś szukałam rzeczy wielkich i sądziłamże są daleko ode mnielub powyżej niż niebo.To się zmieniło.Dziś nauczyłam się znajdować i w tym coś dech[zapierającegoże wolno mi jeszcze wysłuchać paru taktów muzykiwczytać się w kolejną frazę czy wybrany wersetspojrzeć na rzeźbę (kraj)obrazspotkać się z przyjaciółmia swoje „tak” ─ „nie” wyrzekaćw zgodzie li tylko z pulsem własnego przeświadczenia.Tak już niewiele mi trzeba. Choć dla mnie to bardzo[wiele.Piszę te słowa w coraz rzadszej chwiliurlopowego wytchnienia.Łakome cmokanie wiewiórki w kępie leszczynyprzepowiada kres tego lata.Kania woła o deszcz, który na zawołanie przybywa.Nocą zapewne usłyszę znowu człapanie jeżaktóry tu przyjdzie po jabłko położone dla niego przy[studni.Trwa jeszcze pokój.Jeszcze w tej chwili żyję143

i mniejsza, że już jedynie wierzę w doskonałośćliczb doskonałycha z wszystkich drogich kamieninajdroższy jest mi zwykły polny kamieńktóry oby mi sobą służył w pozadoczesności.Trwa jeszcze pokój.Jeszcze przez chwilę jestemchoć się ciężarem lat już niebezpiecznie przechylamw stronęktórą mnie bliskie jutro strąci do przeszłości.Osola, VIII / IX 78144

Przelotny ptak, biel na błękicie rzekiw zieleni dolin, kwiaty dopalają sięznowu upływa wiosnaa pora mego powrotu nadal nie wybiła?*Jaskółka spuściła z tonubędzie deszczuciekaj muszko uciekaj!PESTKI DESZCZU VZ TU-FU145

* * *Brniesz przez ruchome piaskisłowa bez oparciajałowy obłoknie niesie obietnicy deszczuniczyj głosnie zapowiada zmiany pogodyczujesz uchwyt na łokciuznowu przytrzymujący cię w miejscuzawsze ten anioł stróżu bokuktóry ci nie pozwala być sobązawsze jakaś zaporaodcinająca ci wejściematowa szybazacierająca kształt szukanej rzeczy.Przesypiasz swoje życieprzetrwaniaszprzetrącasznie dowiesz się nigdydo czego byłeś zdolny.(81/82)146

SOBIE NA URODZINYKto jeszcze pamięta w majowym gąszczu akacji na[cmentarzu Bujwidaśpiew kosa poty nieprzerwanypóki zbyt długa trumna poety RWw przykrótki nie wbiła się gróbkto po nas o nas zaśpiewakto pojmiejak mierzwa zdarzeń zamulała nam ustaw bezterminowej apatiipołóż różę na naszym wczorajpołóż różęna twoim jutrze beze mnieniech nikt mi dzisiaj nie umieraani też niech mi nie ślezłych wiadomościchyłkiem jak złodziejnie dotrzymawszy przyrzeczeńuchodzi moja młodość w żółtym wieńcu złudnychciętych z papieruchusta pamięci wiąże w zbędny węzełjej skąpe łaski[kwiatównie byłambyłamwnetbędę „nikim w nigdzie”poprzeczna źrenica losu przepatrzyła mnie na wylot.VI 79147

* * *Ból po stracie najbliższych z czasem oddala sięjakby już nie był twójlecz należał do kogoś innegojednak trwa obok nie tracąc cię z oczu.Zmarli niekiedy otrzymują ze swego świata przepustkęna widzenie się z tobą tuż przy bramie snujej mglisty blask zaciera kontury wydarzeńktóre zaszły istotnie lub się wydawaływślizgujesz się ostrożnie w swą młodszą godzinęz zapartym tchem podbiegasz do granicy cieniaskąd życie jawi ci się jako przywidzenieciche doznanie szczęścia sprawia tyleż bóluco krzyk po przebudzeniu.148

POŻEGNANIE PRZYJACIELAPrzyjacieluumierasz nie w poręśpieszę się do dentysty nie zdążę na balwłaśnie zaczynam urlopjest mi nie po drodzei dzień się nie nadaje do takich pożegnań.Zbyszkowi KubikowskiemuPrzyjacieluumierasz nie w porędopiero co wróciłam z pilnego pogrzebuto zbyt naglezbyt wcześniezresztą pada deszcza w wannie czeka namoczone pranie.Jeszcze wczoraj upierałeś się ze śmiechemże mam za ciężką torbęwziąłeś mi ją z rąkchoć był w niej ledwo puszek do pudrukredkai szczupły portfelika dziś mnie tu bez słowa zostawiasz na drodzez kufrem pamięci o podwójnych dnach.Jak mam go unieść sama w ten niepewny czaskomu dalej go podam.VIII 84149

JESIEŃ 1981Typowa polska jesieńspokój ─ jak polski złoty ─ pod chmurnym nawisem[inflacjipatrioci odlatują do ciepłych krajówczas na zimę gromadzić zapasysiłczas podkuć mapyjeśli kraj ma stanąć na nogimłodociane wiersze zwrotkami meldują się na zbiórcechcą na wysokich obcasach politykiwgramolić się na transparent by się pohuśtać nad ulicąkażda chwila ma wielkie oczyniepozorny rachmistrz wciąga do rejestru linie[papilarnesłów rzucanych na wiatrżycie pragnie wziąć cię na funduszwątpię czy zdążysz na wykopkiżelaznych posad i mniemańprzekręcacz zdarzeń pędzlem niegdysiejszych śniegówgotów machnąć ci tłumik w dopływie oddechupomyśl o sobiezaszyj się w jamę obok przeoczonej bulwyalbo stań na rozstajach i rozkładaj ręcejak mylący drogowskaz lub bezradny ptasznikz protezą skrzydeł co chrypi w przeciągu.VIII 81150

LEKCJA Z POLSKIEGO(Do młodego człowieka)Pomiędzy „wiem” i „nie wiem”jest obszar możliwości usiany bezpiecznymi znakamizwątpienia i zapytaniaowych „klap bezpieczeństwa” albo drzwi zapasowychktóre możesz wyważyć w razie katastrofyich ptasio wypukły grzbiet doradza odmowęstawiania ostatecznych kropeki przytwierdzania szpilką do miejscaulotnych motylinaucz się mówić „nie wiem”naucz się mówić „nie znam” „nie pamiętam”naucz się nie mówiććwicz pamięć w ułomnościwiesz że masz prawo być istotą omylnąlub niemowąupieraj się przy szumie w uszach na skutek wiatru historiii zmiany ciśnieniaktóra zdarzenia życia zmienia w przywidzenia.XI 82151

POWRÓT DO PIERWSZYCH LĄDÓWZew ledwo pamiętanej pradawnej melodiizew rzeki Tanwizew zblakłej pamięcisprawiłże niczym marnotrawna córkapo półwieczu wróciłam w niskie trawy życia.Wczoraj i dzisiajwtedy i terazprzypadły do siebie w gwałtownym uściskunie bacząc na przepaście tegoco pomiędzyzdarzyło sięco było i już upłynęło.Jak gdyby z księgi życia ktoś wyszarpnął środekzostawiając jedynie tytuł z zakończeniem.Przez odmienioną wioskę─ sama odmieniona ─szłam wolno, wolniusieńko prowadząc za ręcemoich starych rodziców co przybyli ze mnąby sprawdzić zostawioną tu po sobie pamięć.Byłam przez okamgnienie maleńką dziewczynkąuczepioną kurczowo ich wiedzących dłoni.Wystarczyło się schylićby odnaleźć piłkę rzuconą przed półwieczem w liliektóre wciąż tu trwały.Przez krótką chwilę oni też się stali młodzi.Zbiegli się ich uczniowie dawniz pobrużdżoną twarzą.O jakież naszym rysom dziwaczne przebranieczas narzuciłjakbyśmy szli na maskaradędawnych siebie ścigając przez gęste zawojena łubinowym piachu wśród gryczanych miodów.Męskie głosy jak ongiśgromko gruchnęły: Na dunaj.Trzy rybołowy zgłosiły gotowośćprzyjścia z pomocą w niespodzianej biedziektóra w pobliżu rzeki i tej pieśniznów mi do zażegnania wydała się łatwa.152

Ptak niegdyś wystrugany przez Antkaprzyfrunąłi zrobił wielkie oczy na mój widoka jego stwórcadziś po sześćdziesiątcena powitanie wyrzekł do mnie: pani.Jaka tam ze mnie pani.Rosę życia z tej samej przecież rzeki piliśmy pospołu.Przyszłam po nią ze dwoma wiadereńkoma.Zaczerepnęłam.I jak tyjak wy wszyscyi ja też nie ugasiłam pragnienia.(Rakówka-Łukowa, maj 83)153

W KAWIARNILedwo siadłam nad pucharkiem lodówweszła ta żmijkaz niewinną minką gąskijej czujny pyszczekłasy informacji na wynosjuż-już się zakolebał w moją stronęgdy w samą poręudało mi się przekręcić czarodziejski pierścieńi sama przemieniłam się w sopel.(82)154

ZNIECIERPLIWIENIEDni upływają mi pod dobrą datąmimo że nazbyt długo już siedzę pod wozemgdzie grubo- i drobnoustroje zadają mi bobu(o czym długo by pisać na wołowej skórze).Moje tutaj zajęcia są nad wyraz prostewywabiam kropki znad „i”odmawiam wystrzegania się własnego cieniawywijam się jak piskorz spod pantofla zdarzeńumieram z ciekawości kto mi szyje buty.W cienisty stres zagłębiam się ciekawieniczym w las z bajki braci Grimm co to z fury strachutaką wytną pociechę że choć boki zrywać.Dziurki po etykietkach na trefnym nazwiskuceruję nitką wiodącą do kłębka.Wiersze składają donos na dłoń co je płodzi.Chwilo ─ nie snuj się za mną z wydłużoną minąwszak dwoję się i trojębiję się z myślami jak tu zgagę przerobić na wisielczy[humor.We śnie zażywam tęgi niuch powietrza z odległych krain.O mój śnie skubanywidząc że cienko śpiewam chcesz mnie brać na plewy.Koło fortuny ─ nudzisz mnie śmiertelniezamiast się toczyć ─ śpisz w złoconych ramkachz tą swoją gapowato rozdziawioną piastą.VI 84155

IMPASAni wiesz to co wieszani nie wiesz czego nie wiesz.Ciche chwile stają się tak kosztowneże chciałbyś zamykać je w sejfach.Kolejny dzień znów strzela do ciebie z grubej rury.Świat stał się czarno-biały jak oproszona śniegiem rolaw dobie przesileń dwu skrajnych sezonów.Giętka myśl nie znajduje miejsca ni sposobuby zrzucić z siebie ciasnawą wylinę.W tłumie niebieskoniebiesko jak makiem siał.Poturbowany zgiełk zwala ci na barkimordercze tempo kolejnej stagnacji.Myśli gramolą się niemrawo na wygaszonych światłachprzez mgłęprzez mgłę.Trawa ugina się i prostujemowa prostuje się i ugina.Nasłuchujesz nadejścia czołowej sylabyktóra objaśni twój los.VI 84156

ABSZMAKWschodnie dywany zachodnie trunki lament po polsku.Znowu ten przemarsz historycznych dramatów biografii[pojedynczych osób.Twój wściekły przeciwnik z wczoraj jawi się w roli[wściekłego sojusznikato ci psuje apetyt do wspólnych ekscytacji psychoz[i tak dalej.Biało-czerwony gniew z wolna szarzeje w ple-ple[kolejnych buteleknad szklanką bzyczy trywialny dylematczy pogrążyć się całkiem i wydać na łup.Między plasterkami kiełbasy rośnie niepotrzebniezbytnio ograny już lasgdzie D. wziął i zginął. Ty żyjesz i rzygasz.Nazajutrzgdy z kwadratową głową siadasz za biurkiem z literacką[pocztądajesz sobie zalepiać usta papierowym szlamem.Niedookreślona ponadpowiatowość wierszykiepskiego poetyścina cię z nóg w tym samym stopniuco miałka elokwencja uroczystych fraz.Smętny czcicielu niemodnych niuansównie uda ci się przebić za bohomaz zdarzeń.III-VI 84157

NOSTALGIACzemu o mil tysiące oddaliłam się od ciebiemaleńka traszko z płytkiej kałuży.Twój pstry ogonek który umiałaś tracić zbyt pochopniei odzyskiwać bez większych zachodówteraz czasami nęka mój senprzytrzaśnięty na trwałe w betonowej skrzyni martwego[pokoju.Próżno połykam białą pszczołę.Barwy których pozbywałam się z rozrzutnością podobną[twojejnie chcą odrastać.Jakże byłam szalona nie wiedzącże doświadczałam szczęścia właśnie wtedygdy było dane mi wpatrywać się bez przeszkódw troisty kolor twojego welonupodczas gdy w trawach grały świerszczei śmiesznie sterczący obok pyszczek żabynawiązywał skwapliwie rozmowę.Nie zgadniesz na czym upłynęły mi wiekispędzone z dala od twych drobnych światów:próbowałam być patyczakiem na gałęzi dnianie udało się.Próbowałam udawać szaleństwoorałam piasek zasiewałam sólporobiłam się tyle że ledwo starczy mi na wodę do kaszyopuszczonej z wyschniętychpokruszonych pojęćVI 84158

LATO W MIEŚCIEKról na polowaniu; królowa przy nadziei;lepiej być nie może ─ jak pisał Goethew dzienniku podróży do Włoch(też byś odbyła ją tej wiosnygdyby nie to fatalne pyśmo od hetmana).Nareszcie nastał lipiec, szczyt urlopów. Szturmyna zaśmiecony graj dół na łonie przyrody.Krewni, znajomi już się rozjechalimam nadzieję.Znów się we własnym domu poczujesz u siebie.Czy także doświadczałaś od zeszłego rokuistnej nawały niespodzianych wizyt?Pawie ogony elokwencji rozkładane z furkotemna twoich stołkach, eksplozjewynurzeń zamykających ci usta.Czy i tobie przy tymnie udawało się przedrzeć własnym słowemprzez mury monologów?Czy od harmidru głosów nie biegłaś się schronićbodaj pod piramidę brudnych naczyń w zlewie?Co też ja plotę.Ty nie pojmiesz tegoby ktoś gościnnym byłdo upadłego.*Utknęłaś na mieliźnie pod znakiem rakaczy nie mogłabyś się jeszcze wycofaćgdzie są jaskółki z dziecinnych latgdzie są kukułki z dziecinnych latgdzie są pustułki z dziecinnych latgdzie są jarmułki ─ ─tu w betonowym domużaden do nógani rak ci przyczłapie ani żółw(jak ongiś tamten w zatoce Ha-longcosze zląk)159

ani teraz przed oczy samo się nie przytoczycoś równie doskonałego jak jajko(powiedzmy to znad madonny Pierau Brery)jakże zszarzał ci światjakże ci zszarzał tu świat od wtedy.Utknęłaś na mieliźnie w bezbarwnej otchłaniszara bura pianaszara bura pianaa pod nią miałki piachidzie raknieborakjak uszczypnie będzie znakmoja panii na spód, na sam spód pójdziesz za nim.Utknęłaś na mieliźnie w znaku rakaczy nie mogłabyś się jeszcze wycofaćgdzie są dzięcioły z dziecinnych latgdzie są kwiczoły z dziecinnych latgdzie są gągoły z dziecinnych latgdzie są anioły ─ ─wycofaj się rakiem póki czasbo zły omenjakiś omen w tym tkwii od spodu ci ślesekretne znaki.Utknęłaś na mieliźniecicho siedźcicho siedźsama wpadłaś w tę siećuwikłaną w przędzy zodiakui wybierasz z popiołuniczym śmieszny kocmołuchrozproszone ziarenkamakuktóre znów się mieszają z popiołem.Gdzie są kulony z dziecinnych latgdzie są gawrony z dziecinnych latgdzie są ikony ─ ─*160

Żar bije z betonowych ścian.Mimo zabiegówdoszczętnie pożółkł na balkonie powój.A rumowiska w dolenie ima się taki korzeńktóry by oczom z piętra dać mógł wiązkę cienia.Pleni się ledwo mniszekpsi rumian, podbiał, lebioda i wrotycz.Badyl łopianu wygląda jak olbrzymwśród lilipucich wysepek powojua gdy spojrzysz z górytasznik oraz koszyczki skarlałych biedrzeńcówsą jak liszaje. Jedynym wytwornymzielemjest tu błękitny kwiat dzikiej cykorii.*O rzeko mego dzieciństwao żabylarwy kijankistawy i sadzawkimdlący powiewie od kopiatych floksów przy płocielipcu rześki w śpiewie wilgii miodny w lipach grykach i łubinacho moje sosny klony i jesionyprzyjdźcie popatrzeć w jakim to ogrodziemoje oko i oddech nurzają się co dzień.(Stąd pewno pan Gadamer tą wzmianką cię urzekłże mu za oknem sarny objadają róże.)*W. ci odczytał przy kolacjisame klejnoty słówsądząc na okow istocie ─ zręczne imitacjetaki tam sobie literacki jablonexw który słuch gładziej wchodzi niż w masło.─ Ano potknij siępotknij choć raz ─rzeki mu T.─ A widzisz, nie potrafisz.Myślisz, że własną stopą wydrążasz osobiste paslecz na tej cudzej dróżcecały w bezkolizyjnych pląsach i piruetachw materiiktóra tobie już dziś nie stawia oporu161

drżyszmiędzy spontanicznością a rygoremzapożyczonym blaskiemi walcujesz, walcujesz nachalniena tej sztucznie i z głupia frantprzypiętej nóżce ─Bóg z nim.Skoro z irlandzkaoraz po latynosku chce zadawać szykuudając przy tym Greka.Ja uprzedzam lojalnie:teraz nic nie piszę.Jedyne na co mnie staćto wstępne próbki przekładówi pastisze.*Tak czy owak jest lipiec.Mam nadziejęże wszyscy wyjechali i nikt nie zadzwoni.Nareszcie można chodzić w bieliźniepo nagrzanym domurozwiązywać zabawne zdanka (przy pomocy słownika)z przewrotnych opowiastek Gianni Rodariegolub potrząsając dzidą odkurzaczapodśpiewywać tę melodię Guillaume'a de Machaultz którą niegdyś ochoczoszło się pewno na krucjatę.(Albo nocą gdy wreszcie runiesz w łoże plackiemkrzyżować przed snem strofy Benna ze Słowackimi*Dzisiaj kupiłaś znowu siedem gazetotwieraszw każdej ten sam programjednokanałowej TV.Która to godzina?Trzynasta.Która to godzina?Trzynasta.Niby patrzyszniby słuchaszale nic do ciebie nie dociera.*162

Nie śmiej się, proszę.W tym stanie umysłunie jestem zdolna robić nic innego.Bo pomyśl:ledwo po powrocie z pracyz kolejki w sklepiez nagłych dziwnych zajęćpodyktowanych duchem chwiliktóra także ciebiewciągała w pole własnej grawitacjiledwo więc łukiem okrężnym do domudobrnęłaśjuż cię podrywał telefon─ lub gorzej ─bez żadnych ceregieli wprost dzwonek u drzwi.I już z kosmykiem włosów zlepionych pośpiechemtrzeba było myszkować w zakamarkach kuchniby sklecić słynne w kryzysowej dobiehors-d'oeuvre z niczegoktóre spijały do cna całą twą inwencję.Czcza gadanina przy wódziei utyskiwanie.Nie sposób umówić się z kimkolwiek w domu.Sprawdzacze żądni wrażeńsprawdzają na zmianęczy aby tu nie wstąpił ktoś dla nich ciekawy.Jedni wychodzą drudzy przychodząkażdy mówi o sobiei we wspólnej rozmowie z miejsca kopie dołekpod wybujały monolog.Zrzędzą smędzą lamencąi w świat ruszają.Wracają giędzą lamencąznów jadą dalej.Jedni wychodzą drudzy przychodzą.Przynoszą owinięte w gazetę porannąwłasne ego(też zresztą ranne)i wykładają z triumfem na stole.Chcą aby je delikatnie opukać palcamichcą aby mu osłuchać język obolałya zwłaszcza na gruczołach smakowychten obcymetaliczny nalot.Ci zaś z którymi chciałoby się gadaćdają dyla od progu widząc co się święci.163

Ślad zacierająchyłkiem zmykajączmychają.Ty nie masz dokąd.(Wiemco innego gnębi cię i złości.Że winnych nie dosięgnieszz furią gromisz gości.)*Ludziom śnią się dzisiaj słoneczne upałya tobie deszcztwoim niebieskim migdałemktóry roisz w betonowym pokojujest w rozwianej przestrzeni coś równie małe;i zwyczajnegojak mysz, albo świerszcz, albo jeż.W doniczce wykluwa się twoje trofeumz jakże dawnej podróży─ pestka owocu avocado.Odwracasz oczy od upałuna reprodukcję Pisanellatuw wymyślonym przez niego owadzim rajużyje pewien motylnieśmiertelnyi fruwają nieśmiertelne ćmy ─ale teraz o barwanie powinnaś chyba śnićbo za oknem rośnie, rośnie, rośniewielka i białajakże złowroga larwa.*Zgodnie z dzisiejszą modąkiedy różne mydłkioraz fizdypoetom lubią skubać łydkiprzyplątała się do mnie wyszczekana sukawabi się nieźle. Goliat,ale z zajadłego tonu i przykrej woni sądzącjest najwyraźniej urodzona w ślazach.Już się zlękłamże mi potarga falbanę spódnicyale czy to dlategoże źle ułożona przez swego szczwaczaczy z racji nerwicy(bo podobno, jak słyszę164

sama nie ma pewności, czy psem jest czy wydrą)dość że na hasło: huzia! skoczyła z jazgotemale ledwo zdołała obsiusiać mi obcas.Dziwże kłapiąc paszczęką(była bez kagańca)przeoczyłaże dajmy na tojestem pociotkiem Rojtszwańca.*Ach, ach, achte gazety dzisiaj. Ci naczelnissaczeplam w życiorysach i namolnych bredni.Ten czerpie zysk z nierządu(bo na plecach kurewo których pisze ─ nakład winduje)ów kulturębrudnym łapskiem publicznie za tyłek obłapiai wśród gromkich frazesówi dymnych świec hukumaluczkoa ideał zdoła sięgnąć bruku.*Jakże się nie unosić?Ba! Nawet zając ma po uszyzajęczych kręgów takich przyjaciółw których przytomnościbyle chmyz byle kundelbez żadnych przykrości stąd dla siebiebezkarnie ogon mu tarmosi.*Na szczęście nastał lipiec.Tego upału w czterech ścianachnikt poza tobą chyba tu nie wytrzyma.Król na polowaniukrólowa przy nadzieireszta nad wodą wielką i czystąraźno rżnie w brydża.*Nadrabiasz minąa lata płyną165

imię jak kłodęlos pcha pod wodę.Dziesięć lat w lodzieleży na spodziekomu to szkodziże czas je schłodzi.Czas ─ głaz u szyiwoda rozmyjeślad wiatr rozwiejetakie są dziejei nie pomożeci święty Boże.Na niebie gwiazd rójwisielczy nastrójnadrabiasz minąa lata płynąwisielczy nastrójkolejny zastóji znowu zastój.Tak się to dziejea lata giną.*Pytasz, jakie ploteczki.Otóż nasza Pipi(nie ─ pipistrela, gacek, nietoperz czy lelek,choć i ta równieżw zmyślnej choreografiiskrywa zachłanne gardziołkowoalami zmierzchulecz Pipi, Pipi, znasz ją przecież dobrze!)Więc Pipi właśniejak owe kokietkico mierząc kapelusze stroją wdzięczne pozytak właśnie ona z coraz innych krainbadaczy jej do twarzy z nostalgią za nami.(Wybacz tę czkawkę po niedoszłych RzymachKrymach na wiosnę.Dźgnęło mnie to bardziejniżbym chciała okazać.Różne ma się fobie.Ja najwyraźniej mam klaustrofobię.)*166

A ty czym żyjesz terazczym się trudzisz.Czy kiedy się wspinasz do swoich zamkówtakże krok w krok za tobąwlecze się twój orszak wiernych pomniejszyciewymazujących gumką każdy floresjakim zaznaczasz przebytą już drogę?Czy równie są skwapliwi do płatania ci psotjak owi pomocnicy pana geometry?(Skąd ten ton u mnie?Może też byś go miała gdyby wczoraj─ niczym hrabia Julowi ─znowu pan Iks truł ciże w twoich pismach jest za mało żółci.)*Jestem wypompowana.Zbyt długie napięcieobciążenie nerwowej sieci─ i pstryk!nagłe spięcierobi sięgasnęcała raźność ze mnie ściekaw jakieś podskórne nurty.Ale nie mam sił dociekaćco to za rzeka. I czy jest to rzeka.(Jednak nie tyle zmęczeniai biedy się obawiam ─ co zobojętnienia.)*Czasem już bowiem nie pragnę niczego prócz klitkiza grubym murem.Bez prasy, ksiąg, bez kartki nawet czy ołówka.Niechby ktoś przez drzwipodawał mi w milczeniu skromną miskę jadłabyleby nic nie mówiłni chciał coś ode mnie.Mogłoby tam być oknobyle za nim drzewo.Mogłaby mnie odwiedzać myszz paciorkami oczuz którą z nawykumogłabym dzielić swój okruszek.167

Śni mi się wielki bezruch jako wyspa szczęściawszechnieobecnośćpustkaco mi uzupełni dzisiejszy oddechnazbyt prędki, płytki ─aż samym myśleniem stanę sięsamym wspominaniemwodą z pra-wodyBo prawdę mówiąc coraz mniej spraw mnie obchodzicoraz mniej z nich mnie grzejecoraz więcej chłodzi.*Jednak co robię teraz? Tutaj?Ot, chcę dojść do ładunie tylko z własnym mieszkaniem.Wykładam samą siebie na trzepaki wybijam z głowywszystko toczym uprzednio ją sobie nabiłamcały kurz co mnie wkurzyłte niemądre zdaniazbędne iluzje, projekty.Także wytrząsamnadwyżki alkoholu, misy makaronuzbyt poręczne dla stołówzaimprowizowanych.Wyrzucam z zakamarków koślawe koturnyniby-wierszy(przez zaniedbanie w kątach utraciły formę)w ich miejsce wkładam(dla celów terapii)toporne klocki o miałkościach dnia.O szarym mówię szarea o miałkim miałkiei nie widzę powodu by mówić inaczej.Jeżeli usnę grzeczniedzik z Foret de Paimpontda mi z pewnością potrzymaćswój zaczarowany grzebień.(Co jeszcze robię?Wpycham na spód babstwo.168

To właśnie babstwo, które w bałaganiena sam wierzch wypłynęło mi tu niespodzianie.)*Ach wiemty byś tak tego nie pisała.Cenisz takt i dyskrecjędystans.Przecież słyszęprzez ściany kilometrów twój stłumiony chichotjakim kwitujesz te lub tamte strofy.Na przykład terazgdy owijasz się połą szlafrokazakręcasz w płaskie kółka włosyi przyszpilasz szpilkąwłaśnie terazgdy głowę omotujesz siatkąznów parskniesz śmiechem(choć się nieco przy tym zżymasz)wiemzgaduję:w powadzedłużej nie wytrzymasz.*A ja?Cóż ja. Jutro lub pojutrzedojdę do siebie.Może znów rozsmakuję się w passato remotood fare lub andarealbo usmażę konfiturę z wiśniprzełknę scenkę Strindbergaukiszę ogórkialbo też w Albo-albo zapuszczę żurawia.Byleby nikt nie dzwonił i nie zagadywałdojdę do siebie.Już dość na dzisiaj.Czarodziejski grzebieńdzik ze snu gotów innej dać do potrzymaniawkrótce już nawet we śnie będziesz stałasama z pustymi rękamibo ci każdą błyskotkę z nich zwinnie przechwycisroczkai nie stanieszsię Wielką Siostrąktóra trzyma w fartuchu kluczdo nakręcania krążków dnia169

i która siewcew jej chyżym locie podniebnym rzuca złote prosolub z głębi wody wyprowadza obłokaby swym cieniem nasączał doliny ─Święci pańscyskąd do mnie te gawędy ─ nie dojdę przyczynywięc baj, baj!(Albo jak mówią w Poznańskiem:paciorek pulu i nyny.)(z listu pisanego w początkach lipca 83)170

* * *Mrocznenagłenie do nazwaniadławi cię za gardło.Panicznieprzedzierasz się na oślep, cofaszaż do kredowych pokładów mowy.A─aa ─aaa ─tysiąc i jedna spiralagrozyzwija się w trąbkę tej jednejtej najpierwszej głoskiod której rozpoczął się świat.IV 88171

* * *Żyjesz samymi brzegamichwiejnym konturemnagła ciemnośćścina ci krewlodempaszcza świata z czarnym podniebieniemjuż bierze cię na kieł ─sierpobojętnego blaskuumrzeszumrzesz z wierszem na ustachz wierszem na ustach wyrzeczonym znówdo nikogo.172

* * *Z palcem na ustachz rozszerzoną źrenicąfilcowe stąpanie nieoddychanieskrywane przed światłem dniaściany mają uszyszare ściany mają szare uszyszare betonowe ściany mają głuchypogłosbetonowy szlifociężałą myśl ołowianoszarąspopielasz się spalasz wysychaszpierzcha barwaliść cofa obiecaną już kiedyś zieleńdo rdzenia gałęziżadnego szumu animru-mruczyjś szeptwplątany w rury kanalizacyjnedaje ci cynkziemistyołowiany sen ─żołnierzykpunktualnie wykonuje zdalny rozkaz.IV 88173

* * *Szarościanprostopadłościan─ już na zawsze?W betonowym pudlezapudłowali cięstąddają ci słowa rzucać jedynie pod wiatrby z powrotemwpychać ci je do gardłatu możesz jeszcze do woli nagadać sięze sobąnadal wolno ci przecież mówićdo ścianydo obrazu.Boleśnie jaskraweprzeczuwane światyza siódmą rzekądryfująw przeciwną stronę.174

SPOZA BARWYSzybko rozpraszająca się szarośćjakby ten tutaj cieńchciał co prędzej przylgnąć do tamtegodrugiego cieniato nic nie znaczy że ten dzień podobny jesttylu innymniechże cię to nie zmylistoisz jak wryta w niemejrozpaczytwój kolejny szarowiersz umiera śmierciąnienaturalnąjego zeszklony sens o słonawym posmakuniedostrzegalniewnika pod powłokę następnego słowawsiewa się weń twardącoraz twardszą pestkąpołyskliwie szarąjakby ją Terborch malowałcichojuż nic nicmoże tak trzebamoże kiedyś ty takżeprzekażesz komuś tę utoczoną ze zranionego wnętrzaswą własną perłę.175

cicheledwo słyszalne słane w niebogłosy-rozbitkiodtrącone* * *bezszelestniezapadają pod ziemięw podziemiepróżno jaskółko w nagłym popłochuzarzucasz kotwicę skrzydełto tuto tamto tuw końcu i takspoza skąpej kępy łopianu na wybrzuszeniachniegdysiejszego trawnikawypełznie wciąż taki samsentaki sam sen z zajęczą wargą176

* * *Twa ojczyznakrzak jeżynsłono sobie każe płacićkrwiąza rześki owocktóry w czas posuchy przywraca dedo życia.177

Twój chmurny aniołjuż ci przytroczył do barkówdwa długie strąkiw których dojrzewaodlot* * *spuszczona ze złotego łańcuchaciemnośćmilkliwiejuż ci skacze do gardła.178

Ten szary człowiek z przyciężkim spojrzeniemszarobury żaden bezznaków szczególnych bezdystynkcjiw każdym znaczeniu tego słowaoczywisty prostakskrywający w mściwym móżdżkuhurmę mrocznych zachceń i palących ambicjijakże się krząta nad swym bezbarwnymimieniem-istnieniemjakże mu pilno być od zarazstać się kimśznaczyćwślizguje się ─ mniejsza o sposób ─do przybytków sztukipali książkiwdziera się do muzeumna odlewtnie płótno Pieraobraz Dürera oblewa kwasemkaleczy rzeźbę Michała Aniołapodcina Boże nogi na fresku Leonardaw chwilę potemzrzuca bombę na ten sam freskpod osłoną gąsienic i wyrzutni naglerozpiera się w dziurce od kluczana twej klatce schodowejnatrętnym wiertłem drętwego językawierci ci dziurę w brzuchuwypuszcza ci powietrze z oponmózgowychpuszcza twym śladem ujadanie sforywrażliwą tkankę wierszama za bydlęcą skóręwali na niej swą obskurną pieczęćna jej żywym organizmieREPETYCJE179

wypala haniebne piętnouzurpatorponury pomiot Herostratesajego obmierzła kopia któraś z rzędugdy chcesz wadzić się z Bogiempodstawia w jego miejsce ten swój płaski pyskodrażającybo pozbawiony wszelkiego wyrazuto nie donie donnn nnnbełkoczesz w osłupieniutracisz mowętracisz rozumrzucasz się przez senBoże, BożeIV 88180

* * *Przyszła no popatrznie gdzieś nie kiedyś ale tuteraz dopiero cojeszcze za mej pamięci co ssę zgrozypobladła jak chusta.Przyszłanie w ósmy dzień tygodnia i nie o północyw tuzinkowej minucie zwykłych kalendarzyna moich-twoich oczach.Przyszła na światpopatrz obestianie dwugłowanie zrośnięta plecaminie szkarada szpotawa ślepa płetworękaz psim pyskiemale takajaką bestie chyba powinny być.Co najwyżej ma wiele imion.Jak na bestię przystało.Ma imion bezlikpiąte przez dziesiąte i jeszcze od gromama ich raz po raz i do kroćsetże aż się w oczach troi.Jest przez to równocześnie tu i tuchoć łudzisz się że tylko jest tam.przyszłaprzyszła na świat bestia oodtądżółta gwiazda wrzepiła ci się w mózgodtądlodowe igły dalekiej północyutkwiły ci w gardlemiędzy oczy ugodził cię słup dymuod złowrogich piecówa ciemna plama śmiertelnego potuudręczonychprzepaliła ci serce.181

Ludu białyludu żółty czarny i białyludu czerwonykażdyumęczony tu teraz tam zawszegdziekolwiek kiedykolwiektyty i tyczarna grudka twojej bolesnej krwiprzepala mi serce.Przesłoń muszko swym skrzydłem ich osłupiałą źrenicęrozgość się skrzętna trawow sponiewieranych kościachchmuro ciężka i ciepłakłęby piekących dymówwypłucz z porażonej pamięcinas od nas samych ocal.IV 88182

LARGOW Rzymieprzy largo Argentina na przystankuz którego jedzie się na piazza San Piętroprzybłęda w nieokreślonym wiekudziewczynkalub może kobieta z zaawansowaną niedowagąprzybyła najpewniej z Azji(twarz zasłoniętapałające oko zdradza pilny apetyt)z proszalnymtekturowym kubkiem po coca-colibrudnym i zmiętym jak onanatrętnie wywija pokracznymi członkamiprzed nosem sytego świata.Powiekawłaśnie nagabniętej przez nią tutejszej dziewczyny(która wyraźnie potrafidotrzymać kroku najnowszym trendomw zakresie odżywiania się i stroju)nie tai odrazyteż pulchna ladytypowa turystka z dalekich wysp czy fiordówjak również tamta drugakościstazamorska zamożnacała we fiokachi starszy pan kuśtykający o lasce wytwornywysokiwybrednywielmożnyprzy niej także i onkażdy─ bez wspomożenia ─strąca żebraczkę wzrokiemjak ze swej drogi strącać się zwykło czubkiem butaowada zgniecionego przez pojazd.Papapapa ─na upartego dałoby się słyszeć klaskanie rąk183

z piazza San Pietrow zapierającej dech godziniewspólnego posłuchania pod gołym niebemw scenerii wypukłych kopułi jasnych kolumnalenic to nie zmienia tutajna węzłach tras w supłachwielorakiej komunikacji.Autobusy hamująlecz prawie nie zabierają nikogojuż ze Stazione Terminiznówwiozą właśnie grupę pielgrzymów którzywkrótce ze czciąaż do połysku scałują wielki palec u nogi posąguświętego Piotra w bazylicea ta wycieczka─ sądząc po pamiątkach ─wraca prosto z Asyżu.Ciasnoza ciasno.Jeszcze nie jedźstójnie uciekaj w bok oczamitwój wolny czasniechże się nie roztrwania tak gładkow ustalonej z góry pogodziewiecznego miastawśród budujących pamiątekludnoza ludnoskądzatem poczucie zupełnego bezludzia tu gdziespójrznikt swego płaszczanie zarzuci na ramiona zziębniętychnikt z głodnym nie przełamie się chlebemnie napoi spragnionychnie obmyje pyłu ze stóp nędzarzy.Ho famenon ho argentijak przed chwilą podsunięto ci na kartce184

o parę ulic stąd.Zmięty kubek po coca-colinieodmiennie pustyi palące spojrzenie znad brudnych zwojówskrywających twarz tej nędzarkiprzybyłej w niewiadomy sposóbi nie wiadomo po coaż tuze stron które w tym świetlewydają się najodleglejszym zakątkiemleżącym poza jakimkolwiek zakamarkiemczyjegokolwiek sercajej całkowita obcośćstawia pod znakiem zapytaniazdrowe zmysły nieczułego świata.Duszo zanieś się płaczemocknij się głoskogłucha sylabo słyszmartwa litero powiadam ci wstańniech wreszcie zacznie dziać się słowo.wiosną 87185

MOJE MILCZENIEII. CO DOLEGADolegają mi nadwyżki milczenia.Moje milczenie nie redukuje nie spalaono gromadzi.Nie mając szans przez dziesięcioleciażeby się wreszcie w pełni rozładowaćmilczy z rozpędu i milczy na zapas.Moje milczenie cierpi na stały przyrost tkankiktórej oczka wypełnia mulista materia.Słowo nie może się przedrzeć przez tak zagraconą[przestrzeńna powierzchnięco rusz potyka się o jakieś przeszkodyod zewnątrz i od spoduplącze się w siecizarówno zakazów jak i gęstych niedomówieńz których się złuszczył odsyłaczi kontekst zewnętrzny.Słowo nie może się przebić bez uszczerbku dla sensuprzez spiekłe złogi zaległego muługrzęźnie po drodze w oczkach wyznaczonych ścianką[tkanekich rzesza migiem przybywa niczym oczka wełnyw robótce fachowo dzierganej na drutach.Chwytne milczenie przyszpila je sobie od spodui starannie zaciera mu pierwotny sens.Moje milczenie wraz ze mną staje się coraz bardziejwypukłesłowo ześlizguje się z jego wypukłościniczym głaz z góryzdobywanej przez Syzyfa z wiadomym rezultatem.Nie wyrzucone w porę słowozamienia się w zakrzepgrozi zatkaniem myślowych przewodów.Dopuszczone do głosuchce wrzeszczeć bez ładu w pięciu kanałach narazto krztusi się i jąka jak jakiś imbecyl.186

Wypukłe milczenie deformuje jepsuje mu linię i szyki.Jeśli to słowo zaraz nie wytryśniegotowe zaczopować samo siebie.Obawiam sięże z wolna traci szansę na wyrażenie czegośco w tej chwili właśnie widoczne jest na przestrzał─ z jeszcze innej perspektywy ─między rozchylonymi sensami.V 88187

dobranoc nogo bardzo dzielnie stałaśdobranoc ręko co się nadźwigałaśdzień dobry głowo a więc wolisz znowuz myślami bić się niźli ulec snowidobranoc słowo kto znów gwałt ci czyniłucisz się łokciu to nie z twojej winynie tłucz się serce bo nogę obudziszktóra znów jutro staniem się utrudzidobranoc życie losie nie wygranyczasie nie w czasie wniwecz obracanyprzyjdźcie anieli i z białej pościelisypnijcie śniegiem co mi sen wybieli12TO I OWO(fragmenty)10Zamykut-otwirut pamiętasz dziecinne zabawyw niebiańskim zakolu Tanwi jak w zakreślonym kredą kolerysowanie palcem w powietrzu bram które nie istniałygdy z przepuszczaniem przez most pierwszych siedmiu konina tę drugą lepszą zapewne stronępodczas gdy po tej gorszejósme pechowe konie zawsze zostawałynasze znaki magiczne i sekretne zaklęciaamulety z guzika i zajęcze lusterkadziś M. od trzecich uszu odcina się ścianą muzykiJ. kiedy go odwiedzasz wyłącza z gniazdka telefonZ. z tarczy aparatu podciąga zero do góryi przekręconą tak tarczę utwierdza zatkniętym[ołówkiem ─i jak dzieci się pusząi drżą przy tym z przejęciaże tak chytrym sposobem ustrzegą się nieszczęścia18Tej wiosny nie chodzimy na spacerodwiedzamy w szpitalu chorych na sytuacjęalbo odprowadzamy na spoczynek rówieśnikówktórzy już dłużej nie mogli wytrzymać─ czy ten świat wart by go brać nadto do serca ─dostajemy od nieznajomych paczki z Niemiecpróżno moja pamięci robisz okrągłe oczykwestia niemiecka w coraz to innej formie188

punktualnie wyskakuje u nas jak kukułka z zegarai rwie twej opowieści raz oswojony wątekinny dyktując jej koniec niż to zamierzał początekpik-pik koło historii z drwiącym piskiemna przestrzał serca zazwyczaj się toczyprzeto wolniej serduszko wolniej migać się staraj ─dostajemy więc paczki rozdajemy paczkirozpakowujemy je zapakowujemy jezrywamy nici wiążemy niciwywiązujemy się zobowiązujemy sięzasupłujemy się w podawany z rąk do rąk węzełktóry grubieje z miesiąca na miesiąców woli go rozplatać a tamten znów przeciąćtrzeba by się porozumieć ale jaknie mam ruchu nie masz ruchuznowu stanął dzień[w bezruchutracę czas tracisz czas tracę czasXII 81-VI 82189

Postoje słowa(1994)190

* * *Krucha uroda chińskiej filiżankiktórą właśnie podnosisz do ustkrucha uroda twojego profilujedno i drugie przez moment swą ramkąowiewa delikatny aromat herbaty.191

* * *śnił mi się lasten lasmiał źródłosłów iglastycały ponawlekany był na samego siebiei głęboko w siebiezaszyty192

ADORACJA PRZEDWIOŚNIAWielka Matka pramatkamatekMa Amma wymamrotanaw wodach NiluMammamma MaMagna Prima MateriaPrima A-nimabiała w mlecznej przędzy niebiosczarna w czarnym padolemmmw mgnieniu oddaleń żółtaże aż czerwonanaglepośród lodowych tchnieńspadaw samym środku zamieci mościtkliwą niszęnaprowadza strwożone oko przepiórkina wątle źdźbłowykrzesane z ośrodki zmarzniętej grudyosłania przed wiatrem główkę przebiśniegujuż ani słowa więcejten zachwyt chce być jedynie pomyślanychce być bez słów splatany wityi dowijany wciąż nową ptasią nutą.193

* * *Nie tylko jaale i ty masz mieć teraz oczyotwarte za dwojemój środek ciężkości─ statyczne jądro ─już nie jest dłużej we mniejest w tobie.194

Wielka pauza(1996)195

Z PYŁU W NICże nie z gliny powstałeś leczz pyłu gwiazdyprzez siebie w głąbniebawemprzejdziesz na wylottydzisiaj jeszcze zachłannawargotypromienna ciżbomyśleń i chceńa jutroczarny tunel w niczymtyw nigdzie nic.196

ROZMOWA Z RIMBAUDEMJak trafnie postąpiłeś wyjeżdżając stądpanie R.bo czyż nie lepiej istotniewejść w czytelny układchoćby z przemysłem tekstylnymna tym statku pijanymzaładowanym bawełnąalbo sprzedawać strzelby i tak dalejniż bez wyraźnej przyczyny gapić sięjak światło samomnożysię i samoszerzywzdłuż linii, kątów i figurlub dociekaćczy forma formasissimada się z punktu przez liniędoprowadzić do bytu na płaszczyźnie stówczyli do końca swych dnizaplątać się w snucie zagadkowej niciprowadzącej często donikądktórej w dodatku nikt tutaj─ w świecie interesów ─poważnie nie wygląda od ciebiei uwikłać się w nieprzewidziane pierwej supłydomniemanego kłębkapodczas gdy jasny żagielraz tylko darowanej chwiliniepostrzeżenie uchodzi w mrokktóry się kłębi tuż za zwodniczą linią widnokręgugdzie przez szczeliny bytu prześwituje nicośćlub ─ jak kto woli ─gdzie się czai krociogłowy smok(a łbów jego nikt nigdy do końca nie zetnie).Więc słusznie postąpiłeśrzucając w diabły to zdradliwe miejsceniepojmowalnych światówwdając się w interesy na statku załadowanym bawełnązdatną w sam raz do owijania słówz tą ich krnąbrną naturąi do tłumienia w nichnadto pulsujących znaczeń.197

Takw samą porę zdołałeś ujść całostąd do mierzalnych stref oczywistościw których sens egzystencjiktoś na upartegozdoła palcem wystukać na prostych liczydłach.III 1995198

W LIZBONIEdla Fernanda PessoiWiem jaki masz dziś kapelusz lecz mi powiedzktóre z imion dziś nosiszte twoje imiona, przebraniaheteronimy, maski, zmienne „ja”na co ci się zdałykiedy to obce, dziwne siadło w nogach łóżkamówiąc ci niedorzeczne zdaniaw które choć wierzyć nie sposób uwierzyć się musi ─te twoje maski, przebraniatyleż się w tych imionach skrywasz co uwielokrotniaszbo każde z nich ci rzuca własną wiązkę cienia do stóppo cieniach tych cię rozpoznałamgdy tylko uchyliłeś kapeluszasiedząc przed swą kafejką w wysokiej uliczcenisko w dolebielało w pozłocie blaskutwe miasto bardziej stromo na wzgórzach rozpięteod Rzymuw wąskich liściach eukaliptusatlił się gorzkawy aromat zmierzchu i bliskiego morzaktórego słoną bryzę wciąż czułam na wargachsiadłam obokpręgi wielocienia w krąg nas obrysowałylub może tylko je odgadł mój wewnętrzny fiolet─ więc powiadasz że w księdze wszechświata ledwo fraząjesteśmy, sylabą w ruch puszczoną trybami możliwościnależnymi wariacjom, przemianiewięc życie jest niczym więcej jak życiemi nawet miłość nie pomoże zapomnieć o bóluże się wie o chwiliw której to obce, dziwne siądzie w nogach łóżkaz tym słowem niepojętym co zapiera dech ─więc powiadasz, że nie pozostaje nam już nic innegojak znowu podjąć przerwane milczeniei że ─ ─XI 1994199

200

ODYSEUSZ DO KIRKENie czyń mi tego, Kirkejuż mi więcej przyjaciół nie zamieniaj w wieprzeniech cię zadowoli chrumkająca trzodaktórąś mi wzięła dotąd. Wzrok odwracamtak jej widok ─ wcale nie śmieszny! ─ hydzi mnie[i wstydzi.Zostaw mi bodaj dwu-trzech starych druhówbym miał z kim przy kielichu wspominaćczas nazbyt szybko zbiegły nie wiadomo na czymniech mi przy tym nie psuje skupienia ten szczegółże komuś wyrósł ryj czy ogon nieprzystojny zgoła.Mówisz, że łatwo znajdę druhów młodychco chętnie ucho skłonią na bieg moich przygód?Sama nie wierzysz w to. Raz ─ że różnica pokoleń(oni tam zwykli stadnie wokół samych siebieten huczek wszczynać i pić sobie z dzióbków)na cóż im taki jak ja zrzęda, dziwakco nie umie do swego domu trafić (i tak dalej)a dwa ─ zbytnio leniwym by się przyzwyczajaćdo czyich nowych przywartu już zgadywać nie muszędość, że polegać w jakimś stopniu na nich mogęznając na pamięć ich miaręi w tym co górne i w tym co ułomne.Ale spójrz, Kirke ─ zanim sen jaki rodem z Kapadocjilub jeśli wolisz, z projekcji Gaudiegopchnie nas wahadłem aż się zachłyśniemywisząc pomiędzy dwiema otchłaniamiistnego bytu i domniemanegowraz ze mną w chwili tej ─ tak nierzeczywistej! ─między zmierzchem a nocą ─ tak irracjonalnej! ─spójrz na pobłękitniały teraz asfalt drogigdy tu i tam światełko nagle się zapalaw pojazdach mknącychżółto się zapalaniczym ta skąpa lampka w chatce dawnych wiosekktóra do mnie mrugała bym na popas stanąłi do ptaków, ażeby poniechały lotui do gwiazdy ─ a gwiazda jej odmrugiwała ─ ─a mnie za świat caływystarczał wtedy listek przyklejony201

kroplą deszczu do szyby, co imitowałabezmiar pustek ─ ─Ten co życia godziny zwykł dzisiaj tasowaćciżbą obrazków wideo, w rozbłyskach dyskotekczy zdoła pojąć to co czuję jawidząc światełko żółte w niebieskawym zmroku?Ten widząc mnie czy krzyknie─ a pamiętasz rakiktóreśmy wypatrzyli w tamtym stawiepośród sterczących w mule skorup małży?Jest milion innych stawów a mnie tylko tenprzez sny przyzywaja com obiegł światyja com morza opłynął zakosztował cudówdziwów doznał i przygód ─ chciałbym jeszcze razten choćby raz jedyny pobiec tamtą miedzączy ścieżką za ogrodem dziadkawzdłuż drzewek czarnej wiśni obok gąszczu malini dobiec do torfowej grobli gdzie mnie żółtobrzeżekczeka pewno i traszka wśród płowych szuwarówa ważka się gotowi mój grzech niewyznany,dziecinny zważyć pilnie na swych skrzydeł szali ─Ale nie o tym chciałem. Słuchasz mnie?Biegnąc po kole czasu właśnie dziś dojrzałemwłasne plecy przed sobą i na wskrośprzeniknął mnie przepastny, lodowaty ziąb.Nim się ze sobą minę pozwól więc pogadaćze starym przyjacielem czy on czuje teżten wiew znikąd donikąd co stropił mnie wielce ─Słuchaj-no, Kirke─ jeżeli z tobą tu gadam, a nie z jakąśna poły opróżnioną flachą czy kielichem ─już mi więcej przyjaciół nie zamieniaj w wieprzezostaw bodaj jednegokorci mnie, by wiedziećco on na takie dictum które zbija z tropuzagarniając nas raptem w swój bezkresny przeciąg.XI 1994202

SKARGA SAFONYCzyniłam cię wymowną, boska liro, po wielokroćwięc czy się teraz godzi jąkać tak szkaradnieczemu myślipierwej tak chyże jak u jelonka kolananie dopadają już w porę słów należnych sobierozmijają się z nimi i plączą znaczeniaszpecąc znienacka mowę bełkotem idioty ─O, moje przyjaciółki, nie próbujcie przeczyćja, która tak wspaniały otrzymałam darja, którą muzy sławną uczyniłydarząc mnie sztuką układania pieśnisama najlepiej z tego zdaję sobie sprawęwięc nawet jeśli wiem, że nie dotknę nieba ramionamiprzecież ─ ─O, moje przyjaciółki, wprawdzie od pewnego czasumylę wasze imionanadal jesteście mi bliskie wy, którewiecie na czym zbiegały mi dnipatrzcie co mi niewdzięczne terazwyrządzają słowaledwo zbliżę się do nichpierzchają niczym dzikie kozygdy je potrąci cień orła kołujący wyżejchoć zda się mam je na końcu językato rozbiegają się w popłochuto znów tłocząi przewracają jedno przez drugieże nie sposób pochwycić wątku ─ ─I gdzież są owe dni gdy naprzeciw mniezwykł siadywać mężczyznaby moje słowa przyjmować z zachwytema one niczym śmigłe jaskółki o zmierzchuutrafiały w fiołkowy ton wzajemnych westchnieńwiążąc się migotliwie w misterne strukturybliskie chmuromi wirom fal na tafli morzaa dzisiaj z trudemgramolą się niewprawnie na pobladłe wargimyląc znaczenia, tracąc wszelką barwęże od tego już samej mi ciemnieje w oczach203

i w uszach narasta szum przejmujący który ustać nie chcejakbym w skale tunelem rytym szła i szłamrocznym tunelem który zwielokrotniapogłos kroków co w dzikim mijają mnie pędzie.Ja, która pierwej zwykłam ledwo dotykając ziemibiec ścieżką wśród wysokich traw lub złotych zbóżz których co rusz skowronek wystrzelał spod nógpodniebnym trelem równym mojej pieśniteraz mrocznym tunelem brnę w huku żywiołówi w miejsce dawnych pieśni jeno słyszęten nieprzestanny szumpogłos łoskotówjakby muszla mórz wszystkichwszystkich oceanówprzywarła do mych uszu już nierozerwalniei jakby szum chciał w muszlę przerzeźbić mą twarzo wiele bielszą niż jajo ─ ─Skoro nie dotknę nieba ramionamimoże czołemzmącę odbicie jego w morskiej toniby w muszli mórz na zawsze zgubić obrys znaczeńzdradliwych i zatartych nie do odgadnienia.O, przyjaciółko moja czy też córko,może siostro, której imię znowupróżno zgadnąć próbuję ─ spójrz.We śnie szpulę pamięci wypuściłam z rąkgdym schylała się po niąnagła fala Letywezbranej niespodzianie dosięgła mych wargi tak ─ nader przedwcześnie! ─przyszło mi oto doznać smaku niepamięci.Jeszczem tupo tej tutaj bytująca stronienie doświadczając przecież Styksuktórego zarys nawet nie majaczy mgliście przede mnądoznałam przedwcześniesmaku nieprzebłaganej i podstępnej Lety─ jaktóra niegdyś tak wspaniały otrzymałam dar ─ ─Skoro nie dotknę nieba ramionamiczołem zmącę odbicie jego w skalistym dnie morzawspomną mnie kiedyś ci co przyjdą po mniegdy do ucha przyłożą muszlę wyrzuconą z głębinby łowić z niej szmer pieśni mojeji zaniemówienia.1994/IV 1995204

I MÓWI SAFOod teraz już przestaję się o dębiebaćjuż mi więcej─ matko ─nie umrzesz205

DWAJ PANOWIE Z WIEDNIAFeliksowiRazumowskigasse z tej a zaraz z tamtej stronyParkgassetu Musila nieco dalej Wittgenstein.Ciekawena ile ci panowie się znaliczy ta sama─ w pół drogi między nimi dwoma ─była tu wtedy pocztagdzie zapewne słali listy kupowali znaczkibo z pewnością ta sama na rogu nadal jest aptekaz podcieniem(w podominikańskim budynku)mogła ich przywieść w jej progi chwilowa bezsennośćkatar, chrypkalub tylko lekki zawrót głowy.Czy uchylali kapelusza mijając sięa piesczy któryś z nich tędy wyprowadzał psa?To samo metro dla obu(jeżeli już tu wtedy było)w każdym razie z pewnością kościół(zniszczona w 1721 roku przez Turków fasadaodbudowana wnet)ale czy zachodzili do kościołai czy w ogóle przebywali tu w tym samym czasie?Inny filolog by opukiwał grzbiety katalogówtonąłby w wirach faksóww zwojach ich skłębionej strugizwłaszcza ubiegałby się pilnie o stypendianurzał się w kłębach domysłówrozdłubywał temat ─Wiedeń, nieprawdaż, miasto czarującewarto mnożyć przyczynkipomarudzić, zwlekaćbyle przedłużyć pobyto dzień choćby, dwa206

a ty szast-prasti już nas tu nie ma.Dobrze choć, że pogoda nam dziś dopisałai że też tak od razu trafiliśmy tu!Wiedeń II 1995207

MONOLOG KIRKESkoro raczej ociągasz się niż spieszyszze swym powrotemskoro tak okrężnymi drogamizdążasz podobno w progi domuchoć w istocie oddalasz sięi oddalasza ona ani nie potrafiłazatrzymać cię aniteraz przynaglaćbyś ku niej pospieszałczy aby na pewno─ tak prując szyjąc i prując ─ona pragnie mężczyznyczy nie woli zwodzićfrygida(bo leciwa zbytby ją zwać nimfetką ─)jakże mi dziwnata przysłowiowa wierność jejczy też przebiegłośćtak szyć i pruć by znóww ręcznej robótce się schronićprzed pieszczotą mężczyznyprzedkładać chłód czystego płótnanad zmiętą pościel lepkąod jakże słodkich soków miłosnych uniesieńlecz i ty zali nie jesteśtakże dziwnytakiś niby zmyślnyprzebiegłya kiedyodsłoniłam prawdziwe obliczetwych druhówich utajony pod maską obłudyryj pospolityczemuż208

nie czarodziejkę swoją we mniewidzisza jakąś wiedźmę bez małanie kobietę płonącą z żaru uczućtylko ─kto tu złośliwszy niecnyktogdybym istotnie była wiedźmą przecieżjuż byś się stał ─ale ty nie słuchaszszukasz wybiegów wymówekwciąż te parole parole parolewreszcie przejrzałam cięha, nie próbuj przeczyćjakże tobie wygodnie z tą Penelopą w tlektóra szyje i prujei rzekomo czeka ─ ─tak tak takjakże wygodnieodgrywać rolę wiernego małżonkaktóry się głowi poza tymjak by tu nie być z nią razemczym by się odgrodzićgotów nawet wszcząć wojnę byle czmychnąćz łożaach te parole parole paroledoprawdyładna z was paradobranaale jużem przejrzała cięnie próbuj przeczyćty nie potrafisz kochaćco najwyżejumiesz zatracać się w czczej gadaniniepiękne słówka o tak takw tym jesteś mocnyBogowieczy ta noc się już nigdy nie skończymam się tu sama do świtu209

z boku na bok przewracaćbez zmrużenia powiekpodczas gdy ciemność dyszyod spazmów słowikai oszałamia bezlik ziół swą woniąte cząbry mięta szalej i duszne goździki ─ ─Już z przewróconej burty nocyciekną zorzez ich pozłotą się mieni róż i seledynya ja tu nadal sama z palącą udrękągdybym swymi ustami dziś dotknęła skałpewno by trysło z nich źródłoz błysku źreniczdobią byłabym skrzesać jasny gromtylko jednego głazu poruszyć nie zdołamtego w twej piersiależ nie nie dlaczegoależ skądnikt cię gwałtem nie trzyma tutajcudzoziemczejedź proszę wracaj do swojej Itakiskoro taka twa wolato coś wziął za mą łzę jest rosą z różywitając ranekwtuliłam twarz w jej płatki dla ochłodyale spójrz jak się miota morzejak zrywa się wiatrtrzeba ci będzie podróż odłożyć do jutra.X 95/II 96210

STRASZNA BAJKAJa córa kanibalaja siostra wilkołakaprzed lustrem się przystrajamniosę wino w koszykuniosę ser i krakersymam kapturek czerwonyznam swą kwestię na pamięća teraz zjedz mnie wilkuproszępołknij mnie całą.W ciemny las się zagłębiamsnem spowita jak szalemja nieodrodna córamrocznego kanibalawypatruję cię wilkuw czerni ciernia na krzakachja córa kanibalaja siostra wilkołakaja wietrznicazmiennicaja wieczna Meluzynado ciebie się podkradamw pościeli się przeginamwilczy głód we mnie wyjei miauczy kot marcowykiedy w chwili sekretnejwyprawiam się na łowyo chwilo, jakżeś miławreszciem cię wypatrzyła ─obrysuję cię w kolekrechą kredą zaklęciemjuż mi wilku nie ujdzieszbędziesz moimnieszczęściembędziesz moim na wieczność.211

Oczy me w głąb zapadłylica wklęsłypobladłyjamka ust lodowatacóż to za niedorzecznośćzamiast hożej dzieweczkiw łożu szpetne widziadłomasz mój mężu kosmatyjeszcze okruszek serastrzęp wstążki i czepeczkai gdzieniegdzie kosteczkiha!czyjeż to kosteczki ─ ─Co to byłoo Bożejakie zimne to łożeni wilkani kapturkaz rąbka nocy sen ściurkaa za oknem po dworzepierzcha w las jednorożec.XII 95/I 96212

INACZEJ MÓWIĄCmoja wolność to jest słowo które zmilczęalbo zapiszę na skrawku papierużeby przekazać je tobiemoja wolność to przygodny pisakpatyk albo długopis wzięty do rękiżeby od niechcenia gryzmolić na piaskuczy na odwrocie zużytego biletuesy-floresyalbo żeby posuwać nim do przodu literyjakbym chciała przeliterować światchcąc go uczynić czytelniejszym bodaj trochęi bodaj trochę tym sposobem także go popchnąć do przodumoja wolność to jest język w jakim zwracam się do ciebiejęzyk w którym przyjmę twoją odpowiedźaby się z tobą spotkać bądź rozminąćale moja wolność to przede wszystkim ta chwilaw której nachylam ku sobie słowapod bardzo szczególnym kątem chociażby po tożeby przestały tak odskakiwać od siebie jak oparzonechwila w której na trwałe zespalam je ze sobąnieomal węzłem małżeńskimspokrewniam je sensami w klany grupy i strofyi uładzam je uładzamwciąż je uładzamżeby wreszcie przestały się pożerać wzajem połykać─ jak to mają w zwyczaju ─a więc wyprowadzam je ze stanu dzikiego kanibalizmuboczenia się na siebieja dawcaja sprawca planety wiersza gestem królewskimuwalniam gowypuszczam na wolnośćtchnąć weń na koniec cząstkę własnej duszy(nawet gdyby to wszystko miało się okazać katastrofąmój wiersz i takbędzie niczym czarna skrzynkaw każdym razie to w nim213

w jego strofieskrywa się dowód na istnienie chwiliktórej poza tym w ogóle już nigdzie nie mai której może nigdy zresztą nie byłodla nikogo więcej prócz mniemnie sameji to jest moja wolnośćże właśnie mogę taką oto chwilęzdjąć sobie z półki bezkresnego czasuuformować jązatrzasnąć w podłużnej skrzynce czarne) strofyi zatrzymaćprzytrzymać─ ale czy na zawsze?powiedz─ na zawsze?)I 1996214

W POLU WIELORAKICH FIGURW polu z jasnym kwadratem przy bocznej krawędzi─ zbłąkany jeździec ─roztrącasz białe pionki owiecniebo z epoki Merowingówz brył nieforemnych obłokówpróżno buduje obwarowanie przed blaskiemw upaleczas nie upływaw upale czas rozmazuje się jak zegarki Dalegoi przelewa poza swój własny konturz drobnych odprysków skałwyłuskujesz ziarnka mitówrozsianych szczodrze w tej glebiei w mroku lasów Bretaniitropisz ślady menhirów które uszły ku morzuby sterczeć nad brzegiem jak wierszco w pół słowa zamarł na końcu językai już czujesz obecność wielkich figurktóre tamują ci ruchyjakbyś znalazła się także w ich zaklętym kręgużadna stąd wieża strofynie spieszy aby trwać przy tobie w potrzebieni laufer zdalnych znaczeńnie sforsuje tych zatrzaśniętych brampodjęta niegdyś partia ze światem i czasempozostaje więc nadalnie rozegrana.Chateau Pruniers 1993215

Z BRETANIIBadasz profile niebamiędzy menhiramiosadymocno już dziś zwietrzałychwzniosłościciemność słana z góryciągnie ku tobie z prędkościąwiększą od światłaniespodziewaną tarczą przeciw niejstaje się oko dzikiego powojuktóre z kamiennych szczelinotwiera się ku gwieździez ufnością.216

* * *Ta różaktóra właśnie zakwitła w ogrodzienie zna żadnych o sobie sonetówani tej ody Ronsarda(mignonne, allons voir si la rosequi ce matin avoit desclosesa robe de pourpre...)ani wie kim on byłnie dba o rym wpisany do kunsztownej strofyale wieże jest różą.Zrazu duka niewprawnie swój pąkdygaduka znówdygaa potem coraz płynniejodgina płatek za płatkiemodgina zapachi oblewa się pąsemskładając raptem coś na kształt:mignonne...Teraz już wyraziściesadowi się w podwojonym kwadraciea-bb-a a-bb-adookreśla swoisty trójkąt(koronę)z łuku cdc(wraz z jego lustrzanym odbiciem)napina ten luknapinawypuszcza strzałę ─i utrafia w samo sedno tej chwili.217

Z CZERWCA 1991czerwcowy ogród wyfiołkowanyirysamikipiod pełni blasków odpełni różupiwoniii pełnia życiawłaśnie mi się przechylaprzez krawędź tegoco jeszcze widzialnepoza mnąsześć stopni wtajemniczeniapracowitych dziesięciolecijuż ─ biorąc z grubsza ─rozumiem gwiazdęgrudkę ziemiziarnko soli oceanujednakże kto wymyślił kolibra─ jako jego samegoi jako nosiciela pyłkuz oszołomień kwiatów?218

* * *Taki upałże aż zaparowało mowęspółgłoskizwłaszcza te dryblasie jak szczapywolą bawić się w chowanegodźwięcznabezdźwięcznai dźwięczna znówzależnie od okolicznościsensy plączą sięw nazbyt obszernych fałdachniespodziewanych zdarzeńpo co tu mówićo czymlepiej mamrotać prychaćmruczećjak kot.latem 1991219

* * *Właściwie nie ma tu nicdo dodanianicdo zrobienianicdo napisaniapozostawieniapo sobiewnetcisnę w diabły to swoje „ja”─ jak stary sweterz ponaciąganymi łokciami zbez wyraźnych znaków szczególnychdo rozpoznania.1991 (przy urodzinowym kielichu)220

Najwyższy czas żeby coś się stałoale czas nie istnieje skoro nie ma zdarzeńBOSKI DYLEMATktoś ─ gdyby był ─ winien krzyknąć stań się!jednak nie ma nikogowięc i głosu nie ma.Czym tu się głowić skoro nie ma głowyw co by tu wejrzeć skoro oka brakjak tu się stworzyćz czego w co wywinąćco z czym zespolić albo z czym rozdzielićprzecież nie sposób przez wieczność być w kropcetylko z powodu braku czegokolwiek!Jak by tu zacząć skoro brak początkui na czym skończyć gdy rzecz końca nie ma ─ ─o słowosłowosylabowygłoskomój słaby punkciewidmowa powłokowypłyń na falach prawdopodobieństwaw mglistych przeszeptach faktów i przypuszczeństając się ciałemi mnie dozwólstać się1991221

IMPRESJA Z LATAWody i wodorostyłuski barwyłuski światła i zapachulatem w ogrodzie botanicznymtłoczą się RenoiryManety Monety i SisleyeKobieta z parasolką patrzy w lewokobieta z parasolką patrzy w prawoplamy słońca ─ jak złoty bilon ─spadają przez liście tak sypkoże niemal słychać jak toczą się z brzękiemżadnej czerni dla Monetaczerń nie jest kolorempowiedział czy napisał mniejsza z tym ktoznów woda i wodorostyjakby świat dało się trzymać w ryzachna uwięzi z tatarakuKobieta z parasolką patrzy w lewokobieta z parasolką patrzy w prawocałkowita nieobecność drapieżnych kwestiinacisku tych czy innych kręgów politycznychwerbujących cię pilnie do kolejnych misji dziejowychtu chciałoby się najwyżejmieć takie długie długie włosyi w zamyśleniu powtarzać w kółkotylko ten jeden wyraznenufar1990222

JADĄC W STRONĘ ZAMOŚCIAChmur koleina niebo przeginawloką oddalę zielone szalemienią się w oczach paski Roztocza.Kocie pagórki rude pazurkii pręgi bure pną się pod chmurępylna drożyna łuk swój napinakonik na niebie już łeb kolebie.Rudawe oko mierzy wysokokurczy się chatka na kurzych łapkachizbica krzywa jak Żyd się kiwa.Doły wybojebieguny mojeZ pustek wyrastajawi się z nagłaNa sentymentachwyciska piętnozwarty tors miastaPadwa nie-Padwai ornamentachRINASCIMENTO.wiosna 1991223

* * *granatowa chmura pod wieczórz mlecznym otokiem na brzegachjakby dym ją spowijał od wewnętrznych żarówdołem ukośnie słońcenagle ptaki i liście z kępyjaskrawo kolorowych drzew na stoku wzgórza(żółcie, brązy i czerwień karminowych krzewów)pospołu wymiecione zrywem wiatru w góręprzez chwilę ptak i liście są nie do odróżnieniażaden liść ani myśli żeby spaść na ziemięwstrzymuję oddechchciałabym na zawsze zamieszkać w tym okniew którym w tej chwili wypatruję burzyniech wreszcie gruchnie piorunsercełaknie odrobiny trwogiby stłumić zachwytjego nadmiar rozsadza mi brzegi oddechuIowa 1991224

W JEDNEJ CHWILINieznany ptak śle mi z ukrycia porozumiewawcze tonypsiak ściga skosem trawnika szarą wiewiórkęaż do utraty jej z pola widzeniazbliżam się do pojemnego sercaklonuktóry zdawał się przywoływać mnie tu od dawna.Od strony rzeki dobiega raźne pokrzykiwanie wioślarzypracowite terkotanie świerszczy gęstą siecią głosówpróbuje li tylko sobie zagarnąć cały blaskpóźnego wrześniaktóry właśnie rozzłaca od środka mnie, rzekę i siebie.Wszystko jest jakby miało trwać wieczniewszystko jest jakby miało już takim pozostać na zawsze.Iowa 1991225

PESTKI DESZCZU VI*zapach skoszonych traww nicnierobieniuw gapieniu się na światjakże długie to życiemoja dusza chętnie tutaj sprzymierza się z drzewemz głosem ptaka i świerszczai z milczeniem mrówkiw moim pokoju ─ zapewne spłoszony wichurązagościł drobny żuczek z zamaszystym wąsemmusiałam wyprosić go za okno:„nie mogę z panem dzielić ni stołu ni łoża”***brzózkozłoto-biała smużkow polu jesienigdziena zew cykadciszę przechodzą ciarkiCZERWIEC 1994Znieruchomiały nawet róże.Bardziej kwitnąćjuż niepodobna.DESZCZjaskółka pojęła w lotże muszka już wieo deszczu*lgnę do ciebiejak przywierają do skał omułkichłostane lodowatym wiatrem226

ZNIKOPISwiersze mi się porozpraszaływ proch sproszyłymi się szerszemi się popro-W ALPACHVôtre Majestè─ góry.Zapiera mi dech.Vôtre Majestè─ słońce.Jestem olśniona.*Nie tylko ty, lichy robaczkuchwytasz się łapkami za głowęw niemym pytaniupatrzsłońce też przemierza obszaryrozgląda się po niebiewypatruje iwypatruje wciążBoga.*budzisz iobjaśniasz mimoje „ja”*czy już staję się łoskotem twojej krwijak tymojej227

ZE ZMIENNYM CIENIEMJakot, muszlaczy kosmosjednako zwinięci w kłębekna tej samej drodzemleczneji zagłębieni w problematyczną czerńfirmamentujednocześnie chłoniemy chciwiestały blaskwtaczany na sam szczyt swego istnieniaze zmiennym cieniem.228

Mówię do ciebie: spójrz ─czy ten kamień, albo skrzydło owadanie układa się w taki deseńjakby głównym celem naturymiał być ornament?Zmierza ku niemu rybagwiazda na firmamenciei kolecchoćby na tej giętkiej gałązce jeżyny.A ty zaprzątnięty własnymi myślamimruczysz: ─ to tylko fasada─ i słowo „fasada” w odniesieniu do tegoo czym myślę japrzejmuje mnie nagłym chłodem.Z PRZECHADZKI229

NAD STAWEM, PRZED NOCĄDeszczSitowiei czasem odgłosy żabjest jakby wielka ciszaprzesiewała się do tej małeji jakby małanabierała głębokiego wdechuby móc odskoczyć znówdo tamtej wielkiejopodalna drutach telegraficznych─ jak na pięciolinii ─czarne nutkiprzeskakują to tu to tamzarysowując w ptasim locie począteknaszej wspólnej melodiidzień posłusznie połyka ostatnią kapsułkęświatłajuż wkrótce sengranatową gąbką zetrze tablicę dniaz seledynowych zdarzeń.VI 1995230

DZIESIĘĆ LAT PRZED KOŃCEMWiek dwudziesty się skończyłzanim się skończyłchociaż dokładnie nie wiadomo kiedy.Mógł odejść w tym dniu w którymzmarł Salvador Dalijak gdyby los epoki ważył sięna szali tak absurdalnych wąsówjak te jegoobmyślanych starannie co do włoskaby mogły dawać odpór grozie skrywanej pod krechąśrodkowych dziesięciolecia przy tym ciasno zwiniętych jak grypsktórego jednak nie ma komu podać.Wiek dwudziesty przeminął zanim skończył bieg.Musiała go zawczasu wziąć z sobą do grobuskrzętna kolekcjonerka z WenecjiPeggy Guggenheimprzyszpiliwszy wpierw wiele z .ducha tego czasuw swej prywatnej galeriipod drzewkiem Calderagdzie dotąd jeszcze mruczy kot Paula Kleeprzy zamilkłej gitarze Braque'a i Picassa.Bez Bette Davis bez boskiejGrety Garboo czym tu mówić to już koniec koniecwkrótce przyjdzie pożegnać ten ostatni mitnogi Marleny Dietrich─ daj im Boże zdrowie ─bo choćbyś umiał stworzyć milion równie pięknychten wiek nigdy nie uzna drugiej pary nógnad te które─ kiedy był jeszcze w szampańskim humorze ─raczył raz wykreować.Gasną mity symbole gwiazdyi ulubieńcy na miarę stulecia.Wśród niezliczonych kroci szarychnierozpoznanych bytówtym głośniej musiał umieraćnawet cichy Beckettzwłaszcza że nikt podobny mu już w tym wiekuraczej się nie objawi.231

Na przełomie roku 1989 i 1990pękła wreszcie nazbyt napięta od półwiecza strunaustrojuktóry mienił się być rajem(choć miał być nim główniedla przyszłych pokoleń).Ten ustrój ─ rzecz ciekawa ─stworzony do absolutnie wyższych celówniż cele najprostszejakie zwykły zaprzątać zwyczajnego człowiekado życia się nie nadawałw końcunie tyle nawet w starciach ulicznychi nie w walce poległco raczej się zepsułjak krwisty befsztyk stale odkładanyna jeszcze inną okazjęi wiecznie na potemlub może skisł jak zupa właśniecóż że zrazu zawiesistaskoro w poręnie było komu jej postawić w chłodzie.Przyszło więc obejść się smakiem(a zwłaszcza abszmakiem).Gdy by ż rewolucje zaczynałyi kończyły się na triumfalnym salucieniestetyone lubią się jeszcze toczyća tocząc się pluskać chlupać i bulgotaćpóki nie stoczą się w bełkotlubią też dreptać w kółko.Równie niefotogenicznie jak rodzinę carówna wstępie pomordowanotakże na odjezdnympodle i po zbójecku rumuńskich małżonkówsprzątnięto─ przez zbędny pośpiech ─katów zmieniając w ofiary.Wejście w sfery kosmosu właściwieprawie nic nie zmieniło w wymiarze tuziemskim232

wszystko w zasadzie zostaje ─ jak dawniej ─do rozwiązania w przyszłościzmiana perspektywwzajemnych odniesieńnadal nie zdaje się wchodzić w rachubęi ciągle jeszcze na przejściach granicznychlud po staremu wodzi się za łbyz kątów powyłaziły zamierzchłe upioryz tępą pałkąi znowu patrzą kogo bićchoć sądzono że taka rzeczjuż się nie powtórzy.U nas z kolei dziś wyszło na jawże przeciętny Polakchoć dotąd umiał głównie być poetąi komiwojażerem palących ideiza które zwykł kłaść głowę z przedziwną ochotąteraz chce gwałtem dobrać się do mioduprzygranicznych handelków w nie najlepszym guścietraci twarz i tak dalejszczęściem ożywia się islam w sąsiedztwiestąd Polsce powtórnie się kroirola przedmurza chrześcijaństwa ─ ─to stary naszdobrze już wysłużony konikszachowy (choć od biedy zdatny jeszcze na odsiecz)może na nim z odmienioną miną Polak wskoczywreszcie przez próg Europyktóra ─ chcąc nie chcąc ─ przecież uchyli mu drzwi.Litwa zbyt szybko zdarła ─ jakże twarzowe! ─ maskipolitykom zarówno wielkich mocarstwjak i małychktóre bywają mocne w czczej gestykulacjiczy wzniosłym słowieale nie w wyciąganiu konsekwencjize składanych oświadczeńzanim zdążyliśmy się nacieszyćnadziejąpo szumnej gadaninie pozostał namcierń wbity tak głęboko w piętę że o sobie znakprzy każdym daje krokua nie ma sposobu by go wyjąćnim się otorbi z czasem ropąktóra ból przytłumi.233

Niewykluczone że wraz ze śmiercią Sacharowawraz z jego tchnieniem przez sen─ tym ostatnim ─wyparowało w powietrze sumienieufundowane w tym zakątku ziemima je od dziś zastąpić właśnie kac i czkawka.Wiatr historiiw nadto wartkich porywach odsłoniłgłośne choć tajne groby przeważnie masowesławiony wczoraj w pieśniach wódzaż nadto okazał się ludobójcą którym był wprawdzie od[zawszeale dopiero teraz stał się nim formalniesiedemnaście milionów zgładzonych jego wyrokiem[wczorajpewno znównie powstrzyma ręki kolejnego gorliwego poetyprzed zrymowaniem jutro następnej kantatyku jego chwale lub przeciwko niej.Nie ma komu pocieszyć Boga.Tutto fa schifo / non scriveró piu 2 .wiosna 19902 Cesare Pavese.234

WIELKA PAUZANajpierw myśliszże to rozłupany na pół orzechnaszego światajedna polowa przeżutadrugachoć się otwiera na wielość znaczeńnadal zakrytarzekłbyś ─ twardy z niej orzechdo zgryzienia ─tymczasem cykl się obracai nagle wszystko jest zupełnie inneniż kiedykolwiek dotądi nawet już nie to ważneże kończy się tysiąclecie jedno czy drugiealbo że nowe się zaczynato coś więcejo wiele więcej inaczej niż nam się zdajeoto wciąga nas w wirwielka pauza.w swój lejCzy nie sądzisz że dzieje się takjakby wyłupywała się z nasnowa eraniepodobna do niczego co było dotąd ─Tracę głowę.Czy ktoś mógłby mi pomócczy mogę komuś pomóczagarnia nas w lej swój wielka pauzadokąd to zaprowadzi ─Może trzeba się uchwycić tegoco dobrze znane ukochane lub odrzuconeale znane ─Przeszyci na wskroś bolesnym kolcemnaszej urzekającej epokirwącej235

jak koń co zerwał wszelkie wędzidłamyrażeni zachwytem i grozą rzeczywistościtej co faktycznie jestczasem─ a nie li tylko obrazem czasuświatem─ a nie li tylko jego obrazemdoznający wielorakich smaków─ a nie samych przekazów o nichna palcach na paluszkachobchodzimy te przedziwne istoty─ swoich następców ─istnych przybyszów z innej cywilizacjiwgapiających się w pozórw mamiące odbicia rzeczy tego świata.Czy nie sądzisz że dzieje się takjakby z naszej starej planetyodrywała się innajuż nie zasiedlona przez podobnych namtych od tysiącleci podobnychdo mnie do ciebietakich samych jak myi jak my niepodobnych zarazem do tychzrodzonych dopiero coterazprzybyszów innej cywilizacji ─Popatrz na te maleństwa zawczasu pojmanew sieci niewidzialnych lecz istniejących promieniwplątane w elektroniczne sieciw impulsy ekstatycznych wibracjiczyż nie sąjakby zdalnie sterowani stosownym pilotem ─włącznik wyłączniki jeszcze na to zagłuszająca wszelką „mojość”fala złowieszcza tonówwbijanych przez ucho pod mózgową korę ─Nie muzyka lecz zgiełk.(Nawet jeżeli przejaskrawiamżeby coś uzmysłowić mnie i tobie ─dokąd to zaprowadzi, powiedz.)Kim oni są ci nowi236

kimże sąmylący jakże często bramymiędzy jawą a snemmiędzy snem na przeciąg nocya snem na zawszeobywający się bez rozróżnieniaco jest fikcją co faktemco bólem bólua bólem do pomyślenia(wzrost okrucieństwa nieletnichczyż nie przemawiałby za tym?).Tracę głowęzagarnia mnie w wir swój wielka pauzaw przerwanej zbyt gwałtownie sztafecie pokoleńno i ten rozziew świadomościrysabardziej przepastna niż Rów Mariańskiw głębiach oceanutakże rodzaj ich zniewoleniawielorakich uzależnieńco myślisz o tymo nas o nich i w ogóle.Muszę uchwycić się czegoś co dobrze mi znaneco urzekało mnie i nadawało sensodchodzącemu właśnie temu mojemu czasowi.Czy ktoś mógłby mi pomóc czy mogękomukolwiek pomócgdy w swój lej mnie zagarnia wielka pauza.20/21 X 1995237

Wiersze niektóre(1997)238

W PŁYNNYM STANIEWody mojego ciała kryją w pęcherzykach snuróżowe ukwiaływody mojego ciała kiedy nie widzęwabią trytona o wypukłych oczachjakby zbiegłego z płócien Paula Kleeby go utulićutulić ─wody mojego ciałakryją brunatne i czerwone algi.Kiedy śnię ─Saccorrhiza bulbosa podnosi mi włosyże aż stają dębakiedy śnię ─Macrocystis piriferakrocionoga i długa jak jamnikmnoży mi ciarki na grzbieciei przechodzi mnie mrowiempodczas gdy Ciaudea elegansjest różową nutąa raczej kluczem do niebiańskich melodii(zresztą sam zobaczPetit Larousse en couleurstrona 26).Wody mojego ciała tęsknią za morzemkołyszą się, kołyszą, wkołysowują do wewnątrzziarenka piaskui już z prochu w prochsypią mi piaskiem w oczypodczas gdy pod pokładem wierszaprzywarte niby muszla do spodu słówz łoskotem kołacze sięosłupiałe jużi pobielałe mojeja.239

DWIE PORY ROKUWiosną widzisz jak kolor staje się koloremjak wygłasza się rozgwar ptasich nuti świetliścieje blaskte nasze barwne doznania tespieszne przechwytywania czegoś w bieguna podobieństwo jaskółki łowiącej w lociewysokolotne owadyale gdzie się podziewa to główne─ nie wiadomo co ─które sprawiaże nieruchomość zostaje wprawiona w ruchi zimagdzie zima wtedy zimujegdzie mieszka zima?Zima mieszka wtedy w wysokich górachwiosną wcale nie idzie do morzaspławia krę nurtem potokówa sama uchodzi w górypnie się hen na ich szczytylub gnieździ się w rozpadlinachtężeje tam lodowaciejeaż nagle wyłania się swą najszerszą fraząwidnieje szronem na polachbielą szronu przyzywa obłokiby od nowa usiały świat bielą─ A kolorgdzie wtedy zimuje kolor?Kolor wtedy zimuje w kamieniukolor kwitnie w kamieniu pod ziemią.240

* * *Dzisiaj nie czytam gazetnęci mnie gałązka za oknemobciążona ruchomą plamką.O moja śliczna gąsieniczkopartykułokoloru podarowanej mi teraz chwilijutro przenikniesz mnie na wylotskrzydłamidomniemanego motylapodczas gdy czas rozpada sięna nierówne cząstkijakże różne dla mnie i dla ciebiei kiedy światrozpada się na cząstkijednakie nam obustajesz się oto kruchym mostemwiszącym nad czeluściąktóra rozdziela mnie i światwiążesz krawędzie od ty ─do jai cóż mi po gazetach dzisiaj. Ty─ śliczna gąsieniczko ─zawładnęłaś moimi myślami.Wszystko co poza tym ─jakże znikome.17.08.1996241

W płynnym stanie(1998)242

NAWROTYNajpierw łuska powiekijak piasek uwiera źrenicęzwierasz się, wwiercasz w siebiejużeś cały w skorupiegłucho ─niemo spadasz jak sondaciśnięty bielą o bielsamego dna kościi jużnie tylko trylobitynie tylko glonysny iście sylurycznewysiewają sięjakiś liśćryboliśćrafa wstępnych pamięciich zdobny koralktóry rozpierzcha się tuż-tużprzed otwarciem oczulub przeistacza się w kolecświatła.243

WODNE MOTYWYJuż rozdzielone są głoska od głoskisylaba od sylaby jużpojedyncze literyna niewymierną odległośćodbiegają od siebieświat słowa (a więc twój świat)rozprasza się rzedniejednak spróbuj, takwłaśnie zrób to jeszcze razspróbuj na nowo zespolić jezwiązać ─ ─To co dryfuje to copodmienia tekst podstawialiterę w miejsce literysens na miejsce sensuto co sprawia całe to przemieszaniezamętco rozwadnia zapisa z nim ciebie przeistaczaw aquaw tę jakąś kolorową plamędośrodkowo spiralnąjak wirco przeistacza ci bytw swoistą akwarelę istnościw cały ten zamętczyżby było owym wyższym porządkiem?244

przez wolno płynące wody snu płożą się glonyzaczątki obrazówNON FINITO Inowiki cienkie jak turecki księżycigrają wokół tańczącej euglenyi nastawiając narząd światła pod kątem moich źrenicświecą ciemno odbitym blaskiemprzenikającym mnie do trzewico przędą te wirujące miniwrzecionaco wijąktóre co tu jest mnąwysupłuję się z macek, rzęsek, obuwikówpo mrocznej stronie niedocieczonych wątkówstrącona w przepastną kwadraturęniepojętego akwariumna jego kruche szybki wpełzają paprocieistne glosopterydy rodem z permokarbonutuż obok moje usta nieme, otwartew zbliżeniu wyolbrzymionezachodzą parą i szronem i rozmazująmetodycznie wymazują siebie i mnie z cieczy czasówFeliksowi(zasada non finito, o której piszesz,najlepiej wywiązuje się w obrazach snu)245

TY I TWÓJ ŚWIAT. A JA?Tamte wzgórza na widnokręgustają się i wciążtrwająnadeszła chwila kiedyty stajesz się tyja staję się jaa wszystkozdaje się piętrzyć i piąćwraz z nami i tym co wokółlecz w nagłej zmianie światełpatrztwe imię i moje zmienia się w smugępo imieniujakby ktoś mściwiewymazywał je brudną gumkąpod osłoną ciemnościtak taknadchodzi chwilakiedy wszystko rozsypuje sięrozpada albo staje jak wrytewobec niepojętości tegoco poza nami ─ ─góry kruszą się ale trwająpodczas gdy ja gdy typróżno szukamy w gwiazdachocalającego kamienialub wypatrujemy sprzymierzeńcaw zodiakalnych znakach ─ ─i jużty wysypujesz się z tyja wysypuję się z jaa światchoć wysypuje nam się z rąktrwa nadal nieporuszony ─ ─tymczasem nasze uchochoć jeszcze słucha nie słyszypatrzące oko nie widzia słowo które zwija się w kłębek246

zgruźla się w istny węzełnieprzenikliwezasklepia się w sobieczyż może znaczyć coś więcejniż znaczyło wczoraj?Czy także słyszysz pod stopąkiedy tak rozmawiającidziemy łąką na ukossuchy klekot torebekniegdysiejszych kwiatówz których uszło ostatnie ziarenko życia –podczas gdy twoja─ dla mnie niepokojąca ─ obecnośći być może nadal niepokojąca dla ciebieobecność mojaulatnia się w lekkicho, jakże lekkich powiewachtego bezwietrznego poza tympopołudnia.247

PÓŹNA WIOSNAStruna nocy napięta i chrapliwajak glos Armstronga śpiewającego Ramonętej nocy mam czarną skórętej nocy w moje stare ciałowstępuje młoda dziewczynajaką kiedyś ja także byłami wybijając takt nogągnie się w palących rytmachjakże znajome są mi dzisiajnietrwały jaśmin i różaa nawet ekstatyczny szlochskryty w gardle słowikaco było zapomnianeprzypomina się w nagłymjaskrawym błyskunoc sierpem księżyca dobywa na jawrzeczy zdawałoby się dawno straconei spowijając je drżącą mgiełkąspiesznie układa z powrotemna dno kuferka pamięciskąd przed chwilą zbiegłyprzez szparę zacinającego sięwiekaktóre zwykło się zatrzaskiwaćjakby sobie samemu na przekór.248

W DESZCZUsiódmego lipca o siódmej po południuzaczynam umierać─ nie przerywaj sobieto jeszcze potrwa czas jakiśw deszczowe popołudniepory roku krzyżują się ze sobągdyby nie gazeta z dzisiejszą datąnie zgadłbyś: wiosna to czy jesieńdeszcz na parapecie wystukuje staccatoupływających godzin─ nie, nie przerywaj sobieszary kolor gołębi w zupełności mi dogadzaw szare popołudnie pomieszanych pór rokuw godzinie kiedy zaczynam umieraćtak, tak, to się właśnie zaczęłoale naturalnie potrwa czas jakiśmoże całe latawięc nie przerywaj sobiepowiedz: o czym właściwie mówimyku czemu zwracamy się z tą zamazującą świat nitką[deszczujak kapką u nosa czy w oku łząz powodu których─ wszystkich razem wziętych ─głowa szuka kryjówki bodaj w tych słowach wierszajak w postawionym na sztorcszorstkim kołnierzu.249

MOTTO 2może ten wierszjest kaprysem Bogaktóry ukrył swój sekretpod nietrwałym nalotem barwna skrzydle motylawiem, że moja ojczysta mowaprzetrwa jeszcze ledwo parę pokoleńpotem słowa moje wrócą do łupinyalbo wsiąkną od spoduw zwycięskie słoje tej mowyktóra przebije się na powierzchniękiedyśjakiś łowca osobliwościwychwyci je siatką na chwilęcóż to za kaprys ─ powie ─wsączyć tyle migotliwych pyłówznaczeńw coś równie nietrwałegojak ten dziwaczny zapis.250

Z ALBUMUKobieta i mężczyzna idą brzegiem morzafale głośnym Plaśnięciem o plażę zaklepują na wyścigiswoje jestemmewy na próżno usiłują skwapliwymi dzióbkamiprzytwierdzać ich ruchome grzywy do stabilnych brzegówna mokrym piaskukażdy żółty kamyk chce uchodzić za bursztynkobieta schyla się prostuje i schylamężczyzna wcisnął ręce w kieszeńi spoglądając przed siebie cały zamienia się w słuchrytmiczne plaśnięcia fal i łoskot morzabrzmią jak aparatura USGczy nie tak właśnie, nie w ten sposóbtłukło się o kruche ścianki życia jego własne sercekobieta schyla się po małe podarunki morzachoć myślami wyraźnie krąży dalekonagle odwraca się do mężczyzny i ujmuje go za rękęjakby ten był małym chłopcemktórego trzeba natychmiast wyprowadzić z ciemnego lasuw jasność polanyzmienia się konfiguracja chmurkrzyk łabędzi krzyk mew i monotonny łoskot morzazdają się teraz budować wspólnie strop dla ciszyw którą bezsłownie wchodzą kobieta i mężczyznajuż poza kadrem.Kołobrzeg 97/98251

RULETAWargi tylekroć całowane już nie są wargamisą szczątkiem szczątkówzgasła źrenica nie wdaje się z tobą w wymianę spojrzeńnie potrafi słać ci porozumiewawczych błyskównie rejestruje niczegoniezdolna pełnić żadnych funkcjijest szczątkiem szczątkówdokąd uleciało to cośco poruszało figlarnie rzęsęi grzywkę na czoleco wprawiało w falowanie piersii sprowadzało rumieniec na twarza twoje myśli wybłyskiwały pod chmury i wyżej?Les jeux sont faitsrien ne va plus!Te palce które widzisz już nie są palcamiani im w głowieprzebiec po klawiaturzealbo łobuzersko dać komuś sójkę w boki nazbyt trudno wyobrazić sobieich pieszczotylub bodaj niecierpliwy gestz jakim odgarną niesforny lok z czołaich linie papilarne stają się teraz martwą literąbliżej są prawa niż życiowych sprawtrumna do szczątków pasuje jak ulałzresztą sama wygląda jak jakiś paragrafles jeux sont faitsrien ne va plus!252

SKORUPKAProszę o chwilkę cierpliwościzaraz zwolnię zajmowane miejscei ustąpię je pierwszemu z brzegu.Proszę się nie pchaćjuż za chwilę zacznę znów z powietrzapobierać dwutlenek węgla a wydalać tlenktóry o wiele bardziej przyda się innemu.Wrócę skąd przyszłam.Garstką prochubiaławym osademcałą sobą dźwigać będę skałęu samych fundamentów światajapotencjalna skorupkaistoty dziwnej nad wyrazktóra podobno pierwej tutaj była(według świadectwa gwiazdy zgasłejprzed milionem lat).253

POŻEGNANIENiemal wszystko już uprzątniętezrolowanewystawione za prógsłychać klekot kolejno zatrzaskiwanych drzwiw tym jakże lichym i kruchym mieszkaniuduszy(które jednak było mi drogie)próżno geny, chromosomypróżno rozliczne komórkiwodzą za mną swym spłoszonym okiemzatrzaskuję kolejne przejściawygaszam światłaprzecinam przewodyłączące mnie z kim i czymkolwiek.Żadnego continuumżadnych przeobrażeń i przeistoczeniadalszych ciągów nie będziekoniec dyskusjiit won't be continued.254

PUCH OSTÓWnic mnie nie dźwigana niczym nie wesprę rękiże to a to jest mojeżaden żukżadne źdźbło trawynie nosi mego imieniapył który przylgnie do mych żebernie zgadnie że jato jaz niczym tu przyszłami odejdę z niczymi wkrótce będzie jakby mnie nie byłojednakże jeszcze dziś─ czy tylko dziś? ─rozpoznaję jako moje te strofyktóre wystukuje w ostach za oknemszczygiełi ostrożnie wnoszę w pamięćkroplę deszczujak najcenniejsze nasionkotrwałego słowa.255

* * *Zlodowaciałe w perspektywie wspomnieniazastygłedo niedawna jeszcze żyweobrysowane zapachem, koloremdziejącej się ongiś chwililub dojmujące przeżytym bólemnagle obcewystudzonejakby to komuś a nie mnie się zdarzyłoi jakby zostało mi opowiedzianeprzez kogośtakie tam zdawkowewspomnienia nie-wspomnieniaktóre ważą tyleco zeszłoroczny śnieg─ więc to jest starość?256

NICZYM ODYSNie krzyw się zbędnym floresommoich niektórych wierszyw ich gęstym runieukrywani nagie i bezbronne „ja”kiedy niczym Odysowi, co pod brzuchem owiecuchodził z mrocznej jaskiniprzyjdzie uchodzić i mniez jaskini bytu strzeżonej teraz i wtedyprzez nieubłaganego Cyklopaw jakże niepewną─ bo któż o niej co wie?przestrzeń po tamtej stronie doczesności.257

* * *Język bada ostrożnie wypukłości literwnika w szczeliny pomiędzy zgłoskaminiektóre laski zapisanych słówsą jak pnie baobabutu można mieszkaćw tym się można skryćw upatrzonej niszy w szparcepod korą znaków upychaćniewidzialne gołym okiemzłote pierścieniesłojeuchodzącego czasu.258

W ODWROCIECoraz więcej przestaje mi sięzdarzaćto i to w każdym raziejuż mi się nie zdarzyto i to już nie będzie doznaneodczute zapamiętanecoraz częściej w lukę po tym co niebyłewślizguje się natarczywe─ pamiętasz?A czy jeszcze pamiętasz —Kto jakże mi drogiwłaśnie odpływa na statku w nieznanepodczas gdy jana tym brzegu pozostałapodnoszę chusteczkę do oczu.1996259

* * *Na początku nie było słowana początku był najwyżej jego początekjaka głoskaliteraktóra święta sylaba ─Co poprzedza słowo cociebie poprzedzaekstaza namysłgestciemne narzecze pod naskórkiem mowy ─Po takiej kresce jakakreskapo takim słowie jakie słowoproch jaki po takim prochu ─zbliża się wschodzi od nowachwila tamta pierwszagdy magma świata musi ulec w końcuprzemocy słowai kiedy nicmusi się stać jako coś ─(powiedzmy:świat jako tylub jako ja teraztutaj).1996260

PRZEDNadchodzi purpurowa chwila abdykacjisłońcajuż nie dzieńjeszcze nie nocale nikt nie próbuje brać otwarcie strony światłai tego co jasnezłotawe interregnum spopiela sięniebieściejeseledynowiejeteraz pilnie wpatruj się w otwierający się na chwilę tekstnocywczytuj się weń scalajzłoty alfabet kapryśnie rozrzucony po firmamencienakłaniaj ku sobie jego cząstkipolażeby zmierzał do sensuwreszcie już możesz byćwreszcie możesz przepętlać się przez elipsy kolejnych ciszw tamten ogromi wchłaniać w siebie bodaj jakąś jego część.261

* * *Przede mną i przede mną uskrzydlona stopajej złoty ślad naumyślnie zostawiony w chmurachprzywabia mnie wciąż od nowapotykam się dźwigampadamznów dźwigam się wzlatamwzlatampodążam za złotym ślademskrytym w kolejnym domyślezanikającym znów za chmurąw coraz to innym obłoku.262

POCHWAŁA ZESZYTU W KRATKĘZeszyty w linie, wierz mi, diabła warte.Myśl nimi jak po szynach mknie ku katastrofiezaraz za rogiem kartki na krawędzi stołu.Natomiast otwierając zeszyt w kratkęnie sposób nie pomyśleć z miejsca na przykład o kolemieszczącym w sobie nieskończoną ilośćprostokątów (które zawsze równe między sobą)lub nie obstawać przy tymże jeśli istnieje trójkątmusi być dana przyczyna dlaczego istniejea jeśli nie istniejeto musi być racja co jego istnienie obala.Wszystko to nie wyczerpuje zalet zeszytu w kratkę.Tak czy owak ─ skoro nie ma próżniwszystkie rzeczy do siebie powinny przylegaćniczym tu kratka do kratki.Najlepiej też się milczy nad zeszytem w kratkę.Ilekroć go otwieram czuję się jak filozofktóry chciał nieskończoność usiać kwadratamiżmudnie nanoszonymi na mniejsze płaszczyznyby tym sposobem wziąć ją we władanie myśli.Jednak twierdzącże poszczególny kwadrat jest zdominowanypoprzez otaczające go inne kwadratynie spuszczał z oka tego co się skrywapomiędzy tym a tamtym (myślę o spoiwie)i tak kratka po kratce raczkował ku Bogupilnie oznakowując go ze stron wielu naraz ─Ba, z siatką na motyle czaić się na Bogazdoła tylko filozof, dziecko i poeta.Stąd jeśli chcesz co pisać, raczej zeszyt w kratkęotwórz na pustej kartce któraniczym dywan z tysiąca i jednej nocy zawsze skorado wzlotów, domysłów i mniemań(skrytych pod skórą figur geometrii).263

TRÓJKĄTTrójkąt wcale nie wygląda na figuręw stanie spoczynku. Stalezdaje się dokądś zmierzaćdążyćnakierowywać na cośwydaje się, że zaczajony w swoichkątachlada chwila wyskoczyz czymś nieoczekiwanymgotów przekraczać własny wymiarjest niespokojnym duchemgeometriiwysiewa z siebie możliwościstania się całkiem kimś innyma nawet bycia okiem opatrzności(jednak nie wpuszczaj go za prógtwojego domuniechaj pod własnym kątemnie układa twojego życia).264

POCZTÓWKA Z VISBYdla GunilliNa skalistej wyspie odkrywa mi się kamieńz muszlą wtopioną do wewnątrzfala morza sprzed nóg odpływaprzypływacoś się z toni wynurzazanurzapamięć uzmysławia słowarzadko używanejak szkarłupnieczyli te wszystkie promieniste organizmyjak rozgwiazdyjeżówcefossilesdrobiny szkieletu morzaszkieletu światakość z kości mego początkumoje i twoje stąd dotąd.265

* * *Mały różowy robaczekubiegł mnie zagłębiając się w miąższdorodnej śliwkina którą i ja miałam apetytteraz nic po niej ni jemu ni mnie.266

PLISZKAGotlandia jest krajem pliszkiz potakującym ogonkiemPliszka po szwedzku brzmi:sädesärlapo łacinie: Motacilla albaJak się te nazwy mająwzględem ptakajak względem siebieNie umiem dokończyć tego wierszadokończ go za mnie1997267

* * *słońce odskakuje jak oparzoneod czarnej emaliiktórą powleczone są dziś moje słowa268

ALTER EGOMój świetlisty sobowtór niewidzialny gołym okiemgotów z dobrą nowiną biegać na posyłkido wszystkich bliskich których mu polecamumie z powietrza wyłapywać strzałysłane ku nim przez losalbo przez nieprzyjaciółi potrafi oddalać grom z jasnego niebaco zawisł nad ich głowąjak miecz Damoklesa.I jakby tego było jeszcze małomachnie dla mnie w powietrzu wierszręką uzbrojoną w pióro nie z tej ziemi.Czemu nie dopisuje mi wzrokby z obłokówściągnąć te strofy nim je wiatr rozwiejedrocząc się ze mną z okrucieństwem dziecka?Choć tekst umocowany licznymi kropkamido chmurjuż mi je wyłapują w locie żarłoczne jaskółkimylące najwyraźniej kropkę z ziarnkiem makustąd bywa, że przekręcam rozsypany zapisi gubię się w domysłachwięc nie przestaję na pomoc go wzywaća on w tej sprawiei w innych przybywa.269

ŚWIECENIECałe to nasze bycie jest świeceniemtym świeceniem wspomagamy i swoje słowoi gwiazdęktóra czuwa nad ciemnym duktemjakim w noc przerażeniaprzedzieramy się wzajem ku sobie.270

NORWIDKoło Hiszpańskich Schodówzblakły cień poety Cyprianakrąży za białawym cieniem istnej syrenyniedoszłej kochankiMarii Kalergispowiernica ich dwojga, Trębickachwali jego fragmentowy wyrażania się sposóbjakim w siebie pochylonobdarzy hojnie przyszłe późne wnuki.Wczorajszy dandysozdoba warszawskich salonów(bądź co bądź potomek rodziny królewskiej)a zaraz potem tutaj kloszard Europywzgardzony nędzarzjak z kulą u nogiz kufrem gryzmołów częściowo spalonychnie wydanych, nie doczytanych wierszyrysunków, akwarelek(jak ów zblakły kwiatgałązka maku, prawdziwy rarytasdziś w zbiorach Biblioteki Narodowej)ten to delikatny, a zarazem gromkokrzyczący, który znał walor milczeniajak nikt przed nim, żadenw pochmurne dni do dzisiaj składa mi wizyty.Jego listek przyklejony do szyby deszczu kropelkąmam za pozostawiony mi przez niego bilet.271

TRAKTACIK O MOŻENIUMogę, ile mogę. Nie mogę więcej, niż mogę. Chciałbymjeszcze móc. Gdybym mógł to i tamto, to by mi pomogłona wszystko. Trzeba chcieć móc. Móc, aby móc. Jedyniew możeniu kołacze się jeszcze iskierka nadziei. A zatemiskierka życia. Wymóc na sobie chęć możenia choćby poto, żeby cokolwiek móc. Jestem, póki mogę. Dopóki mogęcoś, nawet całkiem małego, jestem. A skoro jestem, więcmogę. Być! Móc!Jak tu się przemóc, żeby coś móc? Choćby całkiemmałego, zwykłego, najdrobniejszego?Oto jest pytanie. Pytanie o to, czy mogę. Czy mógłbymjeszcze. Mógłbym? Jak? Co zrobić, żeby móc? Ale co móc?Trzeba wdrażać się od kołyski w możeniu. Przemagaćniemoc. Liczyć się ze swoimi siłami? Ależ tak. I liczyć sięze słowami. Przede wszystkim jednak pomagać samemusobie coś jeszcze móc. Wzmagać moc możenia. Wymóc tona sobie za wszelką cenę, żeby dopóki się tylko da ─ móc.Jesteś o tyle tylko, o ile możesz. Czyż nie tak? Zatemmóż!Dlaczego sądzisz, że nie możesz? Przecież skoro jesteś,możesz!Tylko wtedy jedynie, gdyby nie było cię, nie mógłbyśnic, nie mógłbyś niczego.Zatem bądź, móż!W możeniu tkwi najważniejszy sekret i imperatyw bycia.272

ZAMIAST POSŁOWIAWCIĄŻ O TYM SAMYMCzym są nowe wybory wierszy raz już kiedyś opublikowanych? Czy jeszcze inny ich układ i dalsza(głębsza?)perspektywa uzyskana przez dopełnienie ich kolejno powstałymi wierszami nie ma w sobieczegoś podobnego na przykład do przestawienia w pokoju istniejących tam od dawna, wciąż tych samychmebli, które w uzyskanym teraz nieco innym kontekście (np. dokupionej ostatnio etażerki) nabierająnowego wyrazu, ba, nowych punktów odniesienia? Albo ─ czy nie przypomina to takiego ustawieniaświateł w już oswojonym pejzażu, które z tła wyłowią, ku naszemu zdumieniu, jeszcze inne, wcześniejnie zauważone konfiguracje elementów, przyłapanych nieco inaczej nakierowanym teraz snopem światła?Zapewne jest z tym tak właśnie albo podobnie, czy może jeszcze inaczej. Myślę, że pewnymwyjaśnieniem (lub dopełnieniem) może być przywołanie dawniejszych wypowiedzi, zawartych wprzedmowie czy posłowiu do wcześniejszych wyborów wierszy, tych z lat 1967, 1969 i 1985, które tu wefragmentach przytoczę, uzupełniając je o notę zapisaną o wierszu całkiem niedawno, bo na przełomie1998 i 1999 roku.Jeśli idzie o mnie, dostrzegam teraz w tych wierszach napisanych na przestrzeni kilkudziesiątków lat zarysowujące się (na kształt przerdzewiałych słojów w przekroju drzewa) kołatematyczne, które w coraz to innej perspektywie nawiązują promieniście do swego rdzenia i usiłująjeszcze inaczej mówić o tym samym, ujmowanym raz z tej, a raz z tamtej strony ─ choć to„wypowiadanie się” biegnie niekiedy nie tyle w samym tekście, co niejako w paśmie równoległymdo niego i może ─ na pierwszy rzut oka ─ niezauważalnym.O wierszu nie da się chyba powiedzieć czegoś jednoznacznego. Nie da się go w pełnizracjonalizować. Wiersz jest rodzajem wieloaspektowego oglądu, zdaje się przy tym znajdować wciągłym ruchu, jakby mógł dostąpić swego spełnienia dopiero w momencie, gdy zogniskują się wnim zarówno wizja poety, jak i wizja odbiorcy.SPOSOBEM DRZEWAKiedy piszę ─ wówczas to, co sobie zakładam, oraz to, czemu podlegam ─ miesza się ze sobąbezustannie i ─ choć z natury swej również jest niestabilne ─ zapewne decyduje o którejś stroniewiersza.A przecież ani uświadomienie sobie własnych (nieposłusznych) założeń, ani owych sił, którym,żyjąc tu i teraz, podlegam (nieulegle) i przez które jestem kształtowana, nie mogąc ich sobie, jakwłasnych założeń, ani wybrać, ani zmienić w sposób zasadniczy ─ to uświadomienie sobie obu tychczynników, napierających z wewnątrz i z zewnątrz na powstający tekst, nie wyjaśnia mi do końcaani jego przyczyny, ani kształtu. [...]Między mną a moim, owym jeszcze nie napisanym lub właśnie powstającym, tekstem toczy siębezustanna sprawa: dociekamy się i penetrujemy wzajemnie, uwikłani jednocześnie w obszarzmagającego się, udramatycznionego zewnątrz. [...]Nigdy nie wiem z góry, jak postąpię z wierszem, który powstaje. Czasem ulegam mu, niekiedyon pozwala mi sobą powodować. Na wszelki wypadek u progu nowego posunięcia powiadamraczej: nie wiem.Owo „nie wiem” w sztuce przestało być dzisiaj pokątne i wstydliwe. Znalazło się bowiem wwyborowym sąsiedztwie uprawomocnionego „nie wiem” z zakresu badań naukowych. W sytuacji,kiedy podczerwony promień notuje na kliszy obecność już nieobecnego, kiedy lada moment273

udźwiękowią się głosy rozrzutnie przez nas zdane na łup tymczasowej ciszy, kiedy wyodrębnia sięmózg z ciała, serce z „ja” i kiedy fizyka ściga się z niewiadomym kwarkiem, a przestwór rozciągasię w jeszcze inne możliwości układów ─ jaką tamą mam zagradzać swój domysł?Skoro nie wiem, zatem nie lekceważę.Nie lekceważę myśli ani uczuć, świadomości ani podświadomości; wiedzy ani magii, medycynyani znachorstwa; tradycji ani współczesności; pewności ani domysłu.Wszystko, co pełza, fruwa, płynie, drga, rośnie, wije się, oddycha, myśli, słowem: wszelkieistnienie (a może i nieistnienie) powinno znaleźć się w polu widzenia, ponieważ jest częścią całości,którą wciąż na nowo usiłujemy poznać i scalić. Dopóki jednak to jest nie scalone i nie poznane ─nie mogę temu ufać. Zwłaszcza że nie istnieje nic, co byłoby jednoznaczne, co nie miałoby swegoprzeciwieństwa. Każde najprostsze działanie oscyluje między zyskiem a stratą, każdy medal madwie strony (czemu by nie trzy: skoro jest jeszcze otok?).Starożytni Egipcjanie znali podwójność prawdy.Jakże jednak nie działać, skoro się istnieje? Skoro istnienie jest formą działania, a działanie chcebyć zarazem oddziaływaniem na coś lub kogoś?W moim rozumieniu istnieć ─ to być obecnym. Chodzi mi o świadome uobecnienie światazewnętrznego w jednostkowym „ja” i uobecnienie jednostkowego „ja” w zewnętrznym świecie. Awięc ─ chodzi tu także o udział.Stąd zwrócenie uwagi nie na człowieka w ogóle, ale na człowieka wobec cywilizacji, techniki,wobec przyrody (zwłaszcza zagrożonego stanu równowagi w niej samej i w relacji przyroda ─człowiek), wobec wojny, wobec drugiego człowieka, wobec pamięci, dziedzictwa, życia, miłości,śmierci, wobec własnego „ja”, wobec czasu wreszcie, w którym owemu „ja” wypadło żyć.To założenie narzuca wierszom aktywność, czujność. Nie sposób nawoływać dowspółobecności, współudziału, współpamięci i współodpowiedzialności ─ i jednocześnie pisać „kupokrzepieniu serc”. [...]Bo tworzyć to także narzucać światu własne widzenie i kształt. To być jednocześnie mediumrzeczywistości i jej hipnotyzerem. To utożsamiać się z tłem i jednocześnie się z niego wyodrębniać.Znieruchomieć w ruchu i nieruchomiejąc ─ poruszać. To ─ wytrącając siebie ─ zaistnieć. Nie jako„ja”, ale jako czas, myśl czasu, jako element jego formy.Zatem otworzyć się dookolnie, być pryzmatem, w którym załamią się krzyżowe promienie,czułym sejsmografem, rejestrującym wszelkie drgania, trwać jednocześnie pomiędzy i wzbijać sięponad, na upatrzony punkt obserwacyjny, być jednocześnie aparatem nasłuchowym i nadawczym?To są marzenia, nie założenia. Nieosiągalne „być tu i tam, teraz i zawsze”. Jednak bez tegomarzenia ─ potknięcia i błędy stałyby się dotkliwsze i trudniejsze do zniesienia. Bo przecież ─każdy żarliwszy wiersz poeta przypłaca częścią życia.1967* * *Do każdego wiersza uczę się od nowa i od nowa zapominam. Najchętniej wyczekuję chwili, wktórej wiersz sam mnie szuka. Poznaję go z daleka po głosie i wtedy dopiero w skupieniu zajmujęsię tym upragnionym gościem, który przebywa u mnie zwykle zbyt krótko. Cokolwiek jednakpowiedziałabym o tym, a dałoby się niejedno powiedzieć obawiam się, że nie potrafięjednoznacznie wyjaśnić, jak t(się dzieje, że powstaje wiersz. [...]Tym, co mnie fascynuje przede wszystkim, jest współczesny człowiek wobec swojej epoki, któradoświadczyła go wojną, poczuciem klęski i zwycięstwa, a teraz zdaje się wahać, czy ma goprzytłumić zrywem cywilizacji i rewolucją pojęć, czy też pozwolić mu się rozpostrzeć ponad tymwszystkim ─ oddechem najszerszym. Tak więc interesuje mnie ─ jak chyba każdego z nas ─człowiek w planie etycznym i społecznym, który wprowadza się z odziedziczonym po przodkachbagażem pojęć i uczuć w chaos formującego się czasu, który zdaje się mieć tyle samo szans, żeby274

urytmizować się w harmonię, co w zgrzyt. I interesuje mnie ziemia, na którą się to wszystkonakłada nową, nie tylko geologiczną warstwą. Jaką? Któż by nie chciał tego wiedzieć iwspółdecydować o tym?Piszę, ponieważ mam zaufanie zarówno do swego czasu, jak i do ludzi żyjących teraz na tej tuplanecie. I z powodu nieufności. Zatem moje pisanie ─ albo wadzenie się o kształt ─ jest wpewnym stopniu uwarunkowane zarówno zaufaniem, jak i jego brakiem. Są to więc bezustanneperegrynacje w kierunku człowieka istotnego. [...]Poddanie się rytmowi dźwięków słownych też nie jest celem samym w sobie, jest środkiem.Zatem muszę odwoływać się i do znaczenia mowy ─ a pominę już związany z tym osobny problemzaufania i nieufności ─ i do jej rytmu, i spajać to z rytmem swojego czasu osadzonego nawarstwach epok minionych, czyli ─ być odwrócona zarówno wstecz, jak i sposobić się do biegu wprzód. A jednocześnie ani na chwilę nie przestawać być tu i teraz.Tak to w wielkim skrócie i uproszczeniu wyglądałoby. W każdym razie ─ w tej chwili tak o tympomyślałam. [...]W świecie, w którym nie jest wyłączny ani mrok, ani światło, lecz właśnie smuga cienia naprzemian z promieniem kładzie się na każdy dzień i pojedynczy oddech, trzeba ─ jak myślę ─otworzyć się na przyjęcie tego, co w sobie niosą zarówno blask i mrok, oraz tego, co wspólne namjest od prapoczątków i od prapoczątków wciąż inaczej się powtarzające, jak: miłość i śmierć,rozpacz i nadzieja, radość, zaduma i pamięć, oraz bezustanność w ponawianiu zmagań w osiąganiunieosiągalnego. [...]Wydaje mi się, że w chaosie osaczającego nas zgiełku sztuka może być ─ między innymi ─karkołomną szczeliną, która w niełatwy i nieprosty sposób wyprowadzić nas przecież może wobszar, na którym od prapoczątków dzieje się życie, czyli niepogodzenie z tym wszystkim, co chcenas pętać i ograniczać.lipiec 1968NAWET JEŚLI JEST TO WOŁANIEM NA PUSZCZY„Myślę, że człowiek pod pustym niebem na pustej ziemi musi wysnuć ze swego wnętrzajakikolwiek obszar czegoś NIETYKALNEGO, że musi składać mu bezustanną ofiarę nakazaną litylko sobie przez samego siebie i że czynić tak musi na przekór pustemu niebu i na przekór pustejziemi [...], by mimo nich trwać krystalicznie na kształt mlecznej przędzy niebios, które choć sąpuste, są jednak wzniosłe... I ponieważ musi sprostać swoim życiem tej nieodpartej wzniosłości,którą może być sobie nawet bezmierna pustka, ale czyż wobec pustki wolno nam się ukorzyć, czywolno zgodzić się nam na upodlenie wobec czegokolwiek?” (Ptaki dla myśli; 1971)Zamiast klasycznego wstępu do wyboru wierszy postanowiłam tu zająć się jednym tylko zaspektów, jaki przewija się w całej mojej twórczości, i uzupełnić zgromadzone w niniejszymwyborze wiersze wypowiedziami niejako równoległymi na obrany temat, które pomieściłam w swejprozie; są one rodzajem dopowiedzenia wprost tego, o co mi głównie szło i co na inny sposóbpróbuję wyrazić w wierszach.Od blisko trzydziestu lat usiłuję wypowiedzieć się językiem wiersza bądź prozy o tym, o czymnie mogę już dłużej milczeć. Myślę, że większość zapisanych przeze mnie stron powstała z pilnejwewnętrznej potrzeby podzielenia się z kimś złymi przeczuciami, które mną owładnęły a któredotyczą losu ludzi i losu świata, oraz gorączkowego formułowania czegoś w rodzaju zaklęć, którepomogłyby rozproszyć nadciągające cienie; są też te zapisy próbą uprzytomnienia sobie i innymróżnorakich zagrożeń, są wołaniem o opamiętanie się, nawet jeśli miałoby ono pozostać jedyniewołaniem na puszczy; są wreszcie w jed nym ze swych planów (jak to sformułowałam wdebiutanckim tomiku Gumowe klocki w 1957 roku) samoobroną Szeherezady, która swoim„zmyślaniem chciała o dzień przedłużyć życie”.275

Jak widzę swoją rolę (jako osoba pisząca, która w dzisiejszym skomercjalizowanym irozpolitykowanym świecie podlega różnorakim naciskom i manipulacjom)? Myślę, że dałam temuwyraz w tej choćby wypowiedzi Szymona z Ptaków dla myśli: „W jakiejś bowiem chwili przedarłsię ku niemu z głębi krzyk czy głos, którego znaczenia sam jeszcze nie był w stanie objąć, jakgdyby krzyk ten nie od niego samego pochodził, ale był krzykiem w imieniu krzyku w ogóle;napierającym wołaniem kogoś jeszcze bardziej niepozornego, jeszcze żałośniej znikomego, ktopozbawiony nawet własnego głosu, wtrącony w studnię milczenia, spazmatycznymi bąbelkamiwyrzucanego na powierzchnię bełkotu dawał mu porozumiewawcze znaki i żałośnie dopraszał sięocalenia bodaj szlochu, tego jedynego śladu, jaki sponiewierane istoty wloką na drugą stronę przezszlam swojego życia, by świadczył przeciwko winnym ich tutejszego skarlenia [...]. Zdawało musię, że nędza całego świata [...] oczekuje od jego bieglej ręki i widzącego oka wstawiennictwa,jakiegoś upomnienia się o powszechność prawa do wyprostowanego grzbietu na tej zbyt krótkiejtrasie wiodącej nas od narodzin do śmierci.”Co jednak poza daniem świadectwa (czyli poza artystycznym zapisem) ma dzisiaj twórca dozaofiarowania ludziom złaknionym jakiejkolwiek otuchy, rady czy pocieszenia? On, który równiejak inni jest strapiony? Trudno doprawdy przy pogłębiającym się poczuciu własnej bezradności ibezsiły znaleźć na to gotową odpowiedź. Na użytek bohatera powieści, Szymona, wpisałam w tekstswoistą „filozofię możenia” („czynię, ile mogę, dopóki mogę”). Stąd Szymon, który sam wierzy wto, że życie jest nieustannym możeniem, pragnie również innym narzucić „swój imperatyw,apelację o świadomość, że się jest, a więc że jeszcze się może”. [...]Mówiąc jednakże o tym, co dzisiejszy twórca chciałby przekazać swoim współczesnym, wartopamiętać o „cmentarzach zdławionych myśli”. Stąd w Ptakach... owo oprowadzanie „po nieistniejącym królestwie zdławionej myśli, która nie zdołała się uzewnętrznić”, oraz to „zapalanielampek na nie istniejących grobach umarłych pomysłów, zdławionych myśli tych, którymkiedykolwiek łapa milczenia ścisnęła krtań, wymazując na zawsze wznoszący się w nich zapis iwydzierając na powierzchnię jedynie psie skomlenie ich jelit, rzężenie krwi”.Wydaje mi się, że główną zasadą organizującą całe moje pisanie ─ przy poczuciu narastającychzagrożeń, klęsk i dojmującym poczuciu przemijalności czasu oraz końca epoki ─ jest bezustanneponawianie pytań o to, jak mimo wszystko godnie żyć pod niebem, które może okazać się puste, jakprzeciwstawiać się bezwładowi, który nas zagarnia, narastającej apatii i rozpaczy; jak dodawaćsobie odwagi, jak uchronić przed zerwaniem więzi z innymi ludźmi, więzi z naturą i wspólnymdziedzictwem choćbyeuropejskiej kultury, czy wreszcie ─ z uniwersum. Stąd drążenie problemu ruchu, z wpisaną weńarchaiczną niemal wiarą w jego uzdrawiającą moc (mieści się w tym naturalnieidea „bycia w drodze”, ale nie tylko); stąd problem „aktywnej bezradności” czy też „ideisyzyfizmu” zarówno w niektórych wierszach, jak i w prozie (głównie w Ptakach dla myśli,pisanych w latach 1967-1970, oraz w opowiadaniu Noli me tangere, ukończonym na przełomieroku 1979/1980 i pomyślanym zrazu jako kontynuacja Ptaków...). [...] „Aktywną bezradnością” jestprzecież cała peregrynacja „w stronę własnej tożsamości i istotności, oraz od siebie ku zewnątrz”Szymona z Ptaków..., który wciąż na nowo, bez wiary w jakiekolwiek zwycięstwo czy spełnienie,forsuje kolejne bramy tarasujące mu przejście lub bodaj „przebiera nogami w miejscu i w miejscu”.Problem ten rozwija też Iza w Noli me tangere: „Myślała o chorobie króla, o letargu, w jakim dziśpogrążają się ci wszyscy, którzy w pełni uświadomili sobie własną, porażającą wprost, niemoc idaremność działań. (Nie, wcale nie zapomniała o idei syzyfizmu; jak to sformułowała SimoneWeil? «Uswiadomić sobie własną bezsilność, a mimo to wyczerpywać się w wysiłkachuznawanych za bezowocne w pokornym oczekiwaniu dnia, kiedy Moc, której błagać nie śmiemy,być może to zauważy...» Właśnie: syzyfizm jako antidotum na ów postępujący letarg; trzeba siętego kurczowo trzymać oburącz, trzeba się ruszać, żeby nie zastygnąć w jakiejś niegodnej,kataleptycznej pozie, ruszać się, żeby nie dać się zaskoczyć na bezwładzie, kiedy wybije ważnagodzina, żądająca od nas gotowości na wszystko. A przy tym ─ patrzeć sobie na palce!” (Noli me276

tangere) [...]Równolegle niejako do spraw, o których tu mowa, z uporczywą wręcz determinacją staram siępodkreślać ważność więzi i związków zarówno z europejską kulturą, która ukształtowała i mnie, imoich przodków, jak i z własną tradycją narodową. Chodzi mi o problem zachowania własnejtożsamości ukształtowanej przez te właśnie kultury, o zachowanie ciągłości, która na skutekróżnorakich uwarunkowań historycznych i politycznych, jakim dzisiejszy świat podlega, wydajemi się zagrożona. [...]Innym zagadnieniem, które zaprzątało moją uwagę, jest swoiste ubezbarwienie się na naszychoczach klasycznych podziałów na dobro i zło, na ─ że tak powiem ─ prawą i lewą stronę, na białe iczarne. W moim lamencie Pod okiem nieba (zamieszczonym pierwotnie w Ptakach...) tak tosformułowałam: „Co jako czarne jawiło się i jako białe; co dwudzielnie jawiło się, omyliło nas.Czarne i białe objęło się za naszymi plecami, jest jednym [...] Lewe i prawe zamieniło sięmiejscami; lewe i prawe zmawia się nad mą głową. Moja głowa kołuje.” Szukając jakichś miaretycznych, wskazówek, które w narastającym chaosie i zdziczeniu obyczajów mogłyby daćprzecież oparcie, wielokrotnie potykałam się o te właśnie rozmazane dziś granice między dobrem azłem, przez co samo dobro (że posłużę się tu myślą Kuzańczyka) nie mogło się wyraźniejuzewnętrznić.W tym, co robię, to znaczy w swoim pisaniu, czuję się od dawna outsiderem. Na przełomie lat1955 i 1956 uświadomiłam sobie, że zostałam oszukana i wyprowadzona w pole nie tylko przezpolityków, ale i przez różne autorytety ze świata kultury i literatury. Należałam do pokoleniaodciętego praktycznie (do roku 1956) od dopływu informacji, od światowej literatury, jej prądów itendencji, pokolenia zdeformowanego psychicznie i intelektualnie uproszczonymi, schematycznymistudiami, pustą, ale dętą frazeologią tamtej epoki i ich kłamstwami. Odrabianie zaległości zabrałomi potem wiele czasu. Długo też trzymały mnie na uboczu od życia literackich środowisk dośćintensywne zajęcia zarobkowe (kilkanaście lat uczyłam w szkole). W poszukiwaniu jakiejśwspólnoty próbowałam ─ bez powodzenia ─ nawiązać przecież dialog z tymi, którzy podobnie jakja mieli „wzdęty mózg i wzdęty brzuch karmiony odpadkami ze śmietnika historii” (Ptaki...); którzytak jak i ja „doświadczali mechanizmów jakiejś idei na sobie w całym jej wypaczeniu, jakie ona wsposób nieunikniony przechodzi, spadając po szczeblach w dół; z pieca na łeb” ( Ptaki...); i którzypodobnie jak ja, po odtrąbieniu w 1957 roku końca dyskusji narodowej, uparli się trwać na uboczu,odwrócić się plecami od robienia jakichkolwiek karier („Żadnych przywilejów, żadnych siuchtów zkamarylą! Egzystencją sięgać nisko, jak najniżej w hierarchii społecznej; intelektualnie pchać sięnajwyżej, jak tylko się da”). Nic dziwnego, że choćby w tym punkcie rozminęłam się z tym gronemrówieśników, którzy zaczęli wtedy akurat dorabiać się stanowisk na placówkach dyplomatycznych,w redakcjach głównych, centralnych pism, w radio i telewizji, w której stali się stałymi gośćmi. Niedo nich mogły więc dotrzeć te słowa z Ptaków...:„I nie wykłamiemy się z tego kłamstwa; nie będzie przegryzania wędzideł, niczego nie będzie.[...] Nasza epoka ma nerwicę, a my nie potrafimy nawet tego wyrazić przy pomocy słów ─ tychzblazowanych przez nasz modernizm słów! ─ nawet nie potrafimy tego wyrazić z powagą.Niczego nie potrafimy z powagą. Będziemy istnieć na niby; jesteśmy lustrzaną podobizną swojejepoki, tak jak logika jest lustrzaną podobizną świata; bo jesteśmy logiką swojego czasu; może tylkomy; nasze pokolenie; ale jesteśmy — ”[...] Także nie do nich docierały słowa: „Byliście bowiemrozbitkami [...] i dom ten był waszą tratwą, samotną wyspą pływającą, z którą wiązaliście nadziejena jakieś tam ocalenie [...]. I każdy z was miał w plecach starannie obandażowaną ranę od jakiegośtam noża lub raczej od skrzydła, które wyrwało się i pożeglowało w inną stronę [...], a wy, zatajającprzed sobą tę ranę, ten brak, udawaliście podfruwanie [...] i ściboliliście mozolnie i po omackujakąś wspólną protezę; bo choć brakowało wam tego skrzydła, wiedzieliście mniej więcej, jak onopowinno wyglądać, i ─ po omacku ─ konstruowaliście je z prowizorycznych kawałków, zdorywczego budulca, przemieniając się w Dedala i Ikara pospołu ─ i żenowało was najbardziejwłaśnie to, że stawaliście się zarazem jednym i drugim, i gdy jedno skrzydło biegle poddawało się277

egułom rozsądku i paktowało ugodę, drugie szarpało się ku temu, co powyżej, wysoko [...]. Więcbyliście tymi rozbitkami niejako na raty, dopiero po wybiciu godziny fajrantu, kiedy mogliściezrzucić krótkie majtki, jakie zbyt długo kazano wam nosić, i kiedy wycofawszy się rakiem zkolejnego tunelu pozornie prostej budowli, mogliście znieruchomieć na swoim wyrze i odbiegaćmyślą w bok od tego, co bywa tu lub tam, co bywa teraz, ku temu, co jest zawsze i wszędzie.”Powinnam chyba dodać, że w momencie, kiedy skończyłam pisanie Ptaków dla myśli, przyszedłgrudzień siedemdziesiątego roku i całkiem inne sprawy zaprzątnęły uwagę wszystkich na parę lat,inne sprawy, inne racje i inne sytuacje.1985GLOSAPowstający wiersz wytrąca niejako ten inny wiersz, wiersz możliwy do pomyślenia, który ustępujemiejsca tekstowi właśnie zapisywanemu. Tamten inny, drugi, unosi się nad powstałą linijką lub naobrzeżach strofy, daje o sobie znać, ale raczej jest już niemożliwy do pochwycenia. W każdymrazie nie w tym kształcie, w jakim przez moment zwodził myśli, podsuwając im przemglone frazy,które rozwiewały się błyskawicznie, gdy chciało się dookreślić je słowem. Jeśli mimo wszystko udasię go bodaj fragmentarycznie pochwycić, okaże się kolejną wersją zapisu już powstałego i wznacznej części jakoś tam zamkniętego. Zapis tego samego wiersza, który buduje się w sobie,znacznie różni się od pierwowzoru zamierzonego, w zależności od faktu, czy zapisany będzienatychmiast, czy po dłuższej chwili, albo dopiero kiedyś-potem, jakby jego ostateczny kształt nie wpełni zależał od przyzwolenia piszącego tekst, ale jeszcze od jakiegoś szczególnego nachyleniapromieni dobiegających ─ bo ja wiem? ─ od łuski kosmosu objawiającej się akurat w tym czyinnym pyłku rzeczywistości albo od odprysku jego fal?Nie da się wyczerpująco powiedzieć, czym bywa wiersz. W największym skrócie można byrzec, że jest stale i wciąż zaskakującą formą transformacji jakiejś chwili i jakiejś rzeczywistościzderzonej z tą chwilą. W obu swoich postaciach: tej zapisanej i niezapisanej ─ jest także formąobecności tu i teraz, a zarazem stanem wielkiego skupienia, jego stężeniem, które udziela sięczytającemu. Obcując z wielką poezją, odnosi się wrażenie, że język powierza wierszowi swojenajgłębsze sekrety, choć właściwie powinno się powiedzieć odwrotnie, a mianowicie, że to właśniewiersz jest bezustannym dobieraniem się do sedna słowa, jako że jego tworzenie jest chybanajbardziej aktywnym stosunkiem do mowy, do języka. Jest stale ponawianą próbą pochwyceniaowych wibracji międzysłownych w procesie ich dziania się, kiedy słowo sprzężone z kolejnymsłowem zarówno znaczy, jak dźwięczy, dźwięczy i znaczy. Nad zapisaną frazą stale kłębi się jejniewysłowiona odwrotność albo jeszcze inna możliwość powiedzenia tego, co zostało wyrażone. Tadomyślna sfera również ma swój udział w odbiorze wiersza, który jest taki, choć mógłby być takżecałkiem, lub prawie, inny.1998278