„Vivat Academia, vivant professores, vivat membrum ... - Racibórz

ŚWIAT NAUKINie należy jednak naśladować natury takiej, jaka jest w rzeczywistości,często niedoskonałej, ułomnej i przypadkowej. Z takichobrazów należy ją „oczyścić”. Zalecano dwa sposoby idealizacji:pierwszy polegał na tym, że wzorem powinien być najpiękniejszyegzemplarz natury bądź jego fragmenty scalone w jeden (jakw przypadku antycznego Zeuksisa, któremu do obrazu Helenytrojańskiej pozowało ponoć pięć najpiękniejszych dziewczątKrotonu), w sposobie drugim wzorem może być już „oczyszczona”natura – taka była sztuka antyczna oraz, począwszy od XIXwieku, twórczość wielkich artystów renesansu i manieryzmu,np. Rafaela, Tycjana, Michała Anioła.Autorem drugiego poglądu był Karol Homolacs. Opinie tegowybitnego polskiego teoretyka sztuki i artysty 20-lecia międzywojennegowarto przytoczyć chociażby z tego względu, że byłautorem licznych podręczników z zakresu dydaktyki artystycznej,wykorzystywanych także w zakładach kształcenia nauczycieli.Homolacs wyrażał pogląd, że zgodność z naturą to stwarzanietakich jej plastycznych wizerunków, które odpowiadająbiologicznym prawom zawartym w tworach natury. Plastyczneobrazowanie, jego zdaniem, powinno być wyrażaniem „sensu”form spotykanych w naturze. Sens formy, nazywany też jej ideą,jest niewidzialną, a jednak ściśle z naturą związaną właściwościąjej budowy. Choć owego sensu nie można w pełni obiektywnieprzeanalizować i scharakteryzować, to można podać pewneogólne prawidłowości tego zjawiska. Można je wywieść, analizującewolucję form spotykanych w naturze. Jej nadrzędną zasadąjest organizacja rytmiczna – „krystalizacja” – jak mówi Homolacs.Jest ona zasadą wpisaną w budowę tworów natury organicznej.Najprostszą z tego punktu widzenia formą jest kula – do osiągnięciatego kształtu dążą w swoim rozwoju wszelkie formy natury.Tej tendencji przeciwstawiają się siły odśrodkowe, deformujące,wytworzone prawami życia. Każda zatem forma jest syntezątych dwóch odmiennych tendencji, a ich bogata różnorodnośćjest wynikiem zmiennych sił zewnętrznych. Przykładowo, organizmypierwotne swym kształtem niejednokrotnie przypominająkulę, lecz na skutek prawa ciążenia zostaje często w nich wyróżnionykierunek: góra-dół, czyli oś pionowa, wokół której następujeewolucyjnie dalsza krystalizacja. Na skutek ruchu u zwierzątta pionowa oś krystalizacyjna uległa zniszczeniu, a w jej miejscupojawiła się nowa – pozioma itd. W świecie roślin wspomnianazasada manifestuje się jeszcze wyraziściej, gdyż rośliny, pozbawioneruchu, zachowały pionową oś krystalizacji, a to z kolei powoduje,że kształtem swym bardziej zbliżają się do kuli (koronydrzew, kielichy kwiatów, liście itp.).Z takiej analizy Homolacs wyciągnął wniosek, że wszelkieorganizmy w swoim kształcie dążą do możliwie największej regularności,czyli kuli. Tą drogą można też określić wymaganiastawiane plastycznemu zapisowi – określić normy i cel, do któregopowinien zmierzać. We wszystkich tworach przyrody tkwizatem pewna logika i rytmika, która nie jest obojętna dla plastyki.Celem plastycznego odtworzenia natury jest uwydatnićtę logikę, a zarazem sens tkwiący w każdej rzeczy. Plastyczneobrazowanie oparte na takim rozumieniu formy jest zatem w założeniudalekie od kopiowania natury, od biernego jej odtwarzania„szczegół po szczególe”, jest raczej rekonstrukcją wyglądównatury opartą na racjonalnych przesłankach.Studium natury było oczywiście doskonałą okazją do nauczaniawielu szczegółowych zagadnień plastycznych: proporcji,światłocienia, bryły, koloru, kompozycji i wielu innych. W tejżeedukacji było też miejsce na zagadnienia związane z tematem,nastrojem, ekspresją, stosownością plastycznego utworu, a więctym wszystkim, co decyduje o plastycznym wyrazie rysunku, rzeźby,malarskiego obrazu, czy grafiki. O tych wszystkich kwestiachnie sposób, oczywiście, powiedzieć w ramach tego artykułu.Skupiając jednak uwagę na studium natury, wskazaliśmy na zasadniczyelement treści kształcenia omawianej koncepcji artystycznejedukacji,Przejdźmy teraz do ostatniego elementu tegoż projektu –sposobu realizacji treści kształcenia. Podobnie jak warstwy poprzedniei ta, o metodycznym charakterze, była odbiciem dominującychpoglądów na sztukę i jej historię. Powiedzmy najpierwFoto. Kazimierz Sita24