Rural Walks in Flintshire (pdf) - Flintshire County Council

Welcome to FlintshireContentsThe Walks ..........................................................4Choosing your Walk..........................................6Using this Guide ................................................8Flintshire's Landscapes ....................................12Flintshire's Heritage ........................................20Walk Descriptions............................................26Meet the Health Challenge -Walk more often ..........................................78Open Access ....................................................80Explore Flintshire ............................................82A Taste of Flintshire ........................................84Further Information ........................................87CynnwysY Teithiau Cerdded ..........................................4Dewis eich Taith ................................................6Sut i Ddefnyddio'r Arweiniad hwn..................8Tirweddau Sir y Fflint......................................12Treftadaeth Sir y Fflint....................................20Disgrifiad o'r Teithiau ....................................26Wynebu’r Her Iechyd -Cerddwch yn amlach ......................................79Mynediad Agored ..........................................80Archwilio Sir y Fflint........................................83Blas ar Sir y Fflint ............................................85Rhagor o wybodaeth ......................................87Written and edited by Lorna Jenner, Pete Lewis, Nic Sheerin and Dave Shiel. Design Jane Searle and Carl Rogers; Cartography Bill Smuts and Carl Rogers. Bird photography by Simon Booth Photography.All other photography courtesy of Carl Rogers, Lorna Jenner, Pete Lewis and Flintshire County Council unless otherwise stated. Colour repro and typesetting Jane Searle. Printed by WPG 01938 552260.Ysgrifennwyd a golygwyd gan Lorna Jenner, Pete Lewis, Nic Sheerin, a Dave Shiel. Cynllun gan Jane Searle a Carl Rogers; Cartograffiaeth gan Bill Smuts a Carl Rogers. Ffotograffau Adar gan Simon BoothFfotograffiaeth. Yr holl ffotograffau eraill drwy garedigrwydd Carl Rogers, Lorna Jenner, Pete Lewis a Chyngor Sir y Fflint, oni nodir fel arall. Atgynhyrchiad lliw a theiposod gan Jane Searle. Argraffwydgan WPG 01938 552260.

Croeso i Sir y FflintRural Flintshire is a landscapeof incredible variety. Walk themagnificent open moorlandof the Clwydian Range Areaof Outstanding Natural Beauty(AONB) for its strenuous ascentsto wild, upland heaths withstunning views. Explore thequiet riversides, wooded valleys,and rolling farmlandof Llanasa, Ysceifiog, Whitfordand Caergwrle. Discover thewildlife-rich coasts that fringeour county at Talacre and alongthe Dee Estuary. Or for analternative stroll, why notdiscover the rich stories ofindustrial heritage of Halkyn,Greenfield and Buckley?Yng Nghefn Gwlad Sir y Fflintmae yna dirwedd sy'n anhygoelo amrywiol. Crwydrwch arrostiroedd godidog BryniauClwyd, Ardal o HarddwchNaturiol Eithriadol (AHNE) ganfwynhau dringo'n egniol i'rrhostir gwyllt i weld golygfeyddsyfrdanol. Ewch i lannau tawelyr afonydd, y cymoedd coedioga'r tiroedd fferm yn Llanasa,Ysgeifiog, Chwitffordd aChaergwrle. Dewch i weldcyfoeth y bywyd gwyllt ararfordir ein Sir yn Nhalacreac yn Aber yr Afon Dyfrdwy.Neu, am dro bach gwahanol,beth am ddod i ddarganfodyr hanesion diddorol syddyn ardaloedd diwydiannolHelygain, Maes Glas a Bwcle?Also available…Rural Walks in DenbighshireOut Now!Hefyd…Cerdded yng Nghefn GwladSir DdinbychAr gael nawr!Produced by Flintshire Countryside Service, in collaboration with the Clwydian Range Area of Outstanding Natural Beauty,the Ramblers Association, Flintshire’s Tourism Section and the Countryside Council for Wales.The maps in this publication are reproduced from Ordnance Survey material with the permission of Ordnance Survey onbehalf of the Controller of Her Majesty's Stationery Office© Crown Copyright. Unauthorised reproduction infringes Crown copyright and may lead to prosecution or civilproceedings. Flintshire County Council, 100023386First edition 2006 kindly funded by Article 33 from the Welsh Assembly Government. Reprint 2008. Third edition 2010reprint supported by Flintshire’s Rural Development Partnership.Cynhyrchwyd gan Wasanaeth Cefn Gwlad Sir y Fflint, mewn cydweithrediad ag Ardal o Harddwch Naturiol EithriadolBryniau Clwyd, Cymdeithas y Cerddwyr, Adran Dwristiaeth Sir y Fflint a Chyngor Cefn Gwlad Cymru.Atgynhyrchir y mapiau yn y daflen hon o ddeunydd yr Ordnance Survey gyda chaniatâd yr Ordnance Survey ar ranRheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi© Hawlfraint y Goron. Mae atgynhyrchu heb ganiatâd yn torri hawlfraint y Goron a gall hyn arwain at erlyniad neu achossifil. Cyngor Sir y Fflint, 100023386Ariannwyd y rhifyn cyntaf yn 2006 trwy garedigrwydd Erthygl 33 Llywodraeth Cynulliad Cymru. Ailargraffiad 2008.Ailargraffwyd trydydd rhifyn 2010 gyda chymorth Partneriaeth Gwledig Sir y Fflint.

The WalksY TeithiauCerddedThis book features 29 ofthe best walks in ruralFlintshire. They have beenpicked to give youa wide variety of routesthat can be enjoyedthroughout the year.See page 6 for furtherdetails on how the walkshave been graded.See also pages 78-86for information aboutopen access and otherwalking opportunitiesin the county.Yn y llyfr hwn ceir 29 odeithiau cerdded goraucefn gwlad Sir y Fflint.Cafodd pob taith ei dewisyn ofalus gennym ermwyn cynnig nifer odeithiau amrywiol ygallwch eu mwynhaudrwy'r flwyddyn.Edrychwch ar dudalen6 i gael gweld sut rydymwedi graddoli'r troeon.Edrychwch ar dudalennau78-86 i gael gwybod amy tir Mynediad Agoreda ffyrdd eraill i ymweldâ'r Sir.Grade / Graddfa:Easy / HawddModerate / CymedrolStrenuous / EgniolOpen access common /Comin mynediad agored10 minute walkTaith gerdded 10 munudWalk number /Rhif y daith1234567891011121314151617181920212223242526272829Walk name / Enw'r daithDistance / PellterMiles / Milltiroeddkm / kmPage / TudalenCaerwys – YsceifiogCaerwys – Ysgeifiog 5 8 26-27Ffynnongroyw (Long / Hir) 4.6 7.4 28-29Ffynnongroyw (Short / Byr) 3.7 5.9 28-29HawardenPenarlâg 5 8 30-31Hope MountainMynydd yr Hob 6 9.6 32-33Nant y Ffrith 5.5 8.8 34-35Northop – SychdynLlaneurgain – Sychdyn 5 8 36-37Waun y Llyn – Llanfynydd 4 6.4 38-39Wepre (Long)Gwepra (Hir) 4 6.4 40-41Wepre (Short)Gwepra (Byr) 2.5 4 40-41WhitfordChwitffordd 5 8 42-43Talacre 1.7 2.8 44-45BuckleyBwcle 2.8 4.5 46-47Caerwgrle & HopeCaerwgrle a'r Hob 2.5 4 48-49Greenfield ValleyDyffryn Maesglas 2.5 4 50-51Halkyn MountainMynydd HelygainOpen access commonComin mynediad agored 52-53Gwaenysgor – Llanasa 6.2 10 54-55Hendre-Bodfari 6.8 11 56-57Loggerheads – Cilcain 6 9.6 58-59Loggerheads – Moel Famau 6.1 9.8 60-61Loggerheads – Moel Findeg 5 8 62-63Moel Arthur – Cilcain 6 9.6 64-65Moel Arthur – Penycloddiau 6.8 11 66-67Nercwys ForestCoedwig Nercwys 2.4 3.9 68-69Trelawnyd – Gwaenysgor 5.5 8.8 70-71Wepre ParkParc Gwepra 10 min 72Etna ParkParc Etna 10 min 73Pandy PoolPwll Pandy 10 min 74Dee Coastal PathLlwybr Arfordirol Afon Dyfrdwy 75-764

FlintshireSir y FflintClwydian Range Area of Outstanding Natural BeautyArdal of Harddwch Naturiol Eithriadol Bryniau ClwydCountry ParkParc gwledig10 minute walkTaith gerdded 10 munud5

Choosing your WalkDewis eich TaithThis book has been designed to introduce you to some of the bestwalking that Flintshire has to offer. In order that you enjoy yourday to its fullest, be realistic about what level of walk best suitsyour ability.The walks are graded EASY MODERATE and STRENUOUS.Some sections on many of the walks are suitable for buggies orwheelchairs, but none are fully accessible. See walks’ descriptionsfor detail.EASY Generally flat and relatively short distances. Followssurfaced tracks, lanes or well-trodden footpaths.MODERATE Undulating farmland, following quiet lanes, pathsand tracks, often with many stiles. 4-6 miles distance.STRENUOUS Open country with at least one steep ascent/descent.More than 5 miles. Follows paths, tracks and may use Open AccessLand (page 80).The 10 Minute WalksWe have also identified sections of our Rural Walks across Flintshirethat are ideal for a short trip in the countryside for families wantingto get out with young children, wheelchair users, or anyone whocan only do a short distance.Each section will be near a good place to park, and the gradingbelow will give you an idea of what to expect of the surface. Thisguide assumes that all kissing gates are unsuitable for wheelchairsor buggies to get through.Access for a wheelchair or buggy. Flat, level surfaces.No wheelchair / buggy access. Fairly level surfaceswithout stiles, slopes or steps.Slightly more adventurous. Good surfaces, but theremay be slopes, an uneven section, or one or two steps.Amcan y llyfr hwn yw eich cyflwyno i rai o deithiau cerdded gorauSir y Fflint. I fwynhau eich diwrnod i'r eithaf cofiwch fod yn realistigynghylch pa lefel o daith fydd yn addas ar gyfer eich gallu chi.Dosberthir y teithiau cerdded fel a ganlyn: HAWDD CYMEDROLneu EGNÏOL. Mae rhannau o nifer o’r teithiau’n addas i fygis neugadair olwyn ond nid oes yr un daith yn hygyrch bob cam o’rffordd. Edrychwch ar y disgrifiadau o'r teithiau i gael y manylion.HAWDD Yn wastad ar y cyfan a theithiau cymharol fyr. Cerddedar lwybrau sydd ag wyneb caled, a lonydd neu lwybrau addefnyddir yn aml.CYMEDROL Tir fferm pantiog, cerdded, cerdded ar lonydd allwybrau tawel, ambell gamfa. Pellter 4-6 milltir.EGNÏOL Gwlad agored gydag o leiaf un man dringo/disgyn serth.Mwy na 5 milltir. Cerdded ar lwybrau a thraciau gan ddefnyddio TirMynediad Agored hefyd, efallai (tudalen 80).Teithiau Cerdded 10 MunudRydym hefyd wedi nodi rhannu o’n Teithiau Cerdded sy’nddelfrydol ar gyfer taith fer i’r wlad e.e. teuluoedd sydd amgerdded gyda phlant ifanc, defnyddwyr cadair olwyn, neu bobl nadydynt yn gallu cerdded ymhell.Bydd lle da i barcio ger bob un o’r teithiau hyn, a bydd yr allweddisod yn rhoi syniad i chi o’r dirwedd. Mae’r arweiniad hwn yncymryd yn ganiataol na all cadeiriau olwyn na bygis fynd drwygiatiau mochyn.Mynediad i gadair olwyn neu fygi. Tir gwastad.Dim mynediad i gadair olwyn na bygi. Tir gweddolwastad, heb gamfeydd, llethrau na stepiauYchydig yn fwy anturus. Llwybrau da ond mae’n bosibl ybyddant yn cynnwys llethrau, rhan anwastad neu un neuddau o stepiau.

The Countryside CodeY Cod Cefn GwladRESPECT • PROTECT • ENJOY• Be safe – plan ahead and follow any signs• Leave gates and property as you find them• Protect plants and animals, and take yourlitter home• Keep dogs under close control• Consider other peoplePARCHWCH • DIOGELWCH •MWYNHEWCH• Byddwch yn ddiogel – cynlluniwch o flaenllaw a dilynwch unrhyw arwyddion• Gadewch glwydi ac eiddo fel rydych chi'neu cael nhw• Ewch â'ch sbwriel adref, a gofalwchwarchod bywyd gwyllt• Cadwch eich ci dan reolaeth dynn• Byddwch yn ystyriol o bobl eraillPlease be sensitive to the needs of local residents and farmers and follow the Countryside Code at all times.Cofiwch fod yn ymwybodol o anghenion y trigolion lleol a'r ffermwyr drwy ddilyn y Cod Cefn Gwlad bob amser.Images © Aardman Animation Ltd 2004For the full Countryside Code and information on where to go and what to do, visit www.ccw.gov.uk or telephone 0845 130 6229I weld y Cod llawn a chael rhagor o wybodaeth am ble i fynd a beth i'w wneud, ewch i www.ccw.gov.uk new ffoniwch 0845 130 6229

Using this GuideEach of the Flintshire walks isillustrated with a detailed mapand enough information to findand follow the routes. You shouldbe able to navigate with the guideon its own but always take alongthe relevant Ordnance SurveyExplorer map as a precaution.(265 Clwydian Range, 256Wrexham/Llangollen or 266Chester cover all the walks).This is particularly important forthe upland routes and those thatare more off the beaten track,such as Hope Mountain. Familiariseyourself with the map key and theabbreviations for the routedirections (right) before you set off.Be preparedWherever you choose to walk,make sure that you wear astout pair of walking shoesand clothing appropriate forthe time of year. Always takespare food and drink with you.Many of the walks pass pubsand shops, but we advise thatyou check opening hours beforeyou set out.WaymarkingThe standard yellow footpath andblue bridleway arrows are used onall routes. However many of theroutes have additional waymarkingeg. Offa's Dyke National Trail orFlintshire Countryside ServiceCircular Walk discs. Detail is givenin each route description.Footpath waymarkBridleway waymarkPermissive path waymarkAbbreviationsTo save space the routedirections are note-like andinclude several abbreviations.RHS – right hand sideR – rightL – leftLHS – left hand sideKG – kissing gateBW – bridlewayIndividual walk descriptions areavailable to download fromwww.flintshire.gov.uk/countryside

Sut i Ddefnyddio'r Arweiniad hwnCeir map i ddarlunio pob un odeithiau cerdded Sir y Fflint acmae yma ddigon o wybodaethichi allu ffeindio a dilyn y llwybrauhyn. Dylech fod yn gallu dod ohyd i'r llwybrau gan ddefnyddio'rarweiniad hwn yn unig, onddylech bob amser gario mapExplorer priodol yr ArolwgOrdnans (Bydd 265 BryniauClwyd, 256 Wrecsam/Llangollenneu 266 Caer yn ddigonol argyfer yr holl deithiau cerddedhyn). Mae cario map yn arbennigo bwysig ar gyfer cerdded ar ymynydd a'r llwybrau diarffordd,fel Mynydd yr Hob. Cyn ichigychwyn, dylech ddarllen yrallwedd i'r mapiau a'r byrfoddaui'r disgrifiadau (ar y dde).Mae'r holl wybodaeth amy teithiau hyn ar gael i'wllwytho i lawr owww.siryfflint.gov.uk/cefngwladParatoiBle bynnag y byddwch yncerdded, gofalwch eich bod yngwisgo esgidiau cerdded cryf,a dillad sy'n addas at yr amsero'r flwyddyn. Cofiwch am fwyda diod ychwanegol.Ar lawer o'r teithiau byddwch ynmynd heibio tafarnau a siopau,ond awgrymwn eich bod yn holiam yr oriau agor cyn cychwyn areich taith.ArwyddionAr yr holl deithiau, defnyddir yrarwyddion safonol melyn ar yllwybrau troed a'r rhai glas ar yllwybrau ceffylau. Mae arwyddionychwanegol ar nifer o'r llwybraufel Llwybr Cenedlaethol ClawddOffa, neu ddisgiau Taith GerddedGylchol Gwasanaeth Cefn GwladSir y Fflint. Mae'r holl wybodaethyma ar gael yn y disgrifiadauo'r teithiau.Arwydd llwybr troedArwydd llwybr ceffylauArwydd llwybr caniataolByrfoddauI arbed lle, ysgrifennwydcyfarwyddiadau'r teithiau arffurf nodiadau sy'n cynnwysnifer o fyrfoddau.LlDd – ar y llaw ddeDd – y ddeCh – y chwithLlCh – ar y llaw chwithGM – giât mochynLlC – llwybr ceffylau

Taking your DogMynd a’r Ci am DroˇFor many people walking withtheir dogs is a great pleasure.However, please ensure that yourdogs are under control at all timesand please clear up after them.Much of the open moorland onthe Clwydian Range is grazed bysheep and many of the otherwalks cross fields of sheep andcattle. Please make sure your dogis kept on a short lead nearlivestock at all times and takeparticular care during the lambingand calving seasons. Cows arevery protective of their calves andcan chase dogs. Please do notallow your dog to disturb wildlife.Take particular care during thebird nesting season (March-July).Stiles can prove a problem forsome dogs. These are markedon the maps and in the routedirections. New “dog friendly”stiles and kissing gates are beinginstalled in busier areas but manytraditional stiles remain.Nercwys Forest, the coastal walkat Talacre, and sections withinLoggerheads and Wepre CountryParks, are ideal for dog walkingas they have neither livestocknor stiles.Mae mynd â'r ci am dro yn rhoipleser mawr i nifer o bobl.Gofalwch fod eich ci o danreolaeth bob amser a chofiwchlanhau'r baw ar ei ôl.Bydd defaid yn pori ar lawer orostiroedd agored Bryniau Clwyd,ac ar nifer o deithiau eraill ceirdefaid a gwartheg yn y caeau.Gofynnir ichi ofalu fod eich ci ardennyn byr pan fo anifeiliaid ffermo gwmpas, a chymerwch ofalarbennig yn ystod y tymor ŵynaa bwrw lloi. Mae buchod ynamddiffynnol iawn o'u lloi agallant redeg ar ôl cŵn. Peidiwchâ gadael i'ch ci darfu ar y bywydgwyllt. Cymerwch ofal arbennigyn ystod y tymor nythu (Mawrth -Gorffennaf).Gall camfeydd fod yn anodd i raicŵn. Dangosir y camfeydd ar ymapiau ac yn y cyfarwyddiadaui'r teithiau cerdded. Yn y lleoeddprysur gosodwyd camfeyddnewydd a giatiau mochyn, sy'nhaws i gŵn, ond mae llawer o'rhen gamfeydd yn dal yno.Dyma leoedd sy'n ddelfrydol argyfer mynd â'r ci am dro hebunrhyw gamfeydd nac anifeiliaidfferm:- Coedwig Nercwys, LlwybrGlan y Môr Talacre, a rhannauo Barciau Gwledig Loggerheadsa Gwepra.

Using the BusMynd ar y BwsUsing the bus network is an ideal wayto reduce traffic problems in the ruralvillages. It is particularly good for linearwalks, avoiding the need to leave carsat start and finish.The number 14 Mold-Denbigh busruns regularly, Monday to Saturday,throughout the year and is useful foraccessing walks along the Clwydianridge. (See Walk 18, Hendre-Bodfari).The B5 Loggerheads Link, fromMold to Ruthin, may also be usefulfor walkers.In summer Denbighshire CountyCouncil and the AONB run theClwydian Ranger service on Sundaysand selected weekdays. This includesadditional routes that are ideal forwalkers wanting to explore theClwydian Range without their car.For timetables telephone:Flintshire County Council01352 704035Denbighshire County Council01824 706968Ffordd ddelfrydol o leihau problemautraffig yn y pentrefi gwledig ywdefnyddio'r rhwydwaith bysiau. Maetaith ar fws yn arbennig o hwylus argyfer y teithiau cerdded llinellol, ganarbed yr angen am barcio ceir ar ydechrau a'r diwedd.Mae bws rhif 14 o'r Wyddgrug iDdinbych yn rhedeg yn rheolaidd oddydd Llun i ddydd Sadwrn drwy'rflwyddyn, mae'n hwylus ar gyfer yteithiau ar Fryniau Clwyd (gwelertaith 18, Hendre i Fodfari). Gall yB5 (sef Dolen Loggerheads) o'rWyddgrug i Ruthun fod o gymorthi gerddwyr hefyd.Yn ystod yr haf bydd CyngorSir Ddinbych ac AHNE yn rhedeggwasanaeth Bysiau Clwyd arddydd Sul ar rai penwythnosaupenodol. Cynigia'r gwasanaeth hwnrai ffyrdd ychwanegol sy'n ddelfrydoli'r cerddwyr sydd am ddarganfodBryniau Clwyd heb ddefnyddio'u ceir.I gael taflen amser, ffoniwch:Cyngor Sir y Fflint ar01352 704035Cyngor Sir Ddinbych ar01824 706968

Flintshire’s landscapesMoorland / RhostiroeddClwydian RangeBryniau ClwydMeadow pipitCorhedydd y waunWindswept and wild in winter,the open moorland becomes abreathtaking spectacle in summer.The heather flowers and seems toturn the hillsides purple, eventhough bilberry and the pricklygorse thrive alongside it. Where themountain rains gather, bright greenrush and spongy moss are spottedwith the white fluffy dots of cottongrass, and insectivorous sundews.When insect snacks are plentifulthe high moorland is alive withbirdsong. Buzzards hunt overheadfor unwary rabbits. Smaller migrantbirds such as wheatears andwhinchats return to the moorlandto breed, and skylarks sing lustily,high in the sky.Dyma dirwedd wyllt a gwyntog yn ygaeaf ond pan ddaw'r haf fe dry'rrhostir agored yn syfrdanol o hardd.Pan fydd y grug yn ei flodau bydd ymoelydd yn borffor ac yn ei ganolbydd llus y mynydd ac eithin ynffynnu. Yn y mannau lle mae glaw'rmynydd yn cronni fe welwch ybrwyn a'r mwsogl gwyrdd llacharymysg planhigion fel plu'r gweunydda'r gwlithlys pryfysol. Pan fodigonedd o bryfed ar gael i'r adaryna mae'r mynydd yn fyw gyda'ucanu. Uwchben, bydd y bwncathoda'r cudyll coch yn chwilio am ycwningod anwyliadwrus. Daw'r adarymfudol llai fel y dinwen a chrec yreithin yn ôl i'r ardal i fagu cywion, acfe glywch yr ehedydd yn uchel uwcheich pen.12Tirweddau Sir y Fflint

Woodland / CoedlannauBishop's WoodCoed yr EsgobExploring the lush woodlands of thecounty is a tranquil treat at any timeof the year. Spring carpets the woodlandfloor with primroses, wood anemones,violets and bluebells, whilst the lowautumnal sun sets their leafy tints ofgold and red ablaze. Many of thesebroadleaved woodlands are native,having grown here naturally forcenturies. A rich variety of wildlife hasestablished under the quiet protectionof their eaves. Luxuriant mosses andferns provide an emerald backdrop fornocturnal badgers, whilst small gangsof long tailed tits dart through thehigh canopy. Look out also for otherstriking regulars such as woodpeckers,treecreepers, sparrowhawks and kestrels.Mae darganfod coedlannau toreithiog ysir yn bleser tawel ar unrhyw adeg o'rflwyddyn. Yn y gwanwyn bydd llawr ygoedlan yn garped o friallu, blodau'rgwynt, fioledau a chlychau'r gog. Yn yrhydref bydd yr haul gwan yn cynnaulliwiau aur a choch y dail. Coed brodorolyw llawer o'r coedlannau llydanddail hyna fu yma'n tyfu'n naturiol ers canrifoedd.O dan warchodaeth y dail ymsefydloddamrywiaeth helaeth o fywyd gwyllt.Daw'r moch daear allan yn y nos ymhlithgwyrddni'r mwsogl a'r rhedyn a bydd ytitw cynffon hir yn gwibio drwy ganopiuchel y coed. Chwiliwch am yr adararferol fel cnocell y coed, y dringwr bach,a'r hebog.Great spotted woodpeckerCnocell fraith fwyaf13

Flintshire’s landscapesLimestoneBryn AlynTortoiseshellIâr fach amryliwMany millennia ago, a warm sea fullof tiny crustaceans covered Flintshire.Our grey limestone is made of thecompressed shells of these creatures.Look for their fossilised remains inthe exposed rock faces.Limestone is soft and full of cracksand holes, so weathers easily. Thecaves, rocky outcrops and cliffs ofLoggerheads, Ffrith and PrestatynHillside are the result. Bizzarelimestone pavement forms whererain water has dissolved away cracksand joints in the rock. Explore theseat Loggerheads and Bryn Alyn.Watch out also along the River Alyn,where some stretches seem to dry upcompletely as its waters vanishunderground through cracks orswallow holes in the ground.Look out for the rich variety ofwildflowers that thrive in colourfulabundance on the thin limestonesoils during the summer months.They provide food for a myriad ofbutterflies and other insects, andmake our limestone uplands richin wildlife.14Tirweddau Sir y Fflint

CalchfaenHarebellClychau'r bugailBurnet mothGwyfyn bwrnetFiloedd lawer o flynyddoedd yn ôl roeddSir y Fflint o dan fôr o ddŵr cynnes oeddyn llawn o anifeiliaid bach cramennog.Cregyn cywasgedig y creaduriaid hyn yw'rcalchfaen llwyd sydd ar ein tir. Chwiliwcham eu holion ffosiledig ar wynebau agoredy creigiau.calchfaen tenau yn ystod yr haf. Mae'rblodau'n fwyd i fyrdd o loÿnnod byw aphryfed eraill sy'n cyfrannu at fywyd gwylltcyforiog y mynydd calchfaen.Am fod y garreg galch yn feddal ac ynllawn holltau, cafodd ei threulio gan ytywydd gan ffurfio ogofeydd a chlogwyniyn Loggerheads, y Ffrith a Bryn Prestatyn.Ffurfodd palmentydd calchfaen hynod blemae'r dŵr glaw wedi toddi cafnau aholltau'r creigiau. Edrychwch amdanynt ynLoggerheads a Bryn Alun, a chwiliwch yrAfon Alun i weld rhannau ohoni wedidiflannu'n llwyr o dan y ddaear drwygraciau a llyncdyllau.Pyramidal orchidTegeirian beraEdrychwch am yr amrywiaeth helaeth oflodau gwyllt sy'n ffynnu ar y pridd15

Flintshire’s landscapesRivers / AfonyddLoggerheadsNaturally sloping from the highClwydians to the sea, Flintshire is acounty of fast flowing streams inwooded valleys. Explore the banksof the fast flowing River Alyn orWepre Brook, where you may seethe quick darts of dippers and greywagtails, or even kingfishers as theyfeed on insects and small fish.The summer air above our wetlandsis alive with colourful dragonfliesand damselflies. White flowers ofwater-crowfoot float on calm watersfringed with yellow flag iris andmeadowsweet. Rare great crestednewts thrive in many local ponds,and chase their insect prey in thesurrounding grasslands by night.Am fod Sir y Fflint yn goleddu oFryniau uchel Clwyd i'r môr maeynddi lawer o nentydd cyflym mewndyffrynnoedd coediog. Dewch iarchwilo glannau Afon Alun neuNant Gwepra a gweld bronwen ydŵr a'r siglen lwyd yn gwibio neu'rglas y dorlan yn bwydo ar bryfed aphysgod bychain.Yn yr haf mae ein gwlypdiroedd ynferw o weision y neidr a mursennod.Bydd blodau gwynion crafanc-y-dŵryn nofio ar wyneb llyfn y dŵr, ac irisfelen ac erwain yn blodeuo ar yglannau. Mewn nifer o'r llynnoeddlleol bydd y fadfall ddŵr gribog ynffynnu gan hela'r pryfed yn y nos ary glaswelltiroedd sydd o'i chwmpas.DipperTrochwr16Tirweddau Sir y Fflint

Farmland / TirAmaethSkylarkEhedyddButtercup meadowDôl blodau'r menynOur fertile soils have long beencultivated. Over three quarters of thecounty is agricultural and farmed bycommunities who have been thecustodians of our rural landscape forgenerations. Verdant green pastures rollfrom the rough uplands to the shores ofthe Dee, well clipped by the constantgrazing of sheep, cattle and horses.Flower filled meadows, edged by thickhedges and fringed with poppies andharebells are a true summer delight.Fragrant honeysuckle and dog roseclamber across fenceposts and old gates.Traditional stone walls give shelter to oursmaller wildlife, whilst hares, lapwingsand the now rare skylark enjoy the coverof rougher grassland.Bu pobl wrthi'n trin ein pridd cyfoethogers oesoedd lawer. Mae dros dri chwartery sir yn dir amaethyddol sy'n cael eiamaethu gan gymunedau a fu'ngwarchod ein tirwedd cefn gwlad erscanrifoedd. Mae dolydd gwyrdd yllethrau'n rholio i lawr o'r mynydd garwtua glannau Afon Dyfrdwy ac mae'rdefaid, y gwartheg a'r ceffylau'n cadw'rglaswellt yn fyr. Yn yr haf mae'r dolyddyn llawn blodau, a gwaelodion ygwrychoedd trwchus yn doreithiog oflodau gwyllt fel y pabi a chlych yr eossy'n rhoi pleser di-ben-draw. Byddgwyddfid peraroglus a rhosyn gwyllt yndringo dros byst ffensys a hen giatiau.Yn y waliau cerrig traddodiadol bydd yranifeiliaid gwyllt bach yn cael noddfa abydd ysgyfarnogod, cornicyllod acehedyddion, sy'n brin erbyn hyn, ynmwynhau lloches y glaswelltir garwach.17

Flintshire’s landscapesEstuary / AberRedshankPibydd coesgochLittle ternMôr-wennol fachThe Dee Estuary is an internationallyimportant destination for hugenumbers of migrating birds thatover-winter here from September toApril each year. Spectacular flocks ofoystercatcher, dunlin, and knot flyhere from Northern Europe to avoidthe desperately cold Arctic winter.Redshank and skylark breed onthe inner marshes and shinglebanks. The Dee's nutrient-richmudflats are full of tiny shellfish thatprovide an abundant food sourcefor the birds. Protected by aninternational agreement made at theRamsar Convention, the estuary is atreasure-trove for wildlife watchers,from the foxes that prowl themarshes, to the seal colony atits mouth.Lle pwysig yn fyd-eang yw aber AfonDyfrdwy am fod nifer fawro adar mudol yn gaeafu yma o fisMedi i fis Ebrill bob blwyddyn.Bydd y bioden fôr, pibydd y mawna'r a phibydd yr aber yn heidioyma o Ogledd Ewrop rhag oerniofnadwy gaeaf llwm yr Arctig.Mae'r pibydd coesgoch a'r ehedyddyn magu cywion ar y tir corslyda'r mariandir caregog. Lleoeddrhyfeddol o faethlon yw traethellauAfon Dyfrdwy, yn ffynhonnellhael o fwyd i'r adar. Caiff yr aberei gwarchod drwy gytundebrhyngwladol a wnaed gan GytundebRamsar, ac mae'n drysor o le i'r rhaisy'n hoffi gwylio bywyd gwyllt felllwynogod sy'n hela ar y corsydd a'rgytref o forloi sy wrth geg yr afon.18Tirweddau Sir y Fflint

Coast / ArfordirTalacreNatterjack toadLlyffant y twyniSpectacular sand dunes andbeaches fringe the northern coastsof the county from Gronant toTalacre. They provide both vitalnatural flood protection from thesea, and a home for the onlybreeding population of Natterjacktoads in Wales, plus a colony ofrare Little terns. Only the mostspecialised plants can grow in theirdry, salty soils. Spiky leaved seaholly and the spikes of marramgrass tolerate the constant seabreezes of this importantconservation area. Wander to thefamous 17th century lighthouse onaward winning beaches at low tide,with spectacular views of the Wirraland North Wales coastlines.Ar hyd ymylon glannau môrgogledd y Sir o Ronant i Dalacregwelir y twyni tywod a'r traethauanhygoel. Dyma amddiffynfeyddnaturiol rhag llifogydd y môr achartref i'r unig boblogaeth oLyffant y twyni sy'n magu yngNghymru, yn ogystal â nythfa oForwenoliaid prin. Y planhigionmwyaf arbenigol yn unig sy'n gallutyfu yn y pridd sych, hallt hwn.Bydd celyn y môr gyda'i ddail pigoga'r moresg yn gallu goddef gwyntdi-ball y môr yn yr ardal gadwraethbwysig hon. Pan fo'r llanw ar drai,gallwch grwydro i'r goleudy enwogo'r 17eg ganrif ar draws draethau aenillodd wobrau a cheir ymaolygfeydd rhyfeddol o lannau môrCilgwri a Gogledd Cymru.19

Flintshire’s HeritageFrontierCountryMoel ArthurTrimley Hall, LlanfynyddPlas Trimley, LlanfynyddBorder LandsFlintshire is remarkably rich in historicalremains, simply because it has beenfrontier country for centuries.Strategically placed Iron Age hillforts,such as Penycloddiau and Moel y Gaer,dominate the skyline of the Clwydiansand Halkyn Mountain.The Romans marched through the areafor more than three hundred years,leaving numerous remains.Parts of Offa's and Wat's Dykes can stillbe seen. These once massive earthbanks and ditches were constructed bythe Saxons in the 8th century to markthe boundary with Wales.Flintshire is dotted with castles builtduring the ongoing power strugglebetween the Welsh princes andNorman kings. Ewloe and Caergwrlewere Welsh castles but Flint andHawarden were Norman. ImposingFlint Castle was the first of Edward I'sstring of castles along the Welsh coast,built during his first onslaught intoWales in 1277. It was impregnableand, although besieged, was nevertaken, unlike Hawarden that wascaptured in 1282.Flintshire was important spiritually too.St Winefride's Well was one of themost revered places of Christianpilgrimage in Europe and the nowruined Basingwerk Abbey was wealthyand influential. The picturesque villagechurches and chapels bear testamentto the key role religion played ineveryday life.20Treftadaeth Sir y Fflint

Tir y GororauCaergwrle CastleCastell CaergwrleSt Winefride's WellFfynnon GwenfrewiY GororauMae Sir y Fflint yn sir ryfeddol o gyfoethogo ran olion hanesyddol am iddi fod yn wlady gororau ers canrifoedd. Ar Fryniau Clwyda Mynydd Helygain saif Ceyrydd Oes yrHaearn fel Penycloddiau a Moel y Gaer yndrawiadol yn erbyn yr awyr.Bu'r Rhufeiniaid yn gorymdeithio drwy'rardal am fwy na thair canrif gan adael niferfawr o'u holion.Gellir gweld rhannau o Glawdd Offa aChlawdd Wat hyd heddiw. Y Saeson agreodd y cloddiau a'r ffosydd anferth hyn ynyr wythfed ganrif i nodi'r ffin gyda Chymru.Mae Sir y Fflint yn frith o hen gestyll agodwyd yn ystod y brwydro am rym a furhwng tywysogion Cymru a Brenhinoeddy Normaniaid. Roedd Cestyll Ewloe aChaergwrle'n gestyll Cymreig ond rhaiNormanaidd oedd Fflint a Phenarlâg. Castellmawreddog y Fflint oedd y cyntaf o gadwyno gestyll a gododd y Brenin Iorwerth I arhyd glannau môr Cymru. AdeiladwydCastell y Fflint yn ystod ymosodiad 1277ar Gymru. Roedd yn gastell hollol gadarnac er iddo fod o dan warchae nis cymerwyderioed. Fel arall fu hanes castell Penarlâg agipiwyd yn 1282.O ran y bywyd ysbrydol hefyd, mae Sir yFflint yn bwysig. Roedd pererindod iFfynnon Gwenfrewi yn un o'r rhai abarchwyd fwyaf ymhlith holl bererindodauCristnogol Ewrop. Roedd Abaty DinasBasing yntau'n gyfoethog ac ynddylanwadol dros ben. Saif eglwysi achapeli tlws y pentrefi'n dyst i'r rhan bwysiga fu i grefydd ym mywyd bob dydd.21

Flintshire’s HeritageDiscover our VillagesCilcainFlintshire has many charming villagesfor you to discover and enjoy as partof your walking day. Most have thrivinglocal shops and inns, and their buildingsreflect a wealth of local historyand architecture.Some of our settlements are well over900 yrs old and are mentioned in theDomesday Book of 1085. Many are nowfascinating conservation areas whichrange from Edward I's strongholds, suchas Caerwys; to estate villages, such asLlanasa and Hawarden; and to placeswith strong monastic associations, suchas Holywell and Pantasaph. Some alsolie nestled within the picturesqueClwydian Range Area of OutstandingNatural Beauty, such as Gwaenysgorand Cilcain. In addition, the London toHolyhead post road passed throughNorthop, Caerwys and Ysceifiog. To thisday they retain buildings that were once17th and 18th century coaching inns.Two local rocks have been used inmany of the older buildings. Soft, greylimestone is plentiful in the county, andis commonly used in Cilcain, Nannerchand much of Halkyn. Whitford's churchand much of Llanasa was built with anattractive yellow sandstone, quarriedfrom northern Flintshire.22Treftadaeth Sir y Fflint

Darganfod ein PentrefiHalkyn ChurchEglwys HelygainLlanasaAr eich teithiau cerdded drwy Sir y Fflintfe dewch ar draws lawer o bentrefiswynol i'w mwynhau. Yn y mwyafrifohonynt cewch siopau lleol, tafarnauffyniannus ac adeiladau sy'n adlewyrchucyfoeth o hanes lleol.Mae nifer o'n haneddiadau ymhell dros900 oed a cheir cyfeiriad at rai yn TheDomesday Book, 1085. Mae llawerohonynt yn leoedd cadwraeth diddorolerbyn hyn sy'n amrywio o gadarnleoeddIorwerth I, fel Caerwys; i bentrefi stadaufel Llanasa a Phenarlâg; i leoedd sydd âthraddodiadau mynachaidd cryf felTreffynnon a Phantasaph. Mae rhai'ngorwedd o fewn Ardal o HarddwchNaturiol Eithriadol Bryniau Clwyd, felGwaenysgor a Chilcain. Rhed ffordddyrpeg Llundain i Gaergybi drwyLaneurgain, Caerwys ac Ysgeifiog.Hyd heddiw mae yma adeiladau a oeddyn dafarnau'r goets fawr yn ystod yr17eg a'r 18fed ganrif.Codwyd llawer o'r hen adeiladau ganddefnyddio dau fath o graig leol. Maedigonedd o'r garreg lwyd feddal yn ySir ac fe'i defnyddid yn gyffredin yngNghilcain, Nannerch a Helygain.Codwyd Eglwys Chwitffordd a rhanhelaeth o Eglwys Llanasa o dywodfaenmelyn deniadol a gloddiwyd yngngogledd Sir y Fflint.23

Flintshire’s HeritageAn Industrial PastLower Cotton Mill, GreenfieldY Felin Gotwm Isaf, MaesglasThe underlying rocks and the navigableDee Estuary brought industry andwealth to rural Flintshire.Rich veins of lead, silver and zinc withinHalkyn's limestone were minedintensively, leaving the scars of shafts,spoil and old roads on its landscape.Long-disused limekilns once turned therock itself into a useful fertilizer.Copper, brought mainly from Anglesey,combined with power from a faststream and access to the coast, providedthe impetus for Greenfield Valley.It quickly became the cradle of theIndustrial Revolution in North Wales,with mills producing metal wire, cotton,brass pots and pans.Valuable coal and oil deposits at Pointof Ayr, Coed Talon and Llanfynydd gaverise to a local network of railways andfactories, including the magnificentviaducts at Ffrith and Cefn-y-bedd.Thick deposits of clay were found underKnowle Hill at Buckley, upon whichgrew a successful pottery and brickmakingindustry. Millions of Buckleybricks have been exported far andwide from the now quiet quaysidesof the Dee.Many of the mills, factories andbrickworks have long gone butreminders of this fascinating industrialpast can still be found in the heart ofour now largely rural county.24Treftadaeth Sir y Fflint

Y Gorffennol DiwydiannolWaen Brodlas limekilns, HalkynOdynnau calch Waun Brodlas, HelygainOherwydd y creigiau sydd o dan y ddaear acAber Afon Dyfrdwy sy'n fordwyol, daethdiwydiant a chyfoeth i gefn gwlad Sir y Fflint.Bu cloddio dwys ar wythiennau cyfoethog oblwm, arian, a sinc o fewn calchfaen Helygain,gan adael creithiau'r siafftau, y tomennisbwriel a'r hen ffyrdd ar y dirwedd. Mewnodynnau calch, nas defnyddiwyd ers talwm,roedd y graig ei hunan yn cael ei throi'nwrtaith defnyddiol.Cyrchwyd y rhan fwyaf o'r copr o Fôn a ganfod yma nant gyflym a mynediad hawdd i lany môr dyma'r ysgogiad ar gyfer datblyguDyffryn Maesglas. Cyn hir yr ardal hon oeddcrud Chwyldro Diwydiannol Gogledd Cymrugyda'r melinau'n cynhyrchu gwifren fetel,cotwm, padelli a llestri pres.Yn sgil cloddio'r gwythiennau glo gwerthfawryn y Parlwr Du, Coed Talon a Llanfynyddcododd rhwydwaith o reilffyrdd a ffatrïoeddgan gynnwys pontydd cario dŵr rhyfeddol yny Ffrith a Chefn-y-bedd.Darganfuwyd dyddodion o glai o dan KnowleHill ym Mwcle ac ar hwn tyfodd diwydiantllwyddiannus y llestri a'r briciau. Allforiwydmiliynau o frics ymhell ac agos o lanfeydd AfonDyfrdwy, sydd bellach mor dawel.Diflannodd llawer o'r melinau, y ffatrïoedd a'rgweithfeydd brics ers talwm iawn ond gwelirolion difyr y diwydiant hyd heddiw yngnghanol ein sir sydd bellach mor wledig.25

1Caerwys –YsceifiogWoodland, lakes and rolling farmlandDistance: 8 km / 5 milesTime: Allow 2.5 – 3 hrsParking: In Caerwys Square (SJ129729) and roadsideGrade: Moderate, many stiles, can be slippy in placesFacilities: Pubs in Caerwys, Babell and Ysceifiog, shopsand toilet in CaerwysLivestock: Lots of sheep and cattleCoedlannau, llynnoedd a thiramaeth bryniogPellter: 8 km / 5 milltirAmser: Caniatáu 2.5 – 3 awrParcio: Sgwâr Caerwys (SJ129729) ar ochr y fforddGraddfa: Cymedrol, llawer o gamfeydd, gall fod ynllithrig mewn rhannauCyfleusterau: Tafarnau yng Nghaerwys, Babell acYsgeifiog, siopau a thoiledau yng NghaerwysDa Byw: Llawer o ddefaid a gwarthegWaymarking / Arwyddion:26www.borderlands.co.ukGreat places to stay in FlintshireThe Walk1. From square in Caerwys, turn down WaterStreet, passing Royal Oak on L. At staggeredcrossroads continue ahead, signed Trout Farm.Go into fishery, passing buildings on L.Continue over stile ahead, then turn L ontofootpath, signed Babell. Climb steep steps.2. At woodland edge, cross stile ahead. Walkacross field to small stile in middle of oppositefence. Continue in same direction across twomore fields to road, then turn R andimmediately L onto track. Beyond cottage,turn R where path forks. Continue for 800m,passing cottage on L where track widens(ignore path on L here). Where track bears R,take footpath L. Cross hidden stile into field,then walk across field to stile in oppositehedge. Continue along RHS of next field,bearing L thro' scrub at far end to cross metalstile in hedge. Walk diagonally L onto pathand follow to road. Turn R along road, R againat crossroads, signed Ysceifiog and Afonwen,then continue along road to T junction.3. Cross road and walk thro' car park of BlackLion Inn. Go thro' gate at far end of car park.Continue ahead across fields following RHfield edge, passing a large farm on R.Continue in same direction, crossing old stile,until reach small cottage. Go thro' gate andfollow cottage drive to road.4. Turn L, then 10m later turn R uphill and L atnext road junction. Turn R onto track opposite“Fairholme”. Continue ahead where cottagedrive bears R. Cross stile and walk across nextfield following R fenceline. Cross next stile intowoodland. Follow narrow woodland path to Rfor 600m, descending to path junction. Take Rfork, signed Caerwys.To detour to Ysceifiog, turn L and follow pathdown to lakes. Cross footbridge and walk upsteep hillside. Cross stile at top and walk onnarrow path between houses. Cross next stileand turn L to explore village, before retracingyour steps to Caerwys sign.After 15m cross stile and cross field to far Lcorner. Cross next stile and follow path alongR hedgerow towards farm. Go thro' gate andwalk past farmhouse on drive. Go thro’ gate,

Caerwys –Ysgeifiogturn R and cross stile on L. Walk diagonallyR across field to stile. Cross next field andstile and continue to road.5. Turn R along road. After 200m turn Lover stile beside Marian Cocaldiad. Walkahead across field and cross another stile bygate. Half way along next field, cross stile onL. Turn R then walk diagonally L across largefield. At bottom of hill go thro' hidden gateand follow path down RHS of field besidewoodland. Cross stile into woodland andfollow path with trout pools on L. Turn Lover stile and walk thro' fishery to retraceyour steps back to Caerwys Square.Y Daith Gerdded1. O'r sgwâr yng Nghaerwys, trowch i lawrFfordd y Dŵr, gan fynd heibio tafarn y RoyalOak ar y LlCh. Wrth y groesffordd LlCh.Ymlaen dros y gamfa o'ch blaen, troi i'r Ch i'rllwybr (arwydd Babell). Dringo'r grisiau serth.2. Ar ymyl y goedlan, croesi'r gamfa sydd o'chblaen. Cerdded ar draws y cae i gamfa fechansydd yng nghanol y ffens gyferbyn. Ymlaen i'run cyfeiriad dros ddau gae arall ac i'r ffordd,yna troi i'r Dd ac i'r Ch yn union wedyn i lwybrllydan. Y tu hwnt i'r bwthyn, troi i'r Dd blemae'r llwybr yn fforchio. Ymlaen am tua800m, gan fynd heibio'r bwthyn ar y LlCh blemae'r llwybr yn lledu (anwybyddu'r llwybr ar yLlCh yma). Pan fydd y llwybr yn gwyro i'r Dd,cymryd y llwybr i'r Ch. Croesi camfa gudd i'rcae, yna cerdded yn groesgornel i'r Dd ardraws y cae ac i gamfa sydd yn y gornel ddebellaf. Ymlaen ar hyd LlDd y cae nesaf, gwyroi'r Ch drwy'r llwyni yn y pen draw a chroesicamfa fetel yn y gwrych. Cerdded yngroesgornel Ch i'r llwybr a'i ddilyn i'r ffordd.Troi i'r Dd ar hyd y ffordd, i'r Dd eto ar ygroesffordd (arwydd Ysgeifiog ac Afonwen),yna ymlaen ar hyd y ffordd i'r gyffordd T.3. Croesi'r ffordd a cherdded drwy faesparcio'r Black Lion. Ymlaen drwy'r giât sydd arben pellaf y maes parcio. Syth ymlaen dros ycaeau gan ddilyn Ll Dd ymyl y cae, heibiofferm fawr ar y LlDd. Ymlaen i'r un cyfeiriad,croesi hen gamfa, nes dod at fwthyn. Ewchdrwy'r giât a dilyn dreif a bwthyn i'r ffordd.4. Troi i'r Ch, yna ymhen 10m troi i'r Dd ifyny'r bryn ac i'r Ch ar y gyffordd nesaf yn yffordd. Troi i'r Dd ar y llwybr llydan syddgyferbyn â “Fairholme”. Ymlaen eto ble maedreif y bwthyn yn gwyro i'r Dd. Croesi'r gamfaa cherdded ar draws y cae nesaf gan ddilyn yffens LlDd. Croesi'r gamfa nesaf i'r coed. Dilynllwybr cul yn y coed i'r Dd am tua 600m, ganddisgyn i'r gyffordd yn y llwybr. Cymryd yfforch Dd, arwydd Caerwys.Marsh marigoldsMelyn y gorsI fynd i Ysgeifiog, troi i'r Ch a dilyn y llwybri lawr i'r llynnoedd. Croesi'r bont a cherddedi fyny'r bryn serth. Croesi'r gamfa ar ben ybryn a cherdded ar hyd y llwybr cul rhwngy tai. Croesi'r gamfa nesaf a throi i'r Ch iweld y pentref cyn mynd yn ôl yr un fforddi arwydd Caerwys.Ar ôl 15m, croesi'r gamfa a chroesi'r cae i'rgornel dde bellaf. Croesi'r gamfa nesaf a dilyny llwybr wrth ymyl LlDd y gwrych tua'r fferm.Mynd drwy'r giât a cherdded heibio ffermdysi'r dreif. Ewch drwy’r giât, troi i’r Dd a chroesicamfa ar y LlCh. Cerddwch yn groesgornel Dddros y cae nesaf ac at gamfa. Croesi’r caenesaf a’r gamfa ac ymlaen i’r ffordd.5. Troi i'r Dde ar hyd y ffordd. Ar ôl 200m troii'r Ch dros y gamfa yn ymyl Marian Cocaldiad.Cerdded yn syth ymlaen ar draws y cae achroesi camfa arall wrth y giât. Hanner fforddar draws y cae nesaf, croesi'r gamfa ar y LlCh.Troi i'r Dd ac yna cerdded yn groesgornel Char draws cae mawr. Ar waelod y cae, ewchdrwy'r giât gudd a dilyn y llwybr i lawr LlDd'rcae yn ymyl y goedlan. Croesi'r gamfa i'r coeda dilyn y llwybr gan gadw'r Llynnoedd Brithyllar eich LlCh. Troi i'r Ch dros y gamfa acherdded drwy'r bysgodfa gan ddilyn eichcamau'n ôl i Sgwâr Caerwys.Moorhens nest on Ysceifiog LakesBydd yr iâr ddŵr yn nythu ar lynnoedd YsgeifiogCaerwysPeaceful Caerwys is reputedly the smallest town inWales, granted a Royal Charter by Edward I, and onceone of the three most important towns in Flintshire!It was at the hub of drovers routes and its livestockmarkets were renowned.Ysceifiog17th century Ysceifiog was a busy village situatedon the main road from Chester to Denbigh.Packhorses, laden carts and stage coaches all regularlypassed through.Ysceifiog lakes are man-made, created by the Earl ofDenbigh in 1904 for fishing. Look for nesting coots,moorhens and mallard or dragonflies skimming thewater in summer.CaerwysCaerwys yw tref leiaf Cymru. Derbyniodd SiarterFrenhinol gan y brenin Iorwerth I. Ar un cyfnod roeddhi'n un o dair tref bwysicaf Sir y Fflint, yn ganolbwyntffyrdd y porthmyn a'i marchnadoeddda byw yn rhai enwog iawn.YsgeifiogLle prysur iawn oeddYsgeifiog yn yr 17egganrif. Lleolir y drefar y ffordd fawr oGaer i Ddinbych.Arferai'r ceffylaupwn, y troliaullawn a'r goetsfawr deithiodrwy Ysgeifiogyn rheolaidd.Crewyd llynnoeddYsceifiog gan IarllDinbych yn 1904ar gyfer pysgota.Edrychwch amgwtieir, ieir dŵra hwyaid ynnythu, neu'r gwasy neidr uwchben ydŵr yn yr haf.Ysceifiog ChurchEglwys Ysgeifiogwww.borderlands.co.ukLlefydd gwych i aros yn Sir y Fflint 27

Ffynnongroywstile/gate by finger post before reachingTre-Mostyn. Follow LH field boundary crossing2 further stiles/gates. Then bear diagonally Lalong sunken lane to gate/stile.7. Cross stile and continue ahead on dirt track.Within 100m branch L through wooden gateinto woods and descend down track. Continueahead following the contour. At path fork takeLH fork as indicated, crossing small streamafter 100m (can be muddy). Before long youwill see Garth Mill again. Go down steps thenbear L around back of mill. Turn R and retraceyour steps over bridge back to car park.Y Daith Gerdded1. Croesi'r Afon Garth dros y bompren a dilyny llwybr ar LlDd'r felin. Croesi pont arall amynd ymlaen i fyny'r prif lwybr am 350m.Ar ddiwedd y tai, mynd i mewn i Goed yGarth drwy'r bariau rhwystro (bwrddgwybodaeth ar y LlDd).2. Dal ymlaen a mynd i'r Dd wrth yrarwyddbost. Dilyn y llwybr gan groesi 4o rannau byr ar y llwybr pren a myndheibio mainc y fadfall gerfiedig ar y LlDd.Dal ymlaen ac i fyny'r grisiau i'r bont.Croesi'r bont ac ymlaen i fyny'r bryn (gall fodyn fwdlyd) croesi 2 bont arall. Ar ôl y drydeddbont, gwyro'n groes i'r Ch i fyny grisiau hir aelwir 'Grisiau tua'r Nefoedd'. Croesi'r gamfaac allan o'r coed.3. Troi i'r Dd a dilyn ffin y cae am 50m ynathroi i'r Ch i fyny'r bryn gan anelu i'r Ch olwyn o goed sy'n gylch o gwmpas hen siafftfwyngloddio, cyrraedd camfa/giât ar y LlDd.Dros y gamfa a phont fechan o sliperirheilffordd i ymuno â llwybr amlwg. Ymlaenar hyd y llwybr hwn i fwthyn Berth-y-Maen.O'r fan hyn, cewch ddewis un o ddwy ffordd;Llwybr byr: Taith 34a. Wrth y giât goch, troi i'r Ch a dilyn y lônam 700m i Drelogan Uchaf yna parhauymlaen. Ar ôl 500m troi i'r Dd tuag at Fferm yWern (c.1619). Wrth yr ysgubor, troi i'r Ch ganadael y tŷ fferm ar eich LlDd a pharhau ar hydy dreif am 500m. Troi i'r Ch ac i'r ffordd argyrion Tre Mostyn.Llwybr hir: Taith 24b. Wrth y giât goch, mynd ymlaen am 650mar y ffordd, heibio Fferm Trelogan, tuag atadeilad fferm du sydd ar y LlCh ac i'r gyffordd.5. Ar y gyffordd, troi i'r Dd ac yna i'r Ch ofewn 175m, tuag at Fwthyn y Ffrith. Myndheibio i fyngalo ar y LlCh. Ymlaen i fyny'r alltar lwybr gan groesi camfa/giat o'r diwedd.Ymlaen i'r postyndiwethaf ar y LlChyna mynd yngroesgornel i'rDd. Croesi cae igiât arall, ymlaeni lôn werdd(anwybyddu'rllwybrau ar y Cha'r Dde). Ymhen800m ar ôlTrelogan ewchheibio'r arwyddpostyn ar y LlCh.Great spotted woodpeckerYmhen 500m arCnocell fraith fwyafôl yr arwydd hwn,troi'n sydyn i'r Char gyffordd y llwybr a disgyn yn serth gangadw'r hen wal ar y LlDd. Dilyn y llwybr llydani lawr i Fwthyn Pentreffynnon. Cerdded ymlaena heibio'r bwthyn i'r giât werdd. Troi i'r Dd i'rffordd a dilyn am 800m i dreif Fferm y Wernsydd ar y LlCh.Ail-ymuno a'r llwybr byr yn y fan yma6. Parhau ar y lôn am 70m ac yna troi i'r Chdros gamfa/giat, sydd wrth yr arwyddbost cyncyrraedd Tre-Mostyn. Dilyn ffin LlCh y cae gangroesi 2 gamfa/giât arall. Yna gwyro i'r Ch yngroesgornel ar hyd lôn suddedig i'r giât/camfa.7. Croesi camfa ac ymlaen ar hyd llwybr llwch.O fewn 100m, troi i'r Ch drwy giat bren ac i'rcoed yna disgyn i lawr y llwybr. Cerddedymlaen gan ddilyn y gyfuchlin. Pan fydd yllwybr yn fforchio, ewch ar y fforch Ch yn ôl yrarwydd, croesi'r nant fechan ar ôl 100m (gallfod yn fwdlyd). Cyn bo hir, bydd Melin y Garthyn y golwg unwaith eto. Ewch i lawr y grisiauac yna gwyro i'r Ch a mynd y tu cefn i'r felin.Troi i'r Dd ac yn ôl ar hyd yr un llwybr dros ybont ac i'r maes parcio.ˇDales Way developed in memory of Dale, a localteenager who loved the woodland and died in2003. Look for the lizard waymarkers andcommemorative bench.Datblygodd Llwybr Dale er cof am Dale,bachgen ifanc a garodd y goedlan hon aca fu farw yn 2003. Edrychwch am arwyddiony fadfall a'r fainc goffa.Garth Mill was built in 1743 and was in regularuse for grinding grain for flour and cattle feed untilthe 1950's. It also produced feed for the pit poniesthat worked underground at the Point of AyrColliery. The mill has since been renovated and isnow a welcoming inn.Trelogan Hall and the surrounding buildingswere once the centre of local lead mining whichstarted in the 17th Century.Coed-y-Garth, owned by the Woodland Trust,contains the remains of a complex engineeringsystem designed by Joshua Edisbury to drain thesurrounding lead mines.Adeiladwyd Melin Garth yn 1743. Roedd hi'n caelei defnyddio'n gyson i falu ŷd i wneud blawd a bwydanifeiliaid tan y 1950au. Roedd yn cynhyrchu bwyd i'rceffylau pwll glo oedd yn gweithio o dan y ddaearyng Nglofa'r Parlwr Du. Cafodd ei hadnewyddu acerbyn hyn mae'n dafarn groesawus.Ar un adeg roedd Plas Trelogan a'r adeiladau o'igwmpas yng nghanol ardal mwyngloddio addechreuodd yn y 17eg ganrif.Mae Coed-y-Garth, o eiddo'r YmddiriedolaethGoedlannau, yn cynnwys olion systembeirianyddiaeth gymhleth a luniwyd gan JoshuaEdisbury i ddraenio'r mwyngloddiau cyfagos.Garth MillMelin Garthwww.borderlands.co.ukBle i fwyta bwyd gwych yn Sir y Fflint29

4HawardenHistoric village, woodlandand farmlandDistance: 8 km / 5 milesTime: 2 – 2.5 hrsParking: Tinkersdale public car park, Hawarden(SJ316657)Grade: EasyTen Minute Walk: A disused tarmac road with lushwoodland on both sidesFacilities: Pubs, café and shops in HawardenLivestock: Sheep and cattlePentref hanesyddol, coedlannau athir ffermPellter: 8 km / 5 milltirAmser: 2 – 2.5 awrParcio: Maes parcio cyhoeddus Tinkersdale, Penarlâg(SJ316657)Graddfa: HawddTaith gerdded 10 munud: Hen ffordd darmac segur.Coedwigoedd o bobtuCyfleusterau: Tafarnau, caffi a siopau ym MhenarlâgDa byw: Defaid a gwarthegWaymarking / Arwyddion:The Gladstone MonumentCofadail o Gladstone30www.borderlands.co.ukEverything you need to visit FlintshireThe Walk1. From car park turn R uphill to reachfountain and T junction. Turn R onto GlynneWay then first L into Crosstree Lane (old lockupon corner). Descend hill passing school. Atjunction with Ash Lane turn L thro' gate intochurchyard. Go R around church to exit onopposite side. To R is St Deiniol's Library(Gladstone Exhibition and Coffee Shop opento public. Tel 01244 532350 for details).2. Walk along Church Lane to road. Turn L tocross busy road at pelican crossing. Turn Ralong road, passing St Deniol's on RHS. Takesecond L down Station Road. When road forksinto Woodlands Court and The Wigdalecontinue ahead along tarmac footpath.Continue ahead, then R to pass under railwayline, then immediately L.3. Continue ahead crossing track to cross stileby gate then continue ahead between golfclub greens. Continue along grass track as itbears sharp L towards farm. At gate, cross stileand continue ahead, passing pond at OaksFarm. After 25m turn R by derelict barnthrough open entrance then immediately Lfollowing LH field boundary up slope through2 fields to cross stile. Go ahead for 75m thendiagonally R to field boundary. Just beforehouse turn L over stile. Then turn L and in20m go thro' gate onto Ledsham Lane.Continue for 400m.4. At T-junction turn L into Slack Road. Crossrailway bridge then turn immediately R tocross stile then a second. Turn L and over nextstile. Follow LH field boundary and cross stileby Thatch Cottages. Turn R, cross busy roadthen stile just before red corrugated barn.Follow path past barn then turn R over stile bygate then L up between 2 hedges. Cross stilenext to open entrance then follow RH fieldboundary. Cross stile onto lane and continueahead, down lane marked “No through road”.5. At end of road turn L through staggeredentrance by gate to continue along tarmacpath. Pass bridge over A55 on RHS andcontinue ahead thro' staggered entrance bygate. Continue down road passing SpinningWheel Inn. Take next L onto lane markedCherry Orchard Farm.

Penarlâg6. Within 20m cross stile by cattle grid thencontinue along road, passing entrance toCherry Orchard House on LHS after 300m.After a further 400m pass some cottageson RHS. Continue ahead thro' metal gate.At woodland edge, cross stile by gate andcontinue ahead for 100m. Then turn L andalmost immediately R. Continue onwaymarked main track for 1.2 km.7. Cross stile and continue along estatewall. Bear L where path forks. After 100m,at gate by 2 stiles, cross stile furthest fromgate. After 50m cross stream, with remainsof sluice gate on LHS. Soon after on R, is aruined 18th century corn mill. The millwheel and much of the machinery stillremains. 75m beyond mill turn R up narrowpath with handrail, to return to car park.Y Daith Gerdded1. O'r maes parcio, troi i'r Dd ac i fyny'rallt i'r ffynnon a'r gyffordd T. Troi Dd iGlynne Way a'r 1af Ch i Crosstree Lane(hen garchar ar y gornel). I lawr a heibio'rysgol. Ar gyffordd Ash Lane troi drwy'r giatac i'r fynwent. I'r Dd o amgylch yr eglwysac allan yr ochr arall. Mae Llyfrgell ColegSant Deiniol ar y LlDd (ArddangosfaGladstone a siop goffi ar agor i'r cyhoedd.Tel 01244 532350)2. Cerddwch ar hyd Lôn yr Eglwys i'r ffordd.Troi i'r Ch i groesi ffordd brysur wrth ygroesfan Pelican. Troi i'r Dd ar hyd y ffordd,heibio Sant Deiniol ar eich LlDd. Cymerwchyr ail ar y Ch ac i lawr Ffordd yr Orsaf. Panfydd y ffordd yn fforchio i Woodlands Courta The Wigdale ewch yn syth ymlaen ar hydllwybr tarmac. Parhau'n syth ymlaen, ynai'r Dd a dan y lein rheilffordd, yna i'r Char unwaith.3. Dal ymlaen gan groesi'r llwybr llydani groesi'r gamfa wrth y giât ac yna dalymlaen rhwng lleiniau gwyrdd y clwb golff.Dal ymlaen ar hyd y llwybr glaswellt wrthiddo wyro'n siarp i'r Ch tua'r fferm. Wrthy giât, croesi'r gamfa ac ymlaen, heibio i'rllyn yn Oaks Farm. Ar ôl 25m troi i'r Ddwrth adfeilion ysgubor a thrwy fynedfaagored ac yna'n union i'r Ch gan ddilynffin y cae ar eich LlCh ac i fyny'r llethr drwy2 gae i groesi'r gamfa. Cerddwch yn sythymlaen am 75m yna ewch yn groesgorneli'r Dd ac i ffin bellaf y cae. Yn union cyncyrraedd y tyˆ, troi i'r Ch a dros y gamfa.Yna trowch i'r Ch ac, mewn 20m, ewchdrwy'r giât i Lôn Ledsham. Dal ymlaenam 400m.Leopold Gate, entrance to Hawarden Castle.Park open daily throughout the year.Giât Leopold, y fynedfa i Gastell Penarlâg.Y tiroedd ar agor bob dydd drwy'r flwyddyn.4. Wrth y gyffordd T, troi i'r Ch i Slack Road.Croesi pont y rheilffordd ac yna troi arunwaith i'r Dd i groesi un gamfa ac yna'r ailgamfa. Troi i'r Ch a dros y gamfa nesaf. Dilynffin LlCh y cae a chroesi'r gamfa wrth ThatchCottages. Troi i'r Dd, croesi'r ffordd ac yna'rgamfa yn union o flaen yr ysgubor dun goch.Dilyn y llwybr i ben draw'r ysgubor ac yna troii'r Dd a thros y gamfa wrth y giât yna i'r Ch ifyny rhwng 2 wrych. Croesi'r gamfa nesaf i'rfynedfa agored yna dilyn ffin LlDd'r cae.Croesi'r gamfa i'r lôn a dal ymlaen i lawr y lônac arni'r arwydd “Dim ffordd drwodd”.5. Ar ddiwedd y ffordd, trowch i'r Ch drwyfynediad alldro a dal ymlaen ar hyd y llwybrtarmac. Bydd y bont dros yr A55 ar eich LlDd,ymlaen drwy fynediad alldro wrth y giât.Ymlaen i lawr y ffordd gan fynd heibio Tafarnthe Spinning Wheel. Cymryd y nesaf ar y Ch i'rLôn ag arni'r enw Cherry Orchard Farm.6. O fewn 20m croeswch y gamfa wrth y gridgwartheg a dal ar hyd y ffordd gan fyndheibio'r mynediad i Cherry Orchard House areich LlCh ymhen 300m. Ar ôl 400m eto, myndheibio bythynnod ar eich LlDd. Dal ymlaendrwy'r giât fetel. Wrth ymyl y goedlan, croesi'rgamfa wrth y giât a dal ymlaen am 100m. Ynatroi i'r Ch ac yna i'r Dd bron ar unwaith. Dal ary llwybr sydd ag arwydd am 1.2 km7. Dros y gamfa ac ymlaen ar hyd wal y stad.Gwyro i'r Ch ar y fforch. Ymhen 100m. wrthgiat a 2 gamfa, croesi'r gamfa bellaf o'r giat.Ymhen 50 m croesi'r nant, bydd olion llifddorar LlCh. Ar y LlDd bydd melin flawd o'r 18fedganrif gyda'r rhod a rhai o'r peiriannau'n dalyma. 75 milltir ar ol y felin trowch i'r Dd arlwybr cul a chanllaw. Yn ol i'r maes parcio.Hawarden was the home of W. E. Gladstone,British Prime Minister for four terms. He introducedan Education Act and an Electoral Reform Act butfailed to achieve home rule for Ireland.Hawarden boasts two castles. The ruined 13thcentury castle was used by Edward I as a base forhis invasion of Wales. It was captured by Dafydd,brother of Welsh Prince, Llywelyn ap Gruffudd, in1282. In the 17th century it suffered severe damageduring the Civil War when it was defended by theParliamentary side.The new castle was Gladstone's home after hismarriage to Catherine Glynne, heiress to theHawarden estate. The family still live there.Roedd Penarlâg yn gartref i W. E. Gladstone, PrifWeinidog Prydain am bedwar tymor. Cyflwynoddddeddf addysg a deddf diwygiad etholiadol, ondmethodd â chael ymreolaeth i Iwerddon.Mae dau gastell ym Mhenarlâg. Defnyddiodd breninLloegr, Iorwerth I y castell, a godwyd yn y 13ganrif,yn ganolfan ar gyfer ymosod ar Gymru. Cipiwyd ycastell gan Dafydd, brawd y Tywysog Llywelyn apGruffudd yn 1282. Yn ddiweddarach dioddefodd ynarw yn ystod y Rhyfel Cartref pan roedd y milwyrSeneddol yn ei amddiffynY castell newydd oedd cartref Gladstone ar ôl iddobriodi Catherine Glynne, etifeddes stad Penarlâg.Mae'r teulu'n dal i fyw yma.St Deiniol's ChurchEglwys Sant Deiniolwww.borderlands.co.ukPopeth sydd eich angen arnoch i ymweld â Sir y Fflint31

5HopeMountainWoodland, moorland, old quarries,superb viewsDistance: 9.6 km / 6 milesTime: Allow 2 – 2.5 hrsParking: Car park in Caergwrle by Old Castle Inn(SJ360574) or Waun y Llyn (SJ286577)Grade: Strenuous – undulating with many small ascentsand descents, many stiles, can be muddy and slipperyFacilities: Pubs in Caergwle and Cymau.Livestock: Lots of sheep and cattleCoedlan, rhostir, hen chwareli,golygfeydd gwychPellter: 9.6 km / 6 milltirAmser: Caniatáu 2 – 2.5 awrParcio: Parcio ceir yng Nghaergwrle wrth dafarn yrHen Gastell (SJ360574) neu yn Waun y Llyn (SJ286577)Graddfa: Egniol, i fyny ac i lawr gyda nifer o lwybrau'ndringo a disgyn, nifer o gamfeydd, gall fod yn llithrigCyfleusterau: Tafarnau yng Nghaergwrle a ChymauDa byw: Llawer o ddefaid a gwarthegWaymarking / Arwyddion:32Old quarryHen chwarelwww.borderlands.co.ukArts and entertainment in FlintshireThe Walk1. Leave Caergwrle car park by side exit, turn Land walk up lane. Turn L along Bryn Yorkin Lane,continuing thro' housing as it bears R and climbsuphill. At junction with Plas Y Bwl turn R alonglane and soon after, turn L up steps and overstile. Walk up field, keeping to LHS and cross stileon RHS of wooden stable. Continue ahead overdrive and stile. Walk up field along RHS. Crossstile and turn L along lane and then R down driveof Bryn Yorkin. Follow drive past houses and atMalt House turn R and follow grassy track aroundhouse. Go thro' gate and turn R onto footpath.Before stile turn sharp L and walk diagonallyuphill along natural path. Continue into field andwalk uphill to cross stile onto road. Turn L alongroad. Continue downhill for about 1km, ignoringlane joining from R. At T junction turn R then Lonto footpath. Go down steps and walk aroundback of houses. Follow path with fence on R. Atfield edge turn R uphill towards cottage. Turn Lover stone stile to cross yard of cottage andcontinue ahead along lane.2. At road junction turn R and follow road, pasthouses. Bear L onto waymarked path intowoodland. Continue ahead, ignoring path on L.Where path leaves woodland keep to R, passingold quarry face on R. Follow path back intowoodland. Cross stile and continue ahead acrosshillside keeping near LH fenceline. At fencepostby fallen tree continue ahead for 5m then turn Land walk down hillside, with hedge on LHS. BearR at waymarker on post, meandering down towoods. Cross stile into woods. Turn R and followwoodland path over next stile. Continue alonggrassy path and thro' gate on L. Turn R overstepped stile then bear L down drive, passingdisused quarry entrance on R. Continue aheadonto grassy path where drive hairpins L. Wherepath forks, take R path and continue climbing uphillside. Where path joins from R continue ahead.Approx 20m beyond path junction turn R intowoodland. Follow path as it slowly climbsthrough woodland (ignore small path R). Patheventually bears R towards woodland edge.At field corner turn R and follow old stone walluphill to cross stone stile. Walk along LHS of twofields, crossing stile and thro' gate beside'Fairview' onto road.3. Cross road and take track thro' gate bearing Lto Ty Uchaf. Before house take signed path Rthro' gate and follow path between trees. Thro'gate and continue ahead, ignoring path L. Thro'

Mynydd yr Hobanother gate (white house ahead) then bear R andfollow grassy path uphill. Continue ahead as pathlevels out. Go thro' gate/stile and continue aheadto another gate onto road.4. Turn R along road and continue uphill. Go thro'small gate on L into Waun y Llyn Country Park carpark. Follow clear path to viewpoint. Fromviewpoint take minor path descending down RHhillside, heading to stile. Cross stile and footbridgethen stile opposite. Walk diagonally R across fieldto corner. Follow RH fence for 20m then bear Ldown hill. Continue descending L to gate/ cattlegrid in far fence. Turn R thro' gate and continuealong track to road.5. Take road opposite downhill. After 250m turnL and follow minor road for 1km downhilltowards Caergwrle. Where road bends L takesigned footpath R, alongside Celyn Cottage.At wall corner turn L and follow woodland pathbehind housing for 500m, keeping old wall on L.Keep L where path forks, finally turning L to joinlane. Turn L down lane to main road, then R backto car park.Y Daith Gerdded1. Gadewch y maes parcio drwy'r allanfa ar yrochr, trowch i'r Ch a cherdded i fyny'r ffordd. Ar ygyffordd T trowch i'r Ch ar hyd Lôn Bryn Yorkin,ewch ymlaen drwy'r tai wrth i'r ffordd wyro i'r Dda dringo i fyny. Ar y gyffordd gyda Phlas Y Bwl troii'r Dd ar hyd y lôn ac yn fuan wedyn, troi i'r Ch ifyny'r grisiau a dros y gamfa. Cerdded i fyny'r caegan gadw at y LlCh a chroesi'r gamfa wrth y stablbren. Ymlaen wedyn gan groesi'r dreif a'rcamfeydd. Cerdded i fyny'r cae ar y LlDd. Croesicamfa a throi i'r Ch ar hyd y lôn ac yna i'r Dd ilawr dreif Bryn Yorkin. Dilyn y dreif heibio'r tai ac,wrth Malt House, troi i'r Dd a dilyn y llwybrglaswellt o gwmpas y tŷ. Mynd drwy'r giât a throii'r Dd i'r llwybr troed. Cyn dod at y gamfa troi'nllym i'r Ch a cherdded yn groesgornel i fyny'r bryndrwy goedlan ar hyd llwybr naturiol. Ymlaen imewn i'r cae a dringo'n raddol i groesi camfa aci'r ffordd. Troi i'r Ch ar y ffordd. Ymlaen ar i lawram tua 1km, anwybyddu'r lôn sy'n ymuno o'r Dd.Ar y gyffordd T troi i'r Dd ac i'r Ch ar unwaith i'rllwybr. I lawr y grisiau a cherdded y tu ôl i'r tai.Dilyn y llwybr gan gadw'r ffens ar y LlDd. Ar ymyly cae troi i'r Dd i fyny'r allt tua'r bwthyn. Troi i'rCh dros gamfa garreg a chroesibuarth y bwthyn ac ynaymlaen ar hyd y lôn.KnapweedPengaled2. Ar gyffordd yffordd, troi i'r Dd adilyn y ffordd ganfynd heibio tai.Gwyrwch i'r Ch ilwybr ag arwyddarno ac i mewn i'r coed. Dal yn syth ymlaen gananwybyddu'r llwybr ar y Ch. Pan fydd y llwybr yngadael y goedlan cadwch i'r Dd gan fynd heibiowyneb hen chwarel ar y Dd. Dilyn y llwybr yn ôl i'rgoedlan. Croesi'r gamfa a mynd ymlaen ar drawsochr y bryn gan gadw'r ffens ar y LlCh. Wrth ypostyn ffens, yn ymyl coeden a syrthiodd, ymlaenam 5m a throi i'r Ch i gerdded i lawr gan gadw'rgwrych ar y LlCh. Gwyro i'r Dd wrth yrarwyddbost, gan igam ogamu i lawr i'r coed.Croesi camfa ac, dros y gamfa nesaf. Ymlaen arhyd y llwybr glaswelltog a thrwy'r giât ar y Ch.Troi i'r Dd dros y gamfa risiau a gwyro i'r Ch ac ilawr y dreif gan fynd heibio mynedfa hen chwarelar y Dd. Ymlaen ar hyd llwybr glaswellt ble mae'rdreif yn troi'n llym i'r Ch. Pan ddowch at fforchyn y llwybr, cymerwch y llwybr i'r Dd a dal ymlaeni fyny'r bryn. Syth ymlaen ble mae'r llwybr ynymuno o'r Dd. Tua 20m y tu hwnt i gyffordd yllwybr troi i'r Dd ac i'r goedlan. Dilyn y llwybrwrth iddo ddringo'n raddol drwy'r goedlan(anwybyddu'r llwybr bach ar y Dd). Bydd y llwybryn gwyro i'r Dd maes o law tuag at ymyl ygoedlan. Yng nghornel y cae, troi i'r Dd a dilynhen wall gerrig i fyny'r bryn i groesi'r gamfa.Cerdded ar hyd LlCh dau gau, croesi'r gamfa amynd drwy'r giât yn ymyl 'Fairview' ac i'r ffordd.3. Croesi'r ffordd a chymryd y llwybr llydan drwy'rgiât gan wyro i'r Ch tua Thŷ Uchaf. Cyn cyrraeddytŷ, ewch ar y llwybr a arwyddwyd i'r Dd athrwy'r giât i ddilyn y llwybr rhwng y coed. Drwy'rgiât ac yn syth ymlaen gan anwybyddu'r llwybr syar y LlCh. Drwy giât arall (tŷ gwyn yn syth ymlaen)yna i'r Dd a dilyn llwybr glaswellt i fyny'r allt. Sythymlaen wrth i'r llwybr wastatau. Ewch drwy'rgiât/camfa ac ymlaen i giât arall ac i'r ffordd.4. Troi i'r Dd ar hyd y ffordd ac ymlaen i fyny'r allt.Ewch drwy'r giât fechan ar y LlCh i faes parcioParc Gwledig Waun y Llyn. Dilyn y llwybr amlwg i'rolygfan. Ewch ymlaen ychydig o gamau ynacymerwch y llwybr llai i'r Dd ac i lawr, gan aneluat gamfa amlwg. Dros y gamfa a'r bont a chamfaarall ar fin llwybr glaswellt. Cerdded yngroesgornel ar draws y cae y tu ôl i'r hen gapel aci'r gornel. Dilyn y ffens LlDd am 20m a gwyro i'rCh i lawr y bryn. Ymlaen at y giât/camfa yn y ffensyn y pen draw. Troi i'r Dd i fynd drwy'r giât ac ynaymlaen i'r ffordd.5. Cymerwch y ffordd gyferbyn ac i lawr yr allt. Arôl 250m trowch i'r Ch a dilyn ffordd fach am 1kmi lawr tua Chaergwrle. Pan fydd y ffordd yn troitua'r LlCh, cymerwch y llwybr ag arno'r arwydd i'rDd, wrth ochr Bwthyn Celyn. Wrth gornel y wal,troi i'r Ch a dilyn y llwybr drwy'r coed y tu cefn i'rtai am 500m gan gadw'r hen wal ar y LlCh.Cadwch i'r Ch ar bob fforch yn y llwybr gan droi i'rCh yn y diwedd i ymuno â'r lôn. Troi i'r Ch i lawr ylôn i'r ffordd fawr, yna i'r Dd ac i'r mae parcio.Bryn Yorkin – This Jacobean mansion isreputedly connected to Caergwrle Castle byan underground tunnel.Bryn Yorkin – Yn ôl y sôn, mae twnneltanddearol yn cysylltu’r Plas Jacobeaidd hwn âChastell Caergwrle.QuarryingThe old quarries have now been recolonised bywildlife, but for 150 years resounded with picksand shovels, blasting and machinery.Limestone from Ffrith was in demand for roadbuilding. Crushed stone was carried across the Ffrithroad via an aerial cableway and mixed with tar forroad surfacing at the Tarmac works. Hard silicasandstone was quarried at Waun y Llyn and used forbuilding stone and abrasive cleaning products.ChwarelaDaeth y bywyd gwyllt yn ôl unwaith eto i'r henchwareli ar ôl 150 mlynedd o sŵn caib a rhaw,ffrwydro a pheiriannau.Roedd galw mawr am garreg galch y Ffrith i wneudffyrdd. Ar ôl eu malu cludwyd y cerrig ar drawsFfordd y Ffrith ar ffordd gebl drwy'r awyr, ac yna'ucymysgu yn y gwaith Tarmac i wneud tar ar gyferwyneb y ffyrdd. Bu cloddio am dywodfaen silicagaled yn Waun y Llyn a'i ddefnyddio i wneud cerrigadeiladu a phowdwr sgwriowww.borderlands.co.ukAtyniadau i bawb yn Sir y FflintQuarry workersGweithwyr yn y chwarel33

6Nant y FfrithSuberb views, rolling farmland andpeaceful forestDistance: 8.8 km / 5.5 milesTime: Allow 3 – 4 hrsParking: Cross Keys car park with landlord's permissionor limited roadside parking in Llanfynydd (SJ279567)Grade: Moderate, undulating terrain, several stilesTen Minute Walk: A cool forest track winding down tobridge over the Nant y FfrithFacilities: Pub and shop in Llanfynydd, two pubsin FfrithLivestock: Sheep and cattleGolygfeydd rhagorol, tir bryniog,a choedwig heddychlonPellter: 8.8 km / 5.5 milltirAmser: Caniatáu 3 – 4 awrParcio: Maes parcio Cross Keys gyda chaniatâdy tirfeddiannwr, neu ychydig o le parcio ynLlanfynydd (SJ279567)Graddfa: Cymedrol, tir bryniog, nifer o gamfeyddTaith gerdded 10 munud: Llwybr drwy’r goedwig i lawrat y bont Nant y FfrithCyfleusterau: Tafarn a siop yn Llanfynydd, 2 dafarnyn y FfrithDa byw: Defaid a gwarthegWaymarking / Arwyddion:Nant y Ffrith34www.borderlands.co.ukAttractions for everyone in FlintshireThe Walk1. From pub car park cross road and turn R andimmediate L onto track. Pass under small bridge,formerly part of Llanfynydd railway station.Continue ahead where track splits and walkbetween redbrick house and former mill. Crossstile and continue across paddock. Crossfootbridge and next stile into field. Walkdiagonally R across field to cross stile in wall.Follow RH fence across next field. Cross stile andriver then follow path along LH field edge aboveriver. Just before gate and bridge go thro' gap infence on R, following natural path above river,crossing stile. At end of path turn L along a track.2. Where track bears L to Hafod-abley, takesigned path on R through small gate and followLH field edge. Over stile and footbridge and climbuphill along RH field edge (can be overgrown andboggy). At corner of field turn L and follow RHfield edge to stile onto lane. Turn R for about200m to T junction. Turn L along lane, slowlyclimbing for approx 500m.3. Where lane bends L take wide track on R.Cross gate/stile and continue along track.4. Just beyond pond on L take L fork uphill onminor path. At track turn L and follow LHboundary uphill to stile and gap. Turn R ontopath and follow RH fenceline to woodland edge.Cross stile and follow narrow natural meanderingpath through woodland. Continue ahead wherepath joins larger track (or detour R up trackto trig point for superb view), graduallydescending hillside.5. Where path meets wide track at bottom of hill,turn R then L after 15m.Continue downhill onsmall natural path, passing pond on R. Continue

Nant y Ffrithalong path, with old stone wall on L. Atwaymarker post on L take path sharp L, withmoss covered wall on RHS. Follow path as itmeanders down hillside, passing row of old yewson R (relict of Nant y Ffrith Hall pleasure grounds).6. Turn L at first path junction and L again wherepath joins wide forest track. Continue along trackfor approx 1.25km, (ignoring path L) enjoyingwide views of Nant y Ffrith valley to R. At end offorest track continue through metal gate/stilealong narrow path. Pass paddocks and house onL, following fenced path. Turn R along drive andcontinue under Ffrith viaduct into village.7. Turn L in front of Bluebell Inn and L down atrack through Pant Joinery yard, passing office onL. Go through gate/stile and continue ahead,bearing R after approx 150m, along minor pathdescending towards river. Cross stile by river andturn L uphill walking under small old railwaybridge. Continue up track.8. Just past house on L go through gate on R andfollow RH field edge to gate into farmyard. Followdrive, bearing R past house, and continue to road.Cross road and stile opposite. Continue aheadalong grassy path descending hillside to stile inbottom RH corner. Cross stile and continue overnext stile to retrace footsteps over footbridge,across paddock and onto track beyond mill toreturn to Llanfynydd.Y Daith Gerdded1. O faes parcio'r dafarn croeswch y ffordd a throii'r Dd ac yna i'r Ch ar unwaith i'r llwybr llydan.Ewch o dan y bont fechan oedd gynt yn rhan ohen orsaf rheilffordd Llanfynydd. Ymlaen i blemae'r llwybr yn gwahanu a cherddwch rhwng ytŷ brics coch a'r hen felin. Croesi'r gamfa acymlaen dros y borfa. Croesi'r bompren a'r gamfanesaf i'r cae. Cerdded yn groesgornel i'r Dd ardraws y cae i groesi'r gamfa yn y wal. Dilyn LlDd'rffens ar draws y cae nesaf. Croesi'r gamfa a'r afonac yna dilyn y llwybr ar hyd LlCh ymyl y cae y tuuchaf i'r afon. Yn union cyn dod i'r giât a'r bontewch drwy'r bwlch yn y ffens ar y LlDd, gan ddilynllwybr naturiol uwchben yr afon, croesi'r gamfa.Pan ddaw'r llwybr i ben, troi i'rCh ac ar hyd y llwybr llydan.2. Pan fydd y llwybr hwn yn gwyro i'r Ch i HafodAbley, ewch ar y llwybr sydd ag arwydd arno ar yDd a thrwy'r' giât fechan a dilyn ymyl LlCh y cae.Dros y gamfa a'r bont a dringo ar hyd LlDd 'r cae(gall fod gordyfiant a chors). Yng nghornel y cae,troi i'r Ch a dilyn min LlDd 'r cae at y gamfa ac i'rlôn. Troi i'r Dd am 200m i'r gyffordd T. Troi i'r Char hyd y lôn, dringo'n raddol am tua 500m.3. Pan fydd y lôn yn troi tua'r Ch cymerwch yllwybr llydan ar y Dd. Croesi'r giât/camfa a dalymlaen ar hyd y llwybr llydan.4. Yn union y tu hwnt i'r llyn sy ar y LlCh,cymerwch y fforch Ch i fyny ar lwybr llai. Ar yllwybr llydan, trowch i'r Ch a dilyn y ffin LlCh ifyny tua'r gamfa a'r adwy. Troi i'r Dd i'r llwybra dilyn y ffens LlDd i ymyl y coed. Croesi'r gamfaa dilyn llwybr naturiol troellog cul drwy'r goedlan.Ymlaen i ble mae'r llwybr yn ymuno â llwybrmwy (neu ddargyfeirio i'r Dd i fyny'r llwybr amolygfa wych o'r pwynt trig), cerdded yn raddol ilawr y bryn.5. Pan fydd y llwybr yn cyfarfod â llwybr llydan arwaelod yr allt, troi i'r Dd ac yna i'r Ch ar ôl 15m,ac ymlaen i lawr ar lwybr bychan naturiol gan fyndheibio'r llyn ar y LlDd. Ymlaen ar hyd y llwybr,bydd hen wal gerrig ar y LlCh. Wrth y postynarwyddo ar y LlCh ewch ar y llwybr sy'n troi ynllym i'r Ch, sydd â wal fwsoglyd ar y LlDd.Dilynwch y llwybr wrth iddo grwydro i lawr y bryngan fynd heibio rheso hen goed yw ar y LlDd (olion gerddi pleser PlasNant y Ffrith).6. Troi i'r Ch ar gyffordd gyntaf y llwybr ac yna i'rCh eto ble mae'r llwybr yn ymuno â llwybr llydany goedwig. Dal ar y llwybr llydan am tua1.25km,(anwybyddu'r llwybr i'r Ch) gan fwynhaugolygfeydd eang o ddyffryn Nant y Ffrith ar y LlDd.Ar ben draw llwybr y goedwig, ewch ymlaen drwygiât fetel/camfa ar hyd llwybr cul. Ewch heibio'rpadogau a'r tŷ ar y LlCh, gan ddilyn y llwybr sy âffens. Troi i'r Dd ar hyd y dreif ac ymlaen o danbont cludo dŵr y Ffrith ac i mewn i'r pentref.7. Troi i'r Ch o flaen tafarn y Bluebell ac yna i'r Chi lawr llwybr llydan i ymuno ag iard Gwaith Saer yPant, mynd heibio i'r swyddfa ar y LlCh. Ewchdrwy'r giât/camfa ac yn syth ymlaen, gwyro i'r Ddar ôl tua 150m, ar hyd ffordd fach gan ddisgyntua'r afon. Croesi'r gamfa wrth yr afon a throi i'rCh i fyny'r bryn gan gerdded o dan hen bontreilffordd. Parhau i fyny'r llwybr llydan.8. Ar unwaith ar ôl y tai ar y LlCh, ewch drwy'rgiât ar y LlDd a dilyn ymyl LlDd y cae i'r giât ac imewn i'r buarth. Dilyn y dreif gan wyro i'r Ddheibio'r tŷ, ewch ymlaen i'r ffordd. Croesi'r ffordda'r gamfa gyferbyn. Syth ymlaen ar hyd llwybrglaswellt gan fynd i lawr tua'r gamfa yn y gornelLlDd waelod. Croesi'r gamfa a mynd ymlaen drosy gamfa nesaf gan ddilyn eich trywydd yn ôl drosy bont, ar draws y padog ac i lwybr llydan y tuhwnt i'r felin i ddod yn ôl i Lanfynydd.Nant Y Ffrith Hall was built as a hunting lodgein 1850 by Thomas Fry, a Liverpool tea merchant.Fry died soon after its completion but the newowner turned it into a fine country residence. In1865 it was sold to local ironmaster James Kyrke.His son enlarged it further but afterwards itgradually deteriorated and was finally demolished.Look for the exotic trees, old stonework and acircle of yew trees that are the only remains of theonce extensive pleasure gardens that surroundedthe house.Adeiladwyd Plas Nant y Ffrith yn lluest hela yn 1850gan Thomas Fry, masnachwr te o Lerpwl. Bu farwyn fuan ar ôl ei gwblhau a gwnaeth y perchennognewydd dy braf o'r adeilad. Yn 1865 PrynoddJames Kyrke, meistr haearn lleol, y tŷ. Ymestynnoddei fab y tŷ eto, ond wedyn fe ddadfeiliodd achafodd ei chwalu.Chwiliwch am y coed dieithr, yr hen waith cerrig a'rcylch o goed yw; dyma'r cyfan sydd ar ô o'r gerddipleser eang oedd o gwmpas y ty.Nant y Ffrith circa 1900The former Nant y Ffrith HallPlas Nant y Ffrith gyntwww.borderlands.co.ukAtyniadau i bawb yn Sir y Fflint35

7Northop –SychdynA travellers' resting place, grandhouses, parkland and woodlandDistance: 8 km / 5 milesTime: Allow 2.5 – 3 hrsParking: Car park in centre of Northop (SJ245683)Grade: Moderate, many stiles, boggy patchesFacilities: Pubs in Northop, Sychdyn, shops inboth villagesLivestock: Some sheep and horsesLle i deithwyr orffwys, taimawreddog, parciau a choedlannauPellter: 8 km / 5 milltirAmser: Caniatau 2.5 – 3 awrParcio: Maes parcio yng nghanol Llaneurgain (SJ245683)Graddfa: Cymedrol, nifer o gamfeydd, gwlybmewn mannauCyfleusterau: Tafarnau yn Llaneurgain, Sychdyn, siopauyn y naill bentref a'r llallDa byw: Defaid a cheffylauWaymarking / Arwyddion:SGKGwasaney Hallstile/ camfagate/ giâtkissing gate/ giât mochynviewpoint/ golygfanpub/ tafarnparking/ maes parcioright of way/ hawl tramwyoroute/ y llwybr3G SSoughtonFarmSG2GSNorthopLlaneurgainBoot InnThe GreenSG SSSCross KeysA5119SychdynRed Lion1KB5126K 8 LowerKSoughtonHallSoughtonHallStablesS SS4 5KA557SG KSSS6SMountPleasantFarm0 500 yards/ llath0 500 metres/ metr36www.borderlands.co.ukExplore Flintshire’s castles and mountainsThe Walk1. Leave car park on A5119 side. Cross mainroad and continue ahead along old HighStreet, passing Memorial Hall. Cross road,and continue ahead along “The Green” pasthousing. After lane bends, turn L over cattlegrid/stile onto drive. Follow drive and thencontinue on grassy path to L of GreenCottage. Go thro' gate/ stile, turn R, and skirtaround field keeping near RH fenceline. Crossstile and walk across next field towards farm.Cross next stile and go diagonally L acrossfield to stone stile in front of Soughton Farm.Turn R along road.2. After 220m turn left along track(bridleway). Ignore footpath R and stay onBW, heading towards woodland. Ignore smallpath on L and continue uphill. Where trackbends R take path L, passing hillock and oldquarry on R. At path junction, with woodlandedge to R, turn L downhill. Cross smallfootbridge and follow muddy track throughconifer trees. At the end of conifer rowcontinue ahead following waymarker.3. Turn R onto broad track. Follow trackthrough woodland, ignoring track to L.At woodland edge go thro' gate/stile intofield. Follow path along LHS of field besidewoodland. Go thro' gate and continue ahead,passing small cottage on R. At road turn L andcontinue for approx 1 km.4. Take waymarked footpath on RHS leadingto main road. Cross carefully and continueahead along Pen Y Bryn, passing LondonRoad on L. Turn L onto Bryn Hyfryd andcontinue to end to path between houses.Turn L onto New Brighton Rd and continueto waymarked footpath on RHS, leadingbetween houses. Follow path then turn Lonto road. At T-junction turn L. Continueto another T-junction and turn R. At playingfields continue straight ahead along track.5. After 100m turn L over new waymarkedstile. Walk along RH field edge and crossfootbridge with stiles at both sides, thencontinue ahead thro' field. In top RH cornergo thro' gate/stile. Continue along trackbetween fields to road. Cross road andcontinue along lane opposite.

Llaneurgain– Sychdyn6. Just before Mount Pleasant Farm cross stileinto field and walk along LHS. Cross stile ontonarrow path, passing stables on L. Cross stileand follow RH fenceline.7. At field end cross stile beside lodge andcontinue ahead down track (ignore pathsigned R). Continue along this clear pathpassing Soughton Hall on L. Pass under oldstone bridge and continue to “sleeper” bridgeover stream. Ignore path to R and continuealong woodland edge to kissing gate (KG).Go through gate and R along track. Gothrough two KGs, crossing drive of LowerSoughton Hall, then onto Northop CountryPark Golf Course.8. On golf course, either continue aheadtowards Northop Church and exit onto roadopposite car park, or take path on L skirtinggolf course but continue ahead at pathjunction, walking around golf course edge,to cross road opposite car park.Y Daith Gerdded1. Gadewch y maes parcio ar ochr yr A5119,croesi'r ffordd fawr ac ymlaen ar hyd yr henStryd Fawr, gan fynd heibio'r Neuadd Goffa.Croesi'r ffordd brysur ac ymlaen ar hyd “TheGreen” gan fynd heibio'r tai. Ar ôl y tro yn ylôn, troi i'r Ch dros y grid /camfa i'r dreif. Dilyn ydreif ac ymlaen ar hyd llwybr glaswellt sydd arLlCh 'Green Cottage'. Ewch drwy'r giât/camfa,troi i'r Dde ac ewch o amgylch y cae gan gadw'rffens ar eich LlDd. Croesi'r gamfa a cherdded ardraws y cae nesaf a thua'r fferm. Croesi'r gamfaa mynd yn groesgornel tua'r Ch ar draws y caei'r gamfa garreg sydd o flaen Fferm Soughton.Troi i'r Dde ar y ffordd.2. Ar ôl 220m, troi i'r Ch ar hyd y llwybr llydan(llwybr ceffylau). Anwybyddu'r llwybr sydd ar yLlDd gan aros ar y Llwybr Ceffylau, cerddedymlaen drwy'r coed. Anwybyddu'r llwybr bachar y LlCh a mynd ymlaen i fyny'r bryn. Pan fyddy llwybr yn troi i'r dde, ewch ar y llwybr i'rChwith, bydd bryn bach a hen chwarel ar eichLlDd. Ar gyffordd y llwybrau, cadwch at ymyl ygoedwig ar eich LlDd, troi i'r Ch i lawr yr allt.Croesi pont fechan, a dilyn y llwybr gwlybdrwy'r coed coniffer. Ar ben y rhes o goedconiffer, ewch ymlaen gan ddilyn yr arwydd.3. Troi'r i'r Dde i lwybr llydan. Dilyn y ffordddrwy'r llwyn, anwybyddu'r ffordd i'r Ch. Ar ymyly llwyn, ewch drwy giât/camfa i gae. Dilyn yllwybr ar hyd LlCh y cae yn ymyl y coed. Ewchdrwy'r giât a pharhau ymlaen gan fynd heibiobwthyn ar y LlDd. Troi i'r Ch pan ddowch i'rffordd, dal ymlaen am tua 1 km.4. Cymerwch y llwybr sydd ag arwydd ar y LlDdYellow pimpernelGwlydd melyn mairsy'n arwain i'r briffordd. Croeswch yn ofalus acewch ymlaen ar hyd Pen Y Bryn, ewch heibioFfordd Llundain ar eich LlCh. Troi i'r Ch i FrynHyfryd ac ymlaen i'r diwedd i'r llwybr rhwng ytai. Troi i'r Ch i Ffordd New Brighton, ac ymlaeni'r llwybr sydd ag arwydd ar y LlDd, sy'n myndrhwng y tai. Dilynwch y llwybr ac yna trowch i'rCh ac i'r ffordd. Ar y Gyffordd T, trowch i'r Ch.Ewch ymlaen i'r gyffordd T nesaf, a throi i'r Dde.Wrth y caeau chwarae ewch yn syth ymlaen arhyd y llwybr llydan.5. Ar ôl 100m, troi i'r Ch dros gamfa newyddgydag arwydd arni. Cerddwch ar hyd ffin LlDd'rcae. Dros y bont sydd â chamfeydd ar y ddwyochr, yna ymlaen drwy'r cae. Yn y gornel uchafLlDd ewch drwy'r giât/camfa. Parhau ar hyd yllwybr llydan rhwng y caeau i'r ffordd. Croesi'rffordd ac ymlaen ar hyd y lôn gyferbyn.6. Yn union cyn cyrraedd Fferm Mount Pleasant,croeswch y gamfa i gae a cherdded ar y LlCh.Croesi'r gamfa i lwybr cul, bydd stablau ar yLlCh. Croesi'r gamfa a dilyn ffens LlDd.7. Ar ben y cae, dringwch y gamfa yn ymyl ylodge ac ymlaen i lawr y llwybr llydan(anwybyddu'r llwybr gyda'r arwydd i'r Dde).Ymlaen ar hyd y llwybr amlwg hwn gan fyndheibio Plas Sychdyn ar eich LlCh. Cerddwch danhen bont garreg ac ymlaen i bont bren drosnant. Anwybyddu'r llwybr i'r Dde, a cherddedymlaen i fin y llwyn i'r giât mochyn (GM). Drwy'rgiât ac i'r Dde ar y llwybr llydan. Drwy ddwy giâtMochyn, croesi dreif Plas Sychdyn Isaf , ac iGlwb Golff Parc Gwledig Llaneurgain.8. Ar y cwrs golff gallwch naill ai fynd ymlaentuag Eglwys Llaneurgain ac allan i'r fforddgyferbyn â'r maes parcio neu gallwch gymryd yllwybr sy ar y LlCh o amgylch y cwrs golff ondewch yn syth ymlaen i gyffordd llwybrau, gangerdded o gwmpas min y cwrs golff a chroesi'rfordd gyferbyn â'r maes parcio.Northop was a welcome stopping point fortravellers. It was an important medieval tradingroute and long pack horse trains were a familiarsight. In 1602 it became a Post Town on theLondon-Holyhead mail route, the main stoppingpoint between Chester and St Asaph. By 1776 therewere 7 inns in Northop, servicing travellers' needs!Plymouth House was formerly 'The Yacht', the maininn for stagecoaches.Gwysaney Hall – Look for this handsome TudorHouse on the hillside as you leave the woodlandbeyond point 3.Soughton Hall has been owned by the Bankesfamily from the mid 1700s and has been altered andextended many times. The stable block is now anattractive restaurant and bar.Lle croesawgar i deithwyr aros oedd Llaneurgain.Yn ystod yr Oesoedd Canol roedd yma ffordd fasnachubwysig gyda cheffylau pwn i'w gweld arni'n aml. Yn1602 aeth yn Dref Bost ar y ffordd bost o Lundain iGaergybi. Dyma oedd y prif fan aros rhwng Caer aLlanelwy. Erbyn 1776 roedd saith o dafarndai ynLlaneurgain ar gyfer teithwyr. Yr enw ar PlymouthHouse ers talwm oedd 'The Yacht', hon oedd y brifdafarn ar gyfer y goets fawr.Plas Gwasanau – Chwiliwch am y tŷ hardd o oes yTuduriaid ar ochr y bryn tua pwynt 3.Bu'r Teulu Bankes yn berchen ar Blas Sychdyn o ganoly 1700s. Cafodd ei newid a'iymestyn lawer gwaith.Mae'r bloc stablau erbynhyn yn fwyty hardd a bar.Soughton HallPlas Sychdynwww.borderlands.co.ukDysgu am gestyll a henebion Sir y Fflint37

8Waun y Llyn– LlanfynyddBreathtaking views, industrialheritage, peaceful countrysideDistance: 6.5 km / 4 milesTime: Allow 2 – 2.5 hrsParking: Waun y Llyn Country Park (SJ286577) or smallcar park at beginning of old railway (SJ269589)Grade: Moderate (one steady ascent), several stilesTen Minute Walk: Choose between a restoreddismantled railway along the valley bottom (RADAR keyon gate), or beautiful hilltop Waun Y Llyn Country ParkFacilities: Pubs and post offices in Llanfynyddand Coed TalonLivestock: Sheep and cattleAdditional Information: Llanfynydd booklet availablefrom shops and pubsGolygfeydd syfrdanol, treftadaethddiwydiannol, cefn gwlad tawelPellter: 6.5 km / 4 milltirAmser: Caniatáu 2 – 2.5 awrParcio: Parc Gwledig Waun y Llyn neu'r maes parciobychan wrth fan cychwyn yr hen reilfforddGraddfa: Cymedrol (un ddringfa raddol), nifer o gamfeyddTaith gerdded 10 munud: Dewiswch gerdded naill ai arhyd hen reilffordd sydd wedi’i hadfer ar hyd gwaelod ydyffryn (goriad RADAR ar y giât) neu ewch i gopa’rbryncyn ym Mharc Gwledig Waun y Llyn.Cyfleusterau: Tafarnau, swyddfeydd post yn Llanfynydda Choed TalonDa byw: Defaid a gwarthegMwy o wybodaeth: Llyfryn Llanfynydd ar gael mewnsiopau a thafarnau38Waymarking / Arwyddion:Toposcope, Waun y Llynwww.borderlands.co.ukVisit Flintshire’s pretty villages and townsThe Walk1. From end of car park follow clear path tostone toposcope at viewpoint. Then continuealong top of Hope Mountain on this path,keeping to L of old quarry. Follow path (itnarrows and meanders in places) along topof hill, enjoying the wide views.2. Just beyond seat on L take waymarkednarrow path L down to visible stile. Cross thisand 2nd stile edging track then walk down RHSof field. Cross stile ahead and continue alongRHS of next field. Turn R at wall corner andfollow wall to gate onto road. Turn Land walk downhill on road. Turn R at junctionand continue downhill passing former Sionchapel on R.3. Turn L just beyond chapel into parking area.Walk ahead thro' gate and follow path alongdisused railway track for approx 2km. Gothro' gate at end of old railway and turnL onto road. Walk carefully along roadtowards Llanfynydd.4. Turn L onto a lane just past Clwyd DisabledRiding Centre. After 700m where road bears L,turn R and follow drive past Springfield House.Before drive continues to Bramble Barn, bear Rthro' gate. Continue uphill on this path betweenfields. After crossing the second stile, followthe right hand bend, keeping the house andwoodlands on L. You emerge onto hillsidewith large white house on L.5. Bear L on path (ignoring path signed R onstile) and follow path edged by old wall,climbing at first. Continue ahead as path levelsout with superb views on L to Moel Famau. Gothro' gate/stile and continue ahead until reachanother gate onto road. Turn R along road andcontinue uphill to small gate on left. Go thro'gate into car park of Waun y Llyn Country Park.Y Daith Gerdded1. O ben y maes parcio, dilyn llwybr eglur i'rolygfan. Yna parhau ar hyd copa Mynydd yrHob ar y llwybr hwn, cadw i ochr Ch yr hen

Waun y Llyn– Llanfynyddchwarel. Dilyn y llwybr (mae'n culhau ac yntroi mewn rhai lleoedd) ar hyd pen y bryngan fwynhau golygfeydd eang.2. Ar un waith ar ôl y sedd ar y LlCh, ewchar y llwybr cul a arwyddwyd Ch i lawr i'rgamfa amlwg. Croesi'r gamfa hon, a'r ailgamfa ar fin y llwybr yna cerddwch i lawrLlDd'r cae. Croesi'r gamfa sydd o'ch blaenac ymlaen ar hyd LlDd'r cae nesaf. Troi i'r Ddwrth gornel y wal i'r giât ac i'r ffordd. Troi i'rCh a cherdded i lawr yr allt ar hyd y ffordd.Troi i'r Dd wrth y Gyffordd T gan barhaunes bydd y ffordd yn troi i'r Dd, mynd heibiohen gapel Seion ar y LlDd.3. Troi i'r Ch yn union y tu hwnt i'r capel i'rman parcio. Cerdded drwy'r giât a dilyn yllwybr ar hyd hen reilffordd am tua 2km. Mynddrwy'r giât sydd ar ben yr hen reilffordd a throii'r Ch i'r ffordd. Cerdded yn ofalus ar hyd yffordd i Lanfynydd.4. Troi i'r Ch i lôn yn union ar ôl mynd heibioCanolfan Farchogaeth Clwyd i'r Anabl. Ar ôl700m mae'r ffordd yn gwyro tua'r Ch. Trowchi'r Dd a dilyn y dreif heibio Springfield House.Cyn i'r dreif barhau i Bramble Barn, gwyro i'rDd drwy'r giât. Ewch ymlaen i fyny'r allt ganddilyn y llwybr rhwng y caeau. Ar ôl croesi'r ailgamfa, dilynwch y tro i'r dde, gan gadw'r tŷ a'rgoedwig ar y chwith. Daw'r llwybr â chi i ochry bryn a bydd tŷ mawr gwyn ar y chwith.5. Gwyro i'r Ch ar y llwybr (anwybyddu'r llwybrsydd ag arwydd i'r Dd ar y gamfa) gan ddilyny llwybr sydd â hen wal ar ei ymyl, gan ddringoi ddechrau. Parhau ymlaen wrth i'r llwybrwastatau gyda golygfeydd gwych i'r Ch i FoelFamau. Mynd drwy'r gamfa/giât ac ymlaen nescyrraedd giât arall ac i'r ffordd. Troi i'r Dd arhyd y ffordd a pharhau i fyny i giât fechan ary LlCh. Mynd drwy'r giât i faes parcio ParcGwledig Waun y Llyn.Common spotted orchidsedge the railwaypath in summerYn yr haf,gwelir y tegeirianmannog yntyfu ar ymylllwybr y rheilffordd.Former tramway winding houseTŷ weindio'r hen dramfforddWaun-y-Llyn quarryThe hard silica sandstone of Waun y Llyn wasquarried in 19th and early 20th centuries. It wastaken down the hillside by tramway to CoedTalon where it was ground to produce silicapowder. The old quarries are very noticeablebut you can also find remnants of the tramway.Look for the stone base of a winding house bythe quarry below the seat and, as you walkdown the hillside from the Country Park,another winding house is visible ahead.Chwarel Waun-y-LlynCloddiwyd am garreg dywod silica galed Wauny Llyn yn ystod yr 19eg a'r 20fed ganrif. Cludwydi lawr y bryn ar ffordd dramiau i Goed Taloni'w falu'n bowdwr silica. Mae'r hen chwareli'namlwg iawn, ond gallwch weld olion yr hendramffordd hefyd. Edrychwch am sylfeini cerrigyr hen dŷ weindio yn ymyl y chwarel y tu isaf i'rsedd. Wrth gerdded i lawr o'r Parc Gwlediggallwch weld tŷ weindio arall o'ch blaen.Disused Railway LineWhen the Mold – Brymbo line opened in thelate 19th century, Coed Talon soon becamea busy railway junction, bustling with ladentrucks transporting coal, oil and stone fromthe nearby works and mines. The railwayclosed in the 1950s and the track was removed.This section was opened in 2004 for walking,cycling and riding. The adjoining wetland isnow managed as a nature reserve.Hen lein y rheilfforddPan agorodd lein yr Wyddgrug – Brymbo arddiwedd yr 19eg ganrif, daeth Coed Talon yngyffordd rheilffordd brysur mewn dim, yn ferw owagenni llawn oedd yn cludo glo, olew a cherrigo'r gweithfeydd a'r cloddfeydd cyfagos. Caeodd yrheilffordd yn y 1950au a thynnwyd y trac.Agorwyd y rhan hon yn 2004 ar gyfer cerdded,beicio a marchogaeth. Mae'r gwlypdir cyfagos yncael ei reoli yn warchodfa natur erbyn hyn.The disused railway pathLlwybr y rheilfforddSnipeGïachCoed Talon Station prior to closure.Gorsaf Coed Talon cyn ei chau.www.borderlands.co.ukYmweld â phentrefi a threfi tlws Sir y Fflint39

9 10WepreA wooded river valley and ruinedWelsh castleDistance: Long route 6.4 km / 4 milesShort route 4 km / 2.5 milesTime: Long route 2 – 2.5 hrs, short route 1 – 1.5 hrsParking: Car park south of Wepre Drive, signpostedWepre Park (SJ295684)Grade: Long: Moderate but no stiles, fairly flatShort: Easy but stilesTen Minute Walk: Lots of great options here. See p72for more detailFacilities: Wepre Park Visitor Centre (01244 814931).Pubs and shops in Connah's QuayLivestock: Cows on short routeDyffryn coediog ac adfeilion hengastell CymreigPellter: Y llwybr hir 6.4 km / 4 milltirY llwybr byr 4 km / 2.5 milltirAmser: Y llwybr hir 2 – 2.5 awr, Y llwybr byr 1 – 1.5 awrParcio: Y maes parcio i'r de o Wepra Drive, gydagarwyddion Parc Gwledig Gwepra (SJ295684)Graddfa: Hir – Cymedrol, dim camfeydd, gweddol wastadByr – Hawdd gyda chamfeyddTaith gerdded 10 munud: Dewis helaeth. Rhagor ofanylion ar dudalen 72Cyfleusterau: Canolfan croeso Parc Gwepra(01244 814931). Tafarnau a siopau yng Nghei ConnahDa byw: Gwartheg ar y llwybr byr40Waymarking / Arwyddion:www.borderlands.co.ukDownload walks, deals and discountsWepre ParkParc GwepraThe Walk1. From car park walk to Visitor Centre passingplay area on LHS. Follow path signed to EwloeCastle for 95m then turn L down log steps, thenturn R along boardwalk by Wepre Brook. At endof boardwalk bear R up log steps. At T-junctionwith higher path turn L. Continue along this pathwith brook on LHS. Ignore footpath to R at'Ewloe Castle 15 mins sign'. Pass sandstone rockface then descend some steps. Continue paststone bridge and cross wooden bridge a fewmetres further on. Climb up opposite slope usinglog steps to reach castle then turn L. To visit thecastle use steps on R after 45m. Then return tobottom of steps. Continue clockwise around wallsand up some stone/concrete steps. At the top thetwo routes split:Short route: Walk 102a. Turn L downhill on path, then down steps tocross stream at wooden bridge. Ascend steps onopposite side and turn R onto path. Continueuphill to gate. Go thro' KG and cross lane to passthro' KG opposite. Continue ahead for 50m tocross stile. Turn L following LH field boundary toopen gateway with KG on RHS (can be verymuddy when wet). Go thro' gateway/KG andcontinue ahead following RH field boundary tostile in far corner. Cross stile and continue alongtrack. Bear L by marker post down a sunken lane,which eventually widens into a broader lane. Atgate / stile continue ahead.3a. Turn L at fingerpost before gate across track(marked private). Cross gate/stile almostimmediately then walk diagonally L across fieldunder LH telegraph cables to cross stile. Continueahead through arable field to cross another stile.Turn immediately L down gravel path. At WeprePark sign turn L to walk with brook on RHS.Ascend 3 steps and after 150m, where pathbears R, continue with main path for 200m tocross bridge over Wepre Brook. Turn R to returnto car park.Long Route: Walk 92. From top of stone steps by castle turn R andgo 75m to go thro' KG on LHS of larger gate.Continue ahead to metal gate/KG in far RHcorner. Go thro' KG and turn R along road. Atmini-roundabout take first exit on L, signedNorthop Hall Country House Hotel. Pass PinfoldLane on LHS. Before entrance to hotel turn Rdown footpath marked by fingerpost. At end ofpath exit through KG and turn L uphill to road.At road, cross over and turn L to continue intoNorthop Hall. Ignore first turn on R into WepreLane. Turn next R into Bryn Gwyn Lane.3. In 200m, just after pavement ends, turn Rthrough metal KG and continue along disusedrailway line through Broadoak Wood. Crosssleeper bridge and continue ahead, keepingstream on RHS. At bench on LHS continue ahead,ignoring footbridge and path on R. The patheventually bears R and exits the wood at KG.

Gwepra4. Cross road and continue along Hollow BrookDrive through modern housing estate. Oppositethe first RH turn, into Devon Place, turn L downtarmac path to enter the Gathering Groundsvia KG. Ignore path L before KG. Continuethrough Gathering Grounds ignoring all turns R.At significant fork take the LH path. Continueahead, past pond on RHS, then bear L passinganother pond to arrive at KG. Go thro' KG andturn immediately L skirting play area to exit ontoNormanby Drive.5. Turn R and continue to T-junction. Turn R andcontinue ahead over junction with Wepre Lane.Turn R at finger post to re-enter Wepre Park andreturn to car park.Y Daith Gerdded1. O'r maes parcio cerddwch i'r GanolfanYmwelwyr gan fynd heibio'r man chwarae ar yLlCh. Dilyn y llwybr ag arwydd Castell Ewlo arnoam 95m yna troi i'r Ch ac i lawr y grisiau pren,troi i'r Dd ar hyd y llwybr pren i Nant Gwepra. Arddiwedd y llwybr pren gwyro i'r Dd i fyny'r grisiaupren. Ar y gyffordd T gyda'r llwybr uwch, troi i'rCh. Ymlaen ar y llwybr hwn gan gadw'r nant ary LlCh. (Anwybyddu'r llwybr i'r Dd wrth arwydd'Castell Ewlo 15 munud'). Heibio craig dywodfaenac i lawr y grisiau. Ymlaen heibio'r bont garrega chroesi'r bont bren ymhen ychydig o fetrau.Dringo'r llethr gyferbyn ac i fyny'r grisiau pren aty castell, troi i'r Ch. I weld y castell defnyddiwch ygrisiau ar y Dd ar ôl 45m a dychwelyd i waelod ygrisiau. Ymlaen yn glocwedd o gwmpas y muriauac i fyny'rgrisiau cerrig. Ar ben y grisiau, bydd y ddaulwybr yn gwahanu.Y Llwybr Byr: Taith 102a. Trowch i'r Ch ac i lawr ar hyd y llwybr, yna ilawr y grisiau a dros y bont bren. I fyny'r grisiausydd ar ochr arall y nant a throi i'r Dd ac i'rllwybr. Ymlaen i fyny'r allt at y giât. Drwy'r GM,croesi'r lôn a thrwy'r GM gyferbyn. Ymlaen etoam 50m i groesi'r gamfa. Troi i'r Ch a dilyn ochrLlCh y cae i'r giât agored sydd â GM ar y LlDd(mwdlyd iawn weithiau). Ewch drwy'r giâtagored/GM ac ymlaen gan ddilyn ffin LlDd'r caeat y gamfa yn y gornel bell. Croesi'r gamfa acymlaen ar hyd y llwybr llydan. Gwyro i'r Ch wrthyr arwyddbost ac i lawr y lôn suddedig sy'n lleduyn y pen draw. Syth ymlaen wrth y giât/ camfa.3a. Trowch i'r Ch wrth yr arwyddbost cyn y giâtar draws y llwybr (arwydd 'Preifat' arni). Drwy'rgiât / camfa bron ar unwaith yna cerdded yngroesgornel ar draws y cae o dan y ceblautelegraff ar y LlCh a chroesi'r gamfa. Ymlaendrwy'r cae âr a chroesi camfa arall. Troi arunwaith i'r Ch ac i lawr llwybr graean. Ym mharcGwepra, troi i'r Ch a cherdded gan gadw'r nantDippers are oftenseen on the riverGallwch weldbronwen y dŵr yn yrafon yn bur amlar eich LlDd. I fyny 3 o risiau ac ymhen 150m,pan fo'r llwybr yn gwyro i'r Dd, ymlaen gyda'r priflwybr am 200m a chroesi'r bont dros NantGwepra. Troi i'r Dd ac yn ôl i'r maes parcio.Y llwybr hir: Taith 92. O ben y llwybr cerrig wrth y castell trowch i'rDd a cherdded am 75m gan fynd drwy'r GM syar LlCh y giât fwy. Ymlaen i'r giât fetel/GM yn ygornel LlDd bellaf. Drwy'r GM a throi i'r Dd arhyd y ffordd. Wrth y gylchfan fach cymerwch yrallanfa gyntaf ar y LlCh, arwyddion GwestyGwledig Plas Llaneurgain. Heibio i Pinfold Lane ary LlCh. Cyn y fynedfa i Westy Plas Llaneurgain,troi i'r Dd i lawr y llwybr ac arno arwyddbost. Arben y llwybr, ewch allan drwy'r GM ac i'r Ch ifyny'r ffordd. Ar y ffordd, croesi drosodd a throii'r Ch ac ymlaen i Blas Llaneurgain. Anwybyddu'rdrofa gyntaf ar y Dd i Lôn Gwepra. Troi'r nesaf ary Dd i Lôn Bryn Gwyn.3. Ymhen 200m, yn union ar ôl diwedd ypalmant, troi i'r Dd drwy GM fetel ac ymlaen arhyd hen lein trên drwy Goedwig Broadoak.Croesi'r bont drawstiau ac yna'n syth ymlaen gangadw'r nant ar y LlDd. Wrth y fainc ar y LlCh,mynd yn syth ymlaen gan anwybyddu'r bont a'rllwybr ar y LlDd. Bydd y llwybr yn gwyro i'r Ddymhen ychydig ac yn gadael y coed drwy GM.4. Croesi'r ffordd ac ymlaen ar hyd Hollow BrookDrive a thrwy stad o dai modern. Gyferbyn â'rdrofa gyntaf ar y LlDd, i Devon Place, trowch i'rCh i lawr llwybr tarmac gan fynd i'r TiroeddCronni drwy'r GM. (Anwybyddu'r llwybr LlCh cyny GM). Ymlaen drwy'r Tiroedd Cronni gananwybyddu pob tro i'r Dd. Ar y fforch amlwgcymerwch y llwybr LlCh. Ymlaen heibio'r llyn ar yLlDd, yna gwyro i'r Ch heibio llyn arall nescyrraedd GM. Mynd drwy'r GM a throi arunwaith i'r Ch o gwmpas y man chwarae i'rallanfa ac i Normanby Drive.5. Troi i'r Dd ac ymlaen i'r Gyffordd T. Troi i'r Ddac yn syth ymlaen dros y gyffordd i Lôn Gwepra.Troi i'r Dd wrth yr arwyddbost ac i Barc Gwepraunwaith eto ac i'r maes parcio.Ewloe CastleThis 13th century Welsh castle may have been anambush castle during the frequent border disputes.Following the English invasion of 1277, when the castlewas captured, it ceased to have any military use.The disused railway line was part of the Buckley andConnah's Quay Railway opened in 1862 at a costof £100,000. It linked the Buckley brickworks with localpits and the port at Connah's Quay.Water was collected from springs at the GatheringGrounds – hence its name! It is now a nature reserve.Castell EwloeDyma gastell Cymreig o'r 13 ganrif. Efallai iddo fodyn gastell rhagodi, am fod rhyw anghydfod yndigwydd yn aml ar y gororau. Ar ôl ymosodiad ySaeson yn 1277, pan gipiwyd y castell, ni fu iddounrhyw werth milwrol wedyn.Roedd yr hen reilffordd yn rhan o Reilffordd Bwclei Connah's Quay. Agorwyd yn 1862, costiodd£100,000. Roedd yn cysylltu gwaith brics Bwcle gyda'rpyllau glo lleol a'r porthladd yn Cei Connah.Casglwyd dŵr o'r ffynhonnau yn y Tir Cronni.Mae'n warchodfa natur erbyn hyn.Ewloe CastleCastell Ewloewww.borderlands.co.ukLawrlwytho teithiau cerdded, bargeinion a gostyngiadau41

11WhitfordSea views, woodland,rolling farmlandDistance: 8 km / 5 milesTime: 3 hrsParking: Limited roadside parking in Whitford and atMaen AchwyfanGrade: Moderate, several stiles, can be muddyTen Minute Walk: A gently sloping bridleway with viewsFacilities: Nearest pub The Rock, Lloc, nr HolywellLivestock: Lots of sheep and cattleGolygfeydd o'r mor, coedlannau,tir amaethˇPellter: 8 km / 5 milltirAmser: 3 awrParcio: Rhai lleoedd i barcio ar ochr y ffordd ynChwitffordd neu wrth y dafarn gyda chaniatâdy landlord (SJ147782)Graddfa: Cymedrol, nifer o gamfeydd, gall fodyn fwdlydTaith gerdded 10 munud: Llwybr ceffylau ar ychydig olethr gyda golygfeydd hyfrydCyfleusterau: Tafarn The Rock, yn Lloc ger Treffynnonyw’r agosafDa byw: Llawer o ddefaid ac o wartheg42Waymarking / Arwyddion:Pharoswww.borderlands.co.ukWhere to eat great food in FlintshireThe Walk1. With your back to the church turn L andwalk along road. Take first L along lane,before lodge on R. Turn L by finger post,signed Pennant Walk, thro' gate onto path(can be muddy). Continue along path thro'3 more small gates, passing large pond on Land crossing stream. Where path enters fieldcontinue ahead following RH boundary. Gothro' gate then turn L on path, following LHfield edge.2. Go thro' gate at end and immediate R,crossing stile into field (ignore marker aheadto road). Walk along RHS of field to farm. Gothro' gate into farmyard. Turn R towardsfarmhouse, then L thro' gate beside old barn.(Farmhouse on R). Follow path thro' gate intofield. Walk up field diagonally R heading forgate and waymarkers in corner. Thro' gateonto sunken path and follow path uphill.At top of lane turn L onto drive with MannogAppaloosa stud on R.3. At track junction turn R, signed Pennantwalk, up drive of white cottage, Garreg Ucha.Follow path to L of cottage and continue towoodland edge. Cross stile and after 10mcross 2nd stile L into woodland. Continueahead on bulldozed track thro' to woodlandedge. At path junction continue ahead overstile into field (but first detour R 200m uptrack to the Pharos). Walk diagonally down Racross 2 fields, crossing stile between fields.Cross stone stile onto road.4. Turn L along road, R at T-junction (look forMaen Achwyfan on LHS in field) then turn Ragain, signed Whitford. Just past cottage on L,turn L onto track and continue for 500m. BearR where track forks, then with gate aheadturn R, signed Pennant Trail, along narrowerpath with wall/ fence on LHS. Continue aheadas path narrows greatly, walking between twohedgerows. At small path crossroads continuedownhill, following old stone wall on R. Nearbottom of hill bear R and continue pastcottage on L. Go thro' gateway and alongcottage drive to gate onto road.5. Turn R along road. Take first R, after 40m,along drive of Pentre Ffynnon Farm. Pass farm

Chwitfforddon R and continue on obvious trackbetween hedges to gate. Enter large fieldand follow marker arrows, along a row ofoaks, to white metal gate onto road. Turn Lalong road. At road junction, with large treein middle, take L fork.6. At farm buildings on R, cross roadfollowing Pennant walk sign. Go thro' whitegate past metal barns, then continue aheadpassing old tithe barn on R. Continue onpath between 2 fields. At woodland edgeturn L thro' gate, skirting woodland on R.Ignore path joining L at 2 gates and go thro'gate at end of path, skirting woodland on R,ignoring path joining on L. Go thro' gate atend of path and cross large field, througha dip, heading for waymarker post ondrive. Turn R along drive to reach lodge.At lodge turn L along road. Walk back toWhitford village.Y Daith Gerdded1. Gyda’ch cefn at yr eglwys, trowch i'r Ch acherdded ar hyd y ffordd. Cymerwch y Chcyntaf ar hyd y lôn cyn y lodge sy ar y LlDd.Troi i'r Ch wrth yr arwydd 'LlwybrPennant',mynd drwy'r giât ac i'r llwybr (gallfod yn fwdlyd). Ymlaen ar hyd y llwybr a thrwy3 giât arall gan fynd heibio llyn mawr ar y LlCha chroesi'r nant. Pan fydd y llwybr yn mynd i'rcae ewch yn syth ymlaen gan ddilyn y ffinLlDd. Ewch drwy'r giât a throi i'r Ch ar yllwybr gan ddilyn ymyl LlCh y cae.2. Drwy'r giât ar y pen ac wedyn i'r Dd arunwaith, gan groesi'r gamfa i'r cae(anwybyddu'r arwydd sydd o'ch blaen ar yffordd). Ymlaen ar hyd LlDde'r cae ac i'r fferm.Drwy'r giât i'r buarth. Troi i'r Dd i gyfeiriad yffermdy. Troi'r i'r Ch drwy'r giât yn ymyl hensgubor (y ffermdy ar y LlDd). Dilyn y llwybrdrwy'r giât ac i'r cae. Cerdded yn groesgorneli'r Dd i fyny'r cae gan anelu am y giât a'rarwyddion yn y gornel. Drwy'r giât i'r llwybrsuddedig a dilyn y llwybr ar i fyny. Ar ben ylôn, troi i'r Ch i'r dreif gan gadw MannogAppaloosa ar eich LlDd.3. Ar gyffordd y llwybrau trowch i'r Dd,(arwyddion Llwybr Pennant) ac i fyny dreif y tŷgwyn o'r enw 'Garreg Ucha'. Dilyn y llwybr arLlCh y tŷ hwn ac ymlaen i ymyl y goedlan.Dros y gamfa ac ar ôl 10m dros yr ail gamfa aci'r Ch i'r coed. Syth ymlaen ar hyd y llwybrllydan a gafodd ei droi gan darw dur acymlaen at ymyl y goedlan. Ar gyffordd yllwybrau ewch ymlaen dros y gamfa ac i'r cae(ond cyn hynny gellir gwyro i'r Dd i fyny'rllwybr i'r Pharos). Cerddwch yn groesgornel iRagged robin grows in wet meadows enroute.Blodau'r brain yn tyfu mewn dolydd gwlyblawr i'r dde dros 2 gae, croesi camfa rhwng ycaeau. Croesi'r gamfa garreg ac i'r ffordd.4. Troi i'r Ch ac ar hyd y ffordd, i'r Dd wrthy gyffordd T, (edrychwch am Faen Achwyfanar y LlCh mewn cae) trowch i'r Dd eto –arwyddion Chwitffordd. Yn syth ar ôl myndheibio'r bwthyn ar y LlCh, trowch i'r llwybrllydan ac ymlaen am 500m. Gwyro i'r Dd panfydd y llwybr yn fforchio, yna pan fydd y giâto'ch blaen, troi i'r Dd, (arwyddion LlwybrPennant), ar hyd llwybr culach gyda wal/ffensar y LlCh. Ymlaen wrth i'r llwybr gulhau'n arw,gan gerdded rhwng y gwrychoedd. Argyffordd y llwybrau ewch ymlaen i lawr yr alltgan ddilyn hen wal gerrig ar y Ll Dd. Yn ymylgwaelod yr allt gwyrwch i'r Dd ac ewchymlaen heibio'r bwthyn ar y LlCh. Ewch drwy'rgiât ac ar hyd dreif y bwthyn i'r giât ac i'rffordd. Troi i'r Dd ar hyd y ffordd. Cymerwch ycyntaf Dd, ar ôl 40m,ac ar hyd dreif FfermPentre Ffynnon. Ewch heibio'r fferm ar y LlDdac ymlaen llwybr llydan amlwg rhwng ygwrychoedd ac i'r giât. Ewch i mewn i gaemawr a dilyn y saethau, dilyn rhes o goedderw i giât fetel ac i'r ffordd. Troi i'r Ch ar hydy ffordd. Ar gyffordd y ffordd, gyda'r goedenfawr yn y canol, ewch ar y fforch Ch.6. Wrth adeiladau'r fferm ar y Dd, croesi'rffordd gan ddilyn arwyddion Llwybr Pennant.Ewch drwy'r giât wen a heibio'r ysguboriautun yna ymlaen heibio'r hen sgubor ddegwmsy ar y LlDd. Ymlaen wedyn ar y llwybr rhwngy 2 gae. Ar ymyl y goedlan, troi i'r Ch athrwy'r giât ar hyd ymyl y goedlan ar yLlDd (Anwybyddu'r llwybr sy'n ymuno o'r Ch).Drwy'r giât ar ben y llwybr gan groesi'rcae mawr, cerdded drwy'r pant, tuag atarwyddbost ar y dreif. Troi i'r Dd ar hyd ydreif nes cyrraedd lodge. Wrth y lodge, troii'r Ch ac ar hyd y ffordd. Cerdded yn ôl ibentref Chwitffordd.Thomas Pennant, 18th century zoologist andtravel writer, was born at Downing, near Whitford.His 'Tour in Wales' popularised North Wales, settinga trend for wealthy young Englishmen to tour theWelsh mountains. He is buried in Whitford church.The PharosThis round stone structure is reputedly a Romanlighthouse built to help ships navigating up anddown the Dee Estuary. Others think it is a 17thcentury watchtower, built to give warning ofpirate raids!Maen Achwyfan 'Lamentation Stone'This carved stone dates from the 10th century.Its function is uncertain. It may have been used forpreaching or as a sancturary stone. Others suggestit was a slaughter monument as many bones andskulls have been found closeby.Ganed Thomas Pennant –sŵolegydd ac awdurllyfrau teithio yn yr 18 ganrif – yn Downing, gerChwitffordd. Bu ei lyfr 'Tour in Wales' yn gyfrwngi wneud Gogledd Cymru'n lle ffasiynol ar gyferSaeson oedd am ymweld â'r mynyddoedd.Fe’i claddwyd yn Eglwys Chwitffordd.PharosDywedir mai goleudy Rhufeinig yw'r garreg gronhon, a adeiladwyd i helpu llongau i fordwyo yn aberAfon Ddyfrdwy. Yn ôl eraill, tŵrgwylio o’r 17fed ganrifydoedd, a godwyd irybuddio rhagymosodiadmôr ladron.MaenAchwyfanMae'r maenhwn o'r 10fedganrif. Nid oessicrwydd ynglŷnâ'i bwrpas, ondefallai iddo gaelei ddefnyddio ibrigthu neueffallai mai carregnoddfa oedd hi.Awgrymodd rhaimai carreg i laddanifeiliaid oedd hi,gan fod nifer oesgyrn aphenglogau wedi'udarganfod yma.www.borderlands.co.ukBle i fwyta bwyd gwych yn Sir y Fflint43

12TalacreSea, sand dunes and wide viewsDistance: 2.8 km / 1.7 miles (Easily extended along coast)Time: 1hrParking: Car park beside Smuggler's Inn (SJ125848)Grade: Easy, including surfaced sections, but beware ofthe tides (see notice boards)Ten Minute Walk: Three good coastal walksFacilities: Pubs and shops in TalacreThe land is owned by BHP Billiton and managed for natureconservation. Please keep dogs under control.Ymôr, y twyni tywod a golygfeydd eangPellter: 2.8 km / 1.7 milltir (Hawdd ei ymestyn ar hydyr arfordir)Amser: 1 awrParcio: Y maes parcio wrth ymyl Smuggler's Inn (SJ125848)Graddfa: Hawdd, gan gynnwys llwybrau â wyneb caled, ondcofiwch am y llanw (darllenwch yr hysbysfyrddau)Taith gerdded 10 munud: Tair ar hyd yr arfordirCyfleusterau: Tafarndai a siopau yn NhalacrePerchennog y tir yw BHP Billiton. Caiff ei reoli er gwarchodnatur. Cadwch eich cŵn o dan reolaeth.44Waymarking / Arwyddion:www.borderlands.co.ukGreat places to stay in FlintshireLow water routeLlwybr llanw iselHigh water routeY llwybr llanw uchelTalacre BeachTraeth TalacreThe Walk1. Go past Smuggler's Inn to mini roundaboutonto the embankment (ignore L to Gronant).Continue along path with beach car park on R,signed Lighthouse & beach. At footpath fork bearR along wooden boardwalk, passing viewingplatform. Descend and continue ahead crossingonto the beach. Turn L along beach towardslighthouse. Continue along beach past lighthouse,ignoring first fingerpost.2. At second post turn L and cross the dunes.Turn R along sandy path. Which turns into aconcrete track.Option a – Low water route3a. To return on surfaced paths, follow blackarrows, turning L at junction with anotherconcrete path and L again at next path T junction.Then follow track for about 800m. At nextjunction, beside red bin, turn L following the cyclepath. Continue ahead back to road. Turn R &retrace your steps back to car park.Option b – High water route3b. To return via the dunes turn L at redwaymarker and follow these waymarkers alongmeandering paths back to the woodenboardwalk. Turn R and retrace your steps.Y Daith Gerdded1. Ewch heibio i Smuggler's Inn at y gylchfanfechan ac i fyny’r arglawdd (anwybyddwch ydrofa i’ch Ch i Gronant). Ymlaen ar hyd yllwybr gyda maes parcio’r traeth ar y Dde, ganddilyn yr arwydd Goleudy a traeth. Pan fydd yllwybr yn fforchio ewch i’r dde ar hyd y llwybrpren, gan fynd heibio i’r platfform. Ewch ilawr ac ymlaen gan groesi i’r traeth. Trowch i’rChw ar hyd y traeth tuag at y goleudy.Ymlaen ar hyd y traeth heibio i’r goleudy gananwybyddu’r arwydd cyntaf.2. Trowch i’r Ch wrth yr ail bostyn a chroesi’rtwyni. Troi i’r Dde ar hyd llwybr tywod sy’ntroi’n llwybr concrid.Llwybr a – Llwybr distyll3a. I ddychwelyd ar hyd llwybrau caled,dilynwch y saethau duon, troi i’r Ch pan fyddy llwybr yn croesi llwybr concrid arall a Ch etoyn y gyffordd T nesaf. Yna dilyn y llwybr amtua 800m. Yn y gyffordd nesaf, ger y bin coch,troi i’r Ch gan ddilyn y llwybr beiciau. Ymlaennes cyrraedd y ffordd eto. Troi i’r Dde i fyndyn ôl i’r maes parcio.Llwybr b – Llwybr penllanw3b. I ddychwelyd drwy’r twynni trowch i’r Chger yr arwydd coch a dilyn yr arwyddion hynar hyd y llwybrau troellog yn ôl i’r llwybr pren.Troi i’r Dde ac yn ôl yr un ffordd ag ydaethoch.

TalacreBird watchingTalacre is a wonderful place for birdwatching.In summer you can watch the rare Little Ternsdive for fish or hear their raucous cries neartheir shingle nesting grounds. The dunes, too,attract many birds and are alive with songfrom skylarks, meadowpipits, and warblers.In winter thousands of waders and wildfowlgather on the mudflats including dunlin,godwit, curlew, knot, and sanderling. Listenfor their haunting calls and watch the flockswheel overhead. When the tide rises, thebirds are forced onto the nearby marshes.The carefully positioned RSPB hide givesclose views of the feeding birds.Flock of Knot / Haid o ‘bibyddion yr aber’Gwylio AdarLle gwych i wylio adar yw Talacre. Yn yr hafgallwch weld y forwennol fach brin yn plymioam bysgod a chlywed ei chri aflafar yn ymyl einyth ar y cerrig. Mae'r twyni hefyd yn denullawer o adar ac maent yn fyw o ganu'rehedydd, corhedydd y waun, a'r telor.Yn y gaeaf daw miloedd o adar hirgoes i'rfflatiau llaid, yn eu plith bydd pibydd y mawn,rhostog, gylfinir, pibydd yr aber a phibydd ytywod. Gwrandewch am eu galwad hudolusa'u gwylio'n cylchu uwchben. Pan fydd yllanw'n codi bydd rhaid i'r adar fynd i'r tircoslyd cyfagos. Mae'r guddfan a osododd yrRSPB yn ofalus yn caniatáu ichi weld yr adaryn bwydo o le agos.Redshank / Y pibydd coesgochSecond World War remainsConcrete bases in the dunes may be the remains ofWorld War II pillboxes built to protect the nearbyindustrial area from attack. Many evacuee familiesfrom Liverpool spent the war in wooden chalets onTalacre Warren.Talacre Lighthouse was built in 1819 to guideships through the treacherous waters. The Dee wasan important shipping route, despite its dangers,with ports at Mostyn, Connah's Quay, Shotton andQueensferry serving the local industries.Power generation has always been importanthere. The nearby Point of Ayr was the last collieryto close in North Wales but offshore gas and oil arestill collected and refined. The latest initiative is thewind farm erected at sea in 2003 to harness theoffshore wind power.Olion yr Ail Ryfel BydEfallai mai olion 'pillbox' yr Ail Ryfel byd yw'rsylfeini concrit a godwyd i amddiffyn yr ardalddiwydiannol gyfagos. Bu nifer o faciwîs oLerpwl yn treulio'r rhyfel yma mewn cytiaupren yn Nhalacre.Goleudy Talacre – adeiladwyd yn 1819 i dywysllongau drwy'r dyfroedd peryglus. Er y peryglon,roedd Afon Dyfrdwy yn ffordd bwysig i longau.Roedd porthladdoedd fel Mostyn, Cei Conna, aQueensferry yn gwasanaethu'r diwydiannau.Bu ynni yn bwysig yma erioed. Glofa'r Parlwr Duoedd y lofa olaf i gau yng Ngogledd Cymru. Maenwy alltraeth yn dal i gael ei gasglu a'i buro yma.Y fenter ddiweddaraf yw'r fferm wynt a godwydyn y môr yn 2003 i ffrwyno nerth gwynt y môr.SkylarkEhedyddCommon blue on Sea hollyGlesyn cyffredin ar gelyn y môrwww.borderlands.co.ukLlefydd gwych i aros yn Sir y Fflint 45

13BuckleyBrickmaking heritage, communitysculpture trailDistance: 4.5 km / 2.8 milesTime: Allow 1.5 hrsParking and start: Etna car park on Globe Way (SJ286653)or Glynne Arms with permission.Grade: Easy, little climbing, good surfaces, few stilesTen Minute Walk: For more detail on Etna Park see p73.Loop at Glynne Arms follows two historical tramways. Onelow stile at start.Facilities: Pubs and shops nearbyLivestock: NoneFurther info: Trail leaflet and information available at BuckleyLibrary (01244 549210) or Wepre Park (01244 814931)NB: Less rural than other walksLlwybr cymunedol cerfluniautreftadaeth y gwaith bricsPellter: 4.5 km / 2.8 milltirAmser: Caniatáu 1.5 awrParcio a man cychwyn: Maes parcio Etna ar Globe Way(SJ286653) o dafarn y Glynne Arms, gyda chaniatâdGraddfa: Hawdd, ychydig o ddringo, wyneb da, ychydigo gamfeyddTaith gerdded 10 munud: Rhagor o fanylion am BarcEtna ar d73. Mae modd dilyn dwy ffordd dramiauhanesyddol o Glynne Aims. Un gamfa isel ar y dechrau.Cyfleusterau: Tafarndai a siopau cyfagosDa byw: DimMwy o wybodaeth: Taflen y llwybr a gwybodaeth argael o Lyfrgell Bwcle (01244 549210) ac a Parc Gwepra(01244 814931)D.S.: Llai gwledig na'r teithiau cerdded eraill46Waymarking / Arwyddion:www.borderlands.co.ukEverything you need to visit FlintshireThe Walk1. From car park, cross road to start ofHeritage Trail, through KG and head downhilltowards Globe Pool (Sculpture 1 on RHS).Follow path to L before sculpture. At stile turnR down small lane. Ignore lane joining from L(Sculpture 2 on RHS). After 275m turn R overstile to R of gate. Continue along track for275m (Sculpture 3 on LHS). When trackends at gate cross stile on RHS & turn Rfollowing RH field boundary to stile withKG immediately beyond.2. Ascend wooden steps & boardwalk.(Sculpture 4 and Interpretation panel on LHS).At KG turn R following chain link fence onRHS for 200m. At junction with path turn Ralong tarmac surface. (Sculpture 5 on RHSafter 50m). When tarmac surface ends beardiagonally R as indicated by marker post.3. At KG go ahead to road, cross over andturn L towards The Burntwood Inn. At cornerof playing fields turn R, go thro' gate & followpath around edge of playing field. Turn L thro'KG, ignoring stile ahead, into playing field.Emerge from path into fields (Sculpture 6 onRHS). Ignore trail on RHS.4. Continue ahead towards houses picking upRH field boundary. Turn R before road/houses.Go thro' KG. Continue between hedge &chain link fence then enter small industrialestate. Turn diagonally L as marked beforeblue storage bins and head towards road. Atroad junction turn R. Just before Glynne Armsturn L crossing road then stile. Continue aheadfor 180m along former railway line, ignoringsmall footpath to RHS 75m after stile. Thenfork diagonally right at marker and continueuphill for 200m, arriving at sculpture 7overlooking former clay pit. Do ‘U turn’ to Rand follow path to L of one you have justcome up. (Sculpture 8 on RHS after 90m).Continue on path for 425m to junction withroad.5. Go thro' KG, cross road then beardiagonally R to Mount Pleasant Road acrosstop of triangular island. Go down MountPleasant Road for 100m. Turn L thro' largemetal KG, just after house named “Rosedene”.

BwcleContinue ahead, ignoring path coming in fromRHS after 150m. Walk around redundant stileand continue ahead (Sculpture 9 on LHS byMount Pools). Ignore path immediately onRHS. Continue 10m and then turn R thro' KGinto Etna Park. In 15m turn L onto gravel trackthen ahead to Sculpture 10, ignoring path onR before sculpture. After 100m take RH fork.Continue ahead, ignoring path on L. After100m bear R, ignoring path on L. At pathcrossroads turn L slightly downhill. Pass EtnaPark sign and bear diagonally right towardsroad and car park.Y Daith Gerdded1. O'r maes parcio, croesi'r ffordd i fancychwyn y Llwybr Treftadaeth, drwy'r GM ac ilawr yr allt tua Llyn y Glôb (Cerflun 1 ar yLlDd). Dilyn y llwybr i'r Ch cyn y Cerflun. Wrthy gamfa, troi i'r Dd i lawr lôn fechan;anwybyddu'r lôn sy'n ymuno o'r Ch (Cerflun 2ar LlDd). Ar ôl 275m troi i'r Dde dros y gamfasydd ar LlDde'r giât. Ymlaen ar hyd y llwybrllydan am 275m (Cerflun 3 ar y LlCh). Panddaw'r llwybr llydan i ben wrth y giâtcroeswch y gamfa ar y LlDd a throi i'r Dd gangadw ffin y cae ar eich LlDd ac ymlaen i'rgamfa sydd â GM yn union y tu hwnt.2. Dringwch y grisiau pren a'r llwybr byrddau.(Cerflun 4 a'r panel dehongli ar y LlCh). Wrthy GM, troi i'r Dde gan ddilyn y ffens gadwynsydd ar y LlDd, am 200m. Ar gyffordd yllwybrau trowch i'r Dde ar hyd y tarmac.(Cerflun 5 ar LlDd ar ôl 50m). Ar ben y llwybrtarmac gwyro'n groesgornel i'r Dde gan ddilynyr arwydd ar y postyn.3. Wrth y GM, ewch yn syth ymlaen ac i'rffordd, croesi'r ffordd a throi i'r Ch i gyfeiriadThe Burntwood Inn. Ar gornel caeau chwarae,troi i'r Dde a mynd drwy'r giât a dilyn y llwybro gwmpas y cae chwarae. Troi i'r Ch drwy'rGM, anwybyddu'r gamfasydd o'ch blaen i'rcae chwarae.Dod o'r llwybri'r caeau(Cerflun 6ar LlDd) –anwybyddu'rllwybr ary LlDd.4. Ymlaen tua'r tai gan gadw ffin y cae ar eichLlDd – Troi i'r Dde cyn y ffordd / tai. Ymlaendrwy'r GM. Ymlaen rhwng y gwrych a'r ffensgadwyn i stad ddiwydiannol fach. Troi'ngroesgornel i'r Ch yn ôl yr arwydd cyny biniau glas gan anelu am y ffordd. Ar ygyffordd troi i'r Dd. Yn union cyn y GlynneArms troi i'r Ch a chroesi'r ffordd ac yna'rgamfa. Ymlaen am 180m ar hyd hen lein,anwybyddu'r llwybr bach ar y LlDd 75m arôl y gamfa. Yna fforchio'n groesgornel i'r Ddwrth yr arwydd ac ymlaen fyny am 200m, gangyrraedd at Gerflun 7 uwchben yr hen bwllclai. Cymerwch dro pedol i'r Dde a dilyn yllwybr ar LlCh yr un rydych newydd eigerdded. (Cerflun 8 ar LlDd ar ôl 90m).Ymlaen ar y llwybr hwn am 425m at ygyffordd gyda'r ffordd.5. Mynd drwy'r GM, croesi'r ffordd ac ynagwyro'n groesgornel i'r Dde i Ffordd MountPleasant ar hyd pen yr ynys drionglog.Cerdded i lawr Ffordd Mount Pleasant am100m.Troi i'r Ch drwy GM fetel fawr, sy'n sythar ôl y tŷ “Rosedene”. Dal yn syth ymlaen,anwybyddu'r llwybr o'r LlDd ymhen 150m.Cerdded o gwmpas y gamfa ddiangen – dalymlaen (Cerflun 9 ar LlCh wrth Mount Pools).Anwybyddu'r llwybr sydd yn union ar eichLlDd. Ymlaen 10m ac yna troi i'r Dde drwy'rGM i Barc Etna. Ymhen 15m troi i'r Ch i lwybrllydan o raean, yna ymlaen at Gerflun 10(anwybyddu'r llwybr ar y LlDd cyn y Cerflun).Ymhen 100m cymryd y fforch LlDd. Sythymlaen, anwybyddu'r llwybr ar y Ch. Ymhen100m gwyro i'r Dd, anwybyddu'r llwybr ar yLlCh. Pan fydd y llwybrau'r croesi, troi i'r Chgan fynd ar i lawr ychydig. Heibio arwydd ParcEtna a gwyro'n groesgornel Dd tua'r ffordd a'rmaes parcio.Working at the brickworksGweithio yn y gwaith bricsThe secret of Buckley's successful pottery andbrickmaking industries lay below ground. BuckleyMountain was coated with thick, clinging clay thatwas ideal for pot making. Pot Clay is like plasticine.It can be easily moulded into shapes and is termed‘Strong Clay’. Below the Pot Clay were much olderseams of coal and a hard gritty, sandstone-like clay,called ‘fire clay’. This could not easily be moulded.The old potters called it ‘Weak Clay’, but it was idealfor brick making.During the 1800s Buckley grew into a thrivingindustrial town, drawing workers from otherpottery making areas in England and overseas.This cultural mix created the distinctive characterof Buckley today.O dan y ddaear ceir cyfrinach y diwydiannau llestri abriciau oedd ym Mwcle. Roedd haen drwchus o glaigludiog ar Fynydd Bwcle a oedd yn ddelfrydol argyfer gwneud llestri. Mae clai llestri yn debyg iblastisin, yn hawdd ei drin a'i siapio, yr enw arno yw'Clai Cadarn'. O dan y Clai Llestri roedd gwythiennauo lo oedd yn hŷn o lawer, ac o glai caled gritiogoedd yn debyg i dywodfaen; yr enw ar hwn oedd'clai tân'. Nid oedd y clai hwn yn hawdd ei siapio,roedd y crochenwyr ers talwm yn ei alw'n'Clai Gwan' – hwn oedd y clai delfrydol ar gyfergwneud brics.Yn ystod yr 1800au tyfodd Bwcle'n drefddiwydiannol ffyniannus gandynnu gweithwyr o drefiGogledd Lloegr, gan greucymeriad tref Bwcle fel ymae heddiw.www.borderlands.co.ukPopeth sydd eich angen arnoch i ymweld â Sir y Fflint47

14Caergwrle& HopeA gentle village and riversidewalk with option to explorethe hilltop castleDistance: 4 km / 2.5 miles (+ optional castle detour)Time: Allow 1 – 1.5hrs (+1 hr for castle)Parking: Car park in Caergwrle by Old Castle Inn (SJ305575)Grade: Easy, a few stiles (Steep ascent to castle)Ten Minute Walk: The castle mound is a great short walk.Steep path, one or two steps at topFacilities: Pubs and shops in Caergwrle and HopeLivestock: SheepFurther information: Caergwrle community booklet fromlocal shops or online from www.flintshire.gov.uk/countrysideTaith hamddenol drwy'r pentref acar lan yr afon gyda'r dewis o fyndi weld y castell ar y brynPellter: 4 km / 2.5 milltir (+ y dewis o fynd i'r castell)Amser: Caniatáu 1 – 1.5 awr (+1 awr i'r castell)Parcio: Maes parcio yng Nghaergwrle wrth Dafarnyr Hen Castell (SJ305575)Graddfa: Hawdd, ychydig o gamfeydd (Dringo'n serthi'r castell)Taith gerdded 10 munud: Mae mwnt y castell yn daithfach braf. Llwybr serth, un neu ddau o stepiauCyfleusterau: Tafarndai a siopau yng Nghaergwrle a’r HobAnifeiliaid: DefaidMwy o wybodaeth: Caergwrle community booklet fromlocal shops or online from www.flintshire.gov.uk/countryside48Hope ChurchEglwys yr Hobwww.borderlands.co.ukArts and entertainment in FlintshireThe Walk1. From car park cross road and turn L in frontof brick chapel and R onto lane before stonechapel. At T junction continue ahead downnarrow path beside Derby Arms. Crosspackhorse bridge and walk up lane. Continueover railway bridge and continue to main road.For short cut 'a' take path on L just after railway.Cross road and walk up drive opposite. Atentrance to Rhyddyn Farm (white house) turnR up steps and over stile then walk L alongfenceline. At fence corner follow footpathsigned ahead, walking uphill, to stile in fence.2. Cross stile and turn L along path (the raisedbank on which you are walking is part ofWat's Dyke). Turn L then R thro' gate. Overstile and continue on path as it bears R to joinroad. Turn L along road and then L downminor lane immediately after. Continue alongresidential lane to Hope Church. Turn L infront of church to main road. Cross road, turnL and immediate R down Sarn Lane. Continueunder railway bridge.Short cut 'a' joins from L just before railway.3. Before river bridge, cross stile on R andfollow path along riverside. Continue thro'fields with river on LHS crossing 3 stiles.When path bears R climb up towards road.Cross stile and turn L to cross river via oldbridge. Turn L to follow opposite river bank,now walking with river on LHS.4. Where river bends continue along riversideto stile. Cross stile and walk diagonally Racross field to cross stile in top RH corner.Cross field to visible stile. Over stile andcontinue ahead to stile by houses. Ontonarrow path between housing and continueahead on lane, over crossroads. Turn R beforeDerby Arms and retrace footsteps back tocar park.Extension to Caergwrle CastleFrom car park turn R past Old Castle Inn andcross road opposite war memorial. Follow pathuphill on L of memorial. Climb steps and bearR along path up more steps, following clearpath to castle ruins on hilltop.Y Daith Gerdded1. O'r maes parcio, croesi'r ffordd a throi i'rCh o flaen y capel brics ac i'r Dd i'r lôn o flaeny capel cerrig. Wrth y gyffordd 'T', parhauymlaen i lawr y llwybr wrth ochr Derby Arms.Croesi pont y ceffylau pwn a cherddedi fyny'r lôn. Ymlaen dros bont y rheilffordd aci'r ffordd fawr.

Caergwrlea’r HobLlwybr byr 'a'– cymryd y llwybr ar y Ch sy'nunion ar ôl y rheilffordd.Croesi'r ffordd a cherdded i fyny'r dreif gyferbyn.Wrth y fynedfa i Fferm Rhyddyn, (y tyˆ gwyn) troii'r Dd ac i fyny'r grisiau a dros y gamfa, cerddedi'r Ch ar hyd y ffens. Wrth gornel y ffens, dilyn yrarwydd llwybr troed ymlaen, cerdded i fyny at ygamfa yn y ffens.2. Croesi'r gamfa a throi i'r Ch ar hyd y llwybr,(mae'r clawdd yn rhan o Glawdd Wat). Troi i'rCh ac yna i'r Dd drwy'r giât. Dros y gamfa acymlaen ar y llwybr wrth iddo wyro i'r Dd ganymuno â'r ffordd. Troi i'r Ch ar hyd y ffordd acyna i'r Ch i lawr lôn fach yn union wedyn.Ymlaen ar hyd ffordd o dai i Eglwys yr Hob. Troii'r Ch o flaen yr eglwys ac i'r ffordd fawr.Croesi'r ffordd, troi i'r Ch ac i'r Dd ar unwaith ilawr Lôn y Sarn. Ymlaen i bont y rheilffordd.Bydd llwybr byr 'A' yn ymuno o'r Ch yn unioncyn y rheilffordd.3. Cyn cyrraedd y bont dros yr afon, croesi'rgamfa ar y LlDd a dilyn y llwybr ar hyd glannau'rafon. Ymlaen drwy'r caeau gan gadw'r afon areich LlCh a chroesi 3 camfa. Pan fydd y llwybryn gwyro i'r Dd, dringwch tua'r ffordd. Croesi'rgamfa a throi i'r Ch i groesi hen bont dros afon.Troi i'r Ch a dilyn glan yr afon gyferbyn, gangerdded gyda'r afon ar eich LlCh.4. Pan fydd tro yn y ffordd, cerdded ar lan yrafon i'r gamfa. Croesi'r gamfa a cherdded yngroesgornel i'r Dd dros y cae a thros y gamfa yn ygornel uchaf ar y LlDd. Croesi'r cae i'r gamfaamlwg. Dros y gamfa ac ymlaen i'r gamfa wrth ytai. I'r llwybr cul rhwng y tai ac ymlaen i'r lôn adros y groesffordd. Troi i'r Dd cyn cyrraedd DerbyArms a dilyn yr un llwybr yn ôl i'r maes parcio.Ymestyn y daith i Gastell CaergwrleO'r maes parcio, troi i'r Dd a heibio Tafarn yrHen Gastell gan groesi'r ffordd sydd gyferbyn âchofeb y rhyfeloedd. Dilyn y llwybr i fyny ar ochrchwith y gofeb. Dringo'r grisiau a gwyro i'r Dd arhyd y llwybr ac i fyny ychwaneg o risiau. Dilyn yllwybr amlwg i adfeilion y castell ar ben y bryn.The narrow packhorse bridge was built to allowpackhorse trains travelling between Corwenand Chester to cross the river when it was infull spate. The walls were low to allow forthe horses' bulging packs and the two v-shapedbays gave pedestrians space to wait if theymet packhorses whilst crossing the bridge.Adeiladwyd y bont ceffylau pwn gul er mwyni'r ceffylau oedd yn teithio rhwng Corwen aChaer groesi'r afon pan roedd hi’n llifeirio.I wneud lle i feichiau llydan y ceffylau, roeddwaliau'r bont yn isel. Roedd dau le lletachar y bont i gerddwyr aros ynddynt petaentyn cyfarfod y ceffylau pwn pan oeddyntyn croesi.The area to the right of the Derby Armswas the site of Caergwrle Breweryfounded in1861. Thelocal spawaters werehighly valuedfor brewingbeer.Caergwrle Castle dates from the turbulent reignof Edward I when this area was frontier countrybetween the warring Welsh Princes and the Englishlords. It was of strategic importance as its hilltoplocation enabled its defenders to monitormovements between the Cheshire plain and theWelsh mountains.It was probably built by Dafydd ap Grufydd whohad been given land by Edward in reward forfighting with the English against his brother PrinceLlewelyn. Five years later Dafydd rebelled againstEdward and rejoined his brother but was capturedand beheaded for his treachery. When the Englisharrived at the castle they found the retreatingWelsh had partly demolished it. Edward rebuilt thecastle but a fire caused damage in 1283 and it fellinto disrepair.Wat's Dyke – This once massive earth bank andditch was probably constructed by the Saxons in the8th century to mark their boundary with Wales.Castell Caergwrle Dyma gastell o gyfnod IorwerthI, Brenin Lloegr, pan welwyd nifer o frwydrau yn yrardal rhwng tywysogion Cymru ac Arglwyddi Lloegr.Roedd safle'r castell yn bwysig am ei fod ar ben brynac yn lle da i'r amddiffynwyr weld y symudiadau oeddyn digwyddo wastatir Caer i fynyddoedd Cymru.Mae'n debyg mai Dafydd ap Gruffydd a adeiladodd ycastell ar ôl derbyn tir gan y Brenin Iorwerth I amfrwydro o blaid y Saeson yn erbyn ei frawd ei hun, yTywysog Llywelyn. Ond ymhen pum mlynedd fewrthryfelodd Dafydd yn erbyn y Brenin Iorwerth ganymuno â'i frawd unwaith eto.Cafodd ei ddal a'iddienyddio am frad. Pan gyrhaeddodd y Saeson ycastell, gwelsant fod y Cymry, cyn encilio, wedidymchwel rhannau ohono. Ail-adeiladodd Iorwerth ycastell, ond cafodd ei ddifrodi gan dân yn 1283 ac fe'igadawyd yn adfail.Clawdd Wat – Y dyb yw mai'r Sacsoniaid a gododdy clawdd a'r ffos enfawr yma i nodi'r ffin gyda Chymru.Caergwrle CastleCastell CaergwrleSafle bragdyCaergwrle, asefydlwyd yn1861, oeddyr ardal syddar y dde i'rDerby Arms.Ystyriwyd dŵry ffynnon leolyn dda iawn ifragu cwrw.www.borderlands.co.ukY celfyddydau ac adloniant yn Sir y Fflint49

15GreenfieldValleyA Medieval abbey, 19th century millsand a Victorian farmDistance: 4 km / 2.5 milesTime: 1 – 1.5 hrsParking and start: Greenfield Valley car park (SJ194774)on the B5121Grade: Easy, little climbing, good surfacesTen Minute Walk: Good surfaces with opportunity togo further if desiredFacilities: Greenfield toilets, tea rooms and museumopen April to October. Walks open all yearLivestock: NoneFurther info: Trail leaflet and information at VisitorCentre or shop (01352 714172)NB: Less rural than other walksAbaty o'r Oesoedd Canol, melinau o'r19eg ganrif a fferm o oes FictoriaPellter: 4 km / 2.5 milltirAmser: 1 – 1.5 awrParcio a man cychwyn: Maes parcio Dyffryn Maesglas(SJ194774) ar y ffordd B5121Graddfa: Hawdd, ychydig o ddringo, wyneb daTaith gerdded 10 munud: Llwybrau da a chyfle i fyndymhellachCyfleusterau: Caffi, canolfan gwybodaeth a siop, toiledauDa byw: DimRhagor o wybodaeth: Toiledau, caffi ac amgueddfa aragor rhwng mis Ebrill a mis Hydref. Llwybrau cerdded aragor drwy’r flwyddynD.S.: Llai gwledig na'r teithiau cerdded eraill50www.borderlands.co.ukAttractions for everyone in FlintshireLower Cotton MillMelin Gotwm IsafThe Walk1. From B5121 car park follow path signedAbbey Farm Museum.The car park was the site of a copper works wheresheets of copper were rolled to make cladding forships to protect their wooden hulls from parasiteattack. The pool that powered its wheel is allthat remains.At path junction, with Farm Museum ahead,turn R passing old school and EnvironmentCentre. Bear L uphill along lane.On the R is the pit for the waterwheel that poweredthe machinery for Abbey Mill that produced copperand brass wire for making nails and pins.2. Follow lane then take next R down steps andcross bridge to the Lower Cotton Mill site.The large rectangular ruin is all that remains ofthe six storey cotton mill built here in just 10weeks in 1785. The Cotton Twist Companyemployed up to 300 apprentices, many of themunder 10 years old. The cotton mill closed in 1840but it reopened as a corn mill in 1850, producingflour until the early 1900's.Continue around RHS of old mill then turn Lbefore iron gates to continue around back ofthe mill. Cross mill stream and go up steps. TurnR to rejoin lane. Where lane bears L by Flour MillPool reservoir, branch R keeping alongsidereservoir. At sculpted metal gates, bear R tomore ruins. Near reservoir overflow aboveMeadow Mill ruins, bear L up steps. Partwayup turn R onto metal walkway across reservoir.Then turn L up steps to car park.Meadow Mill was built in 1787 to manufacturecopper rollers for printing patterns onto cloth.Three enormous waterwheels, 20 feet in diameter,provided the power for the copper rollingmachinery. The buildings you see today date fromthe 1800s when there was a rubber grinding worksand tin plate works on site.3. Cross car park heading towards entrance,but turn L through metal KG before road. Passremains of clock tower on R then, after 10m,go R at path fork, past remains of the Batteryworks. Continue around RHS of Battery Pool.Where path forks again go L across top of poolto come out in Royal Oak car park.The Battery Works have a poignant history.Established in 1776, they employed local people toshape pots and pans. The products were made by'battering' sheets of copper and brass with largehammers. The goods were exported from Liverpoolto Africa and used to buy slaves who were thentaken to America to work in the cotton fields.The cotton was then brought back for processing,ensuring that the ships always had a full cargo.

DyffrynMaesglas4. From car park turn L up steps. Then turn R onlower path passing chimney. Go thro' KG andbear R towards road, passing a warehouse.5. Turn L along road to visit St Winefride'sWell,100m further on. Retrace your stepsback thro' KG. Then take RH path to joindisused railway track.Built in 1869, the railway was originally usedto transport minerals from local quarries toGreenfield Wharf. In 1913 it changed topassenger use and has carried many thousandsof pilgrims to St Winefride's Well.6. Stay on this track, ignoring turnings on Land keeping straight ahead at two major pathcrossings. Eventually cross bridge and thendescend steps and turn L towards BasingwerkAbbey. Return to car park through park.Y Daith Gerdded1. O'r maes parcio dilynwch y llwybr sydd agarwydd Amgueddfa Fferm yr Abaty.Safle gwaith copr oedd y maes parcio. Ymaroedd haen o gopr yn cael ei rolio i wneudgorchudd i longau gan amddiffyn cragen bren yllong rhag parasitiaid. Y cyfan sydd ar ôl yw'rllyn o ddŵr oedd yn cynhyrchu'r ynni ar gyfer yrolwyn ddŵr.Ar gyffordd y llwybr, gyda'r Amgueddfa Ffermyn syth o'ch blaen, trowch i'r Dde gan fyndheibio'r hen ysgol a Chanolfan yr Amgylchedd.Cerddwch drwy'r giatiau a gwyro i'r Ch ifyny'r bryn ar hyd y lôn.Ar y LlDd mae pwll ar gyfer yr olwyn ddŵr oeddyn creu'r ynni i beiriannau Melin yr Abaty oeddyn cynhyrchu gwifren gopr a phres i wneudhoelion a phinnau.2. Dilynwch y lôn ac yna cymerwch y nesaf ary Dde i lawr y grisiau a chroesi'r bont i safle'rFelin Gotwm Isaf.Yr adfail mawr hirsgwar yw'r cyfan sydd ar ôl o'rfelin gotwm chwe llawr a godwyd yma mewn 10wythnos yn unig yn 1785. Roedd The CottonTwist Company yn cyflogi hyd at 300 oLead mine trucksWagenni'r gwaith plwmbrentisiaid, nifer ohonyn nhw o dan ddegmlwydd oed. Caeodd y Felin Gotwm yn 1840ond ail-agorodd yn felin ŷd yn 1850, gangynhyrchu blawd hyd ddechrau'r 1900au.3. Ewch ymlaen o gwmpas LlDd yr hen felinyna trowch i'r Ch cyn y giatiau haearncerfiedig a dal ymlaen o gwmpas cefn y felin.Croesi nant y felin a dringo'r grisiau. Troi i'rDde i ailymuno â'r lôn. Ble mae'r lôn yn gwyroi'r Ch ger cronfa ddŵr pwll y Felin Flawd,fforchio i'r Dde gan gadw wrth ochr y gronfaddŵr. Wrth y giatiau metal, gwyro i'r Dde atragor o adfeilion. Yn ymyl gorlifiant y gronfa ytu uchaf i adfeilion Melin y Ddôl, gwyro i'r Chi fyny'r grisiau. Rhan o'r ffordd i fyny, troi i'rDde i lwybr metal dros y gronfa. Yna troi i'rCh i fyny'r grisiau ac i'r maes parcio.Codwyd Melin y Ddôl yn 1787 i wneud rholeri coprar gyfer argraffu patrymau ar frethyn. Roedd tairolwyn ddŵr anferth, 20 troedfedd ar draws, yncynhyrchu pŵer i'r peiriannau rholio copr. Mae'radeiladau a welwch heddiw o'r 1800au pan oeddgwaith malu rwber a gwaith alcam ar y safle.4. Croeswch y maes parcio gan anelu am yfynedfa, ond trowch i'r Ch drwy GM fetel cyny ffordd. Ewch heibio olion tŵr cloc ar y Ddeyna, ar ôl 10m, ewch i'r Dde ar fforch y llwybr,heibio olion y Gweithfeydd Batri. Ewch ymlaeno amgylch LlDd'r Llyn Batri. Ble mae'r llwybryn fforchio unwaith eto, ewch i'r Ch ar drawspen y llyn a dod i faes parcio'r Royal Oak.Mae hanes ingol i'r Gweithfeydd Batri.Sefydlwyd yn 1776. Roedd yn cyflogi pobl leol isiapio llestri a phadelli. Gwnaed y cynnyrch drwyddyrnu ('Batter') haenau o gopr a phres âmorthwylion mawr. Allforiwyd y cynnyrch oLerpwl i Affrica ac fe'i defnyddiwyd i brynucaethweision a gyrchwyd i America i weithio yny meysydd cotwm. Yna cyrchwyd y cotwm yn ôli'w brosesu gan sicrhau bod y llongau bob amseryn llawn.5. O'r maes parcio, troi i'r Ch i fyny'r grisiau.Troi i'r Dde ar y llwybr isaf gan fynd heibiosimnai. Drwy'r GM a gwyro i'r Dde tua'r fforddgan fynd heibio warws. Troi i'r Ch ar hyd yffordd i weld Ffynnon y Santes Gwenfrewi.Ymhen 100m dychwelyd yr un ffordd a thrwy'rGM. Yna ar hyd y llwybr LlDd gan ymuno â henlein trên.Adeiladwyd y rheilffordd yn 1869, a chafodd eidefnyddio yn wreiddiol i gludo defnyddiau o'rchwareli lleol i Lanfa Maesglas. Yn 1913 dechreuoddteithwyr ei defnyddio a bu'n cyrchu miloedd obererinion i Ffynnon Wenfrewi.6. Arhoswch ar y trac hwn, anwybyddu'rtroeon i'r Ch a chadw'n syth ymlaen ar yddwy groesffordd fawr. Croesi'r bont ac ilawr y grisiau a throi i'r Ch tuag AbatyDinas Basing. Dychwelyd i'r maes parciodrwy'r Parc Treftadaeth.Basingwerk Abbey dates from 1132. The monkswere Cistercian, known as 'white monks' due to theirwhite habits. They used the power of the stream togrind corn and also mined lead and silver, makingthe Abbey rich and powerful. Henry VIII's DissolutionAct forced the monks to leave the Abbey.St Winefride’s WellAccording to legend, in 660 AD Prince Caradocdecapitated the beautiful Winefride becauseshe rejected his seduction. Her uncle, St Beuno,reunited her head and body. Water gushed fromthe ground where her head had fallen and this spotbecame the Holy Well. The well is believed to havehealing powers and became an important place ofChristian pilgrimage.Adeiladwyd Abaty Dinas Basing yn 1132. Sistersiaidoedd y mynachod, galwyd hwy'n 'Frodyr Gwyn'oherwydd lliw eu habidau. Defnyddient rym y nanti falu ŷd ac arferent gloddio am blwm ac arian, ganwneud yr Abaty'n gyfoethog ac yn rymus. Ar ôlDeddf Diddymiad y Mynachlogydd, Harri'r VIII,gyrrwyd y mynachod o'r Abaty.Ffynnon GwenfrewiYn ôl y chwedl, yn 660 O.C. fe dorrodd y TywysogCaradog ben Gwenfrewi am iddi ei wrthod. UnoddSant Beuno, ei hewythr, ei phen a'i chorff. Llifodddŵr o'r ddaear ble syrthiodd ei phen a daeth y manyn ffynnon sanctaidd y credir bod iddi rym iachau.Daeth yn fan pererindota Cristnogol.St Winefride’s WellFfynnon Gwenfrewiwww.borderlands.co.ukAtyniadau i bawb yn Sir y Fflint51

16HalkynMountainOpen common, industrial heritageand viewsHalkyn Mountain is an Urban Common which meansyou can walk freely across it. Ten Minute walks can bedone easily in the areas marked, or choose to walkfurther. However please take great care near old mineworkings as the Common is covered with vertical mineshafts in various stages of repair. Please report any reopenedshafts to the Grosvenor Estate Office:Tel: 01244 684400Parking at Rhosesmor Village Hall, in layby at Berth Ddu,or at one of the pubs with the landlord's permission.Tir Comin agored, treftadaethddiwydiannol a golygfeydd.Comin Trefol yw Mynydd Helygain. Mae nifer o deithiaucerdded 10 munud wedi’u marcio, ond gallwch ddewiscerdded ymhellach. Mae hyn yn golygu y gallwchgerdded yn rhydd arno. Gofynnir ichi fod yn ofalus iawnyn ymyl hen byllau gan fod y Comin yn frith o siafftiau,bob un mewn cyflwr gwahanol o ran eu trwsio. Osgwelwch unrhyw siafftiau sy wedi ailagor gofynnir ichi roigwybod i Swyddfa Stad Grosvenor:Ffôn: 01244 684400.Ceir lleoedd parcio yn Neuadd y Pentref, Rhosesmor,yn y gilfan ym Mherth Ddu neu ym maes parcio uno'r tafarnau ar ôl cael caniatâd y tafarnwr.A broad indication of the OpenAccess areas are shown on thismap. Private properties andworking quarries are not includedunder the Open Access legislation.For full details of Halkyn or anyother Open Access area refer towww.ccw.gov.ukMae'r map hwn yn dangos yn frasyr ardaloedd Mynediad Agored.Nid yw eiddo preifat a chwarelisy'n gweithio yn cael eu cynnwyso dan y ddeddfwriaeth MynediadAgored. I gael gwybodaethlawnach am Helygain ac unrhywardaloedd Mynediad Agorederaill, ewch i www.ccw.gov.uk52View from trig pointGolygfa o’r pwynt trigwww.borderlands.co.ukExplore Flinsthire’s castles and monumentsFeatures of interest1. Moel y Gaer is the highest point on thecommon with panoramic views from itssummit. The earth banks and ditchesencircling the summit are the remains ofan Iron Age hillfort. Remains of circularwooden huts and rectangular buildings, thatmay have been granaries, have also beenfound. The hilltop was utilised again duringthe Napoleonic wars when a firebeacon wasbuilt to warn of French invasion.The mountain is dotted with the remains ofsmall early quarries and limekilns wherecrushed limestone was burned to producelime for building mortar and fertiliser.Waen Brodlas2. Single limekiln at Wern y Gaer3. Old quarry and double kiln near Rhes-y-cae4. The large kilns at Waen Brodlas produced

MynyddHelygainlime that set underwater and was used forbuilding docks and bridges.5. Massive Pant y Pwll Dwr quarry is oneof three working quarries that are allfully mechanised.6. A small tin shack and an area of levelledground are all that remain of Pen y Bryn mine,one of the largest Halkyn lead mines.7. Pen-y-ball monument was erected in 1893to commemorate the marriage of the Dukeof York, then heir to the throne.Pen-y-ball was an important medieval smelting'bole'. Early lead smelting took place nearthe mines in shallow holes – 'boles' – dug onhigh ground where they were exposed tostrong winds.Nodweddion o ddiddordeb1. Moel y Gaer yw'r man uchaf ar y Comin acheir golygfeydd panoramig o'i chopa. Olioncaer Oes yr Haearn yw'r ffosydd a'r cloddiausy o gwmpas y copa. Darganfuwyd olioncytiau pren crwn ac adeiladau petryal a allaifod yn ysguboriau. Defnyddid Pen-y-bryn ynystod rhyfeloedd Napoleon pan godwydcoelcerth i rybuddio o unrhyw ymosodiad gany Ffrancwyr.Mae'r mynydd yn frith o olion hen chwarelicynnar ac odynnau ble roedd y calchfaen mâlyn cael ei losgi ar gyfer gwneud mortaradeiladu a gwrtaith.2. Odyn galch sengl yn Wern-y-gaer3. Hen chwarel ac odyn galch ddwbl yn ymylRhes-y-caeHalkyn Mountain Common Code1. Treasure our rich heritage and respectour way of life.2. Protect our rare plants and animals.3. Take your litter home.4. Always keep dogs on a lead. Pickup their mess.5. Drive below the speed limit.6. Park considerately at the roadside.7. Off-roading and tipping waste areillegal and will be prosecuted.8. Please ring 999 if you see a fire.9. Leave all livestock alone.10. Do not camp on the commons.4. Roedd yr odynnau calch mawr yn WaunBrodlas yn cynhyrchu calch oedd yn gallu setioodanydŵr. Defnyddid hwn i adeiladu dociaua phontydd.5. Chwarel anferth Pant-y-pwll-dwr. Dyma uno'r tair chwarel sy wedi'u mecaneiddio'n llwyr.6. Cwt bach tun a darn o dir gwastad yw'rcyfan sydd ar ôl o gloddfa Pen-y-bryn, un ofwyngloddiau plwm mwyaf Helygain.7. Adeiladwyd cofadail Pen-y-ball yn 1893 iddathlu priodas Dug Caerefrog, oedd ar y prydyn aer i'r goron.Roedd Pen-y-ball yn fan smeltio yn y CanolOesoedd. Yn y dyddiau cynnar byddai'r plwmyn cael ei smeltio yn ymyl y cloddfeydd, mewntyllau oedd ar dir uchel ac yn agored iwyntoedd cryf.Want to Join a Guided Walk?Free guided walks around Halkyn Mountainstart from the Blue Bell Inn. Telephone thepub on 01352 780309 or the WalkaboutFlintshire Co-ordinator on 01352 702477for more information.Beth am ymuno a thaith gerddedgydag arweinydd?Ceir teithiau cerdded am ddimo gwmpas Mynydd Helygaingan gychwyn o dafarn y BlueBell Inn. Ffoniwch y dafarn ar01352 780309 neu ffoniwch CydlynyddTeithiau Cerdded Sir y Fflint ar01352 702477 i gael gwybod mwy.Cod Comin Mynydd Helygainˇ1. Trysorwch ein treftadaeth gyfoethog apharchwch ein ffordd o fyd2. Diogelwch ein hanifeiliaid a’nplanhigion prin.3. Ewch â’ch sbwriel adref hefo chi.4. Cadwch eich ci ar dennyn. Cliriwch eu baw.5. Gyrrwch yn arafach na’r terfyn cyflymder.6. Parciwch yn ystyriol ar ochr y ffordd.7. Mae’n anghyfreithiol tipio gwastraff oddi ar yffordd a chewch eich erlyn am wneud hynny.8. Ffoniwch 999 os byddwch yn gweld tân9. Gadewch lonydd i dda byw.10. Peidiwch â gwersylla ar y cominLead MiningThe Halkyn lead mines were at the hub of the IndustrialRevolution in northeast Wales. Between 1845 and 1938nearly 500,000 tons of lead were produced, which was10% of the UK's total production!All the pit heads and most mine buildings havelong gone but plenty of evidence of lead miningstill remains.• 'Bee-hive' caps: many shafts were sealed in the1980's with these stone and cement caps.• Shaft craters: conical depressions in the groundmarking a collapsed or filled shaft.• Shaft tips: circular mounds of waste rock createdwhen excavating shafts.• Lead washing areas: patches of rough land withsparse, yellow vegetation. Little can grow due to thelead residues, except for specialised plants such asSpring sandwort.Cloddio am blwmRoedd cloddfeydd plwm Helygain yn bwysig iawn ynystod Chwyldro Diwydiannol gogledd-ddwyrainCymru. Rhwng 1845 a 1938 cynhyrchwyd bron i500,000 tunnell o blwm, sef 10% o holl gynnyrch y DU.Diflannodd pob pen pwll, a mwyafrif yr adeiladau,ond erys digon o dystiolaeth am fwyngloddio plwm.• 'Caead cwch gwenyn': Cafodd nifer o'r siafftiau eucau yn yr 1980 drwy osod y caead o gerrig a sment areu pennau.• Craterau siafftiau: pantiau yn y tir sy'n dangos siafftwedi suddo neu wedi'i llenwi.• Tomenni siafftiau: tomenni ar siâp cylch a grëwydwrth daflu'r cerrig gwastraff i'r wyneb pangloddiwyd y siafftiau.• Ardaloedd golchi plwm: clytiau o dir garw gydagychydig o dyfiant melyn yn unig arno. Am fod ymaweddillion plwm prin iawn yw'r planhigion sy'ngallu tyfu yma, ac eithrio rhai arbenigol fel Tywodlysy Gwanwyn.Report it!Flytipping hotline (24hr): 0800 807 060Halkyn Mountain Common Ranger:01244 814 931Cysylltwch!Tipio anghyfreithlon: 0800 807 060 (24awr)Ceidwad Comin Mynydd Helygain:01244 814 934www.borderlands.co.ukDysgu am gestyll a henebion Sir y Fflint53

17Gwaenysgor– LlanasaContrasting views, ancient historyand rolling hillsDistance: 9.6 km / 6 miles(Short cut 7 km / 4.4 miles)Time: 3 – 3.5 hrsParking and start: Gwaenysgor view point car park(SJ075819) or alternatively Llanasa (SJ106814)Grade: Moderate, many stiles, small ascents / descentsFacilities: Pubs in Gwaenysgor and LlanasaDog suitability: Some sheep, many stilesGolygfeydd amrywiol, hen hanesa bryniauPellter: 9.6 km / 6 milltir(Byr taith 7 km / 4.4 milltir)Amser: 3 – 3.5 awrParcio a man cychwyn: Maes parcio golygfanGwaenysgor (SJ075819) neu Llanasa (SJ106814)Graddfa: Cymedrol, nifer o gamfeydd, i fyny ac i lawrCyfleusterau: Tafarnau yng Ngwaenysgor a LlanasaAddasrwydd i gwn: Defaid, nifer o gamfeydd54Waymarking / Arwyddion:www.borderlands.co.ukVisit Flintshire’s pretty villages and townsView to Gop HillYr olygfa i'r GopThe Walk1. From Gwaenysgor car park, turn L anddescend 200m down road. At sharp L bendturn R onto path along woodland edge. Crossstile into field and follow LH boundary for20m then cross stile. Follow LH field edgeuphill. Turn R in corner and then L over stile.Continue half-L across field and over stile.Continue across field with transmitter on R.Cross stile and go half-L across arable fieldto cross stile onto track.2. Cross track and climb over stile into fieldopposite. Bear L across field and follow LHboundary beside woodland. Cross stile andcontinue across next field. Cross 2 stiles closetogether at woodland edge and cross fieldahead. Cross next stile* and follow narrowpath skirting overgrown pond on R.*For short cut 'a', omitting Llanasa, turn Rbefore stile and follow fence past overgrownpond on L. Then cross stile on L and followwaymarkers downhill across fields to road.3. At path junction turn R, ignoring stileahead. Continue along this path, bearing Lbeyond pond and follow for approx 1.4km(can be muddy). Turn R onto wide track andfollow for 600m to road. At road turn R,passing 17thC Henblas Hall on L, and continueto road junction in centre of Llanasa.4. Turn R in front of Red Lion, signedGwaenysgor/Trelawnyd, passing village pumpand pond. Continue along road for 1.5km,passing lane on LHS and entrance to TalfrynFarm. At next road junction turn L. Where lanebends L cross stile on R marked Gop Hill.Continue ahead up field and cross stile. Ignorefirst KG & stone stile on R heading into wood.Continue ahead to cross KG/stone stile incorner signed Gop Hill, ignoring more obviousKG/stile in front.5. Follow permissive path (white arrow)bearing L along woodland edge. Path soonrises gently through wood, before rejoiningboundary. (Snowdonia visible westwards).Continue along wood edge, soon swinginghalf-R thro' trees and follow path acrosssummit cairn on Gop Hill (wide views).Return down path and, after a few metres,drop down R to go thro' KG. Head diagonallyL to descend slope. After 50m turn R to rockyoutcrop with cave below. After visiting thecave retrace your steps and descend to faintgreen track across mid-slopes of Gop Hill.Follow this track R passing above farmbuildings and stone dovecote, before swingingR to cross stile at bottom of wood. Go aheadover another stile, then down middle oflarge field, bearing L towards road, passingtelegraph pole, to cross stile ahead. Crossnext field and stile in corner onto road.6. Follow road R into Gwaenysgor. (NB Busy

Gwaenysgor– Llanasaroad!) Continue on road uphill out of villageback to car park.Y Daith Gerdded1. Troi i'r Ch ac i lawr y ffordd am 200m. Ardro sydyn sydd i'r LlCh, trowch i'r Dd ar hydllwybr ar fin coedwig. Croesi'r gamfa i'r caea dilyn y ffin LlCh am 20m, yna croeswch ygamfa. Dilyn ymyl LlCh y cae ac i fyny'rbryn. Troi'r i'r Dd yn y gornel ac yna i'r Chdros y gamfa. Ymlaen i'r hanner-chwith, ardraws cae a dros gamfa. Ymlaen ar draws ycae sydd â throsglwyddydd ar y LlDd. Dros ygamfa a mynd hanner-Chwith ar draws caeâr i groesi camfa i'r llwybr llydan.2. Croesi'r llwybr llydan a dringo dros ygamfa ac i'r cae gyferbyn. Gwyro i'r Ch drosy cae a dilyn y ffin ar eich LlCh yn ymyl ycoed. Croesi'r gamfa a dal ymlaen ar drawsy cae nesaf. Croesi dwy gamfa yn ymyl eigilydd ar ymyl y goedwig a chroesi'r caesydd o'ch blaen. Croesi'r gamfa* nesaf adilyn y llwybr cul ar lan llyn â gordyfiantar y LlDd*Am y llwybr byr (llwybr 'a') sy'n arbed mynd iLanasa, trowch i'r Dd cyn y gamfa a dilyn affens heibio i lyn ar y LlCh. Croeswch y gamfaar y Ch a dilyn yr arwyddion i lawr yr allt, drosy caeau ac i'r ffordd.3. Ar gyffordd y llwybr, troi i'r dde,anwybyddu'r gamfa sydd o'ch blaen. Parhauar hyd y llwybr hwn, gwyro i'r Ch y tu hwnt i'rllyn a dilyn y llwybr am tua 1.4km (gall fod ynfudr). Golygfeydd gwych tua'r môr. Troi i'rDde i lwybr llydan a'i ddilyn am 600m i'rffordd. Mynd i'r Dd ar y ffordd gan fyndheibio Plas Henblas (17g) ar y LlCh. Cerddedymlaen i'r gyffordd yng nghanol Llanasa.4. Troi i'r Dd o flaen y Red Lion (arwyddGwaenysgor/Trelawnyd) heibio'r hen bwmp a'rllyn. Ymlaen ar hyd y ffordd am 1.5km,anwybyddu'r lôn ar y LlDd a'r fynedfa i FfermTalfryn. Ar y gyffordd nesaf, troi i'r Ch ifyny'r lôn. Pan fydd y lôn yn troi i'r Chcroeswch y gamfa ar y Dd ac arni'r arwyddGop Hill. Ymlaen ac i fyny'r cae a chroesi'rgamfa. Anwybyddu'r GM gyntaf a'rgamfa garreg ar y LlDd gan fynd tua'rcoed ac ymlaen ganPheasantFfesantScarlet pimpernel andHeartease growingin stubble fieldsLlys y crymanac Ofergaruyn tyfu yny caeau soflgroesi'r gamfa garreg / GM yn y gornel syddâ'r arwydd 'Gop Hill' arni, (anwybyddu'rgamfa/GM fwy amlwg sy o'ch blaen).5. Dilyn y llwybr caniataol (saeth wen) ganwyro i'r Ch wrth ymyl y coed. Cyn hir, bydd yllwybr yn dringo'n raddol drwy'r coed cyn ailymunoâ'r ffin lle mae golygfa dda (yr Wyddfatua'r gorllewin).Ymlaen ar hyd ymyl y coed, gwyro i'r hanner-Dde drwy'r coed a gadael y llwyn. Dilyn yllwybr ar draws llethr deheuol y garnedd sy argopa'r Bryn Gop (golygfeydd eang o'r copa).Dychwelyd i lawr y llwybr ac, ar ôl ychydig ofetrau, disgyn i'r Dd a thrwy'r GM. Mynd yngroesgornel i'r Ch ac i lawr y llethr. Ar ôl 50mtroi i'r Dd i graig sy'n brigo gydag ogof y tuisaf iddi. Dilyn eich camau'n ôl o'r ogof i'r Cha disgyn i lwybr llydan, gwastad, gwyrdd,anamlwg ar draws canol llethr Bryn Gop. Dilyny llwybr llydan i'r Dd gan fynd y tu uchaf iFferm Gop ac adfeilion colomendy 17g,cyn gwyro i'r Dd i groesi camfa arwaelod y llwyn. Mynd ymlaen drosgamfa arall, yna i lawr canol cae mawrgan wyro i'r Ch tua'r ffordd gan fyndheibio polyn telegraff, croesi'r gamfasydd o'ch blaen, a dros gamfa arallyng nghornel y cae nesaf aci'r ffordd.6. Dilyn y llwybr i'r Dd ac iWaenysgor. (DS Ffordd brysur!)Ymlaen ar hyd y ffordd i fyny'r alltac o'r pentref i'r maes parcio.Llanasa was founded around the church of thesecond Bishop of St Asaph. Many people whodrowned in the nearby Dee Estuary are buried here,including the crew of the Point of Ayr lifeboat whodrowned on 4th January 1854 in heavy seas.Gop Hill gives superb views, ranging fromBlackpool Tower to the mountains of Snowdonia.Legend associates the large Bronze Age cairn (14metres high and 100 metres wide) on the summitwith Queen Boadicea's final resting place butexcavations revealed no evidence of burials.Below the summit is a small cave where the remainsof 14 Neolithic people buried in a crouched positionwere found.Gwaenysgor is an ancient settlement, whose12thC Church of St Mary Magdalene stands on animportant pre-Roman religious site, denoted by itscircular churchyard.Sefydlwyd Llanasa o gwmpas eglwys ail EsgobLlanelwy. Claddwyd nifer o bobl a foddwyd yn aberAfon Dyfrdwy yn y fynwent hon, gan gynnwys criwCwch Achub y Parlwr Du a foddodd ar 4 Ionawr1854 mewn môr garw.Ceir golygfeydd gwych o ben y Gop, odŵrBlackpool i Eryri. Yn ôl y chwedl mae cysylltiadaurhwng y garnedd Oes yr Efydd (14 medr o uchdera 100 metr o led) sydd ar y copa â bedd y FrenhinesBuddug, ond ni ddaeth unrhyw dystiolaeth o gladduyn dilyn cloddio archeolegol. Y tu isaf i'rcopa, mae ogof fechan ble darganfuwydgweddillion 14 o bobl yr oes Neolithiga gladdwyd ar eu cwrcwd.Anheddiad hynafol ywGwaenysgor. Mae Eglwys ySantes Fair Magdaleno'r 12g yn sefyll ar safle crefyddolcyn-Rufeinig, a ddynodir gan yfynwent gron.Llanasa churchEglwys Llanasawww.borderlands.co.ukYmweld â phentrefi a threfi tlws Sir y Fflint55

18Hendre-BodfariA linear walk along a sunken laneand the Clwydian RidgeDistance: 11 km / 6.8 milesTime: 4.5 – 5 hrsParking and start: The Royal Oak, Hendre (SJ189676).This walk has been designed for use with the Mold-Denbigh bus service (no.14). Parking is available at theRoyal Oak with the landlord’s permission (01352 741466).Facilities: Pub at Hendre and pub and shop in BodfariTen Minute Walk: Two pleasant tracks bordered by woodsand farmland. Moel Arthur section has fantastic viewsGrade: StrenuousLivestock: Sheep on open moorlandTaith gerdded linellol ar hyd lonsuddedig a Chefnen Bryniau ClwydPellter: 11 km / 6.8 milltir Amser: 4.5 – 5 awrParcio a man cychwyn: Y Dderwen, Hendre(SJ189676). Lluniwyd y daith hon i'w defnyddio gyda'rgwasanaeth bysiau o'r Wyddgrug i Ddinbych (rhif.14).Gellir parcio ym maes parcio'r Dderwen, gyda chaniatâdy tafarnwr (01352 741466).Cyfleusterau: Tafarn yn yr Hendre a thafarn a siopym ModfariTaith gerdded 10 munud: Dau lwybr braf drwy’r coeda thir amaethyddol. Golygfeydd gwych o Foel ArthurGraddfa: Rhwng cymedrol ac egniolDa byw: Defaid ar y rhostir agored56Waymarking / Arwyddion:www.borderlands.co.ukGreat places to stay in FlintshireˇPart / Mewn rhannauPenycloddiauThe Walk1. From the Royal Oak, go to bus stop andthen take side road on L. Turn R across front of“Oak Cottage”. Follow path thro' trees passingold quarry buildings. Continue on track (can bemuddy) along edge of wood, to swing L alongaccess track to Ty-isaf and follow to road.2. Cross road and go up by-way opposite.At house bear right and continue for 550mto T-junction. Turn L and continue, ignoringfootpaths to R & L after 500m and L turnmarked “Bridlepath – motor vehiclesprohibited”. Continue uphill to gate.3. Go thro' gate and turn R onto track. Followtrack across open country. Pass thro' gate after500m and continue on track along forest edge,thro' double set of gates. Continue for 75m tominor road. Turn L and continue along road tosmall car park on R below Moel Arthur.4. Turn R and follow path signed “LlangwyfanForest 1ml”. The route now follows Offa'sDyke Path (ODP), which has white acornmarkers. The path rises quickly but you arerewarded with fine views. When path beginsto level out look for slate marker, indicatingpath to Moel Arthur summit (an Iron Agehillfort). Continue ahead crossing 2 stilesduring descent. Cross next stile and bearR to minor road. Turn R then, after 65m,turn L into small car park.5. Go thro'gate in LH corner. At path junctionahead take R fork then, after 20m, branch Rby marker post, signed ODP. Follow risingpath thro' pine trees to arrive at stile/gate.Cross stile and go diagonally L to reach summitof Penycloddiau, another Iron Age hillfort.Continue along ridge, gradually descending.Cross stile and continue for about 1km tometal gate with pine trees on R.6. Cross stile/gate onto road. Continue aheadfor 20m then turn L over stile/gate, signedODP. Take LH track to Bodfari descendingslope. Cross stile/gate and continue pastderelict farm buildings to cross stile/gate. PassTy Newydd on R and farm drive on L shortlyafter. Cross small stream then bear L atfingerpost along grassy terrace. Ignore path Lafter 300m. At path junction continue aheadthen take L fork at finger post. Cross stile/gateand turn immediately R. Continue across fieldsalong ODP, crossing 4 stiles. Then cross stile byGrove House and turn R along drive to road.7. Turn L, signed Bodfari. At T-junction turn Rthen after 20m turn L by finger post. Continuedown tarmac lane for 200m then turn R thro'kissing gate. Continue ahead and cross bridgeover River Wheeler. Continue ahead thro' gateonto the busy A541. The bus stop oppositeprovides a return service to Mold or Hendre.

Hendre-BodfariSunken lanes, such as the one from Hendre,were once important transport routes. Many wereused by drovers bringing thousands of Welsh blackcattle across the hills to markets in England. Longpack horse trains may also have used the track andit was reputedly used as a post road too!Moel y Parc is Common Land. This means that anumber of farmers share rights to put stock ontothe hillside. Traditionally sheep are ”hefted” andget used to staying in their own areas. In Walesthis is known as “cynefin" – literally translated as‘belonging’ or ‘habitat’. As common land, parts ofMoel y Parc are designated as Open Access.Roedd ffyrdd suddedig, fel hon o'r Hendre ynbwysig ar un adeg. Fyrdd y porthmyn oedd niferohonynt gyda miloedd o wartheg duon Cymru yncael eu gyrru dros y moelydd i farchnadoedd Lloegr.Efallai y bu rhesi hir o geffylau pwn yn defnyddio'rffordd ac, yn ôl pob tebyg, hon oedd y ffordd bosthefyd.Y Daith Gerdded1. O'r 'Dderwen', i'r arosfa fysiau ac ar hyd y fforddsy ar y LlCh. Troi i'r Dd o flaen “Oak Cottage”.Dilynwch y llwybr drwy'r coed a heibio hen adeiladauchwarel. Ymlaen ar hyd y llwybr llydan (mwdlydweithiau) ar hyd ymyl y coed, gwyro i'r Ch ar hyd yllwybr sy'n mynd i Dy-isaf a'i ddilyn i'r ffordd.2. Croesi'r ffordd a cherdded ar hyd y lôn sygyferbyn. Wrth y tŷ, gwyrwch i'r Dd ac ymlaen am550m i'r Gyffordd T. I'r Ch ac ymlaen, anwybyddu'rllwybrau i'r Dd a'r Ch ymhen 500m anwybyddu'r 'Llwybr Ceffylau – gwaherddir cerbydau modur'ar yLlCh. I fyny'r allt ac i'r giât.3. Drwy'r giât ac i'r Dd i'r llwybr. Dilyn y llwybr ardraws tir agored. Drwy'r giât ar ôl 500m ac ymlaenar y llwybr ar hyd ymyl y goedwig, drwy'r giatiaudwbl. Ymlaen am 75m i'r lôn fach. Troi i'r Ch acymlaen ar hyd y ffordd i'r maes parcio bychan syar y LlDd y tu isaf i Foel Arthur.4. Trowch i'r Dd a dilyn y llwybr ag arno'r arwydd“Coedwig Llangwyfan 1m”. Mae'r llwybr yn dilynLlwybr Clawdd Offa ( LLCO) erbyn hyn, mae arnoarwydd y fesen. Bydd y llwybr yn dringo'n gyflymac mae golygfeydd da. Pan fydd y llwybr yndechrau gwastatau, chwiliwch am arwydd ar lechensy'n dangos y llwybr i gopa Foel Arthur (caer Oes yrHaearn). Syth ymlaen gan groesi 2 gamfa wrthddod i lawr. Croesi'r gamfa nesaf a gwyro i'r Dd i'rffordd fach. Yna troi i'r Dd ac, ar ôl 65m, troi i'r Chi'r maes parcio bychan.5. Ymlaen drwy'r giât sy yn y gornel LlCh. Wrthgyffordd y llwybrau, ewch ar y fforch Dd yna,ymhen 20m, fforchiwch i'r Dd wrth yr arwyddbostag arno'r arwydd LlCO. Dringo i fyny'r llwybr drwy'rcoed pinwydd gan gyrraedd camfa/giât. Croesi'rgamfa a mynd yn groesgornel Ch i gopa bryngaerarall, sef Penycloddiau. Ymlaen ar hyd y grib, ganddisgyn yn raddol. Croesi'r gamfa a cherddedymlaen am tua 1km i'r giât fetel gan gadw'r coedpin ar eich LlDd.6. Croesi'r gamfa/giât i'r ffordd. Ymlaen am 20mac i'r Ch dros gamfa/giât ag arno arwydd LlCO.Cymryd y llwybr ar y Ch i lawr y llethr i Fodfari.Croesi'r gamfa/giât ac ymlaen heibio adfeilionadeiladau fferm a chroesi'r gamfa/giât. Heibio TyNewydd ar y LlDd a dreif y fferm ar y LlCh yn fuanwedyn. Croesi nant fechan a gwyro i'r Ch wrth yrarwyddbost ar hyd teras glaswellt. Anwybyddu'rllwybr ar LlCh ymhen 300m. Ar gyffordd y llwybrau,syth ymlaen a chymryd y fforch Ch wrth yrarwyddbost. Croesi camfa/giât, troi ar unwaith i'rDd. Ymlaen dros gaeau ar LlCO, a chroesi 4 camfa.Dros y gamfa wrth Grove House troi i'r Dd ar hyd ydreif ac i'r ffordd.7. Troi i'r Ch (arwydd Bodfari). Wrth y Gyffordd T,troi i'r Dd ac ar ôl 20m i'r Ch wrth yr arwyddbost.Ymlaen i lawr y lôn darmac am 200m aci'r Dddrwy'r GM. Croesi'r bont wrth yr Afon Chwiler.Syth ymlaen drwy'r giât ac i'r ffordd A541. Bysiaui'r Wyddgrug a'r Hendre wrth yr arosfa fysiau.Tir comin yw Moel y Parc. Golyga hyn bod nifero ffermwyr yn rhannu'r hawl i roi eu hanifeiliaidi bori yma. Bydd defaid yn arfer cadw at eu rhaneu hunain o dir mynydd, yr enw traddodiadol ary tir hwnnw yw'r 'cynefin'. Dynodir rhannau oFoel y Parc yn dir Mynediad Agored am ei fodyn dir comin.Bodfariwww.borderlands.co.ukLlefydd gwych i aros yn Sir y Fflint57

19Loggerheads– CilcainWooded riverside andlead mining historyDistance: 9.6 km / 6 milesTime: Allow 3.5 hrsParking: Loggerheads Country Park (SJ198626) NB Canbe congested at peak times. Pay & Display.Grade: Moderate – some ascents and descents butsections within Loggerheads Country Park are all ability.Ten Minute Walk: Recently developed Riverside Trail iswheelchair friendly. Takes more than Ten Minutesto complete.Refreshments: Pubs in Cilcain and Loggerheads.Cafe, toilets and Countryside Centre in Loggerheads CP.Livestock: SheepGlannau coediog yr afon a hanesmwyngloddio plwmPellter: 9.6 km / 6 milltirAmser: Caniatáu 3.5 awrParcio: Parc Gwledig Loggerheads (SJ198626) NB Allbod cronedig am ban adegau. Dalu a arddangos.Graddfa: Cymedrol – peth dringo a disgyn ond mae'rrhannau sydd ym Mharc Gwledig Loggerheads ynaddas i bawb.Taith gerdded 10 munud: Datblygwyd llwybr ar hyd yrafon yn ddiweddar ae mae modd ei dilyn mewn cadairolwyn. Ychydig yn hirach na 10 munud.Bwyd: Tafarnau yng Nghilcain a Loggerheads.Caffi, toiledau a Chanolfan Cefn Gwlad ym maesparcio Loggerheads.Da byw : Defaid58Abseiling in Devil's GorgeAbseilio yng Ngheudwll y diafolwww.borderlands.co.ukDownload walks, deals and discounts© Tim SalterLeetePathPentre MillCaffi FlorenceVisitor CentreA494We ThreeLoggerheads PubThe Walk1. From Loggerheads Countyside Centre, walkpast café and toilets and turn L between oldmill and Outdoor Shop. Walk up steps thenturn R onto path beside old lead mining trucks(now on Industrial Trail). Continue along path,with river on R, until reach Industrial Trail post4 then follow path R over wooden footbridgeand turn L to join Leete path. Continue alongthis path until you pass Alyn Kennels on Lbelow. Go through KG and at kennel entrancecross road and take footpath L. Continuealong this path ignoring paths going off to Rand L. At path fork take L fork and continueahead, crossing bridge over Devil's Gorge.At footpath crossroads continue ahead.2. Turn L onto road at end of Leete path,walk downhill, cross bridge over River Alyn.On bend part way up steep hill take path L,signed Pentre. Follow path, cross stile intofield and follow LH fenceline through 3 fields.Climb steps and cross two stiles edging awoodland strip then continue along LHboundary of next field. Cross stile into CilcainMillenium Wood and turn immediate R,walking uphill to seat and sculpture. Turn Lhere and walk along RH boundary with youngtrees on L.3. Go thro' KG to road. Turn R along road andwalk uphill into village. Turn L at crossroads,passing pub on R. Turn L immediately afterchurch and walk down lane. At bottom of hillturn R along track (BW) by pond and greybuilding. After 325m turn L uphill alonganother track (BW), passing cottage on R.Continue ahead, crossing small stream andgate and continuing uphill along LHS of field.Through another gate and continue alongboardwalk then follow path as it bears L,slowly climbing. Cross gate/stile and continueahead on same path. (Can be boggy!)Continue ahead through 2 more gates leadingpast small cottage on R.4. Ignore path on R just beyond cottage andcontinue ahead through gate, signedLoggerheads. Continue along track, thro' twomore gates. At T junction turn L onto lane,signed Loggerheads, and walk downhill to road.5. Cross road and over stile opposite, besidesign to Loggerheads, onto concealed footpath.

20Loggerheads– Moel FamauMountain and forest withpanoramic viewsDistance: 9.8 km / 6.1 milesTime: 4.5 hrsParking and start: Loggerheads Country Park(SJ198626)Grade: Strenuous (one steep ascent), many stiles, can beboggy in placesFacilities: Countryside Centre, café and toilets atLoggerheads CP and pub oppositeLivestock: Sheep, cattle, horsesMynydd a choedwig gydagolygfeydd panoramigPellter: 9.8 km / 6.1 milltirAmser: 4.5 awrParcio a man cychwyn: Parc Gwledig Loggerheads cyf(SJ198626)Graddfa: Egniol (un ddringfa serth), sawl camfa, gall fodyn gorslyd mewn mannauCyfleusterau: Y Ganolfan Cefn Gwlad, caffi a thoiledauym Maes Parcio a'r dafarn gyferbynDa byw: Defaid, gwartheg, ceffylau60www.borderlands.co.ukWhere to eat great food in FlintshireParagliding over theClwydian RangeParagleidio drosFryniau ClwydSGKstile/ camfagate/ giâtkissing gate/ giât mochynpub/ tafarnparking/ maes parcioright of way/ hawl tramwyoroute/ y llwybrMoelFamau S3 554mJubilee TowerTwr ˆ JiwibiliThe WalkGGSGSS GGG GSFfrithMountainMynydd Ffrith378mBrithdir Mawr2 S S S1. From car park head towards road entrance,branching R as indicated to join lane. Turn Ruphill, then continue for 800m to T-Junction,turn R (signed Cilcain). After 25m turn L thro'metal gate (opposite fingerpost signed MoelFamau). Continue ahead for 200m then thro'another gate (ignore footpath on R). Continuealong sunken lane, crossing another stile bygate, and continuing ahead, (ignore path on Rof gate and path on L 20m later). After 100mpass thro' open gateway and continue alongRH field boundary for 225m. Then turn L uptrack by fingerpost. Turn R over stile beforegate. Cross field corner to stile. Over stile andturn R along forest edge.2. After 75m cross over stile by fingerpost.Bear diagonally R to second finger post.Cross stream via sleeper bridge and continuealong field boundary for 150m before turningdiagonally L to head up field. Notice BrithdirMawr on R. Just before field boundary turn Rand ford stream. Cross gate/stile and continueahead towards gate (ignore path on RHS after100m). Turn L before gate over stile intoforest. Walk steeply uphill, crossing cycleroute after 400m and continuing aheadfor further 500m. Turn L at marker postwhere path descends briefly, then ascendsteeply again for 400m to stile belowMoel Famau summit.3. To descend turn R along clear path for700m, with tree line on RHS. At pathcrossroads turn R along bridleway. Passthrough small gate after 200m and continuedownhill with old stonewall on RHS. After600m ignore small gate on RHS and continueahead, signed Loggerheads, for 500m to gateand stile. Cross stile/gate and continue pastfingerpost, signed Loggerheads, where pathS4S S S SBryn y CastellGSGKG005KAlynKennelsParc GwledigLoggerheadsCountry ParkA4940.5 mile/ militir1 km/ cilomedrCaffi Florence1We ThreeLoggerheadsjoins from L (remains of World War IIaeroplane decoy centre on LHS). Go thro'gate ahead and continue along path, thro'two more gates. At junction turn L ontolane, signed Loggerheads, and walk downhillto road.4. Cross road and over stile opposite, besidesign to Loggerheads, onto concealed footpath.Follow path past house on R. Over stile andacross field to another stile. Cross drive andcontinue thro' gate along waymarked pathahead. Over 2 more stiles and cross footbridgeover River Alyn. Thro' squeeze stile and, wherepath forks, take waymarked path R uphill.At top of hill turn R onto Leete path. At nextpath fork bear L on wider path to join lane.5. Turn R on lane and continue ahead passingAlyn Kennels on R. Thro' KG behind kennelsand follow path back into LoggerheadsCountry Park. Ignore footbridge on R andcontinue along path with river on R. Crossover stone bridge and walk back toCountryside Centre and car park.Remains of a WWII aeroplane decoy centreOlion canolfan denu awyrennau o'r Ail Ryfel Byd

Loggerheads– CilcainFollow path past house on R. Over stile andacross field to another stile. Cross drive andcontinue thro' gate along waymarked pathahead. Over 2 more stiles and cross footbridgeover River Alyn. Through squeeze stile and,where path forks, take waymarked path Ruphill. At top of hill turn R onto Leete path.At next path fork bear L on wider path to joinlane. Turn R on lane and continue aheadpassing Alyn Kennels on R.Thro' KG behind kennels and followpath back into Loggerheads CountryPark. Ignore footbridge on R andcontinue along path with riveron R. Cross over stonebridge and walk back toCountryside Centre and car park.Y Daith Gerdded1. O Ganolfan Cefn Gwlad Loggerheads,cerdded heibio'r caffi a'r toiledau a throi i'rCh rhwng yr hen felin a'r Siop Offer AwyrAgored. I fyny'r grisiau a throi i'r Dde i lwybrwrth hen wagenni gwaith plwm (dyma'rLlwybr Diwydiant). Ymlaen ar hyd y llwybr,cadw'r afon ar eich LlDd nes cyrraedd postyn4 ar y Llwybr Diwydiant. Dilyn y llwybr i'r Ddedros y bont a throi i'r Ch gan ymuno â Llwybry Lît. Ymlaen ar hyd y llwybr hwn gan fyndheibio Alyn Kennels sydd ar eich LlCh islaw.Drwy'r giât fochyn ac, wrth y fynedfa i'rcenels, croesi'r ffordd a mynd ar hyd y llwybrtroed sy ar y Ch. Ymlaen ar hyd y llwybr hwn(anwybyddu'r llwybrau ar y LlDd a'r LlCh). Blemae'r llwybr yn fforchio, cymryd y fforch i'rCh, ymlaen a chroesi'r bont drosGeudwll y Diafol. Cerdded yn syth ymlaenar y groesffordd.2. Troi i'r Ch ac i'r ffordd sydd ar ben Llwybr yLît. Cerdded ar i lawr, croesi'r bont dros yrAfon Alun. Ar y tro sydd ar yr allt serth,cymryd y llwybr i'r Dde sydd ag arwydd'Pentre' arno. Dilyn y llwybr, croesi'r gamfa i'rcae gan gadw'r ffens ar eich LlCh, dros drichae. Dringo'r grisiau a chroesi dwy gamfasydd ar fin y darn o goedwig, yna ymlaen gangadw'r ffin ar eich LlCh yn y cae nesaf. Dros ygamfa i Goedwig y Mileniwm Cilcain a throi i'rDde ar unwaith. Dringo i'r fainc a'r cerflun.Troi i'r Ch a cherdded gan gadw'r ffin ar eichLlDd, bydd coed ifanc ar eich LlCh.3. Trwy'r Giât Mochyn (GM) ac i'r ffordd.Mynd i'r Dde ac ar hyd y ffordd gan ddringo'rallt i mewn i'r pentref. Troi i'r Ch ar ygroesffordd, bydd y dafarn ar eich LlDd. Troii'r Ch yn union heibio'r eglwys gan gerdded ilawr y lôn. Ar waelod yr allt, troi i'r Dde ar hydGrey wagtailSiglen lwydy llwybr llydan (LlC) yn ymyl llyn ac adeiladllwyd. Ar ôl 325m, troi i'r Ch i fyny'r bryn acar hyd llwybr ceffylau arall gan fynd heibiobwthyn ar eich LlDd. Ymlaen, croesi nant,drwy giât ac i fyny'r bryn ar hyd ochr chwith ycae. Drwy giât all ar ac ymlaen ar lwybrbyrddau, dilyn y llwybr wrth iddo wyro i'r Ch,gan ddringo'n raddol. Croesi'r giât/camfa acymlaen ar hyd yr un llwybr (gall fod yn wlyb).Syth ymlaen a drwy ddwy giât arall sy'n myndheibio dau fwthyn fydd ar eich LlDd.4. Ar ôl mynd heibio'r bwthyn, anwybyddu'rllwybr sydd ar y LlDd a cherdded ymlaendrwy'r giât sydd ag arwydd 'Loggerheads'arni. Ymlaen ar hyd llwybr llydan, drwy ddwygiât arall. Wrth y gyffordd T, troi i'r Ch ac i'rlôn, arwydd Loggerheads. Cerddwch i lawr aci'r ffordd.5. Croesi'r ffordd, dros y gamfa gyferbyn wrthymyl yr arwydd i 'Loggerheads', i lwybrcuddiedig. Dilynwch y llwybr heibio'r tŷ sydd areich LlDd. Dros y gamfa a chroesi cae atgamfa arall. Croesi'r dreif ac ymlaen drwy'rgiât ac ar hyd llwybr sydd o'ch blaen (gydagarwydd). Dros 2 gamfa arall gan groesi'r bontdros yr Afon Alun. Drwy'r gamfa gwasgu, aphan fydd y llwybr yn fforchio, ewch i'r Dde aci fyny'r bryn. Ar ben y bryn, troi i'r Dde ac ilwybr y Lît. Fforchio i'r Ch ar hyd llwybr lletachac yn ôl i'r lôn. Cerdded i'r Dde ar hyd y lôn acyn syth ymlaen heibio'r Alyn Kennels fydd areich LlDd.Drwy'r Giât Fochyn (GM) sydd y tu cefn i'rcenels gan ddilyn y llwybr yn ôl i Barc GwledigLoggerheads. Anwybyddu'r bont sydd areich LlDd, parhau ar hyd y llwybr gan gadw'rafon ar eich LlDd. Croesi'r bont garreg acherdded yn ôl i'r Ganolfan Cefn Gwlada'r maes parcio.Loggerheads was a major centre for lead miningfor several hundred years up to 1872 when themines finally closed. Trucks, like those behind theOld Mill, were used to take lead ore to the crushersand smelters or to transport waste. They ran onrails, pulled by horses.The stone structure beside the river, by thefootbridge, housed a huge waterwheel.The Leete Path takes its name from thedistinctive 'leat' – a water channel, originally 2metres wide and 1.5 deep, built in 1823 for theMold Mines company. Its purpose was to divertwater from the river at Loggerheads past swallowˆholes in the limestone bed, into which the riverdisappears part of the year, to service waterwheelsthat powered mining machinery and water pumpslower in the valley. It ceased to operate in 1845.Bu Loggerheads yn ganolfan bwysig y diwydiantplwm am ganrifoedd cyn 1872, pan gaewyd ymwyngloddiau am y tro olaf. Defnyddiwyd tryciau'ndebyg i'r rhai sydd y tu ôl i'r Hen Felin i gludo'rmwyn plwm i'w wasgu neu i'w smeltio neu i gludogwastraff. Ar reiliau roeddynt yn rhedeg gydacheffylau'n tynnu. Yn yr adeilad cerrig wrth yr afonroedd olwyn ddŵr anferth.Daw enw ‘Llwybr y Lît’ o'r enw tafodieitholSaesneg am sianel sy'n cyrchu dŵr i rod y felin.Yn wreiddiol, roedd y sianel yn 2 fetr o led ac yn1.5 o ddyfnder. Adeiladwyd yn 1823 ar gyfer cwmniMwyngloddio'r Wyddgrug. Ei amcan oedd troi'r dŵro'r afon yn Loggerheads er mwyn osgoi'r tyllau syddyn y calchfaen ble mae'r afon yn diflannu yn yr haf,gan yrru'r dŵr i'r olwynion a chreu ynni i'rpeiriannau mwyngloddio a'r pympiau oedd i lawryn y cwm. Peidiodd â gweithio yn 1845.Lead mine trucksWagenni'r gwaith plwmwww.borderlands.co.ukLawrlwytho teithiau cerdded, bargeinion a gostyngiadau59

Loggerheads– Moel FamauY Daith Gerdded1. O'r maes parcio, troi i gyfeiriadmynedfa'r ffordd, dilynwch yrarwydd gan wyro i'r Dde acymuno â'r lôn.Troi i'r Dde ac i fyny'r allt, ynaymlaen am 800m i'r Gyffordd T.Troi i'r Dde (arwydd Cilcain).Ar ôl 25m troi i'r Ch drwy giâtfetal (gyferbyn ag arwydd MoelFamau). Syth ymlaen am 200myna drwy'r giât arall (anwybyddu'rllwybr ar y dde). Ymlaen ar hydffordd suddedig, croesi camfa wrthy giât, ymlaen eto (anwybyddullwybr ar ochr dde'r giât a'r llwybrsydd ar y chwith ymhen 20m) Ar ôl100m mynd drwy fynedfa agored ac ymlaengan gadw ffin y cae ar eich LlDdam 225m. Yna troi i'r Ch i fyny'r llwybr llydanat yr arwydd. Troi i'r Dde dros y gamfacyn y giât. Croesi cornel y cae at y gamfanesaf. Dros y gamfa a throi i'r Dde ar hydymyl y goedwig.2. Ar ôl 75m croesi camfa wrth yr arwydd.Mynd yn groesgornel tua'r Dde i'r ail arwydd.Dros y bont ac ymlaen ar hyd ffin y cae am150m cyn troi'n groesgornel tua'r Ch gananelu i fyny'r cae (Bydd Brithdir Mawr ar eichLlDd). Yn union cyn ffin y cae, troi i'r Dde achroesi rhyd yr afon. Croesi camfa/giât acymlaen tua'r giât nesaf (anwybyddu'r llwybrsydd ar y LlDd ar ôl 100m). Troi i'r Ch cyn dodat y giât a dros y gamfa i mewn i'r goedwig.Dringo'r bryn serth, croesi'r llwybr beicio arôl 400m a cherdded ymlaen am 500m arall.Troi i'r Ch wrth y postyn arwydd ble mae'rllwybr yn disgyn am ychydig, yna dringo etoam 400m serth i'r gamfa sydd y tu isaf igopa Moel Famau.3. I ddod i lawr, troi i'r Dde ar hyd llwybr egluram 700m, bydd rhes o goed ar eich LlDd. Blemae'r llwybrau'n croesi dylid troi i'r Dde ac arhyd llwybr ceffylau. Drwy giât fechan ar ôl200m a dal i fynd i lawr gan gadw hen walgerrig ar eich LlDd. Ar ôl 600m anwybyddu'rgiât fechan ar y LlDd a pharhau ymlaen,(arwydd Loggerheads) am 500m i'r giât a'rgamfa. Croesi'r gamfa/giât ac ymlaen heibio'rarwydd Loggerheads ble gwelwch lwybr ynymuno o'r chwith (bydd olion canolfan decoiawyrennau Rhyfel Byd II ar y llaw chwith).Ymlaen drwy'r giât o'ch blaen ac ar hyd yllwybr drwy ddwy giât arall. Ar y gyffordd,troi i'r Ch i'r lôn (arwydd Loggerheads) gangerdded i lawr yr allt i'r ffordd.4. Croesi'r ffordd a dros y gamfa gyferbynBuzzardBwncath(wrth arwydd Loggerheads) â llwybr cuddiedig.Dilyn y llwybr heibio'r tŷ ar y LlDd. Dros ygamfa a chroesi'r cae i gamfa arall. Croesi'rdreif ac ymlaen drwy'r giât ac ar hyd y llwybrsydd ag arwydd. Dros 2 gamfa arall a chroesipont dros yr Afon Alun. Drwy'r gamfa wasgua, ble mae fforch yn y llwybr, dilyn y llwybr(arwydd) ac i'r Dde i fyny'r bryn. Ar ben ybryn, troi i'r Dde i lwybr y Lît. Ar y fforch nesafyn y llwybr, gwyro i'r Ch ac ar hyd y llwybrlletach yn ôl i'r lôn.5. Troi i'r dde ar y lôn yma ac ymlaen gan fyndheibio Alyn Kennels ar y llaw dde. Drwy'r giâtmochyn sy'r tu ôl i'r cenels a dilyn y llwybr ynôl i Barc Gwledig Loggerheads. Anwybyddu'rbont sydd ar y dde gan ddilyn y llwybr a gangadw'r afon ar eich llaw dde. Croesi pontgarreg a cherdded yn ôl i'r Ganolfan CefnGwlad a'r Maes Parcio.16th century Brithdir Mawr is one of the oldesthouses in the area. It was used as a location forthe film 'Hilary and Jackie', about cellistJacqueline Dupre.Un o'r tai mwyaf hynafol yn yr ardalyw Brithdir Mawr (16 ganrif). Dymaun o leoliadau'r ffilm 'Hilary and Jackie', hanesJacqueline Dupre, chwaraewr y soddgrwth.Moel Famau Jubilee TowerThe castle-like ruin on the summit of Moel Famauwas originally a tall Egyptian-style obelisk built in1810 to commemorate the Golden Jubilee ofGeorge III. Thousands of people trekked to thesummit for the inauguration ceremony. However,both king and tower were ill-fated. Within a yearthe king's madness became overwhelming and hisson took over as Prince Regent. The tower survivedlonger but blew down in gales 52 years later.Tricking German BombersFires were lit on the slopes of Moel Famau to lureGerman bombers away from Liverpool during WorldWar II. The brick ruins on Ffrith Mountain were theoperations' base.Tŵr Jiwbilî ar Foel FamauYn wreiddiol, obelisg yn null yr Aifft oedd yradfail sy'n debyg i gastell ar gopa Moel Famau.Adeiladwyd yn 1810 i goffau Jiwbilî Aur Siôr III.Dringodd miloedd o bobl i'r copa ar gyfer yseremoni agoriadol. Ond anlwcus fu'r brenin a'rtŵr fel ei gilydd, ac o fewn y flwyddyn roedd ygwallgofrwydd wedi llethu'r brenin a daeth ei fabyn Ddirprwy Frenin. Goroesodd y tŵr ychydig hirach,ond dymchwelodd mewn gwynt uchel ymhen 52o flynyddoedd.Twyllo bomwyr yr AlmaenDefnyddiwyd tannau ar lethrau Moel Famau iddenu bomiau'r Almaen oddi wrth ddinas Lerpwlyn ystod Rhyfel Byd II. Yr adfeilion brics sydd arFynydd y Ffrith oedd y safle gweithredu.The Jubilee TowerTŵr Jiwbiliwww.borderlands.co.ukBle i fwyta bwyd gwych yn Sir y Fflint61

21Loggerheads– Moel FindegWoodland and open country withgood viewsDistance: 8 km / 5 milesTime: Allow 3.5 hrsParking and start: Loggerheads Country Park car park(SJ198626) and at pubs with landlords permissionGrade: Moderate (some gentle ascents), many stilesTen Minute Walk: Section from Colomendy toMaeshafn is long. Choose how far you go. Path fromGwernymynydd rewards with an excellent viewFacilities: Countryside Centre, café, toilets at Loggerheads.Pubs at Loggerheads, Colomendy and MaeshafnLivestock: SheepFelin Pentre MillCaffi FlorenceCountryside CentreCanolfan Cefn GwladA494We ThreeLoggerheadsCoedlannau, gwlad agored agolygfeydd daPellter: 8 km / 5 milltirAmser: Caniatáu 3.5 awrParcio a man cychwyn: Maes parcio Parc Cefn GwladLoggerheads (SJ198626) a am dafarnau ag landlordscaniatâdGraddfa: Cymedrol (peth dringo graddol), nifero gamfeyddTaith gerdded 10 munud: Mae’r llwybr rhwngColomendy a Maeshafn yn hir. Penderfynwch chi pa morbell rydych am fynd. Golygfa wych ar y llwybr oGwernymynyddCyfleusterau: Canolfan Cefn Gwlad, caffi, toiledauyn Loggerheads. Tafarn yn Loggerheads, Colomendya MaeshafnDa byw: Defaid62Moel Findegwww.borderlands.co.ukGreat places to stay in FlintshireThe Walk1. From Countryside Centre walk past café andOutdoor Shop to cross stone bridge over RiverAlyn. Turn R up steep steps. (For detour toviewpoint, turn L up small path after last step).At top of steps continue to path T-junction.Turn R and continue along path to main road.Turn L to view Boundary Stone. Alternativestart, avoiding steep steps: Cross woodenfootbridge near Centre to join main road. TurnL along road for 400m to Boundary Stone.2. Cross road and take path opposite, signedMaeshafn. Cross gate/stile, and followwaymarked path through Colomendy OutdoorEducation Centre. At security gates, turn rightthrough kissing gate (KG). Cross grass fieldkeeping buildings on your right. Go throughnext KG and up to bench. Follow the signs forMaeshafn along the new hedgerow to KG atwoodland edge. Follow the path thro' wood.Cross stile and turn immediately L uphill. Go Lwhen path forks thro' kissing gate (KG) andcontinue ahead. At marker post, turn L uphillto KG. Go thro' KG, turn R to marker post,then L to ascend slope. Bear diagonally R thro'opening to join sunken lane.Continue along lane branching L beforebuildings to cross ladder stile beside gate.Follow lane between houses to Maeshafnemerging, opposite Miner's Arms.3. Turn L along road and L at junction. Turn Ralong road past Ty Newydd then R throughKG to enter Moel Findeg Nature Reserve.Follow rising path and when path forks, take Lfork. Cross stile and continue along ridge(superb views). Then drop down R to join pathjust beyond mast. Then go L past group oftrees and continue downhill towards farm,crossing gate/stile. Continue toward RHS ofsmall pond, crossing 2 stiles to reach lane.Turn R and, after 40m, L thro' gate byHaulfryn. Follow track, thro' another gate byold railway wagon, and on past limestonecrags, to cross stile ahead. Head diagonally Racross open ground, down past old workingsto cross stile on L. Follow steep path downthro' wood. Turn R to reach A494 withRainbow Inn on R.

Loggerheads– Moel Findeg4. Cross road to continue on track opposite.Go thro' gate by cattle-grid and continue onrising track. After 1km, just before house, turnL and cross stile. Follow stone wall on R to gothro' gate. Turn L and follow LH boundarydown to cross stile in bottom corner. Turn Land continue to join track. Turn L andcontinue for 200m. Then take path to L of'Pathside'. Cross stile then head down field toLH corner to cross stile onto road. Cross stileopposite and follow path L for 70m to stonemonument by Deborah's Well on LHS.5. Continue along wood edge and, at stileon L, turn R uphill to cross another stile.Continue keeping wire fence on LHS. Crossstile and after 15m bear L. At fork bear Rto footpath sign, then turn L. Cross stileand continue ahead. Keep on main path,swinging diagonally L by small clearing toreach T-junction.6. Turn R to follow gravel path then over stile.Continue ahead turning L at fingerpost, signedCadole, joining track. After 50m bear L toreach bench on LHS. Turn R down steep stepsto stone bridge. Cross bridge to return toCountryside Centre.Y Daith Gerdded1. O'r Ganolfan Cefn Gwlad cerddwch heibio'rcaffi a'r Siop Awyr Agored i groesi pont garregdros Afon Alun. Troi i'r Dde i fyny'r grisiau.(I fynd i'r olygfan – troi i'r Ch i fyny llwybrbach ar ôl y gris olaf). Ar ben y grisiau ewchymlaen i'r gyffordd T. Troi i'r Dd a myndymlaen ar hyd y llwybr i'r briffordd. Troi i'r Chi weld y Garreg Ffin. Man cychwyn arall, iosgoi'r grisiau: Croesi'r bont bren yn ymyl yGanolfan i ymuno â'r ffordd fawr. Troi i'r Char hyd y ffordd am 400m i'r Garreg Ffin.2. Croesi'r ffordd a chymryd y llwybr sygyferbyn, arwydd Maeshafn. Croesi'rgiât/camfa, a dilyn y llwybr ag arwydd arnodrwy Ganolfan Awyr Agored Colomendy.Wrth y giatiau diogelwch, trowch i'r ddedrwy'r giât mochyn. Croeswch y cae gangadw'r adeiladau ar y dde. Ewch drwy'r giâtmochyn nesaf at y fainc. Dilynwch yrarwyddion i Maeshafn ar hyd gwrych newyddat y giât mochyn ar gyrion y goedwig.Dilynwch y llwybr drwy'r goedwig. Croesicamfa a throi ar unwaith i'r Ch i fyny'r allt.Mynd i'r Ch pan fydd y llwybr yn fforchio adrwy'r giât mochyn (GM) a pharhau ymlaen.Wrth y postyn arwydd, troi i'r Ch i fyny'r bryni'r GM. Mynd drwy'r GM, troi i'r Dd i'r postynarwydd, yna i'r Ch i fyny'r llethr. Gwyro'ngroesgornel i'r Dd drwy'r bwlch i ymuno â lônsuddedig. Ymlaen ar hyd y lôn sy'n fforchio i'rCh cyn yr adeiladau i groesi'r gamfa risiau ynymyl y giât. Dilyn y lôn rhwng y tai i bentrefMaeshafn, gyferbyn â'r Miner's Arms.3. Troi i'r Ch ar hyd y ffordd ac i'r Ch wrth ygyffordd. Troi i'r Dd ar hyd y ffordd a heibioTŷ Newydd yna i'r Dd drwy'r GM i WarchodfaNatur Moel Findeg. Dilyn y llwybr ar i fyny aphan fydd y llwybr yn fforchio, cymryd y fforchCh. Croesi'r gamfa ac ymlaen ar hyd y gefnen(golygfeydd gwych). Yna disgyn i'r Dd i ymunoâ llwybr sy yn union y tu hwnt i'r mast. Ewchi'r Ch heibio'r coed ac ymlaen i lawr tua'rfferm, croesi'r gamfa/giât. Ymlaen tuag ochrchwith llyn bychan, croesi 2 gamfa at y lôn.Troi i'r Dd ac, ar ôl 40m, i'r Ch drwy'r giâtwrth Haulfryn. Dilyn y llwybr llydan drwy'r giâtarall wrth hen wagen rheilffordd, ac ymlaenheibio'r creigiau calchfaen a dros y gamfa syar y Ch. Ewch yn groesgornel i'r Dd dros diragored, i lawr heibio hen weithfeydd i groesi'rgamfa sy ar y Ch. Ar hyd y llwybr i lawr drwy'rcoed. Troi i'r Dd nes cyrraedd yr A494 gydaThafarn yr Enfys ar eich LlDd.4. Croeswch y ffordd ac ymlaen ar hyd yllwybr llydan gyferbyn. Ewch drwy'r giât wrthy grid ac ymlaen i fyny'r llwybr llydan. Ar ôl1km, yn union cyn y tŷ, troi i'r Ch a dros ygamfa. Dilyn wal gerrig ar y LlDd a mynddrwy'r giât. Troi i'r Ch a dilyn y ffin LlCh ar ilawr i groesi'r gamfa sy'n y gornel isaf. Troi i'rCh ac ymlaen i ymuno â'r llwybr llydan. Troi i'rCh ac ymlaen am 200m. Yna cymryd y llwybrar ochr chwith 'Pathside'. Croesi'r gamfa acymlaen i lawr y cae i gornel chwith gangroesi'r gamfa ac i'r ffordd. Croesi'r gamfagyferbyn a dilyn y llwybr i'r Ch am 70m i'rgofeb garreg yn ymyl Ffynnon Deborah syddar y LlCh.5. Parhau ar hyd ymyl y llwyn ac, wrth ygamfa sy ar y Ch, troi i'r Dd ac ar i fyny igroesi camfa arall. Dal i gadw'r ffens wifren areich LlCh. Croesi'r gamfa ac, ar ôl 15m, gwyroi'r Ch. Ar y fforch, gwyro i'r Dd at yr arwydd,yna troi i'r Ch. Croesi'r gamfa a mynd yn sythymlaen. Cadwch ar y prif lwybr, gan wyro'ngroesgornel i'r Ch yn ymyl llannerch fechangan gyrraedd cyffordd T.6. Troi i'r Dd a dilyn llwybr graean ac yna drosy gamfa. Parhau'n syth ymlaen a throi i'r Chwrth arwydd Cadole, gan ymuno â llwybrllydan. Ar ôl 50m, gwyro i'r Ch i gyrraeddmainc ar y LlCh. Troi i'r Dd i lawr grisiau serthat bont garreg. Croesi'r bont a dychwelyd i'rGanolfan Cefn Gwlad.Moel Findeg Local Nature Reserve wascreated in 1999 following its purchase by Friendsof Moel Findeg and the local authority, who raised£100,000 to protect it from quarrying.Loggerheads has been popular with visitors sincethe early 19th century. The Crosville Motor BusCompany acquired the land in 1926 and establishedtearooms, gardens, bandstand and a boating lakefor day-trippers. The old Denbighshire CountyCouncil bought the land in 1974 and developed itas a Country Park.The Boundary Stone monument was erected in1763 to define the boundary between the lordshipsof Mold and Llanferres, after a long dispute overmining rights. The dispute inspired Richard Wilson,a famous landscape painter who lived at Colomendyin old age, to paint the original 'We ThreeLoggerheads' pub sign. It shows the heads of twogentlemen back to back, as if not speaking. Thethird 'loggerhead' was meant to be the onlooker!The area takes its name from this famous sign.Crewyd Gwarchodfa Natur Heol Moel Findegyn 1999 ar ôl i Gyfeillion Moel Findeg a'r AwdurdodLleol ei phrynu. Codasant £100,000 i'w gwarchodrhag chwarela.Bu Loggerheads yn boblogaidd gyda thwristiaid ersdechrau'r 19 fed ganrif. Cafodd cwmni bysiau Crosvilley tir yn 1926 gan agor ystafelloedd te, gerddi,bandstand a llyn cychod i ymwelwyr am y dydd.Prynodd yr hen Gyngor Sir Ddinbych y tir yn 1974a'i ddatblygu i fod yn Barc Gwledig.Codwyd y garreg yn 1763 i nodi'r ffin ar ôlanghydfod hir dros hawliau mwyngloddio rhwngarglwyddiaeth yr Wyddgrug a Llanferres. Ysbrydoloddy ddadl Richard Wilson (paentiwr tirluniau enwog adreuliodd ei ddyddiau olaf yng Ngholomendy) ibaentio llun gwreiddiol arwydd tafarn 'We ThreeLoggerheads'. Ynddo gwelir pennau dau ddyn gefnwrth-gefnyn gwrthod siarad â'i gilydd. Y trydyddLoggerhead' yw'r gwyliwr! Daw enw'r ardal o'rarwydd enwog hwn.www.borderlands.co.ukLlefydd gwych i aros yn Sir y Fflint63

22Moel Arthur –CilcainContrasting views, ancient historyand rolling hillsDistance: 9.6 km / 6 milesTime: Allow 4 – 5 hrsParking: Small car park at Moel Arthur (SJ147657) orCilcain (SJ171652)Grade: Strenuous including a very steep ascent anddescent, several stilesTen Minute Walk: Two easy tracks in beautifulcountrysideFacilities: Pub and shop in CilcainLivestock: Sheep on open moorlandGolygfeydd amrywiol, hen hanesa bryniauPellter: 9.6 km / 6 milltirAmser: Tua 4 – 5 awrParcio: Meysydd parcio bach ym Moel Arthur (SJ147657)a Cilcain (SJ171652)Graddfa: Egniol gyda llethrau serth i fyny ac i lawr, nifero gamfeyddTaith gerdded 10 munud: Dau lwybr hawdd drwy gefngwladCyfleusterau: Tafarn a siop yng NghilcainDa byw: Defaid ar y rhostir64Waymarking / Arwyddion:www.borderlands.co.ukEverything you need to visit FlintshirePart / Mewn rhannauClwydian RangeBryniau ClwydThe Walk1. From car park (with Moel Arthur behind)turn L along road. After 250m take trackon R, crossing stile by gate, with forest on L.Continue along this track, skirting base of hilland through another gate. Pass byway signedon L but continue ahead along track.Continue as path becomes a metalled lane.At crossroads continue ahead along lane,gradually descending hill into village.At T junction turn R opposite Hafod y Foel.Take first R before church and continue downlane to pumping station.2. Turn R along bridleway (BW) by pumpingstation. After 325m turn L up another BW,passing Cae Newydd cottage on R. Turn Ralong another BW between fields. Throughgate & stile, passing reservoir on L.Continue ahead through kissing gate (KG),following natural path. Cross small streamand continue ahead uphill. Then follow steepzig-zagging path to path crossroads.If you wish to visit Moel Famau summit, at pathcrossroads continue ahead with conifers on L.At summit turn R along ODP for approx 1 kmto meet main route where it joins ODP from R.3. Turn R at crossroads along BW that skirtsaround summit. At path fork bear R andcontinue to stile.4. Over stile and turn R joining Offa's DykePath (clearly waymarked with acorn symbol).Follow ODP along ridge for approx 3 km,continuing ahead where path to Llangynhafaland Cilcain crosses your route. When MoelArthur is directly ahead, follow ODP downsteep steps and cross stile onto road.Y Daith Gerdded1. O'r maes parcio (gyda Moel Arthur y tu ôlichi) troi i'r Ch ac ar hyd y ffordd. Ar ôl 250mcymerwch y llwybr llydan sy ar y LlDd achroesi'r gamfa wrth y giât, bydd y goedwigar eich LlCh. Ymlaen ar hyd y ffordd hon, ogwmpas godre'r bryn a drwy giât arall.Anwybyddu'r arwydd 'Cilffordd' sydd ar yLlCh gan barhau ar hyd y llwybr llydan. Dalymlaen wrth i'r ffordd droi'n ffordd fetal. Sythymlaen ar y groesffordd ac ar hyd y lôn fachgan ddisgyn yn raddol i'r pentref.

Moel Arthur– CilcainWrth y gyffordd T, troi i'r Dde gyferbyn â Hafody Foel. Cymryd y drofa gyntaf ar y Dde cyncyrraedd yr eglwys, cerdded ymlaen i lawr yffordd i'r orsaf bwmpio.2. Troi i'r Dde ar hyd y Llwybr Ceffylau (LLC) ynymyl yr orsaf bwmpio. Ar ôl 325m, troi i'r Ch ifyny'r Llwybr Ceffylau arall, gan fynd heibioCae Newydd sy ar eich LlDd. Troi i'r Dde ar hydLlwybr Ceffylau arall sy rhwng y caeau. Drwy'rgiât/camfa, gan fynd heibio'r gronfa ddwˆrar y LlCh .Ymlaen drwy'r giât fochyn (GM),gan ddilyn llwybrnaturiol. Croesi nant fechan a dringo'r bryn syddo'ch blaen. Dilyn llwybr sy'n igam-ogamu'n serthnes dod at groesffordd y llwybrau.Os dymunwch fynd i gopa Moel Famau yna, wrthy groesffordd, ewch yn syth ymlaen gan gadw'rcoed coniffer ar eich LlCh. Ar y copa, troi i'r Ddear hyd Llwybr Clawdd Offa (LLCO) am tua 1 km ermwyn cyfarfod â'r brif daith gerdded lle mae'ncyfarfod â LLCO sy'n dod o'r ochr dde.3. Troi i'r Dde ac ar hyd Llwybr Ceffylau sy'namgylchu'r copa. Wrth y fforch yn y llwybr,gwyro i'r Dde ac ymlaen i'r gamfa.4. Dros y gamfa a throi i'r Dde gan ymuno âLLCO (arwydd y fesen). Dilyn LLCO ar hyd ygefnen am tua 3 km, dal syth ymlaen lle mae'rllwybr rhwngLlangynhafal aBlack grouseGrugiar dduChilcain yncroesi'ch llwybrchi. Pan fyddMoel Arthur ynsyth o'chblaen, mynd ilawr grisiauserth ar lwybrClawdd Offa achroesi'r gamfai'r ffordd.MoorlandWildlifeHeather andbilberry thriveon the poorupland soils.WheatearTinweny garnRabbits,mice andvoleslive inthe rough grass, providing food for birdsof prey. Look for buzzards soaring high,smaller hovering kestrels and fast flyingmerlins. In summer there's a constanttwitter of birdsong as small birds flitamongst the heather – mostly pipits andwheatears but occasional skylarks. Listentoo for stonechats – a sound like twopebbles being tapped together. Thenationally rare Black grouse breeds on themoorland. The heather is cut and burnedto ensure there are young shoots for thegrouse to feed and older woody heatherfor shelter.Bywyd Gwyllt y RhostirMae'r grug a'r llus yn ffynnu ar briddgwael y mynydd. Mae'r cwningod, y llygoda'r llygod y dŵr sy'n byw yn y glaswelltgarw, yn fwyd i'r adar ysglyfaethus.Edrychwch am y bwncathod yn hedfan ynuchel yn yr awyr, y cudyll coch llai ynhofran a'r cudyll bach cyflym. Yn yr hafclywir trydar yr adar wrth iddynt wibioymysg y grug – corhedydd y waun athinwen y garn ran fwyaf, ond yr ehedyddyntau weithiau. Gwrandewch am laisclegar y cerrig, sy'n swnio fel dwy garregyn taro yn erbyn ei gilydd. Mae'r rugiarddu, sy'n brin ym Mhrydain, yn maguar y rhostiroedd hyn. Caiff y grug ei dorria'i losgi er mwyn sicrhau fod yma eginifanc yn fwyd iddi, a hen rug caled iddilochesu ynddo.CilcainThis picturesque village once had 7 pubs, servingthe drovers bringing their herds across the hillsto English markets. The wide sunken lanes thatcriss-cross the surrounding hills may have beendrovers' roads.Moel Arthur is one of a string of Iron Agehillforts on the Clwydian Range.The Offa's Dyke National Trail follows thecrest of the Clwydian Range ridge on its route fromPrestatyn to Chepstow (177 miles).CilcainAr un adeg roedd 7 o dafarndai yn y pentref tlwshwn yn gwasanaethu'r porthmyn oedd yn gyrru'uhanifeiliaid dros y moelydd i farchnadoedd Lloegr.Efallai mai ffyrdd porthmyn yw'r llwybrau llydansuddedig sy'n frith ar hyd y bryniau.Moel ArthurUn o gadwyn o gaerau Oes yr Haearn arFryniau Clwyd.Mae Llwybr Cenedlaethol Clawdd Offayn dilyn crib y Moelydd ar ei ffordd o Brestatyn iGas-gwent am 177 milltir.Snowdonia skyline from the Clwydian RangeEryri ar y gorwel o Fryniau Clwyd.Cilcainwww.borderlands.co.ukPopeth sydd eich angen arnoch i ymweld â Sir y Fflint 65

23Moel Arthur– PenycloddiauHeather, hillforts and superb viewsDistance: 11 km / 6.8 milesTime: 4.5 – 5 hrsParking: Small car parks at Moel Arthur (SJ147657)and Langwyfan (SJ139668)Grade: Strenuous (ascents and descents), many stilesTen Minute Walk: A section of easy walking throughwoodland with views over Vale of Clwyd. NB A populardog walk.Facilities: NoneLivestock: Lots of sheep and cattleGrug, bryngeyrydd a golygfeydd gwychPellter: 11 km / 6.8 milltirAmser: 4.5 – 5 awrParcio: Meysydd parcio bach Moel Arthur (SJ147657)neu Langwyfan (SJ139668)Graddfa: Egniol (i fyny ac i lawr), nifer fawr o gamfeyddTaith gerdded 10 munud: Llwybr hawdd drwy’r coed agolygfeydd dros Ddyffryn Clwyd. D.S. Llwybr poblogaiddi fynd â chŵn amdroCyfleusterau: DimDa byw: Llawer o ddefaid a gwarthegWaymarking / Arwyddion:Part / Mewn rhannau66www.borderlands.co.ukArts and entertainment in FlintshireThe Walk1. From Moel Arthur car park (with cattle gridon R) turn L along lane for 275m. Near start ofsmall wood on R, turn L through gate and headup track. After 200m cross stile/gate marked“Penbedw”. After short climb track levels thendescends. Continue for about 1km to gate/stile.Go diagonally L across field towards LH edge ofpine plantation. Continue along plantationedge to gate. Continue on track towardsanother gate beside derelict cottage.2. Turn L before gate and go up slope for50m then turn diagonally L across large field,heading to gate in far LH corner. Thro' gate &follow RH fenceline to cross another stile by 2gates. Walk ahead across next field to crossanother gate/stile. Follow RH field boundarythen turn R at marker post crossing stile &heading down steep slope. Go thro' gatebetween buildings, cross stile and turn R downdrive. Go thro' gate and continue to road.3. Cross road and go thro' gate by finger postinto field opposite. Continue along LHS of fieldcrossing small stream to visible stile. Cross stileand 2nd stream. Walk up slope to stile, initiallyhidden from view. Cross stile & continue uphillfor 20m then go thro' gate on L (ignore nearbystile). Turn R and follow RH fence uphill to stile.Cross stile & continue along RH fence, ignoringgate on R before house. Cross stile at far endof field and continue ahead, past stile, downsunken lane to disused wooden shack. Goaround back of shack to cross stile then downsteep slope to stream. Cross footbridge andstile at end then follow RH fence to stile & gate(fence no longer exists here). Continue aheadup slope, crossing grassy path with gate on L.Continue over stile ahead. Walk up slope,keeping to LH fenceline, passing gate on LHS.Continue along fenceline heading towards stilewith large yellow disc, below stone ruin.4. Cross stile and follow path with old stonewall on R (can be muddy). Pass ruin on RHSand continue along path keeping old wall onRHS. Cross stile and continue ahead, stillfollowing wall. After next gate/ stile followobvious track diagonally R towards TV mast.Go thro' further gate and follow RH fieldboundary to gate onto track. Turn L alongtrack. Pass farm on R.

Moel Arthur– Penycloddiau5. Before lane turns sharply R, turn L over stileby gate, with Scot's pines on L. You are nowon Offa's Dyke Path (marked by white acorns)that you follow for rest of walk. Turn L andfollow path uphill, climbing steadily. Cross stilededicated to Arthur Roberts and continuealong path finally ascending some steps tosummit of Penycloddiau (superb 360˚ views).Continue ahead for approx 800m then crossstile. Turn L and follow narrow path downhillside, with trees on R. At junction turn Land go thro' gate into small car park.6. Turn R onto lane. After 25m turn L at fingerpost. Cross stile and follow steep path uphill.Continue ahead, crossing 2 more stiles, thenfollow obvious route through heather forabout 1km, skirting around LHS of MoelArthur to return to car park, or detouringR if desired at slate waymarker to summitof Moel Arthur.Y Daith Gerdded.1. O'r maes parcio (gyda'r grid gwartheg ar yLlDd) troi i'r Ch ac ar hyd y lôn am 275m.Wrth ymyl coedwig fechan ar y LlDd, troi i'rCh drwy'r giât ac i fyny'r llwybr llydan. Ar ôl200m croesi'r gamfa/giât â “Penbedw” arni.Ar ôl dringo ychydig bydd y llwybr yngwastatau ac yna'n disgyn. Ymlaen am tua1km i'r giât/camfa. Cerddwch yn groesgorneli'r Ch dros gae tuag at ymyl LlCh y blanhigfacoed pin. Ymlaen wedyn ar hyd ymyl yblanhigfa at y giât. Parhau ar y llwybr llydantuag at giât arall yn ymyl adfeilion tŷ cerrig.2. Troi i'r Ch cyn y giât ac i fyny'r llethr am50m, yna troi'n groesgornel i'r Ch dros gaemawr gan anelu at giât sydd yn y gornelchwith bell. Mynd drwy'r giât hon a dilyn yffens sydd ar y LlDd a dros gamfa arall yn ymyldwy giât. Cerdded ar draws y cae nesaf achroesi camfa/giât arall. Dilyn ffin LlDd'r cae acyna troi i'r Dde wrth y postyn arwydd, croesicamfa ac i lawr llethr serth. Cerdded drwy'rgiât rhwng adeiladau, croesi camfa a throiMeadow pipitCorhedydd y wauni'r Dde i lawr dreif. Mynd drwy'r giât acymlaen i'r ffordd.3. Croesi'r ffordd a mynd drwy'r giât wrth yrarwyddbost ac i'r cae cyferbyn. Ymlaen ar hydochr chwith y cae gan groesi nant fechan atgamfa weladwy. Dros y gamfa a'r ail nant.Dringo'r llethr at gamfa, nad yw'n weladwy iddechrau. Dros y gamfa ac ymlaen i fyny'rbryn am 20m yna drwy'r giât ar y LlCh(anwybyddu camfa gyfagos). Troi i'r Dde adilyn y ffens sy ar y LlDd gan ddringo atgamfa. Dros y gamfa ac ymlaen gan ddilynffens sy ar y LlDd, anwybyddu'r giât ar y LlDdcyn y tŷ. Croesi camfa ar ben pellaf ycae a pharhau ymlaen, dros/drwy gamfa achwalodd, i lawr lôn wedi suddo, at hen gwtpren. Mynd i gefn y cwt a dros y gamfa, i lawrllethr serth at y nant. Dros y bont a'r gamfa acyna dilyn y ffens LlDd at gamfa a giât (dimffens yma rŵan). Dringo'r llethr gan groesillwybr glaswellt (anwybyddu'r giât ar y LlDd).Ymlaen dros y gamfa o'ch blaen. Dringo'rllethr gan gadw at y ffens ar y LlCh, myndheibio giât ar y LlCh. Dilyn y ffens tuag atgamfa gyda chylch melyn arni, y tuisaf i furddun cerrig.4. Croesi'r gamfa a dilyn y llwybr gan gadw'rwal gerrig ar y LlDd (mwdlyd), bydd murddunar y dde. Ymlaen ar hyd y llwybr gan gadw'rwal ar eich LlDd. Dros y gamfa ac ymlaen, dal iddilyn y wal. Ar ôl y giât/camfa nesaf, dringo'rllwybr amlwg yn groesgornel a thua'r mastteledu. Drwy'r giât gan gadw ffin y cae ar eichLlDd, at y giât a'r llwybr. I'r Ch ar hyd y llwybr.Peidiwch â throi i'r ffermdy ar y LlDd.5. Cyn i'r lôn wyro'n sydyn i'r dd, trowch i'rCh dros gamfa wrth giât, bydd pinwydd yrAlban ar y LLCh. Dyma lwybr Clawdd Offa(gydag arwydd mesen). Byddwch yn ei ddilynam weddill y daith. Troi i'r Ch a dringo'r brynyn raddol. Dros y gamfa sydd er cof am ArthurRoberts ac ymlaen ar hyd y llwybr gan ddringogrisiau pren i gopa Penycloddiau (golygfeydd360º). Parhau ymlaen am tua 800m ynacroesi'r gamfa. Troi i'r Ch a dilyn llwybrcul i lawr y bryn, cadw'r coed ar eich LlDd.Ar y gyffordd, troi i'r Ch a thrwy'r giât i faesparcio bychan.6. Troi i'r Dde ac i'r ffordd. Ar ôl 25m troi i'rCh wrth yr arwydd. Dros y gamfa a dilyn yllwybr serth i fyny'r bryn. Ymlaen a dros ddwygamfa arall, dilyn y llwybr amlwg drwy'r grugam tua 1km, gan amgylchu ochr chwith MoelArthur a dychwelyd i'r maes parcio.Os dymunir, gellir mynd i gopa Moel Arthurdrwy ddilyn yr arwydd llechen sy ar LlDd.Moel Arthur and Penycloddiau are twoof a string of Iron Age hillforts built along theClwydian Range around 2500 years ago. The remainsof large earth and stone banks which surroundedthe settlements can still be seen, now clad in heatherand bilberry. These banks were probably crownedwith a wooden fence giving extra protection to thewooden roundhouses within, and with elaborategateways that may have helped control suppliesgoing in and out.Penycloddiau is one of the largest hillforts in Wales.Its banks are 2 km in circumference! Recently 40possible hut platforms (where roundhouses werebuilt) have been found. Moel Arthur is much smallerbut on a much steeper hilltop and the enclosingbanks are visible from miles away. These hillfortsmay have been used before the Iron Age – BronzeAge axes, about 3,500 years old, have been foundat Moel Arthur.Adeiladwyd Moel Arthur a Phenycloddiau, dwyfryngaer mewn cadwyn o Fryngeyrydd Oes yr Haearn, tua2500 o flynyddoedd yn ôl ar hyd cefnen Bryniau Clwyd.Gallwch weld olion y cloddiau mawr o bridd a cherrig agodwyd o gwmpas yr anheddiad. Grug a llus y mynydd sy'neu gorchuddio erbyn hyn. Yn ôl pob tebyg, roedd ffensbren ar ben y cloddiau hyn gan ddiogelu'r tai pren, crwnoddi mewn; ac efallai y bu yma byrth cain er mwyn rheoli'rnwyddau oedd yn cael eu cludo i mewn ac allan o'r gaer.Un o fryngeyrydd mwyaf Cymru yw Penycloddiau, achylchedd y cloddiau'n ddau gilometr. Yn ddiweddar,darganfuwyd yma ddeugain o lwyfannau y tybir iddyntfod yn llwyfannau cytiau.Caer lai o lawer yw Moel Arthur, ondyn serthach. Gwelir pen y bryn a'rcloddiau o gwmpas o bell. Daethpwydo hyd i fwyelli oes yr Efydd (tua 3500 oflynyddoedd yn ôl) ar Foel Arthur ganawgrymu bod pobl yn defnyddio'rbryngeyrydd hyn cyn oes yr Haearn.www.borderlands.co.ukY celfyddydau ac adloniant yn Sir y Fflint67

24NercwysForestA short forest circuit with extensionto Bryn Alyn limestone pavementDistance: 3.9 km / 2. 4 milesTime: 1.5 hrsParking: Small car park (SJ218592)Grade: Moderate, undulatingTen Minute Walk: Three good options. Scope to makelonger walks or loops. Mud patches off main forest road.Facilities: Miners Arms in Maeshafn, Sun Inn in EryrysLivestock: None in forestWaymarking: AONB/FC circular walk postsNB: Trail can be muddy as it is also used by horses and bicyclesTaith gylchol fer drwy'r goedwiggydag estyniad i balmant calchfaenBryn AlunPellter: 3.9 km / 2. 4 milltirAmser: 1.5 awrParcio: Maes parcio bychan (SJ218592)Graddfa: Cymedrol, i fyny ac i lawrTaith gerdded 10 munud: Tri llwybr a gallwch fyndymhellach. Rhannau mwdlyd oddi ar ffordd y goedwigLluniaeth: Miners Arms, Maeshafn, Sun Inn, EryrysDa byw: Dim yn y goedwigArwyddion: AHNE/CC Pyst teithiau cylcholD.S.: Gall y daith fod yn fwdlyd am fod ceffylaua beiciau'n defnyddio'r llwybr68www.borderlands.co.ukAttractions for everyone in FlintshireNercwys ForestCoedwig NercwysThe Walk1. From northern car park, go thro' gate andfollow main track. Take first path L, signedcircular walk. Follow clear path thro' forestfor 1 km ignoring two footpaths that crossthe route.2. At T junction with broad forest track turn L.Take next R off main track, followingviewpoint and circular walk sign, and continueuphill to viewpoint and information panel.From viewpoint descend on path to T junction.Turn L and follow path for approx 400m.3. Take L turn signed Llyn Ochin, an area ofwetand that was once open water. Beyondinformation panel path bears R to rejoin maintrack. Turn L at junction and continue todisused mine buildings and information panelson L. Extension to Bryn Alyn branchesoff here*.4. Soon after buildings bear R at path fork,following minor path. Continue to T junctionand turn L to rejoin main forest track. Followthis ahead back to car park.*Extension to Bryn AlynFrom mining panels, with old mine buildingson R, take path thro' conifers on L, justbeyond panel. Cross stile at woodland edgeinto field with large pond on R. Walkdiagonally L across field and cross ladder stile.Continue across next field and over anotherladder stile. Walk across field to cross stile infar L corner, then follow L field edge thro'two more fields. Cross stile in L corner of fieldwith farm on R and walk along drive to road.Cross road and turn L and immediate R overstile/gate, signed Bryn Alyn. Follow clear trackahead, continuing ahead as path dips, withlimestone crags on R. Keep going in samedirection until reach the limestone pavement,with superb views across to Moel Famau.This area is Open Access Land.Y Daith Gerdded1. O'r maes parcio, ewch drwy'r giât a dilyn yprif lwybr. Cymerwch y llwybr cyntaf i'r Ch,arwydd 'taith gylchol'. Dilyn y llwybr amlwgdrwy'r goedwig gan anwybyddu'r ddau lwybrsy'n croesi'ch llwybr chi.2. Wrth y gyffordd T gyda'r llwybr coedwigllydan, troi i'r Ch. Cymerwch y nesaf ar y LlDdoddi ar y prif lwybr, gan ddilyn yr arwyddion'Golygfan a Thaith Gylchol'. Ymlaen ar i fynyi'r olygfan a'r panel gwybodaeth. O'r olygfanewch i lawr y lwybr i'r gyffordd T. Troi i'r Ch

CoedwigNercwysa dilyn y llwybr am tua 400m.3. Troi i'r Ch (arwydd Llyn Ochin). Dymaardal o wlypdir oedd yn llyn ar un adeg.Y tu hwn i'r panel gwybodaeth gwyrwchi'r Dd ac ailymuno â'r prif lwybr. Troi i'r Char y gyffordd ac ymlaen i'r hen adeiladaumwyngloddio a'r paneli gwybodaeth ar yLlCh. Y daith i Fryn Alun yma*.4. Yn fuan ar ôl yr adeiladau, gwyro i'r Ddar y fforch yn y llwybr, gan ddilyn llwybr llai.Ymlaen i'r gyffordd T a throi i'r Ch i ymunoâ phrif lwybr y goedwig. Dilyn hwn yn ôl i'rmaes parcio.*Estyniad i Fryn AlynO'r paneli mwyngloddio, cadw'r henadeiladau mwyngloddio ar eich LlDd achymryd y llwybr drwy'r coed coniffer syddar y LlCh, yn union ar ôl y panel. Croesi'rgamfa wrth ymyl goedwig ac i mewn i'r caesydd â llyn mawr ar y LlDd. Cerddwch yngroesgornel i'r Ch ar draws y cae a dros ygamfa risiau. Dal ymlaen ar draws y caenesaf a dros gamfa risiau arall. Cerdded ardraws y cae a chroesi'r gamfa sydd yn ygornel Ch bell, yna dilyn ffin LlCh y caedrwy ddau gae arall. Croesi'r gamfa yngnghornel Ch y cae, bydd fferm ar y LlDd.Cerdded ar hyd y dreif i'r ffordd. Croesi'rffordd a throi i'r Ch ac wedyn i'r Dd arunwaith dros gamfa/giât, (arwydd BrynAlyn). Dilyn y llwybr llydan amlwg o'chblaen, dal ymlaen wrth i'r llwybr ddisgyn ibant, bydd creigiau calchfaen ar eich LlDd.Dal ymlaen i'r un cyfeiriad nes dod at ypalmant calch. Mae golygfeydd gwych iFoel Famau. Mae hwn yn dir mynediadac mae hawl i grwydro gennych.Veins of lead were mined in the 19thcentury. Ruined mine buildings still remainin the forest.Bu cloddio'r gwythiennau plwm yn ystodyr 19eg ganrif. Mae adfeilion henadeiladau'r gwaith plwm i'w gweld yny goedwig o'r hyd.4000 years ago Bronze Age people livedhere in simple farming communities. Theybuilt a stone cairn on the hillside as a placeto bury their dead.Bu pobl Oes yr Efydd yn byw yma mewncymunedau amaethu gan godi carneddauar lethrau'r Moelydd i gladdu'r meirw.Nercwys Mountain is a much-changed landscape.It was sheep-grazed moorland until the 1960s whenthe Forestry Commission (FC) planted it with conifers.Newidiodd tirwedd Mynydd Nercwys yn fawr.Hyd y 1960au, pan blannodd y ComisiwnCoedwigaeth y coed coniffer, roedd yma rostiroeddgyda defaid yn pori.Bryn AlynLimestone pavement is rare now in Britain andBryn Alyn is the second largest in Wales.Bryn AlunPrin iawn yw'r palmentydd calchfaen ym Mhrydainerbyn hyn. Bryn Alun yw un o'r mwyaf yngNgogledd Cymru.The mixtureof trees andopen moorlandare ideal forthe rareNightjar thatnests here.© Lawrence BaxterMae'rcymysgedd ogoed a rhostiragored ynddelfrydol argyfer y troellwr,yr aderyn prinsy'n magu yma.Bryn Alynwww.borderlands.co.ukAtyniadau i bawb yn Sir y Fflint69

25Trelawnyd –GwaenysgorWide views, ancient history androlling farmlandDistance: 8.8 km / 5.5 milesTime: 3 – 3.5 hrsGrade: Moderate, some stiles, boggy in placesStart: Car park in Trelawnyd (SJ090798)Facilities: Pubs in Trelawynyd and Gwaenysgor,shop in TrelawnydLivestock: Sheep and cattleGolygfeydd pell, hen hanes athir ffermioPellter: 8.8 km / 5.5 milltirAmser: 3 – 3.5 awrGradd: Cymedrol, camfeydd, ambell le corslydCychwyn: Y maes parcio yn Nhrelawnyd (SJ090798)Cyfleusterau: Tafarndai yn Nhrelawnyd a Gwaunysgor,siop yn NhrelawnydAnifeiliaid: Defaid a gwarthegWaymarking / Arwyddion:Part / Mewn rhannau70Dovecote, Gop HillColomendy, Bryn Gopwww.borderlands.co.ukExplore Flintshire’s pretty villages and townsThe Walk1. From Trelawnyd car park, on High Streetoff A5151, walk up hill. After Bron Haul,turn L into drive (hidden footpath sign on L).Cross over stone stile into field on lowerslopes of Gop Hill. Follow footpath ahead,passing signpost.To visit summit of Gop Hill turn R at signpostand return to this point afterwards.At far end of field keep R above farm buildingsand stone dovecote.2. Cross stile at bottom corner of woods.Ignore stile opposite and turn R. Fork L at gatearound base of Gop Hill, passing over 2 stilesby gates and continue ahead to farm. Go Lthro' farmyard onto permissive footpath andcontinue along drive to road. Turn L and thenturn R up steps and thro' KG. Walk diagonallyL across field to KG in far LH corner, then crossnext field and thro' KG. Bear R over stile thenL to KG. Go thro' KG then turn R onto laneand continue into Gwaenysgor.3. Pass village green and take third 'No throughroad' on L, immediately before 'Brynffynnon'.Continue ahead where lane becomes afootpath, passing well on L. After stile and KG.path bends L under trees then between gorsebushes to eventually enter an open field. Goahead thro' field to reach edge of hillsideoverlooking Meliden and Prestatyn. Cross stileand turn L. You are now on Offa's Dyke Path(ODP), marked by white acorn. Continuedown steep hill, passing derelict cottage. Atfingerpost ignore path R to Bishop's Wood andcontinue along ODP towards Bryniau. Continuealong hillside to eventually enter woodland,beside fence overlooking quarry. Keep R atfork, taking path to Bryniau. Go thro' KG andbear L along path. At more open ground, keepL on obvious path, eventually reaching KG bydrive. Turn L along drive to join quiet lane.4. Turn L, then L again at junction to go overstile R beside 'Clarence House' driveway.Follow ODP ahead thro' 4 fields down to quietlane. Follow ODP L, after 200m cross stile/gateon RHS. Head up field and down next to reachA5151. Turn R, then cross road and stileopposite. Follow path to road. Turn R downroad past cottages. Follow ODP, passing TroutFarm on L, to reach Marian Mill.

Trelawnyd –Gwaenysgor5. Turn L (ODP bears R here) along unmaderoad. Where it bears L to house, continueahead on obvious footpath. Ignore pathjoining from R and go L over stream ontosunken path. After about 700m turn L at pathT Junction. After approx 50m go over stile onR. Keep to field edge and go over another stileand then a stone stile onto road. Turn L alongroad passing church. At junction cross at zebracrossing and turn R back to Trelawnyd village.Turn L up High Street to return to car park.Y Daith Gerdded1. O faes parcio Trelawnyd (ar y Stryd Fawroddi ar y ffordd A5151), cerddwch i fyny'r allt.Ar ôl mynd heibio Bron Haul, troi i'r Ch i'r dreif(arwydd cudd llwybr troed ar y Ch), dros ygamfa garreg ac i'r cae ar lethrau isaf y Gop.Dilyn y llwybr troed yn syth ymlaen gan fyndheibio'r arwyddbost.I fynd i'r Gop, trowch i'r Dd wrth yrarwyddbost a dod yn ol i'r fan hon wedyn.Ym mhendraw'r cae, cadw i'r Dd y tu uchafi adeiladau'r fferm a'r colomendy carreg.2. Croesi'r gamfa sydd yng nghornel isaf ycoed. Anwybyddu'r gamfa gyferbyn a throi i'rDd. Fforchio i'r Ch wrth y giât a mynd ogwmpas y Gop gan ddringo dros ddwy gamfagyda giatiau, ymlaen i'r fferm. I'r Ch drwy'rbuarth ac i'r llwybr troed caniataol ac ynaymlaen ar hyd y dreif ac i'r ffordd. Troi i'r Chac yna i'r Dd i fyny'r grisiau a thrwy'r GM.Cerdded yn groesgornel i'r Ch a dros y cae i'rGM sy yn y gornel bellaf ar y LlCh, yna croesi'rcae nesaf a mynd drwy'r GM. Gwyro i'r Dddros y gamfa ac yna i'r Ch i'r GM. Mynd drwy'rGM a throi i'r Dd ac i'r lôn ac ymlaeni Waenysgor.3. Mynd heibio Grin y pentref a chymryd ytrydydd 'Dim ffordd drwodd' ar y Ch, yn unioncyn 'Brynffynnon'. Mynd yn syth ymlaen blemae'r lôn yn troi'n llwybr troed, mynd heibioffynnon ar y LlCh. Ar ôl y gamfa a'r GM bydd yllwybr yn cymryd tro i'r Ch o dan y coed ynarhwng y llwyni eithin gan fynd i gae agored yny diwedd. Mynd ymlaen drwy'r cae at ymyl ybryn sy'n edrych dros Galltmelyd a Phrestatyn.Croesi'r gamfa a throi i'r CH. Rydych ar LwybrCenedlaethol Clawdd Offa erbyn hyn (LlCO),arwyddion y fesen. Ymlaen i lawr y bryn serth,heibio murddun. Wrth yr arwyddbost dylidanwybyddu'r llwybr i'r Dd i Goed yr Esgobgan fynd yn syth ymlaen ar hyd LlCO tuag atBryniau. Ymlaen ar hyd y bryn nes dod i'rgoedlan sydd yn ymyl ffens yn edrych dros ychwarel. Cadw i'r Dd ar y fforch, cymryd yllwybr i Bryniau. Mynd drwy'r GM a gwyro i'rHarebells atfield edgesClychau'r eosar ymyl y caeauCh ar hyd y llwybr. Pan ddowch at dir mwyagored, cadwch i'r Ch ar hyd llwybr amlwggan gyrraedd GM ar y dreif. Troi i'r Ch ar hydy dreif gan ymuno â lôn dawel.4. Troi i'r Ch, yna i'r Ch eto ar y gyffordd amynd dros y gamfa wrth ochr dreif 'ClarenceHouse'. Dilyn LlCO ymlaen drwy 4 cae i lawrlon dawel. Dilyn LlCO i'r Ch. Ar ôl 200mcroesi'r gamfa/giat ar y LlDd. Ymlaen i fyny'rcae ac i lawr y nesaf nes ymuno â'r fforddA5151. Troi i'r Dd, a chroesi'r ffordd a'r gamfagyferbyn. Dilyn y llwybr ac i'r ffordd. Troii'r Dd i lawr y ffordd a heibio'r tai. DilynLlCO, heibio'r Fferm Frithyll ar y LlCh ac iMelin Marian.5. Troi i'r Ch (LlCO'n gwyro i'r Dd yma) ar hydffordd heb wyneb caled. Pan fydd y ffordd yngwyro i'r Ch at y tŷ, parhau ymlaen ar y llwybrtroed amlwg. Anwybyddu'r llwybr sy'n ymunoo'r Dd a mynd i'r Ch a dros y nant i'r llwybrsuddedig. Ar ôl tua 700m trowch i'r Ch argyffordd y llwybr. Ar ôl tua 50m dringwch ygamfa sydd ar y LlDd. Cadwch at ymyl y cae adringo camfa arall a chamfa garreg eto ac i'rffordd. Troi i'r Ch ar hyd y ffordd gan fyndheibio'r eglwys. Ar y gyffordd, croeswch yGroesfan Zebra a throi i'r Dd ac yn ôl i bentrefTrelawnyd. Troi i'r Ch i fyny'r Stryd Fawr a dodyn ôl i'r maes parcio.Burnet moth on KnapweedGwyfyn bwrned ar y PengaledTrelawnyd is also known as 'Newmarket' – aname given by local entrepreneur John Wynne in1700 after he enlarged the village and established aweekly market and annual fairs. He also promotedindustries – tanning, nail making, silk weavingand tobacco preparation – but none survived forlong and the village never became the town hehad envisaged.The medieval cross in the churchyard would havebeen used by itinerant preachers spreading theChristian messagePrestatyn Hillside is important for wildlife andis protected as a Site of Special Scientific Interest.Wildflowers thrive on the limestone hillside andthese in turn provide food and shelter for butterfliesand insects. Offa's Dyke Path offers breath takingviews of the Welsh coast and the Wirral.Enw arall ar bentref Trelawnyd yw 'Newmarket'.John Wynne, dyn busnes lleol, a roddodd yr enwar y pentref yn 1700 ar ôl iddo ehangu'r pentref achychwyn marchnad wythnosol a ffair flynyddol.Ef hefyd fu'n gyfrifol am hybu'r diwydiannau lledr,gwneud hoelion, nyddu sidan a pharatoi baco. Nipharhaodd y diwydiannau hyn yn hir ac ni thyfoddy pentref yn dref yn ôl ei freuddwyd.Arferai pregethwyr teithiol ddefnyddio'r groesganoloesol yn y fynwent i gyhoeddi'r Efengyl.Lle gwerthfawr i'rbywyd gwyllt yw BrynPrestatyn. Caiff eiwarchod yn Safle oDdiddordebGwyddonolArbennig.Ffynna'r blodaugwyllt ar y garreggalch gan roi cysgoda bwyd i'r gloÿnnodbyw a'r pryfed mân.Ceir golygfeydd oarfordir Cymru aChilgwri ar LwybrClawdd Offa.Medieval Cross,TrelawnydY Groes Ganoloesol,Trelawnydwww.borderlands.co.ukDysgu am gestyll a henebion Sir y Fflint71

26Wepre ParkParc GwepraPonds, play areas, streams and meadowsDistance: The park is over 1 mile long, but has manygrades of paths, letting you choose just how far you go.Parking: Car park off Wepre Drive, signposted Wepre Park(SJ295684). Disabled parking bays in main car park andalong drive to visitor centre. Free.Grade: All three grades of Ten Minute Walks can beaccessed from the car park.Facilities: Wepre Park Visitor Centre and café (01244 814931). Pubs and shops in Connah’s Quay.Livestock: NoneFurther information: Discover Wepre Park available freefrom Visitor Centre. Downloads and more atwww.flintshire.gov.uk/countryside.Pyllau dŵr, safleoedd chwarae,nentydd a dolyddPellter: Mae’r parc dros filltir o hyd, ond mae llwybraucerdded o wahanol hyd ar gael.Parcio: Maes parcio oddi ar Wepra Drive – dilynwcharwydd Parc Gwepra (SJ295684). Llefydd parcio i boblanabl yn y prif faes parcio ac ar hyd y ffordd tuag at yganolfan ymwelwyr. Di-dâl.Graddfa: Mae modd cychwyn ar bob llwybr cerdded 10munud o’r maes parcio.Cyfleusterau: Canolfan Ymwelwyr Parc Gwepra a chaffi(01244 814 931). Tafarndai a siopau yng Nghei Connah.Da byw: dimRhagor o wybodaeth: Taflen ‘Darganfod Parc Gwepra’ argael yn y Ganolfan Ymwelwyr. Neu gallwch lawrlwytho’rdaflen a rhagor oddi ar www.siryfflint.gov.uk/cefngwlad72www.borderlands.co.ukDownload walks, deals and discountsThe WalksWepre Park is popular for its beautifulwoodlands, great facilities and historicalinterest. From the car park choose to go to theRosie Pond, The Dell meadow and WepreBrook, or as far as the Red Rocks on safe, levelpaths. If you’re feeling moreadventurous then why notexplore the Boardwalk or theRosie Woods? A walk to thecastle is possible, at less than1km from the Visitor Centre,but there are two long flightsof steps to tackle on the way.Y Daith GerddedMae Parc Gwepra ynboblogaidd oherwydd eigoetiroedd hyfryd, eigyfleusterau gwych a’i hanes.O’r maes parcio, gallwchddewis cerdded i Bwll Rosie, ydolydd a nant Gwepra, neugallwch fynd cyn belled â’rCreigiau Coch, ar hyd llwybrau gwastad adiogel. Os ydych yn teimlo’n fwy anturus, ynabeth am gerdded dros y llwybr pren neu iGoedwig Rosie? Mae modd cerdded i’r castellsydd lai nag 1km o’r Ganolfan Ymwelwyr, ondmae dwy set o risiau hir ar y llwybr hwn.

Etna ParkParc Etna27Wide open views, safe surfaces and acycle hire facilityDistance: Etna has a good network of tarmac surfaced pathsin an area big enough to choose just how far you goParking: Car park signed off Globe Way, Buckley, accessed byB5127 (SJ286654). Disabled parking bays available. FreeGrade: This site is excellent for wheelchairs, buggies, learnercyclists. One of the best sites for the easiest Ten Minute WalksFacilities: Disabled toilet on site, all ability cycle hire,refreshments. Call Mentro Allan Cycling Scheme for further info(01978 757524). Pubs and shops in BuckleyLivestock: NoneGolygfeydd agored braf, llwybrau diogela chyfle i logi beiciau.Pellter: Rhwydwaith o lwybrau da wedi’u tarmacio adigon o lwybrau gwahanol.Parcio: Maes parcio oddi ar Globe Way, Bwcle. Mynedfaoddi ar y B5127 (SJ286654)Graddfa: Safle ardderchog i gadeiriau olwyn, bygis,beicwyr amhrofiadol. Un o’r safleoedd gorau o ranteithiau cerdded 10 munud.Cyfleusterau: Toiled i’r anabl ar y safle, beiciau o bobmath i’w llogi, lluniaeth. Ffoniwch Cynllun Beicio mentroAllan i gael rhagor o wybodaeth (01978 757524).Tafarndai a siopau ym Mwcle.Da byw: dimThe WalksEtna Park has beautiful summer wildflowermeadows and fantastic open views overCheshire and the Wirral. All walks start fromthe car park and give a good selection of easycircuits on level paths without obstructions. Thecycling scheme offers side trikes, solo trikes,wheelchair tandems, hand cycles and mountainbikes at very affordable hire rates. Access to thepark is free, so you’re welcome to just come fora walk or use the paths with your own bikes.Y Daith GerddedYm Mharc Etna mae dolydd yn llawn o flodaugwyllt yn yr haf ac mae golygfeydd godidogdros Swydd Gaer a Chilgwri. Mae’r holldeithiau cerdded yn dechrau o’r maes parcio acmae dewis da o lwybrau di-rwystr a gwastad.Gallwch fanteisio ar y cynllun beicio a llogi beicdwy neu dair olwyn, i un, i ddau, neu i oedolyna phlentyn a hynny am brisiau rhesymol iawn.Cewch barcio am ddim felly mae croeso i chiddod am dro neu i ddefnyddio’ch beic eich huni grwydro ar hyd y llwybrau.www.borderlands.co.ukLawrlwytho teithiau cerdded, bargeinion a gostyngiadau 73

28Pandy PoolPandy PoolA pretty pond ideal for a short strollDistance: Less than 1kmTime: 10 minutesParking and start: Small Pandy car park at the end ofCroes Atti Lane (SJ720255)Grade: Ten Minute WalkFacilities: Flint town centre is a 5 minute drive away.Livestock: NonePwll dŵr del sy’n ddelfrydol ar gyfertaith gerdded ferPellter: Llai nag 1kmAmser: 10 munudParcio a chychwyn: Maes parcio bach ar waelod LônCroes Atti (SJ720255)Graddfa: Taith gerdded 10 munudCyfleusterau: Gallwch yrru i ganol tref y Fflint mewn5 munud.Da byw: Dim74www.borderlands.co.ukWhere to eat great food in FlintshireThe WalkFrom the car park take the track up the grassybank to join the main path that circles thepond. Turn left and follow the path across theweir over a narrow metal bridge to fishing pegsand benches. The path continues around thepond to another metal bridge and a choice oftwo equally easy paths back to the car park.Pandy means ‘fulling’ in Welsh. In the earlynineteenth century there was a fulling mill onthis site that used the stream water to cleanand thicken woollen cloth.Y Daith GerddedO’r maes parcio dilynwch y llwybr i fyny’rclawdd i ymuno â’r prif lwybr sy’n mynd oamgylch y pwll. Trowch i’r chwith a dilyn yllwybr ar draws y gored dros bont fetel gul at ypegiau pysgota a’r meinciau. Mae’r llwybr ynmynd o amgylch y pwll dros bont fetel arall achewch ddewis rhwng dau lwybr hawdd yn ôli’r maes parcio.Yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg roedd melinbannu ar y safle hwn a oedd yn defnyddio dŵry nant i lanhau ac i dewychu brethyn.

29Cycle PathCycling for learners and old-hands alike on leafy lanesand traffic-free routesCycling is one of the best ways of exploring Flintshire, or even getting to and from work.You can follow Sustrans National Cycle Network Route 5 all the way from Chester toHolyhead. In Flintshire the route winds its way from the Welsh border at Sealand toGronant in the north of the county. It’s well marked, and between Chester and Connah’sQuay becomes an eight mile traffic-free path for cyclists, walkers and wheelchair users.This section was developed by Flintshire and Cheshire County Councils and uses the oldMickle Trafford freight line, which is now being managed as a linear park and woodland.Beyond Connah’s Quay, National Cycle Network Route 5 follows on-road sections thatmay not be suitable for the novice cyclist. However, for the fitter and more experienced,it’s a great way to explore historical Flint and Holywell, plus the fine rural countryside andpretty villages of Flintshire’s coast, such as Halkyn, Whitford, Llanasa and Gronant.Use Regional Route 89 to make a circular cycle ride between Chester and Connah’s Quay.This 6 mile cycle path follows the north bank of the canalised section of the River Dee toThe Cop at Chester, where a short link section on roads takes you to the ShropshireUnion Canal and Route 5.At Talacre, a section of route heads westwards along a traffic free section through sanddunes to Gronant which links into the Flintshire / Denbighshire boundary at PrestatynGolf Course.A standalone section has been recently installed between Ffynnongroyw and Mostyn.The route utilises both the highway network and a traffic free section encompassing viewsof the Dee Coastal Area.Beicio i ddechreuwyr a hen lawiau ar hyd lonyddtawel a llwybrau di-draffigBeicio yw un o’r ffyrdd gorau o weld Sir y Fflint, neu o deithio i’ch gwaith.Gallwch ddilyn Llwybr 5 yn y Rhwydwaith Beicio Cenedlaethol Sustrans yr holl ffordd oGaer i Gaergybi. Yn sir y Fflint, mae’r llwybr yn nadreddu o ffin Cymru yn Sealand i Lanasayn y gogledd. Mae digon o arwyddion i ddangos y ffordd, ac am wyth milltir rhwng Caera Chei Connah mae’n troi’n llwybr di-draffig i feicwyr, cerddwyr a defnyddwyr cadeiriauolwyn. Datblygwyd y rhan hon o’r llwybr gan Gynghorau Sir y Fflint a Sir Gaer ganddefnyddio hen reilffordd cludo nwyddau Mickle Trafford, sy’n awr yn cael ei reoli fel parca choetir llinellol.Y tu hwnt i Gei Connah, mae Llwybr 5 yn y Rhwydwaith Beicio Cenedlaethol yn dilyn yffordd, ac mae’n bosibl na fydd yn addas ar gyfer dechreuwyr. I’r beicwyr mwy ffit a mwyprofiadol, fodd bynnag, mae’n ffordd wych o weld trefi hanesyddol y Fflint a Threffynnon,ynghyd â’r ardaloedd gwledig a’r pentrefi tlws ar hyd arfordir Sir y Fflint, fel Helygain,Chwitffordd, Llanasa a Gronant.Defnyddiwch Lwybr 89 i greu llwybr beiciau cylchol rhwng Caer a Chei Connah. Mae’rllwybr 6 milltir hon yn dilyn glannau gogleddol i’r Cob yng Nghaer ar hyd y rhan honno oAfon Dyfrdwy sydd wedi’i throi’n gamlas. Yng Nghaer, mae llwybr cyswllt byr yn mynd âchi at Gamlas y Shropshire Union a Llwybr 5.Yn Nhalacre, mae rhan o'r llwybr yn ddi-ddraffig ac yn mynd i gyfeiriad y gorllewin drwy'rtwynni tywod i Groonant ac mae'n cysylltu fâ'r ffin rhwng Sir y Fflint a Sir Ddinbych yngngwrs golff Prestatyn.Crëwyd llwybr unigol newydd rhwng Ffynonnongroyw a Mostyn. Mae'r llwybr yndefnyddio'r rhwydwaith priffyrdd a llwbyr di-draffig a cheir golygfeydd o ardal arfordirolafon Dyfrdwy.76www.borderlands.co.ukWhere to eat great food in Flintshire

Llwybr BeicioGood Cycling CodeBe courteousGive way to pedestrians, wheelchair users, andhorse riders. Ring a bell or politely call out to warnof your approach.Care for the environmentCan you reach the start of your journey by bike orrail? Flint, Hawarden and Shotton stations are all onthe cycle network, and have lockers to keep yourbike and possessions safe. Follow the CountrysideCode (see page 7).Look after yourselfTake special care at junctions, when cyclingdownhill, and on loose surfaces. In remote areascarry food, repair kit, map and waterproofs. Keepyour bike roadworthy and use lights in poorvisibility. Consider wearing a helmet and bright orreflective clothing.Y Cod Beicio DaByddwch yn gwrtaisIldiwch i gerddwyr, pobl sy’n defnyddio cadairolwyn neu’n marchogaeth. Canwch eich cloch neugweiddwch yn gwrtais i’r rhybuddio’ch bod chi’ndod.Gofalu am yr amgylcheddFedrwch chi gyrraedd dechrau’r siwrnai ar feic neuar drên? Mae gorsafoedd y Fflint, Penarlâg aShotton i gyd ar y rhwydwaith beicio, ac maeganddynt loceri i gadw’ch beic a’ch eiddo’nddiogel. Dilynwch y Cod Cefn Gwlad (gwelertudalen 7).Cymerwch ofalCymerwch ofal arbennig wrth gyrraedd cyffordd,wrth feicio i lawr allt neu ar wyneb rhydd. Mewnardaloedd diarffordd, ewch â bwyd, pecyn trwsiobeic, map a dillad sy’n dal d r hefo chi. Gofalwchbod eich beic yn ddiogel bob amser a defnyddiwcholeuadau os yw’n anodd gweld. Gwisgwch helmeda dillad lliwgar ac adlewyrchol.www.borderlands.co.ukBle i fwyta bwyd gwych yn Sir y Fflint 77

Meet the Health Challenge -Walk more oftenWe are all being encouraged to make small changes inour daily lives to improve our health and wellbeing.Walking more often can be a part of those changes.Why walk?There are lots of good reasons to walk as part of a healthy lifestyle, including:• You can do it at a time to suit you and your circumstances.• It doesn’t matter what your age or ability is, there is a walk that is suitablefor you.• You can start slowly and build up gently from 10mins to 15mins to 30mins.• It is free and you do not need special equipment.• It is a chance to make new friends.The benefits for your health are:• Makes you feel good• Gives you more energy• Reduces stress and helps you sleep better• Supports a healthy heart• Reduces blood pressure• Helps to manage your weightIf you have any concerns before starting a new activity get in touch with ahealth professional for re-assurance.“Let’s get going!”…Set yourself and friends the challenge to complete some of the shorter walkscontained in this brochure or around your neighbourhood / workplace first ofall. Once you have completed them set yourself new targets.Good luck and put your best foot forward.To find out more about how to improve or maintain a lifestyle that promotesgood health and well being, visit www.healthchallengeflintshire.co.uk.Above information has been sourced from:• ‘At least 5 a week – evidence on the impact of physical activity and it’srelationship to health’, DoH 2004• Health Challenge Wales web site(http://wales.gov.uk/hcwsubsite/healthchallenge)• ‘Walk more, feel the difference’, Natural England 2009• ’10 reasons to walk’, CCW 2007• ‘Put your heart into walking’, BHF 2008To gain the most for your health you should aim for a moderate pace whichmeans you will breathe a little faster, feel warmer and have a slightly fasterheart beat. But importantly you should still be able carry on talking to yourwalking buddy. If you can’t you are going too fast!78

Wynebu’r Her Iechyd –cerddwch yn amlachRydym i gyd yn cael ein hannog i wneud mân newidiadauyn ein bywydau bob dydd i wella’n hiechyd a’n lles. Gallcerdded yn amlach fod yn rhan o’r newidiadau hynny.Pam cerdded?Mae nifer o resymau da dros gerdded fel rhan o ffordd iach o fyw iach, gangynnwys:• Gallwch gerdded pan mae’n gyfleus i chi a’ch amgylchiadau• Mae taith gerdded addas i bobl o bob oed a gallu• Gallwch ddechrau’n araf ac adeiladu’n araf o 10 munud i 15 munud i 30munud.• Mae’n rhad ac am ddim a does dim angen offer arbennig arnoch• Mae’n gyfle i gyfarfod â ffrindiau newyddDyma sut y gall wella’ch iechyd.• Mae’n gwneud i chi deimlo’n dda• Mae’n rhoi mwy o egni i chi• Mae’n lleihau straen ac yn eich helpu i gysgu’n well• Mae’n llesol i’ch calon• Mae’n lleihau pwysedd gwaed• Mae’n eich helpu i reoli’ch pwysauOs ydych yn poeni am unrhyw beth cyn dechrau rhyw weithgaredd newydd,cysylltwch â gweithiwr iechyd.Ewch ati…Gosodwch her i chi a’ch ffrindiau gwblhau rhai o’r teithiau cerdded byrrach yny llyfryn hwn neu o amgylch eich cymdogaeth / man gwaith yn gyntaf. Ynagallwch osod targedau newydd.Camu ‘mlaen.I ddysgu rhagor am wella neu i barhau i fyw mewn ffordd sy’n hybu’ch iechyda’ch lles, ewch i www.healthchallengeflintshire.co.ukCafwyd y wybodaeth uchod o’r ffynonellau a ganlyn:• leiaf 5 gwaith yr wythnos – tystiolaeth am effaith gweithgaredd corfforola’i berthynas ag iechyd’. Yr Adran Iechyd 2004• Gwefan Her Iechyd Cymru(http://wales.goc.uk/hcwsubsite/healthchallenge)• ‘Walk more, feel the difference’, Natural England 2009• 10 rheswm dros gerdded’. Cyngor Cefn Gwlad 2007• Put your Heart into Walking’ Sefydliad Prydeinig y GalonI sicrhau’r manteision mwyaf o ran eich iechyd, dylech gerdded yn ddigoncyflym i chi anadlu’n gyflymach, teimlo’n gynhesach ac i’ch calon guro’ngyflymach. Yn bwysicach na hyn, dylech fedru barhau i gynnal sgwrs â’chcydymaith. Os na fedrwch wneud hynny, rydych yn mynd yn rhy gyflym!79

Open AccessYou are entering Access LandRydych yn dod i Dir MynediadSince May 2005 the right of access on foothas been granted to large areas of Walesmapped under the Countryside and Rightsof Way (CROW) Act 2000. The new OrdnanceSurvey Explorer Maps show areas of accessland, marked by a yellow colour wash.In addition you can view the definitiveboundaries of any Open Access area andother access land in Wales on theCountryside Council for Wales' website atwww.ccw.gov.uk. This link also shows otheraccess rights including woodlands and otherhigher rights of access which existed prior tothe CROW Act.In Flintshire the new right of access includesparts of the Clwydian Range. In addition youmay also walk on Buckley Common andHalkyn Mountain both of which are UrbanCommons (see map). The new right of accessbrings with it new responsibilities whichare outlined in the new Countryside Code(see page 7).Although mapped as access land, some areasmay be subject to exclusions or restrictionsfrom time to time. For example, some areasmay occasionally be closed at certain times ofyear to allow for farming activities or to ensurepublic safety. Please look out for informationnotices at access points to access land andrefer to the CCW website or ring theCountryside Council for Wales Enquiry Lineon 0845 130 6229 (Monday to Friday) forup-to-date information.Ers mis Mai 2005, rhoddwyd yr hawl i gerddedar dir agored a fapiwyd gan y Cyngor CefnGwlad o dan ddeddf Hawliau Tramwy aMynediad i Gefn Gwlad 2000 (CROW).Mae'r mapiau Arolwg Ordnans newydd yndangos tir mynediad mewn lliw gwawr felen.Hefyd, gallwch weld ffiniau tir mynediaddrwy Gymru ar wefan y Cyngor Cefn Gwladwww.ccw.gov.uk. Dengys y ddolen hon yrhawliau mynediad eraill gan gynnwyscoedlannau a hawliau mynediad uwch oeddyn bodoli cyn y Ddeddf CROW.Yn Sir y Fflint, mae'r hawliau newydd yncynnwys rhannau o Fryniau Clwyd a gallwchgerdded ar Gomin Bwcle a Mynydd Helygain –y naill a'r llall yn gomin trefol – (gweler ymap). Daeth cyfrifoldebau newydd yn sgìl yrhawl newydd, fe'u hamlinellir yn y Cod CefnGwlad newydd (gweler tudalen 7).Er bod rhai rhannau'n dangos yn dir mynediadar y map, cofiwch y gall rhai cyfyngiadau fodmewn grym o dro i dro. Er enghraifft, efallaibod tir wedi'i gau ar adegau gwahanol o'rflwyddyn er mwyn gwneud gwaith amaethuneu er diogelwch y cyhoedd.Edrychwch am wybodaeth wrth briffynedfeydd y tir agored neu cysylltwch â'rCyngor Cefn Gwlad drwy'r wefan neu'r llinellYmholiadau 0845 130 6229 (Llun – Gwener)cyn dechrau ar eich taith.You are leaving Access LandRydych yn gadael Tir Mynediad80

Mynediad Agoredparc gwedigNFlintshireSir y FflintTalacreY RHYLRHYLA548PrestatynGronantGwaenysgorLlanasaMelidenGalltmelydA548FfynnongroywTreloganDee Estuary Aber yr Afon DdyfrdwyOpen AccessMynediad AgoredMostyn0 kmScale Graddfa4A547Bodelwyddanddandd54335i gB5381GroesantglynRhuddlanA55Afon ElwyB5382B5428A547CoedC locaenogForestAfon C ClwydSt AsaphLlanelwyHenllanB4501A525DyserthA525A541CwmDINBYCHDENBIGHCyffylliogTrelawnydTremeirchionBodfariA525ClocaenogAfon C ClwyddLlanfairDyffryn-Clwydyn-ClwydPentre-LlanynysLlanrhaeadrBontuchelB5105ClawddnewyddLlyn HelygA5151PenycloddiauLlangwyfanLlanbedrDyffryn-Clwydyn-ClwydA494B5122Rhyd-y-meudwyB5429LlanelidanMoely ParcLlandyrnogLlangynhafalGelliforCaerwysWhitfordChwitffordA541CarmelBabellNannerchMoelArthurGraigfechanYsceifiogBrynfordLixwmLicswmMoelFamauA5026CilcainGreenfieldMaesglasA55Rhes-y-CaeLlanferresHalkyn MountainMyn yny dd d He HelygainHendreRhydymwynMaeshafnEryrysLlanarmonyn-IâlLlandeglaGreenfieldMaesglasBagilltRhosesmorGwernafieldY WaunLoggerheadsA541MoelFindegGraianrhydA5104A548FlintY FflintFlint MountainMynydd y FflintNorthopLlaneurgainA494GwernymynyddNercwysSoughtonSychdynTreuddynLeeswoodCoedllaiConnah's QuayCei ConnahQueensferryA5104Nant y FfrithWepre ParkParc GwepraA494EwloeA55BwlchgwynBrymboMineraOakenholtBuckleyBwcleRiver AlynLlanfynyddAfon AlunWaun-y-LlynCaergwrleFfrithCoedpoethethPenyfforddHawardenPenarlâgHopeY HôbRiver Dee Afon DyfrdwyyLlayyHigherKinnertonGresfordGroesfforddSaltneyMelin-y-WigA494A542Graig y ForwynB542681

Explore FlintshireUse these listings to find out about howelse to enjoy the quiet rural areas of ourbeautiful county.WalkingOffa's Dyke National TrailThe northern section of this 177 mile waymarkedtrail follows the Clwydian ridge. Superb views andexcellent walking.More information: www.nationaltrail.co.ukContact: Offa's Dyke Association, Offa's DykeCentre, West Street, Knighton, PowysLD7 1ENt: 01547 528 753The Clwydian WayA circular 122 mile waymarked route throughDenbighshire and Flintshire, developed by theRamblers Association.More information: www.clwydianway.co.ukGuide available from: The Ramblers Association,North Wales Area, PO Box 139, Llanfairpwll LL616WR, ISBN 1901184366.Other places of interestDee EstuaryFlint is a good place to enjoy the wide open viewsacross the estuary and for birdwatching. Use thecar park and picnic area beside Flint Castle. Fora longer walk, try the footpaths that edge theestuary at Holywell, Bagillt and Connah's Quay.Ffrwd Quarry Nature ReserveConnected by footpaths to Cymau and openeveryday. A leaflet is available from CymauPost Office.Guided Walks and other eventsSeveral organisations run regular guided walksand event programmes. For more informationcontact them direct.Flintshire Countryside ServiceContact: 01244 814 931e: countryside@flintshire.gov.ukwww.flintshire.gov.uk/countryside or Wepre ParkVisitor Centre, Connahs Quay, Flintshire CH5 4HLDenbighshire Countryside ServiceContact: 01352 810614e: loggerheads.countrypark@denbighshire.gov.ukwww.denbighshire.gov.uk/countryside orLoggerheads Countryside Centre, Nr MoldCH7 5HLWrexham Countryside ServiceContact: 01978 763140e: countryparks@wrexham.gov.ukwww.wrexham.gov.uk/countryside or Alyn WatersVisitor Centre, Mold Road, Gwersyllt, WrexhamLL11 4AGRamblers AssociationContact: Ron Williams 01352 715723Clwyd WalkContact: Katrina Day, Loggerheads CountrysideCentre, Loggerheads, nr Mold, CH7 5LHt: 01745 356197 t: 01352 810614North Wales Wildlife TrustContact: East Office, Loggerheads Country Park,Nr. Mold, Denbighshire CH7 5LHt: 01352 810469e: nwwte@cix.co.ukNorth East Wales Wildlife LimitedRhydymwyn Valley Site, 17 Nant Alyn Road,Rhydymwyn CH7 5HQt: 01352 742238e: weo@duwg.org.ukNorth Wales Charity RamblersContact: Chris Jones 01244 547051 orwww.nwcr.org.ukOther activitiesLeisure DriveFree booklet 'A Drive to Explore' available.Contact: Mold Tourist Information Centreon 01352 759331CyclingFor general enquiries on cycling in Flintshirecontact the Cycling Officer on 01352 704633More information: www.sustrans.org.ukMountain BikingBefore you set out with your bike, make sure thatthe area you intend to cycle in allows mountainbiking. Cycling is allowed on bridleways, but publicrights of way and areas of open access are forquiet enjoyment on foot only. The ForestryCommission allows off road cycling in some areas,as does the AONB. Visit www.ridethclwyds.comby Denbighshire Countryside Service, orwww.forestry.gov.uk by the Forestry Commission(0845 3673787) for more information.HorseridingFor more information about recommended routesand open bridleways in Flintshire, contactThe British Horse Society at www.bhs.org.ukor 08701 202244.The Borderlands Tourism Associationproduces informative guides on all aspectsof visiting Flintshire, as well as an excellentCountryside Activities Guide.All are available to download atwww.borderlands.co.uk or by contactingMold Tourist Information Centre on01352 759331.The Flintshire Tourism Association alsoprovides details of attractions andaccomodation on offer in the county.More information: www.visitflintshire.comFree information leaflets available fromFlintshire Countryside Service:• Discover Wepre Park• Discover the Coast & Countryside ofGronant and Gwespyr (Englishor Welsh)• Explore Gronant Dunes and TalacreWarren: On Foot (English or Welsh)• Explore Gronant Dunes and TalacreWarren: on Horseback (English or Welsh)• Wildlife Information: Badgers• Wildlife Information: Great crested newts• The Story of Halkyn Mountain (Englishor Welsh)• Wood Pit Nature Reserve (English or Welsh)

Darganfod Sir y FflintGallwch ddefnyddio'r rhestri hyn i gael gwybodaetham ffyrdd eraill i fwynhau ardaloedd cefn gwladtawel ein sir hardd.CerddedLlwybr Cenedlaethol Clawdd OffaMae rhan ogleddol y llwybr 177 milltir sydd agarwyddion arno'n dilyn cefnen Bryniau Clwyd.Golygfeydd gwych a cherdded rhagorol.Mwy o wybodaeth: www.nationaltrail.co.ukCysylltu: Cymdeithas Clawdd Offa, Canolfan ClawddOffa, West Street, Knighton, Powys LD7 1ENt: 01547 528 753Llwybr ClwydLlwybr Cylchol sy'n 122 milltir gydag arwyddion arno,drwy Sir Ddinbych a Sir y Fflint. Datblygwyd ganGymdeithas y Cerddwyr.Mwy o wybodaeth: www.clwydianway.co.ukArweiniad ar gael gan: Cymdeithas y Cerddwyr, ArdalGogledd Cymru, Blwch post 139, Llanfairpwll LL616WR, ISBN 1901184366.Lleoedd diddorol eraillAber yr Afon DdyfrdwyLle da i fwynhau golygfeydd agored ar draws yr aberac i wylio adar yw Sir y Fflint. Defnyddiwch y maesparcio a'r man picnic yn ymyl Castell y Fflint. Am daithhirach, ewch ar y llwybrau ar lannau'r aber ynNhreffynnon, Bagillt a Cei Connah.Gwarchodfa Natur Chwarel y FfrwdLlwybrau troed i Gymau o'r Warchodfa, ar agor ynddyddiol. Taflen ar gael o Swyddfa'r Post, Cymau.Teithiau cerdded tywysedig adigwyddiadau eraillMae nifer o sefydliadau'n cynnal teithiau gydagarweinydd a rhaglenni o ddigwyddiadau.I gael mwyo wybodaeth cysylltwch â hwy'n uniongyrchol.Gwasanaeth Cefn Gwlad Sir y FflintCysylltu: 01244 814 931e: countryside@flintshire.gov.ukwww.siryfflint.gov.uk/cefngwlad neu GanolfanYmwelwyr Parc Gwepra, Cei Connah, Sir y FflintCH5 4HLGwasanaeth Cefn Gwlad Sir DdinbychCysylltu: 01352 810614e:parcgwledig.loggerheads@sirddinbych.gov.ukwww.sirddinbych.gov.uk/cefngwlad neu BarcGwledig Loggerheads, ger yr Wyddgrug CH7 5HLGwasanaeth Cefn Gwlad WrecsamCysylltu: 01978 763140e: countryparks@wrexham.gov.ukwww.wrexham.gov.uk/cefngwlad neu GanolfanYmwelwyr Alun, Ffordd yr Wyddgrug, Gwersyllt,Wrecsam LL11 4AGCymdeithas y CerddwyrCysylltu: Ron Williams 01352 715723Troedio ClwydCysylltu: Katrina Day, Loggerheads CountrysideCentre, Loggerheads, nr Mold, CH7 5LHt: 01745 356197 t: 01352 810614Ymddiriedolaeth Bywyd GwylltGogledd CymruCysylltu: Swyddfa'r Dwyrain, Parc GwledigLoggerheads Ger yr Wyddgrug, Sir DdinbychCH7 5LHt: 01352 810469e: nwwte@cix.co.ukNorth East Wales Wildlife LimitedRhydymwyn Valley Site, 17 Nant Alyn Road,Rhydymwyn CH7 5HQt: 01352 742238e: weo@duwg.org.ukCerddwyr Elusennol Gogledd CymruCysylltu: Chris Jones 01244 547051 neuwww.nwcr.org.ukGweithgareddau EraillGyrru Amser HamddenLlyfryn am ddim Taith Car ar gael.Cysylltu: Canolfan Gwybodaeth Twristiaeth yrWyddgrug ar 01352 759331Ar gefn beicYmholiadau cyffredinol am feicio yn Sir y Fflintcysylltwch â'r Swyddog Beicio ar 01352 704633Mwy o wybodaeth: www.sustrans.org.ukBeicio mynyddCyn ichi gychwyn ar gefn beic, gofalwch bod yr ardalyn un sy'n caniatáu beicio mynydd. Cewch fynd ar feicar lwybrau ceffylau, ond ar gyfer cerdded yn unigmae'r llwybrau cyhoeddus a'r mynediad agored.Mae'r Comisiwn Coedwigaeth yn rhoi'r hawl i feicsmewn rhai ardaloedd, a'r AHNE hefyd. Ewch i'rwww.beiciobryniauclwyd.com gan WasanaethCefn Gwlad Sir Ddinbych, neu www.forestry.gov.ukgan y Comisiwn Coedwigaeth (0845 3673787) i gaelgwybod mwy .Ar Gefn CeffylI gael gwybodaeth am y llwybrau a argymhellir, a'rllwybrau ceffylau sydd ar agor yn Sir y Fflint, cysylltwchâ The British Horse Society www.bhs.org.ukneu 08701 202244.Mae Cymdeithas Twristiaeth y Gororau yncynhyrchu llyfrau arweiniad ar bob agwedd oymweld â Sir y Fflint, yn ogystal ag ArweinlyfrGweithgareddau gwych. Llwythwch y rhain ilawr o www.borderlands.co.uk neu cysylltwchâ Chanolfan Gwybodaeth Twristiaeth yrWyddgrug ar 01352 759331.Mae Cymdeithas Twristiaeth Sir y Fflint yndarparu manylion am yr atyniadau a'r llety syddar gael yn y Sir.Mwy o wybodaeth: www.visitflintshire.comTaflenni gwybodaeth am ddim gan WasanaethCefn Gwlad Sir y Fflint:• Dargafnod Parc Gwepra• Darganfod arfordir a chefn gwlad Gronant aGwespyr (Cymraeg neu Saesneg)• Darganfod Twyni Gronant a Thalacre: WrthGerdded (Cymraeg neu Saesneg)• Darganfod Twyni Gronant a Thalacre ar GefnCeffyl (Cymraeg neu Saesneg)• Gwybodaeth Bywyd Gwyllt: Moch daear• Gwybodaeth Bywyd Gwyllt: Madfallgribog fawr• Hanes Mynydd Helygain (Cymraegneu Saesneg)• Gwarchodfa Natur Pwll y Coed (Cymraegneu Saesneg)

A taste of FlintshireOnce you’ve had your walk, why notRed Lion, Northop t: 01352 842011family and has a great selection of awardForest Hill Trout Farm & Fisherydiscover some of the fantasticRock Inn, Lloc t: 01352 710049winning food, including home producedVon Gibsonhospitality we have on offer in theSpinning Wheel, Dobs Hill t: 01244 531068beef and lamb, local pork, eggs andFish / Seafoodcounty. The pubs on the list below areStables Bar, Soughton Hall t: 01352 840577chickens, a full range of homemade pies,Downing Road, Whitford, CH8 9EQchosen as being within close range ofSun Inn, Eryrys t: 01824 780402and much more. Come and walk the 3kmt: 01745 560151our walks, and the suppliers all have aWe Three Loggerheads Inn, nr Cadole t: 01352nature trail that takes you around the farm.A small working trout farm in a rural settingreputation for giving ‘a true taste’ of810337Free parking.with trout grown in natural spring waterFlintshire.White Horse Inn, Cilcain t: 01352 740142pools. Come and fly fish, or just come andPubsWhite Lion Inn, Hope t: 01978 760 572Y Dderwen Royal Oak, Hendre t: 01352 741466Hawarden Estate Farm ShopChester Road, Hawarden, Flintshire,visit and relax in our café.Black Lion Inn, Babell t: 01352 720239Ye Old Castle Inn, Caergwrle t: 01978 769236CH5 3FB t: 01244 533 442North Wales BuffaloBlue Bell Inn, Halkyn t: 01352 780309Ye Olde Talbot Inn, Cymau t: 01978 761410www.hawardenestate.co.ukJohn & Wendy SigworthBluebell Pub, Ffrith t: 01978 755672“True Taste Wales Retailer of the Year” forMidlist Farm, Halkyn, CH8 8DHBoot Inn, Northop t: 01352 840247Britannia Inn, Halkyn t: 01352 780272Local produce’08 and ’09 with a commitment to realquality food and supporting Welsht: 01352 781 695A family business rearing water buffalo onColomendy Arms, Cadole t: 01352 810217Anne’s Patisserieproducers. Set in the heart of a fruitthe slopes of Halkyn Mountain. Lean, tenderCrooked Horn, Brynford t: 01352 710761Unit 36, Manor Industrial Estate, Flint,producing orchard, this exemplary farmand tasty cuts are available from the farmsCross Foxes, Nannerch t: 01352 741293CH6 5UY t: 01352 763562shop offers a deli, fresh butchery and bread,own award winnng butchery. Grass fedCross Keys, Llanfynydd t: 01978 760333james@annespatisserie.co.ukplay area, gift shop and free parking, aslamb and outdoor reared pork are alsoCross Keys, Soughton t: 01352 753 582www.annespatisserie.co.ukwell as all the other tasty in-season fruitsavailable from the farm.Crown Inn, Lixwm t: 01352 781112We bake and prepare a range of deserts,and vegetables you would expect from aCrown Inn, Trelawnyd t: 01745 571989sweet foods and celebration cakes for thegood farm shop.Ann BusbyDowning Arms, Bodfari t: 01745 710265hotel and restaurant trade, and take ordersNatural pickles, chutneys & savoury jelliesEagle and Child Inn, Gwaenysgor t: 01745from the public. We use local products andCelyn Farmers Market39 St Peters Park, Northop, CH7 6DR856391fair trade chocolate, and have won ‘TrueContact Mary North on 01352 780 660t: 07786 560 567Garth Mill, Fyynnongroyw t: 01745 560141Taste of Wales Awards’ for our range.for the freshest, tastiest, local produce inContact Ann by phone for moreGlan yr Afon Inn, Dolphin t: 01352 710052Please ring or visit our website.Flintshire. The market has three venues:information on her list of home-madeLlyn y Mawn Inn, Brynford t: 01352 714367St Marys Church Hall, King Street, Mold: 1stproducts and where you can buy them.Miners Arms, Maeshafn t: 01352 810464J HulsonsSaturday of every month, 9am – 2pm.Miners Arms, Rhes y Cae t: 01352 78127135 – 37 Wrexham Street, Mold, CH7 1ETGrosvenor Garden Centre, Old WrexhamCaffi FlorenceYe Olde Castle Inn, Caergwrle t: 01978 769236t: 01352 753112Road, Pulford, Cheshire: 2nd Friday of everyLoggerheads Country Park, nr CadoleCrown Inn, Caergwrle t: 01978 760302Popular local cooked food shop, making itsmonth, 10am – 3pm.t: 01352 810397Halfway Inn, Caergwrle t: 01978 760521speciality meat pies and savouries on theWelsh College of Horticulture, Northop,Caffi Florence is open every day 10am –Derby Arms, Caergwrle t: 01978 760733premises. Ingredients are of the highestMold : 3rd Sunday of every month,5pm and serves Fair Trade drinks,Bridge Inn, Caergwrle t: 01978 760977quality, with pork reared in Corwen and9am – 1pm.homemade soups, lunches and traditionalPicadilly Inn, Caerwys t: 01352 720284Johnstown.afternoon teas. North Wales RegionalRoyal Oak, Caerwys t: 01352 720269Organic Stores Farm ShopWinner True Taste of Wales Awards.Fox and Grapes, Hawarden t: 01244 532565Swan’s Farm ShopDawn HughesThe Glynne Arms, Hawarden t: 01244 520323Ffrith Farm, Treuddyn, Mold, FlintshireBrooklyn Farm, Sealand Road, Deeside,The Old Hall CafeThe Blue Bell, Hawarden t: 01244 534885CH7 4LE t: 01352 770088CH5 2LQ t: 01244 881 209Wepre Park, Connah’s Quay t:01244Rainbow Inn, Gwernymynydd t: 01352 752 575www.swansfarmshop.co.ukDrop in or give us a ring to find out about812448Red Lion Inn, Llanasa t: 01745 854291Located on the farm, the shop is run by theour range of organic produce.84

Blas o Sir y FflintAr ôl cyrraedd pen eich taith beth amSpinning Wheel, Dobs Hill t: 01244 531068amrywiol a llawer mwy. Dewch i gerdded ar hyd yNorth Wales Buffalobryd o fwyd blasus yn un o dafarndai’rStables Bar, Plas Sychdynt: 01352 840577llwybr natur 3km o amgylch y fferm. Parcio amJohn a Wendy Sigworthsir. Mae’r tafarndai ar y rhestr isod i gydSun Inn, Eryrys t: 01824 780402ddimMidlist Farm, Helygain, CH8 8DHo fewn cyrraedd ein teithiau cerdded acWe Three Loggerheads Inn, nr Cadolet: 01352 781 695mae’r cyflenwyr i gyd yn cynnig ‘gwirt: 01352 810337Siop Fferm Ystâd PenarlâgBusnes teuluol sy’n magu byfflos d r ar lethrauflas’ Sir y Fflint.White Horse Inn, Cilcain t: 01352 740142Ffordd Caer, Penarlâg, Sir y Fflintmynydd Helygain. Mae darnau o gig tyner aWhite Lion Inn, Yr Hob t: 01978 760 572CH5 3FB t: 01244 533 442blasus ar gael gan gigydd y fferm, sydd wedi ennillTafarndaiY Dderwen Royal Oak, Hendre t: 01352 741466www.hawardenestate.co.uksawl gwobr. Hefyd, gwerthir cig yr yn a fu’n poriBlack Lion Inn, Babell t: 01352 720239Ye Old Castle Inn, Caergwrle t: 01978 769236Enillodd wobr ‘Adwerthwr y Flwyddyn Gwir Flasar y caeau a’r moch a fagwyd yn yr awyr agored.Blue Bell Inn, Helygain t: 01352 780309Ye Olde Talbot Inn, Cymau t: 01978 761410Cymru’ yn ’08 a ’09. Mae wedi ymrwymo iBluebell Pub, Ffrith t: 01978 755672Boot Inn, Llaneurgain t: 01352 840247Cynnyrch lleolwerthu bwyd o safon ac i gefnogi cynhyrchwyr oGymru. Mae’r siop fferm hon wedi’i lleoli yngAnn BusbyPicl, siytni a jeli sawrusBritannia Inn, Halkyn t: 01352 780272Annie’s patisserienghanol perllan ac mae’n gwerthu cig a bara ffres39 Parc Dewi Sant, LlaneurgainColomendy Arms, Cadole t: 01352 810217Uned 36, Ystâd Ddiwydiannol Manor, y Fflinta danteithion amrywiol, mae yno lecyn chwarae,CH7 6DR t: 07786 560 567Crooked Horn, Brynffordd t: 01352 710761CH6 5UY t: 01352 763562siop anrhegion a pharcio am ddim, yn ogystal â’rFfoniwch Ann i gael rhagor o wybodaeth am eiCross Foxes, Nannerch t: 01352 741293james@annespatisserie.co.ukffrwythau a’r llysiau y byddech yn disgwyl euchynnyrch cartref a ble y gallwch eu prynu.Cross Keys, Llanfynydd t: 01978 760333www.annespatisserie.co.ukgweld mewn siop fferm dda.Cross Keys, Sychdyn t: 01352 753 582Rydym yn pobi ac yn paratoi amrywiaeth oCaffi FlorenceCrown Inn, Licswm t: 01352 781112bwdinau, bwydydd melys a chacennau i ddathluMarchnad Ffermwyr CelynParc Gwledig Loggerheads, ger CadoleCrown Inn, Trelawnyd t: 01745 571989achlysuron arbennig ar gyfer gwestai a bwytai, acCysylltwch â Mary North ar 01352 780 660t: 01352 810397Downing Arms, Bodfari t: 01745 710265ar gyfer y cyhoedd. Rydym yn defnyddio cynnyrchY cynnyrch mwyaf blasus, ffres a lleol yn Sir yMae Caffi Florence ar agor bob dydd 10am-5pmEagle and Child Inn, Gwaenysgorlleol a siocled masnach deg ac mae’n cynnyrchFflint. Gwerthir y cynnyrch mewn tri lle: Eglwys yac mae’n gwerthu diodydd Masnach Deg, cawlt: 01745 856391wedi ennill ‘Gwobr Gwir Flas Cymru’.Santes Fair, Stryd y Brenin, yr wyddgrug: y dyddcartref, prydau bwyd a the traddodiadol. EnillyddGarth Mill, Fyynnongroyw t: 01745 560141Sadwrn cyntaf ym mhob mis, 9am - 2pm.Gwobr Rhanbarth Gogledd Cymru Gwir FlasGlan yr Afon Inn, Dolphin t: 01352 710052J HulsonsCanolfan Arddio Grosvenor, Hen ffordd Wrecsam,Cymru.Llyn y Mawn Inn, Brynford t: 01352 714367Stryd Wrecsam, yr Wyddgrug CH7 1ETPulford, Swydd Gaer: yr ail ddydd Gwener ymMiners Arms, Maeshafn t: 01352 810464t: 01352 753112mhob mis, 10am - 3pm.Chaffi’r Hen BlasdyMiners Arms, Rhes y Cae t: 01352 781271Siop boblogaidd sy’n gwerthu bwyd lleol, ac ynColeg Garddwriaeth Cymru, Llaneurgain, yrParc Gwerpa, Connah’s Quay t:01244Ye Olde Castle Inn, Caergwrle t: 01978 769236gwneud pastai a phrydau sawrus arbenigol ar yWyddgrug: y trydydd dydd Sul ym mhob mis,812448Crown Inn, Caergwrle t: 01978 760302safle. Defnyddir cynhwysion o’r safon orau, a9am – 1pm.Halfway Inn, Caergwrle t: 01978 760521daw’n porc o foch a fegir yng Nghorwen aDerby Arms, Caergwrle t: 01978 760733Johnstown.Siop Fferm Organic StoresBridge Inn, Caergwrle t: 01978 760977Dawn HughesPicadilly Inn, Caerwys t: 01352 720284Swan’s Farm SiopBrooklyn Farm, Ffordd Sealand, Glannau DyfrdwyRoyal Oak, Caerwys t: 01352 720269Ffrith Farm, Treuddyn, yr Wyddgrug, Sir y FflintCH5 2LQ t: 01244 881 209Fox and Grapes, Penarlâg t: 01244 532565CH7 4LE t: 01352 770088Fferm frithyll fechan mewn lleoliad gwledig lleThe Glynne Arms, Penarlâg t: 01244 520323www.swansfarmshop.co.ukmegir brithyll mewn pyllau dwr ffynnon naturiol.The Blue Bell, Penarlâg t: 01244 534885Mae’r siop ar safle’r fferm a chaiff ei rhedeg gan yDewch i bysgota neu i ymlacio yn ein caffi.Rainbow Inn, Gwernymynydd t: 01352 752 575teulu ac mae’r detholiad rhagorol o fwydydd aRed Lion Inn, Llanasa t: 01745 854291werthir wedi ennill sawl gwobr. Gwerthir cigRed Lion, Llaneurgain t: 01352 842011eidion a chig oen a gynhyrchir ar y fferm, porc,Rock Inn, Lloc t: 01352 710049wyau a chywion ieir lleol, ynghyd â phastai cartref85

After your fantasticwalk, why not...Ar ol eich taith gerddedwych, beth am…

Further InformationMwy o WybodaethHelp us to keep up to dateThe greatest care has been taken to compile the walks in thispublication. However, Flintshire's countryside is a living, workinglandscape. Footpaths can change, stiles are replaced, housing is builtand field boundaries alter. Whilst the authors accept noresponsibility for any route changes that occur, we would begrateful for feedback so that we can keep future reprints up todate. Send your comments to: Flintshire Countryside Service, c/oWepre Park Visitor Centre, Connah's Quay, Flintshire CH5 4HL oruse countryside@flintshire.gov.ukReporting serious route problemsIn both Denbighshire and Flintshire, their respective Rights of WayOfficers have overall responsibility for maintaining the routenetwork, and keeping paths open and accessible.Flintshire County Council – 01352 752121Denbighshire County Council – 01824 706000Maps to useThe walks in this booklet are covered by the Ordnance SurveyExplorer 256, 265 and 266.AcknowledgementsGrateful thanks to the manyenthusiastic volunteers whogave their time and effort tocheck the routes for us, andwithout whom this guidewould not have beenpossible. Many thanks toEileen Hird, Eldryd andMargaret Ankers, BrianBennett, Jayne Brereton, JoDanson, Jim Irvine, Ian Kelly,Clive and Lisa Menzies, ColinSutton, John Roberts, HowardWhite and Ron Williams.Helpwch ni i sierhau body wyboddaeth yn gyfredolLluniwyd y teithiau cerdded sydd yn y llyfryn hwn gyda gofal mawr.Ond tirwedd sy'n fyw, sy’n gweithio ac yn newid o hyd yw cefngwlad Sir y Fflint. Efallai bydd y llwybrau a'r camfeydd yn newid,tai newydd yn cael eu codi, a ffiniau'n symud. Er nad yw'r awduronyn derbyn unrhyw gyfrifoldeb am newidiadau all ddigwydd ar yllwybrau, buasem yn dra diolchgar ichi am adborth er mwyn innigadw'r adargraffiadau'n gyfredol. Anfonwch eich sylwadau at: ySwyddog Gwasanaethau Ymwelwyr, Gwasanaeth Cefn Gwlad Sir yFflint, gofal Canolfan Croeso Parc Gwepra, Connah's Quay, Sir yFflint CH5 4HL neu ewch i countryside@flintshire.gov.ukAdrodd am drafferthion difrifol ar y llwybrYn Sir Ddinbych a Sir y Fflint, Swyddogion Hawliau Tramwy sydd â’rcyfrifoldeb cyffredinol a am gynnal a chadw'r rhwydwaith llwybrau,a'u cadw ar agor ac yn hygyrch.Cyngor Sir y Fflint – 01352 752121Cyngor Sir Ddinbych – 01824 706000Pa fapiau i'w defnyddioCeir yr holl deithiau cerdded sydd yn y llyfryn hwn yn y mapiauArolwg Ordnans Explorer 256, 265 a 266.CydnabyddiaethauDiolch yn ddiffuant i'r nifer owirfoddolwyr brwd aroddodd o'u hamser a'uhymdrech i wirio'r llwybrau.Heb eu cymorth ni fyddai'rarweiniad hwn yn bosib.Diolch o galon i Eileen Hird,Eldryd and Margaret Ankers,Brian Bennett, JayneBrereton, Jo Danson, JimIrvine, Ian Kelly, Clive andLisa Menzies, Colin Sutton,John Roberts, Howard Whiteand Ron Williams.87

‘Rural Walks in Flintshire’has been produced byFlintshireCountrysideService'Cerdded yng Nghefn GwladSir y Fflint'Cynhyrchwyd gan wasanaethCefn GwladSir y FflintHelping you to enjoy ourcountryside and wildlifeby• managing sensitive wildlife areas• working with communities and landowners• encouraging understanding & awareness• providing a ‘best value’, high quality service...Enjoy your walk!I’ch helpu chi i fwynhau cefn gwlada bywyd gwyllt ein hardal drwy:• reoli’r ardaloedd bywyd gwyllt sydd dan fygythiad• cydweithio â chymunedau a thirfeddianwyr• hybu dealltwriaeth a chodi ymwybyddiaeth• darparu gwasanaeth o safon ac sy’n cynnig ‘gwerthgorau’...Mwynhewch y cerdded!t: 01244 814 931e: countryside@flintshire.gov.uk