Elementy analizy tensorowej - Uniwersytet Jagielloński

1.8. Notacja 371.8. NotacjaW książce stosujemy oznaczenia przyjęte w podręcznikach klasycznego rachunkutensorowego, gdyż są one najbardziej praktyczne. Współrzędne w dowolnejmapie na rozmaitości oznaczamy x i , gdzie i = 1,2,... ,n oraz n jest wymiaremrozmaitości. Numer współrzędnej zapisujemy jako indeks górny (zwanykontrawariantnym), co początkowo może mylić się z potęgą liczby x, jednakpotęgi różne od kwadratowej występować będą sporadycznie, a zalety tego zapisustaną się oczywiste, gdy przejdziemy do transformacji tensorów. Rachunektensorowy bazuje na algebrze liniowej, w której mamy do czynienia z macierzamio wielu wskaźnikach pisanych jako górne lub dolne (kowariantne), np. A ijk ,B ijkl . Indeksy oznaczone literami i, j, k, l, ... zawsze przebiegają wartości od1 do n. Oprócz zwykłych macierzy (tablic kwadratowych n × n) o elementachA ij oraz B ij będziemy zatem rozważać macierze, których elementy A ijktworzą układ „sześcienny” n × n × n oraz, ogólniej, tworzące k–wymiarowyukład macierze o elementach A i1i 2...i k(elementów tych jest n k ), gdzie k > 2jest dowolną liczbą naturalną. Jak zobaczymy dalej, macierze te są uporządkowanymizbiorami składowych tensorów na rozmaitości. Elementy macierzy(A ij ) i (A ij ) mają te same wartości, natomiast macierze te reprezentują różnetensory, mają bowiem odmienne prawa transformacyjne. Będziemy zajmowaćsię też macierzami mieszanymi o elementach T i1i2...i k j1j 2...j m, k,m 1, w którychkolejność indeksów górnych i dolnych jest ważna, tj. T i j ≠ T j i . Zapis T i jjest niejednoznaczny i nie należy go stosować; wyjątkiem jest delta Kroneckeraδ i j (później poznamy inne wyjątki).Funkcję (odwzorowanie) f z argumentem (punktem) p oznaczamy zwyczajowof(p), jednak w pewnych sytuacjach ta notacja jest dwuznaczna i abywyeksponować argument, będziemy pisać f| p. Pochodne cząstkowe wielkościT względem współrzędnych x i będziemy zapisywać w postaci uproszczonej∂T∂x i ≡ ∂ iT ≡ T ,i ;notacja ta sygnalizuje, że pochodna cząstkowa wprowadza indeks kowariantny.Operacje wykonywane na macierzach tensorów są najczęściej wieloliniowei polegają na mnożeniu macierzy lub braniu ich śladu, co sprowadza się dozsumowania od 1 do n po wybranej parze lub kilku parach indeksów. Abyotrzymany w ten sposób obiekt był tensorem, czyli miał poprawne własnościtransformacyjne, sumowanie jest zawsze po jednym indeksie kontrawariantnymi jednym kowariantnym w danej parze.Pisanie znaków wielokrotnych sum wydłuża wzory i zmniejsza ich czytelność,toteż przyjmujemy konwencję sumacyjną Einsteina: jeżeli w jakimśwyrażeniu występuje para jednakowych indeksów, jeden górny i jeden dolny, topo tych indeksach należy wykonać sumowanie,a i b i := a 1 b 1 + a 2 b 2 + ... + a n b n ,