Pobierz PDF - Muzeum Technik Ceramicznych

Żydzi w Kole do końca XVIII wieku11Pozycję społeczną Żydów określały przywileje królewskie oraz ustawodawstwosejmowe i synodalne. W 1496 r. zakazano zapożyczania się polskiejszlachty u Żydów 13 . Konstytucja Sejmu piotrkowskiego z 1538 r. wyraźniezakazała powierzania Żydom zyskownych dzierżaw majątków państwowych.Mogli jednak nimi zarządzać w imieniu szlacheckich dzierżawców 14 .Żydzi płacili takie same podatki jak pozostali mieszkańcy (pogłównegeneralne i podymne). Specjalną opłatą było pogłówne żydowskie, którepłacili od 1552 r. 15 Poza pogłównym nękały ich co jakiś czas podatkinadzwyczajne związane z wojnami. Opłacali się także władzom miejskimi właścicielom dóbr, w których mieszkali.Pierwsza wzmianka o kolskich Żydach pochodzi z 1432 r. Wówczasto niejaki Lochman, Żyd kolski, procesuje się z Janem, synem Mrokotyz Janiszewa 16 . Tegoż starozakonnego widzimy w tej samej sprawie sądowejw 1434 r. 17 Gmina kolska nie jest wymieniona w najstarszym rejestrzeosiedli żydowskich z 1507 r. płacących taksę koronacyjną 18 . Są natomiastPyzdry (wpłaciły 4 floreny) i Kalisz (35 florenów). Brak Koła można wytłumaczyćw ten sposób, że do rejestru trafiała jedynie gmina odpowiedzialnaza uiszczenie całej zebranej sumy. Po prostu kilka ośrodków opłacało tenpodatek wspólnie 19 . Wiemy, że dochody z cła w Kole były przedmiotemkrólewskiej dzierżawy. W 1504 r. król Aleksander Jagiellończyk przedłużana kolejne trzy lata m.in. dzierżawę kolskiego cła dla Żydów łęczyckich,braci Mojżesza i Jakuba, ustanowioną przez króla Jana Olbrachta 20 . 29 maja13Ibidem.14Ibidem, s. 21–22.15J. Krupa, Żydzi w Rzeczypospolitej w czasach Augusta II (1697–1733), Kraków 2009, s. 108.16Księgi ziemskie konińskie (dalej cyt. KZK), z. 3, k. 191. Błędny jest podnoszony w literaturze rok1429 jako data pojawienia się po raz pierwszy w źródłach przedstawicieli ludności mojżeszowejw Kole, np.: Z. Guldon, J. Wijaczka, Osadnictwo żydowskie w województwach poznańskim i kaliskimw XVI–XVII wieku, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, nr 2–3 (1992), s. 68.17KZK, z. 4, k. 24.18M. Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce z 1507 r., „Biuletyn Żydowskiego InstytutuHistorycznego”, nr 3 (1974), s. 11–15.19H. Zaremska, Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina krakowska, Warszawa 2011, s. 243.20Matricularum Regni Poloniae Summaria, t. 3, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1908, s. 106.