ðối chiếu ngữ nghĩa từ ðịa phương với từ toà n dân: một ... - Trang chủ

loại các vùng phương ngữ, phần nhiều là tập trung miêu tả ngữ âm [3; 5; 6; 7; 10; 16;…]. Đốichiếu ngữ nghĩa của từ địa phương chưa được chú ý nhiều cũng do nhiều nguyên nhân. Thực tếcho thấy, xét về đồng đại, sự khác biệt chủ yếu và dễ thấy nhất, có tính chất trên bề mặt, giữaphương ngữ với ngôn ngữ toàn dân là về ngữ âm. Nếu như sự khác nhau biểu hiện ở ngữ âm, ítnhiều có tính chất tường minh, dễ thấy thì sự khác nhau về ngữ nghĩa của từ phương ngữ là ở bềsâu, không hiện hữu, rất khó nắm bắt. Đây có lẽ cũng là một nguyên nhân làm cho ngữ nghĩa củatừ địa phương ít được đào sâu. “Đối chiếu ngữ nghĩa là một nội dung lí thú nhất, nhưng khó nhấtbởi nghĩa của từ là một vấn đề phức tạp, trừu tượng,… là tổng hợp của nhận thức thế giới kháchquan…” [8, 6] của một cộng đồng, gắn với tư duy văn hóa, tâm lý – xã hội của người dùng.Cũng là đối chiếu ngữ nghĩa nhưng đối chiếu ngữ nghĩa của từ địa phương với từ toàn dân khóxác lập kiểu loại tương đương, tương ứng một cách hệ thống như đối chiếu ngữ nghĩa giữa cácngôn ngữ. Đối chiếu nghĩa từ địa phương còn có cái khó nữa, nếu không phải là người sinh ralớn lên có thói quen sử dụng từ ngữ địa phương trong vùng phương ngữ đó thì khó cảm nhậnđược những nét khác biệt tinh tế của từ. Cho nên có thể nói, đối chiếu nghĩa của từ địa phươngcó nét đặc thù.3. Về đối tượng, phạm vi đối chiếu ngữ nghĩa từ địa phương là đối chiếu trên những lớp loại,phạm vi, phương diện nào? Vấn đề thoảng nhìn thì có thể trả lời không khó nhưng đi vào thực tếđối chiếu ngữ nghĩa từ địa phương mới thấy phức tạp. Tính phức tạp của đối chiếu ngữ nghĩa từđịa phương trước hết là do thuộc tính của đối tượng. Phương ngữ là hệ thống biến thể của ngônngữ toàn dân nhưng nếu như sự biến đổi ngữ âm của phương ngữ là có tính hệ thống mang tínhquy luật thì sự biến đổi từ vựng ngữ nghĩa lại không tạo thành lớp loại rõ ràng. Người ta có thểlập thành hệ thống các dãy tương ứng ngữ âm (về âm đầu, âm cuối, vần, thanh điệu) giữaphương ngữ với ngôn ngữ toàn dân nhưng về nghĩa lại không thể tiến hành như vậy. Như đã nói,nói tới nghĩa là nói tới cái thuộc tinh thần, liên quan tới các nhân tố trong và ngoài ngôn ngữ nhưnhận thức, tâm lý, văn hóa, thói quen xã hội của cộng đồng ngôn ngữ. Nói như vậy không phải làkhông thể xác định đối tượng và phạm vi đối chiếu từ vựng - ngữ nghĩa. Theo chúng tôi, đặt từđịa phương trong sự đối sánh với từ toàn dân về âm và nghĩa, có thể có hai cấp độ và mức độphạm vi đối chiếu ngữ nghĩa từ địa phương. Đối chiếu nghĩa của từ địa phương với từ toàn dântheo các lớp loại và đối chiếu nghĩa của từ địa phương với từ toàn dân theo từng đơn vị tách rời.Cũng nhằm chỉ ra điểm giống và điểm khác biệt giữa từ địa phương và từ toàn dân nhưng haicách đối chiếu vừa nêu có mục đích và cách thức tiến hành riêng.3.1. Đối chiếu ngữ nghĩa từ địa phương theo các lớp loạiĐối chiếu ngữ nghĩa từ địa phương với từ toàn dân là đối chiếu từ vựng – ngữ nghĩa. Chonên, về lý thuyết, có thể đối chiếu ngữ nghĩa từ địa phương theo các lớp loại khác nhau tùy theotiêu chí tập hợp các lớp, nhóm từ vựng đó. Có thể đối chiếu ngữ nghĩa của từ theo nhóm phạm vibiểu nghĩa, theo trường từ vựng ngữ nghĩa, theo quan hệ ngữ nghĩa (đa nghĩa, đồng nghĩa, tráinghĩa,…), theo loại cấu tạo,… Đỗ Hữu Châu, trong Giáo trình Việt ngữ - tập II (Từ hội học)(1961), chia từ địa phương thành 4 loại, về sau trong giáo trình Từ vựng – ngữ nghĩa tiếng Việt(1981), ông lại gộp thành 3 loại (a) Những đơn vị từ vựng chỉ những hiện tượng, những sựvật…trong đời sống bình thường. b) Những đơn vị từ vựng có ý nghĩa khác nhau nhiều hay ítkèm theo sự khác nhau về ngữ âm nhiều hay ít. c) Các từ địa phương có hình thức ngữ âm khácnhau nhưng nghĩa có bộ phận giống nhau, có bộ phận khác nhau). Về cách phân loại, như Giáosư nói: “Trên đây là những loại từ địa phương chính do đối chiếu từng từ một riêng rẽ mà thấy”[2, 262]. Một cách làm khác, đối lập từ địa phương và từ toàn dân về âm và nghĩa có thể đốichiếu ngữ nghĩa từ địa phương theo các lớp loại từ vựng. Theo cách làm này, trong giáo trình Từ