Dyplomacja woj<strong>sk</strong>owaw okresie międzywojennymi w latach okupacji niemieckiej22Wersal<strong>sk</strong>i traktat pokojowyz 1919 r. zakazywałpokonanym w I wojnieświatowej państwomcentralnym wysyłania zagranicę misji woj<strong>sk</strong>owych.Inne państwa natomiastznacznie rozbudowały powojnie sieć ataszatów woj<strong>sk</strong>owych.Zakaz utrzymywaniaattaché woj<strong>sk</strong>owychprzez państwa pokonanew I wojnie został zniesionypra ktycznie dopiero w koń -cu lat 20., jednak Niemcywysłały swoich pierwszychattaché woj<strong>sk</strong>owych zagranicę dopiero w 1933 r.W latach międzywojennychattaché woj<strong>sk</strong>owi wykorzystywanibyli także donegocjacji oraz kontrolii nadzoru porozumień rozbrojeniowych,a także doprowadzenia dochodzeńw przypadkach sytuacjikonfliktowych i incydentówwoj<strong>sk</strong>owych.Przyjmując pierwszegoniemieckiego attaché woj<strong>sk</strong>owegow Polsce, marszałekPiłsud<strong>sk</strong>i oświadczył,że w zasadzie jest przeciwnyjego misji i uważa zanie dopuszczalne jego bezpośredniestosunki z woj<strong>sk</strong>iem(S. Sawicki: Instytu -cja attaché woj<strong>sk</strong>owego;Zeszyty <strong>Na</strong>ukowe ASWnr 39 z 1985 r. str. 186).Wzrost znaczenia sił powietrznychw czasie I wojny,jak i po niej, spowodowałpojawienie się nowejinstytucji attaché lotniczego,wysyłanego w celu studiowaniaproblemów związanychz tą specjalnością.W połowie lat 30. attachéwoj<strong>sk</strong>owi w wielu stolicachzaczęli tworzyć odrębnykorpus attaché woj<strong>sk</strong>owychoraz wybieraćswojego dziekana. Władzepaństwa pobytu zaczęłynatomiast przydzielać takiemukorpusowi opiekuna,którym był oficer, mającyza zadanie dostarczanieattaché woj<strong>sk</strong>owym określonychinformacji i opiekowaniesię nimi.W okresie poprzedzającymwybuch II wojny świa -towej, jak i w trakcie jejtrwania coraz więcej attachéwoj<strong>sk</strong>owych było oficeramisłużb technicznych,przy czym najliczniejszągrupę stanowili oficerowieartylerii. Przygotowania wojenne,czynione przez poszczególnepaństwa, spowodowałydalszy wzrost znaczeniaattaché woj<strong>sk</strong>owychwśród dyplomatów. Z dru -giej zaś strony niektóre państwaograniczyły swobodęporuszania się attaché woj<strong>sk</strong>owychpo terytoriumswoich krajów. Dla attachéwoj<strong>sk</strong>owych państw zaprzyjaźnionychi neutralnych organizowanowycieczki poterytorium państw zajętych.I tak np. Niemcy w 1941 r.zorganizowali taką wycieczkędo państw podbitych, tj.Pol<strong>sk</strong>i, Danii, Belgii i Ho lan -dii. Nie zapraszano już wówczasattaché woj<strong>sk</strong>owych napola walk, jak to miało <strong>miejsce</strong>jeszcze w czasie I wojnyświatowej. W momenciewybuchu wojny państwaw niej zaangażowane wycofałyswych attaché woj<strong>sk</strong>owychz Niemiec. Wyjątkiembyła Jugosławia, której attachéwoj<strong>sk</strong>owego Niemcy niewypuścili, lecz osadziliw obozie koncentracyjnym.Pol<strong>sk</strong>iego attaché woj<strong>sk</strong>owegow Niemczech do 1932 r.,płka Witolda Mo raw <strong>sk</strong>ie go,hitlerowcy zamordowali 1 listopada1944 r. w obozieMauthausen (L. Gondek –Wy wiad pol<strong>sk</strong>i w III Rzeszy1933-1939, Warszawa 1975,s. 70-71, inne źródła podająnatomiast datę 9 listopada1944 r.). <strong>Na</strong>tomiast niemieccyattaché woj<strong>sk</strong>owi w Oslowłączyli się do walki, obejmującdowództwo nadoddziałami inwazyjnymiw Nor wegii.<strong>Na</strong> okres II wojny światowejprzypada również mianowaniepierwszej kobietyna stanowi<strong>sk</strong>o w dyplomacjiwoj<strong>sk</strong>owej. Była nią mjr Flo -rencja Jepson, mianowanaw kwietniu 1944 r. zastępcąattaché woj<strong>sk</strong>owego USAw Londynie.Wśród wyższych dowódcówz okresu II wojny światowejdoświadczenie w pracyattaché woj<strong>sk</strong>owego mielinp. gen. Eisenhower, marszałekCzujkow (attachéwoj <strong>sk</strong>owy w Chinach), szefsztabu armii wło<strong>sk</strong>iej gen.Mar ras (attaché woj<strong>sk</strong>owyw Berlinie), szef sztabuwoj<strong>sk</strong> radzieckich na Dale -kim Wschodzie gen. Putnai inni.Okres II wojny światowejw sferze działalności attachéwoj<strong>sk</strong>owych charakteryzowałsię rozwojem pełnionychprzez nich funkcji.Dokonywało się to poprzezwzrost nakładanych na nichzadań wywiadowczo-rozpoznawczych,koalicyjne uzga -dnia nie przedsięwzięć woj<strong>sk</strong>owychoraz wymianę doświadczeńi informacji(S. Sa wicki – op. cit. str. 188).KRZYSZTOF JOŃCAZgodnie z życzeniem autora jegohonorarium zostanie przekazanena nagrody dla dzieci,które biorą udziałw konkursach „Monitora”JózefHieronimRetingerwspółtwórcazjednoczonejEuropy ➂1946czułem, że„Wrokujeszcze raznadeszła pora odnowieniastarań na rzeczzjednoczonej Europy” –odnotował w swympamiętniku JózefHieronim Retinger.MONITOR POLONIJNY
Pierwszym krokiem, który w tymkierunku uczynił, było wygłoszenie7 maja 1946 roku w londyń<strong>sk</strong>imKrólew<strong>sk</strong>im Instytucie Międzynaro -do wym odczytu, zatytułowanegoKontynent Europej<strong>sk</strong>i. Mówiąc o da -wnych podziałach w Europie, o problemachspornych między państwami,przypomniał wojenną inicjatywęgrupy małych i średnich państw, mającąpo uzy<strong>sk</strong>aniu niepodległości doprowadzićdo przezwyciężenia przyczynpowstawania sytuacji konfliktowych.Postulował o utworzenie w Eu -ro pie obszaru bez konfliktów. Po -wrócił do własnej, prezentowanejw czasie wojny koncepcji integracjieuropej<strong>sk</strong>iej, której podstawą powinnastać się współpraca gospodarcza.Kolejnym krokiem Retingera byłapodróż do Brukseli na spotkaniez bel gij<strong>sk</strong>im politykiem i ekonomistąPaulem van Zeelandem. Obaj panowieznali się jeszcze z wojennegoLondynu, kiedy to niejedną godzinęspędzili na dy<strong>sk</strong>usjach o przyszłej integracjieuropej<strong>sk</strong>iej. Paul van Zee -land podzielał poglądy Retingera; i onuważał, że droga do wspólnej Europypowinna zacząć się pokojową współpracągospodarczą. Dla swej idei pozy<strong>sk</strong>alidalszych zwolenników, m.in.P. H. Spaaka i P. Kerstensa, co umożliwiłoim utworzenie w czerwcu 1946roku Niezależnej Ligi WspółpracyGospodarczej z siedzibą początkowow Brukseli, a potem w Hadze. Prze -wo dniczącym nowo powstałej organizacjizostał van Zeeland, zaś Retin -ger pełnił w niej funkcję sekretarza.Dzięki jego wręcz nieprawdopodobnejaktywności kolejne oddziałyLigi powstały w Holandii, Francji,Wielkiej Brytanii, Szwecji i w Austrii.Nie udało mu się założyć oddziałóww Szwajcarii i w Portugalii. WkrótceLiga była obecna niemal we wszystkichpaństwach Europy Zachodniej,w tym także we Włoszech. Prawdzi -wym sukcesem zakończyła się wizytaRetingera w Stanach Zjednoczonych,gdzie dla idei integracji na baziewspółpracy gospodarczej pozy<strong>sk</strong>ałnajwiększych potentatów gospodarczych,takich jak Rockefellerowie,Alfred Swan, Charles Hook, WiliamWiseman czy Georg Franklin. Wszy -GRUDZIEŃ 2012scy oni zdecydowanie poparliLigę i weszli w <strong>sk</strong>ładKomitetu na rzecz Zje -dno czonej Europy, powstałegojuż po wizycieRetingera.Retinger zakładał możliwośćobjęcia działalnością Ligi takżepaństw Europy Środkowej i Wscho -dniej, znajdujących się w radzieckiejsferze wpływów, czemu dał wyraznie tylko w deklaracji programowejJedność kontynentu, ale równieżw pamiętnikach, pisząc: „Nigdy niemyśleliśmy o jedności Europy – szczególniew dziedzinie gospodarczej –jako obejmującej jedynie zachodniączęść kontynentu. Uważaliśmy (moimzdaniem słusznie), że należy dążyćdo tego, aby zarówno wschodnia, jaki zachodnia Europa współpracowałydla dobra całego kontynentu”. Planyte nie powiodły się; ani w Polsce, aniw Czechosłowacji nie powstały oddziałyLigi. Nie udało się też założyćich na Bałkanach.Niezależna Liga Współpracy Go -spo darczej nie była w drugiej połowielat 40. XX wieku jedyną organizacjąpropagującą integrację. W Euro -pie, która policzyła swych martwychi zbilansowała wojenne straty materialne,obserwować można było w tymczasie bardzo silne dążenia do utworzeniawspólnoty, która byłaby korzystnanie tylko dla powojennej odbudowy,ale w przyszłości potrafiłabyzapobiegać konfliktom. Winston Chur -chill na inauguracji roku akademickiego1946/1947 w Szkole Politechni -cznej w Zurichu wzywał do utworzeniaStanów Zjednoczonych Europyi wkrótce utworzył w WielkiejBrytanii Ruch Zjednoczonej Europy,któremu przewodniczył, zaś jego zięćDuncan Sandys, poseł partii konserwatywnej,został sekretarzem tegożruchu. W Amsterdamie działała UniaFederalistów Europej<strong>sk</strong>ich, a weFran cji Francu<strong>sk</strong>a Rada ZjednoczonejEuropy.Wielość nowo powstałych organizacjipotwierdzała popularność ideiintegracji, ale równocześnie osłabiała<strong>sk</strong>uteczność ich działania, co wcześniedostrzegł Retinger, który przedstawiłSandysowi projekt zjednoczeniaeuropej<strong>sk</strong>ich organizacjiprointegracyjnych. Uzy<strong>sk</strong>aw -szy akceptację tak Sandysa, jaki Churchilla, doprowadził dotego, że 20 czerwca 1947 rokuw jednej z pary<strong>sk</strong>ich restauracjiprzy Champs Elysees spotkalisię przedstawiciele różnych organizacjii powołali Komitet Koordy -nacyjny Ruchów na rzecz JednościEuropej<strong>sk</strong>iej. Jego honorowym przewodniczącymzostał Churchill, przewodniczącymSandys, a honorowymsekretarzem Retinger. Sandys i Retin -ger stanęli również na czele Komi -tetu Wykonawczego, którego najważniejszymzadaniem było przygotowaniei zorganizowanie międzynarodowegokongresu zjednoczeniowego.Udało im się pozy<strong>sk</strong>ać poparcie wielurządów, znanych osób, organizacji,instytucji, w tym także kościelnych.Idei integracji europej<strong>sk</strong>iej nie poparliprzywódcy brytyj<strong>sk</strong>iej Partii Pracy,uważający, że działania Churchillai Sandysa są chwytem przedwyborczym,mającym zapewnić konserwatystomwzrost poparcia w wyborach.Kongres Europej<strong>sk</strong>i, popularniezwany kongresem ha<strong>sk</strong>im, odbył sięw dniach 7–10 maja 1948 roku w gma -chu parlamentu holender<strong>sk</strong>iego w Ha -dze. Uczestniczyło w nim ponad 800delegatów stowarzyszeń działającychna rzecz integracji. W obradach brałoteż udział wielu wybitnych polityków,byłych i aktualnych premierów,ministrów, ekonomistów, naukowców,ludzi kultury, przedstawicielizwiązków zawodowych i kościołów.W charakterze obserwatorów byliw Hadze obecni również przedstawicielerządów emigracyjnych z krajówEuropy Środkowej i Wschodniej,a wśród nich Polacy – Edward Ra -czyń <strong>sk</strong>i i Stanisław Mikołajczyk.<strong>Na</strong> temat idei i sposobów integracjieuropej<strong>sk</strong>iej dy<strong>sk</strong>utowano w trzechkomisjach: politycznej, społeczno-gospodarczeji kulturalnej. <strong>Na</strong>jgorętszedy<strong>sk</strong>usje przebiegały w komisji politycznej;starli się tam zwolennicy radykalnychrozwiązań federalistycznychze zwolennikami umiarkowanejkoncepcji konfederacyjnej. Każdaz komisji opracowała rezolucję, zawierającąwnio<strong>sk</strong>i z dy<strong>sk</strong>usji. Do naj-23
Change language