Bu Sayının Teması Korku ve Kaygılarımız
5wus4E1rs
5wus4E1rs
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
BAŞARI KORKUSU:<br />
KENDİNİ SABOTE ETME DAVRANIŞINA<br />
PSİKANALİTİK AÇIDAN BAKIŞ<br />
Ayşegül ARACI İYİAYDIN<br />
Uzm. Psikolojik Danışman<br />
ODTÜ Geliştirme Vakfı Özel Lisesi<br />
Başarı korkusu, kişinin başarı motivasyonunu<br />
olumsuz yönde etkileyen bir ketlenme durumu<br />
olarak tanımlanabilir. Psikanalitik açıdan<br />
etiyolojisine bakıldığında, başarı korkusunun ortaya<br />
çıkışında kişinin ödipal dönem deneyimlerinin<br />
rolü oldukça aşikârdır. Elbette ki başka birçok<br />
faktör kişinin başarı korkusuna zemin hazırlamış<br />
olabilir. Ödipal öncesi dönem, kardeş rekabeti <strong>ve</strong><br />
kültüre özgü tutumlar bunlardan bazılarıdır. <strong>Bu</strong> yazı<br />
kapsamında, daha çok ödipal dönemin etkilerinden<br />
söz etmek amaçlanmıştır.<br />
Kazanma, kaybetme, başarma <strong>ve</strong> rekabet gibi<br />
kavramların kökeni ödipal döneme dayanır. Çocuk<br />
bu dönemde karşı cins ebe<strong>ve</strong>ynin sonsuz onayını,<br />
sevgisini <strong>ve</strong> hayranlığını kazanmak amacıyla aynı<br />
cins ebe<strong>ve</strong>yni ile rekabet etme ihtiyacı duyar. Ancak<br />
burada bir çelişki de yaşar. Karşı cins ebe<strong>ve</strong>ynin<br />
sevgisini kazanma, aynı cins ebe<strong>ve</strong>ynin ona yönelik<br />
yıkıcılığını, zarar <strong>ve</strong>rme ihtimalini de beraberinde<br />
getirebilir. Dolayısıyla bu tehditten kurtulmanın<br />
en garanti yolu aynı cins ebe<strong>ve</strong>ynle özdeşleşmek<br />
<strong>ve</strong> rekabeti sonlandırmaktır. Ancak ödipal<br />
dönem her zaman böyle bir seyir izlemeyebilir.<br />
Çocuk aynı cins ebe<strong>ve</strong>ynle girdiği rekabetten<br />
dolayı zarar görmüş de olabilir. <strong>Bu</strong> durumda<br />
çocuk için kazanmak, tehlikeye sebep olan bir<br />
deneyim olarak kodlanabilir. Böyle bir mental<br />
kategori, çocuğun gelecekte kendi cinsinden<br />
kişilerle gireceği rekabet ilişkilerinde başarıyı<br />
kazanmakla, kazanmayı da tehlike ile bilinçdışı bir<br />
şekilde özdeşleştirmesine yol açabilir. Aynı cins<br />
ebe<strong>ve</strong>ynle ilişkide rekabetçi <strong>ve</strong> atılgan bir tutum<br />
sergilemek hadım edilme (kastrasyon) riskini taşır.<br />
Dolayısıyla da rekabeti kazanma fantazisi ya da<br />
düşüncesi çocukta yoğun suçluluk duygularına<br />
sebebiyet <strong>ve</strong>rebilir. Kaçınılmaz olarak, kişinin ileriki<br />
yaşamda karşılaştığı rekabet <strong>ve</strong> başarı durumları,<br />
çocuklukta bitirilmemiş ödipal meselenin aktarım<br />
nesneleri olarak karşısına çıkacaktır. <strong>Bu</strong> durumun<br />
yaratacağı kaygıyı engellemenin en ekonomik<br />
yolu da savunma amaçlı ketlenme (inhibisyon)<br />
olacaktır. Kimi zaman da ortada bir rakip ya da<br />
tehlike olmasa bile, ödipal dönemin bilinçdışı<br />
aktarımı olan ketlenme aracılığı ile kendini<br />
sabote edici davranışlarda bulunabilecektir.<br />
Kişinin kendini sabote edici davranışlarından<br />
en çok etkilenmeye meyilli yaşam alanları;<br />
romantik ilişkileri, akademik ya da iş hayatı <strong>ve</strong><br />
rekabete dayalı uğraşlarıdır (spor, oyun vb.).<br />
<strong>Bu</strong> alanlardaki ketlenmeler, başarı korkusunun<br />
temel göstergeleridir. Ketlenmelerin yol açtığı<br />
ikincil sonuçlar (semptomlar) da söz konusu<br />
olabilir. İkincil semptomlar; kişinin başına gelen<br />
bu duruma bir açıklama getirmesi <strong>ve</strong> bu durumla<br />
başa çıkabilmesine hizmet eden çabalarıdır.<br />
Depresyon, madde kullanımı, yansıtma <strong>ve</strong> inkâr<br />
mekanizmalarına başvurma, kendini değersiz<br />
hissetme, düşük özsaygı, ketlenmelerin ortaya<br />
çıkardığı ikincil sonuçlara örnek olabilir.<br />
Romantik ilişkiler ödipal olguyu hatırlatan,<br />
canlandıran bir nitelik taşır. <strong>Bu</strong> sebepten dolayı,<br />
kendini sabote etme davranışı bu alanda daha sık<br />
görülür. Örneğin romantik ilişkilerde ulaşılması<br />
mümkün olmayan yüksek standartlar koyarak,<br />
kendini daha önemli gördüğü işlerle meşgul ederek,<br />
uygunsuz bir şekilde davranarak terkedilmeye<br />
da<strong>ve</strong>tiye çıkararak ya da karşı tarafta sürekli kusur<br />
bulmaya meyilli olarak tatmin edici olabilecek<br />
yakın bir ilişkiyi sabote edebilir. Ancak kişi bunları<br />
bilinçdışı düzeyde yaptığı için farkında değildir<br />
<strong>ve</strong> gelecekte ideal romantik ilişkiyi bulacağına<br />
inanmakla yetinebilir.<br />
28
Change language