Türkiye’de Alevilere Yönelik Hak İhlalleri

Türkiye’de Alevilere Yönelik Hak İhlalleri
Ayrımcılık
Ayrımcılığın Tanımı
Ayrımcılık; Medeni ve Sosyal Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 2. maddesi 3 , Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi’nin (AİHS) 14. maddesi 4 , AİHS Ek 12 No’lu protokolü 5 , Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi’nin
1. maddesi 6 ve Afrikalı İnsan ve Halkların Hakları Şartı’nın 2. maddelerince 7 men edilmiştir. Bu sözleşmeler
gibi çoğu uluslararası sözleşme, ayrımcılığı yasaklamış; fakat ayrımcılığın tanımını yapmamıştır (İdil Işıl Gül,
2011). Doktrinde ise ayrımcılık, “Genellikle ve en geniş manasıyla bir kişinin cinsiyeti, ırkı, ten rengi, dini ya
da inancı, siyasi görüşü, cinsel yönelimi, yaşı, engelli olması ya da milli, sosyal ya da etnik kökeni sebebi ile
başkalarından daha kötü muamele görmesi ve beraberinde gelen haksız muameledir. Ayrımcılık durumunda
kişi eşit koşullarda topluma katılamaz ve şartlardan yararlanamaz.” (Institute for Menneskerettigheder 2015)
Ayrımcılık genellikle doğrudan ve dolaylı ayrımcılık şeklinde sınıflandırılır.
Doğrudan Ayrımcılık: Bir kişi/grubun, ayrımcılığın yasaklandığı nedenlerden (dil, etnik köken, cinsel yönelim,
engellilik vs.) birine dayalı olarak insan hak ve özgürlüklerinden, aynı/benzer konumda olduğu diğer kişilerle
eşit bir şekilde yararlanmasını veya bunları kullanmasını engelleme/zorlaştırma niyet ya da etkisine sahip her
türlü fark, dışlama, sınırlama veya tercihtir. Örneğin Roman kökenli bir vatandaşın devlet memuru yapılmaması
ya da devlet tarafından işletilen bir lokantaya alınmaması buna örnek gösterilebilir (2011).
Dolaylı Ayrımcılık: Herkes için aynı şekilde geçerli ve görünüşte tarafsız olan, ancak bazı kişi ve gruplar
üzerinde diğerlerinden farklı olarak veya diğer gruplardan daha fazla olumsuz etkiler yaratan yasal düzenleme,
uygulama ve tedbirlerdir. 8 Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı’na göre; “farklı durumlarda olan kişilere
aynı şekilde muamele edilmesinden de ortaya çıkabileceği kabul edilmektedir.” AB Irk Eşitliği Yönergesinin
2(2)b maddesine göre ise; “Tarafsız gibi görünen bir düzenleme, ölçüt veya uygulama belli bir ırktan veya etnik
kökenden olan kişileri başkalarına kıyasla belirli bir dezavantaj içine sokuyorsa dolaylı ayrımcılık meydana
geldiği kabul edilecektir.”
3
Türkiye’de sözleşme 11.08.2003 tarihli Resmi Gazete ile yürürlüğe girmiştir. Türkiye bu sözleşmenin birkaç maddesine çekince
koyarak taraf olmuştur.
4
Ayrımcılık yasağı başlıklı madde “Bu sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya
diğer kanaatler, ulusal veya toplumsal köken, ulusal bir azınlığa aidiyet, servet, doğum başta olmak üzere herhangi başka bir duruma
dayalı hiçbir ayrımcılık gözetilmeksizin sağlanmalıdır.” şeklindedir. Türkiye bu sözleşmeye taraftır.
5
İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşmeye ek 12 numaralı protokoldür.
6
Haklara Saygı Gösterme Yükümlülüğü başlığı altındadır.
7
Madde 2: “Her birey bu şartta tanınan ve güvence altına alınan haklardan ve özgürlüklerden, ırk, etnik grup, renk, cinsiyet, dil, din,
siyasal ya da herhangi diğer görüş, uyrukluk ya da sosyal köken, servet, doğum ya da başka statü gibi herhangi ayrım olmaksızın
yararlanmaya hak sahibi olacaklardır.”
8
Ayrıntılı bilgi için ve diğer ayrımcılık çeşitleri için bk. Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı, 2010.
• 8