Wojsko i Technika Historia 6/2018

www.zbiam.pl 

Bell P-39 

Airacobra 

6/2018 

Listopad-Grudzień 

cena 18,50 zł (VAT 5%) 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 

W NUMERZE: 

Normandia 1944 r. 

British Army 

Szybkie uchwycenie Caen uniemożliwiało 

Niemcom manewrowanie 

siłami w Normandii, niemal 

wszystkie dobre drogi w rejonie 

przyczółków lądowania aliantów 

ogniskowały się bowiem w Caen, 

w amerykańskim sektorze podobną 

rolę odgrywało Saint-Lô… 

Oddziały RSI 

na przyczółku Anzio 

Niedługo po lądowaniu wojsk 

amerykańskich na przyczółku 

Anzio – Nettuno przywódca Włoskiej 

Republiki Socjalnej, Benito 

Mussolini, zwrócił się do marsz. 

Kesselringa z propozycją wysłania 

włoskich oddziałów Waffen SS 

do walki z aliantami... 

ISSN 2450-2480 Index 407739

Nie trać czasu, Zamów PRENUMERATĘ już dziś 

Prenumeratę zamów na naszej stronie internetowej 

www.zbiam.pl lub wpłać należność na konto bankowe 

nr 70 1240 6159 1111 0010 6393 2976 

Atrakcyjna cena, w tym dwa numery gratis! 

Pewność otrzymania każdego numeru 

w niezmiennej cenie 

E-wydania dostępne są 

na naszej stronie oraz 

w kioskach internetowych 

Wojsko i Technika: 

cena detaliczna 12,99 zł 

Prenumerata roczna: 130,00 zł 

Lotnictwo Aviation 

International: 



Wojsko i Technika Historia + numery specjalne: 

cena detaliczna 18,50 


Morze: 



Skontaktuj się z nami: office@zbiam.pl 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Biuro: ul. Bagatela 10/19 00-585 Warszawa

Szybkie uchwycenie Caen uniemożliwiało 

Niemcom manewrowanie 

siłami w Normandii, niemal 

wszystkie dobre drogi w rejonie 

przyczółków lądowania aliantów 

ogniskowały się bowiem w Caen, 

w amerykańskim sektorze podobną 

rolę odgrywało Saint-Lô… 

Niedługo po lądowaniu wojsk 

amerykańskich na przyczółku 

Anzio – Nettuno przywódca Włoskiej 

Republiki Socjalnej, Benito 

Mussolini, zwrócił się do marsz. 

Kesselringa z propozycją wysłania 

włoskich oddziałów Waffen SS 

do walki z aliantami... 

Vol. IV, nr 6 (20) 

Listopad-Grudzień 2018; Nr 6 

www.zbiam.pl 

Bell P-39 

Airacobra 


Listopad-Grudzień 

cena 18,50 zł (VAT 5%) 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 


W NUMERZE: 

Normandia 1944 r. 

British Army 

Oddziały RSI 


Na okładce: samolot myśliwski Airacobra. 

Rys. Rafał Zalewski 

ISSN 2450-2480 Index 407739 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 

Nakład: 14,5 tys. egz. 

Redaktor naczelny 

Jerzy Gruszczyński 

jerzy.gruszczynski@zbiam.pl 

Redakcja techniczna 

Dorota Berdychowska 

dorota.berdychowska@zbiam.pl 

Korekta 

Stanisław Kutnik 

Współpracownicy 

Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, 

Andrzej Kiński, Leszek Molendowski, 

Marek J. Murawski, Tymoteusz Pawłowski, 

Tomasz Szlagor, Maciej Szopa, Mateusz Zielonka 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Ul. Anieli Krzywoń 2/155 

01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

Ul. Bagatela 10/19 

00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Anna Zakrzewska 

anna.zakrzewska@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 


Reklamacje 


Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2018 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie 

opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych 

ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz 

na naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

spis treści 

BROŃ PANCERNA 

Jędrzej Korbal 

Czołgi rozpoznawcze TKS. Narodziny legendy 4 

BITWY I KAMPANIE 

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

Przełamanie niemieckiej obrony w Normandii: 

British Army, czerwiec-sierpień 1944 r. 18 

MONOGRAFIA LOTNICZA 

Leszek A. Wieliczko 

Samolot myśliwski Bell P-39 Airacobra 36 

LOTNICTWO 


Geneza Luftwaffe. Niemieckie lotnictwo wojskowe 

w latach 1935-1938 54 


Leszek Molendowski 

Cienka czarna linia. Oddziały RSI w walkach 

na przyczółku Anzio 70 

STULECIE ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI 

Tymoteusz Pawłowski 

Sprawa polska w czasach Wielkiej Wojny – część 4: 

decydujący rok 1920 86 

www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 3

Jędrzej Korbal 

Czołgi rozpoznawcze TKS 

Narodziny legendy 

Czołgi rozpoznawcze nazywane powszechnie tankietkami stanowią jeden z kamieni 

milowych w historii polskiej broni pancernej. Powstałe jako udoskonalony wariant 

angielskich pierwowzorów Carden-Loyd czołgi TK-3 oraz TKS były, jak można dziś 

przypuszczać, maksymalnym możliwym do osiągnięcia technicznym rozwinięciem tego 

typu wozu. Choć, z racji braku wieży, przez niektórych badaczy i pasjonatów, uznawane 

za niepełnowartościowe, polskie „czołżki” stały się bezsprzecznie głównym składnikiem 

pancernego potencjału II Rzeczpospolitej. Liczebnie wyraźnie przewyższając czołgi 

Vickers i 7TP wozy rodziny TK cieszyły się opinią sprzętu prostego w obsłudze, niezawodnego 

i mimo niewielkich gabarytów groźnego dla przeciwnika. 

Jak powstał polski czołg-legenda czyli TKS? Wydawać 

by się mogło, że w literaturze przedmiotu znajdziemy 

przynajmniej kilka wyczerpujących to zagadnienie opracowań, 

koncentrując swój wysiłek badawczy już tylko na detalach 

lub kwestiach drugoplanowych. Okazuje się jednak, 

że ogólnodostępne publikacje powielają w zasadzie bezwiednie 

znane od kilkudziesięciu lat fakty, czasem tylko i to najczęściej 

w charakterze ciekawostki, dodając kilka nowych 

informacji. Chlubnym wyjątkiem od tej reguły są artykuły autorstwa 

wieloletniego kierownika Muzeum Polskiej Techniki 

Wojskowej p. Mirosława Zientarzewskiego, który w oparciu 

o muzealny egzemplarz czołgu TKS podjął się próby odtworzenia 

jego historii. Dziś możemy pójść krok dalej i korzystając 

z szerszej kwerendy archiwalnej zdecydowanie rozwinąć znane 

już opracowania omawiając drobiazgowo niemal każdy rok 

funkcjonowania czołgów TKS w strukturach WP. 

Rok 1933 

Geneza historii polskiego „czołżka” sięga początku lat trzydziestych 

ubiegłego wieku, kiedy to paradoksalnie walcząc 

ze skutkami wielkiego kryzysu gospodarczego, WP jednocześnie 

podejmowało starania dotyczące rozbudowy i ulepszenia 

krajowego potencjału pancernego. Jedną z pierwszych 

wskazówek mówiących o formalnym rozpoczęciu prac 

4 

nad następcą czołgu TK-3 jest wydane jeszcze w 1932 r. zamówienie 

nr 285/32. Później, na mocy rozkazu Departamentu 

Zaopatrzenia Inżynierii (DepZaopInż.) MSWojsk. z 27 stycznia 

1933 r. została zawarta umowa nr 443/32-33.Panc dotycząca 

dostawy próbnej partii zmodernizowanych czołgów w ilości 

20 sztuk z blachami żelaznymi z terminem dostawcy ustalonym 

na 1 września tego roku. 4 marca 1933 r. kierownictwo 

Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii (WIBI) przesłało 

do szefa DepZaopInż. oraz kierownictwa Państwowych Zakładów 

Inżynierii (PZInż.) tymczasowe warunki techniczne 

nr 3026 na „Lekki czołg szybkobieżny T.K.” informując równocześnie, 

że stosowny zestaw nowych rysunków został już 

do PZInż. wysłany. 1 kwietnia 1933 r. na terenie Warsztatów 

Doświadczalnych PZInż. dokonano odbioru dwóch czołgów 

modelowych z silnikami Fiat 122 Jednym z nich był czołg TKS 

z żelaznym pancerzem określany jako „prototyp T.K.S.” prace 

nad nim ukończono 14 marca 1933 r. Pierwszy TKS był jednak 

hybrydą wielu rozwiązań, głównie dlatego, że podstawą 

Czołg TKS w trakcie prób terenowych. Wóz przystosowany do montażu peryskopu obracalnego posiada już trzy otwory (tuleje) 

do sygnalizacji tarczami Słupskiego.


Przełamanie niemieckiej 

obrony w Normandii: 

British Army, czerwiec-sierpień 1944 r. 

Dwa miesiące walk w Normandii latem 

1944 r. to seria zaciętych starć pomiędzy 

znacznymi siłami aliantów a wszystkimi 

możliwymi jednostkami, jakie Niemcy 

zdołali przeciwko nim rzucić. Kiedy alianci 

w sierpniu zadali Niemcom ostateczny 

cios w Normandii, zatrzymali się dopiero 

na umocnieniach Linii Zygfryda, na przedwojennej 

niemiecko-francuskiej granicy. 

W 

dniu lądowania w Normandii 6 czerwca 1944 r. 

wojskom brytyjsko-kanadyjskim wyznaczono 

trzy odcinki lądowania po wschodniej stronie 

pasa natarcia aliantów. Idąc od zachodu były to: „Gold”, 

na którym desantowała się 50. Dywizja Piechoty „Northumbrian” 

i 8. Brygada Pancerna, „Juno”, który szturmowały kanadyjska 

3. Dywizja Piechoty i kanadyjska 2. Brygada Pancerna 

oraz „Sword”, na którym lądowała brytyjska 3. Dywizja Piechoty 

i 27. Brygada Pancerna. 

Do końca pierwszego dnia walk Brytyjczycy i Kanadyjczycy 

pewnie trzymali swoje przyczółki, szerokość odcinka 

wynosiła nieco ponad 30 km, najdalsze włamanie w głąb 

lądu zaś sięgało na 9 km od plaż. Co prawda była to ledwie 

połowa planowanej głębokości włamania, ale sukces wydawał 

się być w zasięgu ręki. Najdalej na wschód pozycje zajmowała 

brytyjska 6. Dywizja Powietrznodesantowa, która 

została wysadzona z samolotów i szybowców na wschód 

od rzeki Orne, by osłaniać wschodnie skrzydło aliantów. Miała 

ona 6250 ludzi, którzy wylądowali we Francji pierwszej nocy, 

ale do końca dnia 6 czerwca 650 z nich było zabitych bądź 

rannych. Po zachodniej stronie rzeki Orne, na plaży „Sword”, 

18 

wysadzono 29 000 żołnierzy, na „kanadyjskiej”„Juno” w środku 

– 21 500 żołnierzy, na sąsiadującej zaś z Amerykanami plaży 

„Gold” – 25 000 żołnierzy. Spośród nich stracono po około 

1000 żołnierzy na każdej z plaż, zabitych i rannych. 

Najważniejszym celem Brytyjczyków, który zgodnie 

z planem miał zostać zdobyty po południu pierwszego dnia 

operacji, było miasto Caen, leżące nad rzeką Orne, w miejscu, 

gdzie od strony zachodniej wpada do niej rzeka Odon, w odległości 

ok. 14 km od wybrzeża. Caen, stolica Departamentu 

Calvados (czegoś w rodzaju powiatu), było miastem liczącym 

wówczas 54 000 mieszkańców. Dziś Caen jest znacznie większe, 

po powojennej rozbudowie i przyłączeniu okolicznych 

miejscowości liczy blisko 200 000 mieszkańców. Jednak nie 

o wielkość tego miasta tu chodziło. Caen był bardzo ważnym 

węzłem drogowym. Stąd prowadziła dobra, prosta droga 

do Falaise i dalej do Argentan, niemal dokładnie na południe, 

prowadząca na równinę północnej Francji, szeroki odkryty 

teren idealnie nadający się do działań formacji pancerno- 

-zmotoryzowanych, w dodatku z Argentan kolejna dobra 

droga wiodła do samego Paryża, położonego na południowy 

wschód od Caen. Droga Caen – Rouen – Paryż prowadząca 

na wschód (i lekko na południe) była znana jako N13 i była 

to prawdziwa dobra szosa z twardą nawierzchnią. Z Caen 

wiodły też inne drogi – na północny wschód do Le Havre 

i na zachód do Brestu, z odnogą na północny zachód 

do Cherbourga. Wspomniane drogi w samej Normandii miały 

Żołnierze z 6 th Battalion, Royal Scots Fusiliers. Batalion należał do 46. Brygady Piechoty z 15. Szkockiej Dywizji Piechoty.


Silny ostrzał artyleryjski niemieckich pozycji rozpoczął 

się nietypowo, bo już wieczorem 24 lipca. Atak ruszył o 3:30 

w nocy z 24 na 25 lipca. Najpierw batalion North Nova Scotia 

Highlanders z 9. BP z 3. DP ruszył na wieś Tilly-la-Campagne 

jakiś kilometr na wschód od drogi Caen – Falaise. Jeszcze 

przed świtem wieś została zdobyta, nie bez znaczenia był 

tu element zaskoczenia. Zaraz potem inny batalion, Royal Hamilton 

Light Infantry z 4. BP z 2. DP ruszył do ataku na samą 

Czołgi Pantera zniszczone w wyniku lotniczych ataków w Normandii; lato 1944 r. 

wieś Verrières, która mimo bardzo twardej obrony została 

zdobyta około wschodu słońca. 

Dalej na zachód, około 2 km na zachód od Verrières 

i ok. 1 km na wschód od rzeki Orne, batalion Calgary Highlanders 

z 6. BP z 2. DP pomaszerował do planowanej strefy ześrodkowania 

przed atakiem, Saint-Martin-de-Fontenay, ale 

okazało się, że wieś jest zajęta przez Niemców. W tej sytuacji 

batalion przeszedł pomiędzy wsią a rzeką Orne i zgodnie 

ze swoim planem podjął atak na May-sur-orne. Cała seria 

trudnych ataków doprowadziła w końcu do zdobycia najpierw 

Saint-Martin-de-Fontenay, a później położonego nieco 

bardziej na południe May-sur-orne. Kolejno trzeba się było 

jednak zmagać z silnymi niemieckimi kontratakami. 

Najtrudniej było na głównym kierunku, gdzie dwa bataliony 

piechoty ruszyły do szturmu na największe wzgórze 

pod Verrières. Były to Essex Scottish Regiment (4. BP) i South 

Saskatchewan Regiment (6. BP), oba z kanadyjskiej 2. DP. Oba 

bataliony zostają odparte i do ataku rusza Black Watch (Royal 

Highland Regiment) of Canada z 5. BP. Zdołał on nawet zająć 

wzgórze, ale ostrzał niemiecki z różnych kierunków oraz 

wściekłe kontrataki sprawiają, że z całych atakujących sił 

batalionu do własnych pozycji wraca tylko 15 żołnierzy. Były 

to najcięższe jednorazowe straty Kanadyjczyków od czasu 

lądowania pod Dieppe. Kolejne ciężkie niemieckie kontrataki 

sprawiły, że wypchnięto Kanadyjczyków z May-sur-orne, a następnie 

z Saint-Martin-de-Fontenay, odzyskując 2 km terenu 

wcześniej zajętego przez kanadyjską piechotę, na wschodzie 

zaś zdołano odbić Tilly-la-Campagne. Natomiast sama 

wieś Verrières pozostała w rękach Kanadyjczyków, którzy 

nie dali się z niej wypchnąć. 

Co prawda operacja „Spring”, którą ani Brytyjczycy, ani 

Kanadyjczycy się dziś specjalnie nie chwalą nie doprowadziła 

do przełamania niemieckiego frontu, to jednak przykuła 

wiele niemieckich jednostek na wprost kanadyjskiego frontu, 

podczas gdy tego samego dnia do kluczowego dla walk 

w Normandii natarcia ruszyli Amerykanie. Rozpoczęła się 

32 

operacja „Cobra”, a kilka potrzebnych dywizji pancernych i innych 

niemieckich jednostek uporczywie zmagało się z przeciwnikiem 

na południe od Caen. 

Operacja „Bluecoat” 

Uporczywe brytyjskie ataki w rejonie Caen sprawiły, że Niemcy 

zorganizowali w tym rejonie niezwykle silną obronę, 

ciągnącą się od Villers-Bocage, poprzez wzgórza Verrières 

aż po rejon na południowy wschód od Caen. Dlatego w sztabie 

feldmarszałka Montgomery (niedawno mianowanego) 

postanowiono przygotować kolejne natarcie, ale na zachód 

od tego rejonu, w pobliżu styku z Amerykanami, którzy niespodziewanie 

dokonali przełamania niemieckiej obrony i posuwali 

się najpierw na południe, a następnie na wschód. 

Wobec powodzenia Amerykanie poprosili Brytyjczyków 

o przejęcie przez nich nieaktywnego sektora pod Caumont- 

-l’Éventé, położonego ok. 35 km na zachód od Caen. W ten 

sposób linia rozgraniczenia między brytyjską 21. Grupą Armii, 

a amerykańską 12. Grupą Armii, została przesunięta ok. 15 km 

na zachód, do miejsca, gdzie linia frontu skręcała na południe, 

w wyniku amerykańskiego włamywania się w głąb Normandii 

w rezultacie operacji „Cobra”. 

W tym celu Brytyjczycy zaplanowali uaktywnienie 

VIII Korpusu (gen. por. Richard N. O’Connor), który od czasu 

zakończenia operacji „Goodwood” pozostawał bez wojsk. 

Przydzielone mu na czas wspomnianej operacji dywizje pancerne 

zostały przydzielone do pozostałych korpusów, a samo 

dowództwo pozostawało bezczynne na północ od Caen. 

Personel dowództwa, oficerowie, podoficerowie i żołnierze 

odpoczywali, korzystając z licznych pojazdów kołowych dowództwa 

korpusu odwiedzali różne rejony wyzwolonej już 

części Normandii i oczekiwali na rozwiązanie dowództwa. 

W takiej sytuacji zapewne personel zasiliłby różne istniejące 

formacje, czyli z ciepłego dowództwa trafiłby na front, 

a to nie była miła perspektywa. Teraz jednak VIII Korpus 

znalazł zatrudnienie – włączono do niego 15. Szkocką DP 

oraz 11. DPanc, które również chwilowo wycofano z linii dla 

odpoczynku i uzupełnienia, a także jednostki korpuśnej artylerii, 

pododdziały transportowe, itp. Całość tych sił trzeba 

było przemieścić na odległość (po drogach) od 30 do 50 km 

i choć nie była to odległość wielka, to jednak było to dość 

sporo pojazdów, sprzętu i ludzi, których trzeba było przenieść 

w poprzek rejonów tyłowych trzech innych korpusów 

(kanadyjskiego II i brytyjskich XII oraz XXX), gdzie prowadzony 

był ciągły ruch kolumn zaopatrzenia prostopadle 

do ruchu VIII Korpusu. 

Jako pierwsza w rejon Caumont-l’Éventé dotarła 227. BP 

„Highland” i zluzowała amerykański 11. pułk piechoty z 5. DP, 

Czołgi Sherman z batalionu Staffordshire Yeomanry z 27. Brygady Pancernej z desantem piechoty przed rozpoczęciem operacji 

„Goodwood”; 18 lipca 1944 r. 

po lewej (wschodniej) stronie przyszłego ugrupowania 

15. Szkockiej DP. Po zachodniej stronie, na prawym skrzydle 

15. DP, 44. BP „Lowland” zluzowała amerykański 10. pułk piechoty 

z 5. DP, przejmując odpowiedzialność za cały sektor 

VIII Korpusu. Trzecie z brygad 15. DP, 46. BP „Highland” była 

w drodze i miała zająć miejsce w drugiej linii ugrupowania 

15. Szkockiej DP. 11. DPanc stanowiła drugi rzut VIII Korpusu 

i miała rozwinąć natarcie w głąb ugrupowania nieprzyjaciela, 

na wypadek przełamania niemieckiej obrony przez szkocką 

piechotę. Z kolei przybyła wraz z 15. Szkocką DP samodzielna 

6. Brygada Czołgów Gwardii (będziemy używać skrótu BPanc

Leszek A. Wieliczko 

Samolot myśliwski 

Bell P-39 Airacobra 

P-39 Airacobra jest przykładem rozminięcia 

się początkowych założeń z uzyskanymi 

efektami. Samolot zaprojektowano 

jako myśliwiec przechwytujący o wysokich 

osiągach na dużych wysokościach, 

ale wskutek decyzji podjętych w trakcie 

jego rozwoju powstał przeciętny samolot 

myśliwski do działań na średnich 

wysokościach. Myśliwiec P-39 Airacobra 

wyróżniał się kilkoma nietypowymi, nowatorskimi 

rozwiązaniami konstrukcyjnymi, 

ale był krytykowany za niską prędkość 

maksymalną, wznoszenie i zasięg. Mimo 

to wyprodukowano 9585 samolotów myśliwskich 

tego typu, które służyły w siłach 

powietrznych Stanów Zjednoczonych 

i siedmiu innych krajów. 

W 

połowie lat 30. ubiegłego wieku dowództwo 

Korpusu Lotniczego Armii Stanów Zjednoczonych 

(US Army Air Corps, USAAC) zdało sobie 

sprawę ze słabości posiadanych myśliwców, które pod 

względem konstrukcji, osiągów i uzbrojenia zaczęły coraz 

wyraźniej odstawać od światowej czołówki. Postanowiło 

więc zainicjować program pozyskania nowego samolotu 

myśliwskiego (pościgowego – pursuit) o wysokich osiągach. 

Kluczem do sukcesu miał być chłodzony cieczą silnik rzędowy 

o dużej mocy. Wprawdzie ze względu na obecność rozbudowanego 

układu chłodzenia (chłodnic, rur, zbiorników, 

pomp) takie silniki były bardziej skomplikowane i wrażliwe 

na uszkodzenia niż silniki gwiazdowe chłodzone powietrzem 

(przestrzelenie instalacji i utrata płynu chłodzącego 

wyłączała samolot z walki), ale za to miały znacznie mniejszą 

36 

powierzchnię przekroju poprzecznego, co pozwalało na lepsze 

opracowanie aerodynamiczne płatowca i zmniejszenie 

oporu, a przez to zwiększenie osiągów. Wiodące w rozwoju 

techniki lotniczej kraje europejskie – Wielka Brytania, Francja, 

Niemcy – do napędu swoich nowych typów myśliwców 

stosowały właśnie silniki rzędowe. 

Największe zainteresowanie wojskowych wzbudził chłodzony 

cieczą 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V Allison 

V-1710. Zresztą w owym czasie był to jedyny amerykański 

silnik tego rodzaju, który mógł spełnić oczekiwania wojska. 

Opracowany specjalnie na zamówienie USAAC silnik V-1710- 

-C1 osiągnął w 1933 r. moc 750 hp, a cztery lata później przeszedł 

pomyślnie 150-godzinną próbę na hamowni, uzyskując 

moc trwałą 1000 hp na poziomie morza przy 2600 obr./min. 

Inżynierowie firmy Allison spodziewali się w krótkim czasie 

zwiększenia mocy do 1150 hp. To spowodowało, że USAAC 

uznał silnik V-1710 serii C za podstawową perspektywiczną 

jednostkę napędową dla nowej generacji samolotów bojowych, 

zwłaszcza myśliwców. 

Na początku maja 1936 r. specjaliści z Air Corps Materiel 

Division z Wright Field (Ohio) sformułowali wstępne wymagania 

dla nowego myśliwca. Prędkość maksymalną ustalono 

na co najmniej 523 km/h (325 mil/h) na wysokości 6096 m 

i 442 km/h (275 mil/h) na poziomie morza, długotrwałość lotu 

z prędkością maksymalną – jedną godzinę, czas wznoszenia 

na wysokość 6096 m – poniżej 5 minut, rozbieg i dobieg 

(na bramkę i znad bramki o wysokości 15 m) – poniżej 457 m. 

Nie wydano wszakże specyfikacji dla przemysłu, ponieważ 

w łonie USAAC rozpoczęła się dyskusja o przeznaczeniu nowego 

myśliwca i sposobach uzyskania tak wysokich osiągów. 

Ustalono, że jego głównym zadaniem będzie zwalczanie 

bombowców ciężkich, które latały na coraz większych wysokościach. 

Rozważano więc użycie jednego lub dwóch silników 

oraz wyposażenie ich w turbosprężarki. Po raz pierwszy 

pojawił się wówczas termin myśliwiec przechwytujący (pursuit 

interceptor). Stwierdzono, że samolot nie musi mieć dobrej 

zwrotności, gdyż nie będzie toczył manewrowych walk 

powietrznych z wrogimi myśliwcami. W tamtym czasie zakładano 

bowiem, że bombowce dalekiego zasięgu nie będą 

miały eskorty myśliwców. Największe znaczenie miała natomiast 

prędkość wznoszenia i prędkość maksymalna. W tym 

kontekście lepszym wyborem wydawał się dwusilnikowy 

myśliwiec, mający dwukrotnie większą moc zespołu napędowego 

przy mniej niż dwukrotnie większej masie, gabarytach 

Prototyp XP-39 (38-326) podczas prób w Wright Field w Ohio, 1939 r. W krawędzi natarcia skrzydła widać wlot powietrza do chłodnicy 

glikolu, a z boku kadłuba – do chłodnicy pośredniej. Turbosprężarka zainstalowana była pod silnikiem i wystawała ze spodu kadłuba.

MONOGRAFIA LOTNICZA 

P-39D (41-6722) podczas prób w Wright Field, wrzesień 1941 r. Samoloty tej wersji miały cztery karabiny maszynowe kal. 7,62 mm 

w skrzydłach zamiast dwóch w nosie kadłuba, samouszczelniające zbiorniki paliwa, opancerzenie i niewielką płetwę aerodynamiczną 

przed statecznikiem pionowym. 

Podczas prób w Wright Field samolot osiągnął prędkość 

maksymalną około 603 km/h (375 mil/h). Była to wartość 

mniejsza od deklarowanej w projekcie, ale w tamtym czasie 

i tak robiła wrażenie. Była o około 50 km/h większa niż w samolotach 

Curtiss XP/YP-37, także napędzanych silnikami 

V-1710 z turbosprężarkami. Tym niemniej głównym konkurentem 

XP-39 był dwusilnikowy Lockheed XP-38, który osiągał 

prędkość 644 km/h. Największym zmartwieniem Bella 

było wszakże przegrzewanie się oleju. Konstruktorzy kilka 

razy modyfikowali kształt wlotu powietrza do chłodnicy oleju, 

ale bez widocznego efektu. 

6 czerwca 1939 r. prototyp XP-39 wysłano do Langley 

Field, w celu przeprowadzenia badań w wielkim tunelu aerodynamicznym 

NACA Langley Memorial Aeronautical Laboratory 

(LMAL). Po dwóch miesiącach testów specjaliści NACA 

rekomendowali przeniesienie chłodnicy oleju z kadłuba 

do prawego skrzydła i usunięcie wlotów powietrza po bokach 

kadłuba. Okazało się bowiem, że nie tylko nie zapewniają 

wystarczającego przepływu powietrza przez chłodnice, 

ale zaburzają przepływ powietrza wzdłuż kadłuba, generując 

duży opór aerodynamiczny. Wloty powietrza do chłodnic 

w krawędziach natarcia skrzydeł należało przekonstruować, 

aby zapewnić odpowiedni przepływ powietrza. Skrytykowano 

również sposób zabudowy turbosprężarki, także powodujący 

szkodliwy opór. Zaproponowano umieszczenie 

turbosprężarki wewnątrz kadłuba i zapewnienie lepszego 

chłodzenia turbiny. To wszakże nie było możliwe bez poważnej 

ingerencji w konstrukcję płatowca. Specjaliści z NACA 

ocenili, że po wprowadzeniu sugerowanych zmian samolot 

osiągnie prędkość 690 km/h (429 mil/h) z silnikiem o mocy 

1350 hp bez turbosprężarki. Niestety V-1710 o takiej mocy 

jeszcze wówczas nie istniał. 

XP-39B 

We wrześniu 1939 r., po konsultacjach Bella z przedstawicielami 

NACA i Materiel Division, w zakładach w Buffalo przystąpiono 

do modyfikacji prototypu XP-39. Zgodnie z rekomendacją 

NACA chłodnicę oleju umieszczono w prawym skrzydle, 

a wlot powietrza do sprężarki na górze kadłuba, tuż za kabiną. 

Do napędu zastosowano silnik V-1710-37 (V-1710-E5) bez turbosprężarki. 

Koła podwozia głównego wymieniono na mniejsze 

i wprowadzono osłony kół (wcześniej osłonięte były tylko 

golenie). Koło przednie chowało się całkowicie do wnęki 

(wcześniej częściowo z niej wystawało). Przekonstruowano 

osłonę kabiny, zmniejszając jej wysokość o 152 mm (to spowodowało, 

że P-39 miał jedną z najciaśniejszych kabin spośród 

amerykańskich myśliwców), a za fotelem pilota zamontowano 

kozioł przeciwkapotażowy. 

Tak zmodyfikowany prototyp dostał oznaczenie XP-39B. 

Jego przebudowę ukończono 17 listopada 1939 r. i osiem dni 

później samolot (prawdopodobnie oznaczony w wytwórni 

jako Model 4B) został oblatany. W jednym z lotów próbnych 

pod koniec grudnia XP-39B osiągnął prędkość maksymalną 

603 km/h (375 mil/h) na wysokości 4572 m. Czas wznoszenia 

na wysokość 6096 m wzrósł do 7,5 minuty. Następnie samolot 

ponownie zmodyfikowano: zainstalowano śmigło z opracowanymi 

w NACA poszerzonymi łopatami u nasady (tzw. mankietami 

– cuffs) oraz indywidualne rury wydechowe z każdego 

cylindra. Ponadto dopracowano kształt wlotu powietrza 

do sprężarki i kształt osłon podwozia. Niewiele to pomogło 

– nawet po wypolerowaniu powierzchni płatowca nigdy nie 

osiągnięto zakładanej prędkości 644 km/h. 

6 stycznia 1940 r., podczas oblotu XP-39B przez Capt 

George’a E. Price’a, nadzorującego program P-39 z ramienia 

Materiel Division, doszło do awarii podwozia. Podczas jego 

chowania po starcie podwozie główne zablokowało się w pośredniej 

pozycji. Nie pomogła żadna próba jego schowania 

lub ponownego wysunięcia – ani ręcznie, ani pod wpływem 

przeciążeń wywołanych gwałtownymi manewrami. Po godzinie 

krążenia nad Buffalo Price zdecydował się lądować 

awaryjnie, mimo że nawet Larry Bell prosił go, aby wyskoczył 

na spadochronie. Podczas tego manewru zostało zniszczone 

śmigło, ale uszkodzenia płatowca okazały się niewielkie. 

Także Price nie odniósł obrażeń. Samolot naprawiono i próby 

w locie kontynuowano. Niestety 6 sierpnia tego samego 

roku wydarzył się drugi incydent, tym razem w Wright Field. 

Za sterami XP-39B zasiadał Capt Ernest Warburton. Podczas 

trzeciego z rzędu lądowania, mającego na celu określenie 

długości rozbiegu i dobiegu, tuż nad ziemią doszło do przeciągnięcia 

i samolot z impetem uderzył kołami w pas lotniska. 

Tym razem poważnemu uszkodzeniu uległa konstrukcja 

skrzydeł w miejscu mocowania węzłów podwozia głównego. 

Ponieważ obawiano się, że wstrząs zdeformował również 

konstrukcję kadłuba w rejonie węzłów mocowania silnika, 

więc prototypu nie naprawiono i w grudniu 1940 r. zapadła 

decyzja o jego złomowaniu. Do dalszych prób w locie wykorzystano 

samoloty przedseryjne YP-39. 

YP-39/YP-39A 

Tymczasem 13 kwietnia 1939 r., zaledwie tydzień po oblocie 

prototypu XP-39, USAAC zawarł z firmą Bell kontrakt 

nr W535-ac-12635 (zatwierdzony dwa tygodnie później) 

na produkcję 13 przedseryjnych YP-39 (numery ser. 40-027– 

P-39D-1 (41-28378) podczas prób w NACA LMAL w 1943 r. Ta wersja powstała z myślą o odbiorcach zagranicznych (Lend-Lease), 

ale była używana głównie w USAAF. W nosie kadłuba widać lufę działka kal. 20 mm. 

039) według specyfikacji C-616. Dwanaście maszyn miało 

być napędzanych silnikami V-1710-17 z turbosprężarkami 

i poza zmodyfikowaną instalacją chłodzenia glikolu i oleju 

miały być identyczne jak XP-39. W trzynastym egzemplarzu 

(nr ser. 40-039), oznaczonym jako YP-39A, zamierzano zastosować 

silnik V-1710-31 (V-1710-E2A) bez turbosprężarki, 

jedynie z jednostopniową jednobiegową sprężarką mechaniczną 

o przełożeniu zwiększonym z 6,44:1 do 8,8:1. Silnik 

P-39F w locie. Samoloty tej wersji różniły się od P-39D tylko śmigłem firmy Aeroproducts o średnicy 3,15 m i 12 rurami wydechowymi 

po każdej stronie kadłuba (tak jak w większości P-400). Widać płytę pancerną przed kokpitem i szybę kuloodporną pod wiatrochronem. 

39


Geneza Luftwaffe 

Niemieckie lotnictwo wojskowe 

w latach 1935-1938 

Mimo potajemnego tworzenia Luftwaffe 

praktycznie przez cały okres funkcjonowania 

Republiki Weimarskiej, rozwój niemieckich 

sił powietrznych w latach 1935-1938 

odbywał się nie bez kłopotów i przeszkód. 

W efekcie, we wrześniu 1938 r., kiedy doszło 

do Kryzysu Monachijskiego, niemieckie 

siły powietrzne nie stanowiły większej 

groźby dla swoich dużych sąsiadów. Śmiemy 

twierdzić, że gdyby wówczas doszło 

do wojny, Niemcy z dużym prawdopodobieństwem 

zostałyby pokonane przez 

połączone siły Wielkiej Brytanii, Francji, 

Polski i Czechosłowacji, gdyby 

taka koalicja powstała. 

27 

kwietnia 1933 r. Komisja ds. Transportu Lotniczego, 

Reichskommissariat für die Luftfahrt, 

została przekształcona w Reichsluftfahrtministerium 

(RLM), czyli Ministerstwo Lotnictwa Rzeszy, z Hermannem 

Göringiem (1893-1946) na czele, jako ministrem. 

Dlaczego Hermann Göring, emerytowany kapitan lotnictwa, 

mający co prawda status asa myśliwskiego, ale nie 

mający doświadczenia, nie służący w Reichswehrze, bez 

wizji, bez wielkich horyzontów i odpowiedniej wiedzy 

stanął na czele Luftwaffe? 

Wydawałoby się, że naturalnym kandydatem na to stanowisko 

jest gen. mjr Helmuth Wilberg (1880-1941). Oficer cesarski 

od 1900 r., służący w kajzerowskim Korpusie Lotniczym 

od 1913 r., skończył I wojnę światową w stopniu kapitana, ale 

54 

na stanowisku szefa lotnictwa 4. Armii. Służył w Reichswehrze 

z konieczności w piechocie i doszedł do stopnia generała majora 

w 1932 r., co nie było łatwe. Niestety dla Niemiec okazało 

się, że Wilberg jest Żydem. Nie trafił jednak do obozu i został 

wykorzystany w składzie nowego Ministerstwa Lotnictwa 

Były kapitan lotnictwa Hermann Göring (1893-1946), który nie 

służył w Reichswehrze, ale w pierwszych latach tworzenia dołączył 

do NSDAP, został w 1933 r. wyznaczony na ministra lotnictwa, 

a z chwilą ujawnienia Luftwaffe w 1935 r. stanął na jej czele. 

Rzeszy, wspólnie z gen. mjr. Waltherem Weverem napisał nawet 

pierwszą doktrynę Luftwaffe, znaną jako „Regulation 16”, 

wydaną w 1935 r. W marcu otrzymał awans na „trzygwiazdkowego” 

generała lotnictwa (nie przeszkodziło mu w tym 

to, że był Żydem!). Zginął w katastrofie lotniczej pod Dreznem 

20 listopada 1941 r. Jak jednak wiadomo, ze względu na swoje 

wyznanie, nie stanął na czele reaktywowanej Luftwaffe. 

Zamiast niego godność ta przypadła w udziale zadeklarowanemu 

naziście, Hermannowi Göringowi. Uczestnik 

Puczu Monachijskiego z 1923 r., ranny w nogę w czasie rekonwalescencji 

uzależnił się od morfiny, a następnie od opium. 

Był jednak zagorzałym zwolennikiem Hitlera, działaczem Narodowosocjalistycznej 

Niemieckiej Partii Robotników (National 

Sozialistische Deutsche Arbeiterpartei – NSDAP) z łatwością 

załatwiającym sponsorów tej partii dzięki doskonałemu 

wyrobieniu towarzyskiemu i stosunkom w tzw. wyższych 

sferach, został deputowanym do Reichstagu, a później Hitler 

powierzał mu inne ważne stanowiska. To właśnie on stworzył 

policję polityczną Gestapo (Geheime Staatspolizei, działającą 

początkowo tylko w Prusach – 26 kwietnia 1933 r., dopiero 

rok później trafiła ona pod kontrolę Heinricha Himlera), 

stał też na czele rządu Prus będąc ich ostatnim premierem 

i był szefem Planu Czteroletniego (od października 1936 r.). 

W 1933 r. uprosił Hitlera by ten powierzył mu funkcję naczelnego 

łowczego Rzeszy (Reichsjägermeisters), zdarzało mu się 

nosić stosowny zielony mundur wielkiego łowczego. Rok 

później został też dyrektorem lasów państwowych Rzeszy. 

W lipcu 1937 r. powstał też konglomerat Reichswerke Hermann 

Göring (RHG) z siedzibą w Salzgitter, gdzie powstała 

kopalnia rudy żelaza. Jesienią 1937 r. w skład RHG włączono 

firmę Rheinmetall, a po anschlussie Austrii także austriackie 

stalownie, takie jak Eisenwerke Oberdonau z Linzu. Później

Leszek Molendowski 

Cienka czarna linia. 

Oddziały RSI w walkach 


22 stycznia 1944 r. we Włoszech, w okolicach miasta Anzio, na tyłach jednostek niemieckich 

wylądowały oddziały amerykańskiego VI Korpusu (później wsparte również 

przez oddziały brytyjskie) pod dowództwem gen. Johna Lucasa. Ich celem było obejście 

umocnień Linii Gustawa, odcięcie jej obrońców od reszty armii niemieckiej we Włoszech 

oraz jak najszybsze otwarcie drogi na Rzym. Naprzeciwko nim stanęły oddziały 

niemieckiego I Korpusu Spadochronowego gen. Alfreda Schlermma oraz LXXVI Korpusu 

Pancernego gen. Trugotta Herra. Niemców w walce z aliantami wsparli ich włoscy 

sojusznicy z Sił Zbrojnych Włoskiej Republiki Socjalnej. 

Włoska kapitulacja przed siłami anglo-amerykańskimi 

8 września 1943 r. spotkała się z natychmiastową 

reakcją Niemiec, które zerwały łączący 

je z Włochami Pakt Stalowy i zaatakowały wojska włoskie 

stacjonujące w południowej Francji, na Bałkanach, w Grecji 

i w samych Włoszech. Włoskie siły zbrojne zostały w szybkim 

tempie pokonane, a większość kraju znalazła się pod 

niemiecką okupacją. Król, rząd i większość królewskiej marynarki 

wojennej schroniła się na terenach okupowanych przez 

aliantów. 23 września 1943 r. na terenach będących pod 

kontrolą Niemców uwolniony w wyniku brawurowej akcji 

niemieckich spadochroniarzy Benito Mussolini proklamował 

nowe państwo – Włoską Republikę Socjalną (Repubblica 

Sociale Italiana, RSI). 

Oprócz wojsk lądowych – Esercito Nazionale Repubblicano 

(ENR) – reżim Mussoliniego w oparciu o niemieckich sojuszników 

wystawił do walki u boku III Rzeszy jednostkę Waffen-SS 

przez którą przewinęło się około 20 tys. oficerów, podoficerów 

i żołnierzy (w„szczytowej formie” w grudniu 1944 r. liczyła ona 

15 tys. ludzi). W momencie powstania jednostka nosiła nazwę 

Italienische Freiwilligen Verland (Legione SS Italiana), w marcu 

1944 r. została przeformowana w 1. Italienische Freiwilligen 

Sturmbrigade (1 a Brigata d’Assalto), w czerwcu w 1. Sturmbrigade 

Italienische Freiwilligen Legion, we wrześniu zaś była 

to już 9. Waffen-Grenadier-Brigade der SS (italienische Nr 1), 

natomiast w marcu 1945 r. utworzono dywizję o nazwie 

70 

SS-Oberguppenführer Karl Wolff i marszałek Rudolfo Graziani dokonują przeglądu jednego z oddziałów włoskiego Waffen-SS.


Spadochroniarze z batalionu „Nembo” w czasie przerwy na posiłek i krótkiej chwili wytchnienia. 

Szpital polowy umieszczono w Abbadia, którym zarządzał 

lek. med. Hauptsturmführer Tuwio Bracco i Untersturmführer 

Giancarlo Lesmo. Byli leczeni i odpoczywali tam również 

żołnierze batalionu „Barbarigo” oraz spadochroniarze batalionu 

„Nembo”. Poważne przypadki kierowano do szpitala 

wojskowego w Rzymie. 

Pierwsze dni włoscy żołnierze spędzili w kompletnym 

bezruchu, próbując przygotować dla siebie linie obrony 

oraz naprawić, te które zostały uszkodzone przez artylerię 

amerykańską. O ile pozwalała na to pogoda. Dni mijały 

na patrolach i sporadycznej wymianie ognia z przeciwnikiem. 

Trzeba przyznać, że przyjęcie Włochów przez Niemców 

z 16. Dywizji „Reichsführer SS” było bardzo chłodne, tym 

bardziej, że jeszcze niedawno ci żołnierze musieli stoczyć 

walki z byłymi sojusznikami na Korsyce z dywizji „Cremona” 

i „Firuli”. Z biegiem czasu to nastawienie zaczęło się zmieniać. 

Już pierwszego dnia po przyjeździe poproszono dowódcę 

1. kompanii Haupsturmführera Buldriniego, aby jego podkomendni 

zlikwidowali wysunięte amerykańskie stanowisko 

obserwacyjne, co oczywiście uczynili. Po południu tego 

samego dnia atak na pozycje włoskiej 1. kompanii przeprowadzili 

spadochroniarze z 504. pułku spadochronowego, którego 

celem było zapewne sprawdzenie jakie nowe jednostki 

zostały rozmieszczone po przeciwnej stronie. Atak zakończył 

się po 20 minutach po napotkaniu przez Amerykanów zdecydowanego 

oporu ze strony „tych nowych”. 

Działania bojowe na tym odcinku frontu przez większość 

czasu były działaniami statycznymi, przypominającymi bardziej 

działania bojowe z okresu I wojny światowej, niż te toczące 

się na froncie wschodnim czy zachodnim. Walki toczyły 

się z użyciem piechoty wspartej karabinami maszynowymi, 

moździerzami i działami. Tylko w razie konieczności do akcji 

wchodziły czołgi czy działa szturmowe. Oddziały Osi musia- 

Oddział spadochroniarzy „Nembo” omawia aktualną sytuację bojową w czasie przerwy w walkach; wczesna wiosna 1944 r. 

ły dodatkowo zmagać się z aliancką przewagą lotniczą oraz 

ostrzałem dział okrętowych. Sytuacja na froncie była bardzo 

nerwowa, niemieccy żołnierze na pierwszej linii dosłownie 

spali i odpoczywali z bronią w ręku, dlatego tak dużą uwagę 

zwracano na takie szczegóły, jak zgłaszanie każdego patrolu. 

Lekkomyślność okazywała się śmiertelna. 

Na początku marca patrol z 1. kompanii bez uprzedniego 

zgłoszenia w dowództwie niemieckiego odcinka wyruszył 

na zwiad. Powrót skończył się tragicznie. Włosi nie dość, że trafili 

na pole minowe, o którym nie wiedzieli, to pod ostrzałem 

niemieckim zginęło trzech żołnierzy, a pięciu zostało rannych. 

W końcu kiedy rozpoznano sytuację niemieccy żołnierze wyruszyli, 

aby wyciągnąć zaskoczonych sojuszników z opałów. 

Charakter walk spowodował, że Włosi sformowali pluton 

szturmowy, dowodzony przez Untersturmführera Pio 

Filippani Ronconiego i Nicando Bovenziego, który składał 

się z trzydziestu żołnierzy, doświadczonych w prowadzeniu 

zdecydowanych i szybkich ataków. Zresztą sam dowódca 

był pierwszym włoskim SS-manem odznaczonym Krzyżem 

Żelaznym I i II klasy, rannym w ramię w akcji w Borgo 

Po lewej: żołnierz batalionu „Nembo” na froncie pod Anzio. Po prawej: do nowej jednostki spadochronowej ANR, pułku „Folgore”, 

wstąpiło wielu młodych ochotników. 

Flora 14 kwietnia 1944 r. W raporcie z 1 kwietnia dowódca 

niemieckiej 14. Armii gen. von Mackensen tak pisał do Dowództwa 

Grupy Armii „C” na temat włoskich oddziałów 

walczących pod jego rozkazami: Oficerowie, podoficerowie 

i żołnierze (…) są zdyscyplinowani, skuteczni i w dobrej kondycji 

fizycznej. Poziom wyszkolenia jest dużo lepszy (…) głównie 

ze względu na to, że żołnierze tych oddziałów walczyli w Libii 

i Rosji, jednak nadal odbiega znacznie od poziomu niemieckiego, 

nienaganne zachowanie w czasie patrolów rozpoznawczych 

i pod ogniem artylerii, ale nie zostały one przetestowane 

w czasie dużego natężenia walk. [Podległe mi jednostki 

– przyp. aut.] Mają najlepszy materiał ludzki z jednostek armii 

o nie wystarczającym wyszkoleniu. 

Włoscy żołnierze niedługo po przebyciu wraz z niemieckimi 

towarzyszami wsparci przez kilka czołgów Tygrys, baterię 

moździerzy i armaty przeciwpancerne zatrzymali ataki amerykańskiej 

3. Dywizji Piechoty (gen. bryg. John W. O’Daniel) 

w kilku miejscach zagrażając pozycjom dywizji oraz biorąc 

jeńców. Bohaterem pierwszych walk został młody żołnierz, 

rocznik 1925, z kompanii sztabowej, który został zgłoszony 

do odznaczenia Krzyżem Żelaznym II klasy przez dowódcę 

III drużyny 1. kompanii Untersturmführera Pio Filippani 

75

Tymoteusz Pawłowski 

Sprawa polska 

w czasach Wielkiej Wojny 

cz. 4: decydujący rok 1920 

Rok 1918 przyniósł Polakom niepodległość, 

ale państwo polskie uformowało 

się w 1919 r. To w roku 1919 zapadły 

decyzje o wewnętrznym ustroju państwa 

i o szukaniu oparcia w demokratycznych 

państwach Europy Zachodniej. Do dziś 

pozostają one w mocy. W 1919 r. Rzeczpospolita 

Polska była zaangażowana w kilka 

konfliktów zbrojnych, ale miały one jedynie 

ograniczone znaczenie. Prawdziwy 

sprawdzian dla młodego państwa i jego 

armii miał nastąpić w roku 1920. 

były przede wszystkim formacjami porządku publicznego. 

Przywracanie porządku wewnętrznego – rozbrajanie różnego 

rodzaju grup i band, likwidacja samozwańczych „republik” robotniczych 

i chłopskich – trwało aż do początków 1919 r. 

O słabości militarnej Polski świadczy fakt, że do pierwszej 

większej operacji wojennej – odsieczy Lwowa – przeznaczono 

grupę bojową mającą niespełna 2000 ludzi. Dlatego też 

Lwów musiał przez kilka tygodni walczyć w osamotnieniu. 

W walkach z wrogiem zewnętrznym – na przełomie 1918 

i 1919 r. byli to przede wszystkim Rusini, Czesi i bolszewiccy 

Rosjanie – leży geneza oddziałów formowanych ad hoc na linii 

frontu. Pod koniec 1918 r., te cztery środowiska sprawiły, 

Rząd Ignacego Jana Paderewskiego podczas posiedzenia w lutym 1919 r. 

że Wojsko polskie liczyło około 50 000 żołnierzy. Piątym elementem 

sił zbrojnych była organizowana od stycznia 1919 r. 

Armia Wielkopolska, a szóstym –„Błękitna” Armia, czyli wojska 

organizowane we Francji i we Włoszech. 

Budowa i rozbudowa 

Wojska Polskiego 

Podstawę armii stanowiła piechota. Jej podstawowym oddziałem 

bojowym był – liczący kilkuset żołnierzy – batalion. 

Bataliony wchodziły w skład pułków, pułki miały jednak 

przede wszystkim zadania administracyjne i szkoleniowe: 

taki pułk miał garnizon gdzieś w głębi kraju, gdzie szkolił 

U 

progu niepodległości Polska dysponowała jedynie 

symbolicznymi siłami zbrojnymi. Ich rdzeń stanowiło 

kilka tysięcy żołnierzy Polskiej Siły Zbrojnej Królestwa 

Polskiego. W przeciągu października liczba żołnierzy podwoiła 

się i przekroczyła 10 000. W listopadzie pojawiły się kolejne formacje 

wojskowe: w Małopolsce polonizowano jednostki dawnej 

armii austro-węgierskiej, a w dawnym Królestwie Polskim 

powstawały oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). 

Nie miały dużych zdolności bojowych: żywiołowa demobilizacja 

armii cesarsko-królewskiej doprowadziła do rozpadu 

istniejących jednostek, natomiast w Królestwie oddziały POW 

86

Wojsko i Technika Historia 6/2018

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?