Af sjónhverfingum Um sjálfsöguna og sjálfsöguleg ... - Skemman

textabrot sem eru birt innan frásagnarinnar af þeim hjónum. Sagan fjallar einnig um vandamál
sem kemur upp í hjónabandi þeirra en Guðjón fer að gruna Helenu um framhjáhald. Í
Algleymi, sem verður reyndar ekki í forgrunni í þessari ritgerð, er m.a. fengist við minnisleysi
og gleymsku sögupersónunnar Guðjóns sem í upphafi vaknar á sjúkrahúsi eftir, að því er
virðist, að hafa lent í einhvers konar slysi.
Í sjálfsögum Hermanns Stefánssonar er samband höfundar og lesanda í forgrunni en
hjónaband Guðjóns og Helenu, og samtöl þeirra í sögunum, endurspegla samræðu
höfundarins og lesandans í textanum. Á yfirborðinu virðist sagan um Guðjón og Helenu fjalla
einna helst um samskipti kynjanna og þau vandamál sem fylgja því að vera í hjónabandi. Hins
vegar eru það ekki síst sjálfsöguleg einkenni sagnanna, þ.e. þeir þættir sem mynda metatexta
frásagnarinnar, sem varpa ljósi á hvað samband sögupersónanna endurspeglar í raun og veru.
Á þann hátt fjallar höfundurinn um samband söguhöfundar og lesanda í texta og hvernig
söguhöfundurinn tekur mið af væntanlegum lesendum í skrifum sínum.
Rétt eins og í sögu Gide er aðalpersónan í verkum Hermanns Stefánssonar rithöfundur
sem fæst við skriftir og því í hlutverki frásagnarspegils sem markar ysta sjálfsögulega
rammann í verkunum. Guðjón Ólafsson er frásagnarspegill sem virkar á mörgum sviðum. Í
fyrsta lagi eru aðstæður hans hliðstæðar aðstæðum söguhöfundar verksins, þ.e. þeir eru báðir
rithöfundar sem skrifa bókmenntatexta. Þessar aðstæður sögupersónunnar eru strax gerðar
ljósar í upphafssögu Níu þjófalykla. Sagan hefst á hefðbundinni frásögn sem er svo rofin
þegar Guðjón kynnir sig fyrir lesendum: „Ég neyðist til að stíga fram í öllu mínu veldi þegar
hér er komið við sögu, ég, Guðjón Ólafsson, höfundur sögunnar. Ég verð að rjúfa frásögnina.
Ég er orðinn efins um söguna.“ (bls. 8) Hér talar Guðjón í fyrstu persónu sem undirstrikar
nálægð hans við lesandann en hann gæti fengið þá hugmynd að Guðjón sé fulltrúi höfundar,
sá sem skrifar verkið.
Í Stefnuljósi er hins vegar byrjað á að lýsa umhverfi skrifanna, vistarverum
rithöfundarins. Þar segir Guðjón einnig frá í fyrstu persónu og lýsir m.a. hvernig hann vinnur
og hvernig símtöl eiga það til að rata inn í skrif hans. Fyrstu persónu frásögnin skapar einnig
nálægð við lesendur en hún er aftur á móti fljótt rofin með sögumanni (sem við vitum ekki
hver er) og talar um Guðjón í þriðju persónu:
Æ, þessi Guðjón Ólafsson. Ég ræð ekkert við hann, hann hleypur út undan sér og missir sig í
fráleitustu vangaveltum, talar út í hött og mætir umhverfi sínu eins og það sé ráðgáta sem hann
muni leysa... En vel að merkja er hann – og ég fullyrði það – á leiðinni eitthvað. Hann hnitar
ekki hringi í kringum sjálfan sig heldur gefur stefnuljós og tekur svo stefnu eftir því. (bls. 79)
15