Af sjónhverfingum Um sjálfsöguna og sjálfsöguleg ... - Skemman

um leið og hún stígur inn fyrir ramma frásagnarinnar. Sviðsetning frásagnarinnar kristallast í
útlitslýsingu Ólafs Jóhanns sem, samkvæmt Guðjóni, býr yfir demónskum
persónueinkennum:
Hárið biksvart og andlitið undarlega slétt, eins og hann hefði gert samning við djöfulinn [...]
hann hafði safnað yfirskeggi eins og tíðkaðist hjá ítölskum menntamönnum á
millistríðsárunum. Kringlótt gleraugun voru af þeirri þykkt sem stækkar augun um allan
helming og gerir þau stingandi. Þetta voru einkennileg augu [...] vissi aðeins annað þeirra að
mér en hitt rann alveg út á hliðina og upp á við [...] eitt augnablik varð hann þá með
eindæmum tileygður. (bls. 106)
Textalegt samband höfundanna tveggja, og þróun Ólafs Jóhanns í sögupersónu, undirstrikar
ennfremur bókmenntafræðilega aðgreiningu höfundar og söguhöfundar. Söguhöfundur er
höfundurinn í textanum og endurspeglar þær stellingar sem hann setur sig í þegar hann skrifar
söguna. Höfundur er hins vegar hugtak sem nær yfir persónu hans, ævisögulega þætti, sem
einkenna líf hans, og öll þau verk sem hann hefur skrifað. Rödd Ólafs Jóhanns í textanum á
því ekkert sameiginlegt með rödd rithöfundarins Ólafs Jóhanns Ólafssonar heldur undirstrikar
hún leik höfundar og hvernig hann afbyggir höfundarhugtakið í hinum skáldaða veruleika.
Meðvitaðan leik með rödd má einnig sjá í Stefnuljósi og í hinu textalega sambandi
Guðjóns og Jósefs. Jósef skrifar lesendabréf í dagblöð til að koma skoðunum sínum á
framfæri. Hann fær mág sinn, rithöfundinn Guðjón, til að lesa yfir textana, leiðrétta
stafsetningu og málfar, en smátt og smátt tekur Guðjón að færa í stílinn. Lesendabréfin
endurspegla því skoðanir Jósefs og viðhorf en stílbrögð Guðjóns. Þessir tveir pólar taka að
renna saman þegar Guðjón fer að skrifa lesendabréfin einn og óstuddur og án þess að Jósef
komi þar við sögu. Jósef líst ekki á þá þróun og það vald sem Guðjón tekur sér og bindur enda
á sambandið. Að vissu leyti verður Jósef að sögupersónu í meðförum Guðjóns sem leggur
honum í munn orðræðu og skoðanir. Lesendabréfin og hið textalega samband Guðjóns og
Jósefs sýna fram á þá erfiðleika sem fylgja því að staðsetja röddina sem talar í textanum
hverju sinni. Þetta dregur ennfremur fram muninn á rödd sögupersónu og rödd söguhöfundar
sem er jafnframt aðgreining höfundarins frá því nafni sem kemur fram á bókarkápunni. Rödd
í texta, sem á að tákna söguhöfundinn, kallar Kristeva sjálfsveru skriftanna. Barthes telur aftur
á móti að ómögulegt sé að staðsetja nákvæmlega rödd höfundarins í textanum því í skrifunum
renni sjálf hans undan og á sama tíma skapi hann frásögn sem byggð sé á skálduðum
veruleika en ekki frásögn sem endurspegli hans eigin veruleika. 75 Þessi leikur með rödd
undirstrikar ennfremur margræðni textans og textatengsl og dregur athyglina frá höfundinum
sem sjálfsveru og túlkunarvald í textanum.
75 Sama grein, bls. 173.
33