ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

δεν συνιστά απλώς ένα λεξικό που περιλαμβάνει τα γλωσσικά
σημεία, αλλά περιλαμβάνει και τις σχέσεις τους, σχέσεις
συνδυασμού και συνειρμού. Ο τρόπος που συνδυάζονται τα
γλωσσικά σημεία αποτελεί μια ακόμα αυθαιρεσία.
Μια άλλη θεμελιώδη διχοτόμηση της θεωρίας του Saussure είναι η
διχοτομία ανάμεσα στη συγχρονία και τη διαχρονία. Στη
συγχρονία η γλώσσα αντιμετωπίζεται στην α-χρονική της
διάσταση. Στη διαχρονία η γλώσσα νοείται στην ιστορική-χρονική
εξέλιξή της. Ο Saussure θεώρησε ότι αντικείμενο της γλωσσολογικής
έρευνας έπρεπε να είναι η συγχρονική διάσταση της
γλώσσας και αυτό γιατί η συγχρονία εκφράζεται στη συνείδηση
των ομιλητών μιας κοινότητας.
Από τις παραπάνω διχοτομίες της Σωσυριανής θεωρίας για τη
γλώσσα, επάγεται η καταληκτική διάκριση: η γλώσσα (Langue)
είναι μορφή και όχι ουσία. Αυτό σημαίνει ότι το θεωρητικό
ενδιαφέρον μετατοπίζεται στις σχέσεις των στοιχείων του
συστήματος και όχι, όπως στην παραδοσιακή γλωσσολογία, στο
πώς, με τί υλικό δηλαδή πραγματώνονται οι σχέσεις.
Όπως είπαμε, για τον Saussure η σχέση του σημαίνοντος και του
σημαινομένου είναι ριζικά αυθαίρετη, όμως είναι επικοινωνιακά
αναγκαία μιας που εδράζεται στην κοινωνική συναίνεση. Όμως η
αυθαιρεσία επεκτείνεται και στη σχέση του σημείου με το πράγμα,
ή με το αντικείμενο αναφοράς.
Πριν αναλύσουμε αυτή τη θέση του Saussure, να κάνουμε μια
σύντομη ιστορική σύγκριση με τον γλωσσικό φιλελευθερισμό του
Βρετανού εμπειριστή φιλόσοφου John Locke: Ενώ για τον Locke,
το γλωσσικό σημείο αποτελεί κάτι που είναι υλικό - το σύμβολο
μιας μη υλικής οντότητας - για τον Saussure, το σημείο, είναι μια
“ψυχική οντότητα”, κάτι άυλο –η ενότητα δύο μη υλικών
πραγμάτων: της ιδέας και του ψυχικού αποτυπώματος, δηλαδή της
παράστασης που μας δίνουν για τον ήχο οι αισθήσεις μας-. Ο
Locke σε αντίθεση με τον Saussure –αναζητούσε επίμονα τη σχέση
ανάμεσα στη συνείδηση του προσλαμβάνοντος υποκειμένου και
την πραγματικότητα που αναφέρεται. Από την ανάλυση του
Saussure, αυτή η σχέση απουσιάζει, μιας και αποκλείει τη σχέση
10