Proflen hir set 0290xb tudalen 1 12 Ionawr 2011 21:26

Proflen hir set 0290xb tudalen 1 12 Ionawr 2011 21:26 

[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25] 

FFEIL: TOR/0290XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh 

bloneg [H. Grn. blonec, gl. adeps, 

H. Lyd. 

blonecou (ll.), gl. ilia ventris, 

Llyd. C. 

blonec,Llyd.Diw. blonek;tebygmaibnth. 

o’rGym.yw’rH.Wydd. blonac ‘braster, 

lard, saim; abdomen’] eg. 

ac yn eithriadol 

eb. 

( a) 

Braster (anifail, yn enw. mochyn), 

lard, saim; y rhan fwyaf maethlon; hefyd 

yn ffig.: ( animal, esp. pig) fat, lard, grease; 

the most nourishing part of; also fig. 

13g. B iv.5,Bendithyrhuchbieuy blonec. 

14g. 

LlB 27, gwer a blonnec yscrybyl y llys. 14g. 

GDG3 

405, Da y gwn, mwynwiw gystlwn Menw, / Ditianu 

nad wyt unenw / É Meigen-Rys meginrefr, / Magl 

bloneg, heb ofeg befr. c. 1400 R 1356. 3, kystec b| yt 

vlonec oed b| yt vlina | . c. 1400 GM 13, Ual y llanwer 

vy eneit o vlonec a braster. 1547 WS, Blonec Grese. 

1567 LlGG ( Sall) 

83a, Efe sy’n dodi tangneddyf ith 

gyffinydd, ac ith ddiwallu a blonec [:– fflwr, pheiliet 

[ sic]] gwenith. 1632 D, Bloneg, 

Adeps, axungia, 

sumen. 1672 R. P richard: 

Gw 526, Rhaid i Dduw 

droi’r galon garreg, / Yn galon gõg mor sofft ar bloneg. 

1759 J. E vans: 

PF 31, Cymerwch Afal addfed . . . 

cymerwch allan y Dincod, llenwch y Twll a Bloneg 

Mých. 1793 P, Bloneg,s.m....Lard,orswine’s 

grease; also the fat of some birds, and animals. 1860 

Yr Haul iv. 354, berwi gwyddau ...a’uplyfarnynt, 

mewn ymenyn, bloneg, 

gwer, a phob brasder y 

gosodent eu dwylaw arno. 1928 Ll vii. 171, ti gei 

hanner tafell o fara barlys genn’ i, a phisyn bach o 

floneg. Ar lafar, ‘ bloneg mochyn’ ‘the layer of fat in a 

pig’ (canolbarth a godre Cered.); ‘’Odd y cig porc 

fel blonag o dew’, GTN 79. 

( b) 

Bol, abdomen, arffed, braster corfforol, 

cnawd meddal llac ar gorff, hefyd yn 

ffig.: belly, abdomen, lap, body fat, soft loose 

flesh on a body, also fig. 

15g. 

LGC 25, Cur yna vloneg y carnvileinwyr, / Val 

berau cogau, val briwo cegyr. 15 g. (1594) B xvi. 264, 

ynay’thdhodet[Crist]ynvchelaryGroes...a’th 

. . . vlonec di a mer dy esgyrn a wywodh. 15–16g. 

TA 

471, Hardd im gael, atafael teg, / Helm lên i hulio 

’ mloneg [am în llwyd]. 16g. 

AP 14, Math vab 

Mathonwy y gwr ni chysgai ond ai draed y mlonec 

morwyn. 1632 D, Bloneg ...abdomen. 1725 D. 

L ewis: 

GB 88, Am Ysdwythdra Pileneu’r Corph . . . 

Llawer o Betheu’n rhagor ymma y sydd iw hystyried, 

megis Tewdra ’r Corph, y Bloneg, 

y croen a’r 

cyffelyb. 1757 ML ii. 47, Fe dynnodd y peswch a’i 

berth’nasau fy mloneg i i lawr yn rhyfeddol. 1763 DT 

257, Myn Dyn mi euthum, Wen dóg, / Yn afluniaidd 

heb floneg. 1881 D. O wen: 

D 110, Fedri di fyw ar dy 

floneg erbyn hyn, ddyliet ti? 1979 YB xi. 50, I gyfnod 

y floneg a’r bol, cymwys yw dyfynnu’r wybodaeth 

fuddiol hon. 2000 LlG lxvii. 4, Gyda’r hwch yn 

bygwth a’r bloneg i gyd wedi mynd. Ar lafar, ‘Rhaid i 

mi fyw ar ’y mlonag am wsnos’, WVBD 42; ‘Ishda 

ar ’i thin tw’r dydd ma ’onna ’r ’en bydran, yn 

macu blonag’, GTN 79. 

( c) Nodd, sudd (pren): sap ( of tree). 

1604–7 TW ( Pen 228), Blonac rhyw brenn d.g.




Alburnum. 1773 W d.g. Fat ... Fat in trees. 1888 SE, 

Bloneg . . . Bloneg pren, the sap or alburnum of a tree. 

Cfn. : Bot. bloneg y ddaear: white bryony, Bryonia 

dioica ( in bot.). 16g. 

LlS 40, Y Winwydden wenn . . . 

VitisalbaynLlatin,BryoniaynGroecaSaesonaec, 

y Winwydden wenn, y Nep gwyllt, a Blonec y ddayar 

yn Camberaec. 1632 D ( Bot), Bloneg y ddaiar . . . 

Bryonia,vitisalba. 1793 P,Bloneg... bloneg y ddaear, 

rhwymyn y coed, llysiau’r twrch, eirin gwiawn, 

grawn y perthi, and gwinwydden wen, briony. bloneg 

derw, bloneg y derw: oak sap, oak leather. 1632 D 

( Bot), Bloneg y derw, Alburnum. 1688 TJ, Bloneg y 

derw. The sap of oak-/trees. 18–19g. 

ACL iii. 45, 

Bloneg derw. 

A buff coloured, leather-like substance 

growing in the clefts of hollow or decayed oak, and 

used by the peasantry in Powis to cure the Chilblains. 

1813 WB 159, Bloneg y Derw; 

Xylostroma 

giganteum; Oak-leather. 

Gw. hefyd blonegen. 

blonegaf: blonegu, blonega 

bloneg] bg. a. 

[bf. o’r e. 

( a)(ynyff. blonegu)Magubloneg,tew 

hau, hefyd yn ffig.; 

gwneud yn dew; 

(geir.) iro ê braster neu lard: to grow fat, 

also fig.; make fat; ( dict.) grease with fat or 

lard. 

1736 (1812) YRW 12, Ni bydd gartre’ ond 

steward a house keeper, / Yn blonhegu’n 

fwy nê’r 

meistr. 1853 H. W illiams: 

CFT 48, Dyna lle’r 

oedd Sam, newydd ei flonegu gan giniaw, yn llawn 

zel a phrysurdeb. 

d.g. Lard. 

1858 EWD ii., iro ê bloneg, blonegu 

( b) (yn y ff. blonega) Cardota bloneg: to 

beg lard. 

1888 SE, Blonega, 

to go about to beg for lard. 1896 

THSC (1894–5) 112, A Shrove Tuesday custom . . . 

Hel Ynyd, called also ‘Blawta a blonega’. 

Grown up 

people went about begging flour, lard, milk, etc. 

blonegaidd [ bloneg+- aidd] a. 

O natur 

bloneg, braster, neu lard, tebyg i floneg, 

braster, neu lard, seimlyd, hefyd yn ffig.; 

Meddyg. 

a achosir gan agregiadau o 

broteinau ffibrog anhydawdd, amyloidaidd 

(am ddirywiad organ): fatty, lardaceous, 

greasy, also fig.; amyloid, amyloidal ( of 

organ degeneration, in med.). 

1850 Caerfallwch d.g. Lardaceous. 1852 EWD i. d.g. 

Fattish, Fatty. 1879 Traeth xxxiii. 369–70, Nid oes 

nemawr ran o’r corff nad ydyw yn dyoddef oddiwrthymyfedcyson...fodyrhollronynauyngwaethygu, 

ac yn dyfod yn eisteddle gwahanol anhwylderau, 

megys Bright’s disease of the kidneys, a dirywiad 

blonegaidd ygalon. 1888 SE, Blonegaidd ...resembling 

swine’s fat; lardaceous. 

blonegen [ bloneg+- en] eb. 

ac yn eithriadol 

eg. 

Haenen o fraster y tu mewn i anifail (yn 

enw. mochyn neu îydd), haenen o fraster, 

braster, y rhan fwyaf maethlon, yn




ffig.; 

(rhan isaf) y bol, braster corfforol: 

leaf ( of fat, esp. of a pig or goose), layer of 

fat, fat, the most nourishing part, fig.; ( the 

lowest part of) the belly, body fat. 

[ 1547] 

W. S alesbury: 

OSP, Iro blonhogen [ sic]. 

1586–7 RWM ii. 1038, Blonehgen [ sic] 

y geirchen 

ywr gwr. 1632 D, Blonhegen. Fasciculus axungiæ. id. 

Y boly islaw’r bogeil, rhumen, cest, blonhegen d.g. 

Abdomen. 1722 Llst 190, Blonhegen. 

f.g. The leaf of a 

hogs lard; the belly from the navel down. 1748 ML i. 

131, Yn wir ddiau mae cerdded gormodd yn ddigon 

er crugo y neb a fynnoch a fae’n dwyn blonhegen 

rhwydd dew. 1752 G. O wen: 

L 8, Pa beth yw hynny 

ondiro blonhegen? 1793 P, Blonegen,s.f....Theleaf 

of a swine; also of a goose, a cat, and of a man. 1888 

SE, Blonegen, 

sf. the leaf of a swine and of some 

otheranimals;aleafoffat...Iro blonegen,togrease 

a leaf of fat=to carry coals to Newcastle.—Diareb. 

1931 H. E vans: 

CE 159, Cedwid y flonegen i wneud 

tost lard a thymplen siwed. Ar lafar, ‘ blonhegan’ 

‘leaf 

...(ofpork)’, WVBD 42;‘ blonegen’‘aleaforlayer 

of fat’ (canolbarth Cered.); hefyd yn yr ystyr ‘y 

ddwy haenen o fraster sydd yn gorchuddio’r darn 

main (ystlys) ar fochyn tew’, Geir Geg 72 (y De). 

Gw. hefyd bloneg. 

blonegog [ bloneg+- og] a. 

A chanddo lawer 

iawn o fraster neu gnawd (am berson, anifail,&c.),tew,brasterog,seimlyd,hefydyn 

ffig.: having a large amount of fat or flesh ( of 

a person, animal, &c.), fat, fatty, greasy, 

also fig. 

c. 1400 R 1340. 9–10, G| aryyd rechya| c. g| erin 

vlonega{ c. g| era| c moel hora| c. 15g. 

GDLl [104], 

Hug a gaf, blonegog wyf, / (Rhyw gwd yn yr hug 

ydwyf) [i erchi pais gan Watgyn Fychan o Hergest]. 

Dchr. 18g. 

RWM ii. 451, Gwydd blonhegog wilog wyllt. 

1722 Llst 190, Blonhegog. Greasie. 1773 W d.g. Fat, or 

rather, abounding in fat [ as a fat hog]. 1793 Cylchg 

198, r[h]yw ddyn tew blonhegog. [ 1860] 

Addysg 

Chambers ii. 8, gellir dweyd fod siwgr yn faethlawn, 

trwy ei fod yn cynnyrchu yr ulyf anadliadol a’r 

bywyn(tissue) blonegog. 1888 SE, Blonegog ...containing 

fat; abounding in fat; fatty; greasy. 1939 Heddiw 

iv. [175], anghymarus ydyw ieuo gwerinwyr Ceredigion 

gydag arianwyr blonegog dinas Llundain. Ar lafar, 

‘ blonhegog’ ‘fat’, WVBD 42. 

blonegol [ bloneg+- ol] a. 

Blonegog, tew, 

brasterog, hefyd yn ffig.: fat, fatty, also fig. 

1830. 1901 Traeth lvi. 183, galluogi y cyfoethog 

blonegawl i fwynhau hawddfyd. 

blonegyn [ bloneg+- yn1] eg. 

Blonegen, talp 

o fraster neu lard: leaf ( of fat), lump of fat 

or lard. 

1760 ML ii. 184, Blonhegyn y ca’r pryf fod, pam 

nadMehinyn? 1793 P, Blonegyn,s.m....Thesame 

as blonegen. 1852 EWDi. d.g. Fat, s., Leafoffat. 

1888 

SE, Blonegyn,sm.1.abitorlumpoffatorlard.2.(= 

blonegen) a leaf of fat. 

blýr [?bnth.S. blower] eg. 

Hwter,hefydyn




ffig.: hooter, also fig. 

1983. 

blorai, blawrai [ blawr+- ai2] eg. 

ll. 

bloreion.Nitrogen: nitrogen. 

1835. 1865 Traeth xx. 80, Mae awyr yn cael ei 

wneyd i fyny yn benaf o 

( blawrai) ac oxygen (ufelai). 

sm....nitrogen. 

ddwy nwy, nitrogen 

1888 SE, Blorai, eion, 

bloraidd [ blawr+- aidd] a. 

Nitrus, nitrig: 

nitrous, nitric. 

1850 Caerfallwch,surbloraidd d.g. Acid ... Nitrous 

acid. 1860 T. J ones: 

AC 310, nwy arall a elwir nwy 

bloraidd (nitric oxide). 

blorawd [ blawr+- awd3] e. ll. blorodion. 

Nitrad: nitrate. 

1858 EWD ii., blorawd:pl.... blorodion d.g. Nitrate. 

1861 Gwyddon iii. 618, dylid tori y dolur yn y fan, a 

chymhwyso blorawd arian (nitrate of silver) at y briw. 

bloreiol [ blorai+- ol] a. 

Nitrogenaidd: 

nitrogenous. 

1858 EWD ii., bloreiol d.g. Nitrogenous. 

1866 

Gwyddon v. 286, nid ydyw mawredd eu gwerth 

[gwrtaith buarth] fel materau ffrwythlonol i’w 

cymmharu ê sylweddau peiriannol 

ammonia, a blorhalion. 

bloraiol, 

halion 

blorhêl [ blawr+ hêl1] e. ll. blorhalion, 

a 

hefyd gyda grym ansoddeiriol. 

nitrate. 

Nitrad: 

1850 Caerfallwch d.g. Nitrate. 1866 Gwyddon v. 

287, blorai, yn y ffurfiau o ammonia, halion 

ammonia, sur blorig, blorhalion, 

neu sylweddau peiriannol 

bloraiedig, ydyw y rhan werthfawrocaf o 

wrteithiau. id. 

292, 1. Gwrteithiau Bloraiedig ...d. 

Sylweddauyncynnwyssurblorig...Pridd blorhêl. 

bloriaf: blorio, gw. broliaf: brolio (hefyd 

GPC3). 

blorig [ blawr+- ig2] a. Nitrig: nitric. 

1850 Sp ( EW), sur blorig d.g. Aquafortis. 

1866 

Gwyddon v. 292, Sylweddau yn cynnwys sur blorig. 

1888 SE, Blorig ...nitric. 

blornwy 

nitrogen. 

[ blawr+ nwy3] e? g. 

Nitrogen: 

1850. 1851 Addysg Chambers i. 38, pob cant o 

rannau o’r [awyr] . . . ydynt gyfansoddedig o 79 

blornwy (nitrogen) ac 21 ufelnwy (oxygen). 

blorodion, gw. blorawd. 

blorog [gair geir., sef blawr+- og] a. 

Nitrus: nitrous. 

1850 Sp ( EW) d.g. Nitrous. 

blorol [ blawr+- ol] a. 

Yn cynnwys nitrogen, 

(geir.) nitrogenaidd, nitrig, nitrus: 

containing nitrogen, ( dict.) nitrogenous,




nitric, nitrous. 

1820 Seren Gomer iii. 4, Y mae ynddi dros 20 o 

bentyrau mawrion o bridd blorawl ar un ochr i’r rodfa. 

1858 Ban Cym, 12 Mai, 302, Gwrteithiau blorawl 

(nitrogenised). 

blorsiaid, e. ll. Adar. ?Mulfrain, Phalacro- 

corax carbo:? cormorants. 

1488–9 B iv. 305, adar a elwid blorsiaid ( mergos) 

nev gwtiaid yn ymlid pysgod. 

blorsur [ blawr+ sur] e? g. Asid nitrig: nitric 

acid. 

1850 Caerfallwch d.g. Nitric ... Nitric acid. 

blot1 

[bnth. S. blot] eg. ac yn eithriadol eb. 

(bach. g. blotyn) ll. blotiau, blots, blotau. 

Sbot neu staen (o inc, mwd, &c.), smotyn, 

marc neu batsh ar groen neu arwyneb 

arall, unrhyw batsh du neu dywyll, brycheuyn, 

nam, hefyd yn ffig.; 

(fel arfer mewn 

cyd-destun neg.) mymryn: blot ( of ink, 

mud, &c.), spot, blotch, any black or dark 

patch, blemish, defect, also fig.; ( usu. in a 

neg. context) least bit. 

16g. 

GGH 103, Dýi i chwi wellhad uwch eu llaw, / 

Da radd ustus, dewr ddistaw, / Enaid deiliaid, oen 

teilwng, / Heb lychwin blot, balch na blwng. 1552 Pen 

403, 78, ai hamnaid a vwrw vlottyn ar y verch ivangk. 

1574 (1604) Rhyddiaith Gymraeg ii. 202, Yno yr 

edrychir ar law pawb am ffydd gwbwl heb fai yndi, 

heb fod blottyn o opiniwn yn y byd yndi. 1578–81 B 

xv. 281, J dalken yn dec ai wyneb heb grychiad na blot. 

16–17g. 

E. P rys: 

Gw 59, Pe b’asit, pawb a wysai, / 

Blot fawr, heb weled dy fai, / Diwaith it îr, doethit ti, / 

Impiwr afiaith, i’m profi. 1630 R. L lwyd: 

LlH 237, 

arbappurgwynglênygwelõr...yblottyn lleiaf:ond 

mewn llarp o bappur llwyd prin y gellir dirnad er 

bod ynddo ugain o flottiau. 1688 TJ, 

Ysglem, clemm, 

( blottþn)...ablotorstain. 1699 T.J ones: 

TP 100, 

Dywedant hefþd mae [ sic] blottþn ydþch ymhlith 

Cristionogion. 1784 M. W illiams: 

S i. 176, a’i 

gorph yn blottau o amryw liwiau. 1795 J. T homas: 

AIC 283, Cymerir ei Flower, i godi Blottiau o’r 

Wyneb. 1869 T alhaiarn: 

Gw iii. 51, Diwygiodd 

yndrwyadlathroddynDitot,/.../A’igaritorsydd 

heb un brychyn na blot. 1892 Cymru iii. 40, Mi 

wela’r llythyr o fy mlaen y munud yma, a blotyn o 

inc ar ei gornel. Ar lafar, ‘buwch wen a blotyn du ar 

’i thalcan ’i’, WVBD 42; ‘A dyma flot mawr ar y 

papar’, ‘Ma dy lifir di’n flots i gyd, bachan’, GTN 79. 

Cfn. : blotyn du: black blot or mark, also fig. 

1716–18 

Llsgr R. Morris 23, roed gini frawd cywirdro / wr 

chwannog i drafaelio / ag ar i frauch o flottun du / 

wrth dramwu darfu amdano. 1862 Y Drysorfa xxxii. 

257–8, un blotyn du iawn ar ein cenedl yw yr arferiad 

llygredig sydd yn ffynu ymhlith llawer o bobl 

ieuainc yn eu rhag-gyfeillachau pršodasol. 1877 T. 

J ones: 

AJ 31, Cadwaladr gadd ei fagu / Ar fronnau’i 

fam yn gu / A’i dad oedd iddo’n addfwyn, / Ond 

daeth yn flotyn du. dim blotyn gwaeth: none the worse. 

1991 LlG xxxii. 18, Rhuthrodd y ddau i newid er 

mwyngweldosoeddycar...yniawn.Onddoedd 

dim marc arno. Doedd o ddim blotyn gwaeth. 

Ar laf-




ar, ‘ dim blotyn gwaeth’ 

‘dim mymryn neu ddim 

tamaid gwaeth’, BILlE 8. 

blot2 

[bnth. S. drwy gymysgu lot ê ballot] 

e? b. ll. blotiau. Coelbren, lot: lot. 

16g. 

Huw A rwystl: 

Gw 71, perigl ydiw por 

gloiwdeg / bwrw blot wrth barablav teg. 1583 LlGC 

716, 37b, Saul ydis yn ei ddewis yn frenin trwy flot. 

1699 T. J ones: 

TP 6, ymdeithio gyda’r Gîr dê 

ymma, a bwrw fy mlottiau i mewn gydag ef ( to cast 

in my lot with him). 

blotaf: bloto, gw. blotiaf: blotio. 

blotêf, blawtaf: blota, blawta [bf. o 

blawd1+- ha] bg. 

Cardota blawd, casglu 

blawd: to beg meal, gather meal. 

14g. 

GIG 162, Blif annigrif yn neugrest, / Blota, 

gwlana, gwera, gwest, / Cawsa, cica, min coceth, / 

Casa’ pwnc, ceisio pob peth [dychan i Herstin Hogl]. 

17g. 

CRC 226–7, Hi aeth withan yn gynhaya / ve 

baidmawdlwyda blota /agondodidvemgweira/ 

Johnykaesbwlyloffa. 1793 P, Blota ...Tomeal,or 

gather meal; to go a begging of meal. 1896 THSC 

(1894–5) 112, A Shrove Tuesday custom ...Hel 

Ynyd, called also ‘ Blawta a blonega’. Grown up 

people went about begging flour, lard, milk, etc. Ar 

lafar, ‘ Blawta’ 

‘Hen arferiad gan y werin dlawd ac 

anghenus o gasglu neu fegera blawd cyn gwyliau’r 

Pasg, y Sulgwyn, Diolchgarwch neu’r Nadolig’, 

DGM 22; ‘ blawta’ 

‘casglu neu fegera blawd cyn y 

gwyliau’, LlLlM 90; ‘ blawta a blonega’ ‘he[l] blawd 

a lard at ddydd Mawrth Ynyd i wneyd ponca’, TGG 

(1905) 27 (Llanrhaeadr-ym-Mochnant). 

blotai1 

[ blawd1+- ai2, - hai] eg. b. ll. bloteion. 

Cardotwr blawd, cardotwraig blawd, 

gwerthwr blawd, gwerthwraig blawd: 

beggarofflourormeal, flourormealmerchant. 

14g. 

GDG3 

3, I eistedd arnad ustus—cardotai / O 

fab y blotai fu Bilatus. id. 

316, Lle nid hysbys, dyrys 

dir, / Blotai neu gawsai goesir. c. 1400 R 1274. 23, 

g| rach vlottei g| rach vlewtin. 1632 D, Blottai, 

Farinam quæritans. 1722 Llst 190, Blottai. 

f.g. pl. 

Blotteion. A woman-beggar of meal. 1776 W d.g. 

Meal- beggar [ male or female]. 1793 P, Blotai, 

s. c.—pl. 

bloteion ...Ameal-dealer;abeggarofmeal. 1858 

EWD ii. d.g. Meal . . . Meal- begger, Meal- woman, 

Mealman. 

blotai 2, 

gw. bloty. 

blotedig, gw. blotiedig. 

bloteiaeth 1, 

gw. blodeuaeth. 

bloteiaeth2 

[gair geir., sef blotai+- aeth] 

eg. b. ll. bloteiaethau. 

Y weithred o gardota 

blawd, y weithred o werthu blawd: a 

begging of meal, a selling of meal. 

1793 P, Bloteiaeth,s.m.—pl.t. au ...Adealingin 

meal; a begging of meal. 1888 SE, Bloteiaeth, - au, 

sf. 

...adealinginmeal;abeggingofmeal.




blotôig [ blotai+- ig2] a. 

a hefyd gyda grym 

enwol. Yn cardota blawd: begging meal. 

c. 1400 R 1338. 1–2, lle dine dyna| l vlotteic. 

1888 

SE, Blotôig ...giventomeal-begging. 

bloteuaeth, gw. blodeuaeth. 

* blotgawl, gw. bellach blodgawl. 

blotiaf, blotaf: blotio, bloto [bf. o’r e. 

blot1] ba.a’idilynynamlganyradf. allan, 

mas4, ymaith, &c., a hefyd yn eithriadol bg. 

Staenio (ag inc, &c.), smyjo, dileu (ysgrifen, 

&c.), difodi, hefyd yn ffig.; 

sychu 

(arwyneb gwlyb, &c.) trwy ddefnyddio 

deunydd amsugnol; gwneud blotiau (am 

inc), yn ffig. mynd yn flotiedig, smyjo: to 

blot, stain ( with ink, &c.), smudge, 

obliterate ( writing, &c.), efface, also fig.; dry 

( a wet surface, &c.) using an absorbent mater- 

ial; make blots ( of ink), fig. become blotted, 

smudge. 

1547 WS, Blotio Blotte. c. 1585 TMC 62, Esai y 

proffwyd a ddywad, ‘Myfi fy hynan a sydd yn bloto 

ymaith dy ddrygoni [ sic] 

er mwyn fy nghariad fy 

hynan . . .’. 1604–7 TW ( Pen 228) d.g. Oblitero. 

1615 

R. S myth: 

GB 184, pen geisiodd efe fod yn gystal 

a duvv, yna y dechreuodd ddigenhedlu o ddivvrth i 

anrhydedd ai favvredd, gan flottio ymaith llun dduvv 

yr hvvn a ddarfuasau iddo i breintio yntho efe o ’r 

blaen. 1672 R. P richard: 

Gw 148, A llwyr flotta 

[:– Ddeleua, gossod allan] ê gwaed Iesu, / ’R hatling 

eithas’arnaidalu. 1759 P.W illiams: 

MC 14,O 

drueni ar ein cyflwr, / Fe ddanfonwyd yn Waredwr, / 

Ein holl ddyled ef a’i talodd, / Aneirif Feiau nawr a 

Flottodd. c. 1762–79 W. W illiams: 

P 238, am fod 

amryw o’r papurau wedi eu blotto, 

na’s gallasid eu 

darllen. a. 1791 W. W illiams: 

GP 728, Fod fy enw i 

fry ar lyfrau’r nef, / Ac nad oes dim a’i blotta ef. 1865 

Y Drysorfa xxxv. 53, Nid edrychai efe ar ei wers; ni 

ofalai efe ddim rhag blotio ei gopi. 1894 D. O wen: 

GT 44, Pa beth a roddwn heddyw am allu blotio 

allan y cyfnod hwnw yn hanes fy mywyd? 1930 S. 

L ewis: 

M 118, Clywodd ei chas tuag ato [Bob] yn 

llithro oddi wrthi, a difaterwch blinedig yn ei flotio 

allan. 1980 YFaner, 

4 Ionawr, 2, Bydd crefyddwr y 

cyfarfod gweddi yn gofyn am gymorth Duw i 

gadw’r dudalen rhag blotio. 

Ar lafar, ‘Gofala ’nawr 

na flotid di ddim o dy lifir’, GTN 79. 

blotiedig, blotedig [býn y f. blotiaf, 

blotaf: blotio, bloto+- iedig, - edig] a. bfl. 

Blotiog, aneglur, anffurfiedig: blotted, 

blurred, disfigured. 

1574 (1604) Rhyddiaith Gymraeg ii. 193, A mine 

...a’mllawihefydmorflottiedic falygwelwchnaall 

neb onyd yn bring ddarllen dim ohoni. id. 

196, 

ysgrifeny attoch mywn llaw mor flottedic ag mor 

draws a hon. 1728 (1903) Cymru xxv. 93, a’m 

herchyll-ffol anoeth ysgrifen gwilyddus flotiedig 

anghywreinllaw chwith-fodd. 

blotiog [ blot1+- iog] a. 

A nodweddir gan




flotiau, wedi ei flotio, smotiog, brith: 

blotchy, blotted, spotted, variegated. 

1925 Sp, blotiog, a, blotted, spotted. 1938 Heddiw 

iii. 210, Gwisgai merched modern y ddeunawfed fed 

[ sic] ganrif own brith blotiog. Ar lafar, ‘ blotiog’ 

‘variegated, of various colours’, ‘gown blotiog’, 

‘ffrog 

goton flotiog’, WVBD 42. 

blotlyd, gw. blodlyd. 

blotwaith, blodwaith, blawdwaith 

[ blawd1+ gwaith1] eg. ll. blotweithiau. 

Llwch 

blawd: meal- dust. 

1776 W, Blot- waith, blawd-waith d.g. Meal- dust. 

1793 P, Blodwaith,s.m....Ameal-dust. 1866 id. 

Blotwaith, weithiau . . . meal dust.— Blodwaith, 

blawdwaith. 1868 Yr Haul xii. 111, Y mae blotweth, 

neu blotwedd, yn cael ei arfer am blawdach, neu 

blawd. 1934 D. J. W illiams: 

HW 78, Gwisgai ddillad 

llaes, brithlwyd fel rheol, yr un lliw ê’i farf—a 

pheth naws blotwaith yn fynych ar ambell blygiad. 

blotwraig, gw. blodwraig. 

bloty, blowty, blawty [ blawd1+ tþ] eg. 

ll. 

blotai, blotyau, blowtai. 

Man lle caiff blawd 

ei storio, adeilad lle caiff blawd ei hidlo: 

meal- house, bolting- house. 

1604–7 TW ( Pen 228), Blawtuy d.g. Farrinarium. 

1722 Llst 190, Blowtty. m.g. pl. Blowttai. 

A 

meal-house, bolting house. 1725 SR, Blowttþ, 

Peilldþ 

d.g. A Boulting house. 1793 P, Blotty,s.m.—pl.t. au 

...Ameal-house. 1868 Yr Haul xii.111, Y mae blotty 

yn air am dy blawd, hyny yw, lle cedwir blawd. 1888 

SE, Blotty, tai, 

sm. a meal-house. Digwydd yn yr e. 

lleoedd Cwmblowty yng nghyffiniau Llanrhaeadr-ym-Mochnant, 

a Blowty ger Aberdaron. 

blotyn, gw. blot 1. 

blothach, blothiach 2, 

eb. g. ll. blothachod, 

a hefyd fel a. 

Person byrdew, cnodiog, neu 

fochdew; cnodiog, wynepgrwn: short and 

fat, chubby, or chubby- cheeked person; 

chubby, round- faced. 

1793 P, Blothach,s.f....Afatchumpywoman. 

1823 Seren Gomer mmmmmm 45, sylwais ar flothach 

oforgrugen. 1852 EWD i.d.g. Bloated ... A bloated 

female. 1888 SE, Blothach, - od, 

sc. a fat 

blubber-cheeked person; a thick fat person; a 

humpty, a squab.—Gwent. id. Blothach, 

a. 

round-faced, chub-faced, chubby,—Gwent. Ar lafar 

yn yr ystyr ‘person glwth’, ‘yr ’en 

ishdag yw a’, GTN 79. 

flo[ th] iach tew 

blothiach 1, 

ba. 

Traflyncu (bwyd, &c.) 

mewn modd barus a hunanol: to gobble 

( food, &c.) in a greedy and selfish manner. 

Ar lafar, ‘Paid o flothiach dy fwyd, blentyn’, ‘’Ùs 

dim tamid o dishan ar ýl gin i, Lewsyn; ma’r plant 

’ma wedi blothiach y cwbwl’, GTN 79. 

blothiach 2, 

gw. blothach.




blower [bnth. S. blower] eg. 

Dyfais sy’n 

cynhyrchu llif o aer: 

produces a current of air). 

blower ( device that 

1935 Ll xiv. 220, Nid oes gennyf hyd yn hyn ddim 

o’r offer swyddogol i beri awel, na blower dur na 

megin...acynniffyghynoll,niallafwneuddim 

gwell na defnyddio blower papur am y tro. Ar lafar yn 

yr ystyr ‘ymwthiad nwy drwy hollt mewn gwaith 

glo’, ‘yn aml byddai nwy yn dueddol o gronni yn y 

ffas yng ngweithfeydd Cwm Gwendraeth: yna 

ymwthiai’r nwy drwy’r glo yn sydyn, gan fwrw o’i 

flaen dunelli o lo mên, a pheri difrod eithriadol a 

gymerai wythnosau i’w atgyweirio. Byddid yn clywed 

y blower yn bygwth torri ymlaen llaw ar adegau, 

h.y. gellid clywed y blower yn rhechen’, Geir Glo 61. 

blowjob, blojob [bnth. S. blow job] eg. 

ll. 

blowjobs. 

Gweithred rywiol lle caiff pidyn 

partner ei sugno neu ei lyfu: blow job, act 

of fellatio. 

1996. 

blowmon, blowman, blewmon, &c. 

[bnth. S. C. bleo- man, bleo- mon ‘bloman, 

lit. blue-man’] eg. ll. blowmoniaid, 

blewmoniaid, 

&c. Dyn du, Negro, 

Ethiopiad, hefyd yn ffig.: a black man, 

Negro, Ethiopian, also fig. 

14g. 

HMSS ii. 276, odyno hy a aeth hyt yn 

ethyopia gwlat y blomonyeit. c. 1400 YCM2 

170, A 

gwedy eu mynet heibyaw, arganuot a oruc un tebic 

y vlawmon yn eu kanlyn yn llibin. c. 1400 R 1344. 2, 

Ble{ mon oer eityon eiryoet. bloed arth bleid. c. 1400 

DB 27, ac y kerda o newyd y ogylchynu gwlat y 

Blammonyeit ( Aethiopiam). 15g. 

DGG2 54, Cydwr fry 

coed ieir y fron, / Cwbl o amod, cyw blowmon. 

15g. 

Tudur P enllyn, 

&c.: Gw 71, Llas Twm ê gordd 

blwm fal blwman—mewn 

cors, / Llas Siors, ef a’i 

hors, ni wnaf hirson. 15g. 

GGl2 

195, Blwydd a mwy 

yw bleiddiau Mýn, / Blywmoniaid, 

boliau meinion. 

15–16g. 

TA 419, Tên o’i garn, teneu, a gaid, / Taflu 

main at flowmoniaid [i ofyn march]. 1605–18 Mos 

131, 558, Kar ir ab ydiw’r babi / trwyn blwmon ar 

kynffon ki. 1632 D, Blowmon, 

Maurus, Æthiops. 1658 

R. V aughan: 

PS 427, Hwch a olchir yn wyn nid 

Blowmon ne Aiphtiwr ( Blackmoor). 1757 ML ii. 9, Fe 

fydd y Blewmoniaid yn y Gorllewin India yn cael y 

diwarnod hwnnw [Sul] iddynt hwy eu hunain, ai 

gwaeth na Blewmyn ydych? 1766 CD 5, Y rhai a 

Offrymmodd, Aur, a Myrr, a Thus, yr hwn yw 

Frankincence, y Siasbar hwn oedd Ethiopus, a lliw 

dû, Megis Blowman. 1776 W d.g. Moor, or blackmoor. 

1888 SE, Blewmon, Blowmon, Blawmon, Blowman 

. . . - iaid, 

sm. . . . an Ethiopian; a black man, a 

blackamoor, a negro. 

blowmones, blewmones, &c. [ blowmon, 

blewmon, &c.+- es1] eb. ll. blowmonesau, 

blewmonesau. 

Gwraig neu ferch ddu, 

Negržes, hefyd yn 

girl, Negress, also fig. 

ffig.: black woman or 

14g. 

GIG 148, Berwa dew, burm a dywallt, /




Bolmaen sarff, blowmones (amr. blymones, blomones, 

blomynes, blwmanes) hallt [i’r llong]. 1722 Llst 190, 

Blowmones f.g. A blackamoor woman. 1776 W, 

blewmon (fem. blewmones) d.g. Moor, or blackmoor. 

1888 SE, Blewmones, Blowmones ...- au,sf.afemale 

black, a black woman, a negress. 

blows [bnth. S. blouse] eb. g. 

(bach. b. 

blowsen) ll. blowsys, blowsiau. 

Dilledyn 

tebyg i grys a wisgir gan ferch am ran 

uchaf ei chorff: blouse. 

1924 Ll iii. 73, Rhoes flows sidan gwyn amdani ac 

ni chaeodd ei fotymau hyd y top. 1925 K. R oberts: 

GB 106, edrych arni hi ei hun yn y drych yn ei blows 

wen a’i sgert ddu. Ar lafar, ‘bydd ise prynu blowsys 

gwyn i fynd i’r ysgol’ (canolbarth Cered.); ‘yn ’i 

blowsen wenyndwceaffrilsigyd’, Wós wós 15. 

blowty, gw. bloty. 

blöyn, bloyn [gair geir. yn wr., sef blaw2 

+- yn1] eg. ll. bloÿnau. Blodyn; blodigyn: a 

flower; floweret. 

1793 P, Blžyn,s.m.—pl.t. au ...Ablossom,or 

flower. 1868 W. J. R oberts: 

M 42, Ac fel y bloyn, 

mae yn ei foes, / Brydferthwch, symledd, a rhinweddau 

[i Wiliam Morgan]. 1888 SE, Blžyn, - au, 

sm. a 

blossom or flower; a floweret. 

Gw. hefyd blöen. 

blumynnaid, ff. ansicr, gw. GC 160. 

blustraf: blustro, gw. blistraf: blistro. 

blwch1 

[?cf. blwch2] eg. (bach. g. blychyn, 

ll. blychynnau, g. blwchyn, b. blychen, 

blwchen, blychan) ll. blychau, blychod. 

Bocs, 

cynhwysydd, cas amddiffynnol, plisgyn, 

hefyd yn ffig.; cynnwys blwch: a box, 

receptacle, boxful. 

protective case, shell, also fig.; 

c. 1400 R 1341. 30, d| y ysg| yd dry| bl| yd dr| yr 

bl{ ch. c. 1400 Ìtudes vii. 290, a dot mywn blwch y gadw. 

15g. 

GLGC 411, Un osod wyf ê’r nodwydd / yn y 

blwch, er yn ddyn blwydd. 15g. 

GGl2 184–5, Nid llai 

cyfrif digrifwch / Na nobl o aur yn y blwch. 1547 WS, 

Blwch A boxe. 1567 TN 42b, [ b] lwch [:– llestrait, 

golwrch] o irait gwerthvawr. c. 1585 G. R obert: 

DC 

[1b–2a], Weithie meddwl am dhiodhefaint crist, 

weithieerilhagorydblwch aralh,lheimaerpechode 

ynghadw, amefyrio ar frynti pechod. 1632 D, Blwch, 

Pyxis. 1696 CDD 300, I gadw’r Cynghorion, dy 

galon þw’r blîch. 1759 ML ii. 120, Wfft o’r gost aeth 

ar flychod Person y Cneugae. 1760 id. 

281, [y]r hynaf 

o honynt [plant] ond deg oed, ac un arall ar fronnau’r 

famaeth, ac un arall mae’n debyg yn dyfod yn 

y blwch. 1776 W, blychyn, blwchyn d.g. Little ... A little 

box. 1852 EWD i., blychan, blychen d.g. Canister. 

1888 

SE, Blychyn,- au,sm.1.alittlebox.2.alargeearth 

en vessel; an urn; also called twmpyn.—Gwent. Ar 

lafar, ‘ blwchen’ ‘llestr pridd i ddal menyn’, Geir Geg 

120 (Brych.); ‘Pyn priotson ni, ’odd dinnon ifinc yn 

mynnyd blwch dillad wedi ’i nuthur yn bwrpasol i




fynd ê’u dillad sia’r tþ newydd ar ýl prioti’, GTN 

80; ‘ blwchyn bara’ ‘bread bin’, id. 81; ‘ blycha’ 

‘bowls; pans’, ib. 

Cfn. (detholiad yn unig): blwch yr aberth: pyx, 

ciborium. 16g. 

( LlEG) Mos 158, 42a, ac yn yr un 

modd i tores y gadwyn a oedd yn krogi blwch yr aberth. 

Cyfrifiadura blwch allan: ( email) out- box ( in comput- 

ing). 2005. blwch arian: money box. 1858 EWD ii. d.g. 

Money- box. 1860 CHW xxiii. 419, penlinia yr addolwr 

a’i wyneb yn syllu ar y drych trwy ffenestr . . . 

Wedi hyny dyfera ddernyn o arian i’r blwch arian, 

ac 

ymadawa. Ar lafar, ‘ blwch arian’ 

‘a money box’, 

GTN 80. blwch awgrymiadau: suggestion- box. 

1995. 

blwch baco: tobacco- box. 1885 D. O wen: 

RL 174, Piti 

garw na fase Bob yn smocio—ne mi fase’r prós ene 

yn iawn i brynu blwch baco iddo fo. Ar lafar, WVBD 

42; GTN 80. Gw. hefyd blwch tybaco. 

blwch casglu: 

collection box. 1853 Y Dysgedydd xxxii. 90, gweled 

papyrynyncaeleidynuo’r blwch casglu. 

blwch cen- 

hadol: missionary box. 1838 CHW i. 354, a oedd ei 

hadduned [y wraig dlawd] yn ei rhwymo i gyflwyno 

cymmaint i’r blwch cenhadol ar unwaith. blwch cerdd: 

musical box. 1995. blwch corn: horn box. 

17g. 

Huw 

M orus: 

EC ii. 399, I ofyn blwch corn, gan Risiart 

Llwyd o’r Faerdref. 1886 D. O wen: 

S 76, yr hwn 

groesaw a gedwid yn mhoced ei wasgod, ac oedd yn 

gynnwysedig mewn blwch corn hirgrwn. blwch cosbi: 

penalty box. 1987. blwch y cymun, blwch cymun: pyx. 

1780 W, blîch y Cymmun d.g. Pyx. 1995 GA, blwch 

... cymun d.g. pyx. blwch cyswllt: junction box. 

1995. 

Cyfrifiadura blwch deialog: dialog box ( in computing). 

2005. Cyfrifiadura blwch dewis: dialog box, menu box 

( in computing). 1992. Cyfrifiadura blwch dewislen: 

dialog box, menu box ( in computing). 

2005. blwch dis- 

iau: dice- box. 1772 W d.g. A dice- box. 1799 TY 63,Nid 

dygwyddiad chwarae ffristiol [:– blwch disiau]. 

1858 

Gwyddon ii. 408. blwch dogfennau: dispatch box. 

1995. 

blwch du: black box ( aircraft flight recorder, similar 

marine, automotive, &c., device). 1984 Cristion (Mai/ 

Mehefin) 21, Ymhob awyren fawr y mae blwch du— 

coch yw ei liw gan amlaf, medden nhw—sy’n cofnodi 

popeth sy’n digwydd iddi ar hyd y daith. blwch 

dybaco, gw. blwch tybaco. 

blwch yr elusen, blwch elus- 

en: alms- box, poor box. 1761 ML ii. 327, fe roes gini 

aurym mlwch yr elysen. 1852 EWD i.,coffrneuflwch 

elusen d.g. Box ... Poor box. blwch ennaint: gallipot 

( small pot for medicine or ointment). 1770 W d.g. An 

alabaster- box. 1838 Y Drysorfa viii. 167. blwch #eilio: 

box file. 1978. blwch

Proflen hir set 0290xb tudalen 12 12 Ionawr 2011 21:26 



blwch ysnisin: snuffbox. 1874 Traeth xxviii. 124, 

Byddai ganddo yn wastad gyfrol agored ar ei ddesc 

...ablwch snisin gweddolfawr. 1899 T.R.R oberts: 

EP 37, Dywedir fod blwch snisin yr Archddiacon yn 

meddiant Mr. R. Prys Owen, Dyffryn Ardudwy. 

blwch tabaco, gw. blwch tybaco. blwch tên: tinderbox. 

1851 CAm xii. 170, Gosodant gyda y gwyr yn y bedd 

fwyall a blwch- tên. 1925 W. D. O wen: 

MW 150, Yr 

oedd y blwch tên ynghudd ganddi. blwch te: tea 

caddy, tea box. 1833 Seren Gomer xvi. 158, cymerodd 

arni ei bod yn gosod y penadoriaid mewn blwch tó. 

1850 Sp ( EW) d.g. Canister. Ar lafar, ‘ blwch te’ 

‘a tea 

box; tea caddy’, GTN 80. Cyfrifiadura blwch ticio: 

tick box, checkbox ( usu. in computing). 

2005. blwch y 

tlodion, blwch y tlawd: poor box, alms- box. 1567 LlGG 

107a, Yna bod i wardenieid yr Eglwys ...gynnull 

ddeuosion y bobl, ai ddodi ym blwch y tlodion. 

1761 

ML ii. 364, Fe roddes gini aur ym mlwch y tlodion. 

c. 1762–79 W. W illiams: 

P 472, gwahardd y bobl i 

. . .’speilio blwch y tlawd. blwch tobaco, gw. blwch tyb- 

aco. blwch trewlwch: snuffbox. 1818. 1849 CAm x. 76, 

Nis gall neb hunanymroddi i’r bibell, y joy, a’r blwch 

trewlwch, heb yn sicr niweidio ei iechyd a’i gyfansoddiad. 

1858 EWD ii. d.g. Snuff- box. 

blwch tybaco, blwch 

tobaco, &c. : tobacco- box. 1755 Gron 20, I’w dorri ar 

gaead Blwch Tobacco. 1756 G. O wen: 

L 170, mi 

glywais fy mlwch Dybacco’n 

syrthio i lawr o’m pocced. 

1759 DG 54, [rh]odd o flwch Tabacco. 

1885 D. 

O wen: 

RL 39, [b]od Mr. Smith gyda Mr. Brown y 

person, pan fu yr olaf yn Ty’nllidiart yn rhoi yr 

ysbrydilawr,aphanycauoddarnoynei flwch tybacco. 

Gw. hefyd blwch baco. blwch ysnisin, gw. blwch snisin. 

blwch2 

[?Crn. C. bloch ‘moel’, Llyd. C. 

blouch ‘di-flew’, a cf. yr e. lleoedd 

Nanplough (Cernyw) a Lamplough 

(Cumberland); am drafodaeth bellach, 

gw. B xxix. 523–6 ac EWSP 633; nid 

amhosibl mai’r un gair ê blwch1 

ydyw; 

ansicr yw ystyr yr unig engh. lenyddol] ? a. 

?Moel, di-flew, yn ffig. 

noeth, di-ddail: 

? bald, hairless, fig. bare, leafless. 

13g. 

C 89. 4–6, Oer lle. lluch rac brythuch gaeaw. 

crin caun calaw truch. kedic awel. coed ini bluch. 

Cf. 

yr e. prs. Bluchbard ( Blwchfardd) a Rhys ap Griffith 

blogh (1451) a’r e. lle Cwm Blwch, 

pl. Llanfihangel 

Aberbythych, sir Gaerf. 

blwchaid, gw. blychaid. 

blwng1 

[gw. blyngaf: blyngu; petrus yw 

dosbarthiad rhai o’r enghrau.] a. (b. blong) 

ll. blyngion,ahefydgydagrymenwol,ac 

fel eg. ll. blyngau. 

( a) 

Dig, llidiog, creulon, ffyrnig, llawn 

ysbryd, blin, sarrug, cuchiog, (geir.) ystyfnig: 

angry, indignant, cruel, fierce, spirited, 

sullen, churlish, scowling,( dict.) stubborn. 

12g. 

GCBM i. 158, Bleit a bl{ g a blaengar gyweith. 

12–13g. 

GLlLl 213, Diu| g bl{ ng, 

blaen uuel drwy uar. 

13g. 

BD 6, canys blvg vu gan wyr Groec . . . llauassu 

onadunt vynteu anuon y ryw lythyr hvnnv. 14g. 

DGG2 

138, Rhestr o boer, rhwystr aberoedd, / Rhoes




hwrdd i’m llong, rhoes flong floedd [Gruffudd Gryg 

i’r don]. 14g. 

GIG 59, ’Rho Duw mawr, y march 

blawr blwng, / Mall yr wyd yn ymollwng. c. 1400 R 

1302. 34, aruthur y| dy uleidruthur vl{ ng. 

15–16g. 

TA 427, Neu, os bai lid, yn was blwng, 

/ Yn gefnfyr, 

yn gyfanfwng. 1547 WS, Blwng Soollen. 16g. 

WLl 

203–4, Ni wadai da iawn ydoedd / I gêr er aur geirwir 

oedd / Na charu blaenu fal blwng / Na dal ond a 

fai deilwng [marwnad Richard Thelwal]. 1632 D, 

Blwng, Indignabundus, austerus, toruus, caperatus. 

fem. Blong. 1770 W d.g. Angry, Fierce, Grim, 

grim- visaged, or grim- faced. 1793 P, Blwng,a.... Obdurate; crabbed; blunt; frowning. 1917 Cymru liii. 

54, ni welir onid cuwch blwng y publicanod. 

( b) 

Difrifol, enbyd, llym, tost, caled, 

gerwin, tywyll: grievous, grim, severe, harsh, 

hard, bleak, gloomy. 

13g. 

GBF 619, G| yr kyrchyad yg kad, yg galedi— 

bl{ ng. 14–15g. 

GGLl 147, Bu amser caid blinder 

blwng / Anystwyth yny ostwng (Gruffudd Llwyd). 

c. 1400 R 1225. 37–8, ry vl{ wng y| echwng echel 

deuryd. id. 1318. 41–2, Gweith bl{ ng oed echwng. 

och wenhwyvar dec. c. 1400 B ii. 23, Na vyd 

gynghoruynnus kyn ny allo dy gyngyt drwc y arall. 

kanys blwng ( molestum) yw yt y diodef. 15g. 

GHS 

[120], Blwng fu ym gredu, i’r gras, / Brawd ffydd i 

Wenlydd wynlas. 16–17g. 

GST i. 181, Mae ias rhew 

blwng, 

amser blin, / Mae’r ia’n ýl ym mron Elin 

[marwnad Siýn Gruffudd]. 1845 Traeth i. 237, Cyrhaeddodd 

ergydion blyngion angeu gnawd a chalon 

Ieuan Ddu. 1864 YBeirniadv. 

115, Yr hen gopaog 

fryniau o bob tu, / Dywalltent gynt eu dagrau’n ffrydiauerch/.../Amfodeuhesgyrnmegystrwyeu 

croen / Gan d’lodi blin, a nerth y gauaf blwng. 

1910 

T. G. J ones: 

YA 66, Pa bryd y bu ofid cyn flynged. 

1947 YFflamiii. 

45, Yn awr noethder ei herwau,— 

main yw’r gwynt / A blwng y corwynt a’u bling i’w 

cyrrau [i’r Gaeaf]. 

Fel e. 

Llid, dicter, digofaint, tramgwydd, 

sarhad; mileindra, sarugrwydd, gwg; hefyd 

yn ffig.; cyfyngder: anger, wrath, indigna- 

tion, offence, affront; ferocity, surliness, 

frown; also fig.; distress. 

12g. 

GCBM i. 328, G| aew trwy { lwg trwy u| g, 

trwy uortwyd. 12–13g. 

GLlLl 96, Hydyr wneuthost, 

wr, a wyr ulwng. 13g. 

GDB 350, Ked ef ddigoner ny 

chymer {{ l{ g. 14g. 

WM 142. 29, dial dy ul{ g ath 

dicofeint. 14g. 

YBH 11b, abreid na holltes y challon 

rac llit a bl{ g. c. 1400 ZCP xiii. 76, Gwelet yn ymot 

gwydyr, blwng ( angustiam) a arwydockaa. 15g. 

GLl 

[33], Allwydd llestair cymheiriaid, / A’i gellwng er 

blwng i’r blaid. 1763 DT 239, Er ein bost, rhaid 

ymostwng, / I’w floesg Leferydd, a’i flwng [i henaint]. 

1793 P, Blwng,s.m.—pl. blyngau ...Anger;frown. 

1888 SE, Blwng, pl. blyngau, 

sm. a frown; an affront. 

blwng 2, 

gw. blyngaf: blyngu. 

blwman, gw. blowmon. 

blwmanes, gw. blowmones. 

blwmers, &c.[bnth.S. bloomers] e. ll.(un.




g. blwmer, &c., ll. blwmeri) ll. dwbl blwmersi. 

Nicers llac hyd at y pen-glin ar gyfer merched, 

nicers: bloomers, knickers. 

1941. 1995 GA, blwmar(- s, blwmeri)md.g. knickers. 

Ar lafar, ‘Dos ê blwmar bach sbêr iddi rhag ofn’ (sir 

Gaern.); ‘Bydden ni blant yn cal sbort wrth weld 

blwmyrs pinc yr hen Gatrin ar y lein’ (gogledd 

Cered.); ‘llond leined o flwmersi yn sychu’ (gorllewin 

sir Gaerf.); ‘Ar ýl iddi nawr i stripo’r cwbwl ond 

y blwmers wedwn ni a’r bra ’odd y shew yn cwpla’ 

(de-ddwyrain sir Gaerf.). 

blwmin, blymin, &c.[bnth.S. blooming] 

a. 

Rheg wan a ddefnyddir i fynegi dicter, 

anfodlonrwydd, 

expletive). 

&c.: blooming ( mild 

1958. 1996 Tal xcv. 41, dwi’m yn blymin newid. Ar 

lafaryngyff.,‘Mablwming welrhaidichdifyndi’r 

ysgol ’toes’ (sir Gaern.); ‘ blwmin glaw diddiwedd’, 

‘ blwmin niwsans’ (Cered.). 

blwmon, gw. blowmon. 

blwmones, gw. blowmones. 

blwmonj, gw. blymonj. 

blwmyrs, gw. blwmers. 

blwnsh, gw. plwnsh ( GPC3). 

blwrffan, gw. blwrian. 

blwrffwns, gw. blwriwns. 

blwrian, brwlian2 

[?cf. S. ( to) brawl 

‘raise a clamour’] bg. 

Cadw sîn (am fol, 

&c.), rwmblo; chwilio’n ddibwrpas: to 

make a noise ( of belly, &c.), rumble; search 

aimlessly. 

Ar lafar, ‘ blwrian, brwlian’ ‘chwalu a chwilio’, 

‘make a rumbling noise’, B vii. 248 (canolbarth 

Cered.);‘Mamolai’n blwrian’(canolbarthCered.); 

‘’We’ ’y mola i’n blwrian ise bwyd’ (godre Cered.); 

‘ Blwrian’ ‘To search aimlessly’, Cymru xxxiii. 39 

(godre Cered.). Digwydd hefyd yn y ff. ‘ blwrffan, 

brwlffan’, ‘Ma mola i’n 

barth Cered.). 

brwlffan yn sobor’ (canol- 

blwriwns [cf. blwrian, brwlian2] e. ll. 

Sîn 

neu synau yn y bol, rwmbwl(s): noise( s) in 

the belly, rumble( s). 

1964. Ar lafar, ‘’Na flwriwns we’n i fola fe’, B vii. 

248 (canolbarth Cered.); ‘Ma rhyw flwriwns rhyfedd 

yn ’y mola i’ (Cered.). Digwydd yng nghanolbarth 

Cered. yn y ff. ‘ blwrffwns’; 

a chlywir hefyd y ff. 

‘ broliwns’. 

blîs, gw. bliw 1. 

blwydd [Crn. C. bloth, Llyd. C. bloez, 

Llyd. Diw. bloaz, (taf. Gwened) blñ ( ffi




* bloe),H.Wydd. blòadain: ffi 

Clt.* bleid- 

V-; gw. hefyd blwyddyn, blynedd] eb. 

ac 

yn eithriadol eg. ll. blwyddau, blwyddi, 

a 

hefyd gyda grym adferfol ac fel a. 

(weithiaugydagrymenwol,bach.g. 

blwyddyn) 

ll. blwyddi. 

( a) 

Blwyddyn (o oedran), deuddeg mis 

(oed), blwyddyn: 

months ( old), year. 

a year ( of age), twelve 

13g. 

LlI 65, O’r pan anher y mab ene uo pedeyr 

bluyd ar dec ( 15g. 

B xxi. 309, xiiij o uluydeu) 

e dele 

bot urth noe e tat. 14g. 

WM 32. 35–33. 2, Meithryn 

ymaba| naethpyt...ynyoed | ul{ yd.achynny 

ul{ yd yd oed yn kerdet yn gryf. c. 1400 RB ii. 392, 

Deng mlwyd oed pan ry gigleu ry lad y vra| t ef. 1567 

LlGG [vii], Act Parliament yn y vlwydd gyntaf o 

deyrnas ein Arddechoc [ sic] 

Arglwyddes Urenhines 

Mari. Diw. 16g. 

CRC 274, Nyd wytti eto onyd jefank / 

Nag o flwydde ddim ond llank. 1588 Marc v. 42, 

deuddeng mlwydd oed ydoedd hi. 1632 D, Blwydd 

oed, twf blwyddyn d.g. Anniculus. 

1672 R. Prich- ard: 

Gw 469, Ni bu’r diluw ond blwydd hynod. 1707 

AB 214b, Blwydh & Bluydhyn, A year. 1793 P, 

Blwydd,s.m.—pl.t. au ...ayear. Blwydd oed,a 

year old. 1868 G w. M echain: 

Gw i. 219, Bu’n 

hynafiaid / Dan Rufeiniaid, / Du arw fleiddiaid, hir o 

flwyddi. 1929 Ll viii. 72, Ebrwydd, O Bostumus, 

ebrwydd y derfydd / Blwyddi ein heinioes (H. Parry 

Jones). Ar lafar, ‘Be di oed o?’ ‘ Blwydd a hannar’, 

‘Hen wraig yn dair blwydd i gant oed’ ‘an old 

woman of ninety-seven’, ‘Hannar blwydd ydy o fory’ 

‘he is six months old to-morrow’, WVBD 42; ‘Pum 

mlwydd ýd odd y plentyn iynga’ ar y pryd’, ‘Fe fu 

byw nis bod a’n gan mlwydd ýd’, GTN 80. 

( b) Pen blwydd: birthday. 

1863. Ar lafar, ‘Pryd oedd ei flwydd o’ (Dyffryn 

Conwy); 

(Meir.). 

‘Dydd Dolig ’r ydw i’n cal ’ mlwydd’ 

Fel a. 

Wedi byw neu fodoli am flwyddyn 

(am berson, anifail, &c.), yn ei ail flwyddyn: 

year- old ( of person, animal, &c.), 

yearling ( adj.). 

13g. 

LlI 26, a roder dynawet blved en e llav guedy 

yrau e losgurn. 14g. 

CMOC2 24, ystum llindag, ceiliagwydd 

/ yn cysgu yn ei blu blwydd [Dafydd ap Gwilym 

i’r gal]. c. 1400 R 1341. 30, d| y ysg| yd dry| 

bl{ yd 

dr| yr bl| ch. 15g. 

GLGC 411, Un osod wyf ê’r nodwydd 

/ yn y blwch, er yn ddyn blwydd. 1588 Ecs xii. 5, 

llwdn blwydd. 1771 W, llo blwydd d.g. Calf . . . A calf or 

a year old. 1793 Dafydd I onawr: 

CD 342, 

Gwyddir hyn gan blentyn blwydd. 1896 BAC, 

19 

Awst, 13, Rhestr y Gwobrau. Ceffylau Ysgeifn. Am 

ycywblwydd gan‘Eglamore.’. 1942 W.A.B ebb: 

Dyddlyfr 1941 35, Heddiw hefyd yw dydd penblwydd 

Owain bach. Y blwyddyn bach ag ef! 1972 

E. J ones: 

CHFf 28, Prynai filoedd o ddefaid blwyddi 

yn gynnar yn y gwanwyn. Ar lafar, ‘Ma’r blwydd yn 

lladd y dyflwydd’ ‘(frogs) of one year old kill those 

of two years old’, WVBD 42; ‘’Rodd lot o îyn 

blwyddi ar werth ym mart Tregaron heddi’ (canolbarth 

Cered.); ‘da blwyddi’ 

‘twelve month old cattle’ 

(canolbarth a godre Cered.); ‘llo blwydd’ 

‘a yearling 

calf’, GTN 80 (ll. lloi blwyddi); 

‘Ritag fel epol




blwydd’, ‘biafio fel ýn blwydd’, ib. 

Digwydd ‘twf 

blwydd’ 

hefyd yn yr ystyr ‘tyfiant blwyddyn neu 

dyfiant llynedd’. 

Gw. hefyd blwyddyn 1, 

blynedd. 

blwydd-dal [ blwydd+ têl1; 

trafodir y ff. l. 

blwydd-daliadau d.g. blwydd- daliad] eg. 

ac 

yn eithriadol eb. ll. blwydd- dalion. 

Swm o 

arian a delir yn flynyddol, pensiwn, 

difidend: annuity, pension, dividend. 

1819 Seren Gomer ii. 469, pan y derfydd y siarter 

presenol; ar ol hyny blwydd- dal (divident). 1852 

EWD i. d.g. Annuity. 1857 Traeth xiii. 59, Gellir 

prynu blwydd-dalion o bob math trwy gyfrwng y 

cymdeithasau [yswiriol] hyn. 1892 Gwyddon vi. 

416Y[1], ynghyd ê’r blwydd-dêl sydd mewn cyssylltiad 

ê hwynt. 1916 Sp ( EW) d.g. pension, 

superannuation. 

Cfn. : blwydd-dal bywyd: life annuity. 

1995. blwydd- 

dal gohiriedig: deferred annuity. 

1972. blwydd-dal pen- 

siwn: superannuation. 

1976. 

blwydd-daliad [ blwydd+ taliad] eg. 

ll. 

blwydd- daliadau. 

Blwydd-dal, pensiwn: 

annuity, pension. 

1850 Caerfallwch d.g. Annuity. 1857 Traeth xiii. 40, 

yr oedd y blwydd-daliad diweddaf a dderbyniodd yn 

ff3, 

600. 1866 Y Drysorfa xx. 427, sicrhêu 

blwydd-daliadau i weddwon, a thaliadau cyfatebol i 

amddifaid gweinidogion, ar ol eu dydd. 

blwydd-daliadol [ blwydd- daliad+- ol] a. 

Sy’n talu pensiwn: that pays a pension. 

1850 Eurgr Wes xlii. 142, Ac y mae wedi bod am 

un mlynedd ar hugain yn derbyn cymhorth blynyddol 

o Drysorfa Flwydd-daliadol y Pregethwyr. 1916 Sp 

( EW) d.g. pensionary a. 

blwydd-ddydd [ blwydd+ dydd] e. 

Pen 

blwydd: birthday, anniversary. 

1866 R. E. W illiams: 

CB 622, Weithiau cedwid 

hwy [ymprydau] yn unig ar flwydd-ddydd genedigaeth. 

1893 Y Dysgedydd lxxii. 473, Adroddodd i ni 

yr englynion canlynol ar ei 90 blwydd- ddydd. 

blwyddgylch [ blwydd+ cylch] blwyddgylchau, blwyddgylchoedd. 

eg. 

ll. 

( a) Pen blwydd: birthday, anniversary. 

1845 CAm vi. 318, Cynhaliwyd blwydd-gylch yr 

addoldy hwn ar y 29ain o’r mis diweddaf. 1852 

CHW xv. 193, O’r mynegiadau a wnawd yn y 

Blwyddgylchau diweddar, ymddengys fod derbyniadau 

y gwahanol Gymdeithasau Haelionus yn ystod y 

flwyddyn ddiweddaf, fel y canlyn. 1867 W. R ees: 

E 

ii. 413, Ar foreu ei dri-degfed flwyddgylch. 

( b) 

Cylch coeden, un o amryw gylchoedd 

consentrig mewn croestoriad boncyff 

coeden sy’n cynrychioli tyfiant blwyddyn 

(fel arfer): tree ring. 

[ 1850]. 

blwyddhanesion 

[ blwydd+ hanesion (ll.




yr e. hanes)] e. ll. 

Blwyddnodion, croniclau: 

annals, chronicles. 

1822. 1852 J. T. J ones: 

DY 216, yr oedd ei henw 

[gwlad Petra] wedi hollol fyned o’r golwg oddiar 

flwydd-hanesion y cenhedlaethau. 

blwyddiad [ blwydd+- iad3; 

?dan ddyl. 

dyddiad1 yn ystyr adran ( b)] eg. 

ll. 

blwyddiaid, 

a hefyd gyda grym ansoddeiriol. 

( a) Anifail blwydd oed: a yearling. 

1588 Lef xxiii. 18, offrymmwch . . . saith oen 

blwyddiaid. id. 2 Esd vi. 21, A phlant blwyddiaid a 

lefarant. 1716 E. S amuel: 

GGG 156, pa ffordd 

oreu i Ddyn fodloni Duw, ai a Gyrr o [sic] mawr o 

Fyheryn, ai a llanw llifeiriog o Olew, ynteu a 

Dyniewid blwyddiaid. 1753 TR, Blwyddiad, 

a 

yearling, of a year old. 1793 P, Blwyddiad, 

s. m.—pl. 

blwyddiaid ...Ayearling. 1794 W d.g. Yearling [ any 

beast of a year old]. 1862 Cymru Fu 153, eiddo’r 

lladdedigion yn y rhyfel a fforffedwyd i’r brenin yn 

olygwerthcanlynol...aner,1s,dafad( blwyddiad),4c. 

Ar lafar, WVBD 42. 

( b) 

Dyddiad, blwyddyn (dyddiad digwyddiad, 

cyfansoddi, &c.): a date, year 

( date of occurrence, composition, &c.). 

[ 1863]. 

( c) (yn y ll.) Planhigion unflwydd: ( pl.) 

annuals ( of plants). 

1851 Addysg Chambers i. 592, Blwyddiaid; 

planhigion 

y gofynir eu hau yn flynyddol, gan nad ydynt yn 

bywacynblodeuoondamuntymhorynunig. 

blwyddiadur [ blwydd+- iadur] eg. 

ll. 

blwyddiaduron. 

Blwyddlyfr, almanac, calendr, 

cynllunydd blwyddyn; (yn y ll.) cofnodion 

hanesyddol, yn enw. rhai sy’n cofnodi 

digwyddiadau fesul blwyddyn mewn 

trefn amseryddol: yearbook, annual, alman- 

ac, calendar, year planner;( pl.) annals. 

1850 Caerfallwch d.g. Almanac, Calendar. 

1863 

Gwyddon iv. 713, yn cynnwys y blwyddiadur, 

y 

rhuddelli cyffredinol, neu ddefodau yr offeren. 

GA d.g. year ... yearbook. 

1995 

Cyfetyb 0290xb i 3.35 o dudalennau gorffenedig.

Proflen hir set 0290xb tudalen 1 12 Ionawr 2011 21:26

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?