ulrich lins niebezpieczny język - Verkoj tradukitaj en Esperanton

nie będzie wątpił w ich przynależność do narodu francuskiego. Emil Javal ostrzegał
Zamenhofa iż niebezpiecznie jest mówić o Hilelizmie[note:Letero de Javal, 15-10 1905, PVZ
X 197]Javal pisał: "Potrzebujemy nadzwyczajnej dyscypliny, by ukryć przed publicznością
twoje pochodzenie". Zamenhof zapewnił, że nie będzie publicznie mówić na temat Hilelizmu
do czasu, aż będzie miał pewność, że nie zaszkodzi to językowi esperanto[note: Letero al
Javal, de 25-10- 1905,PVZ VII 197]
Nowy pogrom Żydów w 1905 r. skłonił go jednak do anonimowego zamieszczenia w gazecie
Ruslanda Esperantisto w 1906 r. artykułu "Dogmaty Hilelizmu"[note:PVZ VII 253-262], a
potem broszury "Homaranizm"[note: PVZ VII 275-285- ĝi aperis dulingve en Peterbugo,
denove anonime]
Hilelizm dotyczył dyskryminacji Żydów. Homaranizm był propozycją dla wszystkich ludzi i
religii, aby spotkali się na "fundamencie neutralnym, ludzkim, braterskim, równym i
sprawiedliwym"[note:PVZ VII 275]
Z projektu usunął wątki dotyczące Żydów, a projekt przypominał trochę "ludzką religię"
Augusta Comte[note: Waringhien Leteroj 1, p. 258; Peter .G. Forster, The esperanto
Movement, The Hague, Paris, New York 1982, p 95]
Ogólnie esperantyści przyjęli to sceptycznie bojąc się, aby ruch esperancki nie nabrał
mistycznego charakteru[note:A. Dombrowski, "Kelkaj rimarkoj pri hilelismo", Ruslanda
Esperantisto 2. 1906, p.49-50; "Kio do estas la homaranismo", samloke, p.133-135, Kioto
1984, p. 134-136, 139-1444;
L. de Beaufront, en L' Esperantiste 9. 1906, p.65-67, 86 (represo parta en Leteroj I, p. 257-
258, 277-278). Respondoj de Zamenhof: PVZ Vii 309-3119, 347-350]
Zamenhof bronił się, iż przeznaczeniem tej religii są kraje w których jest wiele
narodowości[note:Letero al Javal, de 23-4-1906, PVZ VII 303. Simile, la letero al Javal, de
15-8-1906, PVZ VII 357]
Pod wpływem nowego pogromu w Białymstoku (1906) publicznie prosił esperantystów o
porozumienie co do ideowej strony ruchu esperanckiego.
Na prośbę Javala i Seberta nie wspominał o pogromie w czasie kongresu w Genewie, ale
powiedział, że w tej epoce walki, esperantyści powinni myśleć "nie tylko o praktycznym
znaczeniu języka, lecz też o braterstwie i sprawiedliwości między wszystkimi
narodami"[note:PVZ VII 366]
Zamenhof odmówił przemilczenia prawdy tłumacząc: "..bezbarwne oficjalne przemówienie
byłoby wielką winą z mojej strony. Przybywam do was z kraju, gdzie miliony ludzi z trudem
walczą o wolność, o najbardziej podstawowe elementy wolności, o prawa człowieka"
Ta jego wypowiedź była najczęściej cytowana jako przeciwwaga do Deklaracji o neutralności
Kongresów Esperanckich przyjętej w głosowaniu w Genewie[note:Oficiala Gazeto
Esperantista 1 1908/09, p. 216-217; Leteroj I, p. 287-288] Ta nowa deklaracja określiła
neutralność nie jako przemilczanie bolesnych spraw[note:Li precizigis la rolon de la
kongresoj dum sia parolado en Cambridge (1907); PVZ Vii 80-86]ale dyskusję o wszystkim
co pomoże zbliżyć narody[note:Kp. Forster, p.95-101]
Niektórzy chcieli wykorzystać esperanto do swoich idei np. socjaliści.
Dzięki nowej Deklaracji zorganizowali sobie spotkanie podczas konngresu w Genewie. W
1907 r. powstała rewolucyjna gazeta " Internacia Socia Revuo", a anarchistyczny kongres
bardzo przychylnie wyrażał się o języku esperanto[note:Internacia Socia Revuo 1. 1907, nro8/9,
p.24em. Chapelier, Gassy Marin, Les anarchistes et la langue internationale
"Esperanto", Paris 1908]
W Paryżu postępowi Chińczycy wydali gazetę z podtytułem " La Novaj Tempoj" opisującą
Espeanto jako godny podziwu wynalazek myśli Zachodu[note:Robert A. Scalapino, George
T. Yu. The Chinese Anarchist movement, Berkeley 1961, p. 25; eltiraĵo ("Esperanto kaj la
ĥina lingvo") el Xinshiji en The British Esperantist 4. 1908, p.107]