12.02.2013 Views

ਬਲਬੀਰ ਸਿਕੰਦ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - Khabarnama

ਬਲਬੀਰ ਸਿਕੰਦ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - Khabarnama

ਬਲਬੀਰ ਸਿਕੰਦ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - Khabarnama

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

‘kuJ myry vloN’<br />

ijvyN bVI hI iewk purfqn khfvq hY ik … iewk qF ivcfrI kmlI dUjf isivaF dy rfh pY geI.<br />

jF ievyN vI kih skdy ho … ijAuN jMmy bodIEN lMmy. ÈurU qoN hI myrf suBfa bVf hI koml qy jËbfqI<br />

ijhf sI. iksy swq bygfny df vI duK mYQoN jiraf nF jFdf. iksy dI vI mfVI ijhI qklIÌ nfl, myrf mom<br />

idl Pt ipwGl jFdf. Pyr mYN JilaF vFg Ausdy duwK nuM afpxf duwK smJky hfloN-byhfl ho jFdf. myrI<br />

ies cMdrI bImfrI ny, hmyÈf hI mYnUM iksy n iksy musIbq ivwc AulJfeI rwiKaf.<br />

afpy Kqfvfr hF jo ajyhf idl pfXf ey,<br />

Ërf ijhI gloN rwuisaf, twuitaf, iqlimlfXf ey.<br />

kdy Ërf ijhI gwl ipCy, virHaF dI qoV idqI,<br />

kdy Ërf ijhI gl nUM asF vrsF inBfieaf ey.<br />

hr bfr mYN qObf krdf. pr Pyr EhI kuwqy dI pUMC vFgrF afpxI afdq qoN mjbUr hoky, koeI n koeI nvF<br />

pMgf lY hI Cwzdf. pqf nhIN ies iÌqrq krky, mYnUM bcpn qoN buVfpy qIk, bVy hI Auqfr cVfv, duK,<br />

pCqfvy, sMqfp nmoÈIaF dy afpxy nMgy ipMzy qy ËmIr Auqy ËKm sihxy pey. AunHF ËKmF ivwc keI qF eyny<br />

gihry sI jo awj qfeIN awlHy ny. aqy keI ËKm afpy irs irs ky XfdF dy nsUr bx gey.<br />

muwZ qoN hI keI kropIaF jo mYnUM myrf nsIb bKÈdf irhf aqy kuwJ mYN afp afpxy nrm suBfa<br />

krky shyV leIaF … bws koeI n koeI ansuKfvIN Gtnf myrI iËMdgI ivwc sdf hI GtdI rhI. kuwJ lok<br />

qF myrI ies rihm idl qbIaq nUM psMd vI krdy … pr bhuqy mYnUM sOdfeI kih ky myrI iKwlHI vI Auzf<br />

Cwzdy.<br />

ijvyN sB nfloN pihlF, ipMz ivwc iksy nvyN Ausr rhy KUh dI nINv ivwc sdf leI dÌn ho rhI<br />

vwzI sfrI cOgfT numf lwkV leI myrf idl ivafkul hoNdf … kI ies aBfgI lwkV nUM Pyr kdy koeI nhIN<br />

dyK skygf - kI ieh hmyÈf eynHy Bfr Qwly hI dbI rhygI. myrI aXfxI Aumr ivwc eynIN zUMGI gl nUM sB<br />

ny hsky nËr aMdfË kr idwqf ….<br />

ievyN hI iewk vfr mYN afpxI mOq afp shyVI. mYN inwkf ijhf bfl, dUjy muMizaF dI rIsI mwJ dI<br />

pUMC PVky qrnf isKdf isKdf, ikvyN zubxoN msIN bicaf, ikvyN mwJ ny ivcfly CwpV dy jf ky, mfVIaF<br />

ijhIaF afpxIaF nfsF bfhr kwZky …[ myry goqy luaf idwqy ….<br />

ikvyN mYN bflpx ivwc hI afpxy sIrI dy Gr jf ky mwkI dIaF rotIaF KfDIaF qy afpxI iÌrfkidlI<br />

qy Bolypx nfl jLfq-pfq dy ivqkry dIaF DwjIaF AuzfeIaF. iesy krky keI mYnUM lfz nfl Cotf<br />

gFDI vI kihx lwg pey.<br />

iesy qrHF Èfied ieh vI myry Bfvuk suBfa df ihwsf hI hovy. bcpny ivwc aksr bwcy qwqf qwqf<br />

guV suafd leI hI KFdy ny. qy Pyr do GVI imwTq df anMd mfixaf qy guV nUM Buwl gey. pr mYN hmyÈf hI<br />

ivcfry gMny qoN guV bxn dI krVI Gflxf ivwc AulJ jFdf. ikvyN gMnf afpxf vjUd guafky, eyny qn qy<br />

qsIhy Jwl ky Pyr guV bxdf hY. Kfx vflf isrÌ AusdI imTq df suafd mfxdf hY. koeI AusdI shI<br />

qklIÌ nhIN jfxdf.<br />

iesy qrHF sfry pirvfr ivwc mYN sB qoN Cotf jI sI. pr myrI soc Aus vyly vI myrI Aumr nfloN<br />

ikqy vzyrI sI. sfzy Gr df bËurg nOkr ijsnUM sfry virafmf kihMdy sn. pr mYN hmyÈf hI Ausdf<br />

afpxy ipqf vFgU siqkfr krdf sI qy hmyÈf AusnUM afpxf Xfr qfieaf kihMdf sI. ikvyN cFeIN cFeIN<br />

Ausdy huwky leI pfQI qy rwKky mGdy koly lY ky jfxf. ikvyN bysbrI nfl Ausdy huwky dI guV guV suxn<br />

leI bYiTaF rihxf … ikvyN myry Xfr qfey ny … afpxy afKrI dmF qy afpxI icqf nUM isrÌ afpxy<br />

inwky Xfr dy hwQoN hI lFbU lfx df afKrI qrlf krnf … BfvyN mYN vI awj Ausy dI Aumr df hfxI bËurg<br />

ho igaf hF. pr AusdI Xfd awj vI myry idl ivwc EuvyN hI jvfn hY.<br />

ies qoN bfad qkrIbn myrf ÈihrI sÌr afpxy POjI ipqf jI dy nfl ÈurU ho igaf. hmyÈf<br />

KfnfbdoÈF vFg asIN qury hI rihMdy, kdy ies Èihr kdy Aus Èihr. kdy mMjy pIVHIaF dy srfvy-pfvy<br />

AuDyV lYxy qy dUjy Èihr jf ky Pyr qoN mMjIaF pIVIaF TokxIaF qy dOxF ksxIaF qy borIaF dy tftF ivwc<br />

sUey qy syby nfl sfrf smfn KolHxf. bVy iDafn nfl dyKxf ikqy tuwt qy nhIN igaf. Pyr nvyN nvyN sUibaF<br />

dIaF nvIaF nvIaF BfÈfvF qy siBafcfrF ivwc ivcrnf ÈurU kr dyxf. kuwJ AuhnF df isKxf, kuwJ<br />

1


afpxf dwsxf. kdy ihMdI, kdy gujrfqI, kdy mrfTI qy sMsikRq pVnIaF pYNdIaF. Gft Gft df pfxI<br />

pIqf. Éfs krky mhFrfÈtr dy pUnf ikrkI dy ivwc rihMdy afpxI koml klf icqrkfrI nUM inKfrn df<br />

BrpUr mOkf imilaf.<br />

iesy qrHF 13-14 sfl dI Aumr ivwc hI afpxy mF ipE nUM Cwz ky mYN kwlf hI mhFrfÈtr qoN<br />

iÈmly (pMjfb) afpxy sfiraF nfloN vwzy BfjI kol af igaf. Pyr kdy mF ipE nfl kwiTaF rihx df mOkf<br />

nhIN juiVaf. bws kdy hostlF ivwc kdy dysF prdysF ivwc tRyinMg qy Pyr nOkrI vI aijhI imlI awj ieQy<br />

qy kl EQy, bs Pyr kI myrI afvfrgI df aDUrf sÌr cflU ho igaf, jo awj qfeIN vI jfrI hY.<br />

iesy qrHF afpxy pMjfbI mfipaF dI Dwky ÈfhI qF mÈhUr hY, Auh vI Éfs krky afpxI aOlfd dy<br />

mfmly ivwc. jo Auh cfhux AuhI ikqf-krm quhfnUM cuxnf pvygf. mYN iewk icqrkfr bxnf cfhuMdf sI,<br />

mYnUM Dwky nfl ieMjIinairMg ivwc dfiKl krvf idwqf. ijvyN iksy Zwgy nUM ikqy ksUqf joq idE, qy Pyr Auh<br />

muÌq dI mfr swtF KFdf hI rihMdf hY. qy AusqoN pYNzf vI kdy nhIN muwkdf. kuwJ kuJ myrf vI iehI hfl<br />

hoieaf. pihlF pihl ryl hfdsy ny mYnUM mUloN hI bONdlfky rwK idwqf. ijvyN myrf koml ihrdf vlUMdiraf<br />

igaf hovy. jfxoN Pyr myrI idmfgI qy ijsmfnI qfkq df afpsI qfl myl tuwt igaf hovy. roË iksy n iksy<br />

hfdsy df iÈkfr hox lwg ipaf.<br />

ies musIbq qoN hfly QoVf bhuq inkilaf hI sI dUjI iewk qrÌf ipafr dI alfmq shyV leI.<br />

ijs mYnUM rwjky Kwjl Kuafr kIqf. iewk idn iesy Bfvuk qy nrm suBfa kfrn mYN afqm hwiqaf df vI<br />

klMk sdf leI Kwt ilaf. BfvyN myrI vDI, jF kuwJ myry afpixaF dI Bwj dOV sdkf mYN ikvyN vI bc qF<br />

igaf pr sfrI Aumr leI afpxf ÈrIr nkfrf kr ilaf. ijs jLihr df sMqfp mYN qkrIbn ipCly 50<br />

sflF qoN hMZf irhf hF, iesy aDUry ipafr ny mYnUM ikqy vI itkx nhIN idwqf. nF hI kdy iksy hor df hox<br />

idwqf. bs kYNsr vFg myrI ns-ns ivwc iesdf ËihrIlf mfdf ivksdf irhf. hOlI hOlI iesdy awlHy<br />

ËÉm sdIvIN nsUr bx gey ijnHF mYnUM aiq df sogI Èfier qF bxf idwqf pr hux myrI hr cMdrI soc bs<br />

mOq qy afky ruk jFdI ey.<br />

Pyr mYN afpxI aMdroN apfhj iËMdgI nfl ikvyN vI smJOqf krky, afpxf mkYnIkl ieMjnIirMg<br />

df izplomf qy tRyinMg pUrI kIqI, iksy qrHF vDIaf srkfrI nOkrI vI iml geI. mYN ieMzstrI<br />

ienspYktr lwg igaf. bVI hI ÈfnoÈOkq vflI nOkrI sI. afpxI nOkrI dy dOrfn mYN afpxy Ausqfd<br />

nMdlfl nUrpurI jI dI pUrI idloN syvf kIqI, AuhnF koloN bVf kuwJ iswiKaf vI pr mYN AuhnF nUM ax afeI<br />

mOq qoN nhIN bcf sikaf. iesy btfly ny mYnUM do afËIm sÉÈIaqF bÉÈIaF. sB nflLo vD myrf drvyÈ<br />

Xfr ajIq isMG idEl qy iÈv kumfr btflvI. pr CyqI hI ieQoN myrf mn Aucft ho igaf qy myrI DuroN<br />

ilKI afvfrgI ny mYnUM ieQy vI itkx nf idwqf qy mYN ivco sB kuwJ Cwzky qy duKI aMmVI dI afh vI lY ky<br />

bMbeI iÌlmI jgq vwl qur ipaf.<br />

so iÌlmI dunIaF ivwc Drm BfjI qy ajIq Xfr dI myhr sdkf. qkrIbn sfl bhuq hI isrV<br />

aqy eImfndfrI nfl hr iÌlmI ikrq hwQIN krky dyKI. hr hIly afpxy aMdrly jnUMn nUM jINdf rwiKaf.<br />

jdoN hOlI hOlI gwzI lIh qy af geI qF acfnk Pyr mfqf jI kfÌI bImfr pY gey. ies vfr myrI aMmVI<br />

iewk ijwd krky bYT geI. Aus mYnUM afpxI mmqf df vfsqf pf idwqf. bs jy qYnUM myry nfl QoVf ijhf vI<br />

ipafr hY jy qUM myrf QoVf ijnf vI siqkfr krdf hYN qF ieQoN iswDf hI kYnyzf afpxy BYx BrfvF kol cly<br />

jf. mYN bVIaF imMnqF kIqIaF. dlIlF idwqIaF. Auh kihMdy ipCly 10 sflF qoN qyrf iehI roxf suxdy afey<br />

hF. hF jF nFh. so srvx puwq bx ky kYnyzf qF af igaf pr myrIaF nfkfmIaF, mnhUsIaF myry qoN pihloN<br />

hI ibnF jhfj cVHy hI phuMc geIaF. pYr pYr qy asÌlqf, nmoÈIaF ny myrf qy myrI mF df lwk qoV<br />

idwqf. Auh ivcfrI qF pwkI hI mMjI PVky bih geI.<br />

ieQy kYnyzf af ky mYN mUloN hI kKoN hOlf ho igaf. ijvyN swp dy mUMh ivwc kohV ikrlI, Kfey qF<br />

kohVI Cwzy qF klMkI vflI gwl ho geI. ieQy vI dr dr dIaF TokrF hI nsIb hoeIaF. bs vkq nfl<br />

smJOqf kr, nIvIN pf ky idn kwtxy ÈurU kr idwqy. ijvyN kihMdy ny rMzI qF ivcfrI rMzypf kwt lvy pr<br />

BYVy muÈtMzy nhIN jIx idMdy. so kuwJ nvyN bxy qmfÈbIn XfrF ny mYnUM cuwk cukfky muV ky iewk pMjfbI iÌlm<br />

df inrmfx krn leI bMbeI vl qor idwqf. iksy vI Xfr ny muV myrI sfr nf leI. kwlf Pws igaf. Gr<br />

bfr vyc ky iÌlm qF pUrI kr leI pr 84 dy dMigaF krky mYN iÌlm rlIË nf kr sikaf.<br />

2


“sB kuC lutfky hoÈ my afey qo ikaf afey”<br />

asIN Pyr kYnyzf vfips Dwky Kfx leI af gey. nfl Dwky Kfx leI afpxy ibrD ipqf jI nUM vI<br />

nfl hI lY afieaf qy nfl nfl afpxI aMmVI df idwqf Èrfp vI hmyÈf myry aMg sMg rihMdf irhf. ijvyN<br />

hwQF nfl idwqIaF gMZF nUM hux dMdf nfl KolHxf pY irhf hovy. sony nUM hwQ pFdf imwtI ho jFdf. hux qF myry<br />

qy afeI kropI df sMqfp myry BYx BrfvF nUM vI Bugqxf ipaf. aMq mfVy hflfqF nfl jUJdy jUJdy ny<br />

afpxf ipqf vI guafieaf. Pyr iewk iewk krky dovyN bfhF vI BwjIaF, dovyN vIry mYnUM kwilaF Cwzky hmyÈf<br />

leI qur gey. jfxoN iËMdgI bymfienI ijhI ho geI hovy. bs hux jIvn nfl sMGrÈ krnf Aukf hI Cwz<br />

idwqf. nf hux ÈrIr ivwc koeI qfx irhf nf hI koeI isrV hI irhf hY. nf hI koeI hux cMgy mfVy df lfJF<br />

irhf hY. bs hux tihxIEN tuwty pwqy vFg sB kuwJ iksmq dI hnHyrI dy hvfly kr idwqf hY. ijwDr mrËI<br />

lY jfey koeI hIl huwjq nhIN rhI.<br />

Pyr iesy Bwj dOV ivwc iksmq dI hnHyrI pfiksqfn dI PyrI qy lY geI . pqf nhIN<br />

ikAuN bfby nfnk dy Èihr iksmq kuwJ icr leI sfzy qy imhrbfn ho geI. bVy drvyÈ bMidaF dy dIdfr<br />

hoey. iewk mhInF sLLUitMg kIqI qy pfiksqfn ÌnkfrF dI afvfË ivwc afpxIaF 12 ÊËlF vI rIkfrz<br />

krvfeIaF. afpixaF nfloN bygfny ny iesy inmfxy bMdy nUM rwj ky mfx siqkfr idwqf.<br />

iesy qrHF aÉIr ivwc 2009 jUn iksmq mYnUM dunIaF dy sB nfloN KUbsUrq Èihr vYnkUvr lY<br />

geI. AuQy vI ies gumnfm Éfksfr nUM rwjvF ipafr siqkfr imilaf. Éfs krky tI[vI qy ryzIE host,<br />

byty blijMdr atvfl ny ijvyN iksy dm qoVdy mrIË qy aOksIËn mfsk rwK idwqf hovy. AunHF myrI ryizE<br />

qy tI[vI[ dy hjLfrF sroiqaF nfl sFJ puafeI. iewk hor krm myry qy kIqf. myrIaF ieMtrivAUjL<br />

ientrnYt qy pf idwqIaF. Pyr dunIaF dy hr kony qoN sroiqaF dy ipafr iBwjy Puwl afey.<br />

qkrIbn hr sRoqy ny iehI mMg kIqI ik blbIr jI qusIN ËrUr afpxy jINdy jIa afpxI svY<br />

jIvnI ilKky afpxI iËMdgI dy eyny qlÉ qËribaF dI sfzy nfl sFJ pfE pr pUrI iÈwdq qy<br />

eImfndfrI nfl pfxf. kuwJ vI lkoxf nhIN afid. AuhI gwl hoeI kI nMgf nhfAU qy kI incoVU. myry ipafry<br />

sRoiqE swc puwCo qF myry kol kuwJ vI dwsx jF lkox vflf nhIN. Xfro kI KolHF afpxI iËMdgI dI iKdo nUM,<br />

isrÌ ivwc PtIaF purfxIaF sihkdIaF lIrF ny qy kuwJ kOVIaF XfdF dy sihkdy nsUr ny. ijnHF nUM mYN<br />

afpxI jwpq dI buwkl ivwc lukfeI iPrdf hF. pr ikvyN vI mYN afpxI svY jIvnI sRoiqE afpdI kcihrI<br />

ivwc pyÈ kr idwqI hY ikAuNik ieh aBfgx svYjIvnI kwl vI aDUrI sI, awj vI aDUrI hI hY. qy kwl nUM<br />

myry mrn ipwCoN vI ievyN aDUrI hI rhygI. ijvyN komf ivwc peI hovy.<br />

awgy quhfzI mrËI hY myry ipafry sRoiqE qusIN ies ivwcoN hMs bxky moqI cugxy ny jF bglf bxky<br />

isrÌ ies ivwcoN (nuks) zwzF PVnIaF ny. sB df afpxf afpxf ÈOk qy suBfa huMdf hY.<br />

vYsy qF mYN kdy soicaf sI ik mYN afpxy hI ienHF kuwJ ÈyarF dI qrËmfnI krdf krdf hI muwk<br />

jfvFgf pr<br />

iËMdgI dI hr ÈYa aDUrI,<br />

jo kdy vI n hovygI pUrI,<br />

afpxI aDUrI iËMdgI dI,<br />

aDUrI dfsqF hF mYN …[<br />

myry nfl hI imt jfxgy,<br />

myry sfry hI nfmo-inÈF,<br />

ikAuNik afpxI dÌn iËMdgI df,<br />

afpy hI rfjdF hF mYN …[<br />

Xfro awj hoky ikqy myhrbF mOq hI nF af jfey!<br />

DVkn jo ruk ruk ky cl rhI ey, koeI qF gwl Éfs hY!<br />

hux jd vkq hI nhIN irhf afpxf.<br />

iPr kfhdf isrV, kfhdf rfË sjnF..<br />

DMnvfd<br />

blbIr iskMd<br />

3


Note: ieh ikqfb “jMgfilaf ikwl” mYN afpxy vwzy Xfr vIry bldyv iskMd nUM bVy afdr nfl smripq<br />

krdf hF …<br />

blbIr iskMd<br />

4


“jMgfilaf ikwl”<br />

sMn 1958 df nvF sfl, iewk qoN iewk vwD mnhUsIaF lY ky ciVaf sI, pihlI jnvrI nUM hI<br />

qVk sfr eynF iBafnk, idl kMbfAU ryl hfdsf hoieaf, ijs myry (ijsm) idl, afqmf qy vjUd nUM burI<br />

qrHF JMjoV ky rwK idwqf, jF ieAuN kho Aus myrI iËMdgI dI nuhfr hI bdlky rwK idwqI. jd bVI muÈikl<br />

nfl QoVf bhuq iesdI Ëd ivcoN inkilaf hI sI ik acfnk myrf ijgrI Xfr iqrlocn nMU mYnUM nIm<br />

pfgl dI hflq ivwc hI Cwzky pqf nhIN ivcfry nUM ikAuN qy ikwDr jfxf ipaf.<br />

mYN klm-klf bONdilaf ijhf, tfhixAuN tuwty pwqy vFg dr dr ruldf irhf. kdI ieDr kdI EDr. iesy<br />

Btkx dOrfn acfnk hI myrf bcpn df iewk afVI kÈmIrf iml igaf, ijsdI Ksqf qy inwGrI hflq<br />

dyK ky mYN iewk dm Dur aMdr qIk ihwl igaf hovF. ÈIry qy PwNqo dI axafeI mOq ny myrI rUh ËÉmI kr<br />

idwqI, myrI soc lhU luhfn ho geI, jfxo mYN pUrI qrHF nfl tuwt igaf ohovF. mrdf kI nf krdf. hflfq<br />

nfl muV smJOqf krky Pyr CuwtIaF qoN bfad mYN vfips afpxy kflj sonIpq af igaf. mn bVf hI<br />

Aucft rihMdf. iËMdgI mUloN hI hux bymfienI lwgx lwg peI. ijvyN isafxy kihMdy ny ik afÌq kdy kwlI<br />

nhIN afAuNdI. iewk qoN bfad iewk qurI afAuNdI ey. ijvyN ikqy afÌqF dy pUry twbr df myry Gr leI vIËf<br />

lwg igaf hovy.<br />

iewk idn myry iewk hor sihpfTI sMq isMG nUM pqf nhIN ikAuN myry qy qrs af igaf hovy jF mYN hI<br />

anhoxI dy vws pY ky aijhy Gfqk rog nUM shyVn leI afp Aus nfl rohqk Ausdy Gr qur ipaf. iesnUM<br />

mYN koeI vrdfn qF nhIN kih skdf. hF iewk nsUr, iewk Èrfp ËrUr kih skdf hF. ijsdf sMqfp mYN<br />

pUrI hXfqI iql iql mr ky hMZfieaf.<br />

Aus mYnUM rohqk iljfky dUjy idn afpxI iewk guaFZx kuVI pRIqmF nfl myrI mulfkfq krvf<br />

idwqI. iËMdgI ivwc pihlI vfr iksy jvfn kuVI dI nyVqf nsIb hoeI sI. Auh vI iksy jfdUgrnI qoN Gwt<br />

nhIN sI. Aus afpxIaF imwTIaF imwTIaF gwlF nFl mYnUM hmyÈf leI aijhf kIilaf ijsqoN mYN cfh ky vI<br />

kdy Bwj nf sikaf. BfvyN Auh Aumr ivwc myry nFloN kuwJ pwkI sI pr afpxf moh jfl pfx ivwc AusdI<br />

zfZI muhfrq sI. AusnUM myrI mfsUm qy sohxI Èkl BfvyN cMgI lwgI sI pr Aus Èfiqr kuVI ny mYnUM kdI<br />

Ëfihr hox nhIN idwqf. asIN Boly pMCI AusdIaF ÌrybI lwCydfr gwlF aqy JUTI hmdrdI ivwc aijhy<br />

jkVy ik AusnUM pUrI qrHF afpxf afpf smripq kr idwqf qy Pyr kdy muV ipwCy nf dyiKaf. Dwky nfl iewk<br />

nvF avwlVf rog lf ilaf.<br />

kwcI Aumr df ieÈk avwlVf hwzIN jFdf,<br />

Auh EvyN rihMdf DuwKdf, BfvyN isvf mwc jFdf]<br />

aXfxI Aumry, swjry ÉUn nUM ibrhf jfg lwigaf,<br />

afpy kuV kuV ky, ivcfrf vfDU sfhF leI bwc jFdf]<br />

AusdI sfihqk rucI ny mYnUM bVf hI pRBfivq kIqf. hr vyly AusnUM imlx dI inroeI qFG bxI rihMdI.<br />

roË roË qF kflj ivcoN CuwtIaF nhIN sI imldIaF. nF hI jyb iejfËq idMdI sI ik mUMh cuwk ky afey idn<br />

qury rho. AuQy gey df hr vfrI Auh cMgf cOKf Krcf krvf idMdI sI. bVI muÈikl nfl vfpsI ikrfey<br />

jogy pYsy bcf ky afAuxf pYNdf sI. Pyr bfkI sfrf mhInf qkrIbn Pfkf msqI ivwc hI lMGdf sI.<br />

ividafrQI jIvn dy ieÈk vI qMgI qruÈIaF vfly hI huMdy ny. jdoN Aus dyiKaf ik pMCI pUrI qrHF myry<br />

jfl ivwc Pws igaf ey Pyr Aus kdy kdy myry nfl vDIkIaF vI krnIaF ÈurU kr idwqIaF. Ausdy Gr gey<br />

nUM, Aus gwl gwl ivwc myrf inrfdr krnf, kuwJ hIxqf Biraf ruwKf-ruwKf vrqfE krnf ÈurU kr idwqf.<br />

myrf mjfË ÈurU qoN hI bVf Bfvuk qy nfËuk ijhf sI. kuwJ Gr idaF df lfzlf vI sI.<br />

aksr mYN idl qy pwQr rwKky, iewk ÌYslf kr lYNdf ik hux kdy vI nhIN jfxf ies kol. aYNvyN<br />

hor ËlIl hox leI. Ìyr mhIny do bfad afpy pRIqmf ny bVI hI jËbfqI ijhI icwTI ilK dyxI ik qYnUM<br />

imlx nUM bVf jI krdf hY. qUM mYnUM bVf hI cMgf lwgdf hYN. koeI afpixaF nfl vI ieAuN ruwsdf hY, afid.<br />

bws aYvyN Ausdf sdf doglf ijhf ieËhfr gumrfh krdf irhf. ibly ies ÈnIcrvfr nUM ËrUr afvIN.<br />

BfvyN aYqvfr ÈfmIN jF somvfr. pihlI bwsy cilaf jfvIN. myry Jwly idl ny Pyr sfry igly iÈkvy Bulfky<br />

iewk vÌfdfr kUkr vFg Pyr Ausdy dr qy phuMc jfxf. Pyr AuvyN hI afpxI vÌf dI pUCl ihlfeI jfxI.<br />

5


VI hI koiÈÈ krnI ik aYqkIN ies awgy afpxy idl df KuwlH ky ieËhfr krFgf. Ausdy idl qoN vI jfxU<br />

hovFgf ik Auh vI mYnUM ipafr krdI hY jF isrÌ idl prcfvf hI. kuwJ Aus Èfiqr kuVI ny jfxky suxI<br />

axsuxI kr dyxI. kuwJ asIN pUrf qfx lf ky vI afpxy idl dI gwl AusnMU kih nF skxf. Pyr AuvyN hI<br />

swKxy afpxy afp nUM lfhnqF pfAuNdy, kosdy, pCqFdy vfips muV afxf. muV kdy vfips nf jfx dI ksm<br />

pf lYxI. Pyr AuhI qmfÈf muZoN suwZoN duhrfieaf jFdf. ijvyN iksy isnymfGr ivwc bfr bfr AuhI iÌlm<br />

idKfeI jfvy. kuwJ drÈk qF AUb jFdy, kuwJ myry vrgy ZIT, hr sIn, hr gfxf, hr mukflmf ËbfnI<br />

Xfd kr lYNdy. iesy qrHF df mËfk ijhf afpxy dosqF ivwc mYN bxky rih igaf sF. aksr myry dosq<br />

myry pfglpn qy hwsdy qy kuwJ kihMdy Cwz KihVf ies mjnUM df. AuhI Zfk dy iqMn pfq. ies iewk idn<br />

eydF hI hOky Br Br ky mr jfxf ey. mYN hux kuwJ pwkf mn bxf ilaf ik hux hor nhIN nmoÈI JwlxI. cfhy<br />

kuwJ vI ho jfvy AusnUM qF myry nfl Auwwkf hI moh nhIN. bws mYN hI Ausqy aYvyN mrI jFdf hF. iewk qrPLf<br />

ieÈk df qF koeI ikwDry aMq nhIN. bs Btkx hI Btkx hY cfry pfsy.<br />

qYnUM cfhxf qy qYnUM pfxf, ijvyN iewk ndI dy do iqhfey iknfry ny.<br />

ivwc bxky lihrF mcldy jËby, swKxI iËMdgI nUM isrÌ lfry ny]<br />

iewk qrÌf ipafr ijvyN dUr ikqy rqIly qy cmkIly munfry ny.<br />

jd vI Coihaf, ieh Zih jfxgy, isrÌ aihsfs dy shfry ny]<br />

ievyN iewk do mhIny bIq gey mYnUM afpxy afp ivwc DuKidaF pr mYN kdy DUMaF bfhr nhIN sI<br />

inklx idwqf. iesy qVÌ qy Gutn ny myry aMdr iewk ibrhf ÈfierI df jfg lfieaf. mYN ËÉmI idl dy<br />

vlvilaF nUM lÌËF ivwc prox lwg igaf. kdI kdI AusdI afpxy hI qswvr nfl qsvIr bxf lYNdf jdoN<br />

myry Xfr myrI ÈfierI df afnMd mfxn lwg pey qF mYnUM ieh imwTf-imwTf drd cMgf lwgx lwg ipaf.<br />

ijvyN kuwqy nUM hwz cUsidaF cUsidaF afpxy hI ËÉmI qflU df lhU suafd lwgx lwg pYNdf hovy.<br />

XfdF dIaF korIaF hwzIaF nUM ihrsF rhIaF crMUzdIaF<br />

ijvyN, mYN afpxy hI lhU df, afpxy afp nUM cskf pf ilaf …<br />

gUMgy gIqF leI, aMny KfbF leI, jIxf vI koeI jIxf ey<br />

ijMnI Bugq leI EnI bQyrI, jf jf ky mOq nUM bulf ilaf.<br />

Ausdy iewk do Éq afey, EhI purfxI rxnIqI, nF hI ienkfr nF hI ieËhfr. Pyr AuhI doglI ijhI<br />

nIqI, nfl Pyr guwJy ijhy ipafr dy ieÈfry, ijvyN koeI goNglUaF nfloN imwtI lfh irhf hovy. bs mYnUM iksy<br />

BMblBUsy ivwc pfAux df Ausdf ÈzXMqr myry qy cwl igaf hovy. qy Pyr ZITF vFg nIvIN pfky Ausdy dr<br />

clf igaf hovF. cFeIN cFeIN afpxy hwQIN bxfey Ausdy icwqr AusnUM ByNt kIqy. Pyr afpxy duKI idl df<br />

hfl suxfAuNidaF kivqfvF AusdI nËr kIqIaF:<br />

myrI duKdI rg py hfQ rKky mËf BI afp lyqy ho,<br />

iPr aFKoN aFKoN myN aÈk pIey jfny ko kihqy ho.<br />

keI bfr Aus myrIaF nËmF pVIaF qy gOr nfl suxIaF vI qy mUMhoN boldI icqrkfrI, myry<br />

qrsdy ipafr df ieËhfr vI krvfAuNdIaF aqy nËmF dI aMdrlI rUh sfP kih rhI sI ik ienHF dI hr<br />

hUk ivwc qyry leI ipafr dI Ìirafd hY. qyrI Xfd qy qVÌ hY. jy Pyr vI koeI jfxky axjfn bxI jfvy<br />

qF bMdf kI kry. mYN iewk idn dwbI Ëubfn ivwc kih hI idwqf ik sB kuwJ isrÌ afp leI myrI ÈrDf dy<br />

Puwl ny. awgoN pRIqmf ny bVy ivaMgmeI lihËy ivwc ikhf[ [ sgoN qYnUM qF myrf DMnvfdI hoxf cfhIdf hY ik<br />

mYN qYnUM iewk Èfier bxf idwqf. iksy dI hmdrdI nUM koeI nfdfn aYvyN ipafr smJ lvy qF ies ivwc myrf<br />

kI ksUr.<br />

jfxoN ieh myry alHV qy mfsUm ipafr nUM pihlf Jtkf lwgf sI jo mYQoN brdfÈq nhIN sI<br />

hoieaf. ies qrHF dy apmfn Jwlx leI qF mYN eynIN dUr nhIN sI afieaf. eynyN inrfdr, hqkF, hIxqf<br />

leI mYN kdy iqafr nhIN sF. jfxoN AuhI DrqI mYnUM afpdy afp ivwc grk hox nUM ivhl nf dy rhI hovy.<br />

mYnUM do pl vI hor AuQy rihxf BfrU ijhf lwg irhf sI. jfxo awgy peI rotI dI QflI ivcoN pihlI burkI<br />

hI myry gly ivwc atk ky Pwul geI hovy. AuvyN hI rotI dI QflI peI rih geI. ijvyN myrf dwm ijhf Guwtx<br />

lwg ipaf hovy. mYN AuwTky AudF hI GroN bfhr af igaf. iewk qF srdI dI ruwq AuwqoN kflI rfq ivwc mYN<br />

AuvyN hI guafcf guafcf afpxI DuMn ivwc quiraf jf irhf sI. AudoN hI pqf lwgf jdoN rohqk qoN sonIpq<br />

6


jFdI sVk qy mYN awT-ds mIl inkl afieaf. ipMzF dy lok GUk suwqy pey sn. ikqoN vI koeI tRYiPk dI<br />

afvfË nhIN sI. hF myry vFgUM TMz dy mfry byGr kuwqy ËrUr jfgdy sn. ijhVy BONk BONk ky myrf svfgq<br />

krdy qy mYNnUM ipMzoN bfhr kwZky hI ipwCy muVdy. qkrIbn awDI rfq qoN Auwpr ho cuwkI sI. awj rfq df<br />

swnftf qy kwkr pUry jObn qy sI. mYN pUrI qrHF nfl Tr cuwkf sF. myrIaF lwqF burI qrHF jvfb dy cuwkIaF<br />

sn. ikqy vI koeI rukx df itkfxf nhIN sI. rfh ivwc iksy Coty ijhy bws stfp dy iksy cfh vfly dI<br />

BwTI vI Tr cuwkI sI, nhIN qF GVI ibMd Aus kol hI bih lYNdf. Auos BwTI dy afly duafly afvfrf kuwqy<br />

guwCf muwCf hoey bYTy sn. iesy qrHF Cy-swwq mIl hor awgy inkl afieaf. hux qF srIr iblkul hI jvfb<br />

dy cuwkf sI. ipMzoN bfhr awj Pyr iewk isvf mwc irhf sI. pihlF qF mYN TMz dy mfry ny Aus kol bih ky<br />

awg sykI. Pyr iewk dm AuhI purfxf afdmKorF vflf hfdsf Xfd af igaf. iPr AuQoN vI CyqI CyqI cfly<br />

pf ley. Èfied iesy vyly myrI ies gËl ny jnm ilaf sI:<br />

myrI jfn qoN ipafry, myrI jfn lYky qF KuÈ hoxgy.<br />

buwlF c db hfsf, Epry mno BfvyN Auh sfnUM roxgy.<br />

clo tlI blf, iewk awD jly prvfny dI swjnF.<br />

AudoN Pyr ÈmF dy, hor bfkI vI armfn pUry hoxgy.<br />

Pyr qoVygf Ìuwl mflI, BfvyN ieko hI zfl qoN Xfro,<br />

awDy bxngy qyrf iÈMgfr, awDy arQI ivwc DuKdy hoxgy.<br />

sÌr dohF dy ieko hI GVI, BfvyN ÈurU hoxgy,<br />

Xfr arQI qy hoxgy, qy Auh zolI ivwc bYTy hoxgy.<br />

qyry jI afieaf nUM vjsn bfjy vwD vwDky qyl coxgy,<br />

myry Xfr myrI swKxI arQI vI cuwkxo munkr hoxgy.<br />

suhfgx rfq dy cf pf gl bfhF, PuwlF dI syjy soxgy.<br />

iewDr bflxoN swKxI lfÈ myrI hwzF roVI DUMdy hoxgy.<br />

iehnF lÌËF dy qfxy bfxy ivwc AuliJaf pqf nhIN kdoN mYN qIh mIl df sÌr mukf ky kdoN mYN<br />

sonIpq phuMc igaf. mfVI motI sVk qy cihl pihl hoxI ÈurU ho geI sI. iewk cfh dI dukfn vfly ny<br />

afpxI BwTI ivwc hfly awg mcfeI hI sI ik mYN kol jf ky KVf ho igaf. QoVI ijhI ÈrIr nUM rfhq imlI.<br />

jfxoN dukfn vflf koeI hrafnvI ijhf jfpdf sI. Aus QoVI dyr bfad mYnUM sMboDn krdy hoey ikhf, Cory<br />

ikwq jfgf qU, pihlI bs jfxy my qo ieb GxI dyr sYN. nhIN cODrI jI myrI qo rohqk sy gq ny-afÉrI<br />

bs CUt geI QI. bs jUM hI jfVy my sfrI rfq clqf clqf sonIpq phuMc igaf hUM. bs cODrI sfihb<br />

jldI sy eyk grm grm cfh iplf do qo GxI imhrbfnI hogI QfrI. dyKqf hUM Cory, agr rfq kf QoVf<br />

dUD bcf hUaf qo abI ipaf dUMgf qny. QoVI AurI ny BwTI ky pfs af ky bYT jf. iewk glfs grm grm<br />

cfh mYnUM dy idwqI qy iewk cfh afp lY ky pIx lwg ipaf. cfh pI ky mYN cODrI sfihb nUM pMj rupey df not<br />

idwqf. cODrI jI boly, Cory svyry svyry Cuwtf khF sy lfAUNgf. jf iPr kBI afqf jfqf dy jfxf. nhIN cODrI<br />

jI afpkI bohxI kf tfiem sYN. afp not rwK lo mYN hI iPr kBI afqf jfqf ly jfAuNgf. cODrI jI ny not<br />

myrI jHyb my zflqy huey khf ary qU bfvlf mq bx, qU myry byty jYsf hY. mny Kud ny vI cfey pIxI QI.<br />

mYnUM cODrI dI apxwq df AusdI cfh qy BwTI dI awg nfloN vI iËafdf inwG mfixaf. mYN hostl af ky<br />

aijhf rjfeI ivwc viVaf pUry cOvI GMty bysudI ivwc hUMgdf irhf. jfxoN cVy qfp dy syk ny myrI BuwK vI<br />

mfr idwqI hovy. mYnUM koeI hoÈ nhIN sI. nf hI hoÈ ivwc muVky mYN afxf cfhuMdf sI. jfxoN ik AunHF mfrU socF<br />

qoN mYN jfxky kMnIN kqrf irhf sI. ikvyN nf ikvyN tflf ho jfvy pr ikwQy.<br />

dUjy idn vI jd myrf buÉfr nf tuwitaf qF rGvIr mYnUM ËbrdsqI irkÈf qy kMbl dI buwkl<br />

ivwc lpyt ky nyVly zfktr dy lY igaf. Aus cYkap krky ikhf ik iesnUM qF nmonIaF df sKq atYk<br />

hoieaf hY. iewk tIkf mYN huxy lf idMdf hF qy bfkI cfr idnF dI dvfeI dy idMdf hF. jy CyqI buÉfr nF<br />

tuwitaf qF iesnUM vwzy hspqfl lY jfxf. hlkf-Pulkf Kfx nUM dyxf. duwD-pfxI ijMnHF iËafdf pIeygf,<br />

EnIN hI CyqI afrfm afvygf. buÉfr qF qIjy idn lwQ igaf pr srIr ivwc kmËorI bhuq ho geI sI.<br />

bwjf-rwujf do iqMn idn mMjI qy kwlm-kwlf hI ipaf irhf. roË roË myry ipwCy ikhVf CuwtI kry. afiÉr<br />

iksy nf iksy qrHF aOKf sKflf mYN ikvy vI krky afpxy kfilj phuMicaf. iewk ijsmfnI kmËorI, dUjI<br />

7


idmfgI AuQl-puQl ivwc iewk iek pIrz sdIaF vrgf lwgdf sI. nf hI koeI pVHfeI smJ afAuNdI nf<br />

hI smF awgy qurdf sI. nf hI idl cYn PVdf. jfvF qF jfvF ikwQy? krF qF kI krF?<br />

ijQy jfeIey, sfzI qF EhI bykrfrI ey,<br />

hux n jfxo, ikwQy jfx dI iqafrI ey]<br />

kihx nUM vI, koeI afpxf nhIN imldf,<br />

ÊYr hoky jIxf, (hfey) ikMnHI lfcfrI ey]<br />

kuJ idnF bfad ivcfrf sMq isMG myrI Ébr lYx afieaf. hF blbIr Xfr, dUjy idn jdoN<br />

pRIqmF dy Gr qyrf pqf krn igaf ik afpF kdoN vfips jfxf hY? kI pRogrfm bxfeIey? svyry svyry<br />

pihlI bws jF awj Èfm dI bws qy cwlIey? pr jdoN AunHF ny mYnUM dwisaf ik qyrf Xfr vI ajIb bMdf hY,<br />

ivwc hI rotI Cwzky rfqIN awT-nOM vjy dy krIb, iksy nUM dwsy suxy bÊYr pqf nhIN ikhVy vyly corF vFg<br />

cuwp cfp iKsk igaf. asIN soicaf Èfied qyry Gr vwl cilaf igaf hoxf ey. hor qF ies Èihr ivwc<br />

AusnUM koeI jfxdf vI nhIN. sonIpq jfx vflI afÉrI bws vI ÈfmI inwkl jFdI hY. mYN sfrI rfq socdf<br />

irhf ik qUM Auh rfq ikvyN qy ikwQy kwtI ohovygI. qYnUM qF rohqk ivc hor koeI jfxdf vI nhIN sI.<br />

eyny nUM rGvIr cfh bxfky lY afieaf. Aus sMq isG dI gwl ivwc hI boc leI. qy ikhf jfxf<br />

ies BVvy ny ZwTy KUh ivwc sI. mjnUM dI Aulfd jnfb sfrI rfq pfly ivwc Trdy mrdy, kuwqy KsI krdy<br />

rhy. rohqk qoN pYdl hI qIh mIl, TrI, awnI, bolI, rfq ivwc qury rhy nf ies nfmurfd ny kuwJ KfDf<br />

pIqf sI, nf hI qn qy cwj df koeI grm kwpVf hI sI. Auh qF rwb df Èukr kro ik ikvyN nf ikvyN mrdf<br />

ZihMdf ieh iewQy hostl qIk phuMc igaf. rfh ivwc nmoinaF qF ho hI igaf sI. jy ikqy rfh ivwc hI<br />

bolo rfm ho jFdI qF sVk qy peI lfvfrs lfÈ df hÈr qF qYnUM pqf hI hY, kI huMdf hY. jF koeI Aus<br />

lfÈ nUM trwk afid imwD ky inwkl jFdf hY. bfkI imwDI lfÈ nUM BuwKy kuwqy ibwly, ikvyN cIr PfV ky<br />

axpCfqf kr idMdy ny. ivcfrf sMq isMG qF jfxoN aMdroN aMdrIN kMb igaf hovy.<br />

rGvIr ny bVy roh nfl ikhf “sMiqaf sfry isafpy dI jVH qF qUM hY. nf hI qUM bfr bfr iesnUM<br />

rohqk nfl iljFdf. nf hIN iesdf ieh hfl huMdf. awj qoN bfad hux jy ieh igaf jF qUM iesnUM nfl lY<br />

ky igaf qF donF dIaF tMgF nf BMn idwqIaF qF mYnUM jwt df puwq nf kihxf. mYN gwl nUM TMzf krn leI<br />

msIN rGvIr nUM cuwp krfieaf. myry kmly Xfrf cfh qF kdoN dI TMzI ho geI hY qUM hflI qFeI AuvyN hI<br />

qwqf, AublI jfnf eyN. nfly ies grIb df kI ksUr. ies qF afpdy vloN sB kuwJ cMgf hI kIqf sI. myry<br />

hI nsIb mfVy ny. hr pfsy inrfsqf, inrfdr, bykdrI. mYN hI sB qy boJ bixaf hF. qYnUM vI ikMnF qMg<br />

krdf hF. mYN hI ikAuN nhIN mr jFdf. sfry hI puafVy muwk jfx. iewk idn vyKIN iqrlocn vFgU qUM vI mYQoN<br />

awkky, iknfrf kr lvyNgf. mYN Pyr klwm kwlf.” hux rGvIr kuJ Bfvuk ijhf ho ky kihx lwgf “Aus<br />

aBfgy dI mjbUrI AuhI jfxy. nf mYN qYnUM eydF mrn idaFgf qy nf hI Cwzky BwjFgf. hF qYnUM bMdy df puwq<br />

ËrUr bxf idaFgf. hux qfeIN qF mYN kIqy qyrf bhuq ilhfË. hux asIN nhIN suxnI qyrI roj dI rIN rIN.<br />

hfl pfiraf. jyrf kr, axK nfl jI, afpF ieQy pVHn afey hF. bs pVnf hI hY. jy qyrI koeI prvfh<br />

nhIN krdf nf kry. qUM sfry jwg nUM ÉuÈ krn df Tykf ilaf ey!” mYN ivcoN hI AusdI gwl nUM tokdy hoey<br />

ikhf “cMgf sMq Coty BfeI, guwsf nf krIN AusdIaF gwlF df. iesdy khy sudy dI mYN qYQoN mfÌI mMgdf hF. qUM<br />

jf ky afrfm nfl afpdI pVHfeI krIN. myrf qUM Aukf iÌkr nf krIN.” Auh grIb awCf jI, awCf jI,<br />

kihMdf kihMdf afpxI KihVf CuVfky clf igaf. bfad ivwc mYN rGvIr nUM Ërf zFitaf, “kmilaf! qUM<br />

myrf guwsf Aus grIb qy ikAuN kwiZaf? “rGvIr ny awgoN buV-buV krdy ny ikhf, “cMgf cMgf! grIb<br />

inmfxy bxky jxy-Kxy dy iCwqr KfeI jfE.” mYN duKI ho ky mUMh qy Pyr qoN rjfeI lY ky pY igaf. pr socF<br />

ny dyr rfq qFeI myrf KihVf nF Cwizaf.<br />

hux mYN bwjf-rwujf BfvyN ikvyN nf ikvyN kfilj qF clf jFdf; bs smJo qF Kfnf pUrqI vflI gwl<br />

sI. hOlI-hOlI jUM dI qory quiraf. aksr lyt hI phuMcdf. iehI hfl muVidaF vfrI huMdf. vfips hostl<br />

phuMcx dI rqf qFG nf huMdI. aksr hostl df mYs vI bMd ho jFdf. AuvyN BuwKf Bfxf ibnf kwpVy bdly<br />

ibsqry ivwc vV jFdf. ijvyN koeI cldI iPrdI lfÈ hovy jF koeI cfbI vflf iKzOxf. cfbI BrI qF<br />

kfilj phuMc igaf. qy Pyr hostl izwgdf ZihMdf phuMc igaf. kuwJ Èohdy ijhy muMzy myrf mËfk AuzfAux<br />

lwg pey. kuwJ AuvyN hI kMnIN kqrfAux lwg pey. kuwJ jfx buwJ ky pfsf vwt jFdy. ijvyN mYN koeI nYÈ ijhI<br />

8


PflqU ÈY hovF. hOlI-hOlI ieh hIxqf Bfv Gfqk rUp Dfr igaf. mYnUM jIxf boJ jfpx lwg ipaf. jIx<br />

dI hr qFG dm qoVn lwgI. mOq isr qy mMzrfAux lwgI. inrfÈ iËMdgI ny afqm hwiqaf vflf ruÉ kr<br />

ilaf. mYnUM ajIb ijhI iecoqfeI lwgI rihMdI ik mYN sB qy boJ, mYN mnhUs hF, mYnUM koeI ipafr nhIN<br />

krdf, mYN ikMinaF dI mOq df kfrn bxI jfvFgf. mYN afp hI ikAuN nhIN mrdf. pihlF ryl hfdsf. Pyr<br />

ÈIrf Pwqo dIaF axafeIaF mOqF. pqf nhIN iqrlocn ivcfrf hY vI ik nhIN? mYN mnhUs hF, nYÈ hF, mYN<br />

afpxy ËmIr qy boJ hF, myrI mOq myrI sB nUM surÉrU kr dyvygI. awj myrf aihsfs AuWkf hI zol igaf.<br />

myrI soc suMn ho cuwkI sI. mYN bONdilaf guafcf guafcf, jfxoN mYN mOq dy ipwCy awKF mItI byhqfÈf Bwj irhf<br />

hovF. mOq mYnUM zfh nF dy rhI hovy. ijvyN myrf kfl myry isr qy cVH ky bol irhf hovy. mYN ielYktro<br />

plyitMg vfly afpdy prYktIkl plFt ivwc Duws mfr ky vV igaf. EQy (sfeInfiez qyËfb) nfl bxy<br />

ielYktroplyitMg slUÈn dy cldy twb ivcoN iewk Cotf sYNplr Ëfr Brky pI ilaf. pINidaF sfr hI sfry<br />

srIr ivwc ijvyN awg lwg geI hovy. QoVI hI dyr ivwc mYnUM KUn dI AultI afeI qy mYN cwkr Kf ky ËmIn<br />

qy igr ipaf. sfry mfstrF qy muMizaF nUM hwQF pYrF dI pY geI. ipRMsIpl sfihb ny vwzy hspqfl Pon<br />

krky PtfPt aYNbUlYNs mMgvf leI. qy ibafn idwqf ik sfzy iewk ividafrQI ny pfxI smJky<br />

ielYktroplyitMg df slUÈn pI ilaf hY. iksy qrHF hspqfl phuMcy. awgoN zfktr kys nUM hwQ nf pfAux.<br />

ik ieh qF afqm hwiqaf df kys hY. pihlF pulIs nUM afx idE. sfzy sr AunHF dy gl pY gey. jy puils<br />

dy afAuNidaF afAuNidaf qwk sfzf muMzf mr igaf qF qusIN AuhdI mOq dy ijMmyvfr qusIN hovogy. mYN afp<br />

kihMdf hF, byÈk qusIN bfkI sfry stUzYNts nUM puwC lvo ik ieh isrÌ hfdsf hY, koeI sueIsfeIz kys<br />

nhIN. slUÈn df rMg iblkul pfxI vrgf huMdf hY. iksy nUM vI glqI lwg skdI hY. Pyr zfktrF ny jldI<br />

jldI ielfj krnf ÈurU kIqf. do iqMn GMitaF dI sÉq imhnq nfl Ëihr pyt ivcoN pfvyN bfhr kwZ<br />

idwqf igaf sI. keI keI vfrI pyt dI iewk iek nfVI ÌlÈ kIqI. keI nfVF qF burI qrHF nfl cIrIaF<br />

geIaF. ÉUn bMd nhIN sI ho irhf. nvF ÉUn lfieaf igaf. gulUkoË alg cfiVaf qy Ausy ivwc hI tIikaF<br />

rfhIN hor dvfeIaF pfAuNdy rhy.<br />

rGvIr ny bVy hONsly nfl sfrI pYrvI kIqI. sfry hI muMizaF nUM pYsy kwTy krn leI duVfieaf.<br />

ijMnHy vI ijwQoN vI ijs koloN imldy ny lY afvo. kuwJ ku nUM hrjIq nUM lwBx Byj idwqf. ikAuNik Ausdf ipqf<br />

Qfxy ivwc vwzf Qfxydfr lwigaf hoieaf sI. hrjIq ny vI pUry qfx nfl afpxy ipqf nUM mnFieaf. bfkI<br />

muMizaF ny bVy qrly imMnqF kIqIaF Qfxydfr sfihb dIaF qF jf ky ieh hfdsf pulIs kys hox qoN<br />

bicaf. Pyr puils ny vI vfrinMg dy ky Cwz idwqf ik Aus rUm ivwc vwzy awKrF nfl QF QF qy ilKky lfE<br />

ik ies rUm ivwc kuwJ vI pIxf sÉq mnf hY, afid.<br />

ieDroN ipRMsIpl jI ny bldyv vIr jI nUM qfr jF Pon krky bulf ilaf sI. agly hI idn bldyv<br />

BfjI hspqfl ivwc phuMc gey. mYnUM jIAuNdf dyKky AuhnF sB nfloN pihlF qF rwb df Èukr guËfiraf ik<br />

rwbf qyrf koit koit DMnvfd hY jo qUM afp hwQ dy ky myry bwcy, myry inwky vIr dI rwiKaf kIqI hY. Pyr sfry<br />

hI stfÌ qy sihpfTIaF df DMnvfd kIqf. Pyr rGvIr nUM glvwkVI ivwc lY ilaf. AusnUM bVf hI ipafr<br />

idwqf. “myry bwcy qUM awj ihMmq krky afpdy Xfr nUM bcf ilaf hY. qyrf mYN kI, sfzf sfrf pirvfr irxI<br />

rhygf.” “BfjI hfly qFeIN ibly nUM hoÈ nhIN afieaf pr zfktr kihMdy ny quhfzf muMzf hux Éqry qoN<br />

bfhr hY. pUrI qrHF nfl rfjLI ho jfeygf. koeI vwzf nuksfn vI ho skdf hY. sMBv hY koeI aMg vI mfiraf<br />

jf skdf hY.” ivcfry BfjI vwzy zfktr awgy hwQ joVky KVy ho gey.” zfktr sfihb! awgy ijwQy iewMnf<br />

Aupkfr kIqf ey hux ies nUM pUrI qrHF nfl TIk krn ivwc koeI ksr nF Cwzxf. iewk vfr pUrI vfh lf<br />

dyxf. awgy jo BfvyN krqfr.” BfjI ny ipRMsIpl sfihb qy Qfxydfr sfihb df afp AunHF dy Gr jf ky<br />

ÈukrIaf adf kIqf. kfPI sfry pYsy rGvIr nUM dy idwqy, ikhf “ijs ijs bwcy ny vyly isr mdd kIqI hY,<br />

AusnUM DMnvfd sihq pYsy moV idE.” iqMn cfr idnF bfad QoVf moV pYx dy bfad BfjI ny iewk tYksI<br />

BfVy qy kIqI qy mYNnUM cMzIgVH afpxy kol lY gey qy AuQy pI[jI[afeI ivwc dfKl krvf idwqf. rGvIr vI<br />

sfzy nfl hI cMzIgVH af igaf.<br />

ieDr ies hfdsy dI gwl sfzy kflj qoN qurdI qurdI sfzy hostl qwk awpV geI. Pyr hOlIhOlI<br />

lokF dy GrF ivwc crcf df ivÈf bx geI. ijMny hI mUMh AunIaF hI gwlF. kuwJ qF bVy hI iqh ivwc<br />

iBwjky kihMdy ik ivcfry blbIr qy qF ËrUr koeI nf koeI kropI afeI hoeI ey. hF Xfr mYnUM qF lwgdf hY<br />

9


ik Auh kuwJ ihwl ijhf igaf hovy. hr idn iksy nF iksy prYktIkl pIrz ivwc Ausdy koeI nf koeI swt<br />

lwgI rihMdI hY. hF ipCly hPqy mÈIn ÈOp ivwc jy aYn mOky qy af ky afpdy sr jI myn sivwc nf bMd<br />

krdy qF igaf sI ivcfrf BMg dy BfVy ivc. iewk hor Dwky nfl afpxf mÈvrf dyx leI afx rilaf,<br />

“afh ielYktroplyitMg ÈOp ivwc ijhVf hfdsf hoieaf sI BfvyN sB ny afpxy afpxy bc bcf leI ies<br />

hfdsy nUM iewk mihj aYksIzYNt dI Èkl dy idwqI sI pr mMno nf mMno myrI gwl, kIqI ibwly ny afqm<br />

hwiqaf hI sI. clo afpF kI lYxf.” awg lfeI qy zbU kMD qy, vflI gwl kIqI Aus ny qy cldf bixaf.<br />

iesy qrHF hr iewk dI afpxI afpxI soc qy nËrIaf sI. iesy qrHF sMq isMG qy ies hfdsy df bhuq<br />

zUMGf asr ipaf. Aus mn hI mn ivwc afpxy afp qy keI vfr iDwkfr ijhI pfeI. kfÈ mYN ivcfry<br />

blbIr nUM pRIqmf nfl nf imlfAuNdf. ho skdf hY ieh Bfxf vfprxoN twl jFdf.<br />

sMq isMG ny Ausy qrHF Bry pIqy ny ieh sfrf hfdsf rohqk jfky pRIqmf nfl sFJf kIqf. pihlF<br />

qF Aus suxky bVy hMkfry qy hoCy ijhy lihjy ivwc ies gwl df mËfk AuVfieaf ijvyN iksy gwl dI koeI<br />

iKwlI Auzf irhf hovy. ik ieho zrfmy qF awjkl dy nvyN nvyN bxy mjnUM inwq hI krdy rihMdy ny. ivcfrIaF<br />

kuVIaF dI hmdrdI lYx leI. sMq isMG dIaF awKF Br afeIaF. mYN qF dIdI qyrf bVf hI siqkfr krdf<br />

sI. mYnUM nhIN sI pqf qUM eynI GtIaf soc dI mfilk hY. N hfey Eey rwbf mYN kfhnUM Aus grIb nUM qyry ijhI<br />

inrmohI kuVI nfl imlfieaf. ijs Aus ivcfry mfsUm nUM mOq dy mUMh ivwc phuMcf idwqf. sMq isMG BrIaF<br />

awKF qy Bry idl nfl AuQoN AuwTky af igaf.<br />

Pyr jfxoN hOlI hOlI pRIqmf dy swuqy ËmIr ny AusdI afqmf nuM Dur aMdroN JMjoiVaf, “kI mYN swcmuwc<br />

hI bVI svfrQI qy hMkfrI hoeI hF! mYN kmInI vI hF. ijs afpxIaF ÊlqIaF qy JUTy Èwk df mKOtf<br />

pf ky afpdf qF pwlU sFB ilaf. ikqy swcI-muwcI nf ho igaf hovy ieh Bfg. mYN qF aYvyN Aus mfsUm mlUk<br />

ijhy muMzy dy idl nfl KyldI rhI. mYnUM kI pqf sI ik Auh kmlf eynI burI qrHF myry qy zuwl jfvygf qy<br />

myry leI afpxI jfn dI bfËI lf dyvygf. nhIN nhIN mYN ieh cMgf nhIN kIqf. myrf kI hwk bxdf ey ieAuN<br />

iksy dI iËMdgI nfl Kylx df. mYN AusdI qy Ausdy suwcy ipafr dI kfiql hF. mYN hI gunfhgfr hF.” Auh<br />

iesy qrHF pfglF vFg afpxy afp nfl gwlF krdI krdI afp muhfry sMq isMG dy Gr af geI. “sMq!<br />

myry Coty vIr, mYnUM swc dwsIN kI ieh hfdsf swcIN hoieaf hY. kI blbIr bwc igaf ey? kI Auh hux Kqry<br />

qoN bfhr hY? kI mYN AusnUM iml skdI hF? mYN iewk vfr Aus qoN afpxI Buwl bÉsLfAuxI cfhuMdI hF. mYnUM<br />

nhIN sI pqf ik awj dy Ëmfny ivwc vI koeI iksy leI jfn dy skdf hY. kfÈ mYN Ausdy axBol ipafr df<br />

aihsfs kIqf huMdf. hy rwbf iewk vfr bs iewk vfr AusnUM cMgf Blf, rfËI krdy. mYN muV kdy aijhI<br />

gusqfÉI Buwlky vI nhIN krUMgI. mYN AusnUM sfrI iËMdgI eynF ipafr krFgI ik Ausdy hr alHy ËÉm qy<br />

afpxy ipafr dI mwlHm lfvFgI.” pqf nhIN kI kI vfady krdI Auh afpxy afp nfl bybfk, byiJjk,<br />

afp muhfry sB dy sfhmxy sMq isMG qy Ausdy Grdy Ausdy mUMh vwl dyKdy rhy.<br />

“sMq vIry mYnUM kwl nUM hI qUM sonIpq lY ky jfxf aY. afpF dovyN cwlFgy. mYN AusnUM imlxf cfhuMdI<br />

hF. AunI dyr mYnUM cYn ikwQy.” awgoN sMq ny ikhf, “pRIqmf dIdI, hfl dI GVI qF Auh sonIpq ivwc nhIN.<br />

Ausdf vwzf vIr jo cMzIgVH ivwc iewk vwzf aÌsr lwigaf hoieaf ey, Ausny afxky sfrI gwl sFB leI,<br />

nhIN qF aYNvyN pulIs kys bx jfxf sI. sfry muMizaF aqy stfÌ mYNbrF ny rl ky bVI Bwj dOV kIqI sI.<br />

iksy qrHF bcf qF ilaf AusnUM pr zfktr kihMdy ny hfly Éqrf tilaf nhIN. Èfied iesy leI Ausdf<br />

vwzf Brf qy Ausdf Éfs dosq rUmmyt rGvIr AusnUM tYksI ivwc pf ky cMzIgVH pI[jI[afeI ivwc Ëyry<br />

ielfj leI lY gey ny. mYN kwl vfips sonIpq afpxy kfilj jfxf hY. dIdI jo vI nvIN Ébr imlI, quhfnUM<br />

dwsdf rhFgf. qusIN vI rwb awgy ardfs krnI. asIN vI sfry krFgy. rwb BlI krUgf.”<br />

pqf nhIN ikMny ku vrky Aus Br idwqy ivrlfp qy pCqfvy ivc. pqf nhIN kdoN ikMnI vfr roeI qy<br />

kdoN Auh cuwp hoeI. ikMnI ku iÈwdq nfl Aus blbIr nUM Xfd kIqf hoxf ey. afiÉr iewk idn Ausdy sbr<br />

df ijvyN bMnH tuwt igaf hovy. jF Ausdf Brm AusnUM gumrfh kr irhf hovy. Auh acfnk hÌqy ku bfad<br />

sonIpq sfzy hostl afpdy iksy jfxU nUM nfl lY ky afx phuMcI. muMzy AusnUM sMq isMG dy kmry ivwc Cwz<br />

afey. qy Pyr Aus blbIr dy kmry ivwc jfx df ieËhfr kIqf. Pyr sMq AusnUM myry kmry ivwc lY afieaf.<br />

AuQy Ausny myrI hr cIË nUM bVI hI nIJ nfl dyiKaf. Pyr AusdI acfnk afpxIaF, myry hwQ nfl bxfey<br />

icwqrF qy njLr peI. Aus bVy gOr nfl afpxIaF donoN iqMnoN pyNitMg nUM vyiKaf. Pyr myry hI mMjy qy bih ky<br />

10


kol pey myË qy myry ibKry kfgËF nUM sFBdI rhI qy Pyr bVy iDafn nfl AunHF nUM pVHn lwg peI. pqf<br />

nhIN ieh Ausdf afpxfpx sI jF kuwJ GoK ky afpxy Brm nUM pwTy pf rhI sI. AusdI AuhI jfxy. eyny nUM<br />

dUjf muMzf bfhroN donF leI glfs ivwc cfh lY ky af igaf. AunHF dy cfh pINidaF pINidaF jfxoN myry kmry<br />

ivwc mylf ijhf lwg igaf hovy. jfxoN Pyr muMizaF dI afps ivwc Guwsr muwsr ijhI hox lwg geI hovy.<br />

pihlF AunHF iewk nËr pyNitMg qy mfrI qy Pyr Aus kuVI qy mfrky kihx lwgy, “ikqy ieh AuhI qF nhIN<br />

ijs ipwCy ibly ny[ [” dUjy ny AusnUM ieÈfry nfl hI cuwp krf idwqf. Pyr sMq isMG qy myjr isMG ny sfiraF<br />

nUM CyqIN hI AuQoN qorn dI kIqI qy ikhf, “cwlo vI CyqI kro, quhfzf kfilj jfx df vylf ho igaf ey. ieh<br />

donoN qF afpdy blbIr BfeI dI Ébr sfr nUM afey sn.” pqf nhIN ikAuN Pyr awgy sfzy kfilj qFeI jfx<br />

df pRIqmf df hIaf ikAuN nhIN ipaf pr jFdy jFdy isvl hspqfl ivwc ËrUr afpdI puÈtI leI gyVf<br />

mfrky geI. Pyr sMq isMG ny AunHF dohF nuM rohqk dI bs qy cVHf idwqf qy afp AuliJaf AuliJaf kfilj<br />

phuMc igaf. pRIqmf vfips rohqk muV qF afeI sI pr Ausdf idlo idmfg hfly vI Aus hfdsy ivwc<br />

AulJy sn. Auh cfh ky vI ies ivcoN inwkl nhIN sI pf rhI. Auh dyr rfq qfeIN jfgky afpxI vydnF nUM<br />

kfgËF qy AulIkx dI koiÈÈ krdI rhI. kdy afpy ilKky pfV idMdI. kdI sFB lYNdI. iesy qrHF Ausny<br />

awT-ds idnF ivwc pMdrF-vIh ku sÌy ilK mfry. Pyr jfxoN drd mwTf pY igaf jF hOlI hOlI hoÈ jfgx<br />

lwg ipaf. hux AusdI byqfbI myrI ishq jfÌI nfloN ivrlfp ivwc AulIky afpxI vÌf prfÈicq qy<br />

ieËhfr dy jËbfq nuM iksy nf iksy qrHF myry qFeIN phuMcdf krn dI bysbrI AusnUM bykrfr kr rhI sI.<br />

ikvyN mYN afpxy lÌËF dI jfdUgrI df jfdU Ausqy clfvF. bws iewk bfr blbIr myrf ivrlfp Biraf ieh<br />

lMbf cOVf Éq pVH lvy seI . Aus plF iCnF ivwc hI Éur ky myry pYrF qy Zih ZyrI ho jfxf. Auh bVf hI<br />

Bfvuk, myrf Éfs murId hY. myry kIqy inrfdr, byruKIaF, qsIhy, sB nËr aMdfË kr dyvygf qy mYnUM iPr<br />

qoN msUmIaq dI dyvI smJky pUjn lwg jfvygf.<br />

jdoN Èinvfr nUM dyr rfqIN sMq isMG rohqk afpxy Gr afieaf qF GridaF ny dwisaf ik<br />

afpxI guaFZIaF dI vwzI kuVI pRIqmf do iqMn vfrI qyry afx df puwC geI ey. awgoN sMq isMG ny ikhf,<br />

“cMgf cMgf, mYN afpy jfky svyry AunHF nUM iml lvFgf.” ÉYr dUjy idn svyry svyry sMq isMG pRIqmf dy Gr<br />

cilaf igaf. sfry GridaF nfl srsrI ijhI gwl bfq duaf slfm hoeI qy suK sFd puwCI Jwt pwt<br />

pRIqmf sMq isMG nUM afpxy kmry ivwc lY geI qy ikhf “qfrI! myrI qy sMq dI cfh qUM kmry ivwc hI dy<br />

jfvIN. mYN ies nfl afpxI nvIN ilKI khfxI sFJI krnI hY.” kmry df drvfËf ZoNidaF dI pRIqmf ny<br />

afpxy idl dy rfË Polxy ÈurU kr idwqy. “blbIr df kuwJ pqf cwilaf? hux Auh ikwdF hY? kI hflI vI<br />

Auh pI[jI[afeI cMzIgVH ivwc hI dfiKl hY? jF afpxy GridaF kol Auh jlMDr phuMc igaf ey? “jfxoN<br />

pRIqmf ny svflF dI iekdm JVI lf idwqI hovy. sMq ny ikhf, “dIdI, hux Auh Éqry qoN bfhr hY pr<br />

AusnUM pUrI qrHF nfl qMdrusq hox ivwc Èfied sflF vwDI lwg jfx. hF Ausdf rUmmyt rGvIr prsoN<br />

cMzIgVHoN vfips af igaf sI. kihMdf sI ik sfry vwzy zfktr kihMdy sI rwb df sLukr hY iskMd sfihb,<br />

ieh sfeInfeIz df bhuq hI izilAUt slUÈn sI. qF mrIË bwc igaf. nhIN qF awj qfeIN ies nfmurfd<br />

sfeInfeIz df koeI suafd qwk nhIN dws sikaf. aYnf qyË-qrfr Ëihr hY, mrIË dIaF bhuqIaF aFdrF<br />

burI qrHF aMdroN cIrIaF geIaF ny. keI aFqrIaF hflI vI bhuq kmËor ny. kdy vI Pwt skdIaF ny.<br />

bhuq hI iehiqafd rwKxf pvygf. Èfied ies Ëihr df ÉfimafËf mrIË nUM sfrI iËMdgI hI Bugqxf<br />

pvygf.” pRIqmf dIaF awKF Pyr Clk afeIaF. pRIqmf Pyr bVy Bfvuk qy idl Pryb aMdfË nfl sMq df<br />

hwQ PVky afpxy isr qy rwK ky ikhf, “qYnUM afpxI dIdI dI sONh, mYnUM swcIN swcIN dwsIN. kI blbIr ny<br />

ieh Ëihr jfxky pIqf sI jF swcIN hI iewk hfdsf sI.” sMq jfxoN qRBk AuwiTaf. jfxoN Ausdf pRIqmf leI<br />

sfrf siqkfr plF ivwc iGRxf ivwc bdl igaf hovy.” ÈI-ÈI dIdI, qusIN hflI vI AusnUM Èwk dI nËr<br />

nfl dyKdy ho. hfey hfey, aYnI ÈwkI, vihmI qy GtIaf soc hY afpdI. asIN qF sfiraF ny puils dI Kwjl<br />

KuafrI qoN bcx leI ies afqm hwiqaf nUM iewk hfdsy df rUp dyx dI koiÈÈ kIqI sI.” jd nUM qfrI cfh<br />

lY ky aMdr af igaf. “sMq Xfr qUM dIdI nfl bih ky cfh pI. mYN AunI dyr ivwc kysIN ieÈnfn kr lvF.<br />

Pyr nfÈqf kwTy bih ky krFgy.” “cMgf cMgf qfrI vIr.” grm grm cfh df pRIqmf qy sMq ny Guwt Guwt<br />

pIqf. Pyr pRIqmf ny iewk dm gwl df pfsf plitaf. “nhIN nhIN myry Coty vIry, mYnUM mfÌ krIN. myrf ieh<br />

Auwkf hI mqlb nhIN sI. mYN qF aYNvyN sfDfrx hI gwl kIqI sI.” sMq dy hwQF nUM afpxy hwQF ivwc Guwt ky<br />

11


ikhf, “myry bhuq hI cMgy qy ipafry vIry. mYN qyry qy qfrI ivwc kdy koeI Ìrk nhIN smiJaf. ijvyN iksy<br />

nUM jËbfqI blYk myl krnf hovy. sMq myry nfl vfadf kr ieh sfrI gwl afpxy qFeIN rwKyNgf. kdy<br />

blbIr nUM nf dwsIN. Ausdf idl tuwt jfeygf. Auh kuwJ iËafdf hI jËbfqI ijhf hY. dyK mYN Ausdy<br />

ivrlfp ivwc eynF kuwJ iliKaf hY ik ieh Éq pVHky blbIr ivwc muVky jIx dI qFG jfg peygI. Auh<br />

CyqI qoN CyqI cMgf ho jfeygf. ieh Éq Auos leI sMjIvnI bUtI qoN Gwt nhIN sfbq hovygf. bs qUM ieh<br />

ilÌfÌf iksy vI qrHF Aus qfeIN phuMcf dy.” sMq ny dwbI Ëbfn ivwc afK hI idwqf, “dIdI, ikqy ieh sB<br />

kuwJ JUTf dlfsf qF nhIN.” “nhIN nhIN sMq vIry, ieh sB kuwJ mYN idloN iliKaf hY. hF iewk hor bynqI<br />

hY, ieh Éq nf qUM pVIN nf hI iksy hor nUM pVHn dyvIN. ieh Éq isrÌ qy isrÌ blbIr leI hY.”<br />

sMq Éq lY ky vfips sonIpq af igaf. rGvIr koloN myrf jlMDr df pqf mMgy qF ikwdF mMgy.<br />

rGvIr nUM qF pRIqmf dy nf qoN hI icV sI. Auh awKV jwt qF pUrf Biraf pIqf bYTf sI. kihMdf sI,<br />

“sMiqaf cMgf hoieaf qyrI Auh lwgdI PwPy kuwtxI pRIqmf myrI ÊYr hfËrI ivwc afeI. nhIN qF mYN Aus<br />

nfl pUrI kuwqy KfxI krnI sI. vwzI zrfmy bfË. sfzy Xfr dI iËMdgI nfl KyzdI hY. kI krIey, afpxf hI<br />

BFzf mfVf hY jo aijhI mwkfr CUkr dy moh ivwc aMnHF hoieaf iPrdf hY.” aijhIaF kOVIaF swcIaF gwlF<br />

sux ky ivcfrf sMq isMG kuwJ sihm ijhf igaf. Aus iewk do idnF bfad, afny bhfny rGvIr koloN myrf<br />

jlMDr df pqf mMigaf qy afpxI aqy pRIqmf dIaF kwTIaF icwTIaF post kr idwqIaF. awgoN rwb df lwKlwK<br />

Èukr hY kudrqI Auh Éq CuwtI afey bldyv vIr jI dy hI hwQ lw-igaf. vIr jI ny bVy hI gOr nfl<br />

pRIqmf vflf sfrf Éq piVHaf. qy Jt pt AunHF nMU pRIqmf dy Éq df asl mfjrf sfhmxy af igaf. AunHF<br />

iewk do idn pUrI sihjqf nfl soc ivcfr krky ies Éq aqy pRIqmf dy mfjry dI myry nfl sFJ pfeI.<br />

“afjf ibwly, cwl QoVI sYr krky afeIey.” pihlF qF bldyv vIr jI iewDr Au-wDr dIaF<br />

jfxky gwlF krdy rhy. Pyr acfnk kuwJ gMBIr ijhy ho ky kihx lwgy, “ibwly ikqy mYN qYnUM ËbrdsqI<br />

sonIpq ieMjnIairMg kfilj ivwc dfiKl krfky glqI qF nhIN kIqI. roË iewk nf iewk musIbq qyry qy<br />

afeI rihMdI hY.” “nhIN BfjI nhIN” mYN AuhnF df hwQ Guwt ky PV ilaf qy AunHF ny vI afpxy hwQ dI<br />

pkV hor pIzI krky ikhf, “ibwly, myry Xfr, myry bwcy, ieh pRIqmf kOx ey? ieh rog kdoN df qUM lf<br />

ilaf? kI qUM eyny sfry duwÉ kwTy sihx dy kfibl hYN? kI Auh vI qYnUM aYnF hI ipafr krdI hY? jF isrÌ<br />

qUM hI? “iewk sfr aYny svflF nfl jfxoN myrIaF awKF awgy hnHyrf ijhf Cf igaf. mYnUM TMzIaF qRylIaF<br />

ijhIaF af geIaF. mYN iewk dm bONdl ijhf igaf hovF. mYN iewk dm inwky ijhy bfl vFg vIry nUM icMbV<br />

igaf. “vIiraf, mYnUM mfÌ kr dyvIN. mYN swc muwc bhuq BYVf hF. mUloN hI inwGr igaf hF. hr vyly quhfnUM<br />

sfiraF nUM ikMnf qMg krdf hF. inwq afey idn koeI nf koeI nvIN musIbq KVI krI rwKdf hF. mYnUM swcI<br />

mr jfxf cfhIdf sI. qusIN mYnUM ikAuN bcfieaf. mYN sB qo boJ hF.” hux swcmuwc hI myry afpxy boJ nfl<br />

hI myrIaF tMgF kMb rhIaF sn. mYN lVKVfAuNdf AuwQy hI bih igaf. vIry ny mYnUM hONslf idwqf qy ikhf,<br />

“bs qUM eyQy hI mfr Kf jFdf eyN. qUM iewk dm jËbfqI ho jFdf eyN qy idl Cwz jFdf eyN qy Èfiqr log qyrI<br />

iesy hI kmËorI df lfhf lYx lwg pYNdy ny. Jwilaf afpxy afp nUM qkVf kr. hF dUijaF qy qrs krnf<br />

koeI mfVf krm nhIN pr afpxy afp nUM qrsXog nF bxfE. kdy vI ryq dIaF kMDF qy GrF dIaF CwqF<br />

nhIN itkdIaF. kdoN qwk hIxqf dy toty ivwc igrky lokF qoN rihm dI BIK mMgdf rhyNgf. myry bwcy tIsI<br />

qy cVHnf iswK. hr koeI cVHdy sUrj nUM hI slfm krdf hY. zuwbdy sUrj qoN sB kqrfAuNdy ny.”<br />

vIry dIaF sMjIvnI bUtI vrgIaF KrIaF KrIaF gwlF ny mYnUM Dur aMdroN JMJoV ky rwK idwqf.<br />

ikMnI dyr asIN dovyN Brf jmIn qy hI bYTy-bYTy iewk dUjy df ichrf pVHdy rhy. aKIr mYN hI cuwp nUM<br />

qoVidaF ikhf, vIry nUM qrlf pfieaf, “kI vIr jI qusIN ies rfË nUM rfË hI rihx idEgy. kI qusIN mYnUM<br />

iewk mOkf dy skdy ho. mYN quhfzy awj dy anmol bolF nUM pUry qfx nfl pugfx dI koiÈÈ krFgf.”<br />

vIry ny mYnUM bfhoN PVky (ijvyN nrk ivcoN kwZidaF) AuTflidaF ikhf, “ikAuN nhIN myry Xfr<br />

bwcy, mYN qF hmyÈF qoN qyry nfl hF qy mrdy dm qwk rhFgf. qUM ÈurU qoN myrI kmËorI irhf eyN.” vIry ny bVy<br />

lfz nfl myry awQrU pUMJidaF ikhf, “hF iewk Èrq qy ik qUM hux kdy vI Audfs nhIN hovyNgf. sdf<br />

hwsyNgf.” “hF vIiraf, ËrUr hwsFgf, BfvyN JUTf hfsf ikAuN nf hovy, hwsFgf ËrUr.”<br />

Pyr vIry ny kot dI Ëyb ivcoN pRIqmf vflf ilPfPf kwZky mYnUM dy idwqf qy ikhf, “ibwly mYnUM mfÌ<br />

krIN qyrf jLfqI Éq mYN ibnf qyrI iejfËq dy piVHaf. hF jy mYN nf pVHdf qF qYnUM qyry ies hnHyry ivcoN<br />

12


ikvyN kwZdf. myry iÉafl ivwc ieh Éq jy qUM nf hI pVHyN qF qyry leI cMgf hI hovygf. ijMnHI vfr qUM ies<br />

Éq nUM pVHyNgf, Aunf hI afpxy afp nUM qUM kmËor qy hIxf kryNgf qy afpxy afp nUM hmyÈf leI iksy hIxqf<br />

dI zUMGI qy aMnHI KfeI ivwc sdf leI iswt lvyNgf. qy Pyry qyry qy aijhy afqm hwiqaf dy kfry aksr<br />

BfrU huMdy rihxgy. mYnUM pqf hY qUM ËrUrq qoN iËafdf jËbfqI bMdf hYN. hr jËbfqI bMdf mom vrgf huMdf<br />

ey. jo Ërf ijMnI qfb nfl ipGl ky afpxf vjUd guaf bYTdf hY.”<br />

mYN kMbdy kMbdy hwQF nfl Éq qF lY ilaf qy nfl hI vIry nfl vfadf kIqf. bws iewk vfr hI<br />

ies Éq nUM pVHFgf ËrUr pr afpxy afp nUM iesdy mlvy QwlHy nhIN dwbx idaFgf.<br />

Pyr mYN iekFq ivwc isrÌ iewk vfr Auh Éq piVHaf. iewk vfr qF pRIqmF dy idlÌryb ivrlfp<br />

ny myry idl-idmfÊ qy hr soc nUM kIl ky rwK idwqf. jfxo iewk vfr qF jËibaF df hVH ijhf af igaf<br />

hovy. mYN qkrIbn Aus ivwc bih vI cwilaf sI. pr CyqI hI vIry dIaF AusfrU dlIlF ny ijvyN mYnUM iewk<br />

dm hwQ PV ky Aus dl dl ivwc Dwsx qoN pihlF hI kwZ ilaf hovy. qy mYN Éq vIry nUM moV idwqf qy afp<br />

hI afpxy tIcy dI tIsI qy cVHn leI muV ipaf.<br />

nf hI myrf hrfmI mn pUrI qrHF AusnUM kdy idloN kwZ sikaf nf hI pRIqmf dI doglI rxnIqI ny<br />

mYnUM kdI pUrI qrHF gloN lfihaf qy nf hI kdy afpdy gl nfl lfieaf. hmyÈf hI Auh cMdrI isrÌ mYnUM<br />

iewk iKzOxf smJky myry nfl afpxf idl prcfAuNdI rhI. Auh bVI hI inpux Èfiqr sI. AusnUM dUsry<br />

dIaF kmËorIaF nUM vrqx df pUrf pUrf vwl afAuNdf sI. Auh zfZI Ìrybx iksy dI duKdI nbË qyhwQ<br />

rwKky mËf vI lYNdI qy Aus ivcfry nUM rox vI nhIN idMdI. Auh sfrI iËMdgI myrI iËMdgI nfl luwkx-mIcI<br />

ijhI KyzdI rhI. hmyÈf myrI soc iewk kohlU dy bld vFgU bs Ausdy duafly hI GuMmdI rhI. mYN kdy<br />

cfhky vI afpxy Brm dy Kopy nf lfh sikaf. kdy hkIkq dyKx df ËHyrf nf kr sikaf. Pyr pqf nhIN<br />

kdoN mYnUM kuwqy dI hwzI vflf suafd pY igaf. mYN vI aksr afpdy aqIq dy qflU ivcoN XfdF dy ismty<br />

afpxy hI lhU df suafd mfnx lwg ipaf qF iewk idn ieh asih drd vwDky afpy hI iebfdq bx jFdf<br />

ey.<br />

aksr iewk qrÌf ipafr dI ksk iqwKI ho jFdI ey!<br />

jdoN ies df luqÌ afx lwgy qF ieh iebfdq bx jFdI ey.<br />

iesy qrHF mYN kfÌI hwd qwk afpxy afp nUM sMBfl ilaf sI. QoVI QoVI myrI gwzI afpxI lIh qy<br />

cwlx vI lwg peI sI. Pyr iewk idn acfnk pRIqmf dI icwTI afeI. Pyr sMq dy rfhIN vI ËrUrI sunyhy<br />

idwqy gey ik bhuq hI ËrUrI qy aihm kMm hY. qyry nfl kuwJ afpxI Éfs gwl sFJI krnI hY. nfly bhuq<br />

jI krdf hY qYnUM imlx nUM inrmohIaf. BfvyN GVI dI GVI hI af ky iml jfvIN. myrf awQrf idl iPr<br />

bykfbU ho igaf. iewk dm ZITF vFg plF ivwc psIc igaf. ijvyN Ausdf iewk iewk bol myry leI rwb df<br />

Ìrmfn hovy. ijvyN lylHf afpy qur ipaf hovy ksfeI vwlF. afp Ëbf hox leI. Aus bVI hI apxwq qy<br />

hoiÈafrI nfl afpxy moh jfl ivwc pMCI nUM iPr qoN Psf ilaf. asIN Pyr mdfrI dy jmUry vFg AusdI<br />

mnmfnI dI zug zugI qy nwcx lwg pey. Ausdy hr hukm dI pflxf krn leI iqafr pr iqafr ho gey.<br />

Aus kuwJ mkry ijhy aMdfË ivwc pqf nhIN ikwQoN mgrmwC vfly hMJU Jwt lY afeI qy ikhf ik,” ibwly, mYnUM<br />

qyry qy bVf hI mfx hY qy mYN dunIaF df sB qoN afpdy nyVlf bMdf qYnUM hI smJdI hF ik qUM ikvyN vI mYnUM<br />

ies musIbq ivcoN kwZyNgf. myry kuwJ ku Bfvuk ijhy Éq, jo mYN mfsUm puxy ivwc afpxy iewk Aujwz jft<br />

jmfqI nUM ilK bYTI sI, hux Auh mYnUM hr qrHF nfl blYkmyl krn qy quilaf hY. mYnUM bhuq hI qMg krdf<br />

hY. mYQoN afpxI hr gwl mnvfAuxI cfhuMdf hY. Auh awj kl quhfzy sonIpq dy nyVy hI gnOr ivKy rih<br />

irhf hY. afh Ausdf pqf hY. iblkul gnOr rylvy styÈn dy nfl hI qIsrI glI ivwc rihMdf hY. AuQy<br />

jFdy iksy nUM vI puwC lYxf PLUz ienspYktr cODrI crn isMG df cubfrf ikwQy hY. Auh Éq Ausny afpdy<br />

cubfry dI swjI almfrI dy Auqly Kfny ivwc rwKy ny. bs qusIN iksy vI qrHF afny bhfny jF AusdI ÊYr<br />

hfËrI ivwc qflf BMnky kwZ skdy ho. hor AuQy idnyN koeI afAuNdf jFdf vI nhIN. bws ijvyN vI krky Auh<br />

Éq mYnUM ilaf ky dy dyvo. nhIN qF myrI jfn sUlI qy tMgI rhygI.” bs mYN AusnUM duKI nhIN dyK skdf sI.<br />

Èfied iesy leI myrf idl AusdI hr jfieË njfieË PrmfieÈ mMnx nUM Jwt pt ibnF kuwJ socy smJy<br />

iqafr ho jFdf sI. jfxo Aus afpxy iPkrF dI pMz hux myry isr qy rwK idwqI hovy. mYN idn rfq Ausdy<br />

hukm dI qfmIl krx dy iPrfk ivwc rihMdf.<br />

13


Pyr mYN afpxy iewk hor hirafxvI jmfqI hrsrUp ÈrmF nUM afpxy nfl gMiZaf. AusnUM ivcfry<br />

sMq dI BYx dy ÉqF df vfsqf pfky mdd leI iqafr kIqf. hOlI hOlI Aus (dUroN nyiVEN) puwC puCfky Aus<br />

nfl dUr nyVy dI pihcfn kwZ leI. so iewk idn asIN iqMno jfxky ÈfmI ijhy gnOr phuMc gey. awgoN<br />

cODrI crn isMG vI bMdf pUrf KrFt qy cflU sI. Auh sfnUM do srdfr muMizaF nUM hrsrUp (hirafxvI)<br />

nfl dyKky Pt BFp igaf. pr Aus Ërf vI jfihr nhIN hox idwqf. pihlF pihl asIYN rl sfiraF ny<br />

cfh pfxI pIqf. Pyr aYNvyN srsrI ieDr AuDr dIaF gwlF mfrdy asIN sfry Ausdy cubfry ivwc phuMc gey.<br />

AuQy hI mMgvf ky Aus sfnUM qy afp rotI KfDI. Pyr gwlF gwlF ivwc Auh afpy ÈurU ho igaf (jF sfnUM<br />

srdfr muMizaF nUM jfx ky iTwT krnf cfhuMdf hovygf) “ary BfeI, ky nfm qyrf, hrsrUp BfeI, eyk<br />

srdfrnI myrI vI dysq hovy QI.” Pyr Aus ny srdfrnI df nF lY ky do cfr motIaF motIaF gMdIaF gfÜF<br />

kwZky AusnUM sMboDn kIqf “pihly pihl qo Gxy nÉry krI QI susrI. myry ady cOKy not Krcfey myry<br />

Ausny. ieb jft kI aFt myN aYsI PsI hY, KUb rgVI mYny. keI cwkr lgf cukI hY. myry Éq muJy vfips<br />

kr dy. GxI roeI pItI igVgVfeI, mgr hm nhIN mfny.” mYN awgoN Boly ijhy bxky ikhf, “cODrI bfihb<br />

Éq qo Gxy romFitk hoNgy. qwbI qo vY ieqny qumfry qrly kry sYN. ho sky qo hmyN BI pVHky suxfxf. kYsy hovy<br />

hYN jy susry lv lYtr.” sfry hws pey. rfmsrUp ny crn isMG cODrI nUM hor PUk Ckf idwqI, “jy qo donoN<br />

myry jmfqI sYN. jlMDr ky rihx vfly. ienkI kOx sI vo bobo lfgy sYN. Qfry kny hYN qo hmyN BI pVHky<br />

suxfdo. hm BI Ërf afpxI qbIaq krfrI kr lyvyNgy. myry rMgIly Xfr, nhIN qo QfrI mrËI.” cODrI<br />

Ërf hor mOj ivwc af igaf, “ky kihx lgf, ary BfeI, hrsrUp, mYN nf iksI BVvy sy zrUM. ies ielfky<br />

myN afpxf pUrf roab sYN. iksy ko kBI kuskn nhIN idaf mny. sfly puls vfly myrI jyb my sYN. roË kfm<br />

pVqf Aunkf muJsy. ÉYr qny kBI muÈikl pVy qo BfeI ny Xfd kr lyxf. vhIN bYTy bYTy sB inptf dUMgf.”<br />

pihlF sfzy sfiraF qy cMgI Dfk jmfky kihx lwgf, “ary BfeI, myry pfs qo Aus rFz kI Poto BI sYN.”<br />

iPr hrsrUp aqy cODrI ny iewk iek bIVI sulgfeI aqy kihx lwgy, “ary BfeI iksI ny ipÈfb vgYrf<br />

krnf ho qo iebI kr lo iPr mYny sIiVEN ko qflf lgfnf hY.” QoVI dyr bfad Ausny afpy hI Ausy swj<br />

hwQ vflI almfrI dy Auqly Kfny ivwc iewk vwzf sfrf ilPfPf kwiZaf ijs ivwc Gto Gt awT-ds hor<br />

Éq vI sn. iewk do PotoaF vI sn. iewk gruwp Poto vI sI ijs ivwc pRIqmf iblkul crn isMG dy nfl<br />

stk ky KVI sI. sfry hI Éq ihMdI ivwc hI ilKy hoey sn. iPr cODrI do iqMn Éfs Éfs Éq bVy ctkfry<br />

lY lY ky pVHy. hrsrUp ivcoN hI bol ipaf, “ary myry Xfr! susrI ilKy qo Gxf sYN.” Pyr iewk do Éq Aus<br />

mYnUM vI idKfey. mYN ikhf, “cODrI sfihb, ilKqI qo scmuc hI msq hY.” awgoN cODrI kihMdf, “srdfr<br />

jI, CorI BI msq eyk dm mlfeI kI qrHF QI. ieb qo myry sfsU kI ky sfry nKry inkfl idey mYny. ieb qo<br />

myrf pfxI Bry sYN susrI.” pqf nhIN sfnUM icVfAux df mfrf iËafdf hI msfly lf lf ky gflHF kwZdf sI.<br />

cODrI ny gwlF krdy krdy ny sfry Éq Pyto smyq iPr qoN AuQy hI Ausy almfrI ivwc rwK idwqy. Pyr aMdroN<br />

vwzf sfrf cfkU kwZky afpxy srfxy Qwly rwK ilaf qy almfrI nUM muV ky jMdf lf idwqf. asIN dovyN dV vwt<br />

ky AuvyN pey rhy. rfqIN ipÈfb krn leI vI nhIN AuTy. ÉYr svyry cfh df kwp kwp pIqf. Pyr asF<br />

sfiraF ny cODrI dI mihmfn nvfËI df srsrI ijhf DMnvfd kIqf. qy Auh sfnUM svyry awT vjy sonIpq<br />

vflI gwzI qy ibTf ky cilaf igaf. rfh ivwc hrsrUp ny hI cuwp qoVidaF ikhf, “sflf, Gxf cflU aOr<br />

Éqrnfk mfns lfgy sYN. cwlo blbIr BfeI, afpxI koiÈÈ krky dyK lI, koeI bfq nhIN Xfr, qyry ko BI<br />

KfhmKfh qMg ikaf, ho sky qoN hmyN mfÌ kr dyxf hrsrUp BfeI.”<br />

rfh ivwc sMq isMG ny iJjkidaF iJjkidaF ikhf, “blbIr Xfr jy qUM gwsy nf hovyN qF qyry<br />

nfl iewk gwl sFJI krnI hY. hux mYnUM pUrf XkIn ho igaf ey ik pRIqmf bVI hI mwkfr qy cflU hY. iesy<br />

qrHF Aus kdy mYnUM kwlHy nUM vI iehI kuwJ krn nUM ikhf sI ik qUM iksy qrHF vI krky blbIr dy kmry ivcoN<br />

corI corI ijhy myry sfry Éq cuwk ky mYnUM ilaf dyvIN. kI pqf huMdf ey bMdy df? kwl nUM ieh vI mYnUM<br />

blYkmyl kry. nf hI myrf kdy ËmIr mMinaf aijhf GtIaf kMm krn nUM. nf hI myrf hOslf ipaf afp nUM<br />

dwsx df. awj acfnk myry idmfÊ ivwc sfrIaF Aus dIaF khIaF gwlF iewk iÌlm vFg cwlx lwg<br />

peIaF ik bfËfr ivwc qIsrI glI ivwc cODrI df cubfrf hY qy swjy pfsy dI almfrI dy Auqly Kfny ivwc<br />

Ausdy sfry Éq pey ny. iesdf mqlb pRIqmf ieQy keI vfr af cuwkI hY qy afpxI pUrI vfh vI lf cuwkI<br />

hY qy Aus jft dIaF sfrIaF gwlF solF afny swc sn.” mYN iewk dm suMn ijhf ho igaf. ijvyN mYnUM keI<br />

14


hËfr ibwCUaF ny rlky kwiTaF zMk mfry hox. ijvyN mYN iewk skqy ivwc af igaf hovF. pRIqmf leI myrI<br />

aMnHI ÈrDf iewk dm ryq vFgU ikrx lwg peI. myrf moh iQrkx lwgf. jfxo myry pYrF QwloN XkIn dI<br />

imwtI afp muhfry iKskx lwg peI hovy. mYnUM afpdy Jwly isrV qy icV ijhI afx lwg peI. mYN sMq df<br />

hwQ PV ky ikhf, “myry Xfr, jy qUM mYnUM ieh gwlF pihlF hI ds idMdf qF afpF ieAuN jlIl hox leI kdy<br />

vI ies BUqry jft dy cubfry nf jFdy. nf hI afpxI jfn Kqry ivwc pfAuNdy.” sMq ny ikhf, “hF iewk gwl<br />

hor mYN afp nuM nhIN ds sikaf ik quhfnUM bhuq qklIÌ hovygI. pRIqmf ny quhfzy Ëihr Kfx vfly sfry<br />

hfdsy nUM bVf hI qoV mroV ky iewk nftkI ZMg nfl pyÈ kIqf. Aus afpdy afp nUM bVI hI ÈrIÌ BolI<br />

BflI kuVI pyÈ kIqf qy quhfnUM iewk pfKMzI qy mwkfr, iewk JUTf jflsfËI nfl iewk mfsUm kuVI df idl<br />

ijwqx dI koiÈÈ krn vflf iewk GtIaf ijhf idl Pyk afiÈk dwisaf. ies aPsfny nUM afpxy kfilj dy<br />

rohqfs rsfly ivwc Cpvfky bVI hI vfh-vfh KwtI hY. mYN AusdI kitMg afp leI sFB ky rwKI hY. afp<br />

ËrUr pVHnf.” sMq dI ies gwl ny qF mYnUM Aukf hI Tfr idwqf. jfxo mYN swc muwc awj iksy hIxqf dI zUMGI<br />

KfeI ivwc Dur Qwly qFeI inGr igaf hovF. pqf nhIN ikvyN pYr GsIt GsIt ky mYN msIN apfxy hostl<br />

qwk phuMicaf qy zfZf Èrmsfr hoieaf, rjfeI ivwc mUMh lko ky pY igaf.<br />

pqf nhIN awj ikwQoN qy ikvyN myrI dm qoVdI qFG ny iewk nvyN isrVI jnUMn nUM jnm idwqf jo<br />

isrV iËMdgI ivwc nF kdy buiJaf nf hI mr sikaf. bs DuwKdf hI irhf. ies hMkfrI df isr nIvF<br />

ËrUr krnf hY. ikvyN, kdI nf kdI, iksy vI qrHF, bs iewk vfr.<br />

ijvyN kihMdy ny mwCI pwQr cwt ky hI muVdI hY. mYN vI muiVaf qF sI pr duicwqf ijhf ho ky. pUrI<br />

qrHF nf qF pRIqmf dy moh dI pkV ivcoN bfhr af sikaf. ivwc ivcfly hI sdf goqy KFdf irhf. idl qy<br />

idmfg ivwc aksr iewk iKwcoqfx cldI hI rihMdI. ijsdf mYN hmyÈf leI afdI hI ho igaf sF.<br />

ÉYr, hux mYN iKaflI dunIaF ivcoN inkl ky QoVf QoVf hkIkq vwl prqx lwg ipaf. afpxI<br />

pVHfeI vwl pUrf iDafn dyx lwg ipaf. afpxy mnmOjI mn nUM Dwky nfl hr vyly mirafdf dI pCfVI pf<br />

ky rwKdf. iksy qrHF ro ipwt ky afpxf mkYnIkl ieMjnIairMNg df izplomf pUrf kIqf qy nfl hI afpxI<br />

apirMtsiÈp vI pUrI kIqI. Pyr bldyv vIry ny afpdy asr rsUÉ nfl mYnUM ieMzstrI ienspYktr PLfr<br />

ieMjnIirMg zIvYlpmYNt lgvf idwqf. mYN pihlI qy afKrI post btfly hI sI. myry mqihq iqMn iËilaF<br />

dy kfrKfny afAuNdy sn, aMimRqsr, gurdfspur aqy jlMDr. Pyr vI kdy kdy ivwc ivcfly kuwqy dI pUC<br />

iPLr qoN iswDI ho jFdI. muV pRIqmf nfl ikqoN nf ikqoN rfbqf kwZ hI lYNdf. BfvyN ikmnI hI kVvfht rhI<br />

hovy, mYN ZITF vFg ikqoN vI hr nvyN sfl df kfrz pfxf nf Bldf. jF ieAuN kih lvo ijvyN koeI Aumr<br />

kYdI afpxy jylHr kol hr sfl afpxy jINdy rihx dI hfjLrI luaf irhf hovy. sLfied iesy bhfny sfzy<br />

dohF kol iewk dUjy dy pwky pqy hmysF hI rhy. pRIqmf KLfs krky aijhy kMmF ivwc sLurU qoN inpMn qy sLfiqr<br />

sI. AusnMU bMdy nMU afpxy moh jfl ivwc PsfAux dy bhuq gux afAuNdy sI. Auh myrI kmjLorI df lfhf lYxo<br />

kdI nf AukdI. mYN hmysF swt Kf ky ipwCy muV qF pYNdf - kuJ smF jLorIN dV vI vwt lYNdf pr ZITF vFg<br />

afpxI gLlqI vfr vfr duhrFdf rihMdf qy hmysF vFg Kwjl Kuafr huMdf rihMdf. qy Pyr afpxy aMdr<br />

hIxqf dI iewk hor motI qy gihrI prq cfVH lYNdf. iesy qrHF hOlI hOlI mYN iewk inrfsLfvfdI kvI bx<br />

igaf. hux inrfsLqf hI myrI pihcfx bx geI hY. iesdI qRfsdI ivwcoN mYN kdy cfhky vI nhIN inwkl<br />

pfieaf.<br />

ienHF idnF ivwc pRIqmf ny vI aMbfly dy ielfky ivwc afpxI nvIN jfb sLurU kIqI sI qy afpxI<br />

irhfiesL aMbfly sLihr hI rwKI hoeI sI. iewk idn mYnMU Aus Aucycy qOr qy imlx leI aMbfly bulfieaf.<br />

awgoN mYN vI pUrI tOhr kwZky afpxy nvyN motrsfeIkl, rOiel aYn PLIlz qy ieMnf lMbf pYNzf mfrky Ausdy<br />

zyry phMc igaf (AunHF idnF ivwc motrsfeIkl tfvyN tfvyN bMdy kol hI huMdf sI). pRIqmf ny vI cfeIN cfeIN<br />

myry motrsfeIkl dI svfrI df anMd mfixaf qy mYN vI pihlI vfr afpxy ijsm nfl AusdI koml Cuh<br />

df anMd mfixaf. bVf hI cMgf lwigaf, jfxoN sfrI Qkfx lwQ geI hovy. iPLr AuhI Zfk dy qIn pfq. lwg<br />

peI pRIqmf bVIaF bVIaF PwlF mfrn,” myry qy qF iewk qoN iewk vwzf POjI aPLsr mrdf hY. pqf nhIN<br />

ikMny ku pRoÌYsr mYnUM prpoË kr cuwky ny.” iewk qoN iewk vwzf afpxf afiÈk mYnUM plF iCnF ivwc igxf<br />

idwqf. jfxo ik Auh iewk bhuq vwzI zImFz ivwc hovy, jF ieAuN kih lvo iewk anfr qy sO bImfr. mYN mn<br />

hI mn ivwc ÌYslf kIqf cl blbIr isMGf qMUN qF iqMnF nf qyrF ivc, kI lYxf qUM hor ËlIl ho ky. jfxo<br />

15


iPr AuhI purfxf hIxqf Bfv myry qy hfvI nf ho jfvy. afpF qF mfrI motr sfeIkl nUM ikwk. Pyr luiDafxy<br />

af ky hI dm ilaf. rfq luiDafxy Tihry. mfmf-mfmI jI ny pUrI Aucyc kIqI. bVf hI moh qy apxwq<br />

idwqf. sfrI rfq bs pfsy mfridaF hI kwZI. iewk pl awK nf lwgI. idl idmfg qy ËmIr afpo ivwc<br />

guwQm guwQf huMdy rhy. kdy koeI hfdsf kdy koeI hfdsf, iTwbI ijhI mfr ky mYnUM Zfh lYNdf. jfxo ikAuN awj<br />

vfr vfr gnOr vfly, awKV jft df ikwsf myrIaF syjl mwcdIaF awKF ivwc tuwty kwc dIaF kIcrF Kuwbo<br />

jFdf. Ausdy hoCy bol myrI awnHI ÈrDf df jfxo mËfk AuzfAuNdy. iesy iKwcoqfx ivwc nINd df BMinaf AuvyN<br />

qVk sfr mYN pYNzf mfrdf afpxy dÌqr awj sfiraF qoN pihlF hI phuMc igaf sF.<br />

iksy vI qrHF Pyr afpxy afp nuM inwq dy ruJyivaF ivwc jfx ky glqfn kr ilaf. kuwJ AunHF idnF<br />

ivwc myry Ausqfd nMdlfl nUrpurI jI iËafdf hI bImfr rihx lwg pey. myrf aksr iewk pYr jlMDr<br />

iewk btfly rihMdf. bhuqy idn mYN tUr qy hI rihMdf. kdy kdy Gr vVdf. Pyr acfnk ihMd-pfk dI<br />

1965 dI lVfeI ÈurU ho geI. sfzf btflf, zyrf bfbf nfnk dy bfrzr dy bhuq hI nyVy pYNdf sI. Gr<br />

Gr dy ivhiVaF ivwc zUMGy morcy puwty hoey sn. sfiraF nUM pUrI rfq blYk afAUt rwKxf pYNdf sI.<br />

bfrIaF, rOÈndfnF dy ÈIÈy kfly Èfh kIqy hoey sn. ikqy mfVI ijhI rOÈnI dI ikrn idK pYNdI qF lokF<br />

duhfeI cuwk lYxI ik qusIN iewQy bMb sutvf ky hI rhogy. mfVI ijhI axgihlI krn qy lok pfiksqfnI<br />

jsUs dy Pqvy Jwt hI lf idMdy ikAuNik pfiksqfnI hvfeI jhfË jfxo roË hI afpxI mtr gÈqI leI<br />

afAuNdy, ikqy nf ikqy BfvyN Jony dI sVI Pwk qy do iqMn bMb roË suwt ky jfxo afpxI Kfnf pUrqI krky<br />

jFdy hox. pihlF pihl qF lok dihÈq nfl bhuq zry zry rihMdy sI. Pyr jfxo afdI ijhy ho gey. keI<br />

vfr qF AunHF jhfËF ny aimRqsr dy rOzfr qoN zridaF aYnI Qwly ho ky Auzfx BrnI ik cFdnI rfqF ivwc<br />

AunHF jhfËF dy nMbr qwk sfÌ pVy jFdy sn. donIN pfsIN ryzIE qy aÉbfrF afpxI awg Augldy jfxo lokF<br />

dy dihÈq nfl sfh sUqy rih jFdy. vwzy cODrI qy lIzr, cMdy dy nF qy lokF dIaF alwg jybF KflI krI<br />

jFdy.<br />

kdy kdy qF vrHdy bMbF qy ÈUkdIaF golIaF ivwc vI jlMDr afpxy Ausqfd jI dy Gry AunHF dI<br />

Ébr sfr qy iemdfd kr afAuNdf. kdy kdy afvfjfeI iblkul Twp ho jFdI sI. rfh ivcoN hI muVnf pYNdf<br />

sI. iewk qF rfq dy blYk afAUt kfrn idn dI lo ivwc hI QoVf bhuq sÌr mumikn sI. dUjf AunHF idnF<br />

ivwc tYlIPUn dI ivvsQf afm nhIN sI huMdI. KqF df hI shfrf huMdf sI. ijMnI vI myrI Aukfq sI mYN pUrf<br />

qfx lfieaf. kfrKfinaF vfilaF qoN vI keI vfr mfiek shfieqf leI Èfied myrI mdd bhuq CotI pY<br />

geI qy AunHF dI lfielfË bImfrI iewk BuwKy vihÈI idAU vFg sB kuwJ ingldI geI. mYN afpxy gurU jI nUM<br />

lwK cfh ky vI nF bcf sikaf. iewk idn AunHF KUh ivwc Cfl mfr ky afpxIaF sfrIaF aOkVF nUM nFl hI<br />

zobxf cfihaf. ivcfrf nMdlfl nUrpurI BfvyN zuwb igaf pr AusdIaF musIbqF AuvyN qYrdIaF rhIaF. jo<br />

awj vI pMj dhfikaF bfad Aus Gr qy musIbqF, qMgksIaF, bImfrIaF, aYkVF AuvyN hI mMzrf rhIaF ny<br />

jfxo AuhI lfcfrIaF awj vI Gr ivwc pfqfl qwk afpxIaF jVF PYlfeI bYTIaF ny. vwzf bytf kuwJ sfl<br />

pihlF Br jvfnI ivwc afpxI aMmVI nUM ivlkidaF Cwz igaf qy Cotf bytf aj kl do sflF qoN komf ivwc<br />

ipaf hY. Gr df Aukf hI Qwlf lwgf ipaf hY. rwbf kuwJ qy imhr kr. afmIn!<br />

sfzf ajIq Xfr qF lVfeI qoN kfPI pihlF hI bMbeI, DrimMdr BfjI kol jf ky sYtl ho igaf<br />

sI. AunHF idnF ivwc Drm BfjI qgVI Gflxf Gfl ky hux pUrI qrHF bMbeI iÌlmI ngrI ivwc afpxy pYr<br />

jmHf cuwky sn. Èolf aOr Èbnm qoN bfad anpVH iÌlm ny AunHF dI pUry ihMdusqfn ivwc iewk AuBrdy<br />

isqfry vwloN pihcfx bxf idwqI sI. sfry Drm BfjI nUM lMbI rys df axQwk GoVf kihx lwg pey sn.<br />

AunHF dI imhnq lgn qy imlfpVy suBf ny rfqo rfq AunHF nMU hrmn ipafrf bxf idwqf sI.<br />

ipwCoN mYN qy iÈv btflvI aksr hI imldy rihMdy. kdy kdy Auh iPrdf qurdf myry zyry qy af<br />

jFdf, vyly isr afey nUM qF mYN AusnUM dfrU mMgvf ky iplf idMdf sI. iewk do vfrI qF awDI rfqIN AusdI qot<br />

ny mYnuM guaFZIaF qoN dfrU mMgx leI mËbUr kr idwqf. aYvyN KfmKfh dI nmoÈI JwlxI peI. kdy kdy myry<br />

nfl aMimRqsr cly jFdf. Auh hOlI hOlI dfrU pINdf rihMdf mYN afpxI ienspYksLn krdf rihMdf. kdy<br />

kdy pI ky bwicaF vFgU KihVy pY jFdf ik nUrpurI vFg myrIaF vI ikqfbF kfrKfinaF vfilaF nUM vycky<br />

af Xfr. Èfier dy nÉry qF Jwlxy pYNdy sI.<br />

16


acfnk iewk idn pRIqmf dy ivafh df kfrz myry iksy ÈuBicMqk, Ausdy iksy jfxUM ny mYnUM Byj<br />

idwqf. asIN vI idl qy vwzf sfrf sbr df pwQr rwKky AunHF nUM ÈuB iewCfvF nfl ÈgnF df nËrfnf Byj<br />

idwqf. AunHF iÌrfKLidlI nfl sfzf nËrfnf kbUl kr ilaf.<br />

Pyr asIN iewk qrÌf zMUGI swt df afp muhfry afnMd mfnxf cfihaf pr mn aksr Aucft hI<br />

rihMdf. iesy iKwcoqfx ivwc mYQoN iewk bhuq vwzf gunfh ho igaf. ijsdf pCqfvf mYnUM myry aMqly sfh qwk<br />

rhygf. myry ibrD mfqf ipqf df rItfier ho ky myry kol afpxf afÉrI smF kwtx df supnf. iewk qFG,<br />

mmqf, apxwq qy ivÈvfs, sB nUM mYN iCwky tMg idwqf. afpxI aYnI vDIaf srkfrI nOkrI Cwz, qy mUMh<br />

isr munvfky bMbeI Bwj quiraf qy afpxI jfn qoN ipafrI mF dy pihly hfrt atYk df mYN kfrn bixaf.<br />

mYN qy pRIqmf ny qkrIbn kwiTaF ny hI afpxy afpxy nvyN sÌr ÈurU kIqy. Ausny afpxy<br />

ivafhuqf jIvn df qy mYN afpxy iÌlmI sÌr df. mYnUM pYr pYr qy roË aOkVF nfl jUJxf pYNdf irhf. qy<br />

Auh inwq nvIN qfËgI ivwc ÌldI ÌuldI rhI qy mOjF mfxdIrhI. CyqI hI dfqy ny AusnUM iewk puwqr dI<br />

dfq vI dy idwqI qy mYN Aus vDfeI dyxo nF Buwilaf.<br />

nf jfxoN iPr vI ikAuN sfnUM ieMqËfr hY<br />

BfvyN afx df qF koeI vI vfadf nhIN …<br />

bs do hI lÌË ny myry aÌsfny ivc,<br />

iesqoN Ërf vI Gwt qy iËafdf nhIN …<br />

awj qfeIN sfnUM kuwJ vI Buwilaf nhI,<br />

hfey AunHF nUM kuwJ vI Xfd aFdf nhIN …<br />

pqf nhIN iewk dm myrf afpxy mOjUdf hflfq, mfhOl, ÈfnoÈOkq, siqkfr qy lokF dy ipafr qoN<br />

vI ikAuN mn Aucft ho igaf sI. mYN ikAuN sB kuwJ iqafgx leI mËbUr ho igaf sF. iewk qF afpxy<br />

nfkfm ieÈk dI gihrI qfËf swt dUjf afpxy Ausqfd jI dI axafeI mOq ny myrf mnobl cUr cUr kr<br />

idwqf hovy. jfxo myry afAux vfly bury idnF ny myrI akl qy prdf pf idwqf hovy. jfxo mYN afpxy hwsdy<br />

vwsdy Aujvl BivwK dy afp bUhy Zoh idwqy hox qy afp cfnx qoN afpxI kMz krky supinaF dy ClfivaF<br />

ipwCy Bwjdf Bwjdf bdnsIbI dy nHiraF ivwc sdf leI guafc igaf.<br />

sB kuwJ ipwCy Cwz Czf ky mYN bMbeI iÌlmI ngrI ivwc phuMc igaf. ajIq BfjI qy DrimMdr<br />

BfjI ny mYnUM pUrf afsrf idwqf. afpxy pirvfr dy iewk jIa vFgr, afpxy Gr ivwc rwiKaf. iewQy hI<br />

ajIq Xfr dI mhfn mfqf (byby jI) jI ny mYnUM hmyÈf afpxy puwqF vFg mmqf df inwG idwqf aqy pRkfÈ<br />

BfbI jI ny vI afpxy bwicaF vFgU mYnUM ipafr bÉiÈaf. Drm BfjI dI bdOlq mYN hr iÌlmI ikwqy ivwc<br />

iÈrkq kIqI. pihlF AuwGy zferYktr dulfl gohf qoN inrdysLn dy dfv pyc iswKy. Pyr rijMdr bydI nfl<br />

“dsqk” iÌlm ivwc bqOr shfiek inrdyÈk kMm kIqf. Pyr blrfj sfhnI dy rfhIN do iqMn iÌlmF<br />

ivwc kMm kIqf qy AunHF hI sfihr luiDafxvI sfihb nfl imilaf. Pyr kuryÈI sfihb qy Èmf afpf dy<br />

kfrn mInf jI dI nyVqf nsIb hoeI. Pyr rOÈn dI dosqI ny rÌI sfihb qy lqf mMgyÈkr dy pirvfr nfl<br />

joiVaf. aYny nUM Drm BfjI qy ajIq vIry ny afpxI hom pRozksLn ÈurU kr idwqI. pihlI iÌlm<br />

“pRiqwigaf” bxfeI, ijs ivwc ÈurU qLo afKIr qwk hr rMg ivwc mYN jI jfn nfl kMm kIqf qy bhuq kuwJ<br />

iswiKaf. “pRiqwigaf” iÌlm suprihwt hoeI. Pyr ajIq vIry dI hwlf ÈyrI qy Drm BfjI dI dXf idRÈtI<br />

sdkf mYN vI afpxI hom pRozksLn df muwZ rwiKaf. vwzy sYtawp nfl kilafxjI afnMdjI dy sMgIq nfl<br />

do rÌI sfihb qy iewk afÈf jI df gfxf vI rIkfrz kIqf sI. hfly pihlf hI ÈizAUl kwiZaf sI ik<br />

acfnk myry mfqf jI Pyr bhuq bImfr ho gey. iksmq myry nfl awj Pyr dÊf kmf geI. mYN sB kuwJ<br />

ivwcy Cwz ky luiDafxy afpxy mfqf jI kol phuMicaf. kuwJ hPqy mfqf jI dI jI jfn nfl iqmfrdfrI<br />

kIqI. mfqf jI muV ishqmMd ho gey. Pyr mYN bVy hI qrly imMnqF kIqy ik mF hux myrI rwb ny sux leI<br />

ey. myrI gwzI lIh qy af geI ey. hux rwb ny cfihaf qF kuwJ idnF ivwc hI sB kuwJ TIk ho jfeygf pr mF<br />

ny myrI iewk nf suxI; ikhf ik- ipCly dsF sflF qoN qyrI ieho khfxI asIN suxdy af rhy hF. bs hux<br />

afr jF pfr, jF afpxI mF dI gwl mMn lY jF sdf leI sfnUM sfzy hfl qy Cwz ky bMbeI clf jf. jfxo<br />

AunHF iËMdgI ivwc pihlI vfr eydF afpxI mmqf df vfsqf dy ky ikhf sI. bs iewk vfr myry leI iewQoN<br />

hI iswDf kYnyzf afpxy BYx-BrfvF kol cilaf jf. hfr ky afpxI mF dy hukm awgy afpxI eyzI krVI<br />

17


Gflxf qy ÈOk nUM iCwky tMg ky afpxy eyny cMgy BivwK qoN mUMh moVky iewk nvIN qy axjfxI mMiËl kYnyzf<br />

vwl qur ipaf. ijvyN kihMdy ny jhF dfxy vhIN Kfxy jF kih lvo irËk Dwky dyvy. hoxI awgy iksy dI vI<br />

mrËI nhIN cwldI. 1976 qoN 1980 qwk mYN kYnyzf dy Dwky KFdf irhf.<br />

XUM qo clqy rhy Aumr sfrI,<br />

ikaf hUaf mnhUsIaF QIN rihbr hmfrIN,<br />

BtkI BtkI QkI iËMdgI,<br />

kuC qo hmI my kmI hogI …<br />

BfvyN kYnyzf ivwc sB kuwJ nvF-nvF sI. pr kMbÉq bycYnI AuhI purfxI sI. AuhI purfxIaF,<br />

pRIqmf dIaF bykl XfdF, nf cwj nfl jIx idMdIaF, nF hI mrn idMdIaF, nF hI iksy hor df idloN hox<br />

idMdIaF. ijwQy ijvyN awj vI mF df idwqf Èrfp hwZf irhf hovF. iewk nfkfm ieÈk df jnUMn AuqoN iÌlmF<br />

dI aDUrI cytk kdoN itkx idMdIaF ny bMdy nUM. awj Pyr nvyN nvyN bdy iÌlmI qmfÈbIn XfrF dI JUTI cuwk<br />

qy Poky dfaivaF ny mYnUM kwcI awKy mrvf idwqf. cVHjf bwcf sUlI qy rfm BlI krygf. jo kuwJ vI ipCly<br />

cfr sflF ivwc mYN joiVaf, kuwJ nvyN XfrF dI Èih aqy aMD ivÈvfs sdkf mYN muVky pMjfb af igaf.<br />

pihlF qF mF jI bhuq ÉuÈ hoey ik clo puwq nrk ivwcoN inwkl Gr af igaf hY. clo rl-iml ruwKI-suwKI<br />

Kf ky guËfrf kr lvFgy pr jdoN mYN muVky bMbeI jf ky afpdI iÌlm bxfAux dI gwl kIqI qF mF jI df<br />

idl tuwt igaf. aMdroN aMdrIN afpxf Êm pI gey. jf puwqrf afpxI mrËI kr. hux myrf ikhVf qyry qy<br />

Ëor irhf hY.<br />

mYN ZITF vFg Pyr bMbeI dy cfly pf hI ley qy iewk muwZoN A a qoN muV ky purfxI PwtI poc ky nvyN<br />

isry qy sB kuwJ nvF nvF krn dI Tfx leI. hux mYN afpxI mF bolI pMjfbI ivwc iewk alwg hwt ky<br />

bhuq hI imafrI ijhf aOrq pRDfn sbjYkt iÌlm ÈurU kIqI (Auh vI afpxy pMjfbI BrFvF leI). afpxy<br />

Xfr rOÈn sMgIqkfr nUM lY ky Auc pwDr df sMgIq iqafr kIqf. pMjfbI iÌlm dy ieiqhfs ivwc pihlI<br />

vfr iqMnoN mMgyÈkr BYxF qoN gvfieaf qy rÌI sfihb dy Coty Brf nUM Aucycy qOr qy Bfrq bulf ky gvfieaf<br />

qy rÌI sfihb df iewk aDUrf supnf pUrf krky rÌI sfihb nUM iewk CotI ijhI ÈrDFjlI idwqI. mihMdr<br />

kpUr jI qy idlrfj aqy sivqf sfQI ny vI afpxIaF afvfËF drj krvfeIaF.<br />

Drm BfjI, rmf ivj, Brq kpUr, mDU mfilnI, igrjf imwqrf, myhr imwql qy mYN afp bqOr<br />

hIro kMm kIqf. tYknIkl sfeIz qy vI ikMny hI kMm mYN kwlHy ny kIqy. khfxI, ptkQf, gfxy, inrmfqf qy<br />

inrdyÈk dIaF kwTIaF syvfvF inBfeIaF.<br />

iPr mYN pMjfb ivwc qkrIbn awsI-nwby bMidaF df XUint lY ky afAUtzor aOn lokysLn sLLUitMg<br />

leI puwj igaf. qkrIbn iewk mhIny df ÈizAUl sI. eyny sfry Jmyly kwTy isr qy cuwkI idn rfq mYN Bwjf<br />

iPrdf. pUry pMjfb ivwc DUMmf pY geIaF. qkrIbn hr aKbfr ny mYNnMU pUrI kvryj idwqI ik pMjfbI<br />

iÌlm jgq qy iewk nvIN syD dyx afieaf iewk nvF hrÌn mOlf ibl iskMd.<br />

iek idn acfnk puwCdI-puCFdI pRIqmf afpxy kuwJ stfPL nfl sfzI sLUitMg lokysLn qy<br />

mlyrkotlf kol jnfb aYs[aYs[pI ÌUlkf sfihb dI koTI ivwc phuMc geI. awgy hI hËfrF drÈk sLUitMg<br />

dyKx leI iekwTy hoey sn. PUlkf sfihb ny kuwJ puils krmcfrI lokF dI BIV nMU kfbU krn qy lfey hoey<br />

sn. Aus idn mDU mfilnI df mujrf iÌlmfieaf jf irhf sI. Brq kpUr, myhr imwql, mMjU BftIaf<br />

afid klfkfr iÈrkq kr rhy sn. pwpU KMnf zFs zfierYktr Kfs qOr qy bMbeI qoN afieaf hoieaf sI.<br />

pUrI rOxk qy gihmf-gihmI sI. acfnk pRIqmf ny myry nF dI bfhroN afpxI ict ByjI. mYN jfxo iewk dm<br />

hYrfn rih igaf hovF. mYN iewk dm sLft rok ky afp cl ky ienHF nUM jI afieaF kihx igaf. Pyr bVy<br />

afdr nfl aMdr ilaf ky bfrI bfrI sfry klfkfrF nfl imlvfieaf. Pyr AunHF dy bihx df Kfs<br />

ieMqËfm krfieaf igaf. spft buafey do iqMn bfr Aucycy qOr qy cfh TMzf afid puwCky igaf. mYN iÌlm<br />

df krqf Drqf, pRoizAUsr, zfierYktr qy hIro sI. iesy leI sfry Coty vwzy klfkfr aqy tYknIÈIan<br />

bfr bfr mYnUM hr gwl puwCx afAuNdy. mDU mfilnI qF Aus idn mYnUM kuwJ iËafdf hI mskf lf rhI sI,<br />

“ibl jI, kI kmfl df sLft kMnsIv kIqf hY? mYnUM aYvyN af ky jwÌI pf lYNdI. gwl kI sB kuwJ myry<br />

ieÈfiraF qy ho irhf sI. Pyr lMc bRyk hoieaf. Pyr pRIqmf qy AunHF dy sfQIaF ny klfkfrF dy nfl Poto<br />

iKcvfAux df ieËhfr kIqf. mYN jfx ky Poto gruwp ivwc KVf nhIN hoieaf. Pyr pRIqmf afp myrf hwQ PV<br />

18


ky lY geI. “blbIr jI, plIË iewk Poto sfzy nfl vI iKcvf lAu.” mYN awgoN nÉry ijhy nfl ikhf,<br />

“qusIN, Auh vI myry nfl! hYrfnI dI gwl nhIN? ” “hF, hF, ikAuN nhIN.” golI ikhdI qy gihxy iksdy.<br />

sfry stfÌ awgy pRIqmf dI hor tOhr bxf idwqI. jdoN AunHF vfips jfx df ieËhfr kIqf qF mYN ikhf, “jy<br />

qusIN sfry rukxf cfho qF mYN Éfs mihmfn Gr ivc quhfzy Tihrx df ieMqËfm krvf idMdf hF. kwl nUM<br />

afrfm nfl cly jfxf.” awgoN pRIqmf kihx lwgI, “nhIN, nhIN, blbIr jI quhfnUM qF asIN awgy bVI<br />

Kycl idwqI hY.” “nhIN, nhIN pRIqmf jI, qusIN qF myry rwb vrgy mihmfn ho.” mYN afpxy iewk klfkfr nUM<br />

ikhf, “pRkfÈ jI, iksy zRfievr nUM kihxf ienHF nUM iksy myn bws stfp qy lfh ky afvy.” pRIqmf ny Jwt<br />

prs ivcoN afpxf pqf kwiZaf qy ikhf, “blbIr jI sfnUM sfzIaF Poto ËrUr iBjvf dyxf. hF iewk hor<br />

guËfirÈ hY jdoN vI qusIN vyhly hoey, mYnUM iml ky jfxf hY. jy AuvyN cly gey qF dyKxf, mYN quhfzy nfl kdy<br />

vI nhIN bolxf.” jfxo awj pRIqmf kuwJ vDyry hI cFblI hoeI sI. sB dy sfhmxy afpxy hor vI nMbr bxf<br />

rhI sI. pRIqmf dy iewk stfPL mYNbr ny AusnUM hor vI PUk Ckf idwqI. “mYzm jI, sfnUM nhIN sI pqf ik<br />

ieQy quhfzI eynI tOr hY. eynf vwzf aYn[afr[afeI qy AuqoN bMbeI dy zfierYktr sfihb ikvyN afpxf sfrf<br />

kMm Cwz ky sfnUM sfiraF nUM atYNz krn afieaf sI.” pRIqmf hor afkV ivwc bolI, “mYnUM qF Ausny keI<br />

vfr afpxy kol kYnyzf sYr krn leI ikhf pr myry kol ikQy tfeIm.” dUjI tIcr ny hOkf ijhf Brky<br />

ikhf, “kfÈ! mYnUM eynF sohxf qy aYnI posLIsLn vflf kYnyzf df aYn[afr[afeI bMdf isrÌ iewk vfr<br />

kihMdf, mYN qF sB kuwJ Cwz ky qur pYNdI.” dUjy (klrk) bMdy ny ikhf, “bs mYnUM qF mYzm jI, qusIN do<br />

iqMn CuwtIaF hux hI sYNkÈn kr idE. mYN qF quhfzy zfierYktr dy pYrIN pY jfxf hY ik mYnUM qF ËrUr iksy<br />

nf iksy sIn ivwc KVy kr idE. Pyr sfry ipMz vjilaF nUM idKfAuNgf ik Auh dyKo mYN PlF hIro qy<br />

hIroeIn kol KVf hF. plIjL mYzm jI, jFdy jFdy myrI isÌfrÈ kr idE.” “cMgf bfbf cMgf, myrf nF lY<br />

dyvIN, kI mjfl qyrf kMm nf hovy.” bfbU rijMdr qF AuQy hI rih igaf. Auh sfry cly gey. rijMdr bfbU<br />

CyqIN hI XUint ivwc rwc imwc igaf qy Auh myrf kfÌI murId vI bx igaf sI. mYN Ausdy sfry ÈOk pUry kr<br />

idwqy. nfly AusdI jyb Krcy leI cMgy cOKy pYsy dy idwqy. hud rijMdr pUrf bfgobfg sI. Ausy idn Ausny<br />

tYknIÈIan nFl bihky do cfr moty pYg lf ley. QoVf srUr ivwc af ky iswDf myry Éfs rUm ivwc af<br />

viVaf ijQy mYN bih ky afpxf pypr vrk kr irhf sI. Aus mYnUM bVI hI apxwq nfl ikhf, “kI sr jI,<br />

qusIN ijnHy cMgy ho AunI sfzI mYzm nhIN. mYNzm jI jrf cflU ijhy iksm dy hn. afpxf kMm kZfAux leI<br />

Auh kuwJ vI kr skdy ny. ienHF dI afpxy sfihb nFl aksr qUM qUM mYN mYN hI rihMdI hY. donoN pI ky iewk<br />

dUjy qy KUb lFCx lfAuNdy ny. donoN hI iewk dUjy nUM bdmfÈ luwcI pqf nhIN kI kI dwsdy ny. iesy kfrn muMzf<br />

hostl ivwc pVHny pfieaf hY. afp sfihb iksy dUjy sUby rih ky vI ivwc kwly aYÈ krdy ny. mYzm ieQy<br />

inwq nvyN nvyN iÈkfr itkfeI rwKdI hY. sfihb jI myrf nF nf lYxf ikqy. sfihb jI mYnUM bVf hI ÈOk hY.<br />

mYnUM vI bMbeI afpxy nfl lY cwlo.” “nhIN nhIN bwcy, qUM iPkr nf kr. mYN qyrf pUrf iKafl rwKFgf. hux<br />

qUM jf ky afrfm kr. mYN QoVf bhuqf kMm inptf lvF. afpF svyry sLUitMg vI krnI hY. cMgf cMgf siq sRI<br />

akfl.” “bfey bfey sr jI!” Aus ny mYzm bfry mYnUM bVIaF rOck jfxkfrIaF idwqIaF. kuwJ kuJ pRIqmf<br />

qy myry bfry rfijMdr vI BFp igaf sI. rijMdr bfbU ny hux qIk myry nfl pUrI XfrI inBfeI. mYnUM mYzm<br />

dI pUrI jfxkfrI idMdf irhf.<br />

Pyr jdoN mYN do iqMn mhIinaF bfad muVky pMjfb afieaf afpxy kfrobfrI dOry qy, kuwJ<br />

izstRIibAUtrË nUM imlx leI. mYN srsrI ijhI rijMdr nfl afAux dI gwl kr bYTf. awgoN rijMdr ny<br />

mYzm nfl gwl kr idwqI. so pRIqmf ny bfr bfr ieËhfr kIqf ik “afpjI ny ies bfr mYnUM imlky hI<br />

jfxf hY. mYN bysbrI nfl afp nUM AuzIkFgI.” so pRIqmf nfl kIqy vfady muqfibk iewk idn ivcoN tfeIm<br />

kwZky mYN aMbflf Èihr mfzl tfAUn Ausdy Gr phuMc igaf. Aus idn pRIqmf ny myrf aYnf cfa mfx kIqf<br />

ik mYN hYrfn hI rih igaf. Aus mYnUM ËbrdsqI rfq afpxy Gr rok ilaf. “blbIr, mMinaf hux qUM<br />

bhuq vwzf bMdf bx igaf eyN. aYnIaF sohxIaF sohxIaF hIroienf qyry awgy ipwCy iÌrdIaF ny.” iesdf<br />

mqlb Aus idn dI ÈUitMg ny pRIqmf dy idl ivwc iewk jln ijhI pYdf kr idwqI sI. awgoN mYN hwsky<br />

ikhf, “pRIqmf jI, aijhI koeI gwl nhIN. quhfzf qF ies idl ivwc iewk Kfs mukfm hY. AuQy hor koeI<br />

nhIN phuMc skdf. afpF awj jI Brky gwlF krFgy. afiKr qusIN myry bcpn dy dosq ho. kuwJ qF sfzf vI<br />

quhfzy qy hwk bxdf hY.” “hF hF ikAuN nhIN.” asF dyr qIk gwlF krdy rhy. Br srdIaF dy idn sn.<br />

19


pihlF qF asIN afpxI afpxI rjfeI ivwc pey ieDr EDr dIaF gwlF krdy rhy, iPr pRIqmf AuTI qy<br />

nfldy kmry ivwc clI geI. QoVI dyr bfad iewk tRya ivwc do glfs sLLrfb dy bxf ky lY afeI. qgVy<br />

pitaflf ÈfhI pYg sn qy nfl hI iewk kOlI ivwc nmkIn ijhf rwiKaf hoieaf sI. mYnUM iewk glfs<br />

PVfAuNidaF ikhf, “lY beI ibwly, ieh qyry afAux dI KuÈI ivc. vYsy mOkf vI hY, dsqUr vI hY, qy AuqoN<br />

TMz vI hY, qy sfhmxy myrf ipafrf Xfr vI hY.” mYN glfs nfl glfs tkrfAuNdy AuvyN hI PVI rwiKaf qy<br />

pRIqmf ny iewk do moty moty Guwt Br vI ley. “Xfr guwsf nf krIN, ieh rwm pIxI mYnUM myry POjI pqI ny<br />

igJfieaf ey. hux mYnUM iesdf kuwJ suafd vI pY igaf ey. qYnUM pqf ies Ëfilm Èrfb dy bVy Pfiedy ny.<br />

Kfs krky nvyN nvyN iÈkfr PMuZx ivwc ieh bVI shfeI huMdI ey. Pyr bVy nKry nfl byiJjk ho ky bMdf<br />

afpxI gwl vI kih skdf hY.” afpxI gwl kridaF Aus iewk hor motf ijhf Guwt Br ilaf. awgoN mYN<br />

Boly pn ivwc hI ikhf, “hux qF pRIqmf jI, qusIN vwNzy iÈkfrI ho gey hovogy. ieko nËr ivwc hI qfV jFdy<br />

hovogy ik iÈkfr ivwc ikMnf ku dm hY.” “ibwly, myry iKafl ivwc iÈkfrI nUM KuwlHy idl nfl iÈkfr Kyzxf<br />

cfhIdf hY. cfhy Auh vwzf hovy jF Cotf, cfhy ivafhieaf jF kuafrf hovy. Try hr QF mfrnI cfhIdI hY.<br />

hF mYnUM qF iÈkfr nUM qVpf qVpf ky mfrn ivwc bhuqf afnMd afAuNdf hY.” myry mUMhoN acncyq hI inkl<br />

igaf, “hF pRIqmf jI, Auh qF quhfzI purfxI adf hY. hF pRIqmf jI, kihMdy ny ik keI vfr Gfiel iÈkfr<br />

jMglI sUr vFg iswDf iÈkfrI qy hI jfn lyvf hmlf kr idMdf hY.” awgoN pRIqmf msqI ivwc af ky nKry<br />

nfl bolI, “hF, Auh qF ijMnI rOck Kyz hovy, Aunf hI Gfqk irsk vI huMdf hY. hF ibwly jI, qusIN qF hfly<br />

pIxI ÈurU hI nhIN kIqI.” “hF swcIN pRIqmf jI, awj qfeIN kdy nhIN pIqI. qusIN ieh jfm myry hwQoN lY ky<br />

awj dy Èfm dy nfm pI jfE. qy mYN awj quhfzIaF awKF ivwcoN rwjky pIvFgf.” “hF, iewk Èrq qy ibwly<br />

pihlF afpxy buwlF nfl iesnUM rqf jUTf qF krdy.” “hF ikAuN nhIN.” mYN hlkI ijhI iswp krky iglfs<br />

nUM cuMmky pRIqmf nUM PVf idwqf. Aus iewk Guwt Aus ivcoN pI ky glfs tRya ivwc rwK idwqf. “awCf, mYN qyry<br />

leI kok lY ky afAuNdI hF. Gwto Gwt afpxI pRIqmf nUM kMpnI qF dyvyNgf.” “hF ËrUr, ikAuN nhIN.” Pyr<br />

pqf nhIN aMdroN pRRIqmf pqf nhIN kok ivwc kI Gflf mflf krky lY afeI. asIN muVky dovF glfsF nfl<br />

cIar awp kIqf. jdoN mYN kok df Guwt Biraf qF kok kuwJ kuJ kOVf ijhf lwgf pr Xfr dI KuÈI leI mYN<br />

sfrf pI igaf. pqf nhIN ikAuN dUjI vfr kok imwTf lwgx lwg ipaf. hux mYnUM pRIqmf iËafdf idlkÈ<br />

lwgx lwg peI. Pyr pqf nhIN kdoN asIN dovF rotI KfDI vI ik nhIN. Pyr rfq qfeIN gwlF krdy rhy qy<br />

nyVqf vwDdI geI.<br />

Pyr acfnk Aus bwqI buJfeI qy cuwp cfp myrI rjfeI ivwc af geI. Pyr kI sI nyVqf hor vwDdI<br />

geI. pqf nhIN kdoN sfzy sbr sMjm dy sfry hwd bMnHy afpy tuwt gey. pRIqmf awj pUrI qrHF mOj ivwc sI.<br />

pUrI qrHF awj ibwly qy imhrbfn vI sI. donF dy ijsmF ivcoN jfxo cMigafVy inwkl rhy sn. pRIqmf ny<br />

iewk dm bybfk svfl myry qy dfÊ idwqf, “ibwly, iewk gwl puwCF, mYnUM swcIN swcIN dwsyNgf? kI ienHF<br />

hIroienF nfl vI qUM sYks kIqf hY? quhfzI ieh glYmr dI dunIaF ivwc qF ieh afm cwldf hY.”<br />

“pRIqmf jI, awj kwl ieh kuwJ ikwQy nhIN cwldf? pihlF qF qusIN afpxI idwqI ksm vfips lY lE. ho<br />

skdf hY Pyr mYN vI iksy qy trfeI krky vyK lvFgf. kI pqf kdy vgdI gMgf ivwc Pyr cuwbI mfr hI<br />

lvF.” “Kf myry isr qy hwQ rwKky ksm, ik hfly qfeIN qUM myrI ksm qoVI nhIN.” Pyr mYN Ausdy isr qy<br />

hwQ rwKky kih idwqf, “hfey mYN mrjF! swcI ibwly qUM aYnI hfeIt qy phuMc ky vI isrÌ mYnUM aYnf ipafr<br />

krdf eyN” kihMdy kihMdy Auh myry nfl pUrI qrHF icMbV geI. Aus afpy afpxy grm grm kUly kUly buwlH<br />

myry buwlHF qy rwK idwqy qy jfxo iËMdgI ivwc pihlI vfr Auh afpxI cfhq df ieAuN Kuwlky ieËhfr krn<br />

lwgI hovy. “ibwly, mYnUM qyrIaF nIlIaF nIlIaF awKF ÈurU idn qoN hI bhuq psMd sn. Kfs krky qyry<br />

surÉ ktIly buwlH myrI kmËorI rhy. qyrf gorf sMDUrI rMg qF kuVIaF dI jfn kwZ lYNdf ey. ibwly, qUM isrÌ<br />

qy isrÌ myrf hI hYN nf. mYN qYnUM kdy iksy nfl vI sLyar nhIN kr skdI.” jfxo awj pRIqmf df pUrf<br />

bilAU mUz bixaf hoieaf sI. ijvyN puMinaF df pUrf cMn ivcfry sfgr nUM JwilaF kr idMdf hY, ievyN<br />

pRIqmf ny mYnUM dMdIaF vwZ vwZ ky Kf ilaf. jfxo awj pRIqmf ny mYnUM afpxf afp pUrI qrHF nfl smripq<br />

kr idwqf hovy. asIN aYnI TrI rfq ivwc vI qRylIE qRylI hoey pey sF. pqf nhIN ikMnIaF sdIaF dy asIN<br />

iewk dUjy leI ipafsy sI. pRIqmf nUM myrf alHV ijhf ipafr krn df aMdfË bhuq cMgf lwgf. vfr vfr<br />

jfxo kcIcIaF vwt ky kihMdI, “jI krdf ey ibwilaf, awj qYnUM pUrf ingl jF. mYnUM qyrf ieh mfsUm ijhf<br />

20


pYÈn bVf hI cMgf lwgf ey. ibwly swc muwc qyrf ipafr anfVI, swjrf qy kuafrf hY. iesdf iewk afpxf<br />

hI afnMd hY. ikvyN qUM JwilaF vFg myry pYr dy nhUM qoN myry mwQy qwk myrf aMg aMg cuMm ilaf ey. kI aYny<br />

dhfky sFBI rwiKaf afpxf ipafr, isrÌ qy isrÌ myry leI. awj qF sfrIaF crm sImF pfr krn nUM<br />

idl krdf ey. ibwly, mYnUM mfÌ krIN mYN awj qfeIN qYnUM bhuq qrsfieaf ey. bws hux nhIN. qy qUM awj pUrf<br />

iqRpq ho jf. sB kuwJ qyry hvfly. awj qF qyrI koeI inÈfnI rwKx nUM vI idl byeImfn ey. jo vI hoAU dyKI<br />

jfeygf.” kihMidaF kihMidaF Aus mYnUM pUrI qrHF afpxIaF bfhF ivwc smyt ilaf. idn cVHy qwk asIN<br />

dovyN AuvyN hI suwqy rhy. Auh qF acfnk pRIqmf dy skUl dI mfeI af geI sI. Èfied svyr df nfÈqf<br />

bxfAux leI. pRIqmf qF nwT ky vfsL rUm ivwc jf vVI qy mYN ipCly kmry ivwc jf ky sON igaf. mfeI buV<br />

buV krdI afpy ikafÌy lfAuNdI clI geI[ [ Èfied mYzm jI nhf rhy hox. Tihr ky afnI aF.<br />

dUjy idn aYvyN imlx imlfAux vfilaF df qFqf lwigaf irhf. jfxo rijMdr bfbU qF myry nfl<br />

icwcV hI ho igaf hovy. ÈfmIN pRIqmf dy Brf BfbI qy bwcy sfnUM imlx af gey. asIN dovyN ipClI rfq nUM<br />

Xfd krky qrsdy rhy. Pyr pRIqmf nfl CyqI imlx df vfadf krk mYN vfips bMbeI af igaf.<br />

pRIqmf ny ijvHy iewk rfq ivwc hI myry ipCly 25-30 sfl dy sfry igly iÈkvy, kVvfhtF qy<br />

inrfdr Bry Ëihr nUM aMimRq ivwc bdl idwqf hovy. jfxo myrI AumrF dI Qkfn lih geI hovy. hux sB<br />

kuwJ cMgf cMgf lwgx lwg ipaf hovy. Dur aMdroN iewk jIAux df AuqÈfh pYdf ho igaf sI. pRIqmf df ieh<br />

krm myry iksy vrdfn qoN Gwt nhIN sI. hux hr vyly Aus bfry hI socdf rihMdf. Auh myry leI iewk<br />

nvIn pRyrxf bx ky AuBrI sI. jfxo Aus iewk sdIaF qoN aDUry ÈÉÈ nUM plF ivwc pUrf kr idwqf hovy.<br />

mYN bVI iÈwdq nfl afpxI iÌlm dI sLUitNg pUrI kIqI qy iPr AusdI PfeInl aYzIitMg ivwc<br />

juV igaf. acfnk Pyr bIjI dI qbIaq bhuq Krfb ho geI. ies bfr myrI ipafrI aMmVI mYnUM afKrI<br />

drÈn idwqy bÊYr hI sdf leI mYnUM ivlkidaF Cwz geI. ijvyN acfnk imlIaF ÉuÈIaF nUM koeI gRihx<br />

lwg igaf hovy. mYN swc muwc afpxI ipafrI aMmVI df doÈI sF. ijMnI AusnUM myry qoN afpxI syvf dI afs<br />

sI mYN Aunf AusnUM duKI kIqf. AusnUM ieh iÌlm lfeIn Aukf hI cMgI nhIN lwgdI. myry qqVy ÈOk ny iewk<br />

pfsy mYnUM myrI mihbUbf imlfeI, dUjy pfsy iesdy jnUMn ny mYQoN myrI mF Koh leI. Pyr mYN zUMGy hyrvy kfrn<br />

lMbI bImfrI ivwc jkiVaf igaf. iÌlm hor lyt ho geI. Pyr ikvyN nf ikvyN ro ipwt ky iÌlm pUrI qF<br />

kIqI pr rlIË nF kr sikaf. 1984 dy dMigaF kfrn pMjfb dy isnymfGr iblkul TMzy pY gey sn.<br />

ivcfry pMjfbIaF nUM afpxIaF jfnF dI pY geI. hux qÌrIh nUM kox puwCdf sI. pUry pMjfb dy nfl nfl mYN<br />

vI ienHF hflqF df sMqfp hMZfieaf. myrf sB kuwJ imwtI ho igaf sI ikAuNik Poky dfavydfr Xfr qF<br />

pihlF hI qoN kMz idKf cuwky sn, afpxf hI Gr PUMk ky hI qmfÈf dyKx vflI gwl ho geI sI.<br />

afKIr nUM iPr qoN sB kuwJ Cwz Czfky mYN muVky kYnyzf clf igaf. iewk vfr iPr sB kuwJ nvyN<br />

isry qoN ÈurU krnf ipaf. hux bËurg ipqf jI nUM kwilaF pMjfb ivwc Cwzxf vI aOKf sI. Pyr sfry BYx<br />

BrfvF ny imlky mYnUM iewk vfrI vwzf stor + gYs stysLn + rhfiesL lY ky dy idwqf. iblkul nvIN jgHf,<br />

nvF hI kMm, nvyN hI log, kfrobfr df koeI qËrbf vI nhIN sI. kwly mYN qy myry bËurg ipqf jI. AunHF dI<br />

rotI tuwk df mYnUM hI krnf huMdf sI. roË 20 GMty swqy idn kMm kr kr ky Kwp jfxf, qy pUrf Pyr vI nf<br />

pYxf. ikqoN nf ikqoN kfx rih hI jfxI. ijs nUM vI afpxf smJky stor qy rwKdf, AuhI Xfr mfr krno nF<br />

twldf. jdoN hOlI hOlI kMm df Byq afAux lwigaf qF pUrf knyzf rIsYÈn dI lpyt ivwc afAux lwg ipaf.<br />

Pyr acfnk bldyv vIry dI mOq ny myrf qy ipqf jI df qF mUloN lwk qoV idwqf. Pyr QoVf sMBly hI sF ik<br />

sfvI jfx buwJ ky qMg krn lwg peI. AuDroN pIqmf dIaf afey idn koeI nf koeI ÌrmfieÈ qurI rihMdI.<br />

iek idn rfqIN acfnk pRIqmf df Bfrq qoN Pon af igaf. ihckIaF lY lY ky Au-wcI-AuwcI roeI<br />

jfvy, “hfey ibwly! mYN luwt geI, mYN ivDvf ho geI, myrf bwcf XqIm ho igaf. asfm ivwc iksy jvfn ny<br />

KuMdk ivwc af ky myry pqI df KUn kr idwqf. mYN qy myrf bwcf bhuq sihmy hoey hF. blbIr ijvyN vI krky<br />

qUM af jf. mYN bhuq hI iekwlI mihsUs kr rhI hF. mYN mUloN hI tuwt geI hF. qyry nfloN vwD kOx myrf<br />

afpxf hY ijsdy moZy qy isr rwK ky mYN ro skF.” mYN iekdm Bfvuk ho igaf. jfxo bOKlf ijhf igaf hovF.<br />

mYN afpxf stor Gfty qy hI syl qy lf idwqf. ipqf jI qy GridaF ny bVf smJfieaf, “qyrI ieh bysbrI<br />

qy Btkx ny vyKIN sB df Qwlf lfh dyxf ey. lwKF kroVF dI gwl hY. sB dy sFJy pYsy ny. qyry kwly dy qF<br />

nhIN. nfly hux ieMzIaf qUM iks kol jfxf ey. sfzf sfrf pirvfr qF iewQy hI sYtl hY.”<br />

21


pr mYN iksy dI vI iewk nf suxI. stor Gfty qy vyc idwqf. jo vI ihwsy afieaf ipqf jI nUM nfl lY<br />

ky vfips ieMizaf af igaf. ijnHF vI myrf qfx sI qno mno Dno sB kuwJ pRIqmf nUM arpx kr idwqf. idn<br />

rfq prCfvyN vFg Ausdy moZy nfl moZf Zfh kMm krdf irhf. hOlI hOlI pRIqmf sMBlx lwg peI. AusnUM<br />

imltrI vwloN kfÌI vwzf muafvËf iml igaf. bwcy nUM imltrI tRyinMg kRYizt ivwc dfKlf iml igaf.<br />

knyzf qoN qurn qoN pihlF hI AusdI qy Ausdy bwcy dI lMbI cOVI ilst vI phuMc geI sI. kYmrf, imAUiËk<br />

kYmrf, vI[ sI[ afr[ , iewk imAUiËk zYk afid. pqf nhIN kI kI. 50-60 hËfr dI ÈoipMg krnI peI qy<br />

aYnI hI eyar port qy izAUtI dyxI pY geI. Pyr hr dUjy qIjy mhIny pUnf df tirwp rwK lYxf. hotlF,<br />

tYksIaF qy hËfrF rupey Krc krny pY jfxy. hr bfr motf Krcf. sB nfloN duwK vflI gwl, mYnUM afpxy<br />

ivrD ipAu nUM kwilaF hI keI keI hÌqy awKoN pRoKy krnf pYNdf. hr bfr pRqmf ny iehI kihxf, “bws,<br />

bwcy nUM QoVf afpxy pYrF qy KVf ho lYx dy Pyr afpF ivafh krvf ky bfpU jI dI KUb syvf krFgy. afpF<br />

muVky iqMnoN knyzf cwlFgy.” inwq nvF lfrf. QoVf bhuq puckfr ky Eprf ijhf ipafr kr Cwzxf.<br />

gwl kI hux ieh mF-puwq pUrI qrHF nfl sYt ho gey. cfroN pfisAuN pYsf, ËmIn df vI ihwsf iml<br />

igaf. alft hoey ptrol pMp dI vI aMnHI kmfeI afAux lwg peI. Pyr vI pYsy vwloN kdy AunHF dI nIaq<br />

nF rwjdI. ijvyN myrf aMq dyKx qy quly hox. roË koeI nf koeI nvIN PrmfieÈ jF vgfr pfeI rwKxI. hux<br />

hOlI hOlI mYnUM nËr aMdfË vI krnf ÈurU kr idwqf. kwl jo iewk vwzf shfrf sI awj Auh boJ jfpx lwg<br />

ipaf. iewk idn awk ky mYN puwC hI ilaf, “mYnUM lwgdf hY hux quhfnUM myrI koeI ËrUrq nhIN rhI. ijvyN<br />

myrI hoNd hux quhfzy leI kuwJ kuJ boJ bxdI jf rhI hY. mYN qF pRIqmf jI, afpxy ipafr df bwDf iewQy<br />

bYTf hF. qkrIbn ipCly 30-40 sfl qoN qUM mYnUM aYvyN trkfeI jFdI eyN. hux qF do tUk gwl mukf dy. jF<br />

qF pUrI qrHF nfl awj mYnuM afpxy gly nfl lf lY, jF Auwkf hI gloN lfh ky suwt dy. ies qrHF iql-iql<br />

krky roË mrn nfloN qF iewk vfr mrnf ikqy cMgf ey.”<br />

awgoN pRIqmf ny ikhf, “awCf, awj mYN qYnUM swc-swc ds hI idMdI hF. brdfÈq kr lvyNgf ik<br />

nhIN? “mYN ikhf, “hF, qusIN byiJjk ho ky kho.” pRIqmF ny iekdm afpxy qyvr bdly qy bVI hI kurÉq<br />

ijhI avfË ivwc ikhf, “suxo blbIr sfihb, nf mYN qYnUM kdy kwl ipafr krdI sI qy nf hI awj krdI<br />

hF. mYN qF kdy qYnUM afpxy kfibl hI nhIN sI smiJaf. bs qUM hI ZITF vFg myrf KihVf hI nhIN sI<br />

Cwzdf.” myry qy qF ijvyN sO GVy Tiraf pfxI pY igaf hovy. mYN suMn ho igaf. jfxo Drq mYnuM grkx leI<br />

rqf vI ivhl nf idMdI hovy. ijvyN awj pRIqmf ny bVI hI byrihmI nfl iewk qnË df koeI motf ijhf<br />

jMgfilaf ikwl , Dur myry ijgr ivwc Tok idwqf hovy, jo awj vI nsUr bxky myry sIny ivcoN irwsdf hY. kwl<br />

vI ievyN irwsdf rhygf. ijvyN myry hoÈ hvfs Auwz gey hox. ijvyN myry jnUMn nUM awj KwsI krn leI rwsy pf<br />

ky iksy alk vYVky vFgUM Zfihaf hovy. mYN bybs Ctptf irhf hovF. ijvyN myry jIAuNdy jfgdy vjUd nUM awj<br />

koeI qgVf Korf lwg igaf hovy. jo hr pl myry hwQoN ryq vFgUM ikr irhf hovy. ijvyN myrf awj hr sfh<br />

pRIqmf nUM nhIN sgoN afpxI mOq nUM AuzIk irhf hovy. myry pMjfh sflF dy iewk qrÌf aDUry ipafr df bs<br />

iehI ienfm sI. iewk “jMgfilaf ikwl” sdf awlHy ËÉmF dy irsdy nsUr. kI myry aMnHy qy Jwly jnUMn df<br />

bws iehI aMq hY[ [ aMq[ [ hY. vYsy qF pUrI hXfqI myrI hr soc pRIqmf qy af ky muwk jFdI sI. Èfied<br />

iesy leI myrI sfrI ÈfierI vI AusdI hI prkrmF ivwc sËdy krdI rhI. Kfs krky myrI ieh ÊËl<br />

myry hI aDUrypn dI qrËmfnI krdI ey[ [<br />

bn bn ky hr bfq ibgVI,<br />

kuC qo hmIN my kmI hogI.<br />

iËMdgI duKoN kI ieMqhf sy guËrI,<br />

kuC qo hmI my kmI hogI …[<br />

kI awlHV Aumr df nfkfm ieÈk aYnf Jwlf, bykfbU qy afphudrf ho jFdf ey jo awQrf idl vfr<br />

vfr AuhI ÊlqI krn nUM mËbUr ho jFdf hY. BfvyN AusnUM ikMnf vI ËlIl, rusvf ikAuN nf hoxf pvy. awj<br />

Pyr acfnk pqf nhIN ikAuN sB kuwJ mwlo-mwlI iewk PLlYsL- bYk iPLlm rIlH vFg myry iËhn ivwc afpy<br />

qurn lwg ipaf.<br />

pihlF pihl Ausdy GroN rohqk ivcoN BuwKf Bfxf awDI TrI nHyrI rfq, anjfx sMunsfn rfh qy<br />

jfn lyvf 30 mIl df sÌr, Pyr iewk lMbI bImfrI df sMqfp hMZfieaf. dUjf Ausdy inrmohI qy ruwKy<br />

22


durivhfr kfrn afqm hwiqaf krnf, ijsdf sMqfp mYN awj vI ipClI awDI sdI qoN Bugq irhf hF. myrI<br />

Ksqf aMqVIaF kfrn nf iËafdf grmI shfr skdf hF nf hI iËafdf srdI brdfÈq kr skdf hF.<br />

qIjf, pRIqmf dy pRym pwqr iljfx leI aYnf irsk lY ky Aus KUMKfr jft dy cubfry ivwc jfxf.<br />

Aus awKV jft dIaF khIaF geIaF KrIaF KrIaF gwlF awj 16 afny swc inwklIaF, ik Auh srdfrnI<br />

myry sfsU kI GxI bdmfÈ, cflU rFz sYN. pIsy aOr afpxI aYÈ ky lIey iksI ky gYl BI so sky. ary<br />

mqlb ky iley susrI nIc qy nIc kfm krny ko iqafr ho jfey. mYN BI kwcI golIaF nF Kylf sUM.<br />

cOQf, afp afpxy ivafh bfry gwl krn nUM pihlF afp hI bulf ky Pyr aMdr Kfqy agly nUM<br />

nIvF idKfAuxf.<br />

pMjvF, afpy iewk idn ibn bulfey hI Èohrq dI BuwKI, afpxy stfP mYNbr nfl myrI ÈUitMg qy<br />

phuMcxf qy afpy hI afpxI apxwq dI nyVqf idKfAuxI. afp ÈfdI Èudf qy iewk bwcy dI mF huMidaF hoieaF<br />

vI mYnUM afpxI mrËI nfl afpxI hvs df iÈkfr bxfieaf ik mYN afp jo mrjI krdI iPrF pr qUM<br />

isrÌ myry leI hI jIxf hY.<br />

CyvF, iewk vfr Aucycy qOr qy afp qy afpxy bwcy qoN khf ky mYnUM afpxy bwcy dy jnm idn qy<br />

bulfieaf. kfPI lok iekwTy kIqy. pfrtI df sfrf Krcf mYN hI cfeIN cfeIN kIqf. Pyr acfnk Ausdf pqI<br />

af igaf. mYNnUM Aus sfiraF dy sfhmxy awDI rfqIN GroN kwZ idwqf. pRIqmf iewk lÌË nf bolI.<br />

iËMdgI ny GroN kwiZaf,<br />

mOq ny nf bUhf Koilaf,<br />

qyrI dihlIË hI kbr bx geI,<br />

jdoN aMdroN qUM bUhf sI Zoa ilaf.<br />

Pyr afpy mYnUM knyzf vfr vfr idl Ìryb jËbfqI Éq pf ky mYnUM afny-bhfny luwtdI rhI. inwq nvIN koeI<br />

nf koeI ÌrmfieÈ krdy rihxf. kdy hwQ qMg hY, pYsy Byj dy. kdy afpxy bwcy dy hwQoN CotI ijhI icwTI<br />

ilKvf iemoÈnl blYkmyl krdI rhI.<br />

Pyr acfnk pRIqmf dy pqI df kql ho jfxf. iesdy bfad lMmy cOVy Éq afAuxy kdy tYlIPon vI<br />

ik awj mYnUM qyry moZy dI loV hY, ijsqy isr rwK ky mYN ro skF. aijhI nfËuk hflq ivwc mYnUM myry sB qoN<br />

krIbI hmdrd dosq dI loV hY. jo myry sihmy XqIm bwcy nUM af ky shfrf dyvy.<br />

Pyr vI, mYnUM qF ieAuN lwgy ijvyN Auh myry ibnF mr jfvygI. iehI asl vkq hY XfrI inBfAux<br />

df. ijvyN mYN mUloN hI pfgl ho igaf sI. sfry twbr ny Kfs krky ipqf jI ny myry qrly kIqy, “kfkf, aYny<br />

Gfty ivwc kfrobfr nF vyc. sB df bhuq nuksfn hovygf.” pr ikwQy, mYN iksdI suxdf. hwQIN sB kuwJ<br />

AujfV idwqf. bcy Kucy qy pRIqmf ny JfVU Pyr idwqf.<br />

iek idn mYN AusnUM afpxy Gr luiDafxy ipqf jI nUM imlfAux lY igaf. jfxo ËbrdsqI ipqf jI<br />

qoN 5000/- rupey pRIqmf nUM Ègn vI duafey ik kwl nUM ieh quhfzI hox vflI nUMh hY qy pihlI vfr<br />

afpxy Gr afeI hY. ipqf jI ny AudoN ikhf sI, “myiraf Jwilaf puwqrf, iesdy Gr vsfAux vfly cfly<br />

nhIN idsdy. ieh qF myry bwcy qYnUM vrq rhI hY. qUM qF ies ipwCy myrf buZfpf vI rolL idwqf hY.”<br />

ijvyN Aus jfdUgrnI ny myry isr ivwc kuwJ DUiVaf hovy. mYN lwK cfh ky vI kdy AusnUM iksy gwloN<br />

nFh kr hI nhIN sF skdf. iewk vfr Auh myry nfl myry jwdI ipMz gMDovfl geI. ijQy myry dfdf jI df<br />

bxvfieaf ÈIÈ mihl numF Gr qy pRIqmf moihq ho geI. Kfs krky AusdIaF AuwcIaF AuwcIaF icqrkfrI<br />

vflIaF kwDF qy sfry pfsy rMg brMgy ÈIÈy lwgy hoey sn. svyry Èfm, AunHF rMgIn ÈIiÈaF df nËfrf bVf<br />

hI rmxIk lwgdf sI. sB nfloN rock qIsrI mMiËl dy cubfry qy bih ky keI keI mIl qoN kudrqI<br />

nËfiraF dy KuwlHy drÈn huMdy sn. pRIqmf khy, “bs ibwly, mYnuM awj afpxy supinaF df Gr iml igaf.<br />

afpF donoN sfrI dunIaF qoN dUr iewQy af ky afpxf Cotf ijhf svrg vsfvFgy.” mYN kmly ny Ausdy inwky<br />

ijhy lfry ipwCy pUry Gr dIaF CwqF nvIaF puaf idwqIaF. aYvyN cfr pMj lwK rupey Krc idwqy. isrÌ ies<br />

leI ik ieh Gr myrI pRIqmf nUM psMd hY. awj Auh Gr vI myry vFg iekwlf Audfs qy AujiVaf ipaf ey.<br />

myry idl vFg rMgly ÈIiÈaF dIaF kIcrF ivKrIaF peIaF ny. ikqy CwqF nfl mDU mwKIaF dy zUmxy lwgy<br />

ny ikqy bybfk kbUqr ijQy jI kry ibwTF kr rhy ny.<br />

23


s iesy qrHF Ausdy moh ivwc mYN aMnHF hoieaf idn rfq Ausdy ipwCy pUMC ihlfAuNdf iPrdf irhf.<br />

kfÈ mYN aYnI iÈwdq nfl rwb ipwCy BFAuNdf qF Auh vI iml jfxf sI. Èfied injfq hI myrI iksmq ivwc<br />

nhIN sI ilKI, bs Btkx ilKI sI. so Btkdf irhf hF. kdy pUny, kdy afgry, kdy aMbfly, kdy iksy<br />

Èihr, kdy iksy ipMz, kdy vgfrF nF muwkIaF BFvyN mYN muwk cwilaf. bs mYN KoKlf huMdf igaf qy Auh sYwt<br />

huMdI geI. hOlI hOlI myrI ËrUrq vI GwtdI geI. myrI iewËq qy moh vI Gwtdy gey.<br />

aMq iewk idn Auh vI af igaf ijs idn pRIqmf ny mUloN byikrky ho ky myry Dur aMdr afpxy<br />

iqwKy qnË df iewk motf ijhf “jMgfilaf ikwl” hmyÈf leI Tok idwqf] hux hr idn, hr pl Aus ikwl<br />

df irsdf jMgfl kYNsr vFgUM myrI ns ns ivwc Gul irhf hY. hr sfh myrIaF aish cIsF mYnuM iËMdgI qoN<br />

kohF dUr iljf rhIaF ny. hux mwlo mwlI myry qy mnhUs kfl dy hnyry Cf rhy ny. bs ievyN hI mOq nuM<br />

byqfbI nfl AuzIkidaF AuzIkidaF sfzI qF jUn byhI ho geI qy iËMdgI aYNvyN ajfeIN cly geI.<br />

aksr idl qoVnf qF sB nUM afAuNdf ey,<br />

pr idl rwKxf iksy ny iksy nUM afAuNdf ey,<br />

afpxf bxfAuNxf qF sfry hI cfhuMdy ny,<br />

pr iksy df ho jfxf iksy iksy nUM afAuNdf ey.<br />

__________________________<br />

ieÈk dmUhI sfnUM zMigaf, hr puMinaf mOq AuzIkI.<br />

asIN qF sfrI hXfqI nHyr pwK hI hY hMZfieaf]<br />

___________________________<br />

kdy inwkI ijhI gwl qoN, AumrF dI qoV dwqI.<br />

kdy inwjI ijhI gwl nUM AumrF inBfieaf ey.<br />

jd vI kdy jIAux df svfl afieaf ey,<br />

bs qyrf hI swjxf sfnUM iKafl afieaf ey.<br />

qyrIaF XfdF ny sfnUM sdf jFdf rwiKaf,<br />

qyry iqwKy qnËF ny sfnUM mfr mukfieaf ey.<br />

___________________________<br />

aksr ËlIl krn leI Auh ÉfmIaF hI rhy lwBdy<br />

nf kdy lwBIaF ÉUbIaF nF kdy plkF qy ibTfieaf ey.<br />

___________________________<br />

ijwQy vI jfeIey sb AuhI sfzI bykrfrI ey,<br />

nF jfxo hux ikNQy sfzI jfx dI iqafrI ey.<br />

hux kihx nUM vI koeI sfnUM afpxf nhIN lwBdf,<br />

hfey ÊYr ho ky jIxf vI ikMnI vwzI lfcfrI ey.<br />

____________________________<br />

myry ipafry pfTko, ieh sB “jMgfly ikwl” dy hI irsdy nsUr ny. ho sky qF mihsUs ËrUr krnf<br />

pr qrs nhIN krnf]<br />

blbIr iskMd<br />

24


myrIaF KwtIaF imwTIaF XfdF<br />

mYN pMjfb dy iewk sDfrn ijhy iswK pirvfr ivwc pYdf hoieaf. myrf ipCokV BfvyN pyNzU sI, ipqf<br />

jI iewk POjI sn qy myry mF jI bhupwKI ÈÉsIaq iewk dfnI mnuwKqf nUM ipafr krn vfly aqy bVy hONsly<br />

vfly pMjfbx sn. huMdy vI ikAuN nf, iewk qF POjI dI GrvflI qy dUjy Cy BrfvF dI ieko iewk CotI BYx.<br />

nfnf jI vI POj ivwc sn qy AunHF do ivÈv XuwD lVy sn. do-iqMn murby ËmIn dy aMgryË srkfr ny idwqy<br />

hoeyy sn. nfnf jI dy qlÉ qËrby sfzy sB leI sdf pRyrnf dy sRoq bxy.<br />

asIN pMj BYx Brf sI. sB nfloN vwzy vIr blvMq isMG dUsry bldyv isMG qIjI BYx bljIq kOr<br />

cOQI BYx blbIr kOr qy Èfied myrI vfrI GridaF kol hor nf hI muwk gey sn, AunHF myrf nF vI blbIr<br />

isMG rwK idwqf. bfkI vwzy BYx Brf ipMz qfieaf jI kol pVHdy sn qy mYnUM bIjI-ipqf jI ijwQy PYmlI<br />

hYzkuafrtr huMdf nfl lY jFdy. kdy ikqy qy kdy ikqy. Èfied gwl 1942 dI hY AudoN aMgryËF df rfj sI.<br />

imltrI hspqfl ivwc aksr aMgryË nrsF jF aYNglo ieMzIan nrsF huMdIaF sn. ipqf jI dI positMg<br />

Èfied lKnAU CfAuxI dI hoeI sI. sfzf Gr (kuafrtr) lKnAU imltrI hspqfl dy nfl lwgdf sI.<br />

bIjI dwsdy sn iewk jYnf nF dI mym nrs aksr mYnUM GroN lY jFdI qy keI-keI idn nF moVdI. jYnF<br />

kihMdI sI ieh bybI qF iblkul hmfrf bybI lgqf hY. nIlI nIlI aFKyN, BUry bfl, gorf icwtf, imstr<br />

isMG, Xh bybI qF muJy dy idE. mYN pflFgI. myrI BOlI mF swc muwc zr geI ik ikqy jYnF swcI myrf puwq<br />

vlYq nf lY jfvy. bws bIjI iekwly mYnUM lY ky ipMz muV afey. ipqf jI ivcfry ipwCy mYsH dIaF rotIaF KFdy<br />

rhy.<br />

CwpV<br />

ipMz af ky rihx lwg pey. mYN sB nfloN Cotf sI. cfry BYx-Brf qy ipMz vfly vI bVf ipafr<br />

krdy, mYnUM lfz nfl koeI ibwlf kihMdf qy koeI ibwlU kih ky bulfAuNdf. bcpn ivwc QoVf-QoVf ÈrfrqI vI<br />

sI. bhuqf mn-mOjI ijhf qy ÈurU qoN hI msq mlMg qy ËjbfqI vI sI.<br />

iek idn PwtI pocdf pocdf dUjy bflF nfl mYnUM vI toby (CwpV) ivwc nhfAux df cfAu ciVHaf.<br />

kwpVy lfhy, dUjy muMizaF dI rIsI mYN vI mwJ dI pUMC PVky CwpV ivwc vV igaf. mwJ afpxI msqI ivwc<br />

hor qy hor zUMGy pfxI ivwc jfeI jfey, Dur aMdr jf ky mwJ ny mfVIaF ijhIaF nHfsF pfxI qoN Auqy nUM kwZ<br />

ky afp sfrI dI sfrI Qwly pfxI ivwc bYT geI qy mYN qF lwgf goqy Kfx. iewk do vfr hwQ Auqy mfry qy Pyr<br />

huwQU ijhf afieaf qy mYN Qwly zuwbx lwgf. eyny nUM kuwJ vwzy muMizaF ny dyK ilaf. “Auey AuprilaF df ibwlf<br />

zuwb igaf” kihMdy kuC qfrU muMizaF ny mYnuM Ptf Pt bfhr kwiZaf. Pyr iZwz ivcoN pfxI kwiZaf qy Pyr<br />

sfry ipMz ivwc rOlf pY igaf. pihlF qF sfiraF roNidaF roNidaF iJVikaf, “afKy, kmilaf, qYnUM kuwJ ho<br />

jFdf.” myrI mF ny mYnUM sIny nfl lf ky lMmF ijhf hOkf ilaf, “pihlF mYN qYnUM isr sVIaF mymF qoN<br />

bcfieaf, hux CwpV ivwc zuwb cwilaf sI.” qfieaf jI ny vI bVy hyrvy nfl ikhf, “bhU jy awj ibwly nUM<br />

kuwJ ho jFdf qF mYN mlUk (ipqf jI df nfm) nUM kI jvfb idMdf.”<br />

KUh (kmlf)<br />

Èfied ipMz ivwc sfzf hI afpxf pihlf KUh sI. ieko iewk ipMz ivwc pihlF sFJf KUh sI. bVI<br />

dUr dUr qIk imwtI dy Auwcy-Auwcy Zyr lwgy hoey sn. QwilAuN pfxI inkl afieaf sI. keI idn lf ky puMnUM<br />

qrKfx ny PlfeI lwkV dI vwzI sfrI gol cugfT ijhI GVI sI, ijsnUM sfry pfisAuN lMby-lMby mËbUq rwsy<br />

pfey hoey sn. bhuq sfry bMdy rwsy PVky dUr qfeIN KVy, do iqMn imsqrI KUh dy QwlHy Auqry hoey sn. kfPI<br />

iewtF vI ilaFdIaF peIaF sn. mYN Aucycy qOr qy AuQy puwj igaf. qfieaf jI ny myrf hwQ PiVaf hoieaf<br />

sI. “ibwilaf, awgy nf jfeIN” qfieaf jI ny ikhf qy mYN qfieaf jI nUM Boly Bfv hI ikhf, “qfieaf jI,<br />

ies ivcfrI lwkVI nUM ikAuN qusIN sfiraF ny jkiVaf hY. ieh ikwQy BwjI jFdI sI? “kol KVy sfry hws<br />

pey qy Pyr qfieaf jI ny ikhf, “nhIN kmilaf, ies nUM hOlI-hOlI asIN sfry KUh ivwc Auqfr rhy hF.<br />

Pyr ies nUM Dur QwlHy itkf ky ies Auqy hOlI-hOlI iewtF icx KUh AuqfrFgy. Pyr mOx bxfvFgy, iPr ies qy<br />

hlt lfvFgy.” mYN puwiCaf, “qy Pyr qfieaf jI? “qfieaf jI ny juafb idwqf, “Pyr hlt gyV ky KUh<br />

ivcoN pfxI kwZFgy.” “qy Pyr … qy Pyr qfieaf jI, ies ivcfrI lwkVI dI cugfT nUM muV ky kdy koeI<br />

nhIN dyK skygf? qy ieh ivcfrI sdf leI QwlHy hI grk ho jfvygI? “qy kih ky mYN AucI-AucI rox lwg<br />

25


ipaf. kuwJ sMjIdf ho gey qy kuwJ kuJ hwsx lwg pey. kihMdy jdoN df ieh muMzf CwpV zuwibaf, ies df<br />

zmfg swcI nhIN irhf. ies nUM iksy isafxy nUM idKfE ….<br />

huwky dI guV-guV<br />

mYnUM Xfd hY awj vI, sfzy Gr iewk pwkf hI kfmf sI. nF qF Aus df virafm isMG awKV[ [ jwtF<br />

df muMzf sI. CotI ijhI Aumry Auh GroN lVky aijhf sfzy Gr afieaf, qy Pyr sfzy Gr dIaF iqMn puÈqF<br />

Ausdy hwQIN juafn hoeIaF. Auh sfzy Gr df ijvyN iewk jI bx igaf sI. apxfpn sI[ [ afpxf hwk vI<br />

smJdf sI qy pUry roab nfl rihMdf sI. kI mjfl Gr dI koeI vwzI CotI svfxI Aus dI dfl sbËI ivwc<br />

Ërf vI Gwt mwKxI pf idaf kry. pYr dy pMjy qy rwK ky kOlI sxy dfl ivhVy ivwc mfrnI. awgoN qfieaf jI<br />

ny kihMxf, “virafmF, kwl qoN awDI bfltI duwD qUM vfVy ivwc hI pI ilaf kr.” mYN AusnUM lfz nfl<br />

qfieaf kihMdf sI. kdy kdy mYnUM Aus svfgf idMidaF afpxIaF lwqF ivwc ibTf lYxf, kdy kdy mYN hl<br />

vfhux dI iËwd krnI qF Aus hwsidaF kihxf ik Coitaf srdfrf pihlF hl dy muMny ijwzf qF ho lY. Aus<br />

dy leI cFeIN cFeIN cfh pfxI lY ky jfxf qy kdy Aus koloN bfqF suxn leI AusdI rjfeI ivwc vV ky bih<br />

jfxf. qF qfeI jI ny gflF kwZxIaF, “moieaf qyry vI jUMaF pY jfxgIaF. jy aoqrf sfP suwQrf rihMdf<br />

qyrf qfieaf Ausdf ivafh nf kr idMdy. AuqoN awg lwgxf huwkf pIx dI pqf nhIN ikQoN bImfrI pfl<br />

leI.” mYN Aus leI hmyÈf mGdy koiely pfQI qy rwK ky lY ky jFdf qy Pyr AuzIkdf rihMdf ik kdoN Auh<br />

guV-guV dI afvfË kwZUgf. eydF hI iewk idn mYN Aus leI koiely lY ky afieaf, Ausny afpxf huwkf qfjf<br />

kIqf qy pqf nhIN kI CMgx-mMgx krky iclm iqafr kIqI. iewk do sUty lfey, rqf ku afpxy vËd ivwc<br />

guV-guV kIqf qy acfnk vwCf rwsf KulHfky gF nUM jf icMbiVaf. virafm isMG vwCy nUM bMnHx cly igaf,<br />

pqf nhIN mYnUM kI Jwl ciVaf mYN huwky dI nlI mUMh ivwc Psf leI. lwgf PUkF mfrn[ [ mYnUM kI pqf sI<br />

sfh aMdr nUM iKwcIdf ey. mYN AultI bfhr nUM PUk mfr idwqI qy sfrI iclm ivwc buJ geI. DUMaF DuafKV<br />

ho igaf qy eyny nUM AuqoN virafm qfieaf vI af igaf. Aus af dyiKaf nf qf dyiKaf myrI gl qy cpyV<br />

jV idwqI. Ausdy pwQr vrgy hwQ ny myrI gwl qy nIl pf idwqf qy iPr Gfbry ny huwkf vgfh mfiraf. mYN<br />

bONdilaf ijhf AucI AuwcI ihckIaF lYx lwg ipaf. Pyr qfieaf hvirafm mYnUM sIny nfl lf ky vrfn<br />

lwg ipaf. “sOiraf, kfljf lUhxf sI. mYnUM mfP krdy myry bwcVy, mYN qyry qy hwQ cuwikaf. awj qoN qyrf<br />

qfieaf ies kulYxy huwky nUM kdy hwQ nhIN lfeygf.” iewk dm koeI nÈf Cwzxf ikhVf sOKf ey. pqf nIN<br />

ipCly vIh-qIh sflF qoN hwzF `c ricaf nÈf sI. cMdry nÈy dI qot hwz pYr qoVx lwgdI, qfey nUM hfloN<br />

byhfl krn lwg pYNdI. qfey df isrV qF bhuq mÈhUr sI, ipCly pMjfh-swT sflF qoN muV afpdy<br />

GridaF vwl mUMh nhIN sI kIqf. bQyry qrly imMnqF qy hfVy kwZy sI Aus dy GridaF ny pr qfieaf ts<br />

qoN ms nf hoieaf. qfieaf ibmfr rihx lwg ipaf. mYN vI ipMzoN Èihr af ky afpxy mfqf-ipqf nfl pVHn<br />

lwg ipaf. iewk idn qfieaf pwTy vwZx igaf. acfnk pwTy vwZidaF vrsIx ivwcoN AusdI AuNgl qy swp<br />

lV igaf. qfey ny Jwt rMby nfl afpxI AuNgl vwZ leI qy lIr bMnH leI. Pyr iewk awD vfr Èrfb df<br />

qUMbf lf ky pwtI bMnH leI. hOlI-hOlI Ëihr cVHdf igaf, qfp qyË huMdf igaf, qfieaf iqwKy qfp `c<br />

huMgx lwg igaf. byhoÈI dy aflm ivwc Aus Aucycy mYnUM hI Xfd kIqf. myry qfieaf jI nUM ikhf, “sohx<br />

isaF, ho sky qF myry Xfr puwq ibwly nUM bulf dy. mYN Ausdy hwQF `c mrnF cfhuMdF. AuhI mYnuM awg lfvy.”<br />

sunyhf imldy hI asIN sfry Grdy jIa ipMz phuMc gey. myry Xfr qfey ny myry hwQF ivwc dm qoiVaf. mYN<br />

pihlI vfr ieafxI ijhI Aumry iksy nUM mrdy dyiKaf sI. pihlF hwQIN awg qF lf idwqI qy Pyr bQyrf<br />

BuwbF mfr ky roieaf pr qfey df isvf qfey nUM suafh krky hI TMzf hoieaf. BfvyN qfey virafmyN nUM suafh<br />

hoey keI dhfky ho gey ny pr Aus dIaF XfdF awj vI myry nfl ijAUNdIaF hn.<br />

mwkI dIaF rotIaF<br />

iek hor ipMz dI Xfd mlkVy ijhy myry iËhn ivwc qfËf ho geI. mYN qIjI jF cOQI ivwc pVHdf<br />

sF. sfzf ipMz BfvyN Cotf ijhf icVI dy pMjy ijwzf sI pr ipMz ivwc bhuq pVHy ilKy aflf aPsrF dy kfrn<br />

ipMz ivwc pRfiemrI skUl qy zfkGr 1907 df hI bixaf hoieaf sI. keI nfl lwgdy ipMzF dy pfVy dUroN<br />

dUroN cwl ky sfzy ipMz pVHn afAuNdy sn. BilaF vyilaF vyly sn 1930 ivwc myry dfdf jI puils dy vwzy<br />

aÌsr idwlI cFdnI cOk qoN irtfier hoey sn. sfry vwzy Qfxydfr, drogf sfihb jI kih ky siqkfr<br />

idMdy. bVf roab qy adb mfx sI. nyVly ielfky dy ipMzF ivc. bVf aflIÈfn iqMn mMiËlf Gr, rMgly<br />

26


ÈIiÈaF vflf Gr. 1920-1925 ivwc bxvfieaf sI. jo awj qfeIN Ausy Èfn nfl KVf hY. 1950-51 dI<br />

gwl hY sfzf iewk sIrI ijsdf pUrf nF qF mYnUM Xfd nhIN, sfry AusnUM moqI kihMdy sn qy Auh bhuq hI<br />

sunwKf qy drÈnI jvfn sI. Aus dI GrvflI vI iksy qoN Gwt nhIN sI. keI qF AunHF nUM TwTy hfsy ivwc hIr<br />

rFJy dI joVI vI kih Cwzdy sn. donF df bVf hI imlfpVf ijhf suBfa sI. iewk idn mYnUM myry qfieaf jI<br />

ny moqI nUM ipMzoN bulfAux leI Byijaf. mYN cFeIN-cfeIN puwC-puCf ky Ausdy Gr phuMc igaf. AunHF dy idlF<br />

vFg AunHF df ivhVf vI KuwlHf-zuwlHf sI. iewk kwcf ijhf cuwlf qy svfrky ilpy hoey kMDF Auqy qoqy mor<br />

gfcxI nfl bxfey hoey sn. moqI dI Gr vflI coNky ivwc mwkI dIaF rotIaF lfh rhI sI. moqI ny bVy<br />

adb qy ipafr nfl sUq dI bxI mMjI ivhVy ivwc zfhI qy Aus dI GrvflI ny bVy lfz nfl puwiCaf,<br />

“Coty srdfrf, rotI KfeyNgf.” mYN ikhf, “Kf lvFgf.” pihlF qF Auh hYrfn hoeI qy Pyr Ausny afpxy pwlU<br />

nfl kMhy df Qfl nUM pUMJ ky do qwqIaF qwqIaF rVIaF mwkI dIaF rotIaF myrI QflI ivwc Dr ky AuqoN aMb<br />

df acfr Dr idwqf. mYN pUry suafd nfl cuMm cwt ky Ausy mMjy qy bih ky rotIaF KfDIaF. nFl dy koiTaF qy<br />

do gvFZxF pqf nhIN kI Gusr-musr krI jFdIaF sn. BFvyN awj vI AunHF rotIaF dI apxwq, ÈrDf qy<br />

ipafr df Ëfiekf mYnUM Xfd hY pr Aus vyly myrI qfeI ny Gr muVidaF hI myry nfl AUc-nIc qy jfqpfq<br />

df ivvfd CyV idwqf. mYN hwsky Bylypx ivwc eynf hI ikhf sI, “kI hoieaf jy awj mYN AunHF dy Gr do<br />

rotIaF mwkI dIaF Kf leIaF, Auh dovyN jIa qF roË sfzy GroN rotI Kf jFdy ny, qusIN AudoN kdy rOlf nhIN<br />

pfieaf.” smF bVf blvfn hY. sfzf ipMz hOlI-hOlI AujVdf-AujVdf qkrIbn AujfV hI ho igaf. koeI<br />

tFvF-tFvF Gr rih igaf. qkrIbn 50 virHaF bfad mYN pRdysoN afpxy jwdI ipMz puwijaf. sfzf Gr qy<br />

myry hfxI kuwJ qF khfxI ho cuwky sn qy kuwJ hfxI myry vFg Ksqf hflq ivwc sn. aOKy-sOKy afpxy ÈrIky<br />

ivcoN iewk BqIjy GuwG nfl rfbqf kfiem kIqf. kuwJ nvIaF purfxIaF XfdF qfËf kIqIaF. gwlf-gwlF<br />

ivwc moqI df iËkr af igaf, Aus dwisaf, “cfcf jI, Auh moqI qF hux afpxy ipMz dI Èfn bx igaf hY.<br />

hux qF srdfr moqf isMG kho. Aus dy do puwqr amrIkf ivwc zfktr ny. vwzI kfr ivwc pMj-swq sfl<br />

pihlF afieaf sI. afpxy ipMz dy skUl qy hspqfl leI dws lwK rupey dfn krky igaf. jFdy-jFdy ny<br />

quhfzy Gr kol afpxI kfr rukvfeI qy puwiCaf “ies Gr dI sFB koeI krdf hY? “mYN ikhf “mYN hI kdy<br />

vrHy CmfhIN JfqI mfr lYnF hF” cfcf jI, Aus ny Aucycy qOr qy quhfzy bfry puwiCaf ik ijhVf mlUk isMG<br />

df Cotf muMzf ibwlf ijsnUM asIN sfry ipafr nfl Cotf gFDI vI kihMdy sI, AuhdI koeI AuG-suG hY.” GuwG<br />

ivcfry nUM moqI (moqf isMG) df kfrz (isrnfvF) qF nhIN lwiBaf pr mYnUM pMjfh sfl pihlF Auhdy KuwlHy<br />

zuwlHy idl vrgf ivhVf qy ivhVy ivwc bYT ky KfDIaF “mwkI dIaF rotIaF” dI Xfdf qfËf ho geI.<br />

Ègn<br />

grmIaF dIaF CuwtIaF ho geIaF sn. mYN CyvIN jF swqvIN jmfq ivwc ivktr skUl jlMDr<br />

CfAuxI pVHdf sI. grmIaF dIaF CuwtIaF hoeIaF qF acfnk myrf ipMz jfx df pRogrfm bx igaf. koeI<br />

BYx Brf nfl jfx nUM rfËI nF hoieaf qy Xfr kwly hI qur pey. mF ny bQyrf smJfieaf ik qUM kdy kwilaF<br />

sÌr nhIN kIqf pr mYN nf mMinaf. afKIr mfqf jI ny 2-4 prONTy acfr nfl dy idwqy qy do cfr joVy<br />

kwpVy Joly ivwc pf idwqy. afAux jfx dI itkt dy pYsy qy kuwJ jybH Krcf vI dy idwqf. vwzy Brf ny sfiekl<br />

dy ipwCy ibTf ky CfAuxI dy styÈn qoN gwzI ivwc ibTf idwqf. vwzy Brf dIaF sfrIaF hdfieqF iewk kMnoN<br />

suxIaF qy dUjy kMnoN kwZ idwqIaF. Bly vyilaF dI gwl hY pMj-dws rupey bVI vwzI gwl huMdI sI. do<br />

hÌiqaF df Krc qF mYN rsqy ivwc hI dfVH igaf hOlI-hOlI afpxy purfxy afVIaF dy nfl. iewk bfbU nF<br />

df nfl dy ipMzoN KwtI lwsI, cftI ivwc Bwly pf ky ilaFdf sI. qy jF kdy grm Aun dI pwtI ivwc lpytI<br />

kulÌI gwty vflI, sMdUkVI ijhI `c pfeI huMdI sI. kuwJ afVIaF ny do cfr, hwd awT afny dI Kf lYxI.<br />

keIaF JolI Br dfixaF dI dyxI. Aus bohV jF iCwCry dy pwqy qy do-iqMn CotIaF ijhIaF kqrF CurI nFl<br />

kwt ky dy dyxIaF qy asF pwql qy puaf ky Kf jfxIaF. KFdy hI KFdy Auh duwD dI imwTI lwsI bx jfxI,<br />

AusnUM vI pwql qoN cwt ky sfh lYxf. bws iek-do vfr Bwly qy do ku vfr kulÌI Kf ky qy afVIaF nUM Kuaf<br />

ky afpxI vfpsI df ikrfieaf vI bMny lf idwqf. roË suxf ky ikhf krF ik “qfeI jI, mYN hux vfips jfxf<br />

hY. skUl KulHx vfly hn qy mYN ikqfbF vI nfl nhIN ilaFdIaF, hfly qF homvrk vI krnf hY.” keI hor<br />

vI bhfny ly ky afpxy muVx df sunyhf ijhf dyxf. awj Blky krdy vIrvfr df idn af igaf. afKr<br />

qfeI jI ny ikhf, “cMgf kwl pihlI gwzI cly jfeIN.” Èuwkrvfr nUM svyry qoN hI sfiraF nUM iml ilaf qy<br />

27


afpy afpxf Jolf vI iqafr kr ilaf. Joly ivwc rfh leI prONTy lY ky vI pf ley. Pyr do iqMn vfr qfeI<br />

jI dy pYrIN hwQ lf ky ikhf ik “mYN cwldf hF.” qfeI jI ny isr plos ky ikhf, “ijAUNdf rih puwqrf,<br />

iDafn nfl jfeIN, rfh ivwc ÈrfrqF nF krIN, jFidaF hI iewk kfrz ËrUr iBjvf dyvIN ik qUM TIk Tfk<br />

phuMc igaf eyN. nhIN qF sfnUM iÌkr rhygf.” bfhrly drvfËy qy af ky mYN Pyr pYrIN hwQ lfieaf qy Pyr<br />

qfeI jI dIaF hdfieqF “cMgf puwq, kuvylf nF kr ikqy gwzI nF KuMj jfvy.” cOQI vfr mYN awk ky ikhf,<br />

“mfeI, kI gwl aYqkIN Ègn nhIN dyxf.” qfeI ny ikhf, “hF hF puwq, mYN qF Buwl hI geI, gwlF `c, awg<br />

lwgxf cyqf hI nhIN afieaf.” qfeI ny pMj rupey Ègn dy idwqy qy mYN Èukr kridaF suK df sfh ilaf.<br />

Pyr styÈn nUM aYsI ÈUt vwtI ik gwzI cVH ky hI sfh ilaf. ies qrHF Dwky nfl ley Ègn dI nmoÈI mYN<br />

pihlF kdy iksy nfl sFJI nhIN kIqI.<br />

ÌrmfbrdfrI<br />

myry sB nfloN vwzy vIr jI blvMq isMG jI, ijnHF df bcpn qoN aMqly sfh qoN (Aumr 72 sfl)<br />

qIk pVHfeI hI jnUM qy ieÈt irhf. Auh pihlI jmfq qoN hI klfs ivwc tfp krn dy aijhy afdI bxy,<br />

Pyr jfxoN AunHF df ieh isrV bx igaf hovy. 1946 ivwc dsvIN pMjfb XUnIvristI, lfhOr ivwc tfp<br />

kIqf, Auh vI iewk Coty ijhy ipMz ivwc rih ky. cfr mIlF df pYNzf qYa krky pYdl cwl ky skUl jfxf qy<br />

skUl qoN bfad cfr mIl vfips prqxf. kdy-kdy AunHF sfiekl qoN ibnF vI skUl jFdy sn. qy Pyr<br />

lfltn dI mwDm ijhI rOÈnI ivwc dyr rfq qwk pVHnf qy qVky AuT ky Pyr pVHnf. mUMh hnHyry hI skUl<br />

leI qur pYxf. kdy-kdy Gr dy kMmF dI vgfr vI pUrI qrHF inBfxI pYNdI. bVI hI sfdI iËMdgI sI. sfdI<br />

Kurfk dy bfvjUd vI Auh bulMd hONsly qy isrVI isdk kfrn afpxI mMiËl qy phuMc hI jFdy aqy<br />

dUsiraF leI pRyrxf dy sRoq bxy rihMdy. dUr-dUr dy ipMzF ivwc lok vIr jI dI imsfl idMdy sn. ijvyN<br />

kihMdy ny inwgr lwkV sMg lohf vI qr jFdf hY. asIN sfry Coty BYx-Brf vwzy vIr jI df bhuq hI<br />

siqkfr mfx krdy. Ausdy awgy qF kI bolxf sI kdy Aus df nF lY kI vI nhIN sI dyiKaf. Auh vI sfnUM<br />

sfiraF nUM afpxy bwicaF vFg hI afpxI ingrfnI ivwc rwKdf. rwj ky ipafr krdf qy pUrf roab vI<br />

rwKdf sI. vIr jI dy sdkf hI asIN Coty BYx-Brf sfry hI cMgI qy Auwc pwDrI ividaf hfsl kr sky.<br />

AunHF sdkf hI myrI dUjy vIr jI bldyv isMG ny vI ieMjnIairMg dI mfstr izgrI hfisl kIqI qy<br />

izptI zfierYktr afP ieMzstrI izpfrtmYNt dy afhudy qy phuMcy. dovyN BYxF ny bI[ ey[ bI[ tI[ dI<br />

izgrI hfisl kIqI qy mYN mkYnIkl ieMjnIairMg df izplomf hfisl kIqf. mYN keI vrHy ieMspYktr<br />

ieMzstrI lwigaf irhf. vwzy vIr jI ny aYm[ aYs[ sI[ , aYm[ ey[ ihstrI aqy aYm[ ey[ iPlosPI dIaF<br />

mfstr izgrIaF kIqIaF. ieh iqMnoN izgrIaF AunHF ny tfp puËIÈn qy rih ky hfisl kIqIaF. afpxy<br />

jIvn dy pRoPsLYnl pVfvF ivwc ikqy pRoÌYsr qy ikqy Pyr ipRMsIpl aqy knyzf ivwc pYNqI sfl mYQymYitks<br />

pVHf ky irtfier hoey. pVHfeI dy nfl nfl vIr jI nUM cMgf sMgIq suxn df vI ÈOk sI. klfsIkl sMgIq<br />

bfry AunHF nUM cMgf igafn sI. Auh do iqMn imAUiËkl ieMstrUmYNt vI plya kr lYNdy sn. mYzolIan qy<br />

vfieln AunHF dy psMdIdf sfË sn. sB qoN vwzI gwl AunHF dI iksy nUM sfdgI dy bfvjUd ik Auh aYny<br />

ieMtYlIjYNt ivakqI sn, Auh aMqly svfs qwk iewk stUzYNt hI bxy rhy. kdy mfstr nhIN! iehI AunHF<br />

dI sÌlqf df vwzf rfË sI. Èfied iesy leI AunHF kol bhupwKI igafn df BMzfr sI. Auh krmXogI<br />

afpxy igafn dy gwÌy loVvMdF nUM inÈkfm vMzdf irhf. mYnUM mfx hY ik aijhI mhfn ÈÉsIaq dI mYnUM<br />

aMqly smyN koeI iqMn cfr sfl rwj ky syvf krn df mOkf imilaf. ies smyN dOrfn asIN aYny nyVy af gey<br />

ik asIN Xfr-Brf bx gey. kdy-kdy vIr jI lor ivwc af ky afpxy bwicaF nUM kihMdy ik ieh ÈurU qoN<br />

myrf lfzlf puwqr-vIr qy Kfs Ìrmfbrdfr sI. iewk vfr ieh qIjI cOQI pVHdf hoxf, koeI 9/10 sfl<br />

df hovygf, mYN ies nUM do iqMn vfr slyt qy svfl smJfieaf pr ies df iDafn bfhr Puwtbfl Kyldy<br />

inafixaF ivwc sI. svfl ikwQy smJ afAuxf sI. mYN jfx ky slyt qoN svfl imtf idwqy qy ikhf awCf hux<br />

afpy kr. ieh smiJaf huMdf qF krdf. mYnUM iesdy JUT qy pqf nhIN ikAuN guwsf af igaf. mYN Puwtf<br />

mfiraf qy Auh vI tuwt igaf qy mYN ikhf hux ijhVI sotI nfl mfr KfxI ey afpy qoV ky ilaf. ieh ivhVy<br />

ivwc lwgI vwzI sfrI inwm qy cVHI jfvy nfly ZuskI jfvy. Pyr iesny iewk motI ijhI sotI qoV ky ilaFdI.<br />

cMgI qrHF iCwl svfr ky qy pwqy afid CFg ky myry kol af ky sotI myry hwQ ivwc idwqI. mYnUM iehdI<br />

ÌrmfbrdfrI qy bVI dieaf qy ipafr mmqf afeI. mYN sotI prHF vgfh mfrI qy ies bwcy nUM Guwt ky sIny<br />

28


nfl lf ilaf. Èfied ieh pihlI qy afKrI mfr sI iesdI. mYnUM awj vI iesdI PrmfbrdfrI qy nfË hY.<br />

ibwlU ny myrI skI Aulfd nfloN vwD myrI syvf kIqI hY. vIr jI ny moh qy apxwq ivwc iBwj ky kihxf ik<br />

myry mFAU, myry ibwly Èfh ÌkIr hux mYnUM ivdf krky hI ikwDry jFeIN! swc-muc Aus drvyÈ vIr ny myry<br />

hwQF ivwc hI aMqly pRfx iqafgy. mYN Aus vyly Ausdy srhfxy suKmxI sfihb df pfT kr irhf sI qy hfly<br />

qyhrvIN aÈtpdI ÈurU hI kIqI sI, AuhnF ny afKrI ihckI leI bfkI bfrHF aÈtpdIaF bfad ivwc<br />

sMpUrn kIqIaF.<br />

icwqrkfrI<br />

vYsy qF mYnUM icwqrkfrI df Buws bcpn qoN hI sI. pMjvIN ivwc hI mYN kfÌI cMgI zrfieMg kr<br />

lYNdf sI. ihAUmn potryt bxfAux dI mYnUM kfÌI muhfrq sI. iewk vfrI myry ies ÈOk ny mYnUM kfÌI ËlIl<br />

vI krvfieaf qy kuwt vI puafeI. vwzy vIr blvMq isMG jI kol iewk sfl asIN iqMny Coty BYx-Brf iÈmly<br />

ivwc pVHy ikAuNik ipqf jI dI duryzy bdlI ho geI sI. AuQy nf qF PYmlI styÈn dI shUlq sI, qy nf hI<br />

AuQy dI BfÈf df igafn. iÈmly gOrmYNt skUl zrfieMg qy aYm[ tI[ df iewk pIrIaz huMdf sI ijs ivwc<br />

bqOr hYNzImYn lkVI dI muwZlI dsqkfrI isKfAuNdy sn. myrI zrfieMg bhuq vDIaf sI. ies kfrn mYN<br />

Ptf-Pt afpxf zrfieMg pRfjYkt pUrf kr ilaf. myrf iewk jmfqI burI qrHF atikaf hoieaf sI. keI<br />

vfr Aus nUM mfr vI pY cuwkI sI. iewk idn mYN qrs Kf ky Aus df pRfjYkt bxf idwqf qy mfstr jI dy<br />

dsqÉq vI ieMn ibMn kr idwqy. mfstr jI df nfm rfm isMG sI pr Auh isrÌ afr[ aYs[ awKr hI<br />

pfAuNdy sn. jd mfstr jI ny myry sfQI nUM nvF pRfjYkt krdy dyiKaf qF Aus nUM puwC ilaf ik kI Ausny<br />

pihlf pRfjYkt kr ilaf hY? mfstr jI ny jdoN Aus dI kfpI cYk kIqI AuQy hI isafpf pY igaf. Ausdy<br />

do iqMn PwtIaF pYNdIaF hI Auh bwk ipaf ik myrf mfzl ibwly ny kMplIt kIqf hY. afp dy dsqÉq vI<br />

ibwly ny hI kIqy hn. bws Pyr kI, myrI qF afPq hI af geI qy mYN klfs Cwz ky Bwj ilaf. sfzf skUl<br />

isLmly dI Kwz ivwc sI. iÈkfrI kuwiqaF vFg muMizaF ny mYnUM Gyr ilaf. BUqry muMizaF ny mYnUM GsIt ky<br />

mfstr jI kol lY aFNdf. mfstr jI nUM vI pUrf roh ciVaf hoieaf sI. do bfkF ivwc myry hwQ jkV ley<br />

qy bVf BMinaf igaf. bVIaF gflF kwZIaF ik hF hF qUM myry dsqÉq ikAuN kIqy. dUjy idn vwzy vIr jI<br />

afpdy kMm qoN CuwtI lY ky myry nfl myry skUl afey qy imMnqF qrly kr ky smJOqf krvfieaf pr ies dy<br />

bfvjUd vI myrf icwqrkfrI df ÈOk mwTf nf ipaf. Pyr ipqf jI dI bdlI pUny, ikrkI (mhFrfÈtr) ivwc<br />

ho geI. AuQy kfÌI pMjfbI rihMdy sn. mYNN ieQoN hI awTvIN qy nONvIN klfs pfs kIqI. ihMdI, mrfTI,<br />

aMgryËI qy sMsikRq cfr BfÈfvF nfl nONvIN krn nfl mYnUM iehnF ËubfnF df igafn hfisl hoieaf. iewQy<br />

mYnUM icwqrkfrI bfry bhuq kuwJ iswKx df mOkf vI imilaf. ieQy mYN vftr pyNitMg, afiel pyNitMg qy nyl<br />

(nONhF) nfl potryt bxfxy iswKy. hux myrf bhuqf smF icwqrkfrI ivwc bIqdf. ies vfr mYN iekwlf hI pUny<br />

qoN vwzy BfjI kol iÈmly phuMc igaf qy ieQy hI pVHn lwg igaf. dsvIN klfs AuhnF dy Ëyry sfey pfs<br />

kIqI. iehnF idnF ivwc hI ipqf jI dI bdlI Pyr qoN jlMDr CfAuxI dI ho geI qy asIN sfry BYx-Brf<br />

muVky jlMDr iekwTy ho gey. dovyN vwzy Brf qF afpo afpxI jfb krdy sn qy BYxF dI vI lgBg pVHfeI<br />

pUrI ho cuwkI sI. hux sB df iDafn myry vwl sI qy mYnUM vwD qoN vwD rwj ky pVHfAux Auqy Ëor lwg irhf<br />

sI. sB ny myry Auqy afpxIaF afpxIaF afsF lf rwKIaF sn. vwzy vIr jI mYnUM KUb pVHf-ilKf ky poRyÌYsr<br />

afid bxfAuxf cfhuMdy sn qy ipqf jI imltrI aÌsr. bldyv vIr jI mkYnIkl ieMjnIairMg dy Kyqr<br />

ivwc pfAuxf cfhuMdy sn. pr mYN klkwqy ÈFqI inkyqn ivwc cfr sflF afrt df izplomf krnf cfhuMdf<br />

sI. quhfnUM sB nUM qF pqf hI hY ik pMjfb ivwc qF aYgrIklcr qy hI Ëor hY. kwly klcr afrt nUM ieQy<br />

kOx pwCdf hY. sfry kihx qUM ÈudfeI ho igaf hYN. ipqf jI ny ikhf,” puwqrf, ieh ÈONk horF sUibaF ivwc<br />

hI Pwbdy ny. qUM BuwKf mryNgf sfrI Aumr hI BYx-BrfvF qoN mMg ky KFvyNgf. kmilaF vFg rMg qy burÈF df<br />

QYlf cuwkI iPryNgf, kuwJ qF akl nUM hwQ mfr.” ieho ijhIaF nsIhqF mYnUM sB ny idwqIaF qy mYN bQyry hwQ<br />

pYr mfry qy afpxI klf qy hunr dIaF duhfeIaF idwqIaF pr iksy iewk nf mMnI. afKIr ÌYslf iehI<br />

hoieaf. bldyv vIr jI df ieMzstrI izpfrtmYNt ivwc cMgf rsUÉ sI qy AuhnF mYnUM sonIpq, jo awj kwl<br />

hirafxy ivwc hY, dfKlf duaf idwqf. BfjI ny mYnUM smJfieaf qy ikhf, “qUM AuQy iekwly ny hostl ivwc<br />

rihxf hY, pVI vI jfeIN qy nfloN nfl afpxf icwqrkfrI df ÈOk vI pUrf krdf rhIN. iewk vfrI mkYnIkl<br />

df izplomf kr lY Pyr mYN qYnUM cMgI nOkrI duaf idaFgf. Pyr qUM jo mrËI krIN, cfhy sfrI qnÉfh dy rMg<br />

29


qy burÈ KrId leIN.” gwl kI sfiraF rl ky myrI kuhxI nUM guV lf hI idwqf qy mYN sonIpq mkYnIkl<br />

ieMjnIairMg df izplomf krn lwg igaf. pr ieQy myrf pUrf qrHF idl nf lwigaf. bws iewk smJOqf hI<br />

smJo. ikwQy sohl klf dy nrm-nrm burÈ qy supinaF dy swqy rMg, qy ikwQy qpdIaF BwTIaF qy mÈInF<br />

dI Twk-Twk. AuproN aplfiez mkynIkl qy trIgnomYtrI dy nfl nfl mkYnIkl zrfieMg. sfrf kuwJ<br />

ruwKf-ruwKf qy Kurdrf ijhf, sB kuwJ isr KpfAux vflf. bVf aOKf qy bybws ho ky qfl myl ibTfAuNdf pr<br />

kdy-kdy klf df mrdf ÈOk mYnUM bfÊI bxf idMdf. do icwqI ivwc prYktIkl krdy smyN afey idn koeI nf<br />

koeI aYksIzYNt, swtF lwgdIaF rihMdIaF. ikvyN nf ikvyN pihly sfl dy Cy swq mhIny kwty. keI muMzy qF<br />

pihly sfl ivwc hI ivcoN Cwz ky Bwj gey pr mYnUM sfry GridaF dy ipafr aqy hwlfÈyrI ny Bwjx nf<br />

idwqf. Pyr mYN idsMbr dy vwzy idnF dIaF CuwtIaF ivwc cFeIN-cFeIN mF kol ds idnF CuwtIaF ivwc Gry<br />

afieaf. mF ny vI Edry puwqr dI Kfs Aucyc kIqI. mn BfAuNdf hr qrHF df Kfxf bxf bxf ky Kuafieaf.<br />

myrf vfps jfx nUM Aukf hI mn nf kry pr vfips qF jfxf hI sI qy mYN mn mfr ky vfips sonIpq prq<br />

igaf. myrf ÈOk dm qoVdf irhf qy aMq mYN sonIpq qoN mkYnIkl ieMjnIairMg df izplomf hfisl kIqf<br />

qy myrf icwqrkfrI df ÈOk ikqy ipwCy rih igaf. mYN icwqrkfr bxdf bxdf mkYnIkl ieMjnIar bx<br />

igaf.<br />

iek Èrfp<br />

koeI vI mF kdy afpxy bwcy nUM Èrfp nhIN idMdI. cfhy Auh ikMnf vI kupuwq ikAuN nf hovy. pr mYN<br />

puwqF df sB nfloN Cotf puwq ijsnUM mF aksr lfz ivwc kihMdI, “ieh qF qyrf srvx puwqr hY. vyKIN mYN<br />

ies kol hI afpxy buZypy dy idn kwtxy ny.” pqf nhIN ikAuN AunHF df ieh supnf sfkfr hox qoN pihlF hI<br />

myrI buwD iBRÈtI geI. mYN afpxy afphudry mn dy ipwCy lwg ky ikAuN plF iCnF ivwc aYnf Aucft ho igaf,<br />

jo iekdm afpxI cMgI BlI aYnI vDIaf srkfrI nOkrI Cwz idwqI. jdoN mYN mUMh isr munvf ky afpxy<br />

ÌrjF qy srÉudfrI qoN mUMh moV ky bMbeI vwl nws quiraf qF mYN hI afpxI aYnI ipafrI mF dy pihly<br />

hfrt atYk df kfrn bixaf. Èfied AudoN acncyq mF dy mUMhoN inkl igaf hovy, “jf vy myiraf kmilaf<br />

puwqrf, Bry ruËgfr nUM lwq mfrI ey qy gurU qoN bymuwK hoieaf eyN, jf sfrI Aumr rulyNgf.”<br />

jfxoN ieh Epry mnoN hI ikhf myrI aMmVI df vfk iewk atwl Èrfp bx igaf. mYN lwK cfh ky<br />

vI kdy ies Èrfp dI jwd qoN nhIN inkl sikaf. jfxoN hoxI pYr-pYr qy myry ies Èrfp nUM swc krn leI<br />

aOkVF qy aOkVF ByjdI rhI. mYN sfrI iËMdgI afpxy vjUd qy ies Èrfp df sMqfp hwZfieaf hY qy iqliql<br />

krky mrdf irhf hF. jfxoN awj myrf vjUd swc muwc ÈfK qoN tuwty iewk pwqy vFg hY jo dr-dr ruldf<br />

iÌrdf hY. ijsdf koeI afpxf dr nhIN, itkfxf nhIN, koeI mMiËl nhIN, bws Btkn hI iËMdgI hY, iewk<br />

Èrfp hY, iewk aDUrf sÌr hY, iewk afvfrgI hY.<br />

ipCly 10 sfl mYN krVI Gflxf Gfl ky, hr aOkV qy asÌlqf nfl jUJdf irhf hF. aYny<br />

isrV nfl mYN iÌlmI mfieaf ngrI ivwc afpxI iewk alwg ijhI pihcfn bxfeI sI. msIN afpxy ÈOk<br />

dI gwzI lIh qy cfVI sI. hux hr pfisEN QoVHf bhuq kMm imlx lwgf sI. myrIaF khfxIaF, gIq,<br />

ptkQfvF, inrmfqfvF qy inrdyÈkF dI psMd bxn lwgy sn. kuwJ ku iÌlmF ivwc bqOr hIro qy sfeIz<br />

kMm vI kIqf qy afpxI hom pRozkÈn df vI muwZ rwK ilaf sI. iewk Cotf ijhf PlYt qy afm ijhI kfr vI<br />

lY leI sI. koeI kihMdf ieh qF hrÌnmOlf hY. ies qoN koeI vI kMm krvf lAu. koeI kihMdf ieh vI<br />

DrimMdr jI dy nkÈykdm qy cwl irhf hY. iewk idn ËrUr awgy afvygf. acfnk Pyr qoN hoxI ny ijvyN<br />

myrIaF lwqF iKwc leIaF hox. pMjfb ivwc myry bIjI dI qbIaq bhuq Érfb ho geI. mYN sB kuwJ ivwc hI<br />

Twp krky mF kol phuMc igaf.<br />

do iqMn hÌqy rwj ky mF dI syvf qy iqmfrdfrI kIqI. mfqf jI kuwJ sMBly, Pyr ies bfr mfqf ny<br />

iewk aVI PV leI “jy qUM swcI mYnUM ipafr krdf hYN qy qyry idl ivwc rqf vI myry leI siqkfr hY qF<br />

iewk vfr myry khy iewQoN hI iswDf knyzf BYx-BrfvF kol clf jf.” mYN bQyrf mF dy qrly imMnqF kIqIaF,<br />

“mF jI, hux myrf kMm hr pfisEN lot afieaf hoieaf hY. sB kuwJ TIk Tfk cwl irhf ey. CyqI hI mYN<br />

afp dohF nUM vI afpxy kol bMbeI lY jfxf ey. nhIN qF Gwto-Gwt do-iqMn mhIny dI mohlq qF idE qF ik<br />

mYN afpxy qy dUijaF dy ÈurU kIqy kMm inbyV afvF aqy lwKF df afpxf Gr qy kfr vyc afvF.” pr mF nF<br />

mMnI, “awgy qUM ds sflF qoN sfnUM iehI lfry lfAuNdf afieaf hYN. hux qF afr jF pfr, jF awj sfnUM<br />

30


sfiraF nUM hmyÈf leI Cwz dy jF ieh afpxI cMdrI iÌlm lfeIn Cwz dy. knyzf jfxf hY qF bws ieQoN<br />

iswDf (luiDafxy pMjfb) knyzf dI itkt lY ky idwlIEN cVH jf. nhIN qF jo qyrI mrËI kr, awj qoN bfad<br />

qUM jfxy qyrf kMm. asIN qyry leI mr … ”. mYN pihlF hI afpxy afp nUM mF dI eyzI vwzI bImfrI df doÈI<br />

smJdf sI ies leI bImfr mF awgy CyqI hI gozy tyk idwqy.<br />

mF puwq qF idMdI jMm<br />

pr krm n idMdI vMz<br />

awj Pyr iewk Èrvn puwqr bx ky afpxf sB kuwJ Cwz-Czfky aqy Buwl Bulfky iewk nvyN qy<br />

axjfxy mulk vwl qur ipaf. afpxy krmF dI iÌr qoN koeI axjfxI cog cugx leI qur ipaf. jfxoN<br />

jhfjL jbrI hI mYnUM sxy jVIN puwt ky, hËfrF Puwt Auqy cVH igaf hovy. jfxoN awj mYN swq smuMdr pfr iksy<br />

nvIN DrqI dI kiÈÈ vwl iKwicaf jf irhf hovF. afKIr hvfeI jhfË ny mYnUM knyzf dI DrqI qy afx<br />

lfihaf qy cfeIN cfeIN myry sfry BYx-Brf mYnUM knyzf eyarport qoN afpxy Gr lY afey.<br />

ijMnf mYN dyKx nUM sohxf sunwKf, hr pfisEN iewk smfrt idwK vflf afkrÈk bMdf lwgdf sI,<br />

pr AunI hI myrI qkdIr KotI qy isafh sI. BfvyN bMbeI ivwc kwl qwk mYN pMj iÌlmF df hIro jF sfeIz<br />

hIro sI, pr knyzf ivwc af ky qF mYN mUloN hI jLIro ho igaf sI.<br />

aksr (torFto,knyzf) ivco pihlF ijvyN ieh irvfj ijhf hovy, 5-10 afpsI sFJ vflIaF<br />

PYmlIaF hr vIk aYNz qy afny bhfny iksy nf iksy dy Gr iekwTIaF ho hI jFdIaF sn. cfhy iksy df koeI<br />

ieMzIaf qoN nvF mihmfn jF irÈqydfr afieaf hovy, jF iksy df jnm idn jF iksy dI aYnIvrsrI hovy.<br />

so awj myry knyzf afAux krky myry vwzy BfjI blvMq iskMd dy Gry vIk aYNz qy kuwJ mihmfn iekwTy ho<br />

gey sn. AunHF mihmfnF ivwc iewk sohxI ijhI jvfn aOrq, afpxI iqMn ku sflF dI bwcI nUM nfl lY ky<br />

afeI sI. ieMzIaf qoN afey krky, mYN sfiraF df Éfs akfrÈx bixaf hoieaf sI. qkrIbn sfiraF ny<br />

vfrI-vfrI myrf hfl-cfl puwiCaf. QoVI bhuq pMjfb dI qfjf jfxkfrI leI qy knyzf ivwc myrf jI<br />

afieaF kIqf. Pyr vwzy BfjI ny afp myrf sB nfl quafrPL krvfieaf, “ieh myrf sB nfloN Cotf Brf,<br />

ijs nUM asIN ipafr nfl ibwlf vI kihMdy hF. ieh awj-kwl bMbeI df bfbU, keI iÌlmF ivwc hIro hY.”<br />

iek-do mihmfnF ny qF iswDI hI PUk Ckf idwqI, “iskMd sfihb, hr pfisEN hIro lwgdf vI hY. kuwJ qF<br />

bFkpn hY muMzy ivc.” sfry hws pey. Aus aOrq nfl myrI vwzI BfbI ny mYnUM Éfs qOr qy imlvfieaf,<br />

“sfvI, ieh myrf Cotf dyvr ibwlf hY. awj-kwl bMbeI rihMdf hY. iÌlmF dy cwkr ivwc hfly qfeIN kuafrf<br />

hI iPrdf hY.” awgoN sfvI QoVf ijhf hwsI qy Pyr nËrF imlf ky Èrm nfl Jukf leIaF. “kI dIdI swcI<br />

kuafrf hY jF koeI kuVI psMd hI nhIN afeI quhfzy hIro dyvr nUM.” BfbI jI qy sfvI dovyN hws peIaF.<br />

aYny nUM mIqI sfvI dI bytI af geI qy isDI af ky myrI god ivwc bih geI qy afpxI mMmI (sfvI) nUM<br />

kihx lwgI, “mMmI mMmI, kI iehI myry zYzI ny. jo qusIN kihMdy sI ik qyry zYzI ieMzIaf gey hoey ny.” sfvI<br />

pihlF qF iekdm skqy ivwc af geI. Pyr iewk dm AusdIaF awKF Br afeIaF qy Auh mIqI nUM jfxoN<br />

myrI god ivcoN jbrdsqI iKwcx lwg peI hovy qy Auh bwcI iewk dm sihm ky mYnUM icMbV geI hovy. “no<br />

mMmI, no, afeI lv mfeI zYzI, plIjL afei nIz mfeI zYzI.” jd nUM sfry hI myry nyVy iekwTy ho gey qy mYN<br />

vI kuwJ iËafdf hI Bfvuk ho igaf qy sfvI nUM ikhf, “plIjL, rihx vI idE nf ies nUM myrI godI ivwc<br />

bYTy. ikAuN ËbrdsqI krdy ho mfsUm bwcI nfl.” Pyr vwzy BfjI ny vI hwsky kih hI idwqf, “lY beI<br />

sfvI, mIqI ny qF awj afpxf zYzI lwB hI ilaf.” iewk ny ikhf, “bwcy qF rwb df rUp huMdy ny. kI pqf<br />

ies ivwc hI sB df Blf hovy.”<br />

Pyr sfvI nUM qF PV ky BfbI jI afpxy nfl aMdr ikcn ivwc lY gey, “cwl sfvI, afpF rlky<br />

cfh pfxI df ieMqjfm krIey.” Pyr BfbI jI ny gwlF hI gwlF ivwc gwl qorI, “sfvI hY qF ieh sfry<br />

sMjogF dI gwl. ikAuN kwd qfeIN qUM kwlI bYTI rhyNgI. bwcI afpxy ipE dI kmI bhuq mihsUs krdI hY. qF<br />

hI qF Auh awj ibwlU nUM afpxf zYzI smJ bYTI hY. hfly qF bwcI hY sB kuwJ CyqI pYc-awp ho jfeygf.<br />

qusIN nvyN isry qoN iËMdgI ÈurU kr skdy ho. kI pqf iksmq ny qyry leI hI iesnUM bMbeI qoN iewQy Byijaf<br />

hovy. pihlF cMgI qrHF soc lY, jy qyrf mn mMnygf, qF mYnuM Pon kr dyvIN. Pyr mYN qyry BfjI iskMd sfihb<br />

nfl gwl qorFgI. AunHF dI ibwlU bhuq hI ieËwq krdf hY qy iskMd sfihb vI ibwlU nUM afpxy bwicaF vFg<br />

ipafr krdy ny.” sfvI ny iJjkidaF ikhf, “dIdI, qusIN pihlF afpxy dyvr nUM qF puwC lYxf sI.” “Auh<br />

31


vI puwC lvFgy. pihlF qUM afpxf mUz qF bxf lY.” cfh-pfxI pI ky vfrI-vfrI sfry mihmfn cly gey.<br />

bVI muÈikl nfl mIqI nUM roNdI kurlfAuNdI nUM sfvI afpxy Gr lY geI. Pyr rfqIN hI sfvI df Pon<br />

afieaf, “mYN kI krF? kuVI qF cuwp hI nhIN krdI. ro ro ky buÉfr cVf ilaf ey. mYN svyry afpxy kMm qy<br />

vI jfxf ey.” awgoN BfbI jI ny ikhf, “sfvI, qUM ieAuN ikAuN nhIN krdI, iehdI ibwlU nfl iswDI Pon qy<br />

gwl krvfdy. Auh afpy ies nUM iksy qrHF smJf dyvygf. kwl nUM qUM kMm qy jFdI hoeI mIqI nUM sfzy Gr Cwz<br />

jfvIN.” aYny nUM sfvI ny Pon mIqI nUM PVf idwqf qy ieDroN BfbI jI ny Pon mYnUM PVf idwqf qy mYN iekdm<br />

afpxy afp nUM iewk sMjIdf Bfvuk ijhy ipAu dI BUimkf ivwc Zfl ilaf ijvyN iÌlm ivwc aYktr kYmry dy<br />

sfhmxy iekdm afpxf mUz cyNj kr lYNdy ny AuvyN hI mYN iewk bwcI nUM vrf ilaf, “cuwp krjf myrI cMgI<br />

bwcI. cMgy bwcy afpxI mMmI nUM kdy qMg nhIN krdy qy pfpf dI vI gwl mMndy ny. qUM kwl svyry myry kol af<br />

jfvIN. afpF sfrf idn KUb KyzFgy, gwlF krFgy. OK ibitaf rfxI, Have a nice sleep, I win you, I<br />

love you meeti!” sfvI ny jfx ky dUjy pfsy dy Pon Auyqy sfzf vfrqflfp suixaf. Aus qy ieh apxwq<br />

aqy moh iBwjI CotI ijhI vfrqflfp df kfÌI zUMGf asr ipaf. dUjy idn sfvI kMm qy nhIN geI. nF hI<br />

sfnUM muVky Aus idn Aus df koeI Pon afieaf.<br />

sfvI dy jfx ipwCoN donoN vwzy BrfvF qy zYzI, BYx jI qy BfbI jI sB ny imlky myrI klfs lfeI.<br />

ijvyN ienHF dI sfrI tIm rl ky myrI sfeIz qy hI gol krnf cfhuMdI sI ik ikvyN ibwly nUM nwQ pfeI jfey qy<br />

iks qrHF iesdf bMbeI df BUq iesdy gloN lfihaf jfvy. ikvyN iesnUM nvIaF byVIaF pf ky hmyÈf leI<br />

iewQy rwiKaf jfvy. sB nfloN pihlF vwzy BfjI ny ikhf, “dyK beI ibwly Èfh, sfrI Aumr qUM afpxI mrËI<br />

kr leI. asF sB ny rl ky qyrI pUrI swport vI kIqI qy hux asIN sfry cfhuMdy hF ik qUM hux ieQy hI<br />

sYtl ho jfvyN. sfvI df muV ky Gr vws jfvygf. iewk anfQ bwcI nUM muVky ipqf df ipafr qy sfieaf iml<br />

jfeygf qy qYnUM iewk kMplIt PYimlI iml jfeygI. nfl-nfl qYnUM knyzf ivwc vwisaf vsfieaf Gr vI iml<br />

jfeygf. sfvI bVI hI imhnqI kuVI hY. pVHI ilKI smJdfr Gr vsfAU kuVI hY. acfnk Aus qy musIbq<br />

afx peI. jy qUM aijhy hflfq ivwc Ausdf idloN sfQ dyvyNgf qF Auh sfrI Aumr qyrI aihsfnmMd rhygI.<br />

kwl nUM qUM sfvI nfl cMgI aMzrstYNizMg bxf ky muVky bMbeI vI vfips jf skdf hY. afpxy aDUry kMm vI<br />

pUry kr skdf hYN. sB nfloN vwD bIjI-ipqf jI df aDUrf supnF vI pUrf ho jfvygf. Auh hmyÈf qyry vwloN<br />

bhuq icMqq rihMdy ny.” dIdI ny ikhf, “dyK ibwlU, jy qUM vI ieQy sYtl ho jFdf ey qF asIN sfry BYx Brf<br />

ieQy iekwTy ho jfvFgy qy Pyr bIjI ipqf jI df qyry kol rihx df supnf vI sfkfr ho jfvygf.” bldyv<br />

vIr jI ny ikhf, “ibwly, smJoqf hI iËMdgI df dUjf nF hY.” jfxoN sfry twbr dIaF dlIlF qy mIqI dy<br />

mfsUm ipafr ny ijvyN mYnUM jkV ilaf hovy.<br />

iewDroN dUsry idn Èfm nUM bVf AuqÈfh Biraf sfvI df Pon afieaf qy BfbI jI ny Pon cuwikaf.<br />

myry nfl-nfl bfkI GridaF dy vI kMn KVy ho gey. sfvI ny ÈnIcrvfr nUM sfnUM sfiraF nUM cfh qy<br />

bulfieaf. “hF dIdI, sfzI mIqI bytI quhfzy dyvr nUM bhuq Xfd krdI hY.” awgoN BfbI jI ny vI hfsy<br />

ivwc ikhf, “iesdf mqlb ibwlU nUM vI cfh pIx leI nfl ilafAuxf pvygf.” donoN hws peIaF. “koeI<br />

nhIN, asIN sfry af jfvFgy. hF, qUM bhuq Aucyc nf krIN. bws sfdI ijhI cfh hI kfÌI hY.”<br />

asIN Èincrvfr sfry hI Gr dy jIa iekwTy ho ky sfvI dI apfrtmYNt ivwc phuMc gey. awgoN<br />

Ausdy dovyN Brf qy BYx aqy kuwJ hor AunHF dI jfx-pihcfx vfly kuwJ mohqbr bMdy pihlF hI afey bYTy<br />

sn. sB dIaF nËrF myry qy itkIaF hoeIaF sn. iewk ny qF Ptfk dyxI agyqf hI kih idwqf, “sfvI,<br />

aYnF sohxf muMzf! Auh vI kuafrf! aYnI pVHI-ilKI PYimlI df! qYnUM hor kI cfhIdf hY.” aYny nUM mIqI vI<br />

nwTky myrI godI cVH geI. “zYzI,afeI lv XU, afeI aYm vyitMg PLfr XU” sfry jxy hws pey. BfbI jI ny<br />

ikhf, “ibwlU hux qF qYnUM afpxI DI nUM bMbeI nfl iljfxf hI pYxf ey.” “ikAuN nhIN BfbI jI. ies nUM<br />

vyKI mYN bMbeI ivwc ‘cfeIlz afritst’ bxf idaFgf.”<br />

tybl qy cfh-pfxI, imTfeIaF afid df kfÌI smfn sijaf ipaf sI. cMgI cOKI iqafrI kIqI<br />

jfpdI sI. gwlF-gwlF ivwc iewk ny myrI Aumr puwC leI qy iewk ny myrI pVHfeI puwC leI. mYN ikhf “jI,<br />

awj-kwl qF mYN isrÌ iÌlmF ivwc kMm krdf hF. vYsy mYN bysIklI mkYnIkl ieMjnIairMg kIqI hoeI<br />

hY.” bldyv BfjI ny ivcoN hI gwl boc leI qy ikhf, “btfly ivwc ieh bqOr kuafltI kMtrol Pfr<br />

ieMzstrI zIvYlpmYNt lwgf hoieaf sI. ies dI gËtz post sI.” sfry sux ky hYrfn rih gey. sfvI<br />

32


dIaF qF jfxo bfCF iKV geIaF hox. Pyr aMdr QoVI ijhI Gusr musr hoeI. QoVI dyr bfad sfvI isr<br />

Zwkky plyt ivwc imTfeI rwK ky af geI. ivcoN iewk ny BfjI nUM sMboDn krky ikhf, “iskMd sfihb, afp<br />

sB nUM vDfeIaF hox. lE jI, mUMh imwTf kro jI. nhIN jI, pihlF muMzy df krvfAu jI.” Pyr sfvI ny<br />

plyt ivcoN cuwk ky muMdI myry hwQ ivwc pf idwqI qy nfl hI sfvI ny iewk pUrf lwzU cuwk ky myry mUMh ivwc<br />

aVf idwqf. mYN vI iewk lwzU cuwkky pUrf df pUrf sfvI nUM Kuaf idwqf. aYny nUM zOlI dIdI ny PtfPt afpxI<br />

muMdI lfh ky pihlF hI afpxy prs ivwc rwK leI. “lY ibwlU qUM vI myrI CotI BfbI nUM muMdI pf dy.” vYsy<br />

qF sfry hI ÉuÈ sn pr mIqI dI ÉuÈI df qF koeI itkfxf hI nhIN sI.<br />

Pyr do-iqMn idnF bfad asIN cfry istI hfl ivwc zfAUn tfAUn gey. mYN qy sfvI ny dsqÉq<br />

kIqy. Ausdy Brf qy myry vwzy vIry ny gvfhI pfeI. cwlo sfzI kort mYirj ho geI aqy vIkaYNz qy jf ky<br />

gurUduafry mwQf tyikaf qy dfqy df afÈIrvfd ilaf qy gurU kf lMgr KfDf. cwlo jI sfzf dohF df ivafh<br />

ho igaf.<br />

iek idn Èfm nUM mYnUM BfjI afpxI kfr ivwc ibTfky (jfxo AultI rIq) mYnUM lfVI (sfvI) dy Gr<br />

Cwz afey. awgoN sfvI dy BYx BrfvF ny bVf hI Eprf ijhf jI afieaF kIqf qy Pyr Auh afpxy afpxy<br />

ruJyivaF ivwc ruwJ gey. iksy ny vI mYnUM cfh-pfxI nf puwiCaf. jfxoN Auh afpxI BYx dy nvyN ivafh qoN<br />

ÉuÈ nhIN sn. mYN rfq qfeIN kwlf hI bYTf sfvI nUM AuzIkdf irhf. jdoN sfvI vI kMm qoN QwkI tuwtI afeI,<br />

bs srsrI ijhI hYlo hfey hoeI, ikhf “qusIN bYTo mYN QoVf PRYÈ ho ky afAuNdI hF.” hux mYnUM ieAuN jfpdf<br />

sI ijvyN mYN koeI vfDU ijhf bMdf ÊlqI nfl iksy Êlq Gr ivwc af igaf hovF. aYnf ruwKf ijhf suafgq<br />

Auh vI shury Gr, pihly hI idn. sfvI nhf ky iswDI ikcn ivwc geI. AuQy qF kuwJ vI nhIN sI Kfx pIx<br />

leI. bfkI Grdy sfry jIa Kf pI ky afpxy afpxy kmiraF ivwc afrfm Prmf rhy sn.<br />

sfvI ny kmry ivwc afAuNidaF hI ikhf, “qusIN vI QoVf ÌRYÈ ho jfAu, cwlo Pyr bfhr jf ky kuwJ<br />

Kf pI afAuNdy hF.” kwpVy qF mYN pfey hoey sI. QoVf mUMh hwQ Do ky mYN vI PRYÈ ho ky af igaf. Pyr Auh mYnUM<br />

qy mIqI nUM iewk ipwËf stor qy lY vVI. iek-iek zOlr vfly do Coty Cyty pIËf slfeIs asIN ley qy nfl<br />

iewk kok df kYn lY idwqf. iewk slfeIs mYN Kf ilaf iewk AunHF mF-DI ny Kf ilaf. cwlo sB df iznr ho<br />

igaf. mYN ÉuÈI-ÉuÈI jo imilaf, sbr sMqoK nfl Kf ilaf qy sfvI df DMnvfd vI kIqf. “mYnUM pqf sfvI<br />

jI, iewk qF qusIN kMm qoN Qwky-tuwty afey, dUjf mYN ibn bulfey df mihmfn quhfnUM aYnI Kycl idwqI. vYsy<br />

quhfzf pIËf bhuq suafd sI. mYnUM bVf hI cMgf lwgf.” bws aYvyN hI kuwJ srsrI ijhIaF gwlF krdy Gr<br />

nUM af gey qy rfqIN mYN, sfvI qy mIqI ieko hI bYz rUm ivwc suwqy. asIN dovyN nyVy-nyVy lyty kuwJ afm<br />

ijhIaF hI gwlF krdy rhy. kuwJ nyVqf leI kuwJ romFitk kuwJ inwjI gwlF CyV leIaF. mYN ikhf, “quhfnUM<br />

myrf sfQ cMgf lwgdf hY ik nhIN. ikqy isrÌ mIqI krky qF smJOqf nhIN kIqf qusIN.” “nhIN nhIN, ieho<br />

ijhI koeI gwl nhIN. kuwJ pfx leI kuwJ Koxf vI pYNdf hY.”<br />

mYnUM kuwJ Koxf pYNdf hY, vflI gwl QoVI ijhI KtkI pr mYN gwl nUM nËr aMdfË kr igaf. mYN jfx<br />

ky mfhOl suKfvF qy kuwJ rMgIn bxfAuxf cfhuMdf sI. ikAuNik myrI awj pihlI suhfg rfq vI sI. mYN ienHF<br />

kImqI plF nUM XfdgfrI qy anmol bxfAuxf cfhuMdf sI. mYN Pyr vI hr pwKoN sfvI dI qfrIÌ hI kIqI pr<br />

Aus ny hF-hUM ivwc hI myrf buqf sfr idwqf. “dyK sfvI, afpF hux nvIN iËMdgI ÈurU krFgy. afpxf ieh<br />

Cotf ijhf pirvfr hovygf. mYN, qusIN qy afpdI lfzlI DI mIqI. mIqI nUM iewk ipqf iml jfvygf. quhfnUM<br />

nvyN isirEN quhfzf suhfg. mYN quhfnUM dovF nUM aYnf ipafr krFgf ik quhfnUM kdy quhfzf pfst cyqy nhIN<br />

afvygf.” awgoN sfvI ny myrI iewk dm gwl kwt ky ikhf, “doKy imstr, aYvyN bhuqI ÉuÈPihmI ivwc nf<br />

rho qusIN. qusIN myry nfl ivafh krvf ky myry qy koeI bhuq vwzf aihsfn nhIN kIqf. Aultf mYN quhfzy qy<br />

aihsfn kIqf hY. mYN quhfnUM knyzf ivwc pwkf krvfieaf ey. hux qF myrI ivzo pYnÈn vI bMd ho jfvygI.<br />

ieh myry leI iewk vwzf nksfn hovygf” mYN qF jfxoN iekdm suMn ho igaf hovF. jy kho qF myry ivcoN iewk<br />

bUMd ÉUn nf inkly. ijvyN iksy ny mYnUM iksy vwzy sfry PrIËr ivwc sdf leI zwk idwqf hovy. ijvyN myrI<br />

nmoÈI mYnUM DrqI ivwc grk krI jf rhI hovy. hfey mYN ieQy af ky aYnf ssqf ho igaf. ijvyN myry sfry<br />

guxF, myrI ÈÉsIaq qy myry ËmIr df awj mËfk Auzfieaf jf irhf hovy. iewk duhfjU ivDvf, iewk bwcI<br />

dI mF ny myry aihsfn df siqkfr qF kI krnf sI, sgoN Aus myrI Audfrqf qy iÌrfkidlI dy mUMh qy iewk<br />

krVI cpyV mfrI hovy. awj Pyr mYN hIxqf dI hor iewk zUMGI qy aMnI KfeI ivwc mUMh Bfrny igr igaf<br />

33


hovF. awj myrI hI ivafhuqf pqnI Auh pihlI suhfg rfq nUM myry nfl ieho ijhf dur ivvhfr krygI. kI<br />

knyzf dI iemIgryÈn hI ieQy sB aihsfsF qoN BfrU hY. kI ieQy aihsfn nf dI koeI vI cIË nhIN. kI<br />

aYny inrmohI qy ruwKy log ny ies DrqI dy. myry qF sfry cfa-mlfr plF ivwc KyrU-KyrU ho gey ny. mYN qF<br />

nhIN jI skFgf aijhI dunIaF ivwc ijQy isrÌ pYsf hI sB qy BfrU hovy. ieh kI jfnx ipafr dIaF<br />

kdrF-kImqF.<br />

asIN pihlI hI rfq iewk dUjy vwlF kMz krky sON gey. dUrIaF vwDdIaF geIaF. smJOqy hOlIhOlI<br />

dm qoVn lwgy. hux mYnUM pUrf XkIn ho igaf ik myry krmF ivwc iksy vI aOrq df suK hY hI nhIN.<br />

svyry sfvI myry koloN AuTky afpxf nhfAux-Dox clI geI. QoVI dyr bfad mIqI AuNGdI-AuSGdI myry<br />

nfl ilpt ky Pyr qoN sON geI. jfxoN bwcI df moh mYnUM kmËor kr irhf hovy. Pyr QoVI dyr bfad mYN<br />

bldyv BfjI df Pon Gumfieaf. do iqMn GMtIaF bfad BfjI ny Pon cuwk ilaf. pihlF BfjI nfl myrI<br />

srsrI ijhI duaf slfm hoeI. Pyr myrf acfnk rox inwkl igaf. awgoN BfjI ny ikhf, “kI gwl myry<br />

bwcy, suwK qF hY.” “nhIN BfjI, myrf ieQy dm ijhf Guwtdf hY. mYnuM quhfzf knyzf rfs nhIN afieaf. plIË<br />

mYnUM iksy vI qrHF ieMzIaf Byj idE.” “nhIN myry bwcy, myry vIr, myry inwky Xfr, qUM ihMmq rwK. dyKIN sB<br />

TIk-Tfk ho jfvygf. ijvyN-ijvyN qusIN iewk dUjy dy nyVy rhogy AunIN hI quhfzI aMzrstYNizMg vDygI. vyKIN<br />

iewk idn qUM ieQy hI iGE-iKcVI ho jfxf ey. Pyr afpy qYnUM sB kuwJ cMgf cMgf lwgx lwg peygf.” mYnUM<br />

lwgdf sI ijvyN iksy ny bfhroN myry Pon cuwk ky corIN sB kuwJ suixaf hovy. mYN Pon rwK ky kol suwqI peI<br />

mIqI df bVy moh nfl isr plosx lwg ipaf. lwgdf ey sfvI nUM QoVf bhuq cfnHx qF myrf corI Pon suxky<br />

ho hI igaf hovygf ik ieh bMdf aYvyN myry QwlHy lwg ky rihx vflf nhIN. Pyr bldyv BfjI ny bhfny isr<br />

sfnUM sB nUM afpxy Gr Èfm dI cfh leI swd ilaf. Èfm nUM Ausdy Gr dy bMdy qy myry krIbI bMdy<br />

qkrIbn sfry hI iekwTy ho gey. pihlF im[ aqy imsË DflIvfl nfl srsrI ijhIaF gwlF hoeIaF.<br />

bfad ivwc myry blvMq BfjI qy BfbI jI myry qy ibnF rfÈn pfxI svfr ho gey. Aultf mYnUM hI zFtx lwg<br />

pey, “bws hux ijvyN sfvI kihMdI ey qYnUM Ausy qrHF Aus muqfibk hI cwlxf qy rihxf pvygf. hux qUM bMbeI<br />

df hIro nhIN irhf. knyzf ivwc ies vyly qUM isrÌ ËIro hY. qYnUM sfvI nfl rlky hI iPr qoN afpxI<br />

pihcfx bxfAuxI pvygI.” mYN qF jfxo rox hfkf ijhf ho igaf hovF. mYN ikhVf gunfh kr ilaf knyzf<br />

afky qy ieQy iewk aOrq nfl ivafh krvf ky. Pyr iewk dm im[ DflIvfl ny sfiraF nUM zFitaf,” qusIN<br />

sfry hI cuwp kro. qusIN sfvI nUM smJfAux dI QF Aultf ies ivcfry muMzy nUM zFtI jFdy ho. sux sfvI, hux<br />

ieh qyrf Ksm hY, koeI KrIidaf muMzU nhIN.” Pyr kuwJ Ausdy afpdy swjx-imwqrF ny vI smJfieaf ik<br />

“sB nUM iewk zMzy nfl nhIN hwkIdf. kuwJ qUM vI afpxy ivwc inmrqf ilaf. kuwJ jrnf mrnf vI iswK. qyry<br />

BYx-BrfvF nUM qF KuÈ hoxf cfhIdf sI, clo sfzI BYx df muV ky Gr vwisaf ey. Ausdf mfn sMmfn krn<br />

dI QF Aus ivcfry nfl qusIN eIrKf krdy ho. ivcfrf do idn qoN quhfzy Gr ivwc BuwKf Bfxf bYTf irhf. nF<br />

quhfzy ivcoN iksy ny AusnUM iswDy mUMh bulfieaf, nF hI iksy AusnUM cfh pfxI qwk dI sulfh mfrI. kI eydF<br />

df ruwKf slUk krIdf ey jvfeI BfeI df. Èrmsfr hox dI QF Aultf afkVdy ho. kI kmI hY muMzy ivc,<br />

quhfzy nfloN ikqy iËafdf piVaf iliKaf qy hYNzsm hY. kI knyzf dI mohr hI sB kuwJ ho geI.” Pyr im[<br />

DflIvfl pY inkly sfvI nUM “pihlF qF qUM afp awgy ho ky sB kuwJ kIqf sI. hux qYnUM iewk idn ivwc kI ho<br />

igaf. aYnf sohxf sunwKf sfAU ijhf muMzf Auh vI kuafrf, Auh vI qYnUM iewk ivDvf, iewk bwcI dI mF nUM<br />

Gr bYiTaf ibTfieaf iml igaf. Ërf afpxy pfst bfry soc, ikhVy hflfqF ivcoN guËrI hYN qUM. kwl<br />

qfeIN awKF ivwc Gsuwn dy ky roNdI sI. hfey mYN kwlI ikvyN jIvFgI. ikvyN pflFgI afpxI ies XqIm bwcI<br />

nUM.” im[ aqy imsË DflIvfl dI bybfk kVvI swcfeI ny sfiraF nUM Twl pf idwqI. hux sfvI vI kfPI ZYlI<br />

pY geI sI. Pyr DflIvfl jI ny hwsidaF ikhf, “sfvI, hux kMm qoN iewk do idn dIaF CuwtIaF lvo qy ies<br />

muMzy nUM ikqy afAUitMg qy lY ky jfE. QoVI bhuq afpxy knyzf dI sYr krvfE. ijwdx df iewQy afieaf ey,<br />

ivcfry nUM ipMjry ivwc qfVky rwK idwqf ey. ijvyN koeI bhuq vwzf muËirm hovy.” Pyr sfry acfnk hws pey<br />

qy bldyv BfjI ny vI guËfirÈ kIqI, “plIË nfl-nfl cfh-pfxI vI pIE jI.”<br />

dUjy idn jdoN asIN kfr ivwc bYT ky bfhr jfx lwgy qF mYN sfvI nUM ikhf,” plIË Ërf pMj imMt<br />

vyt kr lvo. mYN afpxf vflt qy afpxy gOglË apfrtmYNt ivwc Buwl afieaf hF.” sfvI ny gwzI bMd<br />

kr idwqI qy ikhf “CyqI afAuxf.” jdoN mYN acfnk PlYt df drvfËf Koilaf qF ivcfrI mIqI AucI-AuMcI<br />

34


o rhI sI qy sfvI df vwzf Brf AusnUM zFt irhf sI qy buV-buV krI jf irhf sI ik afp qF aYÈF krn<br />

cwlI geI ey, sfzI jfn ieh isafpf ieQy Cwz geI ey. mYN awgy vwD ky ikhf, “qusIN iÌkr nf kro jI, mYN<br />

iesnUM lYx hI afieaf sI.” mYN mIqI nUM AudF hI do-iqMn kwpiVaF nfl lY ky hyTF af igaf. sfvI ny jd<br />

myrI god ivwc mIqI nUM dyiKaf qF hYrfn ijhI rih geI. mYN ikhf, “sfvI jI, aDUrI ÌYimlI nfl iËMdgI<br />

df pihlf sÌr ikvyN pUrf hovygf.” awgoN mIqI ny roNidaF-roNidaF mF dy gl lg ky ikhf “mMmI, qusIN<br />

mYnUM Cwz ky ikwQy cwly sI? mfsI qy vwzf mfmf mYnUM bhuq jYl (zFt) krdy sI. cMgf hoieaf myry zYzI af<br />

gey. nhIN qF AunHF mgroN mYnUM bhuq mfrnf sI.” “cuwp kr jf myrI rfxI bytI. AunHF dI kI mjfl myry hI<br />

Gr ivwc rihky myrI hI bwcI nUM zFtx qy mfrn. sB nUM GroN kwZ dyvFgI. afho.” sfvI guwsy ivwc buV-buV<br />

krI jFdI sI. mYN bynqI ijhI krn lwg ipaf “sfvI plIË, afpxf mUz Krfb nf kro. jo rwb krdf hY<br />

cMgf hI krdf hY. hux sfzI bwcI sfzy nfl hY. nhIN qF hr vyly ipwCy qyrf ies ivwc hI iDafn rihxf<br />

sI.”<br />

Aus idn knyzf swc muwc bVf hI suMdr qy rmxIk jfipaf. asIN iqMnoN nOrQ by vwlF zrfeIv<br />

krdy inkl gey sI. AuQy jf ky asIN iewk kftyj ikrfey qy leI. rfh ivcoN hI Pfst PUz pYk krvf<br />

ilaf. Aus kftyj ivwc hI asIN afpxy ivafhuqf jIvn dI sFJ pfeI. bs ienHF idnF ivwc hI ikqy sfvI<br />

ny nvF jIv kMsIv kr geI. bfkI idn qF asIN sfry kdy Duwp kdy CF vFg kwZy. do idn cMgy, cfr idn<br />

lVfeI. drasl sfvI mMglIk sI qy Ausdf guwsf bhuq hI iBafnk sI. sfvI guwsy ivwc iksy dI vI skI<br />

nf rihMdI. aYnI aMdroN awg AugldI qy gMdIaF gMdIaF gflF bMidaF nfloN vI bwdqr kwZdI. pqf nhIN<br />

ikwDroN Aus aMdr ihtlr ÈfhI jfg AuTdI. “mr jfAuN jF mfr idEuN.” bVI hI Gfqk ivrqI bxf lYNdI.<br />

iËafdfqr myry qy pqf nhIN ikAuN aYnF kwZdI. kihMdI, “huxy inwkl jf kMjrf myry GroN. mYN qyrI Èkl<br />

qwk nhIN dyKxf cfhuMdI. qUM knyzf vsx leI hI jfx ky mYnUM prYgnYNt kIqf. mYN qyry vrgy rfÉÈ dI hox<br />

vflI aOlfd ies dunIaF ivwc afAux hI nhIN dyxI. dyKIN awj hI abfrÈn krvfky Gr muVUM. jy kwl<br />

qfeIN qYnUM knyzf ivcoN zIport nf krvfieaf qF mYN vI afpxy ipE dI nhIN.” AudoN hI JwilaF vFg guwsy<br />

ivwc iewDr EuDr Aus Pon GumfAux lwg pYxf. awgoN mYN bVI inmrqf nfl kihxf, “vyK sfvI, mYnUM knyzf<br />

ivcoN qUM kwl dI QF BfvyN awj zIport krvfdy. mYN Éud hI ies nrk ijhy mfhOl ivwc nhIN rihxf cfhuMdf.<br />

pr rwb dy vfsqy aijhf anrQ nf krIN. qUM bwcf nf kZvfeIN.” “hF-hF, qUM mYnUM pfÊl smiJaf hY. mYN<br />

qyry vrgy kmIny df pfp kol rwK ky sfrI Aumr kuVdI rhF qy qUM kMjrf muVky bMbeI jf ky AunHF kMjrIaF<br />

nfl aYÈ kryN.” aÉIr swqvyN mhIny ivwc jdoN zfktrF ny ikhf ik hux aYnI lfst styj qy afbrÈn<br />

krfAux nfl mF dI vI jfn jf skdI hY. Pyr qF sfvI ny klyÈ kIqf. roeI klpI. sfiraF nUM KUb gflF<br />

kwZIaF. hOlI-hOlI ieDroN AuDroN mYnUM qy myry GridaF nUM vI sfvI dI asl hkIkq df pqf cwl igaf sI<br />

ik sfvI df pihlf pqI XfnI ik mIqI df asl bfp vI inhfieq ÈrIÌ qy sfAU bMdf sI. sfvI dy duKoN hI<br />

iewk idn Auh Ëihr Kf ky mr igaf sI. hux gwl smJ qoN bfhr ho geI sI. Pyr vI sfiraF ny ivwc pY<br />

ky iewk idn sfzf afKrI smJOqf krvf idwqf ik sfvI qUM hux iksy qrHF vI do mhIny hor kwZ lY qF ik<br />

quhfzf afpsI klyÈ ivwc Auh afAux vfly jIa dI nMnHI jfn dI jfn qF nF lvy. hux qUM iksy vI hfl<br />

ivwc vI ies bwcy nUM jnm dyxf hY. qy Pyr blbIr iskMd hmyÈf leI ieh bwcf lY ky knyzf Cwzky ieMzIaf<br />

cly jfeygf. iesdy bfad vI jd Ausdf dfa lwgdf ijwQy vI ijs kol mYN Tihiraf huMdf AuQy ËbrdsqI<br />

af ky AunHF dI qy myrI cMgI lfh pfh krdI. afpxy vDy iZwz qy hwQ mfr mfr ky myrf Èryafm isafpf<br />

krdI. pqf nhIN myrI Ëpq df ikhVf aMq Auh dyKxf cfhuMdI sI. hux hOlI-hOlI sfry ies qoN aqy<br />

afpxI iewËq qoN zrdy mYQoN kMnIN kqrfAux lwg pey. iesy nwT Bwj ivwc 19 meI 1977 nUM Aus iewk<br />

sohxy ijhy puwqr nUM jnm idwqf. myry Gr dy sfry jxy af ky, afpxy iÊly iÈkvy Bulf ky sfvI dy bwcy nUM<br />

hspqfl ivwc dyKx leI gey. sBny nv jnmy bwcy nUM Ègn vI idwqf qy nfl-nfl sfvI dy bol-kubol vI<br />

suxy qy AusdI bkvfs vI brdfÈq krnI peI. mYN vI CuwtIaF lY ky hspqfl dI lObI ivwc kwlf jIa<br />

bYTf irhf. mYnUM Ausdy iksy BYx-Brf ny vDfeI qF kI dyxI sI iksy iswDy mUMh nfl bulfieaf qwk vI nhIN<br />

sI. afKIr myry sfhmxy hI myry bwcy nUM afpxy Brf dI gwzI ivwc lY ky clI geI. mYN AuvyN hI bygfinaF<br />

vFg AuQy KVf dyKdf irhf ijvyN ies bwcy qy myrf koeI hwk hI nf hovy. mYN klyjy qy pwQr rwK ky AuvyN hI<br />

swKxf bldyv vIr dy Gr qur igaf qy Ausdy gl lwg ky mYN bwicaF vFg roieaf. vIry ny bVf idlfsf<br />

35


idwqf qy Pyr Ausdy Gr muVky ËlIl hox leI mYN kdy nhIN jfxf qy hOlI-hOlI afpxy afp nUM sMBfilaf qy<br />

muVky afpxy kMm qy boltn jfx lwg ipaf. boltn BfjI dy Gr qoN Gwto Gwt 40-50 iklomItr hoxf ey<br />

ijQoN roË mYN ap-zfAUn krdf sI.<br />

iek idn acfnk sfvI nUM pqf nhIN Pyr qoN kI cMzI cVHI. iekwlI hI bwcy nUM lY ky myry kMm qy<br />

phuMc geI. pihlF qF stfÌ mYNbr qy myry ko-vrkr dy sfhmxy pUrf hMgfmF KVf kIqf. mYnUM pUrf Cwj<br />

ivwc pf ky Cwitaf qy Pyr bVI byrihmI nfl isrÌ iqMn hÌqy dy bwcy nUM AuQy hI iswt ky af geI qy sB dy<br />

sfhmxy ikhf,“ ies bYstrz nMU afpxy kol rwK, mYnMU ieh qyrf gMd nIN cfhIdf” qy mfsUm inwkf ijhf<br />

bfl rVy ËmIn qy ipaf cIkF mfrdf qy kurlfAuNdf irhf pr Auh Ëflm zYx vrgI mF AuvyN afpxI gwzI<br />

stfrt krky lY afeI. mYN bwcy nUM bQyrf cuwp krfAux dI koiÈÈ kIqI pr ikQoN. myry suprvfeIËr ny<br />

ikhf vI sI, im: isMG qMU puils ivwc isLkfieq ikAuN nhIN krdf, ieh knyzf hY iewQoN dI puils AusnMU bwcy<br />

nfl durivhfr krn dy ieljLfm ivwc ibnF puwCy sIKLF ipwCy zwk skdI hY. myrf Pyr vI iewk ihMdusqfnI<br />

Èfier df idl sI qy nfly Auh myry bwcy dI mF sI. dUjf ieMzIaf df jlUs vwK inkldf. mYN aijhf nf kr<br />

sikaf. Pyr mYN bldyv vIr jI nUM Pon kIqf qy sfry hflfq dwsy qF BfjI afpxy iewk dosq qy AusdI bIvI<br />

nUM nfl lY ky myry kMm qy phuMcy. Pyr vI pihlF BfjI bwcf lY ky sfvI dy hI Gr gey. bwcf AuwcI-AuwcI roeI<br />

jfvy qy BfjI sfvI dIaF imMnqF krI jfx “plIË sfvI, jfxdy guwsy nUM. qUM bwcf vfips lY jf. ibnF mF dy<br />

aYnF Cotf bwcf ikvyN bwc skygf.” pr sfvI ts qoN ms nf hoeI. nf hI Aus aMdroN bUhf KoilHaf. aMdroN<br />

myry nfl-nfl BfjI nUM vI gMdIaF gflF kwZdI rhI. afKIr BfjI ny ikhf, “awDI rfq ho geI ey. Gwto<br />

Gwt bwcy nUM duwD iplfAux leI koeI boql qF dy idE.” pr ikQoN Ausdf cMzfl guwsf mmqf nUM nyVy nf<br />

lwgx dyvy. iesy rfm rOly ivwc myrI nOkrI vI jFdI rhI. iksy qrHF do hÌqy lokF dy GrF ivwc aiqhIxqf<br />

Bfv nfl kwZy. Pyr aYmrjYNsI dy hflfq ivwc mfqf ipqf nUM knyzf bulfAuxf ipaf. bVI hI Bwj dOV krky<br />

iewk do bYzrUm dI apfrtmYNt qy leI zOlI BYx jI aqy bldyv vIr jI ny zwt ky pUrI pUrI mdd kIqI.<br />

iesy leI sfvI ieMnHF dohF dI jfxoN jfnI duÈmn bx geI hovy. aYvyN Pon lf ky dovF nMU awDI rfqIN gflF qy<br />

abf-qbI bkI jfxf. aKIr awk ky mYN vI pulIs df shfrf ilaf qF jf ky Auh QoVI ÈFq hoeI. mYN qy myry<br />

ibrD mF ipE nfl iewk 3-4 hÌiqaF df mfsUm bwcf. asIN rVy apfrtmYNt dy PrÈ qy sONdy rhy. sfzy<br />

kol nF koeI bYz nF hI BFzy. ies ibrD qy isrVI sbr sMqoK dI mUrq myrI aMmVI ny afpxy inwky ijhy<br />

poqy nUM sfrf sfrf idn qy rfq afpxI CfqI nfl cMbyVI rwKxf. asF sfiraF ny kdy iswdk nhIN sI<br />

hfiraf. hOlI-hOlI sB kuwJ sYt ho igaf. mYN do do nOkrIaF kIqIaF. Pyr qoN iewk tuwtI BwjI 400-500<br />

zflr dI purfxI kfr vI lY leI. jdoN bwcf Cy mhIny dy krIb ho igaf qy sfzy sfiraF ivwc pUrI qrHF<br />

nfl rc imc igaf qF acfnk iewk idn sfvI myrI ÊYr hfËrI ivwc sfzy Gry pulIs lY ky af geI. Aus<br />

idn kudrqI bldyv BfjI Gry bIjI, ipqf jI nUM imlx afey hoey sn. AunHF ny sfrI gwl puils nUM KolHky<br />

suxfeI ik “asIN koeI corI jF ËbrdsqI iesdf bwcf lY ky nhIN afey. bwcf qF ipCly Cy mhIinaF qoN<br />

lgfqfr afpxy ipE aqy dfdI dfdf nfl rih irhf hY. qusIN byÈk iblizMg suprzYNt aqy aFZ-guaFZ<br />

vfilaF qoN puwC lvo. asIN bwcf corI nhIN kIqf sgoN awj qoN Cy mhIny pihlF mYzm sfvI bwcy dI mF<br />

boltn ivwc ibl dI PYktrI dy bfhr afpxy hwQIN aYnI krUaltI nfl bwcy nUM iswt ky afeI sI. sfzy kol<br />

awj vI Gwto-Gwt 15 csLmdId gvfh hn. dUjy sB nfloN bVy ivktm myrf dosq qy AusdI pqnI jo Aus<br />

rfq 40-45 iklomItr zrfeIv krky isrÌ iqMn hÌqy dy ibn mF dy roNdy kurlfAuNdy, BuwKy-ipafsy bwcy<br />

nUM lY ky afey sn.” Pyr puils aÌsr ny ikhf (kuJ roab nfl) “mYzm, iejL ids refit, XYs afr<br />

no?” Pyr sfvI TMzI pY geI qy nIvIN pf leI. Pyr pulIs aÌsr ny ikhf,’ sOrI mYzm, hux qF ieh bwcf<br />

quhfnMU isrPL kort rfhIN hI iml skdf hY”. AuhI gwl hoeI ijsdf sfnUM zr sI. kort ny vI myrI iewk nf<br />

suxI. kihMdy ik bwcy qy isrÌ pihlf hwk mF df huMdf hY. isrÌ mF hI bwcy nUM shI qrHF nfl pfl skdI<br />

hY. ipE nhIN. mYN jwj sfihb nUM ikhf, “jdoN bwcf isrÌ iqMn hÌqy df sI, qd mF df bwcy leI koeI hwk,<br />

koeI PrË nhIN sI bxdf. ieh bwcf qF iesnUM ÈurU qoN hI nhIN sI cfhIdf. mYN ieh sfbq kr skdf hF.<br />

iesny swq vfr ies bwcy dIaF abfrÈn dIaF zyts leIaF sn. hmyÈf mYN hI iesnUM rokdf irhf. awj<br />

iewk iËmyvfr, jËbfqI qy ipafr krn vfly ipE qoN bwcf Koh ky iewk pwQr idl zYx, mmqf qoN swKxI mF<br />

nUM bwcf dy rhy ho. ieh qF knyzf df iensfÌ nhIN. sgoN mnuwKqf qy ÈrfÌq nfl iewk Dwkf hY.” Aultf<br />

36


kort ny myry qy 120 zflr pr mMQ cfeIlz swport df Krcf vI bMnH idwqf qy mYN isrÌ hÌqy ivwc iewk<br />

idn iewk GMty leI, Auh vI AusdI ingrfnI ivwc iksy sFJI jgHf qy hI iml skdf sI. jfxoN hr pfisEN<br />

hfr tuwt igaf hovF.<br />

bIjI ny qF ieh gwl idl nUM lf leI. “myry bwcy, mYN hI qyrIaF ieh sfrIaF musIbqF leI doÈI<br />

hF. nF hI mYN afpxI iËwd krky qYnUM ies nrk ivwc ByjdI, nF hI ieh qyrf hÈr hoxf sI. mYN hI qyrI<br />

iËMdgI ivcoN sfrIaF KuÈIaF KohIaF ny. myry bwcy, ho sky qF mYnUM mfÌ kr dyvIN.” mF ny hmyÈf leI mMjI<br />

PV leI. awj Pyr mF nUM dUjf idl df dOrf vI myry kfrn hoieaf. mFjI aijhI bImfrI ivwc vI knyzf nf<br />

ruky. bws iehI kihx “myry bwicE, mYnUM ikwdF vI iesy GVI vfips ieMzIaf dy jhfË cfVH idE. BfvyN mYN<br />

rfh ivwc hI jFidaF jFidaF hI mr jfvF. Gwto Gwt aijhI inrdeI DrqI qy qF myrf afKrI ikRaf krm<br />

nhIN hovygf.” bIjI ipqf jI nUM hÌqy dy ivwc ivc iksy qrHF Bwj dOV krky Byjxf ipaf. sfiraF dIaF<br />

idl dIaF idl ivwc hI rih geIaF. sfzy ivcoN koeI vI AuÌ qwk nF kr sikaf.<br />

myry nfl hoey ies durivvhfr ny mYnUM qy myrI aMmVI nUM Dur aMdr qIk qoV idwqf. pqf nhIN<br />

ikAuN mfqf jI ieh sB kuwJ leI afpxy afp nUM myrf doÈI smJx lwg pey aqy AunHF ieh gwl idl nUM lf<br />

leI qy pwkI mMjI PV leI. dUjy pfsy bMbeI myry hflfq mUloN hI inGr gey sn. ijnHF iÌlmF ivwc Drm<br />

BfjI, blrfj sfhnI jI aqy hor myhrbfnF sdkf mYnUM kMm imilaf sI, sB nUM myry kfrn nmoÈI JwlxI<br />

peI. keI inrmfqfvF df BfrI nuksfn vI hoieaf, ijnHF nUM Pyr qoN iÌlm rI-ÈUt krnI peI. myrI<br />

mjbUrI Auwqy iewk ÊYr iËMmyvfr aqy nYÈ dI mohr aYvyN lwg geI. myrI hom pRozkÈn vI iksy KUh Kfqy<br />

ivwc pY geI. smJo ipCly dsF sflF dI krVI imhnq aYvyN Kur geI. hux mYN muV bMbeI jfx jogf vI nf<br />

irhf. jfxoN hr pfisEN nmoÈI hI nmoÈI. mYnUM mUMh icVf rhI hovy.<br />

Pyr mrdf kI nf krdf. iksy qrHF ieQy (knyzf) dI hI nrk BrI iËMdgI ivwc kohlU dy bYl<br />

vFgrF inrfsqf dy Kopy cfVky afpxy mfVy hflfq nfl jUJdf irhf. qkrIbn cfr sfl dr-b-dr dIaF<br />

TokrF Kf Kf ky Pyr ikqy jf ky knyzf df mYN pwkf vsnIk bixaf. awj qfeIN jo mYN afpxy gfVHy ÉUn psIny<br />

nfl cfr pYsy kmfey sI AusnUM inGlx leI myrf aMdrlf iÌlmI BUq iPr qoN pwbF Bfr hoieaf rihMdf. mYN<br />

vI hux iksy tuwty pwqy vFg dr dr Btkdf rihMdf. kdI iksy Èihr, kdI iksy sUby, ikqy vI pl Br cYn<br />

nf imldf. AuhI bykrfrI, nmoÈI, pCqfvf, afpxy nrm suBfa qy rosf. ies sfrIaF kmbÉq alfhmqF<br />

myrf KihVf nf CwzdIaF. iewk idn awk ky mYN ibnHF iksy nUM dwsy corF vFgUM, qnhf, trFto qoN kYlgrI<br />

(albrtf) leI sÌr ÈurU kr idwqf. iqMn cfr hËfr mIl df sÌr, axjfxIaF rfhF, axjfxI mMiËl.<br />

rfh ivwc aYny KubsUrq nËfry dyKx nUM imly. ikqy 400 qoN 500 mIl donoN pfsIN Gxy hry jMgl, Èfn nfl<br />

qny qkly vFg iswDy KVy 100 Puwt qoN Auwcy Auwcy drÉq. ikwDry 200 qoN vwD mIl iewk pfsy JIl dUjy pfsy<br />

phfVIaF, ivnIpYg Èihr, qfeIN awgy iewk sUbf sYskftUn df. iewk dm pwDrf qy mYdfnI ielfkf. 200 qoN<br />

300 mIl df hfeIvy iewk dm iswDf. kI mjfl rqf vI kfr df stIairMg ihlfxf pvy. afly duafly keI<br />

keI mIl lMmy cOVy sony rMgI kxk dy Kyq sn. mYnUM ijQy vI koeI rmxIk ijhf nËfrf idsdf mYN GMitaF<br />

bwDI AuQy bYTf rihMdf qy bilhfrI jFdf Aus isrjxhfr dy. ieAuN lwgdf sI ijvyN dfqy ny ieQy afp af ky<br />

DrqI qy svrg vsfieaf hovy. iesy qrHF mYnUM sÌr ivwc swq idn lwg gey. knyzf dI DrqI ikMnI lMbI<br />

cOVI qy ivÈfl hY ik iewk kony qoN dUjy kony XfnI eIst qoN vYst qIk ikqy ikqy afpsI ÈihrF ivwc iqMn<br />

iqMn GMty tfeIm df Ìrk hY. afKIr iewk idn mYN klgrI (albrtf) phuMc hI igaf. Pyr CyqI hI mYnUM<br />

AuQy sI[ pI[ ryl kYlgrI ivwc mÈIinÈt vwjoN nOkrI iml geI qy iblkul nyVlI iblizMg ivwc iewk Cotf<br />

ijhf PlYt ikrfey qy ilaf. ies sLfp dIaF qkrIbn iqMny hI iÈPtF cldIaF sn. qkrIbn<br />

1000/1200 dy krIb vrkr kMm krdy sn. pMjfbIaF dy nfl-nfl hor vI keI kOmF dy bMdy kMm krdy<br />

sn. gory, kfly, cIny, gRIk, spYinÈ pqf nhIN ikhVy-ikhVy. sfrI dunIaF dy prvfsI kfmy AunHF dIaF<br />

afpxIaF bolIaF, siBafcfr, afpxIaF afpxIaF tolIaF bxIaF sn. bVf hI rOck, bVf kuwJ jfxn nUM<br />

imldf sI. hOlI-hOlI afpsI sFJF vDIaF. keI pMjfbI imwqrF nUM myry muwZly iÌlmI jIvn dI vI<br />

jfxkfrI ho geI.<br />

albrtf dI mYnUM BUgoilk jfxkfrI vI imlI. ies sUby ivwc sB nfloN vwD kwcy qyl dy BMzfr ny.<br />

kYlgrI Èihr nUM kfE buafie istI vI kihMdy ny. ieQy bhuq vwzy vDIaf GoiVaF dy rYNcs ny qy ieQy hI<br />

37


huq vwzI qfdfd ivwc kfE Pfrmr vI ny. bdiksmqI nfl ieQy hI dunIaF dy sB nfloN vwzy buwcVKfny<br />

vI ny jo roË hËfrF gfvF nUM Ëbf krky sfry knyzf qy amrIkf nUM bIÌ dI splfeI krdy ny aqy keI<br />

afpxy pMjfbI vI ienHF buwcVKfinaF ivwc zflrF mfry kMm krdy ny. asl Dwkf qF mYnUM Aus idn lwgf<br />

ijs idn iewk pMjfbI ÈuwD brfhmx nUM ies buwcVKfny ivwc ipCly pMj sflF qoN kMm krdy nUM imilaf. kI<br />

zflrF leI asIN afpxf Drm-eImfn qy sMskfr sB iCwky tMg skdy hF? qy eyny inwGr vI skdy hF?<br />

Auh vI cMd zflrF leI?<br />

bfkI kYlgrI ivwc srdI aMqF dI pYNdI hY. kdy kdy qF Br srdIaF ivwc qfpmfn mnPLI 40<br />

izgrI sYlsIas qoN vI Gwt ho jFdf hY. kfrF dIaF bYtrIaF qwk df pfxI vI jMm jFdf hY. bMidaF dy hwQ<br />

pYr plF ivwc jMm ky nIly ho jFdy ny. jy ikqy bfhr brÌ ivwc iGr jfE qF rwb hI rfKf. iewk hor ieQy<br />

kudrq df kirÈmf dyKx nUM imilaf. pqf nhIN ikwDroN isdIaF (mfrUQlF dIaF) ÈnUk vyvjL (grm<br />

hvfvF) bxky af jFdIaF qF Auh sfrf Tiraf hoieaf ielfkf plF iCnF ivwc + 10 izgrI sYlsIas ho<br />

ky inwGf inwGf ho jFdf. kudrq dy vfry vfry jfeIey.<br />

ijvyN kihMdy ny ivcfrI rMzI qF afpxf rMzypf kwt lvy pr BYVy muÈtMzy nhIN kwtx idMdy. bMdy dy<br />

cfl-Zfl qy vwKry aMdfË qy bol bfxI ikQoN guwJI rihMdI hY. hOlI-hOlI afpxf pMjfbI BfeIcfrf pUrI<br />

qrHF jfxU ho cuwikaf sI ik afpxf blbIr “ibwlf” kdI iÌlmI hIro sI. bMbeI ivwc afpxf iÌlmI<br />

kYrIar aDUrf hI Cwzky ieQy afieaf hY. vYsy iÌlmI kIVf QoVf bhuq qF hr iewk ivwc huMdf hY. iksy<br />

ivwc QoVf iksy ivwc bhuqf huMdf hY. mYN kuwJ iËafdf vfly iÌlmI rsIaF ny mYnUM cuwk cukf ky ikhf ik “Cwz<br />

Xfr, kI ieQy sfrf idn lohy nfl mwQf mfrI jFdf eyN. rwb ny qYnUM aYny gux qy eynI vDIaf prsnYiltI<br />

idwqI hY. Xfr qUM iewk vfr Pyr dubfrF qoN bMbeI jf ky afpxI iÌlm bxf. asIN sfry rlky qyry nfl pYsy<br />

lfvFgy. dyKIN qyrI iÌlm kdy vI rukx nhIN idMdy, BFvyN sfzy Gr hI ikAuN nf ivk jfx.” kihMdy ny jdoN<br />

mfVy idn afAuxy hox qF bMdy dI buwD vI BirsLtI jFdI ey. aKIr cfplUsF dI cuwk aqy Èih qy afpxf<br />

Jwgf cOVf krn leI mYN iPr qoN vfips ieMzIaf phuMc igaf. pihlF pihl qF mF bhuq KuÈ hoeI ik clo<br />

ik myrf puwqr vfips afpxy Gr af igaf ey qy aMmVI ny bVy hI qRyh nfl ikhf “cwl puwqrf, ijMnF vI<br />

afpF kol hY, rl imlky ruwKI-suwkI ieQy hI Kf lvFgy. hux mYN qYnUM vfips Aus nrk ivwc nhIN jfx<br />

dyxf.” jd QoVy idnF bfad mYN muV bMbeI jfx dI iqafrI krI qF ivcfrI aMmVI df idl tuwt igaf pr<br />

Auh ivcfrI mmqf dI mfrI aMdroN aMdrIN hI afpxf Êm pI geI. mYN ZITF vFgUM muV bMbeI jf ky afpxI<br />

iewk pMjfbI dI iÌlm ÈurU kr idwqI. mYN iewk imafrI iÌlm iblkul alwg hwt ky, aOrq pRDfn, iewk<br />

nfËuk ijhy ivÈy nUM lY ky iÌlm arMBI. pMjfbI iÌlm dy ieiqhfs ivwc pihlI vfr iqMnoN mMgyÈkr BYxF<br />

lqf jI, afÈf jI qy AUÈf jI qy Aucycy qOr qy pihlI vfr rÌI sfihb dy Coty Brf nUM gvfieaf. mihMdr<br />

kpUr jI qy idlrfj aqy sivqf sfQI ny vI afpxIaF afvfËF idwqIaF. DrimMdr BfjI, rmf ivj, Brq<br />

kpUr, mDU mfilnI qy mYN afp vI kMm kIqf qy keI tYknIkl syvfvF ijvyN inrdyÈn, ptkQf, gfxy mYN<br />

afp inBfeIaF. iÌlm qF mYN ÈurU kr idwqI sI pr iekwlf hI mYN Pws igaf sI. koeI vI ipwCy nhIN sI<br />

afieaf. nF hI iksy koeI pYsf mYnUM Byijaf. iÌlm qF ikvyN vI ro ipwt ky mYN pUrI kIqI pr myrf afpxf<br />

Gr bfr sB kuwJ hI ivwk igaf.<br />

acfnk bIjI Pyr iËafdf bImfr ho gey qy Pyr mYnUM ivcoN hI iÌlm dI aYzIitMg Cwz ky pMjfb<br />

afAuxf ipaf. do ku hÌqy AunHF dI iqmfrdfrI kIqI, AunHF dI kuwJ qbIaq sMBlI qy Pyr mYN mFjI nUM<br />

bynqI kIqI ik hux myrI qObf bs myrf QoVf ijhf rih igaf ey, Auh inptf ky Pyr mF mYN hmyÈf leI qyry<br />

kol hI rhFgf. ikqy vI qYnUM Cwzky nhIN jfvFgf. pr mFjI dIaF awKF syjl ho geIaF qy AunHF bVy hI<br />

hyrvy nfl ikhf, “jf myry puwqrf, qUM afpxI mOj kr, hux qYnUM koeI tokx vflf nhIN rihxf.” bs ieh<br />

qrsybf mmqf df kosf ijhf Aulfmf vI myry isr qy sdf leI rih igaf. Pyr QoVy idnF bfad hI mfqf<br />

jI mYnUM swcI muwcI sdf leI hr pfisEN aDUrf Cwz ky cly gey. mYN Dur aMdroN burI qrHF nfl tuwt igaf<br />

sI. mYnUM myrf ÈOk, myrf sOdfeI jnUMn aYnf mihMgf peygf. ies vxj ivwc myrI rUh qwk krjfeI ho geI.<br />

hux mYN afpxy afp qoN vI afp nUM Èrmsfr mihsUs krn lwg ipaf sI. awTy pihr myrIaF nmoÈIaF myry<br />

ËmIr nUM tuMbdIaF rhIaF. ikvyN mF dI mmqf dI inwgr iKwc, hËfrF mIl dUr bYiTaF nUM vI ikvyN klyjy DU<br />

pfAuNdI hY. mYN afpxI aMbrI iÌlm dI PfeInl aYzIitMg krvf irhf sI. Aus idn qkrIbn 15-20<br />

38


stfÌ dy bMidaF nUM mYN rfq df Kfxf Kuafieaf sI pr afp mYQoN iewk burkI vI nf KfDI geI. jfxoN Dur<br />

aMdroN bfr bfr iewk ajIb ijhI hUk AuTdI qy iewk ajIb hory qrHF dI bycYnI sI. AudoN mYN ikvyN vI<br />

krky awDI rfq nUM cMbUr qoN borIvlI jfxoN bMbeI dy iewk kony qoN dUjy kony qy phuMicaf sI. awgoN myrf BUaf<br />

df puwq qy BrjfeI hfly vI jfgdy sn. myrf bfhroN hI mwQf Txikaf ik awj ËrUr koeI Bfxf vfpr igaf<br />

lwgdf ey. aMdr vVidaF hI iewk apxwq iBwjI zFt vI peI, ikhf “Bilaf mfxsf, qYnUM sO vfrI ikhf<br />

sI ik afpxf koeI aqf pqf ËrUr dws idaf kr. qUM ikQy hYN qy rfjI KuÈI hYN. awj Èfm qoN asIN qyrIaF<br />

pYVF nwp rhy hF. cMgf hoieaf qUM afp hI af igaf eyN.” awgoN BfbI jI ny bVI hI mmqf iBwjI afvfË ivwc<br />

ikhf ik “ibwly Bfpy hflI qfeIN qUM kuwJ rotI tuwk vI KfDf hY ik nhIN.” “nhIN BfbI jI, pqf nhIN kI gwl<br />

ey, awj Èfm df hI rqf vI myrf jIa nhIN Tihrdf. iewk ajIb ieco-qfeI ijhI lwgIhoeI ey.” awgoN<br />

BfbI jI ny ikhf ik “ieh qF swcIN mF dI aFdrF dI qVÌ hY.” iewk dm donoN jIa roNdy roNdy myry gly lwg<br />

gey qy ikhf, “ibwly Bfpy, mfmI jI (myrI mF) awj sfnUM sdf leI Cwzky cly gey ny.” mYN qF jfxo suxky<br />

iewk dm suMn ijhf ho igaf hovF.<br />

Pyr ikvyN vI krky rfqo rfq nwT Bwj krky bMbeI qoN idwlI dI pihlI PlfeIt PVI. Auh vI<br />

mfVI iksmq nfl awgoN DuMD krky idwlI dy rfh ivcoN hI muVky bMbeI af geI. mYN Ëfr Ëfr roeI jfvF.<br />

AudoN mYnUM iewk iek pl vI sdIaF vrgf boJl lwg irhf sI. hfey ikvyN phuMcFgf. sfry luiDafxy myry<br />

ieMqËfr ivwc myrI aMmVI dI imRqk dyhI lY ky bYTy hoxgy. Ausdy aMiqm sMskfr leI. iksy qrHF dubfrf<br />

cwl ky hvfeI jhfË 11 vjy dy krIb svyry idwlI phuMicaf. awgoN mYN idwlI eyar port qoN hI luiDafxy<br />

leI iewk sflm tYksI lY leI. Aus cMdry nuM mYN bQyrf ro ro ky qrly pfey ik myry Coty vIr, rwb dy vfsqy<br />

ikvyN vI krky mYnUM CyqI qoN CyqI luiDafxy phuMcf dy. vyK isaflF dy idn ny AuqoN qrkflF vI CyqI hI pY<br />

jFdIaF ny. pr Auh inrmohI mYnUM awgoN khy “bfbU jI, mMinaf qusIN sflm tYksI kIqI ey pr qusIN nfl<br />

mYnUM qF nhIN KrId ilaf. nfly ikhVf myrI mF mrI ey ijhVf mYN aYnI kfhl krF.” afid. aKIr jdoN<br />

krnfl jI[ tI[ roz qy iewk hirafxvI tRYiÌk ieMspYktr ny sfzI gwzI rokI qF mYN Aus awgy<br />

igVigVfieaf ik “cODrI sfihb, luiDafxy my myrI mF dI lfÈ pVI sYN, afKrI sMskfr ky lIey. cODrI<br />

sfihb, mMny iesI lIey sflm tYksI kI QI. Xy zrfeIvr mMny Gxf qMg kry sYN.” awgoN cODrI sfihb ny<br />

pUrI qYÈ ivwc af ky Aus srdfr zrfeIvr nUM zFitaf qy do cfr motIaF motIaF gflF vI kwZIaF qy<br />

DmkI idwqI “agr ieb qUM khIN rfsqy my rukf jF dyr kI qo qyrI ÉYr nhIN. iPr qyrI gfVI jI[ tI[ roz<br />

py cl geI qo mYN afpxy bfp kf nhIN. Xy ly bfbU jI, myrf nfm aOr myrf tYlIÌon. bs iewk byr mMny Ìon<br />

kr dyxf.” Aus jft ieMspYktr dI myrI moeI mF leI idwqI ÈrDFjlI awgy awj vI myrf isr adb nfl<br />

Juk jFdf hY.<br />

hux mlkVy ijhy dUjI pCqfvy dI soc myry qy hfvI ho geI ik myry iÌlmI jnUMn ny mYnUM ikqy df<br />

nf Cwizaf. ikvyN vI krky aMbrI iÌlm df mfiraf swp mYN gloN lfihaf. aKIr ivwc mYN bVI hI duicwqI<br />

nfl iÌlm nUM nypry cfiVaf. iewk qF iÌlm df sbjYkt nfËuk sI, AuqoN 1984 dy ihMsk dMigaF kfrn<br />

pMjfb dy hflfq nfËuk ho cuwky sn. jfno mfl dy iÌkr ivwc lok sihmy sihmy iPrdy sn. qÌrI dI iksy<br />

nUM suwJdI ey. so mYN afpxI iÌlm irlIË nf kr sikaf. sB kuwJ ivwc ivcfly hI Cwz ky mYN vfips torFto<br />

(knyzf) ivwc afpxy vwzy vIr bldyv jI kol prq afieaf.<br />

awj Pyr ËmIn qy afsmfn ivwc ltikaf hvfeI jhfË ivwc bYiTaf sI. ijvyN-ijvyN jhfË arÈ<br />

vwl nUM Aucf AuwT irhf sI, jfxo myrIaF socF ËmIn dI cuMbk ÈkqI qoN bfhr nhIN sn af rhIaF. QwlHy<br />

hor QwlHy nUM inGr rhIaF sn. pqf nhIN awj Pyr mYnUM afpxI hI ÊËl df muKVf ikAuN vfr-vfr Ëubfn<br />

qy af jFdf,<br />

bn bn ky hr bfq ibgVI,<br />

kuC qo hmI my kmI hogI. …<br />

awj Pyr hflfq df BMinaf, vkq df mfiraf qy iksmq df mfiraf, sB kuwJ iPr qoN aDUrf<br />

aDUrf Cwz ky, iksy aDUry ijhy sÌr leI qur ipaf hovF. sdf vFg awj Pyr bldyv vIry dI pnfh ivwc<br />

knyzf phuMicaf. bldyv vIry ny afpxI diraf idlI iÌqrq muqfibk pihlF mYnUM hONslf idwqf. Pyr mYnUM<br />

muwZ qoN afpdy pYrF qy KVy hox leI Ausny hr qrHF df sihXog idwqf. jfxoN hux hwQF nfl idwqIaF gMZF nUM<br />

39


dMdf nfl KolHxf pY irhf hovy. pihlF AunHF dI nwT Bwj nfl mYnUM lfeIPL ieMsLorYNs eyjMt df lfiesYNs<br />

imilaf, Pyr kuwJ arsy bfad mYN torFto tYksI df vI lfeIsYNs hfisl kr ilaf. kdy-kdy vIkaYNz qy<br />

mYN sikEirtI gfrz df vI kMm kr lYNdf. ijvyN kihMdy ny isafxy ik bjfjI dy Gfty kdI Coly vycky pUry<br />

nhIN huMdy, bQyry qrly mfry pr KoqI AuvyN dI AuvyN muV boVH QwlHy hI rhI.<br />

aKIr sfry BYx-BrfvF ny rlky iewk hor hwBlf mfiraf. mYnUM iPr qoN sYt krn leI iewk bhuq<br />

vwzf ibjns knyzIan jnrl stor + gYs styÈn + kfr vfÈ aqy nfl hI cfr vwzy bYzrUm vflf iewk<br />

Gr vI lY idwqf. qkrIbn awT lwK zflr dI mlkIaq df stor, 6-7 vrkr do iÈPtF ivwc kMm krdy<br />

sn. bVI hI iËMmyvfrI vflf kMm sI. drasl ieh iewk vwzy pirvfr vfilaF leI vDIaf ibjns sI.<br />

iewk qF mYN kwlf kfrf ies nUM clfAux vflf, dUjf iesdf koeI qËrbf vI nhIN sI. stor dIaF 90%<br />

cIËF dy qF mYnUM nF vI nhIN sn afAuNdy. iewk sfiraF nfloN mfVI gwl myrI Èfierfnf qy ilhfjI ijhI<br />

qbIaq. ijs iksy nUM vI afpxf Kfs bMdf smJky kMm qy rwiKaf Ausny hI aMdroN aMdrIN mYnUM motI kuMzI<br />

lfeI. swqy idn roË 18-20 GMty kMm krnf. nfl-nfl kwly bËurg ipqf jI leI rotI tuwk df vI afp nUM<br />

hI ieMqËfm krnf pYNdf. keI vfr ruJyivaF kfrn ipqf jI nUM BuwiKaF hI sOxf pYNdf.<br />

jd nUM QoVf bhuq kMm dI jugq afAux lwgI qF mfVI iksmq nfl pUrf knyzf rIsYÈn dI lpyt<br />

ivwc af igaf. Pyr sB nFloN vwzI ikafmq dI nHyrI, sfzy sB qy AudoN cwlI jdoN myrf vwzf vIrf, myrf<br />

Xfr, myrf msIhf, myrf sB kuwJ hI, myrf bldyv vIrf acfnk bImfr pY igaf. bws do mhIinaF dI<br />

bImfrI ivwc hI lMmf-Auwcf kVI vrgf Èyr juafn isrÌ 54 sfl dI Aumr ivwc hI sdf leI suafh dI<br />

ZyrI ho igaf. jfxoN myrI swjI bFh hI nhIN sgoN myrf qF awD ivcoN ijvyN lwk hI tuwt igaf hovy. jfxoN mYN<br />

AusqoN bÊYr afpxy afp nUM sdf hI aDUrf qy apfihj ijhf smJdf sI. hux ieh stor ijvyN koeI miraf<br />

swp myry gl pY igaf hovy. iewDroN ipqf jI vI jvfn puwq dI mOq nfl BfvyN iblkul tuwt gey sn pr<br />

Ëfihr nhIN sn krdy. bVI hI jLpq qoN hmyÈf kMm lYNdy. sgoN hmyÈf mYnUM hONslf idMdy ik “myry bwcy, hux<br />

rwb df Bfxf mMn ky sbr kr lY. jy Auh idn nhIN rhy qF ieh vI vfihgurU dI imhr sdkf iksy nf iksy<br />

qrHF guËr hI jfxgy. myry bwcVy, hux pUrI qrHF gurU dy lV lwg jf. AusnUM afpxf mMn qy afqmf pUrI<br />

qrHF smrpx kr dy. Pyr sB kuwJ Aus dy afsry Cwz dy. bs Ausdy Èukrfny ivwc jIAuxf iswK lY. dyKIN<br />

qyrIaF sfrIaF muÈiklF afpxy afp afsfn ho jfxgIaF. dyK, mYN ipCly 50 sflF qoN bs ieh hI Aus<br />

dfqy awgy ardfs jodVI krdf afieaf hF ik dfqf jd qfeIN mYN jIAuNdf hF bs mYQoN afpxf nfm qy<br />

ismrn nf KohIN. aYnI syvf mYQoN ËrUr leI jfeIN.” pihlF pihl afp QoVf Auwdm krky dfqy dy ismrn<br />

leI vylf kwZxf pYNdf hY. Pyr kuJ kuJ afdq ijhI bx jFdI hY qy aMq nUM iewk idn afpy AusdI hr vyly<br />

dI Xfd iewk aml ijhf bx jFdI hY.<br />

so iewk idn afpxy pUijaf ipqf jI nUM hI afpxf gurU Dfr ky mYN afpxy Gr ivwc hI rwKy gurU<br />

gRMQ sfihb dI qfibaf ivwc bYT igaf qy Pyr afpdy kys, dfVHI vI mYN rwK ley qy pwg vI bMnxI ÈurU kr<br />

idwqI. jfxoN ieh myrI pihlI CotI ijhI ÈrDFjlI afpxI ivCVI mfqf dI rUh leI sI. jdoN mYN afpxy<br />

pfT krn ivwc lIn huMdf qF ipqf jI nUM bVI hI qskIn imldI. pr kdy kdy hux vI mfqf df Buwl BulyKy<br />

acncyq idwqf hoieaf Èrfp Xfd af jFdf ey - jf myiraf kmilaf puwqrf, mUMh isr muMnvf ky, cMgI BlI<br />

nOkrI nUM lwq mfrI ey qy afpxy gurU qoN bymuwK hoieaf eyN, jf rulyNgf. Èrfp qF Èrfp huMdf hY, kdoN tldf<br />

ey. bs QoVy hI idnF bfad mYnUM kort dy sMmn af gey. sfvI ny myry qy iewk hor nvF mukwdmf Tok idwqf<br />

ik hux iesdy stor dy munfÌy ivcoN awD myry byty nUM idwqf jfvy. ikAuNik ies ny ajy qfeIN cfeIlz swport<br />

dI myry muMzy nUM kdy iewk pYnI vI nhIN idwqI. ipCly 14-15 sflF dy Krcy aqy mUl ivafj pf ky keI<br />

hËfrF zflrF df Krcf myry isr pf idwqf. Aus sfzI sfrI jfiedfd qy vI pUrf afpxf lIan puafAux dI<br />

koiÈÈ vI kIqI, Auh qF cMgf hoieaf sfrf ibËns vwzy BfjI dy nF qy sI.<br />

hux bYiTaF ibTfieaF iewk hor nvIN musIbq sfzy isr qy af peI. hux myrf iewk pYr torFto<br />

(200 iklomItr dI dUrI) qy iewk pYr ipwCy afpxy stor qy rihMdf. kdy afpxy vkIl kol, kdy afpxy<br />

akfAUNtYNt kol jFdf, kdy afh pyprs ilafE, kdy afh purfxIaF stytmYNts kZvfky ilafE, kdy<br />

purfxIaF rsIdF qy kYÈ hoey (ijhVy kdy sonUM byty nUM idwqy sn) cYkF dIaF Poto kfpIaF bYNk ivcoN kZvf<br />

ky prUÌ idE. ies sfrI dOV Bwj ivwc inKsmF stor hor vI Gfty qy jfx lwg ipaf. ipqf jI ivcfry<br />

40


alwg axjfxy mulk dy prfey lokF ivwc iGr ky rih gey. muÌq dI pryÈfnI JwlxI pYNdI. koeI KfxpIx,<br />

sOx dI vI suD nf rhI. AuqoN Kwjl Krfb huMdy puwq dI pryÈfnI vI nf JwlI jFdI. AunHF dy qF hr<br />

vyly rwb awgy ardfs ivwc dovyN hwQ juVy hI rihMdy ik “hY dfiqaf, sfzy qy imhr krIN.”<br />

jdoN kihMdy ny musIbqF afAuNdIaF ny qF iekwlIaF nhIN afAuNdIaF. sfry df sfrf twbr (musIbqF<br />

df) awgV-ipwCV hI quiraf afAuNdf hY. iewDroN pMjfb ivwc alwg pRIqmf dy ivrlfp iBwjy Éq, kdy AucI<br />

AuwcI roNdy kdy awDI rfq nUM Pon ik “ibwly, myry qy musIbqF df phfV tuwt ipaf hY. myrf bwcf XqIm ho<br />

igaf ey. myry pqI df idn idhfVy kql ho igaf ey. ies vyly mYnUM qyrI mdd qy shfry dI sÉq ËrUrq<br />

hY. iewk swcy dosq df bury vkq ivwc kMm afAuxf iewk ieKlfkI PrË vI hY qy myrf qF qyry qy hr qrHF<br />

nfl hwk vI bxdf hY.” iewk qF afny-bhfny mF-puwq dIaF vgfrF nhIN sn muwkdIaF, dUjf pRIqmf aYnf<br />

jËbfqI krky jfxoN blYk myl krdI sI ik myrf mn vI aksr duicwqI ivwc Btkdf rihMdf. kdy kdy<br />

pUrf Aucft ho jFdf. iewk pfsy roË-roË sfvI dy kjIey klyÈF ny, dUjy pfsy pRIqmf df inwq nvF ivrlfp.<br />

AuwqoN kfrobfr dy AulJy Jmyly, jfxoN mYN qF pUrI qrHF nfl Qwk qy awk igaf hovF. hfr ky afpxI bybsI dy<br />

mfry ny afpxy BfjI awgy hwQ KVy kr idwqy. aKIr BfjI nY vI qMg af k bhuq Gfty ivwc hI stor vyc<br />

idwqf. awgoN ijnHF nUM stor vyicaf Auh rwj ky kmIny qy pUry Gfg inwkly. pihlF AunHF dIaF sfzy bkfieaf<br />

pYisaF dIaF ikÈqF tuwtxIaF ÈurU hoeIaF. hOlI-hOlI iblkul hI bMd ho geIaF. Pyr Aultf AunHF sfzy qy<br />

PrOz df kys Tok idwqf ik ienHF ny sfnUM Gfty vflf stor vyc idwqf hY. asIN ies stor dI motI afmdn<br />

dI afs qy afpxIaF pwkIaF nOkrIaF Cwz idwqIaF hn. asIN AuQoN sfrI iËMdgI imlIan zflr kmfAuxy<br />

sI[ [ afid hor keI cfrj sfzy qy Qop idwqy. sfzy vkIl ny AunHF nUM smJfieaf ik “awj qfeIN kdy koeI<br />

iksy DMDy dI sdf leI pwkI syl dI grMtI kr skdf hY? kdy vI nhIN! nfly qusIN pihlF 10 idn stor<br />

ivwc afp nfl bih ky sfrI syl cYk kIqI hY. jy qusIN stor ivwc nvF stfk nhIN pfEgy nf hI gfhkF nUM<br />

vyly isr srivs idEgy, stor afpxy afp qF kdI cwl hI nhIN skdf. qusIN qF aYvyN hI muÌq dI mlfeI<br />

Bfldy ho.” ijnHF dy mn hrfmI qy AuwqoN huwjqF dy Zyr hox Pyr AunHF df qF rwb hI rfKf. Auh ÈrfÌq nfl<br />

kdoN mMndy ny.<br />

myry sB nfloN vwzy BfjI blvMq iskMd jI pyÈy vjoN tIcr sn. iqMn mfstr izgrIaF dy nfl<br />

aYm[ aYz[ vI kIqI hoeI sI. klfsIkl mOsIkI dy sOdfeI sn. mYzolIan aqy vfieln sfjF qy AunHF dI<br />

bhuq muhfrq sI. vwzy BfjI awq dy ÈrIÌ aqy sfAU koml ijhy bMdy sn. hfrt dy pwky mrIË sn. pr<br />

Pyr vI afpdy hT nfl afpdy ieÈt jfxoN ividaf dfn df ÈuB krm krI jFdy sn. AunHF df afAUt afP<br />

d vy jf ky myrI mdd krn dI koiÈÈ kIqI sI pr mYN bYiTaF ibTfieaF AunHF leI iewk nvIN musIbq<br />

KVI kr idwqI. jfxoN hux sfzy gl miraf swp pY igaf sI. kdI myrI vwzI BfbI afny bhfny myrf isafpf<br />

krdI. ivcfry BfjI nUM vI jlIaF ktIaF suxnIaF pYNdIaF. dUjy pfsy sfvI ny myrf jIxf hrfm kIqf<br />

hoieaf sI, qIjf pRIqmf alwg afpxy duKiVaF df rfg alfpdI rihMdI. hr dUjy-qIjy idn Ausdy Éq<br />

afAuNdy rihMdy. ivwc ivc kolYkt kfl ieMzIaf qoN mfr ky “bs ibwly, qUM ikhVI GVI sB kuwJ vycky af<br />

jf. mYN bhuq duKI hF.” pqf nhIN ikAuN sB nUM afpxf hI duK vwzf jfpdf hY, dUjy qF sUlI cVy vI suKI<br />

lwgdy ny. ÉYr myrI ieh roË dI icwcoqfx ny mYnUM burI qrHF nfl buMdlf idwqf. hux ivcfry ipqf jI vI hor<br />

gihrI icMqf ivwc zuwb gey sn ik kI bxUM myry bwicaF df. afKIr iewk idn awk ky vwzy BfjI ny ikhf ik<br />

“ibwly Èfh, hfl dI GVI qF qUM ipqf jI nUM lY ky ieMzIaf clf jf. ieh jfiedfdF dy kys qF sflF bwDI hI<br />

cwldy rihMdy ny. mYnUM pqf hY qUM vI ies vyly mfnisk aqy ÈrIrk qOr qy pUrI qrHF nfl Qwk cuwkf hY qy<br />

ipqf jI vI bhuq Audfs qy icMqq rihMdy ny. Èfied iesy leI quhfnUM donF nUM QoVf bhuq cyNj dI loV hY.<br />

mYnUM jd vI qyrI loV peI qF mYN qYnUM afpy bulf lgFgf. hux qUM ieMzIaf jf ky pUrI qrHF nfl afp rIlYks<br />

krIN qy rwj ky ipqf jI dI syvf krIN. ieQy mYN afpy aOKf sOKf sB sFB lvFgf.” jfxoN mYN vI qF bhfnf hI<br />

Bfldf sI ik ikhVI GVI jf ky afpxI pRIqmf dy duK vMzfvF. jfxoN mYN vI ikAuN vihm pflI bYTf sI ik<br />

pRIqmf nUM rox leI isrÌ myry hI moZy dI loV hY.<br />

hm aksr mOq kI rfh dyKf kIey,<br />

iksI hspqfl kI cfdr my ilpty pVy.<br />

41


ijvyN myrf aihsfs Qwikaf Qwikaf inrfsqf dI iksy zUMGI KfeI ivwc mwlomwlI Dws irhf hovy.<br />

mYnUM koeI bcfAux vflf nf hovy. awj koeI vI myrI soc df hfxI nf hovy. ijvyN mYN ËmIn-afsmfn dIaF<br />

gridÈF ivwc klwm kwlf Btk irhf hovF. iewk hor nmoÈI myry iËhn df bUhf KVkfAux lwg peI.<br />

ikvyN mYN iewk anfQ bwcI mIqI dy prvfn cVfAux leI AusdI mF dy Ëulm sihMdf irhf. jd vI<br />

ikqy myrI axK ies iËwlq qoN bfÊI hox lwgdI qF ieh mfsUm bwcI roNdI roNdI myrIaF lwqF nUM icMbV<br />

jFdI ik “zYzI, mYnUM Cwz ky nf jfeIN” myry pYr AuQy hI jkVy jFdy qy mYN aksr ies DI df vDyry hI qyh<br />

krdf. AusdI hr iËwd pugfAux dI koiÈÈ vI krdf. kdy kdy qF myrf skf bytf mYnUM hrK nfl imhxf vI<br />

mfr idMdf ik “zYz, mYnUM qF lwgdf ik ijvyN mIqI hI quhfzI skI DI hovy qy mYN quhfzf stYp sn hovF.”<br />

Ausy awlHV DI jdoN mYN AusdI afpxI mF dy bdcln nkÈykdm qy cwlxoN roikaf qF Ausy myrI lfzlI DI<br />

ny mYnUM ikhf sI, “sLwt awp, XU afr nft mfeI rIal zYz” ijvyN iksy myry pivqr aihsfs dI gwl qy<br />

krVI cpyV mfrI hovy. Auh vI sfvI dy sfhmxy. awgoN sfvI ny iewk Èbd vI myry hwk ivwc nf boilaf.<br />

ijvyN iksy df inrfdr krnf DI ny mF koloN ivrsy ivwc ilaf hovy. awj mYN afpxy puwq df doÈI mUloN hI<br />

hIxf ijhf ho ky rih igaf. … kfÈ!<br />

iesy qrHF jd kdI mYN sfvI nUM Ausdy awXfÈ mncly rvweIey qoN vrjxf cfihaf, Ausdy inwq nvyN<br />

XfrF nfl pfrtIaF qy jfxf qy Èryafm nÈy ivwc twlI ho ky dyr rfq qfeIN jxy Kxy dIaF bfhF ivwc<br />

JUmxf afid. jy mYN kdI apxwq dy nfqy sfvI nUM smJfAuNdf “dyK BlIey loky, qUM afpxy nfl nfl afpxI<br />

jvfn ho rhI DI dIaF jVHF ivwc vI qyl dy rhI eyN. qUM ikAuN AusnUM vI kurfhy pf rhI eyN. aksr hr<br />

pfrtI ivwc qusIN donoN mfvF DIaF itpsI (ÈrfbxF) jFdIaF ho. qy AuhI quhfzy qmfÈbIn svfrQI dosq<br />

dUjy idn Èryafm msfly lf lf ky quhfzIaF BFq BFq dIaF gwlF krdy ny.” awgoN sfvI iqVky guwsy nfl<br />

Aultf mYnUM hI zFt iPtkfr idMdI, “ieh sfzI aiq mfzrn knyzIan hoeI susfeItI ey. qUM vI GtIaf<br />

Elz PYÈn mYn qy qyrI soc vI qyry vFg GtIaf qy rUVHIvfdI hY. mYN qF qyry nfl qF ivafh krvfieaf sI<br />

ik qUM bMbeI iÌlm ieMzstrI df iewk hIro hYN. qUM aYzvFs qy rMgIn imËfj hovyNgf. iekwTy roË rfq nUM<br />

dfrU pIaf krFgy qy inwq nvIN izsko pfrtI qy jf ky afpxIaF rfqF rMgIn qy husIn kiraf krFgy. qUM qF<br />

mUloN hI iksy gurUduafry df BfeI inkilaf. mYnUM qF mOjI Xfr hwbI (Ksm) cfhIdf sI. qUM qF sfzf ipE<br />

bx ky sfnUM afpxI glI sVI BfrqI siBaqf dy BfÈx idMdf hYN. nsIhqF qF mYN kdy afpxy sky ipE<br />

dIaF nhIN suxIaF, qUM kI cIË hYN. bs qUM afpxI aOkfq ivwc irhf kr. smJy. mYN afpxI bOs afp hf”.<br />

asl swt AudoN hI vwjdI hY jdoN koeI quhfzf afpxf KUn hI quhfzy mUMh qy cpyV mfry. jdoN sfvI<br />

dI afpxI 15-16 sflF dI awlHV DI mIqI pUrI vYlx ho geI. hr qrHF dy nÈy pwiqaF ivwc pUrI zrwgI ho<br />

geI qy inwq nvyN kfly gory qy dysI XfrF nfl keI keI rfqF GroN gfieb rihx lwgI qF iewk idn sfvI<br />

ny duKI ho ky afpxI DI mIqI nUM zFitaf ik “qUM ieh kI lwCx PVy ny? Ébrdfr, jy awgoN qoN kdy GroN<br />

bfhr rhI jF aijhy kukrm kIqy.” guwsy ivwc mfry sfvI dy QwpV df jvfb mIqI ny awgoN QwpV nfl hI<br />

idwqf qy pUry roh ivwc ikhf “ sLwt awp, XU blwzI, stUipz mMm, qUM ikhVy mUMh nfl mYnUM awj tok rhI eyN.<br />

pihlF qUM apfxy kukrmF qy JfqI mfr. qUM myry leI ikhVI akjYNpl sYt kIqI hY!” Aus idn sfvI bVI<br />

hI roeI, ipwtI qy kurlfeI.<br />

iesy qrHF nmoÈIaF dy juVy qFqy nfl iewk hor sfvI dI myry nfl kIqI purfxI iËafdqI Xfd af<br />

geI. BFvyN lflc, eIrKf, svfrQ, kRoD sfvI dy Kfs gux sn, aYnI Ktfs-kuVwqx dy bfvjUd vI myry<br />

mF-ipE ny afpxI CotI nUMh sfvI pRqI pUrI mmqf iBwjy slIky nfl hr Ègn dI rIJ lfhI. AusnUM afpxI<br />

ivwq muqfibk do iqMn sony dy mihMgy mihMgy sYt pfey qy pMj swq vDIaf sUt qy sfVIaF afpxy puwq dI brI<br />

bxfky pMjfbo nfl lY ky afey qy mF ny bVI iÌrfK idlI nfl ikhf “cwl hAU myry puwqrf, jfx dy guwsy<br />

igly. hY qF qyry puwq dI mF qy sfzI nUMh.” mF ipE ivcfry afp cwl ky Ausdy sfrf gihxf Gr dy ky afey.<br />

Ausdy durivvhfr dy bfvjUd vI AunHF hmyÈf aMqly sfhF qIk ienHF sfiraF dy suwK qy smiqaF leI rwb<br />

awgy ardfsF hI kIqIaF. kdy koeI mMdVf Èbd mUMhoN nhIN kwiZaf. kdy mfpy kumfpy nhIN huMdy. sdf hI<br />

ies kOl nUM pfilaf. ies dy Ault Aus mYnUM jo ieko iewk muMdrI mMgxI vyly pfeI sI. Auh qF Aus pihlI<br />

lVfeI dy hly ivwc mYQoN luhf leI sI. jo sB nfloN vwD Èrmnfk hwqk vflI Aus gwl kIqI sI. iewk nIly<br />

rMg df nON ku zflrF df trYk sUt hoxf ey jo Aus kdy iksy lwgI syl qoN lY ky mYnUM idwqf sI. Èfied ieh<br />

42


Ausdf myry leI pihlf qy afKrI qOhPf sI. sfzy afpsI irÈqy vFg ies trYk sUt dI hflq vI Ksqf<br />

ho cuwkI sI.<br />

mYN keI dr Btk-Btk ky afKIr afpxy iewk bcpn dy Xfr pfl sYxI kol jf zyrf lfieaf.<br />

pfl sYxI bVf hI mn mOjI qy Pwkr iksm df XfrF df Xfr sI. Ausdy CVfsqfn ivwc koeI nf koeI<br />

Buwilaf Btikaf, kdy koeI nvF, kdy koeI purfxf jF koeI myry vFg rMn nfl lV ky pnfh lYx afieaf<br />

hI rihMdf. Kfx-pIx dy ÈOkIn bMidaF nfl pfl sYxI dI kuwJ vDyry bxdI sI pr mYnUM Aus afpxy iÌlmI<br />

Buws krky afpxy Gr ivwc Kfs apxwq vflI jgHf idwqI hoeI sI. mYnUM ipafr nfl jF qF Auh bMbeI df<br />

bfbU kihMdf jF kdy-kdy iswDf hIro vI kih Cwzdf. aYqvfr df idn sI. sfrI cMzfl cOkVI ivwc kfÌI<br />

gihmF gihmI sI. sfry afpxI-afpxI cfh dIaF cuskIaF nfl-nfl myrIaF iÌlmI srgrmIaF df vI<br />

afnMd mfx rhy sn.<br />

acfnk sfvI pqf nhIN ikwQoN puwCdI puCfAuNdI AuQy afx DmkI. pihlF afAuNidaF hI Aus Ëor<br />

Ëor dyxI pfl sYxI dy ÌlYt df drvfËf BMnxf ÈurU kr idwqf qy AucI-AuwcI bolx lwg peI. sfry aFZIguaFZI,<br />

gory, kfly qy dysI, cIny, kOrIzor ivwc KVky qmfÈf dyKx lwg pey. pihlF qF aMdr vVidaF hI<br />

ivcfry pfl sYxI dI sfvI ny cMgI lfhpfh kIqI ik “qUM ieQy kI kMjr Kfnf lfieaf ey! sfry torMto Èihr<br />

dy muÈtMzy ieQy iekwTy krky ibTfey ny. qYnUM Èrm nhIN afAuNdI rMnF dy GroN kwZy inkMmy ÉsmF nUM afpxy<br />

Gr rwKx df qUM Tykf ilaf hoieaf ey.” pihlF pihl qF pfl ivcfr jI, jI BfbI jI krky qrly imMnqF<br />

ijhIaF krdf irhf ik “BfbI jI, qusIN ieQy aYnI AucI-AucI rOlf nf pfE, plIË ieQy sfry ieMzIan df<br />

jlUs nf kwZo.” pr BUqrI sfvI ikwQoN mMny. sfvI jfx buwJ ky pfl sYxI nUM prvok (guwsf duaf ky) kr<br />

rhI sI ik guwsy ivwc af ky Auh myry qy hwQ cuwky qF mYN awgoN klyÈ KVf krky puils nUM kfl krF qy ienHF<br />

sfiraF df mwkU TpfvF, nhIN qF Gwto Gwt myry klyÈ qoN zrky pfl sYxI mYnUM (blbIr) nUM GroN kwZ dyvy.<br />

Aultf pfl sYxI ny sfvI nUM DmkI idwqI, plIjL CyqI myry apfrtmYNt coN cly jfE, nhIN qF mYN puils<br />

bulfAuNdf hF,” ieh sux ky sfvI QoVI ijhI iTTMbrI. Pyr pfl sYxI AusnUM drvfiËAuN bfhr kwZky,<br />

afpxf aMdroN drvfËf lf ilaf. jdoN Auh bfhr KVky gMd bkxoN nf htI qF pfl ny mYnUM bynqI kIqI<br />

“plIË blbIr jI, ieh quhfzf GrylU mfmlf hY. byhqr hY jy qusIN afp bfhr jf ky mfmly nUM afp<br />

nijwTo.” awk ky mYnUM bfhr afAuxf hI ipaf. sfvI nUM mYN ijMnF vI cuwp krfAux dI koiÈÈ krdf, Aus jfx<br />

ky hor AuwcI cIk ichfVf pfAuxf ÈurU kr idwqf. mYnUM rwj ky Èryafm Aus gMdIaF gflF kwZIaF. jfxoN Aus<br />

mYnUM kwKoN hOlf kr idwqf hovy. kuwCV cuwikaf sonUM bytf alwg AucI AuwcI roeI jfvy. Èfied iesy leI sfvI<br />

AusnUM nfl lY ky afeI sI ik lokF dI AusnUM hmdrdI iml sky qy mYnUM hor vI duÈt, kmInf sfibq kr<br />

sky. bs mYN qF iewk vwzy gunfhgfr vFg bfr bfr Aus awgy hQ joVI jFdf sI ik “sfvI plIË rwb dy<br />

vfsqy ÈFq ho jf. afpxf qy sfrI ieMzIaf ibrfdrI df jlUs nf kwZ.” pr Auh qF guwsy ivwc jfxoN afpxy<br />

kwpiVaF qoN bfhr hoeI ny mYnUM vI kwpVy lfhux qy mËbUr kr idwqf. khy, “lfh myrf lY ky idwqf trYk<br />

sUt. mYnUM nhIN pqf, bs huxy ieQy hI lfh dy.” kihMidaF kihMidaF Aus ny myry gl ipaf top plF iCnF<br />

ivwc iKwc-iKwc ky lIro-lIr kr idwqf qy mYN aiq inmfixaF vFg iekwlf aMzrvIar pfeI kYlIzor ivwc<br />

isr nIvF krky KVf sI. bfhr KVy sfry lok myry qy hws rhy sn. sfvI jFdy-jFdy ieh kih geI sI<br />

“vyKIN kMjrf, kuwiqaf, kmIinaf, jdoN mYN ies lIrF hoey trYk sUt nfl afpxI kfr sfÌ kIqI qF myry<br />

klyjy nUM TMz pAU.” ivcfry sonUM byty nUM EdF hI roNdy nUM GsItdI jf rhI sI qy Ausdy mUMh ivcoN AuvyN hI<br />

Ëihr dI Jwg izwg rhI sI. jfxoN awj vI Èrfp myry isr cVky bol irhf hovy. ijsdf sMqfp myry BYx<br />

BrfvF nUM vI nfl-nfl hMZfAuxf ipaf hovy. ijvyN AunHF nUM myrI mdd krn df dMz iml irhf hovy.<br />

qkrIbn swq sfl stor vflf mukwdmf cwldf irhf. ijvyN asIN kfmDynu gAU mfqf dy Guwtky isMG PVy hox<br />

qy dUjI pfrtI ny afpxy pUry qfx nfl pUMC iKwcI hovy qy dovyN pfsy dy lflcI qy luwcy vkIl afrfm nfl<br />

afpxIaF apxIaF duwD dIaF bfltIaF BrI jFdy hox. donoN vkIl donF pfrtIaF qoN lwK lwK zflr aYvyN<br />

zkfr gey. donF hI pfrtIaF df pUrf Qwlf lwg igaf. stor iksy dy vI hwQ nf afieaf. styr qy sdf<br />

leI kurkI df qflf lwg igaf.<br />

iesy qrHF sfvI vfly mukwdmyN ivwc jdoN myry vkIl ny ipClIaF sfrIaF gwlF qy rsIdF, pyaz<br />

cYwk dIaF Poto kfpIaF, myrf hux df bYNk bYlYNs, stor dy sfry kfgËfq qy myrI mOjUdf Ksqf hflq bfry<br />

43


dwisaf qy 8-9 vgfh myry hwk ivwc Bugqfey qF jwj nUM sfrI gwl df cfnHx ho igaf. iesdy Ault sfvI<br />

kol Aus vyly kroVF dI afpxI jfiedfd qy lwKF zflr bYNk bYlYNs sI ijsnUM Ausny afpxI irtn irport<br />

ivwc kort qoN Cupfieaf sI qy myry qy afrop vI lfieaf sI ik iesny mYnUM awj qfeIN cfeIlz swport vjoN<br />

iewk sYNt vI nhIN idwqf. jd jwj sfihb ny donF pfisaF df pUrf vyrvf ilaf qF jwj sfihb ny Aultf<br />

sfvI nUM JUT aqy Prfz dy kys ivwc cfrj krky sfvI nUM BfrI Ëurmfnf pf idwqf. ijs idn ijs vyly mYN<br />

ieQy kort ivwc ies mukwdmy dI qfrIK Bugq irhf sI, Ausy hI idn ieMzIaf ivwc myry ipqf jI dI aMiqm<br />

sMskfr krn dIaF, bygfny lok iqafrIaF kr rhy sn. kort dI kfrvfeI muwkI hI sI jfxoN myry sbr<br />

df bMnH tuwt igaf hovy. myrIaF kort rUm ivwc hI DfhF inwkl geIaF. jd jwj sfihb ny myry vkIl nUM<br />

myry ieAuN AuwcI-AucI vwzy BfjI dy gl lwg ky rox df kfrn puwiCaf qF myry vkIl ny dwisaf, “ jwNj<br />

sfihb, awj hI blbIr iskMd dy ipqf jI cwl bsy hn .” qF jwj ny ikhf, E, afeI aYm sOrI im:<br />

iskMd!” Pyr jwj sfihb ny qurMq sfvI nUM afdyÈ idwqf “PLfr dI syk afPL hXUmYintI,ijnHy vI ies vyly<br />

kort ivwc hn, asIN sfry iewk imMt leI KVy hovFgy,PLfr ihwlL PLfdrjL sol” AunHF sfiraF ny iewk imMt<br />

leI myry svrgvfsI ipqf leI ivdyÈ ivwc KVy ho ky jfxoN sfrI mnuwKqf df isr Auwcf kr idwqf hovy.<br />

bfhr inkl ky sfry duicwqI ivwc cuwp hI Dfr gey ik hux ies nUM kys ijwqx dI vDfeI dyeIey ik iesdy<br />

ipqf jI dy pUry hox df aÌsos krIey. asIN dovyN Brf awj qfËy qfËy XqIm hoey sB awgy isr JukfeI KVy<br />

sF. ipCly vIh sfl qoN byty dI Èkl qwk nhIN dyKI. BFvyN Ausdy leI awj qFeI mukwdmy Bugq irhf hF.<br />

AusdI iewk vfrI mYnUM zYzI kihx dI afvfË nUM mYN qrsdf irhf hF qy qrsdf hI rhFgf. hux qF Ausdf<br />

ivafh vI ho igaf ey. suK nfl awgoN Ausdy do bwcy vI hn. iewk hI Èihr ivwc rih ky vI asIN iewk dUjy<br />

leI ajnbI hF. kdy sfvI ny ikhf sI ik “awj mYN afpxI ihwk dy Ëor nfl qYQoN afpxf bwcf Koihaf hY.<br />

vyKIN kMjrf, mYN qyry hI ÉUn qy qyry hI bwcy dy iËhn ivwc hOlI-hOlI aYnf Ëihr BrUMgI ik Auh kdI qyrI<br />

Èkl qwk dyKxf gvfrf nhIN krygf. qyrI lfÈ nUM moZf dyxf qF dUr dI gwl hY, Auh qyrI lfÈ qy Quwkxf<br />

vI afpxI qOhIn smJygf.” so sB dI afpxI afpxI soc hY. jo sfvI ny kdI ikhf sI swc kr idKfieaf.<br />

so awj vI mYN apfxy byty aqy Ausdy sfry pirvfr leI roË ardfs jodVI krdf hF, “hy dfiqaf, ijQy<br />

vI vsy myrf bwcf sdf ÉuÈ qy cVHdIaF klF ivwc rhy. afmIn.” BFvyN mYN afp Aus Èrfp df sMqfp<br />

hMZFAuNidaF hMZfAuNidaF Qwk ky cknf cUr ho cuwkf hF. vYsy vI hux Aumr df afKrI pVfa af igaf hY.<br />

hr roË, hr sfh afpxI mOq AuzIkdf hF. hr vyly dfqy awgy afpxy leI iehI ardfs krdf hF ik<br />

“dfiqaf, myry qy krm krI. mYnUM cldf iPrdf hI cwk leIN. kdy iksy df ajf nf bxfeI. ikAuNik mYnUM<br />

iekwly nUM qF koeI pfxI dyxf vflf vI nhIN.”<br />

44


guV<br />

guV sfzI siBaqf, sMskfr, BfeIcfry aqy roË mwrf dI iËMdgI df axivCVvF aMg hY. iesdI<br />

sFJ sfzIaF rsmF, irvfjF Kfs krky sfzIaF KuÈIaF nfl pUrI qrHF guVwq hY. koeI vI inwkI qoN inwkI<br />

KuÈI hovy qF sfzy mUMhoN afp muhfry hI inwkl jFdf hY ik BfeI guV vMzo jI. ieh vwKrI gwl hY ijAuN ijAuN<br />

sfzf siBafcfr inwKVdf igaf guV dI imwTq ny keI qrHF dIaF imTfeIaF, kyk, pystrIaF, cfklytF,<br />

tfÌIaF aqy keI qrHF dy ÈrbqF afid nUM jnm idwqf. jfxoN awj imwTy ibnHF sfzf sfrf jgq aDUrf qy<br />

iPwkf hY. jfxoN awj imwTy dI aYnI vDI qFG ny PuwlF-ÌlF, sbËIaF dy nfl-nfl ivcfrIaF mwKIaF df<br />

Èihd vI nhIN bÉiÈaf. hux iesdI vwDdI Kpq nUM pUrf krn leI bVIaF bVIaF KMz imlF hoNd ivwc af<br />

geIaF ny.<br />

hOlI-hOlI imwTy df svfd sfzI iËMdgI ivwc ies kdr Guilaf ik hux asIN isrÌ rsnF dy<br />

suafd qwk hI sIimq nhIN rhy sgoN imwTq sfzIaF qÈvIaF df vI aMg bx geI ey. ijvyN kMn rs nUM hI<br />

lY leIey, bVI hIi mwTI bfxI hY, bVf hIi mwT bolVf hY, ikMnf imwTf sMgIq hY, ikMnI imwTI lorI, ikMnI<br />

imwTI nINd, ikMnIi mwTI Xfd, ikMnI imwTI pury dI vf peI vwgdI ey. pqf nhIN kI kI ies imwTq nfl<br />

juiVaf hY. Èfied iesy leI sfzy mhfn rihbr bfbf nfnk jI df amr kQn hY jo dunIaF dI hr<br />

swcfeI qy BfrU hY, qy BfrU hI rhygf ik,<br />

imwTq nIvIN nfnkf,<br />

gux cMigafeIaF qwiq]<br />

iesy qrHF guV vFg afpxI ÈÉsIaq inKfr ky afpxy afp nUM Au-wcf qy suwcf AuBfrn leI pqf<br />

nhIN ikhVIaF ikhVIaF GflxF afpxy ipMzy qy GflxIaF pYNdIaF ny. sUeI dy nwky ivcoN afpxy mncly<br />

hfQI vrgy mn nUM lMGfAuxf pYNdf hY. qF jf ky nfmVy dI tIsI qy bMdf phuMcdf hY qy Pyr ies tIsI qy sdf<br />

ibrfjmfn rihx leI, Aus bMdy nUM hr pl hr sfh XqnÈIl rihxf pYNdf hY.<br />

iesy qrHF gMny qoN guV bxn dI krVI ikiraf bfry mYnUM afpxf bcpn Xfd af jFdf hY jdoN mYN<br />

msIN 9-10 sflF df msUmVf ijhf bwcf sI. qIjI jF cOQI ivwc afpxy hI ipMz dy pRfeImrI skUl ivwc<br />

pVHdf sI. Èfied mYN afpxy mF bfp qy BYx BrfvF qoN dUr iekwlf hI afpxy qfieaf jI kol ipMz ivwc<br />

rihMdf sI. Br isaflF dI ruwq sI. iblkul sfzy Gr dy sfhmxy vwzy sfry bfVy ivwc vylxf (klHfVI)<br />

gwizaf hoieaf sI. vylxy dy nyVy hI iewk vwzf sfrf kfinHaF dI Cwq vflf vwzf sfrf Zfg bixaf hoieaf<br />

sI. ijsdy iewk pfsy vwzf sfrf rs df kVfhf vwzI sfrI BwTI qy rwiKaf hoieaf sI. ies BwTI dy iewk<br />

pfsy Au-wcI ijhI DUMaf inklx leI icmnI bxI hoeI sI. dUjy pfsy zUMGf ijhf toieaf mwt ky, BwTI QwlHy<br />

Jokf sfVn leI kVHfhy Qwly do ku Puwt afkfr df iewk mGorf rwiKaf hoieaf sI. iblkul kVfhy dy kol do<br />

vwzy vwzy lwkV dy gwZ (vwzy sfry Qfl vrgy) pey huMdy sn. ijnHF ivwc gfVf gfVf qwqf qwqf guV pf idMdy<br />

sn qy KflI kVfhy ivwc iekwTI kIqI rs PtfPt Auzyl idMdy sn. ijnIN dyr ivwc muVky rs Aublx<br />

lwgdI. gMZ ivwc ipaf guV QoVf afTr jFdf qy Pyr AusdIaF iksy ivCy kwpVy Au-wqy iksy lwkV dI bLxI<br />

rMbI numf PwtI nfl CotIaF CotIaF pyÈIaf lfhI jFdy. hr ielfky df guV bxfAux df afpxf afpxf<br />

aMdfË huMdf hY. koeI CotIaF CotIaF pysIaF pfAuNdf hY, ikqy iqMn iqMn ikwlo dIaF pylIaF bxfAuNdy. iesy<br />

qrHF rs inKfrx dy vI afpxy afpxy qrIky ny, keI qF iswDf qy cflU kMm krdy, bs imwTf soZf pf ky<br />

guV nUM icwtf kr lYNdy jo Kfx ivwc rqf vI suafd nhIN sI idMdf. ikqy ikqy vDIaf Gr Kfx leI guV<br />

bxfAux vfly inKfr vjoN suwkIaF iBMzIaF dy suwky pOdy AubldI rs ivwc pf idMdy qy guV gfVy sony rMg df<br />

bxdf jo keI-keI sfl AuvyN hI sÉq qy inwGr rihMdf qy iesdf kx vI AuvyN hI suafdlf rihMdf. pr<br />

qwqf-qwqf guV iksy ipwpl dy pwqy puaf ky jF iksy iÈÈry dy pwqy qy Kfx df iewk afpxf hI suafd hY.<br />

Kfs krky pyNzU vrg dy lokF leI qF suafd sfrI dunIaF dIaF imTfeIaF qoN ikqy Au-wqy hY. iesdI<br />

imwTq dI iewk afpxI hI lwËq hY. jfxoN guV dI imwTI Xfd awj vI mUMh ivwc afpxI imwTq rs Gol idMdI<br />

hY. BFvyN awj kwl 50 sfl dI Aumr dy 80% vzyiraF nUM zfktr kihMdf hY, “quhfzy leI guV Kfxf<br />

Ëihr dy brfbr hY.” pr koeI vI asl pMjfbI guV Kfxo nhIN tl skdf BFvyN kfl tly nf tly. Èfied<br />

iesy leI pMjfbIaF ies khfvq nUM ajHy qfeIN jIAuNdf rwiKaf hY ik “iek vfr guV rwb kol afpxI<br />

Ìirafd lY ky igaf ik rwbf mYnUM ikAuN qusF aYnf imwTf bxfieaf. sB mYnUM KfAux nUM hI pYNdy ny. koeI<br />

45


nhIN bÉÈdf. awgoN rwb ny vI hws ky ieh hI ikhf sI, jf, cilaf jf, nhIN qF myrf vI qYnUM (guV) Kfx nUM<br />

jI kr afieaf ey.” Èfied iesy leI iksfl qy kfmy vIrF df guV awDf vYD hY. jyT hfV dIaF vfZIaF dy<br />

imwtI, afty qy Qkfn df qoV vI guV hI huMdf hY. iesy qrHF poh mfG dI isaflI TMz df qoV vI guV hI<br />

huMdf hY.<br />

awj vI Aumr dy Zldy prCfivaF hyT vI kdy kdy knyzf bYiTaF, Kfs krky rfq dI rotI qoN<br />

guV dI inwkI ijhI roVI KFidaF KFidaF guV dI gMny qoN guV bxn dI krVI Gflxf mYnUM ihlUx ky rwK<br />

idMdI hY. BFvyN ieh myrf bcpn df anuBv sI jo mYN afp pfly ivwc Tr ky kdy mihsUs kIqf sI. ikvyN mYN<br />

TridaF TridaF vylxy kyOl pey CotY ijhy toey ivwc bihky afpxy inwky inwky hwQF nfl vylxy ivwc gMny<br />

lFidaF mihsUisaf. ikvyN gMinaF dI BrI ivcoN iewk iewk gMnf iKwc ky gMny mgr gMnf aVfeI jfxf.<br />

kdy-kdy iqMny qoN vwD cfr gMny lwg jfx qy ivcfry pÈUaF df byloVf Ëor lwgdf. nfl-nfl rs vflf BFzf<br />

Brn qoN pihlF dUijaF nUM sucyq krnf. kdy-kdy dUjy pfsy pey pCIaF dy vwzy Zyr nUM (gMinaF df Pok)<br />

lFBy krn leI rOlf pfAuxfy. kdy CFgy (gMny dy pwqy lfh ky) hoey gMinaF dI hor BrI leI rOlf pfAuxf.<br />

kdy-kdy afpxy QF qy dUjy bMdy nUM ibTfAux leI qrly pfAuxf. kdy kihxf mYnUM mUq afieaf hY. kdy<br />

kihxf mYN hux afpxy skUly vI jfxf hY. ijvyN sfry hI jfx ky suxI-axsuxI krky Gys ijhI vwt jFdy<br />

hox. kdy-kdy afpy hI afpxI vËd ivwc af ky socF dy zUMGy vihxf ivwc bih jfxf ik gMnf ivcfrf<br />

afpxy ikhVy kIqy mfVy krmF dI sËf Bugq irhf hY. pihlF jVF qoN vwizaf jxf Pyr isr klm krnf<br />

Pyr hwQ pYr CFgy jfxy Pyr afpxIaF CotIaF CotIaF jIAuNdIaF awKF nfl toto toty ho ky igwT hwd zyZ<br />

igwT dIaF porIaF bxky jIAuNdy jIa ËmIn ivwc zUMGf dwibaf jfxf Pyr afpxI hsqI nUM mUloN Éfk krky<br />

muVky puMgrnf qy Pyr DuwpF qy kwkr sihk ky jvfn hoxf qy Pyr afpxy afp nUM imMJy rs nfl Br lYxf.<br />

iPr iehI imwTy rs ny ivcfry gMny dI jfn KO bxnf. jfxoN muwZoN-muwZ AuhI sfry isqm afpxy ipMzy qy sih<br />

ky iPr qoN inrdeI vylxy ivwc pIiVaf jfxf. rs dI afKrI bUMd qwk ipMzy ivcoN incoVI jfxI. muVky<br />

inmfxIaF pCIaF iewk vfDU ijhf Zyl bx ky keI -keI idn Duwpy sVnf. ieQy hI isqmF df aMq nhIN,<br />

AunHF ivcfrIaF pCIaF nUM apxI hI rwq nUM kuV-kuV ky gfVHf krn leI muVky Ausy BwTI ivwc sVnF blxf<br />

pYNdf. iesy qFqy ivwc gMny ivcfry nUM guV bxn qFeIN afpxf vjUd sfVky suafh krnf pYNdf. qF jf ky guV<br />

nUM hrmn ipafrf hox df mfx imldf.<br />

guV nfl myrI aYnI nyVqf hox df vI iewk vwzf kfrn hY. awj vI jdoN mYnUM Auh vfikaf Xfd<br />

afAuNdf hY qF mYN kMb ijhf jFdf hF. jdoN mYN cOQI jmfq ivwc afpxI hI ipMz dy skUl ivwc pVHdf sI,<br />

iewk idn myry nfldy grIb sihpfTIaF mYnUM iewk qrlf ijhf pfieaf ik “ibwly, quhfzy qF Gr df guV<br />

hY. iksy idn sfnUM rwj ky guV qF Kuaf dy.” mYN vI lor ivwc afey ny AunHF nUM hfmI Br idwqI. so iewk idn<br />

awDI CuwtI nUM mYN Gr afieaf. GridaF qoN corI iewk vIh syr vflf KflI kwtf (awDI borI) lY ky Grdy<br />

hyTly dlfn (gudfm numf kmrf) ivwc jf viVaf. iPr ibnF iksy KVfk kIiqaF mYN vwzy sfry guV vfly<br />

BVoly df Zwkx lfh ilaf. Pyr bVI muÈikl nfl Aus moty iZwz vfly BVoly nUM afzy Au-wqy lY ky mYN BVoly<br />

dy mUMh qfeIN phuMicaf. awgoN mfVI iksmq nfl guV BVoly ivwc kfÌI nIvF krky ipaf sI. mYN iksy qrHF<br />

kwtf aMdr suwt ky guV Brnf cfihaf. bs myrI bdimsmqI kih lvo iesy iKwcoqfx ivwc myrIaF hyToN<br />

lwqF cuwkIaF geIaF qy mYN isr Bfr BVoly ivwc igr igaf. bQyry inklx dy Auprfly kIqy, pr ikqoN vI<br />

hwQ nhIN sI pYNdf. bVf Au-wcI-Au-wcI roieaf kurlfieaf. iksy ny vI myrI afvfË nf suxI. aMq nUM BVoly<br />

dy huwsV ivwc byloVf Ëor lf lf ky myrf aMg-aMg ZYlf pY igaf. awKF ivwc ÉUn Auqr afieaf. jfxoN mYN<br />

Au-wkf hI awDmoieaf ijhf ho igaf hovF. ijvyN muVky mF dy pyt ivwc myrf grB avsQf vflf hfl ho<br />

igaf hovy. hux vI sfh muwky ik hux vI myry sfh muwky. awj Pyr iesy iKwcoqfx ivwc mYnUM gMny qoN guV dy<br />

sfry sÌr df aihsfs hoieaf.<br />

Pyr pqf nhIN ikvyN qy ikwQoN rwb bxky myry qfieaf jI bOhV gey. kudrqI hI qfieaf jI dI<br />

pOVIaF cVHn qoN pihlF Aus KuwlHy gudfm dy cpty drvfËy qy pY geI. Pyr jfxoN Auh guwsy ivwc Au-wcI-AuwcI<br />

boly hox ik “hyTly gudfm dy sfry drvfËy cupwt KuwlHy pey ny. jo koeI pÈU jF kuwqf-ibwlf aMdr vV<br />

jFdf qF? “kihMdy-kihMdy drvfËy kol jf ky Auh drvfËf ByVn hI lwgy sn ik mYN pUrf qfx lf ky iewk<br />

lyr ijhI mfrI. pihlF qF qfieaf jI QoVY qRbky qy Pyr QoVf aMdr vVky boly, “kOx qy ikhVf hY beI?<br />

46


“ikAuNik cfry pfisEN bMd gudfm hox krky bfhr nfloN aMdr kuwJ iËafdf hI hnHyrf sI. jfxoN hOlI-hOlI<br />

Pyr qfieaf jI nUM kuJ-kuJ JOlf ijhf idKx qy suxn lwg ipaf. hux mYN pUrf qfx lf ky vI Au-wcI ro<br />

nhIN sI sikaf. bs mfVf ijhf zusk hI sikaf. BVoly df nyVy af ky qfieaf jI nUM myrIaF QoVIaF<br />

ijhIaF lwqF nËrIN peIaF. AunHF AuQoN hI rOlf pfieaf “CyqIN-CyqIN afE, koeI BVoly ivwc igr igaf<br />

ey.” aYny nUM qfeIaF ny bfrHI ivwc KVky rOlf pfieaf “vy BfeI moqI qy virafm isaF, CyqIN hyTly gudfm<br />

ivwc jfE, koeI BVoly ivwc igr igaf ey.” PtfPt sfry iekwTy ho gey. BVoly kol iewk mMjf zfihaf qy<br />

mMjy qy cVky mYnUM bfhr kwiZaf. “hfey, ieh qF afpxf ibwlf hY. ieh BVoly ivwc ikvyN izwg igaf. iksy<br />

ny jfx ky qF nhIN suwitaf.” iewk ny ikhf “pihlF iewk dm muMzy nUM bfhr hvf hfry lY jfE, Pyr CyqI<br />

iesdy mUMh qy TMzy pfxI dy iCwty mfro. ies dy mUMh ivwc pfxI pfE.” koeI khy “CyqI iesdy hwQF-pYrF<br />

dIaF qlIaF Jwso, hfly nbË cwldI hY. qUM kfkf nfldy ipMzoN vYD qylU rfm nUM afpxy sfeIkl qy CyqIN-<br />

CyqIN lY kI hI afvIN.” iewk bËurg ny ikhf “Èukr hY vfihgurU df sohx isaF, muMzy bwc igaf. jy qUM nf<br />

afAuNdf muMzf qF igaf ik igaf sI. kuwJ ipCly jnm df ilwqf idwqf kMm af igaf.” iewk hor isafxf<br />

afKy “muMzy dy isr ivwc sfrf ÉUn Auqr afieaf hY. jd qfeIN vYD jI nhIN afAuNdy iksy qrHF muMzy nUM pYrF<br />

Bfr ibTfky iesdy isr ivwc kosf kosf iGE Jwso. iksy qrHF pYrF vflf ÉUn dOrf kry.” gwl kI ijMny mUh<br />

Auny hI totky qy Auny hI ielfj. AuDr ipMz dI buVIaF ny alwg afpxf rfm rOlf pfieaf hoietf sI. koeI<br />

buVI khy ik ieh muMzy qy qF ËrUr koeI gRih afieaf hoietf hY. myrI mMnoN qF ies nUM iksy isafxy nUM ËrUr<br />

pr ËrUr idKfvy. iewk Pwty kuwtxI ijhI buwZI khy “nIN BfgvMqIey, jy muMzy nUM koeI nIm kIm ho igaf qF<br />

sfrI Aumr df klMk Kwt lvoNgy. ibgfnI amfnq hY. iesnUM muVky Èihr iesdy mF-ipE kol Cwz afE.”<br />

Pyr qfieaf jI ny ivcoN hI buVIaF nUM dbkf ijhf mfiraf, “cuwp kro, jo aijhf hI afvf-qfvf bkxf ey<br />

qF afpxy afpxy GrIN clIaF jfvy.”<br />

aYny nUM inMmf iewk aDwKV ijhy vYD qylU rfm nUM nfl lY ky af igaf. vYD jI ny afAuNidaF hI<br />

pihlF myrI nbË tohI qy ikhf “hfly vI nbË bVI zUMGI qy DImI cwl rhI hY. sohx ishF, jy rqf hor<br />

dyr ho jFdI qF smJo muMzf igaf sI. hux mYN af igaf hF. qusIN rqf iÌkr nf krnf. bs mUloN rwb nf<br />

ruwisaf hovy. bMdF qF mYN Xmrfj dy jbfiVaF ivcoN kwZ ilafvF.” iewk ny hor qylU rfm nUM PUk Ckf idwqI,<br />

“aYvyN qF nhIN ipCly qIh sflF qoN lfgly Gwto-Gwt 40 ipMzF dy lok vYD qylU rfm jI nUM jfxdy.” iewk ny<br />

qF gl isry hI lf idwqI “aYvyN qF nhIN vwzy-vwzy zfktr vI vYD qylU rfm jI df lohf mMndy ny.” qylU<br />

rfm jI ny Ërf JyNp ky ikhf “sB Aus dfqy dI bÉÈI ÈÌf hY. bMdf bMdy dy kMm af jfvy. ieh Ausdf krm<br />

hY.” gwlF kridaF Aus mYnUM afpxIaF iqMny puVIaF Kuaf idwqIaF. Pyr mYnUM Ausny iksy cor vFgr mMjy<br />

nfl bMn ky iswDf pYrF Bfr KVf kr ilaf qy nfl hI iksy Kfs qyl nfl myrIaF hwQF pYrF dIaF qlIaF<br />

Jwsx leI ihdfied dy idwqI qy ikhf “ies bwcy nUM Gwto-Gwt do GMty sOx nhIN dyxf qy iPr bfad ivwc<br />

isr Au-wcf krky BfvyN suaf dyxf. agly 24 GMitaF ivwc sohx ishF, muMzf qyrf nO br nO ho jfeygf.”<br />

Pyr sfiraF ny qylU rfm jI df vfvHf guxgfx kIqf. Pyr qfieaf jI ny vI cMgI JoKI syvf krky<br />

qylU rfm jI nUM qoiraf. pihlf gurUduafry ivwc BfeI jI ny akfl purK awgy Èukrfny dI ardfs kIqI.<br />

dfqy df koit-koit DMnvfd kIqf Pyr guV vflI gwl ipMzoN qurdI-qurdI skUl qwk phuMc geI. Pyr do cfr<br />

sihpfTI Gr hfl cfl puwCx dy bhfny afpxI ÈrimMdgI df vI ieËhfr kr gey.<br />

jd do ku hÌqy bfad mYN muVky afpxy skUl igaf qF mgry hI myrf qfieaf virafm isMG ibnF<br />

iksy nuM puwCy hI afpy hI do tokry guV dy Bry iewk moqI dy isr qy dUjf afpxy isr rwK ky iswDy myry skUly<br />

af gey qy myry mfstr jI AunHF bynqI kIqI ik “mYN afpxy Coty (srdfr) afpxy bwcy dI KuÈI leI ieh<br />

guV quhfzy pfiVaF ivwc vMzxf cfhuMdf hF.” pihlF qF mYN afpxy cfrF mfstrF dy pYrIN hwQ lfieaf qy<br />

Auh df vwzmuwlf afÈIrvfd ilaf. Pyr myrf mfx rwKidaF AunHF isrÌ iewk iek pysI hI leI qy “bfkI<br />

qusIN ÈOk nFl afpxy sihpfTIaF ivwc vrqf skdy ho.” myry Xfr qfieaf virafm isMG nUM hwQIN guV<br />

vrqfky iewk ajIb ijhI KuÈI qy rfhq mihsUs ho rhI sI.<br />

Pyr keI sflF bfad mYN iewk kivqf ilKI, ijs df isrlyK sI “ÈgnF df guV”. ijs ivwc mYN<br />

gMny qoN guV dy sÌr dI krVI Gflxf nUM mYN afpxI jIvn ikiraf nUM iek-imk kIqf. ieh myrf ibrhf<br />

gIq, myry Xfr ibrhf dy sulqfn iÈv btflvI nUM bVf psMd sI:<br />

47


ÈgnF df guV<br />

pIVo nI pIVo, hfeY jfgo nI pIVo<br />

XfdF dy vylxy ivwc ËÉmF nUM pIVy …[<br />

idl kVfhy, rwq myrI dI pwq hY cfVy,<br />

Pyr ibrhoN BwTI armfnF df Jokf sfVy,<br />

ikqy BFbV sON nf jfx jfgo nI pIVo …<br />

pIVo nIN …[ vylxy … ËÉmF nUM pIVo …<br />

Pyr KOldI pwqy, hMJUaF df inKfr pfE,<br />

inrfsqf dI pOxI nFl, afsF dI mYl lfho,<br />

ikqy hMJU QuV nf jfx, jfgo nI pIVo …[<br />

pIVo nI pIVy[ [ vylxy … ËÉmF nUM pIVo …<br />

Pyr swDrF dI lfÈ qy korf kÌn pfE,<br />

Jory, hfvy, hOikaF dIaF Au-wqy pysIaF lfE,<br />

ikqy pysIaF QuV nf jfx, jfgo nI pIVo …<br />

pIVo nI pIVo … vylxy … ËÉmF nUM pIVo …<br />

jIvn dy rMzypy ny, mOq qy hY cfdr pfeI,<br />

rkIbF dI brfdrI, Pyr dyx vDfeI afeI,<br />

myl nUM ÈgnF df guV vMzy nI pIVo …<br />

ikqy guV QuV nf jfey, jfgo nI pIVo …<br />

pIVI nI pIVo, hfey jfgo nI pIVo,<br />

XfdF dy vylxy ivwc ËÉmF nUM pIVo.<br />

blbIr iskMd<br />

mOq dy rMg (kflI svyr)<br />

sonIpwq ieMjIinairMg kflj ivwc dfKlf ilaf. AunHF idnF ivwc idwlI qoN lY ky cfeInF dy<br />

bfrzr qwk iewk ivÈfl pMjfb huMdf sI. awTvIN jmfq qF sfry pMjfbI BfÈf pVHdy huMdy sn. BFvyN Auh<br />

jft, phfVI ey jF iswK mhfÈyhI hox, pMjfbI dI pUrI Dfk qy pMjfbI nfl moh ijhf huMdf sI. ieAuN qF sfzy<br />

kflj ivwc hr sUby qoN af ky muMzy pVHdy sn pr awsI pRqIÈq pMjfbI pVHdy sn qy boldy pMjfbI vI sn.<br />

ies leI mHYs ivwc iËafdf qr pMjfbI Kfxf hI pRDfn huMdf sI. pqlI ibnF qVky dy imrcF vflI dfl qy<br />

hr sbËI qkrIbn qrI vflI hI huMdI sI. rotIaF ajIbo grIb afty dIaF TMzIaF ho jfx qy gulyl vFg<br />

ijMnIaF mrËI iKwc lE, kI mËfl tuwt jfx. AunHF idnF ivwc kfljF ivwc sInIar ividafrQIaF dI pUrI<br />

Dfk huMdI sI qy AunHF ijwdo-ijwdI ds ds ky kdy bfrHf-bfrHF rotIaF Kf jfxIaF. keI vfr qF jUnIar<br />

ividafrQIaF nUM dfl sbËI pI ky hI guËfrf krnf pYNdf. keI mF dy lfzilaF ny QflI awgy rwK ky mF nUM<br />

Xfd kridaF Au-wcI-Au-wcI rox lwg pYxf. Pyr iksy awKV jft muMzy ny awigEN QflI cuwk ky qy kihxf,<br />

“Cory, qUM pihly jMmky ro ly, Kfxf kwlKf lYxf.” sfry hI ZIT ijhy hoey sn. iksy nuM iksy dI koeI prvfh<br />

nhIN sI. hr gwl ivwc hr QF QoVf bhuq nhIN sgoN kuwJ iËafdf hI Dwkf cldf sI. sfry hostl vfsqy<br />

iqMn bfQrUm qy isrÌ iqMn lYtrIn hI sn. sInIar muMizaF ny afpxy kmry ivcoN alÌ nMgy hI inkl ky<br />

afAuxf qy iswDf jf ky iksy nvyN muMizaF nUM pry krky afp nhfAux lwg jfxf. hwdoN vwD qF AudoN huMdI sI<br />

jdoN kuwJ sInIar muMizaF ny lYtrIn gey jUlIar muMizaF dy nfl hI nfl vflI KuwqI qy bih jfxf.<br />

Èrmfkl muMzy ivcoN Au-wTky Bwj jFdy. keI sInIar qF sfbx qyl qy vI hwQ sfÌ kr lYNdy qy jUnIar<br />

muMizaF dy nfl nhfAux jf vVdy qy AuhnF df hI sfbx, qyl qy qOlIaF vrq jFdy sn. jy koeI awgoN<br />

kusky qF gflF kwZdy qy keI qF kuwt mfr vI krdy sn. iesy cwkr ivwc kh[ ivcfry jUIar muMizaF ny<br />

ibnF nhfqy qy ibnF nfÈqf kIqy iewk awD pIrIaz lyt kflj phuMcxf. klfs ieMcfrj ny AuproN hor<br />

48


kihr ZfAuNidaF gYrhfËrI Tok dyxI. iqMn idn df pRYktIkl bVf aOKj huMdf sI, Kfs krky ProiËMg<br />

hIt trItmYNt. sfrf idn awg AugldIaF, vwzIaF-vwzIaF BwTIaF ivcoN lfl surÉ hoieaf lohf kwZ ky<br />

vwzy sfry hQOVy nfl kuwt-kuwt ky aOËfr bxfAudy pYNdy sn. psIny nfl juwqIaFBr jFdIaF qy Pyr Èfm nUM<br />

iewk mIl dI vft pYdl cwlky hostl ivwc msF phuMcxf. ilbVy iqbVy bYTy AuzIkxf ik kd pfxI afvy<br />

qy nhfieaf jfvy. pr Èfm nUM Pyr sInIar stUzYNtF dI AuhI pRyÈfnI afVy afx KloNdI. jy hostl<br />

suprzYNt awgy iÈkfieq lfeI jFdI qF AusnY kihxf “koeI gwl neIN, agly sfl qusIN vI afpxy jUnIar<br />

nFl iehI kuwJ krogy. ieh qF sdf qoN cldf afieaf hY, koeI nvIN gwl nhIN. hOlI-hOlI qusIN vI XUË tU<br />

ho jfAugy. ijvyN imltrI ivwc nvyN rMgrUtI vyly jvfnF nUM sUeI dy nwky ivcoN lMGf idMdy ny Ausy qrHF ijhVf<br />

pihlf sfl ieQy kwZ igaf, smJo Auh iËMdgI ivwc kdI ikqy vI mfr nhIN Kf skdf. sfry nKry-vKry qy<br />

rVkF inkl jFdIaF ny. iewk vfrI qF aijhf bMdy df puwq bxf idMdy ny ik iPr bMdf kdy kMn ivwc<br />

pfieaf nf rVky.” Èfied iehnF sB kfrnF krky sfl dy ÈurU ivwc hI pMjfh-swT muMzy dfKlf lYNdy hI<br />

hOlI-hOlI ikrny ÈurU ho jFdy qy PfeInl sfl qwk pwcI-qIh hI klfs ivwc rih jFdy sn.<br />

sfzI pMj-Cy muMizaF dI jotI sI. doiqMn bhuq qkVy, kOzI dy plyar bVy hI inDVk sn. pyjr<br />

isMG bolIey klF df qy rGbIr isMG jlflfbfdI qy qrlocn isMG DfmIaF klF df iqMnoN lVfeI muwl lYxoN<br />

nhIN zrdy sn. CyqI hI sfzI jotI dI Dfk bx geI. sfzy nfl sihjy kIqy Auh awKV sInIar muMzy vI<br />

pMgf lYxoN hwt gey.<br />

hOlI-hOlI grmIaF dIaF CuwtIaF qoN bfad bVy idnF dIaF CuwtIaF afAux vflIaF ho geIaF.<br />

aYny kflj dy smyN ivwc kuwJ Cwt gey, kuwJ rwc gey qy kuwJ zwt gey. asIN vI afpxy-afpxy GrIN jfx df<br />

pRogrfm bxf ilaf. qrlocn kihMdf “afpF sfry iewk idn pihlF, pihlI jnvrI nUM svyry hIhostl<br />

phuMc jfvFgy qFik vDIaf-vDIaf mMjy qy tybl kursIaF CFt skFgy nfly pUry qrHF rYst vI iml<br />

jfeygI. agly idn afrfm nfl kflj jfvFgy.” sfiraF ny hfmI Br leI ik asIN sfry 31 idsMbr<br />

1957 nUM cwlFgy. hrdvfr myl ivwc cVFgy qy aMbflf kYNt qoN kflkf myl ivwc bihky sonIpwq phuMc<br />

jfvFgy. AunHF idnF ivwc idwlI qoN aMbflf kYNt qwk vfieaf sonIpwq isMgl ryl lfeIn huMdI sI. QF-QF qy<br />

gwzI ny rukxf qy dUjI gwzI nUM krfs krvfAuxf. kfPI boirMg ijhf sÌr huMdf sI. pr iekwTI muMzIr ivwc<br />

kuwJ pqf hI nhIN cwldf sI. rGbIr qy myjr luiDafxy Auqr ky moGy vwl cly gey qy mYN qy qrlocn<br />

jlMDr kYNt iekwTy Auqry. qrlocn awgy DfmIaFklF nUM clf igaf qy mYN jlMDr kYNt afpxy Gr clf<br />

igaf. mFjI ny bVf ipafr qy dulfr idwqf. mn mrËI dIaF cIËF qy pkvfn Kuafey. BYxF qy BrfvF ny vI<br />

Aucyc nfl lfz kIqf.<br />

CuwtIaF awK dy PoiraF vFg Kqm ho geIaF qy mYN 31 dsMbr nUM hI aVI kr ky bih igaf ik mYN<br />

qF awj hI vfips jfxf hY. myrf sfiraF nfl pRogrfm bixaf hoieaf hY. sfry mYnUM AuzIkdy hoxgy. mF ny<br />

ikhf “kmilaf, vry vfly idn ikwQy gwzIaF ivwc Dwky KfeyNgf. iewk do idn ruk ky cly jfeIN.” bldyv<br />

vIr jI ny vI ikhf ik “ibwlU, mYN vI prsoN afpxI izAUtI qy jfxf hY. afpF iekwTy cwlFgy. qUM awgy<br />

sonIpq clf jfeIN.” pr jdoN mYN aVIal twtU vFg ts qoN ms nf hoieaf qF mF jI ny iKwJ ky cfr prONTy<br />

qy suwkI sbËI pf ky rsqy leI bMnH idwqI. bldyv vIr jI nUM ikhf “jf puwqrf, iehnUM qUM sfeIkl qy ibTf<br />

ky jlMDr CfAuxI dy styÈn qy cVf afvIN. itkt lY ky dy dyeIN qy cMgI qrHF ibTf ky afeIN.” mYN ZITF<br />

vFg Ptf Pt iqafr ho ky sB nUM imilaf. mF jI dy pYrIN hwQ lfieaf qy afÈIrvfd ilaf. mF jI dIaF<br />

awKF ivwc mmqf dy nfl nfl QoVI ijhI iswl vI sI. aKIr sfeIkl qy bih ky Bfa jI nfl mYN jlMDr<br />

kYNt dy rylvy styÈn qy phuMicaf qy vIr jI ny mYnUM gwzI ivwc bwicaF vFg ibTf ky qfkId kIqI “afpxf<br />

iDafn rwKIN. jf ky afpxI rfjI KuÈI df iewk kfrz pf dyvIN. nhIN qF mF jI iÌkr krngy.” “awCf<br />

BfjI, qusIN rqf iÌkr nf kro.” BfjI ipafr dy ky gwzI ivcoN Auqr gey. gwzI hOlI-hOlI iGsrdI qy<br />

DUMaF CwzdI rOlf pfAuNdI qur peI. gwzI qurn qwk vI qrlocn nhIN afieaf sI. huiÈafrpur vflI gwzI<br />

qF kdoN dI jlMDr CfAuxI crokxIaF svfrIaF lfh ky jlMDr Èihr phuMc geI hoxI ey pr qrlocn<br />

ikAuN nhIN afieaf. socF ivwc zuwibaf gwzI jdoN luiDafxf jMkÈn qy phuMcI qF mYN plytPfrm qy Auqr ky<br />

kfPI awgy iBwCy dyiKaf qF nF rGbIr qy nf hI myjr ikDry nËrIN nf rVky. afKIr sItIaF mfrdI qy<br />

mYnUM icVfAuNdI gwzI luiDafxy styÈn qoN vI qur peI qy mYN iekwlf hI afpxI sIt qy bYTf vfips jf irhf<br />

49


sI. kuwJ imwqrF dy nf afAux qy inrfsqf qy kuwJ pCqfvf ijhf qMg krn lwigaf ik mYN aYvyN sfry<br />

GridaF nUM nrfË krky iekwlf hI gwzI cVH afieaf hF. iesy AuDyV bun qy sÈopMj ivwc sfrI rfq inwkl<br />

geI. KYr aMbfly Auqr ky kflkf myl jo idwlI jFdI sI, PVI qy iblkul ieMjn dy nfl lwgdy zwby ivwc<br />

ciVaf. awgoN iewk POjI ny ikhf “kfkf, ieh imltrI vfilaF df zwbf hY.” awgoN mYN ikhf “BfjI, mYN vI<br />

POjI df puwq hF, jlMDr CfAuxI qoN afieaf hF.” “awCf-awCf, af jf Pyr.” iewk POjI ny ikhf qy mYN zwby<br />

ivwc cVH igaf. hor ijhVf vI afvy AusnUM Auh jvfn ipCly zwibaF vwl Gwl dyx. kuwJ qF cuwp cfp qy<br />

kuwJ buV-buV krdy awgy vwD jFdy. qkrIbn qVky dy ZfeI vwjy hoxgy gwzI aMbflf kYNt qoN qur peI. sfry<br />

hI jvfn iekh qoN iewk vwD sunwKy qy gwBrU, jfxoN pMjfb dI krIm hovy. iksy imltrI dy ieMtr styt<br />

Kyzf mukfbly ivwc ihwsf lYx jf rhy sn. koeI kihMdf “awj pihlI vfr nvF sfl gwzI ivwc hI ciVaf<br />

hY, vfihgurU suwK rwKy.” iewk jvfn gutkf hwQ ivwc PV ky suKmnI sfihb df pfT kr irhf sI. Ausny<br />

ikhf “sfry idn krqfr dy hI isrjy ny.” iewk jvfn ny “boly so inhfl” kih ky jYkfrf Cwz idwqf qy<br />

sB ny ikhf “nfnk nfm cVHdI klf, qyry Bfxy srbwq df Blf.” aYny nUM tIcUM-tIcUM krdI gwzI mohrI<br />

styÈn qy af rukI. QoVI dyr bfad gwzI qurn lwgI pr Pyr brykF lwg geIaF qy gwzI muV ruwk geI.<br />

ivcoN hI iksy ny ikhf “Èfied aYQy sfhmixEN afAux vflI gwzI df krfs hovy.” iewk hor ny ÈMkf Ëfihr<br />

kIqI ik “aYs vyly ikhVI gwzI df krfs ho skdf hY.” iewk hor ny jvfb idwqf “Èfied jnqf<br />

aYksprYs ny lMGxf hovy. ieh psMjr gwzIaF qF nwKsmIaF hI huMdIaF ny, ijQy mrËI rok idwqf. kdykdy<br />

qF GMitaF bwDI ieMjx styÈn qy KVf hONkdf rihMdf hY.” mYN AuprlI sIt qoN Auqiraf qy bfQrUm<br />

vwl viDaf pr bfQrUm ivwc koeI viVaf hoieaf sI. mYN nyVy hI iekwlI sIt qy iewk jvfn jvfn nf<br />

GusV ky bYT igaf. Ausny ikhf “kfkf, jy bihxf cfhuMdf hYN qF cMgI qrHF bih jf. jy khyN qF mYN qyrI<br />

AuprlI sIt qy Ërf ipwT iswDI kr lvF.” mYN ikhf “ikAuN nhIN Brf jI, qusIN afrfm kr lvo mYN qF vYsy<br />

vI sonIpq hI Auqr jfxf hY.” Auh jvfn Auqy cVH ky lyt igaf. mYN styÈn qy psiraf swnftf dyK irhf<br />

sI. bhuq hI Cotf ijhf styÈn Aucy plyt Pfrm vI nhIN bxy sn. ikqy ikqy tFvIN-tFvIN bwqI jl rhI<br />

sI. iewk qF pihlI jnvrI dI qVky dI TMz AuqoN mfVI-mfVI ikx-imx vI ho rhI sI. mYN bfhr JfqI<br />

mfrI jfxoN ieMjx zrfeIvr plyt Pfrm qy KVf iksy nfl bIVI pI irhf sI qy aYny nUM koeI dUjf bfQrUm<br />

ivwc vV igaf. pqf nhIN kI hoxI df ikRÈmF vfpiraf mYN iewk dm AuiTaf qy vfÈrUm dy drvfËy nUM Dwkf<br />

mfiraf pr aMdroN drvfËo nUM ictkxI lwgI sI. pqf nhIN mYnUM kI Jwl ciVaf. mYN gwzI qoN QwlHy Auqr<br />

igaf qy hOlI-hOlI ieMjx dy isgnl vwl dyKdy-dyKdy awgy vwD igaf. mYN plyt Pfrm qy hI iewk vwzy<br />

sfry drKq dI afV ivwc KVky ipÈfb krn lwg igaf. aYny nUM sfhmxy qoN afAuNdI krfs krn vflI<br />

gwzI ÈUkdI afALudI nËrIN peI qy myry dyKdy-dyKdy bdiksmqI nfl KVI gwzI vfly trYk qy pUrI rÌqfr<br />

nfl af geI. myrIaF awKF twzIaF hI rih geIaF. myry dyKidaF dyKidaF plF-iCnF ivwc aYnf vwzf qy<br />

iBafnk ryl hfdsf ho igaf. donON ieMjx afmHxy sfhmixEN iBV gey qy sfnF vFg iqMn vfr tkrfey. Pyr<br />

donoN ieMjx ijvyN jwÕI pf ky KVy ho gey. myrI vflI gwzI KVI sI. dUjI pUrI spIz qy af rhI sI. sfzI<br />

gwzI dy pihly do zwby qF pUrI qrHF nfl drVy gey qy burI qrHF kwty-vwzy, icpky, lfienoN lih gey. sfzy<br />

zwby ivcoN qF iewk vI bMdf nhIN bicaf sI. dUjI gwzI df vI bhuq nuksfn hoieaf. iËafdfqr qIvIaF qy<br />

mfsUm bwcy axafeI mOq mfry gey. kuwJ kwty vwzy gey qy kuwJ imwDy jkVy hoey cIK ichfVf pf rhy sn.<br />

kuwJ lfÈF qF aYnI byrihmI nfl kwtIaF vwzIaF geIaF sn ik dyK ky idl dihl AuTdf sI. hr pfsy<br />

hfhfkfr mwc geI sI. kuwJ svfrQI qy byrihm log afpxy zwibaF ivwc hI bYTy rhy pr kuwJ ihMmqvfly qy<br />

rihmidl XfqrI qy log pIVqF nUM bcfAux leI pUrI qfx lf rhy sn. QoVI dyr bfad lfgly ipMzF dy<br />

lok vI af gey sn. mdd krn leI. kuwJ krvyÈF vrgy lok qF swc-muwc mdd kr rhy sn pr kuwJ<br />

vihÈI kmIny iensfn lokF dIaF GVIaF kVy qy muMdIaF lfh ky iKwisaF dy hvfly kr rhy sn qy jybF<br />

Prol ky jo hwk lwigaf afpxIaF jybF ivwc pf rhy sn. bMdf aYnF vI igr skdf hY, aYnf kmInf ho<br />

skdf hY ieh dyKky jfxoN mnuwKqf Au-wcI-Au-wcI cIkF mfr rhI hoxI ey. ijvyN kih rhI hovy “mYnUM bcfE,<br />

mYN mr rhI hF ….” pr ikwQy, sB bOÜy qy awnHy ho gey sn. rylvy dy do zrfeIvrF ivcoN iewk qF QF qy hI<br />

mr igaf. dUjf hspqfl ivwc phuMc ky dm qoV igaf. bfkI styÈn dy rylvy mulfËm Gyrf pf ky afpxy<br />

bcfa dIaF skImF GV rhy sn. kuwJ AuWDmI bMidaF ny ËÉmI bMidaF qy bwicaF nUM bfhr kwiZaf qy<br />

50


styÈn dy Coty ijhy brFzy ivwc pfieaf bfkIaF nUM vrHdy mINh ivwc hI rVy sihkx leI pf idwqf.<br />

musfiÌrF nUM zwby KflI kr dyx leI ikhf qF ik PwtVF nUM pfieaf jf sky qF ik svyry mYzIkl shfieqf<br />

afAux qwk PwtV musfiÌrF nUM kuwJ afsrf iml sky, nhIN qF ieh ivcfry bfhr KuwlHy ivwc TMz nfl hI mr<br />

jfxgy. “jy qusIN koafpryt kro qF mnuwKqf Kfqr iehnF qy afpxy grm kwpVy pf idE. rwb dy vfsqy<br />

kuwJ qF kro. quhfnUM quhfzy rwb df vfsqf.” kuwJ kihMdy “asIN vI qF zry hoey hF.” qy kuwJ kihMdy “jy<br />

quhfnUM cODr df ÈOk hY qF qusIN krI jfE ÈOk nfl iehnF dI syvf. ieh qF rwb df Bfxf sI, sfzI vwDI<br />

sI asIN bwc gey, ijhnF dI afeI sI Auh qur gey.” kuwJ hmdrdF ny huMgfrf idMidaF ikhf, “Auh qF<br />

TIk hY pr ijhVy sihkdy ny qy bwc skdy ny AuhnF nUM qF bcf lvo.” ijvyN iensfn aMnHF qy bOÜf ho igaf<br />

hovy. kuwJ zwby vfly XfqrIaF ny qF afpxy zwby aMdroN bMd hI kr ley ikqy Dwky nfl zwbf KflI nf krf<br />

dyx. mYN vI mddgfrF nflrl ky keI PwtV bMdy zwibaF aMdroN bfhr kwZy. kuwJ qF bVI muÈkl nfl<br />

bfhr kwZy pr kuwJ iksmq dy mfiraF dy isr hI iPws gey sn ijnHF dI koeI mdd iemdfd nhIN ho skI.<br />

iksy dIaF lwqF drVIaF hoeIaF sn qy iksy df DV. ikqy mF ipE dovyN mry pey sn qy bwcf QwlHy igrky<br />

vI bwc igaf sI. kuwJ mfsUm mF ipE dIaF awKF dy qfry godIaF nfl icMbVy hI buwJ gey sn. bhuq sfry<br />

ËÉmI bMdy Au-wcI-Au-wcI DfrF mfr rhy sn. kuwJ bhuq ÉUn nfl pqf nhIN kdoN ilbV gey. bcfE krdy<br />

acfnk mYnUM iewk POjI dI ikwt ivcoN rm dIboql iml geI qy mYnUM myrI mF jI dI gwl cyqy af geI. Auh<br />

vI sfnUM Coty huMidaF jy TMz lwgI huMdI qF kdy kdy grm pfxI ivwc QoVI ijhI rMm iplf ky jF brFzI df<br />

cmcf pf ky iplf idMdI sI. inwG ijhf mihsUs krIdf sI. mYN boql KolI qy QoVI-QoVI rMm keI mrIjF dy<br />

mUMh ivwc pf idwqI. soicaf clo ijsm nuM kuwJ qF grmfieÈ imlygI. svyry swq vjy imltrI qy rylvy dI<br />

mYzIkl hYlp af geI. hor BI kfÌI lok afly duafly qoN iekwTy ho gey. Pyr srkfrI qOr qy vwzy pwDr qy<br />

rfhq df kMm ÈurU hoieaf. mrIËF nUM gwzIaF ivwc pf ky hspqflF ivwc Byjx df islislf ÈurU ho igaf<br />

qy Psy ËÉmIaF nUM gwzI ivcoN kwZx df Auprflf hox lwgf. bVI muÈikl nfl PwtV zwby qy ieMjx qoN bfkI<br />

dy zwibaF nUM alwg krky nfl vflI ryl lfeIn nUM kryn dI mdd nfl klIar krn dI koiÈÈ hox lwgI.<br />

kuwJ bwcy zwibaF nUM ipCly pfsy qoN ieMjx nfl joVky vfips gwzI aMbflf kYNt vwl qorn dI ivAuNq bxfeI<br />

geI. jdoN imltrI df iewk vwzf zfktr qy Ausdy shfiek mrIËF nUM mYzIkl eyz dy rhy sn qF iewk<br />

nrs ny ikhf ik “ieAuN lwgdf sr, ijvyN sB ny zirMk leI hovy.” mYN kol hI KVf sI qy zrdy-zrdy<br />

ikhf, “sr jI, mYN ienHF nUM QoVI-QoVI zoË rMm dI idwqI qF ik ieh TMz qoN bc skx.” Aus zfktr ny<br />

myry vwl gOr nfl dyiKaf qy Pyr ikhf “vYl zn mfeI boafie.” mYN ikhf ik “sr, mYN iewk POjI df puwq<br />

hF ies leI afpxI qfx muqfbk ijnF mYQoN ho sikaf mYN kIqf. jy koeI myry koloN glqI ho geI hovy qF<br />

mYnUM mfÌ kr dyxf.” “no no mfeI buafie, rfdr mYN qYnUM jfqI qOr qy slUt krdf hF. afpxf aqy afpxy<br />

ipqf jI df nF nrs nUM ilKvf ky jfeIN.” mhYN Aus sfihb dy pYrIN hwQ lfieaf qy ikhf “sr jI, mYN ies<br />

gwzI dy iblkul pihly zwby ivwc sF ijs ivwc sfry hI POjI aQlIt sn. AunHF ivcoN iewk vI nhIN<br />

bicaf.” Aus sfihb ny Au-wT ky mYnUM afpxy sIny nfl lfieaf, “E mfeI gfz! ibwg lfs afÌ kMtrI.”<br />

Aus ny kuwJ aihsfs nfl myrI ipwT QpQpfeI. mYN jfxoN gumsum ijhf ho igaf sF qy BfrI mn nfl cldf<br />

hoieaf gwzI ivwc af ky bih igaf. aMbfly phuMcky rylvy ny bcy zwibaF nUM vfieaf shfrnpur idwlI jfx<br />

vflI gwzI nfl joV idwqf qy suicq kIqf igaf ik XfqrI iehnF itktF qy hI idwlI ho ky afpxy afpxy<br />

itkfixaF qy jf skdy hn. aYksIzYNt dI jwd ivcoN inkly musfiÌr bVy sihmyN hoey qy KfmoÈ sn. vfrvfr<br />

afpxy rwb df Èukiraf adf krI jFdy sn.<br />

aYny nUM iewk drvyÈ ijhI mfqf dI myry qy nËr peI qy Aus ny mYnUM bVy moh ijhy nfl ikhf “vy<br />

puwqf, suK qF hY, qyry qF kwpVy lhU nfl ilbVy ny, kI gwl ey? “mYN zuskidaF hoieaf ikhf “mYN mohrI<br />

vflI gwzI ivwc sF ijs df aYksIzYNt hoieaf hY. pqf nhIN ikvyN rwb ny hwQ dy ky mYnUM bcf ilaf. myry<br />

zwby dy sfry hI jIa mfry gey mFjI. mYN afpxy sfry Gr vfilaF nUM CuwtIaF ivwc iml ky vfips sonIpq<br />

afpxy kflj ivwc jf irhf sI. mYnUM myrI mF qy myry GridaF ny bVf roikaf sI afKy awj nf jfh, pr mYN<br />

nf ruikaf, nf mMinaf.” Aus mfqf ny ivcoN hI myrI gwl tok ky ikhf “vy puwqf, qUM kI jfxyN mF dIaF<br />

aFdrF nUM. Ausdy iZwz nUM qF pihlF hI syk lwg irhf hoxf. qF hI qF Auh qYnUM vfr-vfr jfxoN rokdI sI.<br />

hux cMdiraf, qUM Aus ivcfrI nUM afpxI suwK sFd dI Ébr idwqI ik nhIN? “awgoN mYN ÈrimMdf ijhf nFh<br />

51


ivwc isr ihlfieaf. Aus mfqf ny rqf hrK nfl ikhf “qUM hux ibnF iksy nUM kuwJ dwsy hI awgy jf irhf<br />

hYN.” Ausny KIsy ivcoN pYsy kwZ ky myry hwQ qy pMj rupey rwKky ikhf “jf, jf ky huxy qfr Gwl ky af.” mYN<br />

Au-wcI-Au-wcI rox lwg ipaf qy Aus mFjI ny mYnUM afpxy kfljy nfl Guwt ky lf ilaf qy iewk bfbU ny myrI<br />

bFh PVidaF ikhf “cwl, mYN qyry nfl cwl ky qfr duaf ky afAuNdf hF.” Auh bfbU jI mYnuM shfrnpur dy<br />

rylvy styÈn mfstr dy kmry ivwc lY igaf jo myry bfry ds ky qfr dyx nUM ikhf qF sfrf stfÌ myry<br />

duafly iekwTf ho igaf. sfry puwCx lwgy ikvyN-ikvyN hoieaf. ivwc ivc kihMdy ik ieh muMzf Aus hfdsy df<br />

cÈmdId gvfh hY. kfPI dyr jfx buJky gwzI rokI rwKI. Pyr AunHF myrf qfr dy ky mYnuM qor idwqf qy mYQoN<br />

koeI pYsy vI nhIN ley. mYN Aus drvyÈ mfqf df koit-koit DMnvfdI hF ijsny iewk dUjI mF df drd<br />

pihcfixaf sI. aijhI mF rwb sB nUMG dyvy. ! afmIn.<br />

iksy qrHF izwgdf ZihMdf, BuwKf-Bfxf dyr Èfm qFeIN Btkdf-Btkdf mYN sonIpq phuMc igaf.<br />

awgy koeI vI muMzf hostl ivwc nhIN sI. cOkIdfr nUM kih ky afpxf kmrf Kulvfieaf qy ibnF kuwJ KfDy<br />

pIqy qy ibnF ibsqrf ivCfey, ibnF drvfËf bMd kIqy bws mMjy qy guwCU-muwCU ijhf ho ky mYN ipaf irhf.<br />

AuhI Au-wcI-Au-wcI cIÉ ichfVf qy mOq dy iBafnk idRÈF df qFzv nfc awKF awgy huMdf irhf. mYN qRBk<br />

jFdf qy sihm k kdy kysF nUM muwTIaf `c lY ky Guwtdf jF awKF qy hwQ rwK ky lukx dI inarQk koiÈÈ<br />

krdf. mYnUM jfpdf mYN CyqI hI pfgl ho jfvFgf.<br />

ies iBafnk qy mMdBfgy ryl hfdsy dI Ébr jMgl dI awg vFgrF sfry pMjfb ivwc kI pUry<br />

ieMzIaf ivwc ryzIAu duafrf nÈr ho ky awg vFgr PYlx lwgI. aÉbfrF dIaF pihly pMny qy surÉIaF bx<br />

ky hfhfkfr mcf idwqI. hr Gr ivwc hr pl ieho gwl df crcf ho irhf sI. sfzy Gr ivwc vI sog dI<br />

lihr PYl geI. mFjI roeI jFdy sn ik mYN hwQIN puwqr nUM mOq dy mUMh ivwc qor idwqf. jdoN bldyv vIr jI<br />

ny suixaf qy ikhf ik mYN qF afp ibwly nUM gwzI cfV ky afieaf, rwb kry myrf Cotf vIr bc jfey. Aus nUM<br />

kuwJ nF hoey, nhIN qF mYN afpxy afp nUM kdy mfÌ nhIN kr skFgf. bldyv vIr jI ny awgy QflI ivwc peI<br />

rotI vI ivcy Cwz idwqI qy ikhf ik mF qUM iPkr nf kr mYN qyry ibwly nUM lwB ky hI rotI KfvFgf. mF mYN qyrf<br />

doÈI hF, jy Auh nf lwiBaf qF mYN vI qYnUM kdy mUMh nhIN idKfvFgf. mF jI ny roNidaF roNidaF vIr dy mUMh<br />

qy hwQ rwK idwqf qy Guwt ky afpxy klfvy ivwc lY ilaf.” myiraf Jwilaf puwqf, aijhy krky mYnUM mUloN hI<br />

mfrnf cfhuMnY.” bldyv vIr jI ny ikhf ik “nhIN mF nhIN.” mF jI ny vIr jI nUM ikhf ik “jfh puwq rwb<br />

BlI krUgf.” bldyv vIr jI rfqo rfq hI gwzIaF, bwsF qy trwk PVdy hoey ikvyN nf ikvyN mohrI rylvy<br />

styÈn qy phuMcy. iewk iek lfÈ dyKI, sfry hspqfl Cfx ley qy mrn vfilaF dI PirÈqF keI vfr<br />

dyKaF qy hr iksy nUM kmilaF vFg myry bfry puwCdf irhf. inrfsqf nfl Biraf qy sdmy dy Bfr nfl<br />

dibaf hoieaf myrf bldyv vIrf bVI nmoÈI nfl qIsry idn vfps Gr muiVaf. ikMnI hI dyr drvfjy dy<br />

muhry bfhr hI KVy rhy jfxoN pYrF ny qurnf Bulf idwqf hovy qy Gr aMdr vrVn dI ihMmq nhIN iekwTI<br />

kr pf rhy sn. jfxoN soc rhy hox ik ikvyN inrfÈ mF df sfhmxf krFgf. mF dIaF aFdrF ny bfhr KVy<br />

hfloN byhfl puwqr dI psV nUM mihsUs kridaF afp hI drvfËf Kol idwqf. dovyN mF puwq iewk dUjy nUM<br />

ilpt gey. “aMmVIey, mYnUM mfÌ krdy, mYN qyrf ibwlU qYnUM vfips nhIN ilaf ky dy sikaf. mF mYnUM Aus df<br />

kohI Kurf Koj nhIN lwiBaf.” mF ny afpxy pwlU nfl puwq dIaF awKF ivcoN vgdy awQrU pUMJy qy ikhf “rwb<br />

df lwK lwK Èukr hY, qyry ibwlU nUM Aus dfqy ny afp hwQ dy ky rwK ilaf. AusdI ByjI qfr afeI sI, pqf<br />

nhIN kmlf ijhf ikAuN iswDf sonIpq cly igaf. puwqrf mYnUM Auhdy kol lY cwl.” bldyv vIr ny suK df<br />

sfh lYNidaF ikhf “mF jI, qusIN hOslf rwKo sB TIk ho jfxf hY mYN kwl hI Aus nUM sonIpq qoN nfl lY ky<br />

afvFgf.” jd qfeIN dUjy BYx-Brf qy ipqf jI vI af gey. vIr jI sB dy gl lwg ky imly qy sB ny rlky<br />

ieko sur ivwc vfihgurU df Èukrfnf kIqf.<br />

iewDr agly do iqMn idnF ivwc qkrIbn sfry hI muMzy vfips kflj af gey qy myry sfQI vI<br />

phuMc gey. gwl hostl qoN huMdI sfry kflj ivwc PYl geI ik cmqkfr hI smJo ik afpxf ibwlf<br />

aYksIzYNt ivwc Éfs krky Aus zwby ivcoN kwlHf hI bicaf, ijsdy sfry XfqrI mfry gey qy zwbf vI ieMjx<br />

nfl vflf sI ijhdy icwQVy ho gey sn. myry kmry ivwc qF sfQIaF, ividafrQIaF qy ieMstrktrF df<br />

mylf ijhf hI lwg igaf. do cly gey qy cfr af gey. ies hfdsy krky, Éfs krky qrlocn ny gwl<br />

52


afpxy idl nUM lf leI. Ausny icwq ivwc ibTf ilaf ik mYN hI gunfhgfr hF, mYN hI ies nUM mOq dy mUMh<br />

ivwc Dwkf dy idwqf sI.<br />

kflI svyr<br />

aglI svyr hI bldyv vIr jI sfzy hostl phuMc gey. mYN iewk inwky bfl vFg vIr jI nUM jf<br />

icMbiVaf qy BuwbF mfr ky rox lwg ipaf. vIr jI dIaF BI awKF Br afeIaF. AunHF mYnUM bVf ipafr qy<br />

dulfr idwqf. vIr jI vfr-vfr myry vwlF dyKI jFdy sn. AunHF dI myry qoN nËr hI nhIN htdI sI. dUjy<br />

sfQI vI BfjI nUM af ky imly qy rwb df lwK-lwK Èukr kIqf. dUjy muMizaF ny pqf nhIN kdoN vIr jI dy<br />

nhfAux df ieMqËfm kr ilaf. vIr jI ny AuTdy hoey ikhf “cMgf bwicE! pihlF QoVf PrYÈ ho lvF qy<br />

Pyr cfh pfxI pI ky quhfzy nfl kflj cldy hF. quhfzf suprIzYNt myrf purfxf jmfqI hY. Aus nUM iml ky<br />

ibwly nUM kuwJ idnF dIaF CuwtIaF duaf ky jlMDr mFjI dy kol lY ky jfxf hY. sfrf twbr bVf apsYt hY.”<br />

sfiraF ny ikhf ik “hF BfjI, sfry BYx BrfvF nUM qy mFjI nUM iml ky iesdf idl vI Drvfs PV jfAugf.<br />

bhuq zoilaf hoieaf hY ivcfrf.” Èfm nUM qkrIbn sfry sfQI, kuwJ hostl dy muMzy, kuwJ mfstr qy sfzf<br />

suprzYNt vI, BfjI nUM sI afP krn afey sI ikAuNik BfjI cMzIgVH ivwc ieMzstrI izpfrtmYNt ivwc vwzy<br />

aÌsr lwgy hoey sn. ies leI sfry AunHF dI kfÌI dId qy AunHF df mfx krdy sn. dUjf ryl hfdsy vjoN<br />

sfiraF dI myry nfl hmdrdI bxI hoeI sI. asIN cFeIN-cFeIN gwzI cVH ky dUjy idn svyry hI jf Gr df<br />

drvfËf KVkfieaf. sB imly qy KuÈ hoey pr mF qF bfr-bfr mYnUM afpxy sIny nfl lfAuNdI nf rwjdI.<br />

hux gwl krdy hF myry ipqf jI bfry. myry ipqf jI bhupwKI ÈÉsIaq sn. iewk vDIaf POjI qF<br />

Auh sn hI, nfl-nfl Auh iewk vDIaf qy isafxy smJdfr iensfn vI sn. iewk iswDy-sfdy, srl,<br />

sMjmI qy krmXogI asUl psMd, asUlF qy pihrf dyx vfly. ipqf jI bVy irËrv rihMdy sn qy bVI hI<br />

npI qulI gwl krdy sn. afpxy rihx sihx qy Kfx-pIx dI vI AunHF dI iewk mirafdf bxI hoeI sI.<br />

AunHF kdy Èrfb-mFs df syvn nhIN kIqf sI qy jy Èfm nUM kdy rotI leI sfZy Cy qoN swq vwj jFdy, AudoN<br />

rotI iml jFdI qF TIk nhIN qF bs iewk glfs duwD df pI ky kihxf “bs hux kwl nUM shI, clo iesy<br />

bhfny Ërf pyt nUM vI afrfm iml jfvygf.” Gr dy kMmF ivwc dKl aMdfËI iblkul nhIN sI krdy pr<br />

AunHF dI nËr hr ikRaf qy rihMdIsI. AunHF kdy iksy bwcy nUM kuwJ nhIN ikhf sI pr AunHF df roab pUrf<br />

sI. iesy qrHF myry mfqf jI BFvyN bhuqy pVHy ilKy nhIN sn pr bhuq hI suGV isafxy isdkI qy apxq<br />

vfly sn. asIN awj qFeIN ipqf jI qy mfqf jI nUM kdy Au-wcf bolidaF nhIN vyiKaf sI. AunHF dy iehI<br />

sMskfr bfkI dy pirvfr ivwc sn. asIN Coty BYx BrfvF ny vwzy vIrF awgy kdy bolxf qF kI AunHF df nF<br />

lY ky vI pukfiraf nhIN sI. sfzI sfzy mFjI df asIN Gr dy jIa hI nhIN sgoN aFzI-guaFZI qy sfrf ipMz<br />

qy ÈrIkf idloN mfx qy siqkfr krdf sI.<br />

kuJ ku idnF bfad ipqf jI myrI mFjI nfl slfhIN pey sn ik “Bfgvfny, hux ikMnf ku idn<br />

afpxy lfzly nUM Gry ibTfeI rwKyNgI. AusdI pVHfeI Krfb ho rhI hY. bhuqf lfz ipafr vI bwicaF nUM Dur<br />

aMdroN kmËor qy apfihj ijhf bxf idMdf hY. qusIN qF kdy eyny kmËor nhIN sI hoey, qgVy hovo qusIN<br />

iewk gryt POjI dI DI ho ijhnF nY do ivÈv XuwD lVy sn qy srkfr ny AusnUM cfr murwby ËmIn ienfm<br />

vjoN idwqI sI. ikMnIaF AuhnF ny GflxF GflIaF, mYN qF AunHF nUM hmyÈF afpxf pRyrxf df sroq smJdf<br />

afieaf hF. Éfs krky jdoN mYN dUjy ivÈv XuwD dOrfn asfm qy brmF dy bfrzr qy duÈmxF dy Gyry ivwc<br />

af igaf sF.” Aus vyly nUM Xfd krky mFjI kMb jFdy sn. mYN AunHF koloN lMGx lwgf qF ipqf jI ny mYnUM<br />

kol bulf ilaf qy puwiCaf “ikAuN beI jvfnf, hux qF kYm hYN nf? ikMnIaF ku hor mF dIaF pwkIaF<br />

KfxIaF ny. vyK qyrI pVHfeI Krfb ho rhI ey hor nf ikqy qyrf sfl mfiraf jfvy. qgVf ho qUM POjI df<br />

puwq eyN, aijhy hfdsy qF roË afAuNdy jFdy rihMdy ny. hF zfktr myjr Èrmf ny qYnUM Éfs krky afpxI<br />

ÈfbfÈ ByjI hY. qyrI bVI isÌq kIqI hY.” “nhIN ipqf jI, mYN iblkul TIk hF, qusIN donF ny myrf<br />

iblkul iÌkr nhIN krnf.” “cMgf Pyr qUM prsoN iqafr rhIN, mYN vI srkfrI dOrf pf lvFgf idwlI jfx<br />

df. kuwJ mÈInF dI hYzkuafrtr ivwc adlf bdlI krvf ky ilafxI hY, rfh ivwc qYnUM lfh idaFgy. cMgf<br />

Bfvfny, myry vI kuwJ kwpVy qy smfn bYg ivwc pf dyvIN …[ .” “awCf ipqf jI, mYN vI iqafr rhFgf quhfzy<br />

nfl jfx leI.” pr mF dIaF aFdrF hfly rwjIaF nhIN sn, Ausdf zUMGf aihsfs kih irhf sI ik hfly<br />

53


myry puwq dy Dur aMdrly ËÉm alHy ny. ies nUM hfly myrI mmqf dy inwG dI bhuq loV hY. qy Pyr jfxoN asIN<br />

dovyN mF puwq ny aMdroN-aMdrIN vkq nfl smJOqf kr ilaf hovy.<br />

ipqf jI qF svyry qoN hI afpxy lfm lÈkr nfl ruwJy hoey sn. cfr pMj vwzy trwkF ivwc lwidaf<br />

hoieaf smfn qy vIh dy krIb jvfb nfl jf rhy sn. acfnk iewk POjI jIp Gr awgy af ky rukI qy<br />

iewk jvfn ny af ky bVy adb nfl mFjI nUM siq sRI akfl bulfeI. Ausny ikhf ik “sfihb df smfn dy<br />

idAu qy kfkf jI iqafr hn, AunHF nUM vI nfl iljfxf hY. mYN CyqI CyqI dovyN BYxF dy gly imilaf qy mFjI<br />

dy pYrIN hwQ lfieaf. mF ny Guwt ky sIny lf ilaf qy ikhf “jf myry bwcy, qyrf vfihgurU shfeI hovy, qwqI<br />

vf nf lwgy. afpxf iKafl rwKIN, hmyÈf cVHdI klf ivwc rihxf ey.” mYN ikhf “mF dovyN vwzy vIiraF nUM qF<br />

iml hI nhIN sikaf.” mFjI ny idlfsf idwqf ik “koeI gwl nhIN, mYN AunHF nUM ds idaFgI ik ibwlf quhfnUM<br />

Xfd krdf-krdf igaf ey.” zrfeIvr Èfied kfhl ivwc sI qy Auh mYnUM lY ky CyqI muV ipaf. jIp dy<br />

ipwCy ihwsy ivwc bYTf mYN dUr qwk mFjI nUM dyKdf irhf.<br />

rfh ivwc aMbflf kYNt dy iksy imltrI hYzkuaftr ivwc asIN ruky qy AuQy hI mYs ivwc sB ny<br />

Kfxf KfDf. AuQy GMty ku dy pVfa mgroN asIN awgy idwlI vwlF rvfnf ho gey. krnfl lMG ky KyqF dy kol<br />

iewk vfr Pyr sfzf kfiÌlf ruk igaf. qkrIbn sfry hI bVI PurqI nfl rlky af gey. eyny nUM pqf nhIN<br />

ikhVy vyly cldy trwk ivwc hI imltrI dy jvfn ny vwzI kyqlI ivwc cfh bxf leI. sB nUM imltrI dy<br />

bVy bVy mwiGaF (icwty nIlI DfrI vfly) ivwc cfh vrqf idwqI. cfh swc muwc bVI gfVI qy suafdI sI.<br />

iPr pqf nhIN ipqf jI nUM kI lfz af igaf qy AunHF mYnUM aglI sIt qy afpxy kol ibTf ilaf. do cfr<br />

srsrI ijhIaF gwlF krky Auh afpxy muwdy vflI gwl vwl vDy. AunHF awj mYnUM bVI apxq nfl muKfiqb<br />

ho ky ikhf “lY myry bwcy, qyry nfl awj mYN afpxI iËMdgI dIaF bhuq aihm XfdF sFJIaF kr irhf hF.”<br />

mYN AuqÈfh nfl ikhf “dwso-dwso ipqf jI!”<br />

qy ipqf jI ny gwl dsxI ÈurU kr idwqI- “myry bwcy, gwl AudoN dI hY, 1940-42 dI jdoN qUM hfly<br />

jMimaf nhIN sI. qyrI mF pUry idnF qy roË qYnUM qy mYnUM bVI iÈwdq nfl AuzIkdI sI. mYN qy myry do sO sfQI<br />

dUsry ivÈv XuwD ivwc brmF asfm dy bfrzr qy duÈmxF dy Gyry ivwc af gey. ijAuN-ijAuN duÈmxF df<br />

Gyrf qMg huMdf jFdf, sfzy ijAux dI afs AunI hI GtdI jFdI. nfly nfl sfzy jvfnF dI igxqI vI GtdI<br />

jFdI. asIN idn rfq Gxy jMglF dIaF JfVIaF, KfeIaF qy dldlF ivwc Bwjy iPrdy sI. hr pfsy mOq isr<br />

qy nwcdI jfpx lwgI. ikqy koeI lfÈ PuwlI peI qy ikqy koeI lfÈ jfnvrF ny KfDI peI sI. asIN AunHF bo<br />

mfrdIaF lfÈF dIaF ikwtF ivcoN Prol ky bicaf PUz KFdy qy iksy lfÈ dI kuwpI ivcoN bUMd-bUMd pfxI vI<br />

incoV ky pIqf. asIN mry pÈUaF awgy bicaf Kuicaf cokr vI cuwk ky KfDf. sfzy bUtf ivwc qbimaF dy<br />

rfh vVIaF jokF sfzf ÉUn cUs cUs ky PulIaF peIaF sn. pIV nfl clxf vI muÈikl ho igaf sI.<br />

nwTxf qF dUr dI gwl sI qy kdy aFby lFiBAuN golIaF dI boCfV qy kdy AuproN bMbfrmYNt. ieAuN lgdf sI<br />

ik bs hux vI gey ik hux vI gey. afKIr Auh idn vI af hI igaf jdoN asIN duÈmxF dI jwd ivwc burI<br />

qrHF Pws gey. iqMnF pfisaF qoN hYvI golIaF df mINh vFgrF jfxoN vr rhIaF sn. ipwCy sfzy vwzI sfrI<br />

KfeI sI ijs ivwc igr ky kuwJ jvfn ÈhId ho gey. bfkI bcy swqr dy krIb jvfn plF ivwc duÈmx dI<br />

golI nfl vIrgqI pf gey. asIN bcy pMj jvfn BuwKy ipafsy krIb cOdF idn AunHF lfÈF dy Qwly awDmoey<br />

ijhy pey rhy. eysy vyly duÈmx sn jF Pyr lokl nfgy lok pqf nhIN kOx sn, sfzf aslf qy smfn<br />

luwtx afey qy KoKrIaF nfl sxy pYr bUt vwz ky lY gey. vrdIaF qwk lfh leIaF. bo mfrdIaF lfÈF,<br />

lMgIaF DVMgIaF PuwlIaF qy pYr kwtIaF lfÈF dy Zyr Qwly asIN pey sihkdy rhy. sfzI rYjmYNt vfilaF ny<br />

qF sfnUM zYz izklyar krky sfzy GrIN icwTIaF vI Byj idwqIaF sn. pr jfko rfKy sfeIaF mfr sky nf<br />

koie. pqf nhIN ikQoN rYz krfb vfly af gey qy Pyr AunHF jfxoN sfnUM mOq dy rfh qoN moV ilaf hovy. iPr<br />

kuwJ mhIny asIN duÈmxF dI kYd ivwc rhy qy QoVI bhuqI iqmfrdfrI qoN bfad jylHF ivwc sfnUM bury hfl<br />

ivwc Cwz idwqf igaf. kihx nUM qF soljIar kYd sI pr slUk jfnvrF qoN vI BYVf krdy, jfxoN asmfnoN<br />

igry qy KjUr ivwc atky vflI gwl sI. Pyr sIj Pfier hoieaf qy POjI kYdIaF dI adlf bdlI hoeI.<br />

iewk idn sfzI iqMnF dI bfrI vI af geI. sfzy pMjF ivcoN iewk qF lfÈF Qwly dm qoV igaf sI qy dUjf<br />

hspqfl ivwc sfh pUry kr igaf sI. dfqy dI imhr sdkf qy dUjf qyry sdkf mYN afpxy do sfQIaF nfl<br />

bwc igaf sI. qyry jnm qoN do idn pihlF ipMz phuMc igaf sF. Èfied iesy krky vI qyrI mF qyry nfl<br />

54


huq moh krdI hY. hmyÈF kihMdI hY ik myry pyt GroVI dy puwq nUM kdy koeI nf iPtkfrnf. ieh qF myry<br />

leI bVf hI krmF vflf hY. qIjf Èfied ies leI iËMdf irhf ik jvfnI vyly dy idnF ivwc sMGrÈ<br />

Biraf jIvn kmfieaf. AunHF idnF ivwc ijAuxf bVf iswDf sfdf sI qy cMgIaF guwJIaF KurfkF huMdIaF sn.<br />

mYN rwsy qy Puwtbfl df kfmn plyar huMdf sI. pMj ltr duwD roË pINdf qy pMj swq iklomItr dI dOV inq<br />

nym dOVdf sI. do sO zMz qy pMj sO bYTkF mfrnIaF. awDf pf dy krIb roË Krf iGAu Kfxf qy ksrq<br />

krky bfltIaF dy ihsfb psInf bhf dyxf iËMdgI df ËrUrI ihwsf huMdf sI. myry ipRMsIpl ny kihxf mlUk<br />

isaF qgVf ho jf pMj syr duwD nfl kuwJ nhIN bxdf Gwto Gwt swq syr kr dy. Èfm nUM kihxf qyry pwt<br />

bVy moto ho gey ny, qyrf Bwjxf aOKf ho jfxf ey qUM do mIl hor Bwijaf kr. bs AunHF dI svyr qy Èfm dI<br />

PtIk BrI nsIhq ny mYnUM sUeI dy nwky ivcoN lMGf idwqf hoieaf sI. Auh jvfnI dI KfDI Kurfk qy krVI<br />

ksrqI imhnq ny mYnUM bVI qoN bVI aOkV ivwc vI zolx nhIN idwqf qy kvc bx ky myrI rwiKaf kIqI.<br />

myry bwcy, qYnUM afpxy ies krVy qËrby dI gwl ies krky suxfeI ik ho skdY qYnUM koeI pRyrnf iml sky<br />

qy qUM asfnI nfl ies sdmy qoN bfhr af skyN.” ipqf jI dI rONgty KVy kr dyx vflI hwz bIqI sux ky<br />

pqf hI nhIN lwigaf kdoN sonIpwG jI[ tI[ roz dy lfgy mUrQl df nfkf af igaf. ipqf jI ny ikhf “ibwly<br />

nUM iewQy hI lfh idMdy hF. iewQoN ieh koeI bws jF tFgf PdV ky aMdr sonIpq Èihr cly jfvgf.” jvfn<br />

ny ikhf “sr, ds-pMdrF imMt hI lwgxy hn. afpF aMdr Cwz ky af jFdy hF. AunI dyr ivwc jvfn<br />

afpxIaF lwqF KolH lYxgy qy jMgl pfxI vI ho afAuxgy.” Aus jvfn ny Auqr ky ipwCy afAouNdy jvfnF qy<br />

hOldfr nUM sUicq kIqf. hOldfr sfihb Auqr ky ipqf jI kol afey qy slUt kIqf. ipqf jI ny afdyÈ<br />

idwqf “hOldfr sfihb qusIN sfzf agly moV qy ieMqËfr krogy. AunI dyr sfry jvfn quhfzI kmFz hyT<br />

rihxgy.” Aus hvldfr ny Pyr slUt mfiraf qy ikhf “E[ ky[ sr!” asIN awgy aMdr vwl qur pey qy<br />

QoVI hI dyr ivwc jIp hostl dy awMgy KVI sI. ipqf jI jIp qoN Qwly Auqry, mYN vI Auqiraf qy jvfn ny<br />

mYnUM myrf smfn PVf idwqf. mYN jvfn df DMnvfd kIqf qy adb nfl siq sRI akfl bulfeI qy ipqf jI ny<br />

jvfn nUM AuWQy hI rukx leI ikhf aqy myry nfl hostl vwl qur gey. mYN awgy awgy qy ipqf jI ipwCy ipwCy<br />

hostl ivwc myry kmry qwk af gey. awgoN kudrqI qrlocn kmry ivwc hI iml igaf. qrlocn hbV bfhy<br />

pihlF mYnUM jwPI pf ky imilaf qy Pyr ipqf jI dy pYrIN hwQ lfieaf. ipqf jI ny apxq nfl AusdI ipwT<br />

QpQpfeI qy ikhf “puwqrf, sFB afpxy Xfr nUM” qrlocn ny vI bVy mfx nfl ikhf “cfcf jI, qusIN<br />

iblkul iÌkr nf krnf, mYN ies df pUrf pUrf iKafl rwKFgf.” “cMgf bwcy, hux mYN cldf hF, jldI ivwc<br />

hF jI[ tI[ roz qy jvfn myrf ieMqËfr krdy hoxgy.” qrlocn qy mYN awgV ipwCV ipqf jI nUM Cwzx bfhr<br />

qwk afey. asIN dovF ny ipqf jI dy pYrIN hwQ lfieaf qy aÈIrvfd ilaaf. asIN dovyN hfly qwk hwQ hoVI<br />

KVy sF qy jIp awKF qoN aoJl vI ho cuwkI sI. qrlocn Aus idn qoN myrf bËurgF vFg kuwJ iËafdf hI<br />

iKafl rwKx lwg igaf sI. mYnUM Aus df Auh bdilaf ijhf rvweIaf kdy kdy kuwJ ajIb lwgdf qy kdy<br />

cMgf vI.<br />

hux mYnUM smJ ipaf ik ipqf jI mYnUM jfx buwJ ky bfeI roz afpxI jIp ivwc ieMT Cwzx ikAuN<br />

afey, qF ik Auh ryl hfdsf qy rsqy ivwc pYNdf AuhI mohrI rylvy styÈn bwcy dIaF XfdF qy ËÉmF nUM<br />

qfËf nf kr dyvy. Èfied AuhnF ny myry Dur aMdr dy zr nUM dUr krn Kfqr Aucycy qOr qy AunHF afpxI<br />

KOÌnfk drd BrI hwz bIqI suxfeI ik ikvyN aYzy muÈikl smyN AunHF ny hONslf bxfeI rwiKaf. AunHF dI<br />

hwz bIqI mohrI dy rylI hfdsy qoN ikqy zrfvxI qy rONgty KVy kr dyx vflI sI. ijwQy mOq nfl iswDf<br />

tfkrf sI qy ryl hfdsy ivwc mYN Èfied kudrqI iewk drÈk bx igaf sF. ies qrHF ipqf jI ny myrf<br />

mnobl vDfAux df Xqn kIqf sI. qF ik mYN iPr qoN arfm nfl afpxI nfrml iËMdgI ivwc prq skF.<br />

pr aÌsos hoieaf ipqf jI dy nyk ierfidaF qoN iblkul Ault. ijvyN kihMdy ny mfVy bMdy nUM hor<br />

ibmfrIaF Dwky nfl af icMbVdIaF ny. iesy qrHF mYN Dwky nfl ipqf jI nfl hwz bIqI AunHF dI zrfAuxI<br />

hwz bIqI dI BfrI pMz vI afpxIaF mfrU socF dI ipwT qylwd leIaF. ryl hfdsy dIaF kwtIaF-vwzIaF,<br />

icwQVIaF qy sihkdIaF cIÉdIaF lfÈF df cIÉ ichfVf Ërf mwTf pYNdf qF eyny nUM ipqf jI dI hwz bIqI<br />

dIaF iBafnk vfrdfqF sqfAux lwg pYNdIaF. jMglF ivwc Bwjdy POjI qy Au-wqy vrdy bMb afly duafly Puwt<br />

rhy sn. mINh vFg vrdIaF golIaF dI ÈF-ÈF ÈUkx lgdI sI. QF QF Tyzy Kf ky mUMh Bfr igrdIaF lfÈF<br />

mYnUM afs pfs igrdIaF jfpdIaF qy AunHF sihkdIaF POjIaF dIaF lfÈF ivwc myry ipqf jI vI hfey jy<br />

55


ikqy myry ipqf jI nUM kuwJ ho jFdf qF Pyr mYN qF jMmx qoN pihlF hI XqIm ho jFdf. myrI mF jI df kI hfl<br />

hoxf sI. asIN sfry BYx BrfvF ny qF rul jfxf sI. kdy mYnUM lfÈF dy vwzy Zyr qy pYrF qoN ibnF lMgy POjIaF<br />

dIaF lfÈF nËr afAuNdIaF kdy AunHF lfÈF dy Qwly keI idnF dy BuwKy qy ipafsy iËMdgI qy mOq drimafn<br />

JUldy qy jIvn leI JUJdy afpxy ipqf jI nËr afAuNdy. mYN qryilAuN qrylI ho jFdf qy AucI AucI<br />

acncyqy buV-buVf ky kihMdf, “koeI bcf lvo myry ipqf jI nUM, myrI mF ivDvf ho jfAugI, asIN sfry<br />

XqIm ho jfvFgy.”<br />

awgy qF mYN isrÌ afpxy ipqf jI dy PojI izsIpln qoN zrdf sI, pr hux myry idl ivwc<br />

krmXogI XoDy qy iswxkI ispfhI leI ÈrDf qy mfx hY ik aijhy bhfdr POjI ipAu df mYN puwq hF.<br />

hux myrf jIvn kuwJ BrosyXog nhIN irhf. cfr idn cMgf qy iPr do idn mfVy. sfeIkl dy Pyl<br />

hoey kuwiqaF vflf hfl sI. cwlI jfvy qF cwlI jfvy nhIN qF pqf nhIN ikwQy kuwqf Pyl ho jfvy. BfvyN ikMny<br />

Pyr KflI pYzl mfrI jfvF pr Pyr iËMdgI dy sfeIkl ny ikwQoN clxf. Pyr KVy sfeIkl vFg Pyr iËMdgI<br />

nUM muwZoN muwZ ryVnF pYNdf.<br />

aÈky jfvF mYN qrlocn dI dosqI qy vPfdfrI dy. Aus ny myry ipwCy afpxy suK svfd, afpxI<br />

pVHfeI sB iCwky tMg idwqIaF. pqf nhIN ikAuN Auh jnvrI 1958 nUM hoey mohrI styÈn dy rylvy hfdsy<br />

kfrn myry qy hoey asr df afpxy afp nUM doÈI smJx lwg ipaf sI. Auh Aus idn afpxy nf afAux dI<br />

glqI df Kfimafjf Bugqxf cfhuMdf sI qy jF Pyr ipqf jI nfl kIqf vfadf Aus nUM myry pRqI iewk<br />

rwiKak bx jfx df bl dy irhf sI. qrlocn jd qwk myry nfl irhf, pUry isrV nfl afpxI dosqI<br />

inBfAuNdf irhf. pihlF qF kflj lwgy zMg jfxf qy Pyr iblkul bMd kr idwqf. Èfied myry avcyqn mn<br />

dy iksy gihry kony ivwc koeI KOrU ijhf ipaf hoieaf sI. rotI pfxI Kfx df vI koeI isr pYr nhIN irhf<br />

sI. idny bysurqI ijhI ivwc suwqy rihxf qy dyr rfq jdoN sfry sON jFdy qF Kys dI buwkl mfr ky hostl<br />

dIaF kMDF twpky dUr KyqF qy AujfVF `coN huMdy hoey rylvy lfien qy cVH jFdy. Pyr gumsum aYvyN bymksd<br />

qurdy rihxf. qocI ivcfrf vI ibnF kuwJ khy ies nIm ÈdfeI dy kdy mgr mgr kdy nfl nfl qurI<br />

jFdf. aKIr Qwk ky Èihr qoN bhuq bfhr iewk sunsfn qy iBafnk kbirsqfn qy asF jf zyrf lf lYxf<br />

ijwQy idn dy vyly vI afdmI afAux qoN Gbrf jfey. GMitaF bwDI kbrF dy kol bxy QiVaF qy pey pey asF<br />

Kuwly-Kuwly afsmfn vwl JfkI jfxf. mYN afpxf Èudf GotxF qy Aus ivcfry qocI ny hF ivwc hF imlfeI<br />

jfxI. mYN kihxf “dyK myry Xfr, iewQy ikMnI ÈFqI hY, ikMnf sMnftf. aYvyN lokIN iewDr idny vI afAuxoN zrdy<br />

ny, awKy iewQy BUq cuVylF nfc krdIaF ny. sfnUM qF kdy ieh nËfrf dyKxf nsIb nhIN hoieaf.” qy Èfied<br />

iewQy hI myrI ies kivqf df jnm hoieaf sI.<br />

mYN mVHIaF df KUh iDafieaf,<br />

hfey vy myrf koeI pfxI pIx n afieaf.<br />

iewQy zUMGIaF cuwpF …[<br />

iewQy suMnIaF DuwpF …<br />

iewQy af ky sB gey guafc.<br />

eynf gUVf kfl df sfXf …<br />

ieAuN qF iewQy keI afey sI iewQy suafx[ [<br />

pr muV iewQy iksy afx n Pyr jgfieaf.<br />

mYN mVHIaF df … … pfxI pIx n afieaf.<br />

qy qrlocn ny kihxf “kvI jI mhfrfj, awj iewQy hI kvI drbfr smfpq kro. idn cVHn vflf qy afpF<br />

CyqI CyqI muV hostl vI phuMcxf hY.” hux mYN Aus dy mgr mgr lyly vFg quiraf jFdf. asIN dovyN corF<br />

vFg rfq dy Qwky tuwty, idny dyr qFeIN suwqy rihMdy. keI vfr mYN bQyrI koiÈÈ krnI qy qrlocn nUM<br />

iekwilaF Cwz ky mlwkVy ijhy inkl jfxf cfhuMdf sI pr Auhy kMbKq Ërf nf Aukdf qy aMq mYnuM vI<br />

Ausdy sfQ dI afdq pY geI. Pyr qF kdy kdy mYN afp AusnUM jfx leI AuTfl lYNdf qy loV pYx qy qrly<br />

hfVy vI kwZdf “qUM afrfm nfl sON, mYnUM qyrI sONh, mYN CyqI hI vfips af jfvFgf.” awgoN qrlocn vI<br />

nhory nfl kihMdf “jy qYnUM ienF hI iÌkr hY myrf qF qUM bMdf ikAuN nhIN bxdf. ikAuN AuWlUaF qy corF vfly<br />

ksb PVy ny.” mYN hfr ky kihxf “cMgf beI, afh lfey kMnf nUM hwQ, ijvyN qUM khyNgf AuvyN hI krFgf.” mYN<br />

56


jfxoN Aus dy gl lwg ky iPws ijhf pYNdf qy Auh mYnuM juafkF vFg cuwp krfieaf krdf. Pyr Auh mYnUM suaf<br />

ky afp vI sON jFdf qy Pyr do cfr idn nfrml bIqdy. Pyr acfnk AuhI ijvyN kuwqy dI pUMC ijhI KVI ho<br />

jFdI. AuhI Jwl, byqfbI qy Gbrfht iËMdgI qoN AuKiVafpn ijhf isr cVHky bolx lwgdf. Pyr AuhI awDI<br />

ku rfq nUM purfxf rutIn ÈurU ho igaf. hostl dI kwD twpI qy AuhI rsqf, AuhI rylvy styÈn AuhI rylvy<br />

dI amuwk lfeIn dy ipwCy bymqlb df dOVnf. qy Pyr Qwk hfr ky AunF kbrF qy af ky bYT igaf qy myrf<br />

ipwCf krdf krdf qrlocn vI myry kol af ky lyt igaf. Pyr pqf nhIN ikMnI ikwnI dyr qwk lyty lyty tuwty<br />

qfiraF dI asF AuzIk krnI. iewk rfq QoVI dOr qy iewk isvf vI jl irhf sI. Ausdy AuTdy BFbV BFvyN<br />

ÈFq ho cuwky sn pr motIaF KlpfVF qy lwkVF dy surÉ mwGdy lfl koly hfly vI pUry jobn qy sn qy pUrf<br />

syk dy rhy sn. pUry vfqfvrn ivwc dUr dUr qFeIN sVdy mFs qy koilaF dI mwDm ijhI lO qy inwG<br />

mihsUs ho irhf sI. sfzIaF socF dy Gyry mwGdI awg vwl iKwcdy gey. “Xfr qocI, kwl qwk qF ieh bMdf<br />

mYN-mYN qy myrI-myrI krdf afkiVaf iÌrdf hoxY qy Pyr kuwJ GMty pihlF ieh isrÌ iewk lfÈ sI.” mYN<br />

qocI nUM ikhf qy qocI ny awgoN gwl vDfAuNidaF ikhf “hux qF ieh ies lfÈ dI vI koeI pihcfx nhIN rhI<br />

qy QoVI dyr bfad qF ieh sB mUloN hI muwk jfeygI. bws isrÌ iewk suafh dI ZyrI. qYnuM pqY asIN<br />

jIAuNdy bMdy ies ivcfrI suafh qoN vI zrdy hF. ikqy suafh ivcoN hI Ausdf BUq nf pYdf ho jfey. iesy<br />

leI qF ies suafh qoN zrdy mfry pfxI ivwc suafh nUM vI Gol ky iesdf Kurf KoË imtf dyxf cfhuMdy hF.”<br />

mYN ikhf “sfnUM qF ies qoN Ërf vI zr nhIN lwgdf, qYnUM lwgdf ey.” awgoN qocI ny vI ikhf “nhIN qF, jy<br />

qYQoN jIAuNdy BUq qoN zr nhIN lwgdf qF ies murdy ivcfry qoN kI zrnf.” qy Pyr eyny nUM pqf nhIN ÈYqfn<br />

dyvqf ny jI ikwQoN sfzy nfl afpxI dosqI gMZ leI. lfgy hI mwkI df Kyq sI, qy sfzy mn ivwc iÉafl<br />

afieaf ik ikAuN nf ienHF lfl surÉ koilaF qy CwlIaF BuMn ky KfDIaF jfx. bws Pyr kI do motIaF<br />

motIaF CwlIaF sxy tFizaF dy qoVIaF qy moty-moty pwqy iwCl ky lfh idwqy qy iewk dUjy dy afmxo sfmHxy<br />

bih ky lwg pey isvy dI awg qy CwlIaF BuMnx. mYN ikhf “qocI, ikMnI vDIaF awg hY, CwlIaF bhuq vDIaF<br />

BuwjxgIaF.” qocI hF-hUM krdf tFzy nUM GumfeI jfey. acfnk Auhdy kMnIN avfË peI “pkVy sfloN ko,<br />

ssury afdmKor dirMdy sYN, sfly BuMnI lfÈ inkfl inkfl KfvyN sYN.” qy irlocn ny ikhf “Bwj lY ibwilaf,<br />

Èfmq af geI.” asIN PtfPt CwlIaF dy Kyq ivwc vV gey. kudrqI Aus Kyq nUM pfxI lwgf hox krky<br />

icwkV hoieaf ipaf sI. Èfied iesy leI koeI aMdr nhIN vV irhf sI. bfhroN hI hnyry ivwc tFizaF qy<br />

zfgF clfeI gey. kdI acfnk nHyry ivwc AuhnF dI zFg AunHF dy hI iksy bMdy dy lwgdI qF Auh cIÉdf qy<br />

kihMdf “Auh qumHfrI byby kI, mny qo ieB pkV ilaf Qf.” kuwJ sux ky zrdy dOV gey qy bfkI AunHF dy hI<br />

mgr dOV ley ieh kihMdy hoey ik “ary pkVo jfxy nf pfeyN.” iesy qrHF hI rOlf pFAuNdy gflF kwZdy<br />

afpxy-afpxy ikafPy lfAuNdy vfips Èihr vwl nUM muV gey. ijvyN sfry dy sfry ivcoN burI qrHF zr gey<br />

hox qy isrÌ vfips prqx df bhfnf hI Bfldy hox.<br />

Pyr QoVI dyr ÈFqI hoeI qF asIN rwb rwb krdy qy zrdy-zrdy KyqF ivcoN dI huMdy hoey dUr<br />

styÈn dy prly KyqF ivcoN bfhr inkly qy ryl lfienF pfr krky corF vFg hOlI-hOlI hostl vwl muV<br />

pey. nyVy afAuNidaF hoieaF qrlocn ny ikhf ik afpdy kpVy qy bUt qF icwkV nfl Bry pey ny, cwl ies<br />

pÈUaF nUM pfxI iplfAux vflI hOdI ivwc Do leIey. asIN donF ny afpxy afpxy kwpiVaF qoN icwkV lfihaf.<br />

idn cVHn qoN pihlF hI asIN afpxy kmry ivwc af ky cup cfp kwpVy bdly ibnF hI sON gey ijvyN ik<br />

bfhr kuwJ hoieaf hI nf hovy.<br />

svyry-svyry rGbIr ny cfh bxfeI qy sfnUM vI idwqI asIN AUNGdy-AUNGidaF ny rjfeI ivwc<br />

viVaF ny AudF hI cfh lY ky pI leI qy acfnk rGbIr ny myry mwQy qy hwQ lfieaf. myrf mwQf qipaf<br />

ipaf sI. Pyr iesy qrHF qrlocn df mwQf vI qp irhf sI. AusnUM vI kfPI qyË buÉfr sI. jfxo dovyN kMb<br />

rhy sI. rGbIr ny iewk iek rjfeI hor sfzy Aupr dy idwqI qy ikhf,” kMbÉqo, awj ikqy bfhr nf jfxf,<br />

hostl suprIzYNt do bfr lyt nfeIt vflf Cfpf mfr cuwikaf hY. cOdF jixaF dI ÊYrhfËrI lf ky igaf<br />

ey. quhfzI qF Èfied ieh qIjI vfrinMg hY. hux pUrI qrHF afrfm droN mYN dupihry aAuNdf hoieaF quhfzy<br />

leI dvfeI vI lY ky afvFgf qy quhfzI iswk lIv vI dy idaFgf.” asIN bysurqI ijhI ivwc Ausy qrHF hI<br />

sON gey.<br />

57


iewDr rfq dy hfdsy vflI gwl sfry Èihr ivwc jMgl dI awg vFg PYl geI. do afdm Kor<br />

dirMdy afDI rfq ko ÈmÈfGft myN kwcf murdf afg myN sy inkfl inkfl ky Kfqy logoN ny apnI aFKoN sy<br />

dyKyN sYN, ijnky noN bVy bVy sy dFq Qy aOr nON lMby lMby sy hfQ QyN, ssuroN ky hfQ BI ny jlyN QyN. iewk dm<br />

BfrI Brkm ÈrIr vfly Qy ary gFv vfloN kf Èor suxqy hI eykdm sfly ÈU mMqr ho gey Qy. myry sfsUky<br />

pr iksI ko nËr n afvyN QyN. iksI kI pgVI KINc dyN kbI iksI kI DoGI pkVyN QyN. logoN ko Gxf pryÈfn<br />

ikaf, ary AunoN bfvly zry log afps myN lwJ clfxy lg pVy aOr eyk do ky qo cotyN BI afeIN. XUM qo sB<br />

aMdr hI aMdr kFpyN sYN. mOkf imlqy hI log sB eyk dUsry ky pICy Bfg lIey ar iclfvy pkV ilaf ary<br />

mMny mfr ilaf.<br />

ijvyN ijvyN idn vwDdy jFdy qy BUqF dy hAuey df kwd kfT hor vI Auocyrf lMbf qy cOVf nfl nfl<br />

hor zrfAuxf hoeI jFdf sI. roË nvIaF nvIaF khfxIaF nfl juVn lwgIaF. keI sMgTn BUqF dy iÉlfÌ<br />

bx ky sfhmxy afAux lwgy qy keI qrHF dIaF skImF qy Auprfly socy jfx lwgy. keI qËvIË idMdy ik hux<br />

qoN pUrI rfq ÈmÈfn Gft ivwc roÈnI df ieMqjfm kIqf jfey, jd qfeIN icqf TMzI nhIN huMdI sÉq pihry<br />

df AuQy bMdobsq kIqf jfvy. awgy qoN iksy vI lfÈ dI byadbI nhIN hox idwqI jfvygI, ies gwl nUM muwdf<br />

bxf ky keI gurdvfiraF qy mMdrF ivwc ÉUb cMdf kwTf kIqf igaf. keIaF dI nINd hrfm ho geI qy<br />

keIaF dy hlvy mFzy ÈurU ho gey.<br />

afÉr gwl qurdI qurdI kflj dy hostr ivwc vI vV afeI. pr sfzy kflj dI PkV muMzIr ny<br />

gwl nUM koeI bhuqI qUl nf idwqI. kuwJ kihx, “aYNvyN koeI ivhlVF ny hvf AuVfeI hoxI eyN.” qy kuwJ<br />

kihx, “kuJ qF ËrUr hoieaf hoxf eyN. aYNvyN qF gwl nhIN inkldI, ÉYr[ [ .” pr iewk idn rGbIr ny<br />

sfzIaF lwqF iKwcidaF ikhf, “ikqy Aus rfq swcIN muwcIN Auh BUq quhfnUM donF nUM qF nhIN icMbV gey sI.<br />

ijhVf quhfnUM awj buÉfr cVH igaf hY. cMgf hoieaf ieh hfdsf Èihr dy bfhrly pfsy hoieaf. jy ieh<br />

hfdsf ieDrly pfsy huMdf qy qusIN Auh BUqrI mMzIr dy kfbU af jFdy, quhfzf qF AunHF mfr mfr ky nfs<br />

mfr dyxf sI. rwb dy vfsqy hux nF jfieE iksy vpfsy, hor musIbq KVI krogy. hF mYnuM imqoN AuVdI<br />

AuVdI Kbr imlI hY ik quhfzy donF dy GrIN kfilj dI mYnyjmYNt ny icwTIaF pf idwqIaF ny. bws koeI nf<br />

koeI musIbq afeI smJo. qrlocn Xfr qUM vI ibwly nUM rokx dI QF iesdy nfl hI cilaf jFdf sI.”<br />

qrlocn ny hrK qy aPsos nfl ikhf, “hor rGbIr, Xfr nUM mYN kwlf Cwz idMdf. jo hoAUgf dyKI jfAUgI.<br />

GridaF nUM qF bhfnf hI cfhIdf hY. awgy ikhVf Auh mYnUM aYQy pVHf ky KuÈ ny. awgy hI hr mhIny pYsy<br />

Byjx vyly Gr ivwc cMgf klyÈ huMdY. ijvyN mYN mF df mqryaf puwq hovF, hmyÈF kihMdI ey ik dsvIN krf qI<br />

bhuq hY. bfkI dy bwicaF nUM vI pVfAuxf hY. awgoN kuVIaF vI ivgVIaF ny. N qy bfpU bws, awgoN cuwp vwt<br />

jFdf hY.” qy Pyr mYnUM dyKidaF hoieaF kihMdf, “ibwilaf, afpo afpxI iksmq huMdI af, mYN pVHnF cfhuMnY<br />

qy mYnUM koeI pVHfAuNdf nhIN. qYnUM qyrf sfrf twbr pVfAuxf cfhuMdf qF qUM pVHdf nhIN. vfh nI qkdIry.”<br />

kih ky myry Xfr qrlocn dIaF awKF Br afeIaF qy myrf idl Aus dI gwl sux ky qy Aus dI hflq dyKky<br />

psIicaf igaf. mYN aMdroN aMdrIN afpxy afp nUM lfhxq pf irhf sF. myry hfI mn ny mYQoN puwiCaf “qyrf<br />

kI hwk bxdf hY iewk aYny vDIaf, hqYÈI qy XfrI qy kurbfn ho jfx vfly Xfr df njfieË Pfiedf lYx<br />

df. qUM svfrQI hYN ibwilaf … qUM GtIaf bMdf hYN.” “myry Xfr qrlocn, mYnuM mfÌ krdy, mYN afpxy nfl<br />

qyrI iËMdgI vI nrk bxf idwqI.” mYN Ausdy gl lwg ky bwicaF vFg rox lwg ipaf. “kflj CwzFgy qF<br />

donON kwTy CwzFgy.” Ausny ikhf, “ibwly, qUw kuwJ iËafhdf hI Jwl Klfrn lwg igaYN, mYnUM dws qUM mYnUM<br />

afpxf Xfr smJdf hy ik nhIN? “qy Pyr mYN ikhf, “mYN qYnUM afpxI jfn qoN vI vwD smJdf hF.” Ausny<br />

ikhf, “qF Pyr mYnUM awj iewk vcn dy ik qUM afpxI pVHfeI ËrUr pUrI kryNgf, mYN qF ibwly pihlF hI<br />

afpxy afp nUM qyrI ies hflq df ijMmydfr smJdf hF. rwb dy vfsqy mYnUM hor gunfhÊfr nf bxfeIN.”<br />

qrlocn dy mUMhoN ieh sux ky mYN TMbr igaf qy Dur aMdr qoN ihwl igaf. iewk vfr qF mYN kMb ijhf igaf<br />

sF ijvyN myry idl dy afs pfs koeI BUcfl ijhf AuT KiVaf hovy. mYN qrly Bry aihsfs nfl ikhf,<br />

“qrlocn Xfr, qUM nhIN sgoN mYN qyrf dyxdfr hF. mYnUM ÈrimMdy nUM hor ÈrimMdf nF kr Xfr!” rGbIr<br />

myrI gwl dy ivwc hI cIÉ ipaf, “bws vI kro! quhfnUM qF koeI vI gwl dwsxI hI nhIN cfhIdI. aYNvyN idl<br />

nUM lf ky bih jFdy Au. kwl dI kwl nUM dyKFgy, aYNvyN qF nhIN kihMdy XfrI jwt dI qUq df moCf kdy nF tuwtdy<br />

awD ivcoN. clo, hux pihlF mHYs ivwc cwlIey qy mHYs dIaF rotIaF qoVIey, nhIN qF pfxI vflI dfl vI nhIN<br />

58


lwBxI.” awgy mHYs ivwc phuMcy qF swcI-muwcIN rotIaF ipwCy kFvF-rolI peI hoeI sI. acfnk awj Pyr myrI<br />

nËr vwzy sfry cuwlHy qy peI ijs Aupr vwzI sfrI loh rwKI hoeI sI ijhVI ivcfrI roË svyr qoN rfq qwk<br />

cuwlHy qy peI qpdI rihMdI sI pr Pyr vI muizaF le[ rotIaF QuVIaF hI rihMdIaF. iewk pfsy cuwlHy dy Auqy<br />

vwzy-vwzy awKrF ivwc iliKaf hoieaf sI - cODrI rsfl isMG bhwqr rotIaF. sfry cuwlHy qy kdI kdI<br />

igwlI imwtI df pocf lwgdf sI. pr bhwqr rotIaF dI gwl qy awj qfeIN koeI pocf nF mfr sikaf. mHYs<br />

BFvyN tuwt jfey pr rsfl isMG df irkfrz Aus nfl juVy sn. pMj syr lwzU, do dhIN dy kuMzy pqf nhIN hor<br />

kI kI. Auh Kfx pIx dI kdy Èrq nhIN sI hfiraf. cfhy imwtI df qyl hI ikAuN nF pIxf pYNdf. kuwJ nF<br />

kuwJ qF bFkpn sI Aus ivwc jo awj qwk sfry cODrI rsfl isMG nUM Xfd krdy nyN. pr ieh vI ikhVf<br />

avlVf pÈUaF vflf ÈOk sI jo Aus ny pfilaf hoieaf sI. Gwto Gwt sO grIb lfcfr BuwK nfl byhfl<br />

bwicaF df GMn koeI kwlf hI Kf jfvy. aMn df vYrI hoxf qF koeI sUrmqfeI nhIN, hoxf hI hY qF bMdf iksy<br />

ainafie jF iksy Ëulm Ëbr df vYrI ho ky jvIy. afmIn ….<br />

mHYs ivwc aksr Bwg hI BuwjdI sI. BuwK qoN qF asIN kdy nhIN sF zry pr ijs gwl df hux zr<br />

sI Auh hoxI bx isr cVH ky bolI, vfrinMg lYtr myry qy qrlocn XfnI dovF dy Gr phuMc gey. qrlocn<br />

dy GridaF ny qF ijvyN cuwp hI vwt leI, koeI hF Xf nF neIN kIqI. bs qrlocn df Krcf Byjxf bMd kr<br />

idwqf. soicaf hoxf ey ik afpy JwK mfr ky muV afvygf. Pyr krFgy sfry rl ky Aus nfl kuwqy-KfxI. swdky<br />

jfeIey qrlocn dI dUr aMdyÈI dy ijhVf Bfxy nUM pihlF hI BFp ky bYTf sI ik kwlH nuM kI hox vflf ey.<br />

Auh bVf hI ijgry vflf muMzf sI. nF Aus dy aMdr dI pIV qy nF kdy AusdI pryÈfnI nUM koeI Ausdy ichry<br />

qoN pVH sikaf sI. bVf hI sihj rihx vflf iensfn sI Auh. bVI hI sihjqf nfl hr GVI ivcrdf<br />

sI. Ausdf hT qy inrBYqf vI Ausdy guxF ivwc Èfml sI. Auh bhuq hI ËhIn qy AusdI Xfd ÈkqI bVI<br />

iqwKI sI. Auh plF iCnF ivwc vfl dI Kwl AuDyV ky rwK idMdf sI. Aus ny muwZ qoN hI jIvn nUM sUeI dy nwky<br />

QfxI lMGfieaf hoieaf sI. Èfied iesy leI Auh kuwJ kuJ kfmryzI qy kuwJ kuJ smfjvfdI ÈÉsIaq df<br />

mfilk sI. Auh ÈhId Bgq isMG dI Èhfdq nfloN Ausdy ivcfrF df iËafdf kfiel sI. Èfied iesy leI<br />

Aus dIaF keI gUVIaF gwlF sfzy isr dy AuqoN dI inkl jFdIaF sn. Aus kol afpxI smfj AusfrI soc<br />

sI jo Èfied bVI Au-wcI sI. Auh Kud vI iewk kRFqIkfrI XoDF bxnF cfhuMdf sI. smfj dy awgy ho ky smfj<br />

Kfqr kuwJ cMgf krnf cfhuMdf sI. pvr aPsos hflfq Aus df kdy sfQ nhIN dy rhy sn. Auh aksr<br />

kihMdf “vgdy pfxI ivwc hI qfËgI rihMdI hY qy KVf pfxI qF hmyÈf muÈk mfrdf hY.” KVOq Aus nUM sdf<br />

nfpsMd sI qy iesy leI Auh hr gwl qy hr kMm ivwc hmyÈf ikRafÈIl hI rihMdf sI.<br />

hux gwl krdy hF myry vwzy vIr bldyv dI ijsdf bcpn df nF Bolf sI qy Cotf nfm dyv sI.<br />

sfry twbr ivcoN ies Brf nfl qy vwzI BYx zOlI nfl myrI bhuq bxdI sI qy ieh dovyN vI myrf pwK pUrdy<br />

sn. BFvyN Aumr ivwc ieh Drm Bfa jI df hfxI sI pr myrf qF Xfr Brf sI. ieh sfzy sfry twbr ivwc<br />

sB nfloN sohxf sI. gorf icwtf rMg aMgRyjF vrgf, srU vFg lMbf kwd swc jfxoN lokIN KV-KV vyKdy huMdy<br />

sI. ijnHF sohxf sI Aunf hI KuÈ imËfË qy rOxkI qbIaq df mflk sI. hr pl hr iewk leI Aus kol<br />

muskurfht sI qy Auh sdf hI hfsy vMzx vflf sÉÈ sI. pVHfeI ivwc lfjvfb qF sI pr bflIvfl df vI<br />

bVf vDIaf iKzfrI sI. bhuq hI qyË qrfr idmfg AusnUM rwb ny bÉiÈaf sI. CotI ijhI Aumry hI Ausny<br />

ieMjIinairMg dI izgrI hfsl kr leI sI. hr klfs ivwc avwl afAux kfrn hI pMjfb srkfr vloN<br />

srkfrI vjIPy qy klkwqy qoN AucyrI ivwidaf hfisl krky afieaf sI. afAuNidaF hI iswDf cMzIgVH ivwc<br />

ieMzstrI izpfrtmYNt dy hYzafiÌs ivwc izvYlpmYNt aÌsr lwg igaf. iesdy bfvjUd Ausny ÈOkIaf<br />

qOr qy kfnUMn dI pVHfeI kridaF lfa dI izgrI vI pRfpq kr leI sI. keI ËubfnF Auh cMgI qrHF<br />

jfxdf sI. iesy leI Aus ny AurdU qy PfrsI dI aflmPfËl dI pVHfeI pUrI kIqI. pMjfbI mF bolI nUM rwj<br />

ky ipafr krdf sI qy pUrf siqkfrdf sI. iesy kfrn AusnY afpxI mF bolI pMjfbI ivwc igafnI bVI hI<br />

rIJ qy Aucyc nfl pfs kIqI sI. AusnUM ÈfierI df vI ÈOk sI qy Kfskr AurdU ÈfierI ivwc Aus nUM kfPI<br />

muhfrq hfisl sI. qlq mihmUd Ausdf psMdIdf gfiek sI. eynF bhumuKI hox ky bfvjUd Aus nUM koeI<br />

gumfn jF nKrf nhIN sI sgoN Auh qF bVf hI imlnsfr qy inmrqf psMd iensfn sI. ijvyN hr loVvMd<br />

dy kMm afAuxf Aus dI kmËorI bx igaf hoieaf sI. shI mfany ivwc Auh iewk Aucy ikrdfr vflf<br />

iensfn sI qy Èfied iesy leI Auh myrf Xfr vIrf sI. myry krky AusnUM aksr mF ipE dy AulFBy vI<br />

59


sihxy pYNdy sn. aksr mF jI qy ipqf jI qoN AusnUM suxnf pYNdf ik qyry lfz ipafr ny hI ibwly nUM<br />

ivigfiVaf hY. Auh hsky kih Cwzdf “ibwlf afpxy pirvfr df bybI hY.” dyv vIr jI ny bfad ivwc<br />

bqOr ipRMsIpl vjoN moGf ivwc afeI[ tI[ afeI[ dI ÈurUafq vI kIqI sI. Auh afpxy ividafrQIaF qy<br />

stfÌ mYNbrF nUM bVf ipafr krdy qy AuhnF df hr qrHF iÉafl rwKdy sI. iesy leI awj qfeIN Aus<br />

ielfky dy bMdy AusnuM Buwl nhIN sky.<br />

mYnU Auh rwj ky idloN afpxy bwcy vFg ipafr krdf sI. Èfied iesy leI kmlyNt dI icwTI<br />

imldy sfr hI sfry kMm Cwz ky myrf Xfr vIrf cMzIgVH qoN sonIpq af igaf. iswDf myry kflj phuMc<br />

igaf. hYz afiÌs ivwc Au-wc aÌsr lwgy hox krky kflj df stfÌ Aus df bVf mfx-qfx krdf sI.<br />

mYnUM vI Ébr iml geI ik hqyrf vwzf Brf cMzIgVH qoN af ky ipRMsIpl dy dÌqr ivwc bYTf hY qy qYnUM sB<br />

burI qrHF nfl lwB rhy ny. mYN ieh suxky burI qrHF qRbk igaf ik hux kI hoAU. ikvyN Aus drvyÈ vIr df<br />

sfhmxf krFgf. myry ipwCy BusnUM hor ikMnI jlflq JwlxI peI hoxI ey. mYN socF ivwc iGr igaf ik mYN<br />

hmyÈF Ausdf ivÈvfÈ qoiVaf hY qy swt mfrI hY Ausdy ivÈvfÈ nUM. Ausdy lfz ipafr df njfieË Pfiedf<br />

AuTfieaf hY. qy hux ikvyN Ausdy sfhmxy jfvFgf. myry vrgy inkMmy bMdy nUM ikAuN DrqI inGr nhIN jFdI.<br />

aMdroN iewk hONkf ijhf AuiTaf ik hfey rwbf mYnuM Aus ryl hfdsy ivcoN ijAuNidaF rwKx ivwc qyrf kI<br />

QuiVaf sI. hux vIrf qF dUjy muMizaF qy mfstrF nfl kdy vI hostl puwj skdf sI. cloN afpy muV jfeygf<br />

lwB lBf ky mYnUM. mYN nhIN kr skdf Ausdf sfhmxf. mYN qF bws ikqy jf ky jfn dy dyxI hY. pr qrlocn<br />

jo iewk qrHF nfl myrf sfieaf bx igaf sI, mYnuM smJfAuNdf qy vrjdf myry ipwCy ipwCy af igaf ik ikqy<br />

ieh kmlf swc muwc hI koeI kfrf nf kr bYTy. AuDr myrf Xfr vIrf mYnuM lwBdf lwBdf hMB igaf. ivcfrf<br />

BuwKf Bfxf mYnuM qlfÈdf irhf jfxoN Auh zflI zflI qy asIN pwqy pwqy. do idn inkl gey qy ieh lukx<br />

imwcI cldI rhI, keI vfr qF myrf vIrf qy Ausdy kuwJ sfQI myry nyiVAuN vI lMGdy vr myrI ihMmq nf<br />

hoeI ik mYN Ausdy sfhmxy ho skF. lukF vI qy roeI vI jfvF qy aMdroN pCqfvf vI qy awk ky qrlocn ny<br />

vI mYnUM zFitaf, “kmilaf, eynf moh krn vfly vwzy vIr nUM kdy eydF qMg krIdf ey? lfhnq hY qyry qy,<br />

qUM aYnf kfier hovyNgf mYN soc vI nhIN skdf sI.” qrlocn dI ies lfhnq ny mYnUM Dur aMdrLo JMjoV ky<br />

rwK idwqf qy Èfied myrI ihMmq nUM vMgfr ky mYnUM hONslf vI idwqf qy mYW pUrf mn bxf ilaf ik hux kuwJ vI<br />

hovy, vIry dy mwQy ËrUr lwgxf hY. CyqI hI mYN vIry dy mgr nwT ky Ausdy pYrF ivwc jf izwigaf. inwky<br />

bwicaF vFg Aus dIaF lwqF nUM icMbV ky roeI rfvF.” myry rwb vrigaf vIiraf, mYnUM mfÌ krdy. mYN qYnUM<br />

bhuq Kwjl Kuafr kIqf hY. vIiraf, mYN zr igaf sI. qyrf sfhmxf krn dI ihMmq nhIN pY rhI sI.”<br />

vIry ny cuwk ky mYnUM afpxy ivÈfl sIny dy nfl lf ilaf. afpxIaF bfhF ivwc Guwt ilaf ijvyN kihr dI<br />

TMz ivwc inwGI loeI dI buwkl iml jfvy. Aus ny ikhf, “Jwilaf, afpixaF qoN ieMj dUr QoVf BwjIdf ey.<br />

tuwtIaF bfhF qF hmyÈf gl nUM hI afAuxIaF ny. kdy ieAuN dUr nhIN jfeIdf.” qy Pyr mYN qrlocn vwl<br />

ieÈfrf krky ikhf, “vIiraf, ieh myrf Xfr qrlocn hY, jy mYN awj jIAuNdf hF qF isrÌ iesdy sdky<br />

hI. ieh prCFvF bx ky myry aMg-sMg irhf. iesdf dyxf mYN kdy nhIN dy skdf.” vIry ny qrlocn nUM vI<br />

klfvy ivwc lY ilaf qy Ausdf DMnvfdI hoieaf. Pyr pihlF qF vIr jI ny sfnUM sfiraF nUM nyVly Zfby qy<br />

rotI KuafeI qy afp vI sfzy nfl hI bihky KfDI. iPr asIN sfry kflj phuMcy. vIr jI dy asr rsUÉ ny<br />

sB kuwJ plF ivwc sYtl kr idwqf. asIN vI sfry stfÌ qoN mfÌI mMg ky surÉrU hoey. Qwky hfry vIr jI ny<br />

Auh rfq sfzy hostl ivwc hI muMizaF dy nfl kwtI, ikhf, “awj mYnUM quhfzy ivwc rih ky afpxy kflj qy<br />

hostl dy idn Xfd af gey.” sfry stfÌ vfly qy muMzy bfro bfrI imlx afAuNdy rhy qy hOslf bnfAuNdy<br />

rhy ik “iskMd sfihb, qusIN byiÌkr ho ky cMzIgVH jfAu. quhfzf inwkf Brf sfzf inwkf Brf hY.” sB ny<br />

bVI Aucyc idKfeI qy vrIr jI dUjy idn qVky h I pihlI bws PV ky cMzIgVH leI rvfnf ho gey. hOlI<br />

hOlI sB kuwJ pihlF vFg nfrml rutIn ivwc cwlx lwg igaf. asF sfiraF ny rl imlky qrlocn dI<br />

dUjy mhIny dI PIs qy hostl df Krcf nfl hI jmHF krvf idwqf. BFvyN qrlocn Ëfihr nhIN sI krdf<br />

pr Auh roË GridaF vloN Byijaf jFdf afpxf mnIafzr AuzIkdf. inrfsqf vwDdI geI qy pVHfeI vloN<br />

vI Ausdf mn Aucft hox lwg igaf. Auh afpxy afp nUM sfzy qy boJ ijhf mihsUs krn lwg igaf. keI<br />

vyrF rotI Kfx df vI tflf kr jFdf. mYN bQyrf ikhf “Xfrf, myrf myrf koeI vMizaf ey, afpF dovyN rl<br />

iml ky guËfrf krI jfvFgy. qyry afsry mYN vI cfr awKr pVH jfAuN. nfly vIr jI ny vfadf vI kIqf ey ik<br />

60


mYN hr mhIny qYnUM PflqU pYsy Byijaf krUMgf. kuwJ afpF sB qoN vwzy Brf blvMq jI qoN mMgvf ilaf<br />

krFgky. ipqf jI ny vI qF pYsy Byjxy hI ny. jy bhuqf hoAU qF hostl qoN bfhr koeI Cotf motf kmrf lY ky<br />

rih lvFgy qy afpy rotI tUk pkf lvFgy. rwb ny cfihaf qF jwd qwk mYN jIAuNdf hF qd qwk nf qyrI<br />

pVHfeI rukU qy nf hI afpF kdy BuwKy iZwz sONvFgy. qrlocn Xfr, hOslf rwK. mYN vI qyry ibnHF aDUrf hF. jy<br />

qUM mYnUM Cwz k ikqy clf igaf qF Pyr Jwilaf mYN vI pVHfeI pUrI nhIN krnI. mYN vI qyry mgry itMz-PoVI<br />

cuwk ky iqwqr ho jfAuN.” hux qrlocn dI afvfË kuwJ kurÉq ijhI ho geI. “ibwlU, qUM aijhI koeI<br />

mUrKqf nhIN kryNgf. qUM dyvqf vrgy afpxy vwzy vIr qy myry nfl vfadf kIqf sI ik mYN kdy quhfnUM<br />

iÈkfieq df mOkf nhIN idaFgf. smiJaf, afpxy bolF nUM pugfxf iewk mrd bwcy df kMm huMdf ey. qy nfly<br />

qUM iewk krmXogI mhfn PoËI df puwqr hYN. jdoN dI mYN qyry koloN qyry ipqf jI dI hwz bIqI suxI hY swc<br />

puwCyN mYN qF AunHF df idloN murId ho igaf hF. myry leI qF Auh pRyrnf dy sRoq bx gey ny. pqf nIhIN qUM<br />

AunHF qoN ikAuN syD nhIN lYNdf.” Aus dIaF dlIlF ny mYnUM inrAu-wqr kr idwqf sI.<br />

keI idn bIq gey qy iewk idn qrlocn ny acfnk hI myry koloN 20 rupey dI mMg kIqI qy ikhf<br />

“jy hY ny qF dy dy pr ieh nF puwCIN kfhdy leI cfhIdy ny? “mYN ibnf iksy hIl huwjq kIiqaF Jwt cuwp<br />

cfp vIh rupey kwZ ky Aus nUM dy idwqy. gwl afeI geI ho geI. mYN, rGbIr qy myËr iqwnoN kflj gey hoey<br />

sI. ipwCoN qrlocn afpxy QoVHy bhuqy Éfs-Éfs smfn df ibsqrbMn ijhf bMn ky pqf nhIN ikwDr clf<br />

igaf. “ibwly Xfr, mfÌ krIN, quhfzy roË dy aihsfn QwlHy myrf mn Guwtdf hY. mYN jy hor aYQy ies qrHF<br />

irhf qF myrf ËmIr qy axK hmyÈF leI ax afeI mOq mr jfxgy. mYnUM lwBx dI koiÈÈ vI nf krnf. hF<br />

jy mYN jIAuNdf irhf qF quhfnUM afpy lwB lvFgf. hfl dI GVI qF mYnUM ieh vI pqf nhIN ik mYN ikwQy jfxf<br />

hY. mYN kI krnf hY qy myrI kI mMiËl hY. jd mYnUM hI kuwJ nhIN pqf qF quhfnUM kI dwsF. ÉYr qusIN ÉuÈ<br />

rihxf qy iewk dUjy df iÉafl rwKxf. ÉUb idl lf ky pVHnf. ibwly, mYN afpxIaF ikqfbF qy nots qyry leI<br />

Cwz cwilaF hF, Èfied qyry kMm af jfx. Éfs krky ibwilaf, hux kdy vI kwly rfqF nUM bfhr nhIN jfxf<br />

qy nf hI kdy CwlIaF BuMn ky KfxIaF ny. bws pVHnf ey qy mF bfp df nF roÈn krnf hY. qUM hmyÈF myrIaF<br />

XfdF ivwc Èfml rhyNgf. mYN ikqy vI qy iksy vI hfl ivwc rhF.” …[ Pyr keI sfl bIq gey qy qrlocn<br />

nfl kdy vI mulfkfq nf hoeI qy nf hI myrf Auh Xfr ikqy nËrIN afieaf. mYN pVHfeI pUrI kr ky btfly<br />

iËlHf, gurdfspur ivwc ieMzstrI ieMspYktr lwg igaf sF. acfnk 1965 dI jMg iCV geI. roË btfly<br />

dy Kyqr ivwc ikqy nf ikMqy bMb ËrUr igrdf sI pr Pwtdf nhIN sI. hOlI-hOlI lokF df bMbF qoN zr ijhf<br />

lwQ igaf sI. jdoN rfq nUM blYk-afAUt dy vyly koeI pfiksqfnI lVfkU jhfË iblkul CwqF dy koloN<br />

lMGdf qF cfnxIaF rfqF hox kfrn jhfË dy nMbr qwk pVy jf skdy sn. sB lokF ivwc mOq df sMnftf<br />

Cf jFdf qy cuPyry suMnmsfx vrq jFdI. iewk sihm ijhf idlF ivwc qRBkdf ik hux vI mry qy hux vI<br />

mry …. srkfrI nOkrI vfly bMdy afpxf hYz kuaftr Cwz ky ikqy afAUt afP styÈn nhIN jf skdy<br />

sn. AunHF idnF ivwc myry Ausqfd nMdlfl purI jI vI bhuq ibmfr rihMdy sn. mYN afpxI jfn qlI qy rwK<br />

AunHF nUM imlx jlMDr jFdf huMdf sI. iehnF idnF ivwc hI pqf nhIN ikwQoN acfnk lwBdf lBFdf iewk<br />

imltrI vrdI ivwc lYs nfiek dy PIqy lfeIN pUry joÈ qy jlfl nfl Biraf iewk POjI jvfn ny af ky<br />

myrf bUhf KVkfieaf. mYN bUhf Koilaf qy Aus PojI jvfn qy nËr pYNidaF hI mYN hwkf-bwkf ijhf Aus nUM<br />

vyKdf hI rih igaf. pihlF qF Auh QoVHf ijhf hwisaf qy Pyr boilaf, “ikvyN ibwilaf, kfiem eyN.” myry<br />

sB ÈMky Aus dI afvfË ny mukf idwqy qy mYN iewk Aus dI pihcfn kwiZaF iekdm bol Au-wiTaf, “Auey<br />

qrlocnF qUM! POj ivc? acfnk aYQy, myrf pqf ikwQoN lwB ilaf? “ieko sfh ikMny hI svfl styngn<br />

ivcoN inklIaF golIaF vFg mYN dfÊ idwqy. “bfhr hI KVy nUM sB puwCIN jfeyNgf ik aMdr mYnUM Dwky nfl<br />

vVnf pAU.” asIN donoN hws pey. bVy icrF bfad awj mYN KuwlH ky hwisaf sF qy Pyr ikhf, “ibwlf vI qyrf,<br />

qy Gr vI qyrf hY. jI sdky, jI afieaF nUM.” iewk vfr Pyr afpxy Xfr nUM Guwt ky jwÌI pfeI qy Pyr<br />

aMdr Ausdy ivCoVy df sog AuPx ipaf qy mYN zuskidaF ikhf, “acfnk ikwQy Cwz ky clf igaf sI, Pyr<br />

koeI Ébr sfr vI nhIN idwqI.” qrlocn ny cyqy krvfieaf ik “qYnUM Xfd hoxf eyN, mYN afpxy Éq ivwc<br />

iliKaf sI ik mYN quhfzI pUrI Ébr rwKFgf qy afpy hI lwB lvFgf. qy vyK mYN lwB ilaf ey qYnUM ibwilaf.”<br />

mYN AusnUM hwQIN pfxI df nlkf gyV ky nuhfieaf qy Pyr afpxf kuVqf pjfmF pfAux nUM idwqf. asIN Zfby qoN<br />

mMgvf ky bVy icrF ipwqoN iewk vfr Pyr kwiTaF bYT ky rotI KfDI. iesy dOrfn qrlocn ny afpxI sfrI<br />

61


hwz bIqI suxfeI. Auh bVy hI krVy sMGrÈ ivcoN inkilaf sI. hux vI mOq Ausdy isr qy mMzrf rhI sI.<br />

lVfeI lwgI hoeI sI qy AusdI izAUaI iblkul PrMt qy zyrf bfbf nfnk vfly bfrzr qy lwgI hoeI sI.<br />

ijwQy hr vyly vrdIaF golIaF dI ÈF-ÈF qopF dy goly bMkrF dy Aupr hr GVI aksr dhfVdy rihMdy.<br />

jhfË alwg bMbfrI krdy hoey AuproN bMbF dI brsfq kr rhy sn. bfrzr dy nyVly sfry ipMzF dy ipMz<br />

KflI krvf idwqy gey sn qF ik isvl jfnI nuksfn nUM bcfieaf jf sky. bws, donoN pfsy qoN iËafdfqr<br />

pMjfbI lV rhy sn. srhwdoN pfr muslmfn pMjfbI qy eyDroN iËafdfqr iswK pMjfbI afpo ivwc lV mr<br />

rhy sn. donoN pfsy lIzrF dI koJI isafsq jvfnF qy mfsUm bwicaF qy qIvIaF dIaF jfnF nfl iKlvfV<br />

kr rhI sI. mnuwKqf nUM ËbrI bfrUd Kuafieaf jf irhf sI.<br />

mYN aijhy hflfqF df vfsqf dy ky qrlocn nUM ikhf “awj myry kol hI qUM ruwk jf, kuwJ GVI qF<br />

kwTy jI leIey. hfly qF mYN qYnUM rwj ky dyiKaf vI nhIN.” qrlocn ny ikhf “pihlF qYnUM qyrf qohÌf dy<br />

idaF, aYzf vwzf aÌsr lwg igaf eyN hux qF Kfx pIx lwg igaf hovyNgf.” Aus ny Joly ivcoN iewk rMm dI<br />

boql kwZ ky mYnUM pyÈ kIqI. “afh lY qYnUM qyry iewk POjI Xfr df nËrfnf.” “qyrf qohÌf isr mwQy Xfrf,<br />

pr mYN pINdf nhIN” mYN ikhf. qrlocn ny ikhf “pINdf qF mYN vI nhIN, cwl iksy afpxy ipafry nUM dy dyvIN.<br />

ÉYr mYnUM hux ieËfjq dy. Èfied bfrzr qy myry ihwsy dI koeI golI mYnUM AuzIkdI hovygI.” mYN Pyr Aus nUM<br />

ruwk jfx leI qrlf kIqf. qrlocn ny ikhf “ibwly, mOq qF AuQy lfËmI hY qy eyQy vI ho skdI hY. jy iewQy<br />

mr igaf qF iewk POjI leI kuwqy dI mOq hovygI, jy AuQy bfrzr qy miraf qF vqn df ÈhId kihlfvFgf.<br />

Gwto Gwt mYrI GrvflI nUM QoVI bhuq pYNÈn qF iml jfAUgI. ivcfrI aOKy-sOKy afpxy Coty-Coty bwcy qF<br />

pfl lvygI.” Ausdy mhfn jËby ny mYnUM lf jvfb kr idwqf qy AusdI dyÈ pRsqI qy myrf isr ÈrDf nfl<br />

myry POjI Xfr awgy Jug igaf. Ausny myry sfhmxy hI zyrf bfbf nfnk jfx vfly iewk POjI trwk nUM Ausny<br />

afp hwQ dy ky roiaf. PurqI nfl Aus ivwc cVH ky afpxI mOq ivafhux qur ipaf. Ausdy khy Èbd awj<br />

vI myry kMnF ivwc AuvyN gUMjdy ny “qyry kol kuwqy dI mOq AuWQy ÈhId dI mOq hovygI.” pihlF qF mYN Aus df<br />

irxI sF, hux sfrf ihMdosqfn hmyÈf Aus POjI df irxI rhygf.<br />

afmIn.<br />

“pihlf hI idn”<br />

“pihlI hI ÈurUafq”<br />

pfksqfn PLyrI<br />

mYnUM lwgdf hY,<br />

srdfr jI, pfiksqfn ivwc afpxf hwj krn afey ho … “bfby nfnk dy drbfr”<br />

hF jI<br />

iek gwl hor vI sfnUM ieQy iKwcky<br />

ilafeI hY …<br />

aksr lok kihMdy ny<br />

ijs lfhOr nhIN dyiKaf …<br />

Auh jfxoN jMimaf hI nhIN …<br />

so bVy mIaF<br />

asIN iewk pMQ do kfj krn afey hF<br />

quhfzy lfhOr ivwc …<br />

tFgy vfly mIaF ny adb nfl ikhf,<br />

“KuÈfmdId srdfr jI.”<br />

blbIr iskMd<br />

62


ijvyN cMgy gux qy cMgIaF afdqF, bwdl dI CF vrgy huMdy ny jF pfxI ivwc iksy aks vrgy, jF<br />

dy ryq dy inÈfnF vrgy! jo plF iCnF ivwc imt jFdy ny. iesdy ivprIq mfVy vYl, BYVIaF vfdIaF,<br />

afdqF, Trk, isrVI jnUMn qy vihm ieh sfry qF awQry jqUn dIaF jVHF vrgy ZIT qy jfbr huMdy ny<br />

ijhVy pwQr df sInf pfV ky vI afpxIaF jVHF kfiem kr lYNdy ny. ieh cMdry axQwk boVHF dI Aumr<br />

vrgy huMdy ny. ieh Clfvy, supny dy Bog vrgy huMdy ny. ieh qqVy iksy klr dI isAUNk vrgy huMdy ny. ieh<br />

BYVy iksy mry swp dI Ëihr vrgy huMdy ny. ieh iksy mMJy qy AUT dy lMby vYr vrgy huMdy ny. ieh sONkxF dy<br />

sdIvI klyÈ vrgy huMdy n. ieh sdf iksy irsdy nsUr vrgy huMdy ny. Èfied qF hI qF kihMdy ny ik<br />

bdIaF qy BYVIaF afdqF df kdy vI bIj nfÈ nhIN huMdf. iesy leI qF pMjfbI ÈfierI dy bfbf bohV,<br />

jnfb vfry Èfh jI ies qwq qy afpxI sdIvI mohr lf gey sn ik vfry Èfh n jfx afdqF, BfvyN kwtIey<br />

porIaF porIaF …<br />

Èfied iesy qrHF myry ÉUn aMdr vI kYNsr vFg iÌlmI jnUMn df kIVf Gr kr igaf sI. ijsnUM<br />

mYN lwK cfh ky vI kdy mfr nf sikaf. lwK vkqI qOr qy hfdisaF, sdimaF, nmoÈIaF dIaF QrYpIaF<br />

krvfeIaF. Pyr vI ikqy nf ikqy ies cMdrI bImfrI dy Gfiqk kItfxU luky rih hI gey. CUq dI bImfrI<br />

vFg jd vI ies bImfrI dy log sMprk ivwc afAuNdy ny Pyr pqf nhIN iewk dm ikvyN afpy hI ieh bImfrI<br />

eynI afphudrI ho jFdI ey, purfxy, nvyN, nuksfnF, qklIÌF, nfkfmIaF, sB nUM plF ivwc iCwky tMg idMdI<br />

ey.<br />

1995-96 ivwc Pyr myry jnUMn df lfvf, bykfbU ho igaf. ieQy (knyzf-torMto) dy hI kuwJ lokl<br />

klfkfr qy tYknIÈIan nUM lY ky mYN iewk tYlI iÌlm dI Xojnf afrMB kIqI. ijsdf pMjfbI vrjn<br />

“srbwq df Blf” qy ieMgilÈ vrjn (Be-A-Friend) rwiKaf sI.<br />

ieQy knyzf dI qyj-qrfr qy ckfcOND vflI iËMdgI dI dOV ivwc jfxoN hr bMdf aMnHy vfh dOiVaf<br />

jf irhf hY. bws sB qoN awgy lMGx dI hoV lwgI hY. BFvyN iknHy hI afpixaF, sky sMbMDIaF qy XfrF dosqF<br />

dy moiZaF qy pYr rwKky nf lMGxf pvy, iksy nUM koeI aihsfs nhIN koeI krIc nhIN. koeI vI nmoÈI nhIN.<br />

bws iksy vI qrHF amIrI dI dOV ivwc sB nfloN awgy afAuxf hY. qy Pyr afpxy hMkfr qy eIrKf nUM pwTy<br />

pfAuxy ny, iewk bfr afpxy ÈrIky nUM nIvF idKfAux leI BFvyN afpxI ËmIr qy afqmF inwGr ky byÈwk<br />

hmyÈf leI pfqfl ivwc Dws jfey. bws iewk bfr ikvyN vI rfqo rfq vDIaf mihl mfVHIaF KVIaF ho jfx.<br />

BFvyN afpxI aOlfd dy ipafr qy siqkfr qoN hmyÈF leI swKxy ho jfeIey. bws sdf sfzy bYNkF dy Kfqy rwjy<br />

rihx. cfhy afpxy ÌrjF nfl axgihlI krky, sfzIaF DIaF, BYxF, bIvIaF, kurfhy pY jfx pr ipwCy<br />

pMjfb (Bfrq) ivc sfzI PokI Èohrq dy JMzy ËrUr gwzy rihx. bws iksy qrHF rfqo-rfq purfxI jwdI<br />

puÈqI grIbI dI kflI sUcI ivcoN nF Kfirj ho jfvy aqy sfzy qy ÉfndfnI amIrI df sdf leI pwkf lybl<br />

lwg jfey.<br />

ies ÈuB kfrj leI afpxy hIxqf Bfv qoN zrdy sB nfloN pihlf sfzf afpxI pMjfbI mF bolI<br />

qoN mUMh Pyrnf. Pyr afpxy Aucy sucy sMskfr qy siBafcfr nUM iqlFjlI dyxI, qIjy afpxy rwjy puwjy sfdy<br />

Kfx pIx dy aMdfË nUM jfihl qy GtIaf mihsUs krnf qy Pyr Dwky nfl vlYqIaF dy cuwqV cwtxy, aYvyN<br />

dysI kuwkVI qy vlYqI TUMgy mfrI jfxy. ikho ijhy vI kukrm krny pYx, pr CyqI qoN CyqI krVJot vlYiqey<br />

lwgIey; nF hI kol dysIpuxy dI apxwq rhI nF hI awgoN vlYqIaF ny mUMh lfey. BFvyN iksy qrHF nfl mfVI<br />

motI qn dI amIrI qF hfisl kr leI pr pMjfbI rUh qy ËmIr vwloN mUloN hI kMgfl ho gey. hux pCqfey<br />

kI bxy jd icVf cug igaf sfrf Kyq.<br />

so amIr mulk (knyzf) dy qfjy qfjy qn dy ql qy bxy amIrF ny ikvyN afpxIaF rUhF<br />

rUhfnIaq, apxwq, siqkfr, afpsI BfeIcfrf, sB ies ÈfnoÈOkq leI igrvI qF Dr idwqf pr hux<br />

icMqq ny afpxy bwicaF dI PrmfbrdfrI, Dfrimk sFJ dm qoV rhy afpxy sikaF sMbMDIaF dI ilhfj<br />

leI. afpxy vwizaF bËurgF dy siqkfr leI, qkrIbn awj ieh iqVkdy irÈiqaF df sMqfp, knyzf df<br />

hr twbr hMZf irhf hY. awj afphuwdrI hoeI, bybfk, byÈrm, bykfbU hoeI aOlfd, eynIN burI qrHF pwCmI<br />

siBaqf dy vihx ivwc ruVHI jf rhI hY, ijs sfry hwdF bMny roVHky jfxoN awj pMjfbI qihËIb nUM burI qrHF<br />

nfl lhU luhfn kr idwqf hY. so awj dI qfrIK ivwc ieQy hr irÈqf qy aihsfs pUrI qrHF lfcfr hY.<br />

afMdro-aMdrIN Éfs krky hr pMjfbI afpxI ÊYrq leI isrÌ JUr irhf hY. pr kr kuwJ vI nhIN irhf.<br />

63


ikqy vI bwicaF qy mfipaF ivwc koeI afpsI qfl myl nhIN irhf. bws sfry hI PrËI-PrËF ivwc nrVy<br />

hoey ny. sfry mfpy byÈrmF vFg gMZy vI KfeI jFdy ny qy iCwqr vI.<br />

so asIN ies AulJI qfxI nMU sulJfAux leI iewk inmfxI ijhI koiÈÈ krky dyKI sI. ikvyN do<br />

ivwCVy iknfiraF qy afpsI sFJ df muVky pul AusfrIey. qy ikvyN eyzy vwzy eIrKf-klyÈ dy pfVy nUM pUrIey.<br />

ikvyN tuwty irÈiqaF nUM muV ky surjIq krn leI mfipaF qy bwicaF df afpsI qfl myl ibTfeIey.<br />

sB nfloN pihlF asIN bfby nfnk dy amr sMdyÈ, srbwq df Blf ivwc hI sB Blf loc skdy<br />

hF. afpxI zÌlI qy afpxf hI rfg gf gf ky isrÌ afpxI mYN nUM pwTy pfAux nfloN qF asIN sfry pihlF<br />

isrÌ mnuwKqf nUM pihl dyeIey. “mfns kI jfq sBy eyk” bMdy dy guxF nUM pihcfxIey. dUjy DrmF qy<br />

siBaqfvF df vI siqkfr krnf iswKIey. jy asIN rlky ivÈfl smuMdr pfr krny ny qF sfnUM pihlF<br />

afpxy rUVHIvfd CwpVF df KihVf Cwzxf pvygf. afpxy hMkfr qy ahm nUM qjky asIN vI bfby nfnk vFg,<br />

inmrqf nfl afpxy qoN nIivaF nUM gl lfAuxf iswKIey. ies leI qF “Be-a-Friend” df PfrmUlf bVf<br />

hI guxkfrI qy kfmXfb hY. sB nUM afpxf dosq bxfAux dI adf pYdf kro. irÈqy aksr tuwtdy qy qoVdy<br />

ny, dosq hmyÈf hI joVdy ny, swcI dosqI ivwc kdy eIrKf nhIN afAuNdI sgoN iewk dUjy qy ivÈvfs huMdf hY.<br />

dosq hmyÈF dosq dI suwK hI mMgdf hY. pr irÈqydfrI hmyÈF afpxy hwk mMgdI ey. hwk kdy iqafg nhIN<br />

krdf, sgoN Kohx dI afdq pfAuNdf hY. Kohxf qy luwtxf klyÈF dy Gr ny. kdy ÈFqI dy nhIN ho skdy. mF<br />

puwq, Brf Brf, BYxF BYxf, pqI pqnI, jd afpsI irÈiqaF qoN AuTky isrÌ dosq bx jFdy ny (Be-a-<br />

Friend) Pyr AunHF dI afpsI gwl bfq qy sFJ eynI byqkwluÌ, byÉOÌ ho jFdI ey jo iPr afsfnI nfl vwzI<br />

qoN vwzI jitl smwisaf df hwl plF iCnF ivwc lwB lYNdy ny. Pyr AunHF dI afpsI sfÌ suwQrI dosqI ivwc<br />

aYvyN koeI inMdk pfVf pf ky afpxy inwjI lfB nhIN AuTf skdf. so ies ÈuB kfrj leI hmyÈf pihl sfnUM<br />

vwizaF nUM apfxy bwicaF nfl krnI cfhIdI hY. sfnUM hmyÈF bwicaF df dosq bx ky, apxwq nfl AunHF df<br />

XkIn ijwqxf cfhIdf hY qF ik Auh sfzy nfl kdy vI iksy vI aOkV dI sFJ pf ky byiJjk gwl bfq kr<br />

skdy ny qy asIN vwzy pUry TrHwmy nfl pihlF bwicaF dI sfrI gwl suxIey qy sdf hI afpdI dosqI dy ql<br />

qwk rih ky hI Aus aOkV df rlky hwl socIey. kdy vI qYÈ ivwc af ky afpxI bËurgI df rohb nf<br />

GsoVIey. so ies qrHF qusIN bwicaF nfl sihjy sihjy afpxI apwxq dI sFJ pf skdy ho. ijvyN kunIn dI<br />

dvfeI aksr Èwkr cfV ky sOKI KuafeI jFdI hY iesy qrHF hOlI hOlI qusIN afpxf Brosf ijwq ky, AunHF nUM<br />

afpxI qihËIb df vI cskf pf skdy ho. Aus leI sB nfloN pihlF afpxy bwicaF nfl afpxI pMjfbI<br />

mf bolI dI sFJ hmyÈF qoN hI bxfeI rwKo. iewk idn iehI mF bolI dI sFJ, kwlH nUM quhfzy bIqy hoey kwlH qy<br />

afAux vfly kwlH ivwc iewk pul bx skdI hY.<br />

asIN iksy vI dys, kOm dI siBaqf aqy AusdI qrwkI iÉlfÌ nhIN; dunIaF ivwc hr iewk nUM<br />

vwDx Puwlx qy afpxf nfmVf Kwtx df jnmiswD aiDkfr hY. kI qusIN ies Èhurq qy aYÈ afrfm dI<br />

iËMdgI leI ikqy apfxf ivrsf qy aOlfd qF dfa qy nhIN lf idwqI? hVH df pfxI hmyÈf ÌslF nUM roVdf<br />

hY. sihjqf dy inMmy inMmy isMNjx nfl hr Ìsl prvfn cVHdI hY qy ÌldI ÌuldI hY.<br />

so asIN ieQy (knyzf) dy sulgdy msilaF nUM sulJfAux leI ieQy dy hflfqF qy duKFqF ivwc<br />

Eq-pRoq krky iewk khfxI isrjI. so iewQoN dy smfijk smuMdr ivwc do nykI bdI dIaF byVIaF<br />

AuqfrIaF. jfxoN do vwK vwK pirvfrF df jIvn isrijaf. AunHF dy afpxy afpxy sMskfr-ivhfr qy jIAUx<br />

dI adf vI vwKrI-vwKrI isrjI. ikvyN iewk pirvfr dy bMdy rfqo rfq amIr hox dy cwkr ivwc afpxy<br />

sB nfloN vDIaf qy Fully Paidup vwzy Gr qy Qwly mihgIaF Au-wcy brFz dIaF ÈfhI kfrF hox. aksr<br />

hr jfieË qy nfjfieË qrIkf apxfAuxoN rqf vI nhIN kqrfAuNdy. do do iÈPtF kMm krky vI ikvyN bwicaF<br />

dy pflx poÈx, moh siqkfr, qy afpsI apxwq qoN swKxy rih jFdy ny. pr Pyr vI ZITF vFg hr vyly<br />

afpxI iehI glqÌihmI nUM hI pwTy pfeI jFdy ny. jy asIN tuwt tuwt mrdy hF qNF isrÌ bwicE quhfzy leI<br />

asIN kmf kmf ky zflrF dy Zyr lf idwqy ny, Auh vI quhfzy leI. asIN quhfnUM dunIaF Br dy aYÈo arfm<br />

KrId ky idwqy ny. asIN awj dy nfl nfl quhfzf kwlH afAux vflf BivwK vI surwkiÈq kr idwqf hY. kI<br />

hoieaf jy asIN afp Gr rih ky quhfzI hwQIN prvirÈ nhIN kr sky, pr sfnUM siqkfrdyxf qy<br />

afigafkfrI hoxf quhfzf ÌrË bxdf hY. bs iewQy afly sfzy pMjfbI mfpy Qfp Kf jFdy ny ik sMskfr qy<br />

64


siqkfr ikqoN KrId ky nhIN idwqy jf skdy. ieh qF bwicaF dy nfl nfl ivcrky hI imldy ny. ikyvN mF<br />

ipE dI Cqr Cfieaf ibnF kol sB kuwJ huMidaF vI aBfgy bwcy kurfhy pY jFdy ny. BYVI kuÈgq ivwc pY ky,<br />

sfry jhfn dy aYb shyV lYNdy ny. loBI mF ipE vFgUM Auh vI loBI, svfrQI, GmMzI qy icVicVy bxf jFdy<br />

ny. aMq nUM ies afphudry pirvfr dI lfzlI qy bylgfm gusqfÉ kuVI iewk kfl grl bx ky rih jFdI<br />

hY qy vwzf muMzf qfËf qfË GridaF df bxfieaf ipRMs Aubilaf Aubilaf cwtdf, iewk idn nsLweI gYNg<br />

ivwc AulJ ky rih jFdf hY. Pyr inwq gYNgF dI afpsI duÈmxI qy golLI bfjLI, bs iewk idn iksy<br />

axpCfqy nsLweI muMzy dI lfÈ puils GVIs ky lY geI. dUjy idn aÉbfrF dI vwzI surÉI ivwc CpI pMjfbI<br />

muMzy dI qsvIr ny sfry pMjfbI BfeIcfry dy mUMh qy kflÉ poc idwqI. nmoÈI df mfrf ipE hfrt atYk nfl<br />

cwl bisaf qy mmqf `c awnHIN hoeI mF nIm pfgl ho geI qy Coty nfbflg muMzy nUM bwicaF dI (suDfr<br />

kyNdr) jlH ivwc zwk idwqf. dUjy pfsy iewk sbr, sMqoK, isdk nfl jIAUx vfly mfpy ruwKI imwsI Kfky,<br />

Aucf suwcf jIvn jIAUx vfly ihMmqI mfpy afpxIaF kdrF kImqF nfl juVy rihMdy ny. AunHF dI kuVI<br />

XUnIvristI ivwc top krky srkfrI vËIÌy nfl vkflq pfs kIqI qy sfry pMjfbIaF qy afpxy mFipaF<br />

df nF Au-wcf kr idwqf. Pyr Aus kuVI ny goiraF dy vrlz cYnl Auwqy jf ky afpxI ieMtrivAU ivwc iewk<br />

pRx ilaf ik mYN sfrI Aumr mnuwKqf dI syvf krFgI, hr mjlUm dy hwk leI lVFgI, BFvyN Auh iksy vI<br />

rMg nsl df hovy. BFvyN Auh qy Ausdy grIb mfpy awj vI iksy ikrfey dy Gr ivwc rihMdy ny pr Auh<br />

afpxI amIr qy hoxhfr aOlfd nfl mflfmfl ny.<br />

iewQy asIN bfby nfnk jI dy hI iewk ÌlsPy muqfibk cMgy bMidE qusIN Au-wjV jfE aqy mfVy<br />

AuQy hI vsdy rihx. qy qusIN prdysF ivwc af ky bfby nfnk dy supny sfkfr krny ny. ikvyN cMgf nfmxf<br />

KwtxF hY, ikvyN afpxI qihËIb qy sMskfrF nfl mnuwKqf dI syvf krnI hY qy hmyÈf “srbwq df Blf” hI<br />

mMgxf hY. hoCy bxky pMjfbIaF df nF nhIN Érfb krnf.<br />

so iesy mMqv leI asIN pMjfb dy iewk ipMz ivcoN Aus pirvfr dI cMgI prvirÈ leI AunHF dy<br />

iewk bËurg dfdf jI nUM knfzf ilaFdy hF qy Pyr Auh bfbf ikvyN hOlI hOlI afpxy sdguxF nfl Aus bwcy<br />

nUM afpxy vwl afkriÈq krdf hY. ikvyN bfbf Aus bwcy nUM DIrj nfl sbr-sMqoK qy sFJY BfeIcfry df<br />

sbk pVfAuNdf hY. bfbf kdy Aus bwcy nUM ihwk nfl lf lYNdf hY. kdy AusdI AuNglI PVky kdy Aus dy mgr<br />

mgr kdy nfl nfl hOlI hOlI dfdf poqf ivwc dosqI df irÈqf kfiem ho jFdf hY. iewk idn bfbf afpxy<br />

poqy df pUrf Brosf ijwq lYNdf hY. afpxy inwky ijhy afVI poqy dIaF mfsUm iËwdF pgfxIaF bfby nU McMgIaF<br />

lgdIaF ny. hOlI hOlI bfby ny poqy nUM bfby nfnk dIaF CotIaF CotIaF rock gfQfvF suxf suxf ky poqy dy<br />

idlo idmfg ivwc bfby nfnk bfry vDyry hor jfnx df AuqÈfh pYdf kr idwqf. Pyr iewk idn poqy ny bfby<br />

nUM afp ikhf ik mYN quhfzy bfby nfnk df jnm asQfn aqy aMimRqsr drbfr sfihb (Golden<br />

Temple) dy drÈn krnf cfhuMdf hF. iehI pirvrqn qF bfbf afpxy poqy ivwc cfhuMdf sI. so bfbf<br />

afpxy poqy dI AuNglI PV ky pihlF nnkfxf sfihb, pMjf sfihb, pfiksqfn dI DrqI qy phuMcky drÈn<br />

mylf krdy ny Pyr bfbf bfrzr lMG ky aMimRqsr dI DrqI afpxy pMjfb phuMc jFdy ny. drbfr sfihb<br />

dIaF pirkrmf ivwc bfby dI acfnk qbIaq Krfb ho jFdI hY pr poqy nUM pivwqr srovr ivj cuwbI<br />

mfr ky sfrI soJI af jFdI hY. poqf ivrlfp nfl mrdy afpxy Xfr bfpU nUM kihMdf hY, “mYnUM awD ivcfly<br />

iksdy shfry Cwz cwly ho bfpU jI.” “myry bwcy, iewQy myrI Xfqrf smfpq ho geI qy qyrI iewQoN nvIN Xfqrf<br />

ÈurU ho geI ey. awj qYnUM aijhy dfqy dy lV lf cwilaf hF ijs qoN bfad qYnUM kdy iksy hor shfry dI loV<br />

hI nhIN rihxI.”<br />

pihlF puwC-puCf ky Auh bwcf bfby df imRqk srIr afpxy jwdI ipMz lY ky jFdf hY. Pyr AuwQy ipMz<br />

vfilaF nfl rlky bfby df aMiqm sMskfr krvfAuNdf hY. Pyr Auh bwcf kIrqpur sfihb afpxy bfby dy<br />

Puwl mfrky vfips knfzf dI DrqI qy “srbwq df Blf” mMgx vflf iewk Cotf ijhf guriswK pcMgI sjky<br />

af jFdf hY. jy iesy qrHF sfzy ies inmfxy ijhy Auprfly nfl iewk vI Btky bwcy nUM syD iml geI qF asIN<br />

afpxy afp nUM DMn smJFgy. iesy pfksqfn dI PyrI dy dOrfn sfry gurU DfmF dy KuwlHy drÈn kIqy. Éfs<br />

krky nnkfxf sfihb, pMjf sfihb qy vwlI kMDfrI dI drgfh Au-wqy iesy ÈUitMg vyly dfs nUM donoN Kfs<br />

qÉqF (nnkfxf sfihb qy pMjf sfihb) qy afp gurU ÊRMQ sfihb jI dI qfibaf bihky pfT krn df suBfg<br />

imilaf aqy pMjf sfihb dy inrMqr 500 sflF qoN Au-wqy bih rhy Aus inrml somy ivwc ieÈnfn krn df<br />

65


vI mOkf imilaf aqy asIN dfdy poqy ny AuQy bfby nfnk dy lwgy pMjy Au-wqy bfrI bfrI afpxy pMjy vI lfey<br />

qy mYN afp Aus sIrIal ivwc lyKk qy inrdyÈk dy nfl dfdy dI BUimkf vI inBfeI. ies qoN ielfvf asIN<br />

vfirs Èfh qy buwlHy Èfh dI drgfh qy afpxI akIdq dy Puwl cVHfey. Pyr hIr mfeI dy mkbry dy drÈn<br />

kIqy. AusdI kbr dI Cwq ivwc iewk gol mGorf hY. AuQy dylok kihMdy ny cfhy ikMnF vI mINh pvy pr hIr<br />

mfeI dI kbr AuvyN hI suwkI rihMdI hY. swcy afÈkF qy rwb dIaF rihmqF hmyÈf rihMdIaF ny.<br />

ijnHF idnF ivwc asIN pfiksqfn ÈUitMg leI gey, AudoN AuQy rwb vwlON rmjfn df mhInF cwl<br />

irhf sI. idny sfry bfjfr bMd rihMdy, sfry Kfx-pIx dIaF dukfnF aqy hotl qF Éfs krky bMdf rihMdy<br />

sn. Èfm nUM sfry Èihr ivwc gihmf-gihmI ho jFdI sI. myrf knyzIan poqf kihMdf, “bfpU jI, iewQy qF<br />

Dwky nfl sfiraF nUM zfeIitMg krvf krvf rhy ny.” sfry Ausdy Boly pn qy hws pey. iPr asIN afpxI<br />

khfxI nUM QuVf nvF moV dy ky Au-wQy dy kuwJ lokl tI[ vI[ afritst lY ky bVf rock zrfmf ricaf. iewk<br />

qF pfiksqfnI afs vIrF nfl sFJ pfeI dfdy poqy dI. iesy bhfny dfdf poqf AunHF dI “eId” dy mubfrk<br />

jÈn ivwc Èfiml hoey. iewk musilm pirvfr ny pihlF dfdy poqy nUM eId dIaF syvIaF KuafeIaF qy nfl<br />

hI afpxI bËurgI qy mihmfnvfËI dy nfqy dfdy dy poqy nUM eIdI vI idwqI qy QoVf rmËfn dy 30 roiËaF<br />

bfry vI cfnHx pfieaf. awj Pyr Aus BolI ijhI gwl krky sB nUM hsf idwqf, “bfpU jI, eyny idnF dI BuwK<br />

brdfÈq krky eId dIaF syvIaF qF afpy suafd lwgdIaF ny.”<br />

asIN qkrIbn pfksqfn ivwc iewk mhIny dy krIb ruky sI. iesy ÈUitMg dy dOrfn sfzI mulfkfq<br />

pfiksqfn dy mÈhUr imAUiËk zfierYktr sfbr alI nfl hoeI. AunHF nUM myrf klfm bVf psMd afieaf.<br />

Pyr AunHF lfhOr Èihr dy iewk mÈhUr irkfrizMg stUizE (Sun Rise) ivwc myrIaF 12 ÊËlF irkfrz<br />

kIqIaF. ijnHF ivwc 8 AurdU dIaF qy 4 pMjfbI dIaF sn. irkfrizst seId sfihb ny bVI iÈwdq qy<br />

imhnq, sfry gfiek qy gfiekfvF dIaF surIlIaF afvfËF irkfrV kIqIaF. iekbfl bfhU, bVy drvyÈ<br />

qy surIly gfiek sn, dUjy inafkq alI, Êulfm alI sfihb dy Coty Brf, ieh vI bVy hI rMgIly qy<br />

surIly sn. qIjy Êulfm awbfs jI bVy hI surIly, sihXog dyx vfly gfiek sn. sB nfloN vwD ÈfiËaf<br />

mnjUr bcI AudoN hfly kfilj ivwc pVH rhI sI, bVI hI hoxhfr, Kuwb ky gfAUx vflI kuVI sI. mYN hI sB<br />

nfloN pihloN AusqoN do AurdU dIaF ÊËlF guafeIaF. ÈfiËaf mnËUr dI iewk gfeI ÊËl bVI hI mkbUl<br />

hoeI. Pyr mYN knyzf af ky AusdI spYÈl vIzIE ÈUt kIqI Auh vI bhuq mkbUl hoeI. ÈfiËaf qy myrI<br />

afm lokF ivwc ies ÊËl ny kfÊI sFJ pfeI. hr koeI kihMdf “ieh ÊËl dy bol qF myrI iËMdgI dI<br />

qrËmfnI hY”<br />

bn bn ky hr bfq ibgVI<br />

kuC qo hmI my kmI hogI,<br />

iËMdgI duKoN kI ieMqhf sy guËrI,<br />

kuC qo hmIN my kmI hogI …<br />

ies irkfrizMg dOrfn acfnk iewk idn jnfb nusrq Ìiqh alI Kfn sfihb dy sYktrI jI<br />

af gey. AunHF ny ikhf, “srdfr, qusIN bVI hI sfdgI ivwc bVf hI Aumdf klfm ilKdy ho. kuwJ sfnUM vI<br />

afpxIaF nËmF ienfieq kro jI.” mYN suBfivk hI puwC ilaf, “hËUr, mYN qF bhuq hI sfDfrn ijhf<br />

Èfier hF. iswDI sfdI ijhI qukbMdI kr lYNdf hF. Pyr vI quhfnUM iks gfiek leI myrf klfm loVINdf<br />

ey.” AunHF awgoN ikhf, “jnfb nusrq Ìiqh alI KF leI.” jfxoN mYN qF KuÈI ivwc pfgl ijhf ho igaf<br />

hovF. Pyr mYN hwQ bMnH ky Aus ÈÉÈ awgy guËfirÈ kIqI, “bws mYnUM iewk bfr Aus mOiskI dy ÈihnÈfh<br />

jnfb nusrq Ìiqh alI KF sfihb dy dIdfr krvf idE, BFvyN myrf sB kuwJ lY jfvo.” Aus eydF hI hUb-hU<br />

AunHF nUM jf ky dwisaf. dUjy idn AunHF sfzy leI afpxI gwzI Byj idwqI. mYN bVI iÈwdq nfl AunHF dy<br />

pYrIN hwQ lf ky AunHF nUM afpxf sjdf kIqf. AunHF awgoN bVI Audfrqf nfl ikhf “bËurgo, ieAuN sfzy qy<br />

Bfr nf cfVo. qusIN sfzy ÉsUsI mihmfn ho. quhfnUM jI afieaF kihxf qF sfzf hwk bxdf ey.” awgoN mYN<br />

bVy hI Bfvuk ho ky ikhf, “jnfb ieh sËdf quhfzy guxF nUM ey, quhfzI Aumr nUM nhIN.” myrf afpxy leI<br />

ieqrfm sux ky nusrq jI gd gd ho gey. AunHF ny afpxy gly nfl lfieaf qy afpdy hwQF nfl kfvf<br />

bxfky iplfieaf. Pyr AunHF myrIaF kuwJ nËmF bVy hI ghu qy ipafr nfl suxIaF. BFvyN myrf idl rwKx<br />

leI ikhf, “srdfr jI, ieh kuwJ Éfs nËmF qF ies Éfidm leI huxy rfKvIaF kr idE.” ieh qF sgoN<br />

66


Aultf myry qy AunHF df aihsfn sI. Pyr AunHF myrI dfd vjoN mYnUM eynf ÉUbsUrq iewk jumlf ikhf,<br />

“blbIr jI, afp ivwc Éfs adf hY. qusIN rUM dy ÌMby nfl bMdf ËÉmI kr idMdy ho.” ieh AunHF dy bol myry<br />

leI keI kroVF rupey qoN vwD dy sn. myry ijhy iewk adnf inmfxy bMdy leI ieh bol keI sony dy<br />

qgimaF qoN Au-wqy sn. myrIaF awKF ivwc ÉuÈI dy hMJU mwlo mwlI Clk pey. iewk bfr Pyr myrf isr adb<br />

nfl Aus drvyÈ mOiskI dy ÈihnÈfh awgy afp muhfry Juwk igaf. ieh myry leI pfiksqfnI PyrI df sB<br />

qoN vwD nfXfb qohÌf sI.<br />

mYN afpxI pfiksqfnI PyrI dOrfn ijwQy vI igaf, mYnUM pfiksqfnI afm vIrF ny qy klfkfrF ny<br />

bVf hI mfx siqkfr idwqf. Éfs krky sfry pfiksqfnI vIr Kfx pIx dy bVy ÈOkIn ny. Pyr lfhOrIaF dI<br />

mihmfn nvfËI bs puwCo hI nf, bMdy nUM ËbrdsqI Kuaf Kuaf ky kmlf kr idMdy ny. Éfs krky goÈq nUM<br />

bVI hI aihmIaq idMdy ny. mYN iewk idn qMg af ky puwC hI ilaf, “BilE loko, koeI aYsI dfl sbËI vI<br />

hY, ijs ivwc qusIN goÈq nhIN pfAuNdy. hux qfeIN Èfied iewk bYNgxF qy asIN qrs Kf leIdf hY. kwlHdf<br />

koeI Brosf nhIN.” mYN hws ky ikhf, “sfzy pfsy dy pMjfbIaF nUM Èrfb ny Jwlf kIqf hoieaf ey. Èfied<br />

quhfnUM goÈq ny.” sfry hws pey. mYN afpxy pfiksqfnI vIrF dy ipafr siqkfr qy AunHF dy afpxpx df<br />

sdf irxI rhFgf.<br />

iesy qrHF iewk idn pfiksqfnI iÌlmI qy tI[ vI[ adfkfrF dy kuwJ zfierYktr qy rfeItr<br />

sfihbfn ny rlky myrf mfn snmfn kIqf. afpxI aososIeyÈn dy dÌqr ivwc CotI ijhI cfh pfrtI vI<br />

rwKI geI.<br />

iesy qrHF kuwJ imhrbfn dosq qy ajIË mYnUM iekbfl bfhU jI dy nfl afpxy iewk pfiksqfnI<br />

tIvI cYnl qy iÈrkq krn leI lY gey. tIvI qy mYnUM bqOr iewk lyKk, inrdyÈk jo bMbeI iÌlm lfeIn<br />

qoN afpxy Éfs mihmfn vwjoN pyÈ kIqf igaf. bfhU sfihb ny ikhf, “ieh sfzI ÉuÈ iksmqI hY jo bMbeI<br />

iÌlm ieMzstrI qoN sfzy guaFZI Bfrq dy pihly aijhy Èfier ny jo afp cwl ky iewQy afey qy pfiksqfnI<br />

gfiekF qoN afpxf klfm gvfieaf. mYnUM vI iehnF df klfm pMjfbI AurdU ivwc gfAUx df mOkf imilaf.<br />

blbIr jI bVI hI sfdgI ivwc idl tuMbvF klfm ilKdy ny. ienHF iewQy dy kuwJ tIvI aqy iÌlmI<br />

klfkfrF nUM nfl lY ky lfhOr dy afsy pfsy ÈUitMg krky donF dyÈF ivwc klf dI gUVHI sFJ pfeI hY. mYN<br />

afpxy sfry adfry vwloN ienHF nUM ies Auprfly dI vDfeI idMdf hF.” iesy qrHF bflIvuwz dIaF iÌlmF nUM lY<br />

ky qy pfiksqfnI iÌlm ieMzstrI bfry hlkf Pulkf qskrf huMdf irhf. iewk pfiksqfnI pRoizAUsrzfierYktr<br />

ny ikhf, “iÌlmF qF asIN quhfzy mukfbly dIaF bxf skdy hF jo sfzy kol quhfzy ijnIaF<br />

vwzIaF aYrtrIË hox.” mYN ikhf, “jy vMz nf huMdI qF afpxI lfhOr dI iÌlm ieMzstrI bMbeI iÌlmI<br />

ngrI qoN ikqy Gwt nf huMdI. Éfs krky pMjfbI iÌlm nUM bhuq Zfh lwgI hY. quhfzy kol pMjfbI rfeItr<br />

iewk qoN iewk vwD hY. qy bMbeI ivwc tYknIkl lfjvfb ny.” ivcoN hI acfnk iewk muqsvI ijhy<br />

pfiksqfnI lyKk ny ijvyN iekdm mYnUM Tfh sotf mfr suafl kr idwqf hovy, “srdfr jI, qusIN iksnUM<br />

afpxf rihbr mMndy ho? qy qusIN ikhVy mËhb ivwc XkIn rwKdy ho? quhfzf iswK mwq jF ihMdU mq jF<br />

sfzf ieslfm, iehnF ivcoN ikhVf mËhb bMdy nUM injfq duaf skdf hY? “jfxoN mYN qF iewk dm ijvyN<br />

skqy i vc af igaf hovF. bygfnf kwtV ieslfmI mulk. pr iewk dm ijvyN dfqy ny myrI lfj rwK leI<br />

hovy. mYN bVy adb qy TrHMmy nfl ikhf, “hËUr, injfq qF sfnUM quhfnUM sfzy kIqy amlF ny duafxI ey. iksy<br />

mËHbF ny nhIN. sfzI lVfeI qF afps ivwc mMgiqaF dI hY, AunHF dfiqaF dI Au-wkf hI nhIN. AunHF qF Br<br />

Br JolIaF ÉYrfqF vMzI jfxIaF ny. BFvyN afpxf hovy jF ÊYr. sgoN Boly qy anjfn bMidaF qy Auh dfqy<br />

kuwJ iËafdf hI imhrbfn huMdy ny.” sfry myrf srl qy sOKf ijhf jvfb sux ky bVy ÉuÈ hoey. Pyr mYN<br />

guËfirÈ kIqI “jy ieËfjq hovy qF afpxI iewk nËm dIaF cMd lfeInF afp sB nfl sFJIaF kr skdf<br />

hF. kdy mYnUM kuwJ aijhI hI iscUeyÈn qy ilKx nUM iksy bolIvuwz dy zfeIrYktr ny ikhf sI.” sB ny ieko<br />

sFJI afvfË ivwc ikhf, “ikAuN nhIN srdfr jI. jI sdky kho. qusIN qF mnuwKqf dy Éfs Aupfsk ho.<br />

ierÈfd.”<br />

“iksI ny muJy tokf,<br />

Xh arQI nhIN QI,<br />

Qf iewk jnfËf …<br />

67


iPr qUny iesy<br />

sËdf ikAuNkr kIaf,<br />

kmËrÌIEN kI ho geI<br />

bs ieMqhf …<br />

hmsy iewk lfÈ<br />

ko BI n bÉÈf gXf,<br />

Xy isrÌ mftI QI,<br />

hmfrI iewk rihnumF,<br />

mYny ies lIey<br />

ies mftI ko<br />

sËdf Qf kIaf]”<br />

-blbIr iskMd-<br />

68


DrqI df svrg<br />

vYnkUvr Èihr nUM jy DrqI qy isrijaf svrg khF qF koeI aiqkQnI nhIN hovygI. ieAuN<br />

lwgdf hY ijvyN dfqy ny afp Éfs ivhl kwZky pUry cfvF mlHfrF nfl afpxI klf ikRqI idKfAux leI sfrI<br />

isRÈtI ivcoN iewk qoN iewk vDIaf suhpx dy nËfry cux cux ky ies DrqI dy Éfs iKwqy nUM sjf idwqf hovy.<br />

jF ieAuN vI kih skdy hF ijvyN dfqy ny bfbf ivÈkrmf jI dI ies mhfn kfrj leI Éfs inXukqI kIqI<br />

hovy ik iksy pfisAuN vI koeI kmI nhIN rihxI cfhIdI. ijwDr vI nËr Au-wTdI, bs EQy hI itkI dI<br />

itkI rih jFdI. eyny rmxIk suMdr bfÊ-bÊIcy, dUr dUr qwk PYlIaF CotIaF-CotIaF hrIaF BrIaF<br />

mÉmlI Au-wcIaF nIvINaF GftIaF aqy DrqI dI ihwk qy swpF vFgUM myldy diraf, AunHF Au-wqy eyny Au-wcy<br />

qy lMmy puwl ijvyN iksy arÈ nUM pihaF pfeIaF hox. Pyr iewk pfsy Èihr dy lwgdf ivÈfl smuMdr df<br />

iknfrf. ijvyN kihMdy ny hr sohxI ÈY nUM ËrUr iksy dI burI nËr lwÖ jFdI hY, ijvyN sohxy cMn nUM vI<br />

gRihx lwgf hY. ievyN ies ÉUbsUrq bMdrgfh numf iknfry nUM vI kuwJ khfky pihlF kfmfgftf mfrU vflf<br />

gRihx lwg cuwkf hY. jo mnuwKqf dy suwcy pwlU qy bdnumf klMikq Dwbf sdf rhygf. ÉYr, jo AusdI rËf.<br />

jy rwb ny vYnkUvr dI DrqI qy afpxy hwQIN iewQy svrg vsfieaf hY, Èfied iesy rwb ny afpxy<br />

svrg ivcoN hI dyviqaF vrgy vDIaf bMdy vI iewQy vsfey ny. ho skdf hY 5-10% corI iCpy ikqoN ÊYr<br />

kfnUMnI qOr qy AudoN dYNq vI afx vsy hox pr iËafdfqr lokF ivwc iewQy inmrqf, ipafr, apxwq,<br />

imlfpVfpx BuwlH zuwlH pYNdf hY. sfry hI iewk qoN iewk vDIaf, diraf idl, drvyÈ qbIaq vfly, imwT<br />

bolVy qy inwGy bMdy mnuwKqf nUM ipafr krn vfly ny. sB dy ichiraF qy rwbI nUr zuwlH zuwlH pYNdf hY.<br />

eIrKf, dvyÈ, klyÈ, inMdf ijhIaF vfdIaF iehnF qoN kohF dUr ny.<br />

iesy sohxI ijhI DrqI dy iKwqy ivwc iewk sohxy ijhy idl vflf, iewk sohxf ijhf imlfpVf<br />

ijhf, iewk ÈIÈy vrgI Au-wcI suwcI rUh df mfilk, hMsUM hMsUM krdf ichrf myry vrgy lwKF sRyiqaF dy idl<br />

dI DVkx, myrI jfn qoN vI ipafrf myrf Éfs aËIË blijMdr atvfl rihMdf hY. myry vrgy inmfxy ijhy<br />

bMdy dI ikwzI vwzI ÉuÈiksmqI hY ik Auh vI mYnUM jfxdf hY kI eynf mfx myry leI Gwt hY. Ausdy eyny sfry<br />

guxF dI pihcfx krvfAuxf myry vrgy afm sfDfrx Jwly ijhy lyKk dI phuMc qoN ikqy bfhr hY. Auh ijnF<br />

vDIaf tIvI qy ryizE host hY, AusqoN vI ikqy iËafdf inpux aYzItr hY. hr iewk sIn dy iewk iek<br />

Prym nUM eynI brIkI nfl GoKxf qy pUr iÈwdq nfl Aus sIn nfl iensfÌ krnf jfxoN Ausdf jnUMn hY.<br />

Auh afp ivwc hI iewk pfrs hY, Auh iksy vI gly sVy nkfrf mnUr nUM vI mrfÈ ky iewk jgmgfAuNdf<br />

hIrf bxf skdf hY. ijMnf vDIaf qy isrVI Auh tYknIÈIan hY, AusqoN keI hËfr guxf vDIaf Auh mnuwK<br />

hY. ieh hrÌn mOlf bMdy dy nfl nfl iewk Aumdf XfrF df Xfr vI hY. Auh afpxy mF ipAu df iewk srvx<br />

puwqr vI hY. Auh iewk qnoN mnoN smripq afpxI sulwKxI pqnI df pqI vI hY. Auh iewk hmdrd<br />

sUJvfn dosqF vrgf afpxy lfzly bwicaF df ipEu vI hY.<br />

vYsy qF ipCly 30-32 sflF qoN knfzf dI DrqI df vsnIk hY. qkrIbn ipCly do dhfikaF qoN<br />

myrI blijMdr dI tIvI host dy qOr qy pRogrfm dys-prdys krky sFJ bxI hoeI ey. ipCly 5-7 sflF<br />

qoN hux ieh sFJ kuwJ nyVy nyVy ho rhI ey. hux ieh sFJ awKF qoN cwlky kMnHF qIk vI phuMc geI ey. hux<br />

kdy kdy Ìon qy vI ies ipafry ijhy bMdy nfl gwl bfq vI ho jFdI ey. ies vwDdI nyVqf ny hux imlfp<br />

dI qFG nUM jnm idwqf hY. Pyr mYN JkidaF JkidaF, afpxIaF kuwJ rcnfvF, gIq, ÊËlF qy afpxI<br />

aMbrI iÌlm dI zI[ vI[ zI[ blijMdr byty nUM Byj idwqIaF. mYnUM Au-wkf hI afs nhIN sI ik blijMdr<br />

iesnUM nÈr krygf. Auh vI eyny mfx snmfn nfl. acfnk iewk idn byty df Ìon afieaf ik awj df<br />

pRogrfm ËrUr dyKxf. acfnk blijMdr byty ny mYnUM iekdm eyzf srpRfeIË idwqf ik mYN iekdm dMg hI<br />

rih igaf. eynI imhnq dy iÈwdq nfl aYizt krky iewk ngIny vFg qrfÈ ky sMvfr ky eynI ÉUbsUrqI<br />

nfl myrI ieMtrivAU qy myrIaF sfrIaF zI[ vI[ zI[ dIaF kilwpF lf ky eynf vDIaf sjfieaf ik sfry<br />

sRoqy aÈ aÈ kr Au-wTy. jfxoN AunHF ijvyN iPr qoN iksy murdy ivwc jfn PUk idwqI hovy. sfzy torMto dy sfry<br />

host hflF mYnUM inwjI qOr qy keI sflF qoN jfx dy pr AunHF ies ikqy nUM isrÌ DMdf bxf ilaf hY. koeI<br />

iksy nfl ilhfË nhIN, sB hI vwzI AuNglI qy ikMny df ipÈfb krIey vflI gwl hY. sB cVHdy sUrj nUM hI<br />

slfmF krn vfly ny. iksy zuwby sUrj jF muV qoN iksy buwJy dIvy nUM roÈn krnf Auh qF iksy ivrly ËHyry<br />

69


vfly krmXogI df kMm hY. jfxoN mYnUM qF iPr qoN ijvyN jIAUx df koeI mksd iml igaf hovy. ijvyN dm<br />

qoVky mrIË qy ies bwcy ny acfnk koeI aOksIËn mfsk lf idwqf hovy.<br />

Pyr jUn 2009 nUM blijMdr byty dy Éfs swdy qy mYN knfzf dI DrqI df Éfs svrg dyKx phuMc<br />

igaf. jfxoN ies DrqI dy dyviqaF vrgy drvyÈ qy imlfpVy bMidaF ny mYnUM iewk inmfxy ijhy bMdy nUM<br />

afpxIaF plkF Au-wqy ibTf ilaf hovy. hr pfisEN eynF mfx siqkfr qy ipafr imilaf, jfxoN myrIaF<br />

sfrIaF Aumr Br dIaF Dwky DoVy, nfkfmIaF, nmoÈIaF, iËwlqF qy Kwjl KuafrIaF dI Qkfn lih geI<br />

hovy.<br />

blijMdr byty ny mYnUM eyarport qoN rIsIv krky afpxy hI Gr ivwc Éfs mihmfn bxf ky<br />

rwiKaf. ijvyN Ausdf koeI bhuq nyVlf afpxf bËurg hovy. Ausdy bytf-bytI dovyN mYnUM bfpU jI (Grand<br />

Pa) kihMdy nf Qwkdy. Éfs krky sfzI bhU rfxI, myrI ipafrI ijhI DI, blbIr kOr ny mYnUM mfn, ipafr<br />

qy apxfpn idwqf ik mYN DMn ho igaf. hux Auh myrI nUMh nhIN sgoN myrI iewk lfzlI DI hY. Aus myrI iewk<br />

sdIaF qoN DI dI kmI nUM pUrf kr idwqf hY. Pyr blbIr bytI ny mYnUM inwq nvyN qoN nvyN myrI mrËI dy<br />

pkvfn bxf bxf ky Kuafey qy blijMdr ny afpxI kfr qy mYnUM afpxy Èihr df cwpf-cwpf Gumfieaf. sB<br />

nfl vwD rmxIk ivktorIaf dI iÈp Xfqrf sI. jfxoN ikRÈcYintI dy Prihal Film vfly byVy vFg ieko<br />

vfrI sfrI isÈtI lwd lYNdy ny, lwd ky qur pxf. ivcy hI sYNkVy kfrF, bwsF, vwzy vwzy tRfly, trwk, hËfrf<br />

bMdy hor pqf nhIN kI kI lwidaf huMdf ey. jfxoN CM swq mMiËlf koeI pUry ipMz df ipMz pfxI dI ihwk qy<br />

qYrdf jf irhf hovy. vyKo kudrq dy rMg qkrIbn 30 mIl smuMdr nUM pfr krky iewk ÉUbsUrq bhuq vwzf<br />

tfpU afbfd hY ijsnUM ibRitÈ kolMbIaf sUby dI rfjDfnI hox df mfx pRfpq hY. roË hËfrF XfqrU svyry qoN<br />

rfq qfeIN ienHF byiVaF ivwc afpxIaF kfrF sxy sÌr krdy ny. keI roË iewQy kMm krn afAuNdy ny qy<br />

keI iewQoN roË afpxy kMm qy bfhr jFdy ny.<br />

iesy qrHF blijMdr byty df Gr vI iewk ÉUbsUrq ajUby qoN Gwt nhIN. iewk Éfs invyklI cIË jo<br />

afpnUM vwzy arb pqIaF dy mihlF ivwc vI nsIb nf hovy. Ausdy idl vFg hI KuwlHI zuwlHI Aus dI bysmYNt<br />

ijs ivwc Ausny jfxoN Aumr iKafm dy supinaF dI qfbIr krky iewk bVI hI idlkÈ, afDuink ZMg nfl<br />

lYs ieQ bfr bxfeI hoeI ey, ijs ivwc dunIaF Br dI qkrIbn hr brFz dI ivHskI suÈoiBq hY. dUjy<br />

pfsy iewk Éfs afkrÈx vflf Aus afp izËfeIn krky hwQIN iewk ivÈfl hom QIeytr bxfieaf hoieaf<br />

hY. ijs ivwc Puwl skRIn lwgI hoeI ey. Pyr bVI hI qrqIb ivwc lgËrI lYdr dy soÌy sYt kIqy hoey ny.<br />

Pyr bVy hI ÈfhI mfhOl ivwc bYTky nfl afpxf afpxf KFdy pINdy mOj nfl mUvI dyKx df nËfrf lY skdy<br />

ho. ijMny vI idn mYN blijMdr kol irhf, asIN hr Èfm nUM rMgIn krn leI aksr Au-wQy dIvf bwqI<br />

bfldy qy DUÌ idMdy rhy. pUry tÈn nfl mYN Ausdy ÈfhI jfm nfl afpxf kok afid df jfm tkrf pINdf.<br />

clo guV nhIN shI guV vrgI gwl qF kr hI leIdI sI.<br />

Pyr blijMdr ny mYnUM afpxf stUzIAu idKfieaf bhuq hI afDuink qknIk nfl lYs kIqf. hr<br />

kMm bVI hI sulJI qrqIb nfl ho irhf sI. blijMdr byty df apfxf iewk Éfs aYzIitMg rUm mYN dyiKaf<br />

ijsnUM iesny afpxy kMm dI shUlq muqfibk sYt kIqf hoieaf sI. bVf hI suKfvF mfhOl isrijaf hoietf<br />

sI. Pyr ies ny mYnUM afpxy sfry stfÌ mYNbrF qy mfilk sMGyVf sfihb nfl vI imlfieaf. sB ny jF qF<br />

blijMdr jI krky jF kuwJ myrI bËurgI krky mYnUM bVf hI inwGf mfn siqkfr idwqf. Pyr AunHF dy stfÌ<br />

lMc rUm ivwc bih ky sfiraF ny ieQ dUjy nfl afpxf apfxf Kfxf sFJf krky KfDf. bVf hI afnMd<br />

afihaf. afpsI sFJ qy idlI nyVqf df pRqIk mihsUs hoieaf.<br />

agly idn AunHF dy jgq pRiswD 24 GMty cwlxvfly ryizAu aYP aYm qy nfl ibTfky pihlF iQwd<br />

sfihb vfly pRogrfm ivwc vYnkUvl dy sroiqaF nfl iswDI afvfË dI sFJ puafeI. Pyr agly idn afpxy<br />

Éfs 2 GMay dy ryizAu pRogrfm ivwc iswDI sroiqaF nfl sFJ puafeI. purfxf pMjfbI ihMdI sMgIq<br />

suxfieaf. keI idlcsp vfrqflfp sroiqaF nfl sFJy kIqy. keI mncly sroiqaf dy iswDy eyar qy Ìon<br />

suxy qy AunHF dy ZukvyN jvfb dyky AunHF nUM pUrf pRsMn vI kIqf. pRogrfm qoN bfad vI ikMlI dyr stUizAu<br />

ivwc srioqaF dIaF Ìon kflF afAuNdIaF rhIaF. AunHF afpxy Èihr afey iewk prdysI mihmfn nUM idloN<br />

jI afieaF afiKaf. myrI inmfxy ijhy bMdy dI bVI hI hOslf vlfeI kIqI.<br />

70


iewQy hI bws nhIN, blijMdr ny pqf nhIN ikhVy vyly eyny Gwt smyN ivwc ikvyN eynI vwzI goÈJI<br />

df pRogrfm iksy bYNkt hfl ivwc AulIk ilaf. Au-wQy bVy bVy mhfn buwDIjIv, kiv swjn, gfiek qy<br />

bulfry iekwTy kr ley. pihlF sfry hI ÈfihrF ny bVI hI kiraf idlI idKfeI. afpxf afpxf klfm nf<br />

kih ky isrÌ mYnUM KuwlHy idl nfl jI afieaF afiKaf qy pUrf afdr siqkfr idwqf. do surIly bwicaF ny<br />

afey sroiqaF df qy myrf mnorMjn kIqf. pihlF blijMdr ny afpxf inwkf ijhf inwGf qy imlfpVf ijhf<br />

jI afieaF BfÈx idwqf Pyr tIvI jgq dy mhfn host iQwd sfihb ijnHF df ieMtrivAU lYx df afpxf hI<br />

iewk vwKrf aMdfË hY, ijsdf sfry pMjfbI jgq ivwc koeI sfnI nhIN, iQwd sfihb qy blijMdr jI dI idl<br />

tuMbvIN jI afieaF dI gwl bfq ny mYnUM eynf Bfvuk kr idwqf jfxoN ÉuÈI nfl myrf gl Br afieaf hovy.<br />

jfxoN myry sfry Èbd guafc gey hox. qy mYN zbzbfeItf awKF nfl nIvIN pfeI DMnvfd ivwc hwQ joVI KVf<br />

sI. pqf nhIN kdoN blijMdr ny mYnUM afpxy klfvy ivclY ilaf. ijvyN acfnk hI iksy pYrF dI imwtI nUM<br />

mwQy df iqlk bxf idwqf hovy.<br />

aMq ivwc AunHF mYnUM imAUiËk vyvË vwloN iewk mÉmlI ijhI QYlI ivwc mfieaf pf ky sropf ByNt<br />

kIqf, Pyr mYnUM iewk bhuq hI ÉUbsUrq AunHF donF iQwd sfihb qy blijMdr jI ny mUmYNto ByNt kIqf ijs qy<br />

Aukiraf iewk iek Èbd ijvyN myry leI koeI vrdfn hovy. hux qF mYN hor vI Bfvuk ho iga. awKF ivcoN<br />

ÉuÈI dy hMJU mwlo mwlI bih qury. bws iehI myrf sB leI Èukrfnf sI.<br />

mYN iQMd sfihb df ÈurU qoN hI bVf murId sI. Éfs krky ienHF dI ieMtrivAU lYx df aMdfË bVf<br />

hI idlkÈ, idlcsp qy rock huMdf sI. bVy bVy pfty KF khfAuNdy bulfiraF dI vI iQMd sfihb awgy jfxoN<br />

iGwgI bMJ jFdI sI. iewk qF pUrI rohbdfr ÈÉsIaq dUjf hr Kyqr df pUrx igafn qIjf keI BfÈfvF<br />

dy shI qlÉË dI muhfrq, cOQf Èbd koÈ df BMzfr Au-wqoN pUrI cVHq nfl awKF ivwc awK pf ky iewk Èyr<br />

vFgUM grjky gwl krnI. myry vrgy mfVy DIVy bMdy nUM qF afpxI cyqy gwl vI Buwl jFdI ey. AunHF dy afmHxy<br />

sfhmxy bihky gwl krn df myrf vI bVy icrF df supnf sI. ijvyN kihMdy ny bfrIN sflIN qF rwb rUVI dI<br />

vI suxdf hY, so blijMdr byty dI bdOlq sfzI vI suxI geI. pihlF iQwd sfihb nfl myrI srsrI ijhI<br />

gwl bfq hoeI Pyr AunHF nUM mYN afpxI ikqfb “myry gIq kusYly hoey” ByNt kIqI. myrI ÉuÈiksmqI hY ik<br />

AunHF mYnUM bVf byvfk ho ky ikhf, “iskMd sfihb, qusIN mYnUM bVy hI idcsp iÌlmI bMdy lwgdy ho. quhfnUM<br />

mYN afm lokF vFg rlky ieMtrivAU dI iqafrI df mOkf nhIN dyxf cfhuMdf. kwlH nUM kYmry sfmHxy bihky<br />

afpF dovyN iswDIaF gwlF krFgy jo jI ivwc myry afAU afp nUM pwCFgf. aslI ieMtrivAU df mËf qFiskMd<br />

sfihb eydF hI afAuNdf ey.” Pyr QoVI ijhI mIxI hsI hwsy, afpxy hI aMdfË ivwc ikhf, “Auh vI kI donoN<br />

pfsIN igwlI-imwQI gwl krdy jfE.”<br />

so agly idn stUizAu ivwc afmHxy sfmHxy bihky rinMg tIvI kYmry awgy donF dy iswDy tfkry hoey.<br />

so iQMd sfihb ny idl Kol ky byiJjk afpxy svfl puwCy. so asIN vI pUrI iemfndfrI nfl ibnF iksy luk<br />

luko dy jo vI sfzy pwly sI, sB kuwJ swc swc dws idwqf. qkrIbn GMty qoN Au-wqy sfzI nfn stfp ÈUitMg qy<br />

gwl bfq cwldI rhI. iQMd sfihb ieMtrivAU krky bhuq ÉuÈ hoey. bfad ivwc AunHF df adb nfl idwqf<br />

QfpVf myry leI bhuq vwzf ienfm sI.<br />

awgoN sony qy uhfgy vflI gwl hoeI. blijMdr jI ny bVI hI iÈwdq qy imhnq nfl ies ieMtrivAU<br />

dI aYizitMg kIqI. keI idnF dI sÉq imhnq qy lgn nfl ies ieMtrivAU nU mrfiÈaf qy sjfieaf.<br />

hwdoN vwD rock vI bxfieaf. pqf nhIN ikwQoN ikwQoN lwBky rYPrYNk kilwp pfey ik hr sIn mUMhoN boldf sI<br />

qy afpxI aimwt Cfp Cwzdf sI. Pyr sB nfloN vwzf myry qy ieh krm kIqf afpxy jgq pRiswD imAUiËk<br />

vyvË dy “dys-prdys” pRogrfm ivwc lgfqfr cfr hÌqy myrI ies rock ieMtrivAU nUM nÈr kIqf qy<br />

nfl hI bfr bfr myrf kONtYkt tYlIÌon nMbr vI sroiqaF leI nÈr krdy rhy. blijMdr byty ny ies<br />

sfry pRojYkt nUM hor vI XfdgfrI bxfAux leI ies pUry pRojYkt dI iewk No stop non commercial<br />

DVDs iqafr krky cfhvfn srioqaF nUM vMzIaF. ies qoN bfad sroiqaF dI BfrI mMg qy sfry aYpIsoz<br />

ieMtrnYt qy pf idwqy. ies nfl myrI pUry jgq dy pMjfbI sroiqaF nfl sFJ peI. Pyr mYnUM keI meIny<br />

qwk dysF prdysF qoN lgfqfr sroiqaF dy Ìon afAuNdy rhy. blijMdr dy ies Aupkfr sdkf mYnUM keI<br />

afpxy aijhy ivCVy imwqr imly ijnHF nfl ipCly 30-40 sflF qoN rfÌqf tuwitaf hoieaf sI. Aus iewk<br />

71


dÌn, Ìnf, gumnfm ijhy bMdy nM ijsnUM ÊYrF dy nfl nfl afpxy vI Buwl cuwky sn, jfxoN Aus mYnUM muVky<br />

jIAUNdf kr idwqf hovy. iewk nvyN jIvn dI pRyrxf bÉÈI hovy.<br />

hux myrI anykF nvyN purfxy sroiqaF nfl sFJ muVky jIAUNdI jfgdI ho geI ey. ienHF rwb vrgy<br />

keI sroiqaF ny mYnUM bfr bfr ieko gwl leI pRyiraf ik, “blbIr jI, quhfzI jIvnI ivwc qusIN bVI<br />

iÈwdq nfl hr sMGrÈ, GflHxf, Auqfr, cVfa, nmoÈIaF, isrV, isdk, sMqfp nUM apfxy qy hws ky<br />

jiraf hY, qusIN afpxI svY jIvnI ËrUr apfxy pfTkF nfl sFJI kro. ieh bVy hI zfvFzol qy Btkdy<br />

bMidaF nUM iewk syD dyvygI.”<br />

“myry rwb vrgy sroiqE, quhfzf hukm myry isr mwQy qy. swc puwCo qF myry kol kuwJ vI vDIaf qy<br />

Éfs, ivlwKxqf vflf, kihx suxn nUM nhIN hY ijsqoN mYN mfx kr skF jF quhfnUM Brmf skF. kI nMgF<br />

nHfAU qy kI ncoVU vflI gwl hY. bws myrI iËMdgI purfxIaF, tuwtIaF, mYlIaF lIrF dI iKwdo vFg hY ijsnUM<br />

mYN afpxI nmoÈI dI buwkl ivwc lkoeI iPrdf hF.”<br />

“myry ipafry idaflU qy nËraMdfË krn vfly sroiqE, hux mYN afp awgy afpxI hwZ bIqI dI<br />

iKwdo Prol qF idwqI hY, rwb dy vfsqy qusIN ienHF tuwtIaF, purfxIaF, sVIaF, glIaF lIrF df drd BFvyN<br />

mihsUs ËrUr krnf pr ienHF qy kdy vI qrs, rihm, hOkf jF hMJU nhIN kyrnf. ieh krm iksy dy<br />

axQwk jnUMn nU Msdf leI apfihj qy nfkfrf bxf idMdy ny.”<br />

“Èfiek mYN ieh nfkfm iËMdgI dI svYjIvnI ilKx leI kdy afmfdf nf huMdf jy myry kol kuwJ<br />

lukox nUMhuMdf jF ies iËMdgI ivwc kuwJ hor nvF isrjx dy mYN smrwQ huMdf jF myry juwsy ivwc hor sMqfp<br />

sihx df qfx huMdf. mYQoN qF afpxf purfxf hI kUV-kbfV nhIN smyitaf jFdf. hux idmfgI qOr qy myrI<br />

hr soc apfihj ho cuwkI hY qy myrf hr ÈOk ibrD qy Ksqf ho cuwikaf hY. Aumr dy ies iblkul DImy<br />

(mwDm) moV qy af ky iËMdgI ivwc rqf Br vI rvfngI nhIN rhI. ijvyN vI ijwQy KVI hY bws AuQy hI KVI<br />

rhy, bVI ÊnImq hY. iËMdgI qF hr pl ryq vFgUM hwQoN ikrdI jf rhI hY.”<br />

“hux rihMdI KUMhdI iËMdgI ivcfrI zfktrF dy bws pY geI ey. zfktr kihMdy ny kuwJ nf KfE,<br />

iGE nhIN, lUx nhIN, imwTf nhIN, jy Kfxf vI qF isrÌ lMby lMby hOky KfeI jfE jF Êm KfeI jfE.<br />

afksr mYnUM rotI nfloN vwD hux golIaF KfxIaF pYNdIaF ny. igxqI imxqI df ihsfb qF mYQoN vI nhIN<br />

rwiKaf jFdf. iewk svyry 8-10 golIaF df Pwkf mfr leIdf ey. iesy qrHF 12-13 golIaF df rfq nUM Pwkf<br />

mfr leIdf ey.”<br />

“zfktr mYnUM zrfAuNdy rihMdy ny, “im[ iskMdr, quhfzIaF donON hI ikznIaF bws iblkul<br />

bfrzr lfeIn qy phuMcIaF hoeIaF ny. qusIN prhyË nhIN krdy qF hI quhfzf blwz pRÈr kMtrol ivwc<br />

nhIN rihMdf. idl dIaF cfroN Artries 60% qoN vwD blfk ny. quhfzy Plfny Plfny ÈrIr dy aMg Érfb ho<br />

cuwky ny qy afh afh quhfnU Mrog ny. mYN awk ky zfktr sfihb jI nUM kihMdf hF ik aYvyN kfhnUM ieMnIaF<br />

lMbIaF cOVIaF ilstF igxfky afpxf qy myrf vkq Érfb krdy rihMdy ho. ijhVf iewk awDf purjf myry<br />

ivwc TIk jfpdf hY qusIN Auh vI kwZ lvo qy sfzI CuwtI kro qyafp vI surÉrU hovo.”<br />

so myry ipafry sroiqE, mYnUM jo vI kuwJ Xfd afieaf jF smJ afieaf mYN pUrI iemfndfrI qy<br />

iÈwdq nfl afpxI nËr kr idwqf hY. bws afid qoN aMq qwk iehI inwk sud myrI pUMjI sI. so myrI<br />

svYjIvnI df aMq agyqI hI afpxI svYjvInI ilKky isrÌ afpxI mOq dI afÉrI qfrIÉ dI QF KflI<br />

Cwz idwqI hY … …[]<br />

iek aDUry sÌrnfmy<br />

df iewk aDUrf musfiÌr …[<br />

blbIr iskMd<br />

knyzf<br />

416-8800 324<br />

72

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!