ਬਲਬੀਰ ਸਿਕੰਦ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - Khabarnama
ਬਲਬੀਰ ਸਿਕੰਦ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - Khabarnama
ਬਲਬੀਰ ਸਿਕੰਦ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - Khabarnama
- TAGS
- khabarnama
- khabarnama.com
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
‘kuJ myry vloN’<br />
ijvyN bVI hI iewk purfqn khfvq hY ik … iewk qF ivcfrI kmlI dUjf isivaF dy rfh pY geI.<br />
jF ievyN vI kih skdy ho … ijAuN jMmy bodIEN lMmy. ÈurU qoN hI myrf suBfa bVf hI koml qy jËbfqI<br />
ijhf sI. iksy swq bygfny df vI duK mYQoN jiraf nF jFdf. iksy dI vI mfVI ijhI qklIÌ nfl, myrf mom<br />
idl Pt ipwGl jFdf. Pyr mYN JilaF vFg Ausdy duwK nuM afpxf duwK smJky hfloN-byhfl ho jFdf. myrI<br />
ies cMdrI bImfrI ny, hmyÈf hI mYnUM iksy n iksy musIbq ivwc AulJfeI rwiKaf.<br />
afpy Kqfvfr hF jo ajyhf idl pfXf ey,<br />
Ërf ijhI gloN rwuisaf, twuitaf, iqlimlfXf ey.<br />
kdy Ërf ijhI gwl ipCy, virHaF dI qoV idqI,<br />
kdy Ërf ijhI gl nUM asF vrsF inBfieaf ey.<br />
hr bfr mYN qObf krdf. pr Pyr EhI kuwqy dI pUMC vFgrF afpxI afdq qoN mjbUr hoky, koeI n koeI nvF<br />
pMgf lY hI Cwzdf. pqf nhIN ies iÌqrq krky, mYnUM bcpn qoN buVfpy qIk, bVy hI Auqfr cVfv, duK,<br />
pCqfvy, sMqfp nmoÈIaF dy afpxy nMgy ipMzy qy ËmIr Auqy ËKm sihxy pey. AunHF ËKmF ivwc keI qF eyny<br />
gihry sI jo awj qfeIN awlHy ny. aqy keI ËKm afpy irs irs ky XfdF dy nsUr bx gey.<br />
muwZ qoN hI keI kropIaF jo mYnUM myrf nsIb bKÈdf irhf aqy kuwJ mYN afp afpxy nrm suBfa<br />
krky shyV leIaF … bws koeI n koeI ansuKfvIN Gtnf myrI iËMdgI ivwc sdf hI GtdI rhI. kuwJ lok<br />
qF myrI ies rihm idl qbIaq nUM psMd vI krdy … pr bhuqy mYnUM sOdfeI kih ky myrI iKwlHI vI Auzf<br />
Cwzdy.<br />
ijvyN sB nfloN pihlF, ipMz ivwc iksy nvyN Ausr rhy KUh dI nINv ivwc sdf leI dÌn ho rhI<br />
vwzI sfrI cOgfT numf lwkV leI myrf idl ivafkul hoNdf … kI ies aBfgI lwkV nUM Pyr kdy koeI nhIN<br />
dyK skygf - kI ieh hmyÈf eynHy Bfr Qwly hI dbI rhygI. myrI aXfxI Aumr ivwc eynIN zUMGI gl nUM sB<br />
ny hsky nËr aMdfË kr idwqf ….<br />
ievyN hI iewk vfr mYN afpxI mOq afp shyVI. mYN inwkf ijhf bfl, dUjy muMizaF dI rIsI mwJ dI<br />
pUMC PVky qrnf isKdf isKdf, ikvyN zubxoN msIN bicaf, ikvyN mwJ ny ivcfly CwpV dy jf ky, mfVIaF<br />
ijhIaF afpxIaF nfsF bfhr kwZky …[ myry goqy luaf idwqy ….<br />
ikvyN mYN bflpx ivwc hI afpxy sIrI dy Gr jf ky mwkI dIaF rotIaF KfDIaF qy afpxI iÌrfkidlI<br />
qy Bolypx nfl jLfq-pfq dy ivqkry dIaF DwjIaF AuzfeIaF. iesy krky keI mYnUM lfz nfl Cotf<br />
gFDI vI kihx lwg pey.<br />
iesy qrHF Èfied ieh vI myry Bfvuk suBfa df ihwsf hI hovy. bcpny ivwc aksr bwcy qwqf qwqf<br />
guV suafd leI hI KFdy ny. qy Pyr do GVI imwTq df anMd mfixaf qy guV nUM Buwl gey. pr mYN hmyÈf hI<br />
ivcfry gMny qoN guV bxn dI krVI Gflxf ivwc AulJ jFdf. ikvyN gMnf afpxf vjUd guafky, eyny qn qy<br />
qsIhy Jwl ky Pyr guV bxdf hY. Kfx vflf isrÌ AusdI imTq df suafd mfxdf hY. koeI AusdI shI<br />
qklIÌ nhIN jfxdf.<br />
iesy qrHF sfry pirvfr ivwc mYN sB qoN Cotf jI sI. pr myrI soc Aus vyly vI myrI Aumr nfloN<br />
ikqy vzyrI sI. sfzy Gr df bËurg nOkr ijsnUM sfry virafmf kihMdy sn. pr mYN hmyÈf hI Ausdf<br />
afpxy ipqf vFgU siqkfr krdf sI qy hmyÈf AusnUM afpxf Xfr qfieaf kihMdf sI. ikvyN cFeIN cFeIN<br />
Ausdy huwky leI pfQI qy rwKky mGdy koly lY ky jfxf. ikvyN bysbrI nfl Ausdy huwky dI guV guV suxn<br />
leI bYiTaF rihxf … ikvyN myry Xfr qfey ny … afpxy afKrI dmF qy afpxI icqf nUM isrÌ afpxy<br />
inwky Xfr dy hwQoN hI lFbU lfx df afKrI qrlf krnf … BfvyN mYN vI awj Ausy dI Aumr df hfxI bËurg<br />
ho igaf hF. pr AusdI Xfd awj vI myry idl ivwc EuvyN hI jvfn hY.<br />
ies qoN bfad qkrIbn myrf ÈihrI sÌr afpxy POjI ipqf jI dy nfl ÈurU ho igaf. hmyÈf<br />
KfnfbdoÈF vFg asIN qury hI rihMdy, kdy ies Èihr kdy Aus Èihr. kdy mMjy pIVHIaF dy srfvy-pfvy<br />
AuDyV lYxy qy dUjy Èihr jf ky Pyr qoN mMjIaF pIVIaF TokxIaF qy dOxF ksxIaF qy borIaF dy tftF ivwc<br />
sUey qy syby nfl sfrf smfn KolHxf. bVy iDafn nfl dyKxf ikqy tuwt qy nhIN igaf. Pyr nvyN nvyN sUibaF<br />
dIaF nvIaF nvIaF BfÈfvF qy siBafcfrF ivwc ivcrnf ÈurU kr dyxf. kuwJ AuhnF df isKxf, kuwJ<br />
1
afpxf dwsxf. kdy ihMdI, kdy gujrfqI, kdy mrfTI qy sMsikRq pVnIaF pYNdIaF. Gft Gft df pfxI<br />
pIqf. Éfs krky mhFrfÈtr dy pUnf ikrkI dy ivwc rihMdy afpxI koml klf icqrkfrI nUM inKfrn df<br />
BrpUr mOkf imilaf.<br />
iesy qrHF 13-14 sfl dI Aumr ivwc hI afpxy mF ipE nUM Cwz ky mYN kwlf hI mhFrfÈtr qoN<br />
iÈmly (pMjfb) afpxy sfiraF nfloN vwzy BfjI kol af igaf. Pyr kdy mF ipE nfl kwiTaF rihx df mOkf<br />
nhIN juiVaf. bws kdy hostlF ivwc kdy dysF prdysF ivwc tRyinMg qy Pyr nOkrI vI aijhI imlI awj ieQy<br />
qy kl EQy, bs Pyr kI myrI afvfrgI df aDUrf sÌr cflU ho igaf, jo awj qfeIN vI jfrI hY.<br />
iesy qrHF afpxy pMjfbI mfipaF dI Dwky ÈfhI qF mÈhUr hY, Auh vI Éfs krky afpxI aOlfd dy<br />
mfmly ivwc. jo Auh cfhux AuhI ikqf-krm quhfnUM cuxnf pvygf. mYN iewk icqrkfr bxnf cfhuMdf sI,<br />
mYnUM Dwky nfl ieMjIinairMg ivwc dfiKl krvf idwqf. ijvyN iksy Zwgy nUM ikqy ksUqf joq idE, qy Pyr Auh<br />
muÌq dI mfr swtF KFdf hI rihMdf hY. qy AusqoN pYNzf vI kdy nhIN muwkdf. kuwJ kuJ myrf vI iehI hfl<br />
hoieaf. pihlF pihl ryl hfdsy ny mYnUM mUloN hI bONdlfky rwK idwqf. ijvyN myrf koml ihrdf vlUMdiraf<br />
igaf hovy. jfxoN Pyr myrI idmfgI qy ijsmfnI qfkq df afpsI qfl myl tuwt igaf hovy. roË iksy n iksy<br />
hfdsy df iÈkfr hox lwg ipaf.<br />
ies musIbq qoN hfly QoVf bhuq inkilaf hI sI dUjI iewk qrÌf ipafr dI alfmq shyV leI.<br />
ijs mYnUM rwjky Kwjl Kuafr kIqf. iewk idn iesy Bfvuk qy nrm suBfa kfrn mYN afqm hwiqaf df vI<br />
klMk sdf leI Kwt ilaf. BfvyN myrI vDI, jF kuwJ myry afpixaF dI Bwj dOV sdkf mYN ikvyN vI bc qF<br />
igaf pr sfrI Aumr leI afpxf ÈrIr nkfrf kr ilaf. ijs jLihr df sMqfp mYN qkrIbn ipCly 50<br />
sflF qoN hMZf irhf hF, iesy aDUry ipafr ny mYnUM ikqy vI itkx nhIN idwqf. nF hI kdy iksy hor df hox<br />
idwqf. bs kYNsr vFg myrI ns-ns ivwc iesdf ËihrIlf mfdf ivksdf irhf. hOlI hOlI iesdy awlHy<br />
ËÉm sdIvIN nsUr bx gey ijnHF mYnUM aiq df sogI Èfier qF bxf idwqf pr hux myrI hr cMdrI soc bs<br />
mOq qy afky ruk jFdI ey.<br />
Pyr mYN afpxI aMdroN apfhj iËMdgI nfl ikvyN vI smJOqf krky, afpxf mkYnIkl ieMjnIirMg<br />
df izplomf qy tRyinMg pUrI kIqI, iksy qrHF vDIaf srkfrI nOkrI vI iml geI. mYN ieMzstrI<br />
ienspYktr lwg igaf. bVI hI ÈfnoÈOkq vflI nOkrI sI. afpxI nOkrI dy dOrfn mYN afpxy Ausqfd<br />
nMdlfl nUrpurI jI dI pUrI idloN syvf kIqI, AuhnF koloN bVf kuwJ iswiKaf vI pr mYN AuhnF nUM ax afeI<br />
mOq qoN nhIN bcf sikaf. iesy btfly ny mYnUM do afËIm sÉÈIaqF bÉÈIaF. sB nflLo vD myrf drvyÈ<br />
Xfr ajIq isMG idEl qy iÈv kumfr btflvI. pr CyqI hI ieQoN myrf mn Aucft ho igaf qy myrI DuroN<br />
ilKI afvfrgI ny mYnUM ieQy vI itkx nf idwqf qy mYN ivco sB kuwJ Cwzky qy duKI aMmVI dI afh vI lY ky<br />
bMbeI iÌlmI jgq vwl qur ipaf.<br />
so iÌlmI dunIaF ivwc Drm BfjI qy ajIq Xfr dI myhr sdkf. qkrIbn sfl bhuq hI isrV<br />
aqy eImfndfrI nfl hr iÌlmI ikrq hwQIN krky dyKI. hr hIly afpxy aMdrly jnUMn nUM jINdf rwiKaf.<br />
jdoN hOlI hOlI gwzI lIh qy af geI qF acfnk Pyr mfqf jI kfÌI bImfr pY gey. ies vfr myrI aMmVI<br />
iewk ijwd krky bYT geI. Aus mYnUM afpxI mmqf df vfsqf pf idwqf. bs jy qYnUM myry nfl QoVf ijhf vI<br />
ipafr hY jy qUM myrf QoVf ijnf vI siqkfr krdf hYN qF ieQoN iswDf hI kYnyzf afpxy BYx BrfvF kol cly<br />
jf. mYN bVIaF imMnqF kIqIaF. dlIlF idwqIaF. Auh kihMdy ipCly 10 sflF qoN qyrf iehI roxf suxdy afey<br />
hF. hF jF nFh. so srvx puwq bx ky kYnyzf qF af igaf pr myrIaF nfkfmIaF, mnhUsIaF myry qoN pihloN<br />
hI ibnF jhfj cVHy hI phuMc geIaF. pYr pYr qy asÌlqf, nmoÈIaF ny myrf qy myrI mF df lwk qoV<br />
idwqf. Auh ivcfrI qF pwkI hI mMjI PVky bih geI.<br />
ieQy kYnyzf af ky mYN mUloN hI kKoN hOlf ho igaf. ijvyN swp dy mUMh ivwc kohV ikrlI, Kfey qF<br />
kohVI Cwzy qF klMkI vflI gwl ho geI. ieQy vI dr dr dIaF TokrF hI nsIb hoeIaF. bs vkq nfl<br />
smJOqf kr, nIvIN pf ky idn kwtxy ÈurU kr idwqy. ijvyN kihMdy ny rMzI qF ivcfrI rMzypf kwt lvy pr<br />
BYVy muÈtMzy nhIN jIx idMdy. so kuwJ nvyN bxy qmfÈbIn XfrF ny mYnUM cuwk cukfky muV ky iewk pMjfbI iÌlm<br />
df inrmfx krn leI bMbeI vl qor idwqf. iksy vI Xfr ny muV myrI sfr nf leI. kwlf Pws igaf. Gr<br />
bfr vyc ky iÌlm qF pUrI kr leI pr 84 dy dMigaF krky mYN iÌlm rlIË nf kr sikaf.<br />
2
“sB kuC lutfky hoÈ my afey qo ikaf afey”<br />
asIN Pyr kYnyzf vfips Dwky Kfx leI af gey. nfl Dwky Kfx leI afpxy ibrD ipqf jI nUM vI<br />
nfl hI lY afieaf qy nfl nfl afpxI aMmVI df idwqf Èrfp vI hmyÈf myry aMg sMg rihMdf irhf. ijvyN<br />
hwQF nfl idwqIaF gMZF nUM hux dMdf nfl KolHxf pY irhf hovy. sony nUM hwQ pFdf imwtI ho jFdf. hux qF myry<br />
qy afeI kropI df sMqfp myry BYx BrfvF nUM vI Bugqxf ipaf. aMq mfVy hflfqF nfl jUJdy jUJdy ny<br />
afpxf ipqf vI guafieaf. Pyr iewk iewk krky dovyN bfhF vI BwjIaF, dovyN vIry mYnUM kwilaF Cwzky hmyÈf<br />
leI qur gey. jfxoN iËMdgI bymfienI ijhI ho geI hovy. bs hux jIvn nfl sMGrÈ krnf Aukf hI Cwz<br />
idwqf. nf hux ÈrIr ivwc koeI qfx irhf nf hI koeI isrV hI irhf hY. nf hI koeI hux cMgy mfVy df lfJF<br />
irhf hY. bs hux tihxIEN tuwty pwqy vFg sB kuwJ iksmq dI hnHyrI dy hvfly kr idwqf hY. ijwDr mrËI<br />
lY jfey koeI hIl huwjq nhIN rhI.<br />
Pyr iesy Bwj dOV ivwc iksmq dI hnHyrI pfiksqfn dI PyrI qy lY geI . pqf nhIN<br />
ikAuN bfby nfnk dy Èihr iksmq kuwJ icr leI sfzy qy imhrbfn ho geI. bVy drvyÈ bMidaF dy dIdfr<br />
hoey. iewk mhInF sLLUitMg kIqI qy pfiksqfn ÌnkfrF dI afvfË ivwc afpxIaF 12 ÊËlF vI rIkfrz<br />
krvfeIaF. afpixaF nfloN bygfny ny iesy inmfxy bMdy nUM rwj ky mfx siqkfr idwqf.<br />
iesy qrHF aÉIr ivwc 2009 jUn iksmq mYnUM dunIaF dy sB nfloN KUbsUrq Èihr vYnkUvr lY<br />
geI. AuQy vI ies gumnfm Éfksfr nUM rwjvF ipafr siqkfr imilaf. Éfs krky tI[vI qy ryzIE host,<br />
byty blijMdr atvfl ny ijvyN iksy dm qoVdy mrIË qy aOksIËn mfsk rwK idwqf hovy. AunHF myrI ryizE<br />
qy tI[vI[ dy hjLfrF sroiqaF nfl sFJ puafeI. iewk hor krm myry qy kIqf. myrIaF ieMtrivAUjL<br />
ientrnYt qy pf idwqIaF. Pyr dunIaF dy hr kony qoN sroiqaF dy ipafr iBwjy Puwl afey.<br />
qkrIbn hr sRoqy ny iehI mMg kIqI ik blbIr jI qusIN ËrUr afpxy jINdy jIa afpxI svY<br />
jIvnI ilKky afpxI iËMdgI dy eyny qlÉ qËribaF dI sfzy nfl sFJ pfE pr pUrI iÈwdq qy<br />
eImfndfrI nfl pfxf. kuwJ vI lkoxf nhIN afid. AuhI gwl hoeI kI nMgf nhfAU qy kI incoVU. myry ipafry<br />
sRoiqE swc puwCo qF myry kol kuwJ vI dwsx jF lkox vflf nhIN. Xfro kI KolHF afpxI iËMdgI dI iKdo nUM,<br />
isrÌ ivwc PtIaF purfxIaF sihkdIaF lIrF ny qy kuwJ kOVIaF XfdF dy sihkdy nsUr ny. ijnHF nUM mYN<br />
afpxI jwpq dI buwkl ivwc lukfeI iPrdf hF. pr ikvyN vI mYN afpxI svY jIvnI sRoiqE afpdI kcihrI<br />
ivwc pyÈ kr idwqI hY ikAuNik ieh aBfgx svYjIvnI kwl vI aDUrI sI, awj vI aDUrI hI hY. qy kwl nUM<br />
myry mrn ipwCoN vI ievyN aDUrI hI rhygI. ijvyN komf ivwc peI hovy.<br />
awgy quhfzI mrËI hY myry ipafry sRoiqE qusIN ies ivwcoN hMs bxky moqI cugxy ny jF bglf bxky<br />
isrÌ ies ivwcoN (nuks) zwzF PVnIaF ny. sB df afpxf afpxf ÈOk qy suBfa huMdf hY.<br />
vYsy qF mYN kdy soicaf sI ik mYN afpxy hI ienHF kuwJ ÈyarF dI qrËmfnI krdf krdf hI muwk<br />
jfvFgf pr<br />
iËMdgI dI hr ÈYa aDUrI,<br />
jo kdy vI n hovygI pUrI,<br />
afpxI aDUrI iËMdgI dI,<br />
aDUrI dfsqF hF mYN …[<br />
myry nfl hI imt jfxgy,<br />
myry sfry hI nfmo-inÈF,<br />
ikAuNik afpxI dÌn iËMdgI df,<br />
afpy hI rfjdF hF mYN …[<br />
Xfro awj hoky ikqy myhrbF mOq hI nF af jfey!<br />
DVkn jo ruk ruk ky cl rhI ey, koeI qF gwl Éfs hY!<br />
hux jd vkq hI nhIN irhf afpxf.<br />
iPr kfhdf isrV, kfhdf rfË sjnF..<br />
DMnvfd<br />
blbIr iskMd<br />
3
Note: ieh ikqfb “jMgfilaf ikwl” mYN afpxy vwzy Xfr vIry bldyv iskMd nUM bVy afdr nfl smripq<br />
krdf hF …<br />
blbIr iskMd<br />
4
“jMgfilaf ikwl”<br />
sMn 1958 df nvF sfl, iewk qoN iewk vwD mnhUsIaF lY ky ciVaf sI, pihlI jnvrI nUM hI<br />
qVk sfr eynF iBafnk, idl kMbfAU ryl hfdsf hoieaf, ijs myry (ijsm) idl, afqmf qy vjUd nUM burI<br />
qrHF JMjoV ky rwK idwqf, jF ieAuN kho Aus myrI iËMdgI dI nuhfr hI bdlky rwK idwqI. jd bVI muÈikl<br />
nfl QoVf bhuq iesdI Ëd ivcoN inkilaf hI sI ik acfnk myrf ijgrI Xfr iqrlocn nMU mYnUM nIm<br />
pfgl dI hflq ivwc hI Cwzky pqf nhIN ivcfry nUM ikAuN qy ikwDr jfxf ipaf.<br />
mYN klm-klf bONdilaf ijhf, tfhixAuN tuwty pwqy vFg dr dr ruldf irhf. kdI ieDr kdI EDr. iesy<br />
Btkx dOrfn acfnk hI myrf bcpn df iewk afVI kÈmIrf iml igaf, ijsdI Ksqf qy inwGrI hflq<br />
dyK ky mYN iewk dm Dur aMdr qIk ihwl igaf hovF. ÈIry qy PwNqo dI axafeI mOq ny myrI rUh ËÉmI kr<br />
idwqI, myrI soc lhU luhfn ho geI, jfxo mYN pUrI qrHF nfl tuwt igaf ohovF. mrdf kI nf krdf. hflfq<br />
nfl muV smJOqf krky Pyr CuwtIaF qoN bfad mYN vfips afpxy kflj sonIpq af igaf. mn bVf hI<br />
Aucft rihMdf. iËMdgI mUloN hI hux bymfienI lwgx lwg peI. ijvyN isafxy kihMdy ny ik afÌq kdy kwlI<br />
nhIN afAuNdI. iewk qoN bfad iewk qurI afAuNdI ey. ijvyN ikqy afÌqF dy pUry twbr df myry Gr leI vIËf<br />
lwg igaf hovy.<br />
iewk idn myry iewk hor sihpfTI sMq isMG nUM pqf nhIN ikAuN myry qy qrs af igaf hovy jF mYN hI<br />
anhoxI dy vws pY ky aijhy Gfqk rog nUM shyVn leI afp Aus nfl rohqk Ausdy Gr qur ipaf. iesnUM<br />
mYN koeI vrdfn qF nhIN kih skdf. hF iewk nsUr, iewk Èrfp ËrUr kih skdf hF. ijsdf sMqfp mYN<br />
pUrI hXfqI iql iql mr ky hMZfieaf.<br />
Aus mYnUM rohqk iljfky dUjy idn afpxI iewk guaFZx kuVI pRIqmF nfl myrI mulfkfq krvf<br />
idwqI. iËMdgI ivwc pihlI vfr iksy jvfn kuVI dI nyVqf nsIb hoeI sI. Auh vI iksy jfdUgrnI qoN Gwt<br />
nhIN sI. Aus afpxIaF imwTIaF imwTIaF gwlF nFl mYnUM hmyÈf leI aijhf kIilaf ijsqoN mYN cfh ky vI<br />
kdy Bwj nf sikaf. BfvyN Auh Aumr ivwc myry nFloN kuwJ pwkI sI pr afpxf moh jfl pfx ivwc AusdI<br />
zfZI muhfrq sI. AusnUM myrI mfsUm qy sohxI Èkl BfvyN cMgI lwgI sI pr Aus Èfiqr kuVI ny mYnUM kdI<br />
Ëfihr hox nhIN idwqf. asIN Boly pMCI AusdIaF ÌrybI lwCydfr gwlF aqy JUTI hmdrdI ivwc aijhy<br />
jkVy ik AusnUM pUrI qrHF afpxf afpf smripq kr idwqf qy Pyr kdy muV ipwCy nf dyiKaf. Dwky nfl iewk<br />
nvF avwlVf rog lf ilaf.<br />
kwcI Aumr df ieÈk avwlVf hwzIN jFdf,<br />
Auh EvyN rihMdf DuwKdf, BfvyN isvf mwc jFdf]<br />
aXfxI Aumry, swjry ÉUn nUM ibrhf jfg lwigaf,<br />
afpy kuV kuV ky, ivcfrf vfDU sfhF leI bwc jFdf]<br />
AusdI sfihqk rucI ny mYnUM bVf hI pRBfivq kIqf. hr vyly AusnUM imlx dI inroeI qFG bxI rihMdI.<br />
roË roË qF kflj ivcoN CuwtIaF nhIN sI imldIaF. nF hI jyb iejfËq idMdI sI ik mUMh cuwk ky afey idn<br />
qury rho. AuQy gey df hr vfrI Auh cMgf cOKf Krcf krvf idMdI sI. bVI muÈikl nfl vfpsI ikrfey<br />
jogy pYsy bcf ky afAuxf pYNdf sI. Pyr bfkI sfrf mhInf qkrIbn Pfkf msqI ivwc hI lMGdf sI.<br />
ividafrQI jIvn dy ieÈk vI qMgI qruÈIaF vfly hI huMdy ny. jdoN Aus dyiKaf ik pMCI pUrI qrHF myry<br />
jfl ivwc Pws igaf ey Pyr Aus kdy kdy myry nfl vDIkIaF vI krnIaF ÈurU kr idwqIaF. Ausdy Gr gey<br />
nUM, Aus gwl gwl ivwc myrf inrfdr krnf, kuwJ hIxqf Biraf ruwKf-ruwKf vrqfE krnf ÈurU kr idwqf.<br />
myrf mjfË ÈurU qoN hI bVf Bfvuk qy nfËuk ijhf sI. kuwJ Gr idaF df lfzlf vI sI.<br />
aksr mYN idl qy pwQr rwKky, iewk ÌYslf kr lYNdf ik hux kdy vI nhIN jfxf ies kol. aYNvyN<br />
hor ËlIl hox leI. Ìyr mhIny do bfad afpy pRIqmf ny bVI hI jËbfqI ijhI icwTI ilK dyxI ik qYnUM<br />
imlx nUM bVf jI krdf hY. qUM mYnUM bVf hI cMgf lwgdf hYN. koeI afpixaF nfl vI ieAuN ruwsdf hY, afid.<br />
bws aYvyN Ausdf sdf doglf ijhf ieËhfr gumrfh krdf irhf. ibly ies ÈnIcrvfr nUM ËrUr afvIN.<br />
BfvyN aYqvfr ÈfmIN jF somvfr. pihlI bwsy cilaf jfvIN. myry Jwly idl ny Pyr sfry igly iÈkvy Bulfky<br />
iewk vÌfdfr kUkr vFg Pyr Ausdy dr qy phuMc jfxf. Pyr AuvyN hI afpxI vÌf dI pUCl ihlfeI jfxI.<br />
5
VI hI koiÈÈ krnI ik aYqkIN ies awgy afpxy idl df KuwlH ky ieËhfr krFgf. Ausdy idl qoN vI jfxU<br />
hovFgf ik Auh vI mYnUM ipafr krdI hY jF isrÌ idl prcfvf hI. kuwJ Aus Èfiqr kuVI ny jfxky suxI<br />
axsuxI kr dyxI. kuwJ asIN pUrf qfx lf ky vI afpxy idl dI gwl AusnMU kih nF skxf. Pyr AuvyN hI<br />
swKxy afpxy afp nUM lfhnqF pfAuNdy, kosdy, pCqFdy vfips muV afxf. muV kdy vfips nf jfx dI ksm<br />
pf lYxI. Pyr AuhI qmfÈf muZoN suwZoN duhrfieaf jFdf. ijvyN iksy isnymfGr ivwc bfr bfr AuhI iÌlm<br />
idKfeI jfvy. kuwJ drÈk qF AUb jFdy, kuwJ myry vrgy ZIT, hr sIn, hr gfxf, hr mukflmf ËbfnI<br />
Xfd kr lYNdy. iesy qrHF df mËfk ijhf afpxy dosqF ivwc mYN bxky rih igaf sF. aksr myry dosq<br />
myry pfglpn qy hwsdy qy kuwJ kihMdy Cwz KihVf ies mjnUM df. AuhI Zfk dy iqMn pfq. ies iewk idn<br />
eydF hI hOky Br Br ky mr jfxf ey. mYN hux kuwJ pwkf mn bxf ilaf ik hux hor nhIN nmoÈI JwlxI. cfhy<br />
kuwJ vI ho jfvy AusnUM qF myry nfl Auwwkf hI moh nhIN. bws mYN hI Ausqy aYvyN mrI jFdf hF. iewk qrPLf<br />
ieÈk df qF koeI ikwDry aMq nhIN. bs Btkx hI Btkx hY cfry pfsy.<br />
qYnUM cfhxf qy qYnUM pfxf, ijvyN iewk ndI dy do iqhfey iknfry ny.<br />
ivwc bxky lihrF mcldy jËby, swKxI iËMdgI nUM isrÌ lfry ny]<br />
iewk qrÌf ipafr ijvyN dUr ikqy rqIly qy cmkIly munfry ny.<br />
jd vI Coihaf, ieh Zih jfxgy, isrÌ aihsfs dy shfry ny]<br />
ievyN iewk do mhIny bIq gey mYnUM afpxy afp ivwc DuKidaF pr mYN kdy DUMaF bfhr nhIN sI<br />
inklx idwqf. iesy qVÌ qy Gutn ny myry aMdr iewk ibrhf ÈfierI df jfg lfieaf. mYN ËÉmI idl dy<br />
vlvilaF nUM lÌËF ivwc prox lwg igaf. kdI kdI AusdI afpxy hI qswvr nfl qsvIr bxf lYNdf jdoN<br />
myry Xfr myrI ÈfierI df afnMd mfxn lwg pey qF mYnUM ieh imwTf-imwTf drd cMgf lwgx lwg ipaf.<br />
ijvyN kuwqy nUM hwz cUsidaF cUsidaF afpxy hI ËÉmI qflU df lhU suafd lwgx lwg pYNdf hovy.<br />
XfdF dIaF korIaF hwzIaF nUM ihrsF rhIaF crMUzdIaF<br />
ijvyN, mYN afpxy hI lhU df, afpxy afp nUM cskf pf ilaf …<br />
gUMgy gIqF leI, aMny KfbF leI, jIxf vI koeI jIxf ey<br />
ijMnI Bugq leI EnI bQyrI, jf jf ky mOq nUM bulf ilaf.<br />
Ausdy iewk do Éq afey, EhI purfxI rxnIqI, nF hI ienkfr nF hI ieËhfr. Pyr AuhI doglI ijhI<br />
nIqI, nfl Pyr guwJy ijhy ipafr dy ieÈfry, ijvyN koeI goNglUaF nfloN imwtI lfh irhf hovy. bs mYnUM iksy<br />
BMblBUsy ivwc pfAux df Ausdf ÈzXMqr myry qy cwl igaf hovy. qy Pyr ZITF vFg nIvIN pfky Ausdy dr<br />
clf igaf hovF. cFeIN cFeIN afpxy hwQIN bxfey Ausdy icwqr AusnUM ByNt kIqy. Pyr afpxy duKI idl df<br />
hfl suxfAuNidaF kivqfvF AusdI nËr kIqIaF:<br />
myrI duKdI rg py hfQ rKky mËf BI afp lyqy ho,<br />
iPr aFKoN aFKoN myN aÈk pIey jfny ko kihqy ho.<br />
keI bfr Aus myrIaF nËmF pVIaF qy gOr nfl suxIaF vI qy mUMhoN boldI icqrkfrI, myry<br />
qrsdy ipafr df ieËhfr vI krvfAuNdIaF aqy nËmF dI aMdrlI rUh sfP kih rhI sI ik ienHF dI hr<br />
hUk ivwc qyry leI ipafr dI Ìirafd hY. qyrI Xfd qy qVÌ hY. jy Pyr vI koeI jfxky axjfn bxI jfvy<br />
qF bMdf kI kry. mYN iewk idn dwbI Ëubfn ivwc kih hI idwqf ik sB kuwJ isrÌ afp leI myrI ÈrDf dy<br />
Puwl ny. awgoN pRIqmf ny bVy ivaMgmeI lihËy ivwc ikhf[ [ sgoN qYnUM qF myrf DMnvfdI hoxf cfhIdf hY ik<br />
mYN qYnUM iewk Èfier bxf idwqf. iksy dI hmdrdI nUM koeI nfdfn aYvyN ipafr smJ lvy qF ies ivwc myrf<br />
kI ksUr.<br />
jfxoN ieh myry alHV qy mfsUm ipafr nUM pihlf Jtkf lwgf sI jo mYQoN brdfÈq nhIN sI<br />
hoieaf. ies qrHF dy apmfn Jwlx leI qF mYN eynIN dUr nhIN sI afieaf. eynyN inrfdr, hqkF, hIxqf<br />
leI mYN kdy iqafr nhIN sF. jfxoN AuhI DrqI mYnUM afpdy afp ivwc grk hox nUM ivhl nf dy rhI hovy.<br />
mYnUM do pl vI hor AuQy rihxf BfrU ijhf lwg irhf sI. jfxo awgy peI rotI dI QflI ivcoN pihlI burkI<br />
hI myry gly ivwc atk ky Pwul geI hovy. AuvyN hI rotI dI QflI peI rih geI. ijvyN myrf dwm ijhf Guwtx<br />
lwg ipaf hovy. mYN AuwTky AudF hI GroN bfhr af igaf. iewk qF srdI dI ruwq AuwqoN kflI rfq ivwc mYN<br />
AuvyN hI guafcf guafcf afpxI DuMn ivwc quiraf jf irhf sI. AudoN hI pqf lwgf jdoN rohqk qoN sonIpq<br />
6
jFdI sVk qy mYN awT-ds mIl inkl afieaf. ipMzF dy lok GUk suwqy pey sn. ikqoN vI koeI tRYiPk dI<br />
afvfË nhIN sI. hF myry vFgUM TMz dy mfry byGr kuwqy ËrUr jfgdy sn. ijhVy BONk BONk ky myrf svfgq<br />
krdy qy mYNnUM ipMzoN bfhr kwZky hI ipwCy muVdy. qkrIbn awDI rfq qoN Auwpr ho cuwkI sI. awj rfq df<br />
swnftf qy kwkr pUry jObn qy sI. mYN pUrI qrHF nfl Tr cuwkf sF. myrIaF lwqF burI qrHF jvfb dy cuwkIaF<br />
sn. ikqy vI koeI rukx df itkfxf nhIN sI. rfh ivwc iksy Coty ijhy bws stfp dy iksy cfh vfly dI<br />
BwTI vI Tr cuwkI sI, nhIN qF GVI ibMd Aus kol hI bih lYNdf. Auos BwTI dy afly duafly afvfrf kuwqy<br />
guwCf muwCf hoey bYTy sn. iesy qrHF Cy-swwq mIl hor awgy inkl afieaf. hux qF srIr iblkul hI jvfb<br />
dy cuwkf sI. ipMzoN bfhr awj Pyr iewk isvf mwc irhf sI. pihlF qF mYN TMz dy mfry ny Aus kol bih ky<br />
awg sykI. Pyr iewk dm AuhI purfxf afdmKorF vflf hfdsf Xfd af igaf. iPr AuQoN vI CyqI CyqI cfly<br />
pf ley. Èfied iesy vyly myrI ies gËl ny jnm ilaf sI:<br />
myrI jfn qoN ipafry, myrI jfn lYky qF KuÈ hoxgy.<br />
buwlF c db hfsf, Epry mno BfvyN Auh sfnUM roxgy.<br />
clo tlI blf, iewk awD jly prvfny dI swjnF.<br />
AudoN Pyr ÈmF dy, hor bfkI vI armfn pUry hoxgy.<br />
Pyr qoVygf Ìuwl mflI, BfvyN ieko hI zfl qoN Xfro,<br />
awDy bxngy qyrf iÈMgfr, awDy arQI ivwc DuKdy hoxgy.<br />
sÌr dohF dy ieko hI GVI, BfvyN ÈurU hoxgy,<br />
Xfr arQI qy hoxgy, qy Auh zolI ivwc bYTy hoxgy.<br />
qyry jI afieaf nUM vjsn bfjy vwD vwDky qyl coxgy,<br />
myry Xfr myrI swKxI arQI vI cuwkxo munkr hoxgy.<br />
suhfgx rfq dy cf pf gl bfhF, PuwlF dI syjy soxgy.<br />
iewDr bflxoN swKxI lfÈ myrI hwzF roVI DUMdy hoxgy.<br />
iehnF lÌËF dy qfxy bfxy ivwc AuliJaf pqf nhIN kdoN mYN qIh mIl df sÌr mukf ky kdoN mYN<br />
sonIpq phuMc igaf. mfVI motI sVk qy cihl pihl hoxI ÈurU ho geI sI. iewk cfh dI dukfn vfly ny<br />
afpxI BwTI ivwc hfly awg mcfeI hI sI ik mYN kol jf ky KVf ho igaf. QoVI ijhI ÈrIr nUM rfhq imlI.<br />
jfxoN dukfn vflf koeI hrafnvI ijhf jfpdf sI. Aus QoVI dyr bfad mYnUM sMboDn krdy hoey ikhf, Cory<br />
ikwq jfgf qU, pihlI bs jfxy my qo ieb GxI dyr sYN. nhIN cODrI jI myrI qo rohqk sy gq ny-afÉrI<br />
bs CUt geI QI. bs jUM hI jfVy my sfrI rfq clqf clqf sonIpq phuMc igaf hUM. bs cODrI sfihb<br />
jldI sy eyk grm grm cfh iplf do qo GxI imhrbfnI hogI QfrI. dyKqf hUM Cory, agr rfq kf QoVf<br />
dUD bcf hUaf qo abI ipaf dUMgf qny. QoVI AurI ny BwTI ky pfs af ky bYT jf. iewk glfs grm grm<br />
cfh mYnUM dy idwqI qy iewk cfh afp lY ky pIx lwg ipaf. cfh pI ky mYN cODrI sfihb nUM pMj rupey df not<br />
idwqf. cODrI jI boly, Cory svyry svyry Cuwtf khF sy lfAUNgf. jf iPr kBI afqf jfqf dy jfxf. nhIN cODrI<br />
jI afpkI bohxI kf tfiem sYN. afp not rwK lo mYN hI iPr kBI afqf jfqf ly jfAuNgf. cODrI jI ny not<br />
myrI jHyb my zflqy huey khf ary qU bfvlf mq bx, qU myry byty jYsf hY. mny Kud ny vI cfey pIxI QI.<br />
mYnUM cODrI dI apxwq df AusdI cfh qy BwTI dI awg nfloN vI iËafdf inwG mfixaf. mYN hostl af ky<br />
aijhf rjfeI ivwc viVaf pUry cOvI GMty bysudI ivwc hUMgdf irhf. jfxoN cVy qfp dy syk ny myrI BuwK vI<br />
mfr idwqI hovy. mYnUM koeI hoÈ nhIN sI. nf hI hoÈ ivwc muVky mYN afxf cfhuMdf sI. jfxoN ik AunHF mfrU socF<br />
qoN mYN jfxky kMnIN kqrf irhf sI. ikvyN nf ikvyN tflf ho jfvy pr ikwQy.<br />
dUjy idn vI jd myrf buÉfr nf tuwitaf qF rGvIr mYnUM ËbrdsqI irkÈf qy kMbl dI buwkl<br />
ivwc lpyt ky nyVly zfktr dy lY igaf. Aus cYkap krky ikhf ik iesnUM qF nmonIaF df sKq atYk<br />
hoieaf hY. iewk tIkf mYN huxy lf idMdf hF qy bfkI cfr idnF dI dvfeI dy idMdf hF. jy CyqI buÉfr nF<br />
tuwitaf qF iesnUM vwzy hspqfl lY jfxf. hlkf-Pulkf Kfx nUM dyxf. duwD-pfxI ijMnHF iËafdf pIeygf,<br />
EnIN hI CyqI afrfm afvygf. buÉfr qF qIjy idn lwQ igaf pr srIr ivwc kmËorI bhuq ho geI sI.<br />
bwjf-rwujf do iqMn idn mMjI qy kwlm-kwlf hI ipaf irhf. roË roË myry ipwCy ikhVf CuwtI kry. afiÉr<br />
iksy nf iksy qrHF aOKf sKflf mYN ikvy vI krky afpxy kfilj phuMicaf. iewk ijsmfnI kmËorI, dUjI<br />
7
idmfgI AuQl-puQl ivwc iewk iek pIrz sdIaF vrgf lwgdf sI. nf hI koeI pVHfeI smJ afAuNdI nf<br />
hI smF awgy qurdf sI. nf hI idl cYn PVdf. jfvF qF jfvF ikwQy? krF qF kI krF?<br />
ijQy jfeIey, sfzI qF EhI bykrfrI ey,<br />
hux n jfxo, ikwQy jfx dI iqafrI ey]<br />
kihx nUM vI, koeI afpxf nhIN imldf,<br />
ÊYr hoky jIxf, (hfey) ikMnHI lfcfrI ey]<br />
kuJ idnF bfad ivcfrf sMq isMG myrI Ébr lYx afieaf. hF blbIr Xfr, dUjy idn jdoN<br />
pRIqmF dy Gr qyrf pqf krn igaf ik afpF kdoN vfips jfxf hY? kI pRogrfm bxfeIey? svyry svyry<br />
pihlI bws jF awj Èfm dI bws qy cwlIey? pr jdoN AunHF ny mYnUM dwisaf ik qyrf Xfr vI ajIb bMdf hY,<br />
ivwc hI rotI Cwzky rfqIN awT-nOM vjy dy krIb, iksy nUM dwsy suxy bÊYr pqf nhIN ikhVy vyly corF vFg<br />
cuwp cfp iKsk igaf. asIN soicaf Èfied qyry Gr vwl cilaf igaf hoxf ey. hor qF ies Èihr ivwc<br />
AusnUM koeI jfxdf vI nhIN. sonIpq jfx vflI afÉrI bws vI ÈfmI inwkl jFdI hY. mYN sfrI rfq socdf<br />
irhf ik qUM Auh rfq ikvyN qy ikwQy kwtI ohovygI. qYnUM qF rohqk ivc hor koeI jfxdf vI nhIN sI.<br />
eyny nUM rGvIr cfh bxfky lY afieaf. Aus sMq isG dI gwl ivwc hI boc leI. qy ikhf jfxf<br />
ies BVvy ny ZwTy KUh ivwc sI. mjnUM dI Aulfd jnfb sfrI rfq pfly ivwc Trdy mrdy, kuwqy KsI krdy<br />
rhy. rohqk qoN pYdl hI qIh mIl, TrI, awnI, bolI, rfq ivwc qury rhy nf ies nfmurfd ny kuwJ KfDf<br />
pIqf sI, nf hI qn qy cwj df koeI grm kwpVf hI sI. Auh qF rwb df Èukr kro ik ikvyN nf ikvyN mrdf<br />
ZihMdf ieh iewQy hostl qIk phuMc igaf. rfh ivwc nmoinaF qF ho hI igaf sI. jy ikqy rfh ivwc hI<br />
bolo rfm ho jFdI qF sVk qy peI lfvfrs lfÈ df hÈr qF qYnUM pqf hI hY, kI huMdf hY. jF koeI Aus<br />
lfÈ nUM trwk afid imwD ky inwkl jFdf hY. bfkI imwDI lfÈ nUM BuwKy kuwqy ibwly, ikvyN cIr PfV ky<br />
axpCfqf kr idMdy ny. ivcfrf sMq isMG qF jfxoN aMdroN aMdrIN kMb igaf hovy.<br />
rGvIr ny bVy roh nfl ikhf “sMiqaf sfry isafpy dI jVH qF qUM hY. nf hI qUM bfr bfr iesnUM<br />
rohqk nfl iljFdf. nf hIN iesdf ieh hfl huMdf. awj qoN bfad hux jy ieh igaf jF qUM iesnUM nfl lY<br />
ky igaf qF donF dIaF tMgF nf BMn idwqIaF qF mYnUM jwt df puwq nf kihxf. mYN gwl nUM TMzf krn leI<br />
msIN rGvIr nUM cuwp krfieaf. myry kmly Xfrf cfh qF kdoN dI TMzI ho geI hY qUM hflI qFeI AuvyN hI<br />
qwqf, AublI jfnf eyN. nfly ies grIb df kI ksUr. ies qF afpdy vloN sB kuwJ cMgf hI kIqf sI. myry<br />
hI nsIb mfVy ny. hr pfsy inrfsqf, inrfdr, bykdrI. mYN hI sB qy boJ bixaf hF. qYnUM vI ikMnF qMg<br />
krdf hF. mYN hI ikAuN nhIN mr jFdf. sfry hI puafVy muwk jfx. iewk idn vyKIN iqrlocn vFgU qUM vI mYQoN<br />
awkky, iknfrf kr lvyNgf. mYN Pyr klwm kwlf.” hux rGvIr kuJ Bfvuk ijhf ho ky kihx lwgf “Aus<br />
aBfgy dI mjbUrI AuhI jfxy. nf mYN qYnUM eydF mrn idaFgf qy nf hI Cwzky BwjFgf. hF qYnUM bMdy df puwq<br />
ËrUr bxf idaFgf. hux qfeIN qF mYN kIqy qyrf bhuq ilhfË. hux asIN nhIN suxnI qyrI roj dI rIN rIN.<br />
hfl pfiraf. jyrf kr, axK nfl jI, afpF ieQy pVHn afey hF. bs pVnf hI hY. jy qyrI koeI prvfh<br />
nhIN krdf nf kry. qUM sfry jwg nUM ÉuÈ krn df Tykf ilaf ey!” mYN ivcoN hI AusdI gwl nUM tokdy hoey<br />
ikhf “cMgf sMq Coty BfeI, guwsf nf krIN AusdIaF gwlF df. iesdy khy sudy dI mYN qYQoN mfÌI mMgdf hF. qUM<br />
jf ky afrfm nfl afpdI pVHfeI krIN. myrf qUM Aukf iÌkr nf krIN.” Auh grIb awCf jI, awCf jI,<br />
kihMdf kihMdf afpxI KihVf CuVfky clf igaf. bfad ivwc mYN rGvIr nUM Ërf zFitaf, “kmilaf! qUM<br />
myrf guwsf Aus grIb qy ikAuN kwiZaf? “rGvIr ny awgoN buV-buV krdy ny ikhf, “cMgf cMgf! grIb<br />
inmfxy bxky jxy-Kxy dy iCwqr KfeI jfE.” mYN duKI ho ky mUMh qy Pyr qoN rjfeI lY ky pY igaf. pr socF<br />
ny dyr rfq qFeI myrf KihVf nF Cwizaf.<br />
hux mYN bwjf-rwujf BfvyN ikvyN nf ikvyN kfilj qF clf jFdf; bs smJo qF Kfnf pUrqI vflI gwl<br />
sI. hOlI-hOlI jUM dI qory quiraf. aksr lyt hI phuMcdf. iehI hfl muVidaF vfrI huMdf. vfips hostl<br />
phuMcx dI rqf qFG nf huMdI. aksr hostl df mYs vI bMd ho jFdf. AuvyN BuwKf Bfxf ibnf kwpVy bdly<br />
ibsqry ivwc vV jFdf. ijvyN koeI cldI iPrdI lfÈ hovy jF koeI cfbI vflf iKzOxf. cfbI BrI qF<br />
kfilj phuMc igaf. qy Pyr hostl izwgdf ZihMdf phuMc igaf. kuwJ Èohdy ijhy muMzy myrf mËfk AuzfAux<br />
lwg pey. kuwJ AuvyN hI kMnIN kqrfAux lwg pey. kuwJ jfx buwJ ky pfsf vwt jFdy. ijvyN mYN koeI nYÈ ijhI<br />
8
PflqU ÈY hovF. hOlI-hOlI ieh hIxqf Bfv Gfqk rUp Dfr igaf. mYnUM jIxf boJ jfpx lwg ipaf. jIx<br />
dI hr qFG dm qoVn lwgI. mOq isr qy mMzrfAux lwgI. inrfÈ iËMdgI ny afqm hwiqaf vflf ruÉ kr<br />
ilaf. mYnUM ajIb ijhI iecoqfeI lwgI rihMdI ik mYN sB qy boJ, mYN mnhUs hF, mYnUM koeI ipafr nhIN<br />
krdf, mYN ikMinaF dI mOq df kfrn bxI jfvFgf. mYN afp hI ikAuN nhIN mrdf. pihlF ryl hfdsf. Pyr<br />
ÈIrf Pwqo dIaF axafeIaF mOqF. pqf nhIN iqrlocn ivcfrf hY vI ik nhIN? mYN mnhUs hF, nYÈ hF, mYN<br />
afpxy ËmIr qy boJ hF, myrI mOq myrI sB nUM surÉrU kr dyvygI. awj myrf aihsfs AuWkf hI zol igaf.<br />
myrI soc suMn ho cuwkI sI. mYN bONdilaf guafcf guafcf, jfxoN mYN mOq dy ipwCy awKF mItI byhqfÈf Bwj irhf<br />
hovF. mOq mYnUM zfh nF dy rhI hovy. ijvyN myrf kfl myry isr qy cVH ky bol irhf hovy. mYN ielYktro<br />
plyitMg vfly afpdy prYktIkl plFt ivwc Duws mfr ky vV igaf. EQy (sfeInfiez qyËfb) nfl bxy<br />
ielYktroplyitMg slUÈn dy cldy twb ivcoN iewk Cotf sYNplr Ëfr Brky pI ilaf. pINidaF sfr hI sfry<br />
srIr ivwc ijvyN awg lwg geI hovy. QoVI hI dyr ivwc mYnUM KUn dI AultI afeI qy mYN cwkr Kf ky ËmIn<br />
qy igr ipaf. sfry mfstrF qy muMizaF nUM hwQF pYrF dI pY geI. ipRMsIpl sfihb ny vwzy hspqfl Pon<br />
krky PtfPt aYNbUlYNs mMgvf leI. qy ibafn idwqf ik sfzy iewk ividafrQI ny pfxI smJky<br />
ielYktroplyitMg df slUÈn pI ilaf hY. iksy qrHF hspqfl phuMcy. awgoN zfktr kys nUM hwQ nf pfAux.<br />
ik ieh qF afqm hwiqaf df kys hY. pihlF pulIs nUM afx idE. sfzy sr AunHF dy gl pY gey. jy puils<br />
dy afAuNidaF afAuNidaf qwk sfzf muMzf mr igaf qF qusIN AuhdI mOq dy ijMmyvfr qusIN hovogy. mYN afp<br />
kihMdf hF, byÈk qusIN bfkI sfry stUzYNts nUM puwC lvo ik ieh isrÌ hfdsf hY, koeI sueIsfeIz kys<br />
nhIN. slUÈn df rMg iblkul pfxI vrgf huMdf hY. iksy nUM vI glqI lwg skdI hY. Pyr zfktrF ny jldI<br />
jldI ielfj krnf ÈurU kIqf. do iqMn GMitaF dI sÉq imhnq nfl Ëihr pyt ivcoN pfvyN bfhr kwZ<br />
idwqf igaf sI. keI keI vfrI pyt dI iewk iek nfVI ÌlÈ kIqI. keI nfVF qF burI qrHF nfl cIrIaF<br />
geIaF. ÉUn bMd nhIN sI ho irhf. nvF ÉUn lfieaf igaf. gulUkoË alg cfiVaf qy Ausy ivwc hI tIikaF<br />
rfhIN hor dvfeIaF pfAuNdy rhy.<br />
rGvIr ny bVy hONsly nfl sfrI pYrvI kIqI. sfry hI muMizaF nUM pYsy kwTy krn leI duVfieaf.<br />
ijMnHy vI ijwQoN vI ijs koloN imldy ny lY afvo. kuwJ ku nUM hrjIq nUM lwBx Byj idwqf. ikAuNik Ausdf ipqf<br />
Qfxy ivwc vwzf Qfxydfr lwigaf hoieaf sI. hrjIq ny vI pUry qfx nfl afpxy ipqf nUM mnFieaf. bfkI<br />
muMizaF ny bVy qrly imMnqF kIqIaF Qfxydfr sfihb dIaF qF jf ky ieh hfdsf pulIs kys hox qoN<br />
bicaf. Pyr puils ny vI vfrinMg dy ky Cwz idwqf ik Aus rUm ivwc vwzy awKrF nfl QF QF qy ilKky lfE<br />
ik ies rUm ivwc kuwJ vI pIxf sÉq mnf hY, afid.<br />
ieDroN ipRMsIpl jI ny bldyv vIr jI nUM qfr jF Pon krky bulf ilaf sI. agly hI idn bldyv<br />
BfjI hspqfl ivwc phuMc gey. mYnUM jIAuNdf dyKky AuhnF sB nfloN pihlF qF rwb df Èukr guËfiraf ik<br />
rwbf qyrf koit koit DMnvfd hY jo qUM afp hwQ dy ky myry bwcy, myry inwky vIr dI rwiKaf kIqI hY. Pyr sfry<br />
hI stfÌ qy sihpfTIaF df DMnvfd kIqf. Pyr rGvIr nUM glvwkVI ivwc lY ilaf. AusnUM bVf hI ipafr<br />
idwqf. “myry bwcy qUM awj ihMmq krky afpdy Xfr nUM bcf ilaf hY. qyrf mYN kI, sfzf sfrf pirvfr irxI<br />
rhygf.” “BfjI hfly qFeIN ibly nUM hoÈ nhIN afieaf pr zfktr kihMdy ny quhfzf muMzf hux Éqry qoN<br />
bfhr hY. pUrI qrHF nfl rfjLI ho jfeygf. koeI vwzf nuksfn vI ho skdf hY. sMBv hY koeI aMg vI mfiraf<br />
jf skdf hY.” ivcfry BfjI vwzy zfktr awgy hwQ joVky KVy ho gey.” zfktr sfihb! awgy ijwQy iewMnf<br />
Aupkfr kIqf ey hux ies nUM pUrI qrHF nfl TIk krn ivwc koeI ksr nF Cwzxf. iewk vfr pUrI vfh lf<br />
dyxf. awgy jo BfvyN krqfr.” BfjI ny ipRMsIpl sfihb qy Qfxydfr sfihb df afp AunHF dy Gr jf ky<br />
ÈukrIaf adf kIqf. kfPI sfry pYsy rGvIr nUM dy idwqy, ikhf “ijs ijs bwcy ny vyly isr mdd kIqI hY,<br />
AusnUM DMnvfd sihq pYsy moV idE.” iqMn cfr idnF bfad QoVf moV pYx dy bfad BfjI ny iewk tYksI<br />
BfVy qy kIqI qy mYNnUM cMzIgVH afpxy kol lY gey qy AuQy pI[jI[afeI ivwc dfKl krvf idwqf. rGvIr vI<br />
sfzy nfl hI cMzIgVH af igaf.<br />
ieDr ies hfdsy dI gwl sfzy kflj qoN qurdI qurdI sfzy hostl qwk awpV geI. Pyr hOlIhOlI<br />
lokF dy GrF ivwc crcf df ivÈf bx geI. ijMny hI mUMh AunIaF hI gwlF. kuwJ qF bVy hI iqh ivwc<br />
iBwjky kihMdy ik ivcfry blbIr qy qF ËrUr koeI nf koeI kropI afeI hoeI ey. hF Xfr mYnUM qF lwgdf hY<br />
9
ik Auh kuwJ ihwl ijhf igaf hovy. hr idn iksy nF iksy prYktIkl pIrz ivwc Ausdy koeI nf koeI swt<br />
lwgI rihMdI hY. hF ipCly hPqy mÈIn ÈOp ivwc jy aYn mOky qy af ky afpdy sr jI myn sivwc nf bMd<br />
krdy qF igaf sI ivcfrf BMg dy BfVy ivc. iewk hor Dwky nfl afpxf mÈvrf dyx leI afx rilaf,<br />
“afh ielYktroplyitMg ÈOp ivwc ijhVf hfdsf hoieaf sI BfvyN sB ny afpxy afpxy bc bcf leI ies<br />
hfdsy nUM iewk mihj aYksIzYNt dI Èkl dy idwqI sI pr mMno nf mMno myrI gwl, kIqI ibwly ny afqm<br />
hwiqaf hI sI. clo afpF kI lYxf.” awg lfeI qy zbU kMD qy, vflI gwl kIqI Aus ny qy cldf bixaf.<br />
iesy qrHF hr iewk dI afpxI afpxI soc qy nËrIaf sI. iesy qrHF sMq isMG qy ies hfdsy df bhuq<br />
zUMGf asr ipaf. Aus mn hI mn ivwc afpxy afp qy keI vfr iDwkfr ijhI pfeI. kfÈ mYN ivcfry<br />
blbIr nUM pRIqmf nfl nf imlfAuNdf. ho skdf hY ieh Bfxf vfprxoN twl jFdf.<br />
sMq isMG ny Ausy qrHF Bry pIqy ny ieh sfrf hfdsf rohqk jfky pRIqmf nfl sFJf kIqf. pihlF<br />
qF Aus suxky bVy hMkfry qy hoCy ijhy lihjy ivwc ies gwl df mËfk AuVfieaf ijvyN iksy gwl dI koeI<br />
iKwlI Auzf irhf hovy. ik ieho zrfmy qF awjkl dy nvyN nvyN bxy mjnUM inwq hI krdy rihMdy ny. ivcfrIaF<br />
kuVIaF dI hmdrdI lYx leI. sMq isMG dIaF awKF Br afeIaF. mYN qF dIdI qyrf bVf hI siqkfr krdf<br />
sI. mYnUM nhIN sI pqf qUM eynI GtIaf soc dI mfilk hY. N hfey Eey rwbf mYN kfhnUM Aus grIb nUM qyry ijhI<br />
inrmohI kuVI nfl imlfieaf. ijs Aus ivcfry mfsUm nUM mOq dy mUMh ivwc phuMcf idwqf. sMq isMG BrIaF<br />
awKF qy Bry idl nfl AuQoN AuwTky af igaf.<br />
Pyr jfxoN hOlI hOlI pRIqmf dy swuqy ËmIr ny AusdI afqmf nuM Dur aMdroN JMjoiVaf, “kI mYN swcmuwc<br />
hI bVI svfrQI qy hMkfrI hoeI hF! mYN kmInI vI hF. ijs afpxIaF ÊlqIaF qy JUTy Èwk df mKOtf<br />
pf ky afpdf qF pwlU sFB ilaf. ikqy swcI-muwcI nf ho igaf hovy ieh Bfg. mYN qF aYvyN Aus mfsUm mlUk<br />
ijhy muMzy dy idl nfl KyldI rhI. mYnUM kI pqf sI ik Auh kmlf eynI burI qrHF myry qy zuwl jfvygf qy<br />
myry leI afpxI jfn dI bfËI lf dyvygf. nhIN nhIN mYN ieh cMgf nhIN kIqf. myrf kI hwk bxdf ey ieAuN<br />
iksy dI iËMdgI nfl Kylx df. mYN AusdI qy Ausdy suwcy ipafr dI kfiql hF. mYN hI gunfhgfr hF.” Auh<br />
iesy qrHF pfglF vFg afpxy afp nfl gwlF krdI krdI afp muhfry sMq isMG dy Gr af geI. “sMq!<br />
myry Coty vIr, mYnUM swc dwsIN kI ieh hfdsf swcIN hoieaf hY. kI blbIr bwc igaf ey? kI Auh hux Kqry<br />
qoN bfhr hY? kI mYN AusnUM iml skdI hF? mYN iewk vfr Aus qoN afpxI Buwl bÉsLfAuxI cfhuMdI hF. mYnUM<br />
nhIN sI pqf ik awj dy Ëmfny ivwc vI koeI iksy leI jfn dy skdf hY. kfÈ mYN Ausdy axBol ipafr df<br />
aihsfs kIqf huMdf. hy rwbf iewk vfr bs iewk vfr AusnUM cMgf Blf, rfËI krdy. mYN muV kdy aijhI<br />
gusqfÉI Buwlky vI nhIN krUMgI. mYN AusnUM sfrI iËMdgI eynF ipafr krFgI ik Ausdy hr alHy ËÉm qy<br />
afpxy ipafr dI mwlHm lfvFgI.” pqf nhIN kI kI vfady krdI Auh afpxy afp nfl bybfk, byiJjk,<br />
afp muhfry sB dy sfhmxy sMq isMG qy Ausdy Grdy Ausdy mUMh vwl dyKdy rhy.<br />
“sMq vIry mYnUM kwl nUM hI qUM sonIpq lY ky jfxf aY. afpF dovyN cwlFgy. mYN AusnUM imlxf cfhuMdI<br />
hF. AunI dyr mYnUM cYn ikwQy.” awgoN sMq ny ikhf, “pRIqmf dIdI, hfl dI GVI qF Auh sonIpq ivwc nhIN.<br />
Ausdf vwzf vIr jo cMzIgVH ivwc iewk vwzf aÌsr lwigaf hoieaf ey, Ausny afxky sfrI gwl sFB leI,<br />
nhIN qF aYNvyN pulIs kys bx jfxf sI. sfry muMizaF aqy stfÌ mYNbrF ny rl ky bVI Bwj dOV kIqI sI.<br />
iksy qrHF bcf qF ilaf AusnUM pr zfktr kihMdy ny hfly Éqrf tilaf nhIN. Èfied iesy leI Ausdf<br />
vwzf Brf qy Ausdf Éfs dosq rUmmyt rGvIr AusnUM tYksI ivwc pf ky cMzIgVH pI[jI[afeI ivwc Ëyry<br />
ielfj leI lY gey ny. mYN kwl vfips sonIpq afpxy kfilj jfxf hY. dIdI jo vI nvIN Ébr imlI, quhfnUM<br />
dwsdf rhFgf. qusIN vI rwb awgy ardfs krnI. asIN vI sfry krFgy. rwb BlI krUgf.”<br />
pqf nhIN ikMny ku vrky Aus Br idwqy ivrlfp qy pCqfvy ivc. pqf nhIN kdoN ikMnI vfr roeI qy<br />
kdoN Auh cuwp hoeI. ikMnI ku iÈwdq nfl Aus blbIr nUM Xfd kIqf hoxf ey. afiÉr iewk idn Ausdy sbr<br />
df ijvyN bMnH tuwt igaf hovy. jF Ausdf Brm AusnUM gumrfh kr irhf hovy. Auh acfnk hÌqy ku bfad<br />
sonIpq sfzy hostl afpdy iksy jfxU nUM nfl lY ky afx phuMcI. muMzy AusnUM sMq isMG dy kmry ivwc Cwz<br />
afey. qy Pyr Aus blbIr dy kmry ivwc jfx df ieËhfr kIqf. Pyr sMq AusnUM myry kmry ivwc lY afieaf.<br />
AuQy Ausny myrI hr cIË nUM bVI hI nIJ nfl dyiKaf. Pyr AusdI acfnk afpxIaF, myry hwQ nfl bxfey<br />
icwqrF qy njLr peI. Aus bVy gOr nfl afpxIaF donoN iqMnoN pyNitMg nUM vyiKaf. Pyr myry hI mMjy qy bih ky<br />
10
kol pey myË qy myry ibKry kfgËF nUM sFBdI rhI qy Pyr bVy iDafn nfl AunHF nUM pVHn lwg peI. pqf<br />
nhIN ieh Ausdf afpxfpx sI jF kuwJ GoK ky afpxy Brm nUM pwTy pf rhI sI. AusdI AuhI jfxy. eyny nUM<br />
dUjf muMzf bfhroN donF leI glfs ivwc cfh lY ky af igaf. AunHF dy cfh pINidaF pINidaF jfxoN myry kmry<br />
ivwc mylf ijhf lwg igaf hovy. jfxoN Pyr muMizaF dI afps ivwc Guwsr muwsr ijhI hox lwg geI hovy.<br />
pihlF AunHF iewk nËr pyNitMg qy mfrI qy Pyr Aus kuVI qy mfrky kihx lwgy, “ikqy ieh AuhI qF nhIN<br />
ijs ipwCy ibly ny[ [” dUjy ny AusnUM ieÈfry nfl hI cuwp krf idwqf. Pyr sMq isMG qy myjr isMG ny sfiraF<br />
nUM CyqIN hI AuQoN qorn dI kIqI qy ikhf, “cwlo vI CyqI kro, quhfzf kfilj jfx df vylf ho igaf ey. ieh<br />
donoN qF afpdy blbIr BfeI dI Ébr sfr nUM afey sn.” pqf nhIN ikAuN Pyr awgy sfzy kfilj qFeI jfx<br />
df pRIqmf df hIaf ikAuN nhIN ipaf pr jFdy jFdy isvl hspqfl ivwc ËrUr afpdI puÈtI leI gyVf<br />
mfrky geI. Pyr sMq isMG ny AunHF dohF nuM rohqk dI bs qy cVHf idwqf qy afp AuliJaf AuliJaf kfilj<br />
phuMc igaf. pRIqmf vfips rohqk muV qF afeI sI pr Ausdf idlo idmfg hfly vI Aus hfdsy ivwc<br />
AulJy sn. Auh cfh ky vI ies ivcoN inwkl nhIN sI pf rhI. Auh dyr rfq qfeIN jfgky afpxI vydnF nUM<br />
kfgËF qy AulIkx dI koiÈÈ krdI rhI. kdy afpy ilKky pfV idMdI. kdI sFB lYNdI. iesy qrHF Ausny<br />
awT-ds idnF ivwc pMdrF-vIh ku sÌy ilK mfry. Pyr jfxoN drd mwTf pY igaf jF hOlI hOlI hoÈ jfgx<br />
lwg ipaf. hux AusdI byqfbI myrI ishq jfÌI nfloN ivrlfp ivwc AulIky afpxI vÌf prfÈicq qy<br />
ieËhfr dy jËbfq nuM iksy nf iksy qrHF myry qFeIN phuMcdf krn dI bysbrI AusnUM bykrfr kr rhI sI.<br />
ikvyN mYN afpxy lÌËF dI jfdUgrI df jfdU Ausqy clfvF. bws iewk bfr blbIr myrf ivrlfp Biraf ieh<br />
lMbf cOVf Éq pVH lvy seI . Aus plF iCnF ivwc hI Éur ky myry pYrF qy Zih ZyrI ho jfxf. Auh bVf hI<br />
Bfvuk, myrf Éfs murId hY. myry kIqy inrfdr, byruKIaF, qsIhy, sB nËr aMdfË kr dyvygf qy mYnUM iPr<br />
qoN msUmIaq dI dyvI smJky pUjn lwg jfvygf.<br />
jdoN Èinvfr nUM dyr rfqIN sMq isMG rohqk afpxy Gr afieaf qF GridaF ny dwisaf ik<br />
afpxI guaFZIaF dI vwzI kuVI pRIqmf do iqMn vfrI qyry afx df puwC geI ey. awgoN sMq isMG ny ikhf,<br />
“cMgf cMgf, mYN afpy jfky svyry AunHF nUM iml lvFgf.” ÉYr dUjy idn svyry svyry sMq isMG pRIqmf dy Gr<br />
cilaf igaf. sfry GridaF nfl srsrI ijhI gwl bfq duaf slfm hoeI qy suK sFd puwCI Jwt pwt<br />
pRIqmf sMq isMG nUM afpxy kmry ivwc lY geI qy ikhf “qfrI! myrI qy sMq dI cfh qUM kmry ivwc hI dy<br />
jfvIN. mYN ies nfl afpxI nvIN ilKI khfxI sFJI krnI hY.” kmry df drvfËf ZoNidaF dI pRIqmf ny<br />
afpxy idl dy rfË Polxy ÈurU kr idwqy. “blbIr df kuwJ pqf cwilaf? hux Auh ikwdF hY? kI hflI vI<br />
Auh pI[jI[afeI cMzIgVH ivwc hI dfiKl hY? jF afpxy GridaF kol Auh jlMDr phuMc igaf ey? “jfxoN<br />
pRIqmf ny svflF dI iekdm JVI lf idwqI hovy. sMq ny ikhf, “dIdI, hux Auh Éqry qoN bfhr hY pr<br />
AusnUM pUrI qrHF nfl qMdrusq hox ivwc Èfied sflF vwDI lwg jfx. hF Ausdf rUmmyt rGvIr prsoN<br />
cMzIgVHoN vfips af igaf sI. kihMdf sI ik sfry vwzy zfktr kihMdy sI rwb df sLukr hY iskMd sfihb,<br />
ieh sfeInfeIz df bhuq hI izilAUt slUÈn sI. qF mrIË bwc igaf. nhIN qF awj qfeIN ies nfmurfd<br />
sfeInfeIz df koeI suafd qwk nhIN dws sikaf. aYnf qyË-qrfr Ëihr hY, mrIË dIaF bhuqIaF aFdrF<br />
burI qrHF aMdroN cIrIaF geIaF ny. keI aFqrIaF hflI vI bhuq kmËor ny. kdy vI Pwt skdIaF ny.<br />
bhuq hI iehiqafd rwKxf pvygf. Èfied ies Ëihr df ÉfimafËf mrIË nUM sfrI iËMdgI hI Bugqxf<br />
pvygf.” pRIqmf dIaF awKF Pyr Clk afeIaF. pRIqmf Pyr bVy Bfvuk qy idl Pryb aMdfË nfl sMq df<br />
hwQ PVky afpxy isr qy rwK ky ikhf, “qYnUM afpxI dIdI dI sONh, mYnUM swcIN swcIN dwsIN. kI blbIr ny<br />
ieh Ëihr jfxky pIqf sI jF swcIN hI iewk hfdsf sI.” sMq jfxoN qRBk AuwiTaf. jfxoN Ausdf pRIqmf leI<br />
sfrf siqkfr plF ivwc iGRxf ivwc bdl igaf hovy.” ÈI-ÈI dIdI, qusIN hflI vI AusnUM Èwk dI nËr<br />
nfl dyKdy ho. hfey hfey, aYnI ÈwkI, vihmI qy GtIaf soc hY afpdI. asIN qF sfiraF ny puils dI Kwjl<br />
KuafrI qoN bcx leI ies afqm hwiqaf nUM iewk hfdsy df rUp dyx dI koiÈÈ kIqI sI.” jd nUM qfrI cfh<br />
lY ky aMdr af igaf. “sMq Xfr qUM dIdI nfl bih ky cfh pI. mYN AunI dyr ivwc kysIN ieÈnfn kr lvF.<br />
Pyr nfÈqf kwTy bih ky krFgy.” “cMgf cMgf qfrI vIr.” grm grm cfh df pRIqmf qy sMq ny Guwt Guwt<br />
pIqf. Pyr pRIqmf ny iewk dm gwl df pfsf plitaf. “nhIN nhIN myry Coty vIry, mYnUM mfÌ krIN. myrf ieh<br />
Auwkf hI mqlb nhIN sI. mYN qF aYNvyN sfDfrx hI gwl kIqI sI.” sMq dy hwQF nUM afpxy hwQF ivwc Guwt ky<br />
11
ikhf, “myry bhuq hI cMgy qy ipafry vIry. mYN qyry qy qfrI ivwc kdy koeI Ìrk nhIN smiJaf. ijvyN iksy<br />
nUM jËbfqI blYk myl krnf hovy. sMq myry nfl vfadf kr ieh sfrI gwl afpxy qFeIN rwKyNgf. kdy<br />
blbIr nUM nf dwsIN. Ausdf idl tuwt jfeygf. Auh kuwJ iËafdf hI jËbfqI ijhf hY. dyK mYN Ausdy<br />
ivrlfp ivwc eynF kuwJ iliKaf hY ik ieh Éq pVHky blbIr ivwc muVky jIx dI qFG jfg peygI. Auh<br />
CyqI qoN CyqI cMgf ho jfeygf. ieh Éq Auos leI sMjIvnI bUtI qoN Gwt nhIN sfbq hovygf. bs qUM ieh<br />
ilÌfÌf iksy vI qrHF Aus qfeIN phuMcf dy.” sMq ny dwbI Ëbfn ivwc afK hI idwqf, “dIdI, ikqy ieh sB<br />
kuwJ JUTf dlfsf qF nhIN.” “nhIN nhIN sMq vIry, ieh sB kuwJ mYN idloN iliKaf hY. hF iewk hor bynqI<br />
hY, ieh Éq nf qUM pVIN nf hI iksy hor nUM pVHn dyvIN. ieh Éq isrÌ qy isrÌ blbIr leI hY.”<br />
sMq Éq lY ky vfips sonIpq af igaf. rGvIr koloN myrf jlMDr df pqf mMgy qF ikwdF mMgy.<br />
rGvIr nUM qF pRIqmf dy nf qoN hI icV sI. Auh awKV jwt qF pUrf Biraf pIqf bYTf sI. kihMdf sI,<br />
“sMiqaf cMgf hoieaf qyrI Auh lwgdI PwPy kuwtxI pRIqmf myrI ÊYr hfËrI ivwc afeI. nhIN qF mYN Aus<br />
nfl pUrI kuwqy KfxI krnI sI. vwzI zrfmy bfË. sfzy Xfr dI iËMdgI nfl KyzdI hY. kI krIey, afpxf hI<br />
BFzf mfVf hY jo aijhI mwkfr CUkr dy moh ivwc aMnHF hoieaf iPrdf hY.” aijhIaF kOVIaF swcIaF gwlF<br />
sux ky ivcfrf sMq isMG kuwJ sihm ijhf igaf. Aus iewk do idnF bfad, afny bhfny rGvIr koloN myrf<br />
jlMDr df pqf mMigaf qy afpxI aqy pRIqmf dIaF kwTIaF icwTIaF post kr idwqIaF. awgoN rwb df lwKlwK<br />
Èukr hY kudrqI Auh Éq CuwtI afey bldyv vIr jI dy hI hwQ lw-igaf. vIr jI ny bVy hI gOr nfl<br />
pRIqmf vflf sfrf Éq piVHaf. qy Jt pt AunHF nMU pRIqmf dy Éq df asl mfjrf sfhmxy af igaf. AunHF<br />
iewk do idn pUrI sihjqf nfl soc ivcfr krky ies Éq aqy pRIqmf dy mfjry dI myry nfl sFJ pfeI.<br />
“afjf ibwly, cwl QoVI sYr krky afeIey.” pihlF qF bldyv vIr jI iewDr Au-wDr dIaF<br />
jfxky gwlF krdy rhy. Pyr acfnk kuwJ gMBIr ijhy ho ky kihx lwgy, “ibwly ikqy mYN qYnUM ËbrdsqI<br />
sonIpq ieMjnIairMg kfilj ivwc dfiKl krfky glqI qF nhIN kIqI. roË iewk nf iewk musIbq qyry qy<br />
afeI rihMdI hY.” “nhIN BfjI nhIN” mYN AuhnF df hwQ Guwt ky PV ilaf qy AunHF ny vI afpxy hwQ dI<br />
pkV hor pIzI krky ikhf, “ibwly, myry Xfr, myry bwcy, ieh pRIqmf kOx ey? ieh rog kdoN df qUM lf<br />
ilaf? kI qUM eyny sfry duwÉ kwTy sihx dy kfibl hYN? kI Auh vI qYnUM aYnF hI ipafr krdI hY? jF isrÌ<br />
qUM hI? “iewk sfr aYny svflF nfl jfxoN myrIaF awKF awgy hnHyrf ijhf Cf igaf. mYnUM TMzIaF qRylIaF<br />
ijhIaF af geIaF. mYN iewk dm bONdl ijhf igaf hovF. mYN iewk dm inwky ijhy bfl vFg vIry nUM icMbV<br />
igaf. “vIiraf, mYnUM mfÌ kr dyvIN. mYN swc muwc bhuq BYVf hF. mUloN hI inwGr igaf hF. hr vyly quhfnUM<br />
sfiraF nUM ikMnf qMg krdf hF. inwq afey idn koeI nf koeI nvIN musIbq KVI krI rwKdf hF. mYnUM swcI<br />
mr jfxf cfhIdf sI. qusIN mYnUM ikAuN bcfieaf. mYN sB qo boJ hF.” hux swcmuwc hI myry afpxy boJ nfl<br />
hI myrIaF tMgF kMb rhIaF sn. mYN lVKVfAuNdf AuwQy hI bih igaf. vIry ny mYnUM hONslf idwqf qy ikhf,<br />
“bs qUM eyQy hI mfr Kf jFdf eyN. qUM iewk dm jËbfqI ho jFdf eyN qy idl Cwz jFdf eyN qy Èfiqr log qyrI<br />
iesy hI kmËorI df lfhf lYx lwg pYNdy ny. Jwilaf afpxy afp nUM qkVf kr. hF dUijaF qy qrs krnf<br />
koeI mfVf krm nhIN pr afpxy afp nUM qrsXog nF bxfE. kdy vI ryq dIaF kMDF qy GrF dIaF CwqF<br />
nhIN itkdIaF. kdoN qwk hIxqf dy toty ivwc igrky lokF qoN rihm dI BIK mMgdf rhyNgf. myry bwcy tIsI<br />
qy cVHnf iswK. hr koeI cVHdy sUrj nUM hI slfm krdf hY. zuwbdy sUrj qoN sB kqrfAuNdy ny.”<br />
vIry dIaF sMjIvnI bUtI vrgIaF KrIaF KrIaF gwlF ny mYnUM Dur aMdroN JMJoV ky rwK idwqf.<br />
ikMnI dyr asIN dovyN Brf jmIn qy hI bYTy-bYTy iewk dUjy df ichrf pVHdy rhy. aKIr mYN hI cuwp nUM<br />
qoVidaF ikhf, vIry nUM qrlf pfieaf, “kI vIr jI qusIN ies rfË nUM rfË hI rihx idEgy. kI qusIN mYnUM<br />
iewk mOkf dy skdy ho. mYN quhfzy awj dy anmol bolF nUM pUry qfx nfl pugfx dI koiÈÈ krFgf.”<br />
vIry ny mYnUM bfhoN PVky (ijvyN nrk ivcoN kwZidaF) AuTflidaF ikhf, “ikAuN nhIN myry Xfr<br />
bwcy, mYN qF hmyÈF qoN qyry nfl hF qy mrdy dm qwk rhFgf. qUM ÈurU qoN myrI kmËorI irhf eyN.” vIry ny bVy<br />
lfz nfl myry awQrU pUMJidaF ikhf, “hF iewk Èrq qy ik qUM hux kdy vI Audfs nhIN hovyNgf. sdf<br />
hwsyNgf.” “hF vIiraf, ËrUr hwsFgf, BfvyN JUTf hfsf ikAuN nf hovy, hwsFgf ËrUr.”<br />
Pyr vIry ny kot dI Ëyb ivcoN pRIqmf vflf ilPfPf kwZky mYnUM dy idwqf qy ikhf, “ibwly mYnUM mfÌ<br />
krIN qyrf jLfqI Éq mYN ibnf qyrI iejfËq dy piVHaf. hF jy mYN nf pVHdf qF qYnUM qyry ies hnHyry ivcoN<br />
12
ikvyN kwZdf. myry iÉafl ivwc ieh Éq jy qUM nf hI pVHyN qF qyry leI cMgf hI hovygf. ijMnHI vfr qUM ies<br />
Éq nUM pVHyNgf, Aunf hI afpxy afp nUM qUM kmËor qy hIxf kryNgf qy afpxy afp nUM hmyÈf leI iksy hIxqf<br />
dI zUMGI qy aMnHI KfeI ivwc sdf leI iswt lvyNgf. qy Pyry qyry qy aijhy afqm hwiqaf dy kfry aksr<br />
BfrU huMdy rihxgy. mYnUM pqf hY qUM ËrUrq qoN iËafdf jËbfqI bMdf hYN. hr jËbfqI bMdf mom vrgf huMdf<br />
ey. jo Ërf ijMnI qfb nfl ipGl ky afpxf vjUd guaf bYTdf hY.”<br />
mYN kMbdy kMbdy hwQF nfl Éq qF lY ilaf qy nfl hI vIry nfl vfadf kIqf. bws iewk vfr hI<br />
ies Éq nUM pVHFgf ËrUr pr afpxy afp nUM iesdy mlvy QwlHy nhIN dwbx idaFgf.<br />
Pyr mYN iekFq ivwc isrÌ iewk vfr Auh Éq piVHaf. iewk vfr qF pRIqmF dy idlÌryb ivrlfp<br />
ny myry idl-idmfÊ qy hr soc nUM kIl ky rwK idwqf. jfxo iewk vfr qF jËibaF df hVH ijhf af igaf<br />
hovy. mYN qkrIbn Aus ivwc bih vI cwilaf sI. pr CyqI hI vIry dIaF AusfrU dlIlF ny ijvyN mYnUM iewk<br />
dm hwQ PV ky Aus dl dl ivwc Dwsx qoN pihlF hI kwZ ilaf hovy. qy mYN Éq vIry nUM moV idwqf qy afp<br />
hI afpxy tIcy dI tIsI qy cVHn leI muV ipaf.<br />
nf hI myrf hrfmI mn pUrI qrHF AusnUM kdy idloN kwZ sikaf nf hI pRIqmf dI doglI rxnIqI ny<br />
mYnUM kdI pUrI qrHF gloN lfihaf qy nf hI kdy afpdy gl nfl lfieaf. hmyÈf hI Auh cMdrI isrÌ mYnUM<br />
iewk iKzOxf smJky myry nfl afpxf idl prcfAuNdI rhI. Auh bVI hI inpux Èfiqr sI. AusnUM dUsry<br />
dIaF kmËorIaF nUM vrqx df pUrf pUrf vwl afAuNdf sI. Auh zfZI Ìrybx iksy dI duKdI nbË qyhwQ<br />
rwKky mËf vI lYNdI qy Aus ivcfry nUM rox vI nhIN idMdI. Auh sfrI iËMdgI myrI iËMdgI nfl luwkx-mIcI<br />
ijhI KyzdI rhI. hmyÈf myrI soc iewk kohlU dy bld vFgU bs Ausdy duafly hI GuMmdI rhI. mYN kdy<br />
cfhky vI afpxy Brm dy Kopy nf lfh sikaf. kdy hkIkq dyKx df ËHyrf nf kr sikaf. Pyr pqf nhIN<br />
kdoN mYnUM kuwqy dI hwzI vflf suafd pY igaf. mYN vI aksr afpdy aqIq dy qflU ivcoN XfdF dy ismty<br />
afpxy hI lhU df suafd mfnx lwg ipaf qF iewk idn ieh asih drd vwDky afpy hI iebfdq bx jFdf<br />
ey.<br />
aksr iewk qrÌf ipafr dI ksk iqwKI ho jFdI ey!<br />
jdoN ies df luqÌ afx lwgy qF ieh iebfdq bx jFdI ey.<br />
iesy qrHF mYN kfÌI hwd qwk afpxy afp nUM sMBfl ilaf sI. QoVI QoVI myrI gwzI afpxI lIh qy<br />
cwlx vI lwg peI sI. Pyr iewk idn acfnk pRIqmf dI icwTI afeI. Pyr sMq dy rfhIN vI ËrUrI sunyhy<br />
idwqy gey ik bhuq hI ËrUrI qy aihm kMm hY. qyry nfl kuwJ afpxI Éfs gwl sFJI krnI hY. nfly bhuq<br />
jI krdf hY qYnUM imlx nUM inrmohIaf. BfvyN GVI dI GVI hI af ky iml jfvIN. myrf awQrf idl iPr<br />
bykfbU ho igaf. iewk dm ZITF vFg plF ivwc psIc igaf. ijvyN Ausdf iewk iewk bol myry leI rwb df<br />
Ìrmfn hovy. ijvyN lylHf afpy qur ipaf hovy ksfeI vwlF. afp Ëbf hox leI. Aus bVI hI apxwq qy<br />
hoiÈafrI nfl afpxy moh jfl ivwc pMCI nUM iPr qoN Psf ilaf. asIN Pyr mdfrI dy jmUry vFg AusdI<br />
mnmfnI dI zug zugI qy nwcx lwg pey. Ausdy hr hukm dI pflxf krn leI iqafr pr iqafr ho gey.<br />
Aus kuwJ mkry ijhy aMdfË ivwc pqf nhIN ikwQoN mgrmwC vfly hMJU Jwt lY afeI qy ikhf ik,” ibwly, mYnUM<br />
qyry qy bVf hI mfx hY qy mYN dunIaF df sB qoN afpdy nyVlf bMdf qYnUM hI smJdI hF ik qUM ikvyN vI mYnUM<br />
ies musIbq ivcoN kwZyNgf. myry kuwJ ku Bfvuk ijhy Éq, jo mYN mfsUm puxy ivwc afpxy iewk Aujwz jft<br />
jmfqI nUM ilK bYTI sI, hux Auh mYnUM hr qrHF nfl blYkmyl krn qy quilaf hY. mYnUM bhuq hI qMg krdf<br />
hY. mYQoN afpxI hr gwl mnvfAuxI cfhuMdf hY. Auh awj kl quhfzy sonIpq dy nyVy hI gnOr ivKy rih<br />
irhf hY. afh Ausdf pqf hY. iblkul gnOr rylvy styÈn dy nfl hI qIsrI glI ivwc rihMdf hY. AuQy<br />
jFdy iksy nUM vI puwC lYxf PLUz ienspYktr cODrI crn isMG df cubfrf ikwQy hY. Auh Éq Ausny afpdy<br />
cubfry dI swjI almfrI dy Auqly Kfny ivwc rwKy ny. bs qusIN iksy vI qrHF afny bhfny jF AusdI ÊYr<br />
hfËrI ivwc qflf BMnky kwZ skdy ho. hor AuQy idnyN koeI afAuNdf jFdf vI nhIN. bws ijvyN vI krky Auh<br />
Éq mYnUM ilaf ky dy dyvo. nhIN qF myrI jfn sUlI qy tMgI rhygI.” bs mYN AusnUM duKI nhIN dyK skdf sI.<br />
Èfied iesy leI myrf idl AusdI hr jfieË njfieË PrmfieÈ mMnx nUM Jwt pt ibnF kuwJ socy smJy<br />
iqafr ho jFdf sI. jfxo Aus afpxy iPkrF dI pMz hux myry isr qy rwK idwqI hovy. mYN idn rfq Ausdy<br />
hukm dI qfmIl krx dy iPrfk ivwc rihMdf.<br />
13
Pyr mYN afpxy iewk hor hirafxvI jmfqI hrsrUp ÈrmF nUM afpxy nfl gMiZaf. AusnUM ivcfry<br />
sMq dI BYx dy ÉqF df vfsqf pfky mdd leI iqafr kIqf. hOlI hOlI Aus (dUroN nyiVEN) puwC puCfky Aus<br />
nfl dUr nyVy dI pihcfn kwZ leI. so iewk idn asIN iqMno jfxky ÈfmI ijhy gnOr phuMc gey. awgoN<br />
cODrI crn isMG vI bMdf pUrf KrFt qy cflU sI. Auh sfnUM do srdfr muMizaF nUM hrsrUp (hirafxvI)<br />
nfl dyKky Pt BFp igaf. pr Aus Ërf vI jfihr nhIN hox idwqf. pihlF pihl asIYN rl sfiraF ny<br />
cfh pfxI pIqf. Pyr aYNvyN srsrI ieDr AuDr dIaF gwlF mfrdy asIN sfry Ausdy cubfry ivwc phuMc gey.<br />
AuQy hI mMgvf ky Aus sfnUM qy afp rotI KfDI. Pyr gwlF gwlF ivwc Auh afpy ÈurU ho igaf (jF sfnUM<br />
srdfr muMizaF nUM jfx ky iTwT krnf cfhuMdf hovygf) “ary BfeI, ky nfm qyrf, hrsrUp BfeI, eyk<br />
srdfrnI myrI vI dysq hovy QI.” Pyr Aus ny srdfrnI df nF lY ky do cfr motIaF motIaF gMdIaF gfÜF<br />
kwZky AusnUM sMboDn kIqf “pihly pihl qo Gxy nÉry krI QI susrI. myry ady cOKy not Krcfey myry<br />
Ausny. ieb jft kI aFt myN aYsI PsI hY, KUb rgVI mYny. keI cwkr lgf cukI hY. myry Éq muJy vfips<br />
kr dy. GxI roeI pItI igVgVfeI, mgr hm nhIN mfny.” mYN awgoN Boly ijhy bxky ikhf, “cODrI bfihb<br />
Éq qo Gxy romFitk hoNgy. qwbI qo vY ieqny qumfry qrly kry sYN. ho sky qo hmyN BI pVHky suxfxf. kYsy hovy<br />
hYN jy susry lv lYtr.” sfry hws pey. rfmsrUp ny crn isMG cODrI nUM hor PUk Ckf idwqI, “jy qo donoN<br />
myry jmfqI sYN. jlMDr ky rihx vfly. ienkI kOx sI vo bobo lfgy sYN. Qfry kny hYN qo hmyN BI pVHky<br />
suxfdo. hm BI Ërf afpxI qbIaq krfrI kr lyvyNgy. myry rMgIly Xfr, nhIN qo QfrI mrËI.” cODrI<br />
Ërf hor mOj ivwc af igaf, “ky kihx lgf, ary BfeI, hrsrUp, mYN nf iksI BVvy sy zrUM. ies ielfky<br />
myN afpxf pUrf roab sYN. iksy ko kBI kuskn nhIN idaf mny. sfly puls vfly myrI jyb my sYN. roË kfm<br />
pVqf Aunkf muJsy. ÉYr qny kBI muÈikl pVy qo BfeI ny Xfd kr lyxf. vhIN bYTy bYTy sB inptf dUMgf.”<br />
pihlF sfzy sfiraF qy cMgI Dfk jmfky kihx lwgf, “ary BfeI, myry pfs qo Aus rFz kI Poto BI sYN.”<br />
iPr hrsrUp aqy cODrI ny iewk iek bIVI sulgfeI aqy kihx lwgy, “ary BfeI iksI ny ipÈfb vgYrf<br />
krnf ho qo iebI kr lo iPr mYny sIiVEN ko qflf lgfnf hY.” QoVI dyr bfad Ausny afpy hI Ausy swj<br />
hwQ vflI almfrI dy Auqly Kfny ivwc iewk vwzf sfrf ilPfPf kwiZaf ijs ivwc Gto Gt awT-ds hor<br />
Éq vI sn. iewk do PotoaF vI sn. iewk gruwp Poto vI sI ijs ivwc pRIqmf iblkul crn isMG dy nfl<br />
stk ky KVI sI. sfry hI Éq ihMdI ivwc hI ilKy hoey sn. iPr cODrI do iqMn Éfs Éfs Éq bVy ctkfry<br />
lY lY ky pVHy. hrsrUp ivcoN hI bol ipaf, “ary myry Xfr! susrI ilKy qo Gxf sYN.” Pyr iewk do Éq Aus<br />
mYnUM vI idKfey. mYN ikhf, “cODrI sfihb, ilKqI qo scmuc hI msq hY.” awgoN cODrI kihMdf, “srdfr<br />
jI, CorI BI msq eyk dm mlfeI kI qrHF QI. ieb qo myry sfsU kI ky sfry nKry inkfl idey mYny. ieb qo<br />
myrf pfxI Bry sYN susrI.” pqf nhIN sfnUM icVfAux df mfrf iËafdf hI msfly lf lf ky gflHF kwZdf sI.<br />
cODrI ny gwlF krdy krdy ny sfry Éq Pyto smyq iPr qoN AuQy hI Ausy almfrI ivwc rwK idwqy. Pyr aMdroN<br />
vwzf sfrf cfkU kwZky afpxy srfxy Qwly rwK ilaf qy almfrI nUM muV ky jMdf lf idwqf. asIN dovyN dV vwt<br />
ky AuvyN pey rhy. rfqIN ipÈfb krn leI vI nhIN AuTy. ÉYr svyry cfh df kwp kwp pIqf. Pyr asF<br />
sfiraF ny cODrI dI mihmfn nvfËI df srsrI ijhf DMnvfd kIqf. qy Auh sfnUM svyry awT vjy sonIpq<br />
vflI gwzI qy ibTf ky cilaf igaf. rfh ivwc hrsrUp ny hI cuwp qoVidaF ikhf, “sflf, Gxf cflU aOr<br />
Éqrnfk mfns lfgy sYN. cwlo blbIr BfeI, afpxI koiÈÈ krky dyK lI, koeI bfq nhIN Xfr, qyry ko BI<br />
KfhmKfh qMg ikaf, ho sky qoN hmyN mfÌ kr dyxf hrsrUp BfeI.”<br />
rfh ivwc sMq isMG ny iJjkidaF iJjkidaF ikhf, “blbIr Xfr jy qUM gwsy nf hovyN qF qyry<br />
nfl iewk gwl sFJI krnI hY. hux mYnUM pUrf XkIn ho igaf ey ik pRIqmf bVI hI mwkfr qy cflU hY. iesy<br />
qrHF Aus kdy mYnUM kwlHy nUM vI iehI kuwJ krn nUM ikhf sI ik qUM iksy qrHF vI krky blbIr dy kmry ivcoN<br />
corI corI ijhy myry sfry Éq cuwk ky mYnUM ilaf dyvIN. kI pqf huMdf ey bMdy df? kwl nUM ieh vI mYnUM<br />
blYkmyl kry. nf hI myrf kdy ËmIr mMinaf aijhf GtIaf kMm krn nUM. nf hI myrf hOslf ipaf afp nUM<br />
dwsx df. awj acfnk myry idmfÊ ivwc sfrIaF Aus dIaF khIaF gwlF iewk iÌlm vFg cwlx lwg<br />
peIaF ik bfËfr ivwc qIsrI glI ivwc cODrI df cubfrf hY qy swjy pfsy dI almfrI dy Auqly Kfny ivwc<br />
Ausdy sfry Éq pey ny. iesdf mqlb pRIqmf ieQy keI vfr af cuwkI hY qy afpxI pUrI vfh vI lf cuwkI<br />
hY qy Aus jft dIaF sfrIaF gwlF solF afny swc sn.” mYN iewk dm suMn ijhf ho igaf. ijvyN mYnUM keI<br />
14
hËfr ibwCUaF ny rlky kwiTaF zMk mfry hox. ijvyN mYN iewk skqy ivwc af igaf hovF. pRIqmf leI myrI<br />
aMnHI ÈrDf iewk dm ryq vFgU ikrx lwg peI. myrf moh iQrkx lwgf. jfxo myry pYrF QwloN XkIn dI<br />
imwtI afp muhfry iKskx lwg peI hovy. mYnUM afpdy Jwly isrV qy icV ijhI afx lwg peI. mYN sMq df<br />
hwQ PV ky ikhf, “myry Xfr, jy qUM mYnUM ieh gwlF pihlF hI ds idMdf qF afpF ieAuN jlIl hox leI kdy<br />
vI ies BUqry jft dy cubfry nf jFdy. nf hI afpxI jfn Kqry ivwc pfAuNdy.” sMq ny ikhf, “hF iewk gwl<br />
hor mYN afp nuM nhIN ds sikaf ik quhfnUM bhuq qklIÌ hovygI. pRIqmf ny quhfzy Ëihr Kfx vfly sfry<br />
hfdsy nUM bVf hI qoV mroV ky iewk nftkI ZMg nfl pyÈ kIqf. Aus afpdy afp nUM bVI hI ÈrIÌ BolI<br />
BflI kuVI pyÈ kIqf qy quhfnUM iewk pfKMzI qy mwkfr, iewk JUTf jflsfËI nfl iewk mfsUm kuVI df idl<br />
ijwqx dI koiÈÈ krn vflf iewk GtIaf ijhf idl Pyk afiÈk dwisaf. ies aPsfny nUM afpxy kfilj dy<br />
rohqfs rsfly ivwc Cpvfky bVI hI vfh-vfh KwtI hY. mYN AusdI kitMg afp leI sFB ky rwKI hY. afp<br />
ËrUr pVHnf.” sMq dI ies gwl ny qF mYnUM Aukf hI Tfr idwqf. jfxo mYN swc muwc awj iksy hIxqf dI zUMGI<br />
KfeI ivwc Dur Qwly qFeI inGr igaf hovF. pqf nhIN ikvyN pYr GsIt GsIt ky mYN msIN apfxy hostl<br />
qwk phuMicaf qy zfZf Èrmsfr hoieaf, rjfeI ivwc mUMh lko ky pY igaf.<br />
pqf nhIN awj ikwQoN qy ikvyN myrI dm qoVdI qFG ny iewk nvyN isrVI jnUMn nUM jnm idwqf jo<br />
isrV iËMdgI ivwc nF kdy buiJaf nf hI mr sikaf. bs DuwKdf hI irhf. ies hMkfrI df isr nIvF<br />
ËrUr krnf hY. ikvyN, kdI nf kdI, iksy vI qrHF, bs iewk vfr.<br />
ijvyN kihMdy ny mwCI pwQr cwt ky hI muVdI hY. mYN vI muiVaf qF sI pr duicwqf ijhf ho ky. pUrI<br />
qrHF nf qF pRIqmf dy moh dI pkV ivcoN bfhr af sikaf. ivwc ivcfly hI sdf goqy KFdf irhf. idl qy<br />
idmfg ivwc aksr iewk iKwcoqfx cldI hI rihMdI. ijsdf mYN hmyÈf leI afdI hI ho igaf sF.<br />
ÉYr, hux mYN iKaflI dunIaF ivcoN inkl ky QoVf QoVf hkIkq vwl prqx lwg ipaf. afpxI<br />
pVHfeI vwl pUrf iDafn dyx lwg ipaf. afpxy mnmOjI mn nUM Dwky nfl hr vyly mirafdf dI pCfVI pf<br />
ky rwKdf. iksy qrHF ro ipwt ky afpxf mkYnIkl ieMjnIairMNg df izplomf pUrf kIqf qy nfl hI afpxI<br />
apirMtsiÈp vI pUrI kIqI. Pyr bldyv vIry ny afpdy asr rsUÉ nfl mYnUM ieMzstrI ienspYktr PLfr<br />
ieMjnIirMg zIvYlpmYNt lgvf idwqf. mYN pihlI qy afKrI post btfly hI sI. myry mqihq iqMn iËilaF<br />
dy kfrKfny afAuNdy sn, aMimRqsr, gurdfspur aqy jlMDr. Pyr vI kdy kdy ivwc ivcfly kuwqy dI pUC<br />
iPLr qoN iswDI ho jFdI. muV pRIqmf nfl ikqoN nf ikqoN rfbqf kwZ hI lYNdf. BfvyN ikmnI hI kVvfht rhI<br />
hovy, mYN ZITF vFg ikqoN vI hr nvyN sfl df kfrz pfxf nf Bldf. jF ieAuN kih lvo ijvyN koeI Aumr<br />
kYdI afpxy jylHr kol hr sfl afpxy jINdy rihx dI hfjLrI luaf irhf hovy. sLfied iesy bhfny sfzy<br />
dohF kol iewk dUjy dy pwky pqy hmysF hI rhy. pRIqmf KLfs krky aijhy kMmF ivwc sLurU qoN inpMn qy sLfiqr<br />
sI. AusnMU bMdy nMU afpxy moh jfl ivwc PsfAux dy bhuq gux afAuNdy sI. Auh myrI kmjLorI df lfhf lYxo<br />
kdI nf AukdI. mYN hmysF swt Kf ky ipwCy muV qF pYNdf - kuJ smF jLorIN dV vI vwt lYNdf pr ZITF vFg<br />
afpxI gLlqI vfr vfr duhrFdf rihMdf qy hmysF vFg Kwjl Kuafr huMdf rihMdf. qy Pyr afpxy aMdr<br />
hIxqf dI iewk hor motI qy gihrI prq cfVH lYNdf. iesy qrHF hOlI hOlI mYN iewk inrfsLfvfdI kvI bx<br />
igaf. hux inrfsLqf hI myrI pihcfx bx geI hY. iesdI qRfsdI ivwcoN mYN kdy cfhky vI nhIN inwkl<br />
pfieaf.<br />
ienHF idnF ivwc pRIqmf ny vI aMbfly dy ielfky ivwc afpxI nvIN jfb sLurU kIqI sI qy afpxI<br />
irhfiesL aMbfly sLihr hI rwKI hoeI sI. iewk idn mYnMU Aus Aucycy qOr qy imlx leI aMbfly bulfieaf.<br />
awgoN mYN vI pUrI tOhr kwZky afpxy nvyN motrsfeIkl, rOiel aYn PLIlz qy ieMnf lMbf pYNzf mfrky Ausdy<br />
zyry phMc igaf (AunHF idnF ivwc motrsfeIkl tfvyN tfvyN bMdy kol hI huMdf sI). pRIqmf ny vI cfeIN cfeIN<br />
myry motrsfeIkl dI svfrI df anMd mfixaf qy mYN vI pihlI vfr afpxy ijsm nfl AusdI koml Cuh<br />
df anMd mfixaf. bVf hI cMgf lwigaf, jfxoN sfrI Qkfx lwQ geI hovy. iPLr AuhI Zfk dy qIn pfq. lwg<br />
peI pRIqmf bVIaF bVIaF PwlF mfrn,” myry qy qF iewk qoN iewk vwzf POjI aPLsr mrdf hY. pqf nhIN<br />
ikMny ku pRoÌYsr mYnUM prpoË kr cuwky ny.” iewk qoN iewk vwzf afpxf afiÈk mYnUM plF iCnF ivwc igxf<br />
idwqf. jfxo ik Auh iewk bhuq vwzI zImFz ivwc hovy, jF ieAuN kih lvo iewk anfr qy sO bImfr. mYN mn<br />
hI mn ivwc ÌYslf kIqf cl blbIr isMGf qMUN qF iqMnF nf qyrF ivc, kI lYxf qUM hor ËlIl ho ky. jfxo<br />
15
iPr AuhI purfxf hIxqf Bfv myry qy hfvI nf ho jfvy. afpF qF mfrI motr sfeIkl nUM ikwk. Pyr luiDafxy<br />
af ky hI dm ilaf. rfq luiDafxy Tihry. mfmf-mfmI jI ny pUrI Aucyc kIqI. bVf hI moh qy apxwq<br />
idwqf. sfrI rfq bs pfsy mfridaF hI kwZI. iewk pl awK nf lwgI. idl idmfg qy ËmIr afpo ivwc<br />
guwQm guwQf huMdy rhy. kdy koeI hfdsf kdy koeI hfdsf, iTwbI ijhI mfr ky mYnUM Zfh lYNdf. jfxo ikAuN awj<br />
vfr vfr gnOr vfly, awKV jft df ikwsf myrIaF syjl mwcdIaF awKF ivwc tuwty kwc dIaF kIcrF Kuwbo<br />
jFdf. Ausdy hoCy bol myrI awnHI ÈrDf df jfxo mËfk AuzfAuNdy. iesy iKwcoqfx ivwc nINd df BMinaf AuvyN<br />
qVk sfr mYN pYNzf mfrdf afpxy dÌqr awj sfiraF qoN pihlF hI phuMc igaf sF.<br />
iksy vI qrHF Pyr afpxy afp nuM inwq dy ruJyivaF ivwc jfx ky glqfn kr ilaf. kuwJ AunHF idnF<br />
ivwc myry Ausqfd nMdlfl nUrpurI jI iËafdf hI bImfr rihx lwg pey. myrf aksr iewk pYr jlMDr<br />
iewk btfly rihMdf. bhuqy idn mYN tUr qy hI rihMdf. kdy kdy Gr vVdf. Pyr acfnk ihMd-pfk dI<br />
1965 dI lVfeI ÈurU ho geI. sfzf btflf, zyrf bfbf nfnk dy bfrzr dy bhuq hI nyVy pYNdf sI. Gr<br />
Gr dy ivhiVaF ivwc zUMGy morcy puwty hoey sn. sfiraF nUM pUrI rfq blYk afAUt rwKxf pYNdf sI.<br />
bfrIaF, rOÈndfnF dy ÈIÈy kfly Èfh kIqy hoey sn. ikqy mfVI ijhI rOÈnI dI ikrn idK pYNdI qF lokF<br />
duhfeI cuwk lYxI ik qusIN iewQy bMb sutvf ky hI rhogy. mfVI ijhI axgihlI krn qy lok pfiksqfnI<br />
jsUs dy Pqvy Jwt hI lf idMdy ikAuNik pfiksqfnI hvfeI jhfË jfxo roË hI afpxI mtr gÈqI leI<br />
afAuNdy, ikqy nf ikqy BfvyN Jony dI sVI Pwk qy do iqMn bMb roË suwt ky jfxo afpxI Kfnf pUrqI krky<br />
jFdy hox. pihlF pihl qF lok dihÈq nfl bhuq zry zry rihMdy sI. Pyr jfxo afdI ijhy ho gey. keI<br />
vfr qF AunHF jhfËF ny aimRqsr dy rOzfr qoN zridaF aYnI Qwly ho ky Auzfx BrnI ik cFdnI rfqF ivwc<br />
AunHF jhfËF dy nMbr qwk sfÌ pVy jFdy sn. donIN pfsIN ryzIE qy aÉbfrF afpxI awg Augldy jfxo lokF<br />
dy dihÈq nfl sfh sUqy rih jFdy. vwzy cODrI qy lIzr, cMdy dy nF qy lokF dIaF alwg jybF KflI krI<br />
jFdy.<br />
kdy kdy qF vrHdy bMbF qy ÈUkdIaF golIaF ivwc vI jlMDr afpxy Ausqfd jI dy Gry AunHF dI<br />
Ébr sfr qy iemdfd kr afAuNdf. kdy kdy afvfjfeI iblkul Twp ho jFdI sI. rfh ivcoN hI muVnf pYNdf<br />
sI. iewk qF rfq dy blYk afAUt kfrn idn dI lo ivwc hI QoVf bhuq sÌr mumikn sI. dUjf AunHF idnF<br />
ivwc tYlIPUn dI ivvsQf afm nhIN sI huMdI. KqF df hI shfrf huMdf sI. ijMnI vI myrI Aukfq sI mYN pUrf<br />
qfx lfieaf. kfrKfinaF vfilaF qoN vI keI vfr mfiek shfieqf leI Èfied myrI mdd bhuq CotI pY<br />
geI qy AunHF dI lfielfË bImfrI iewk BuwKy vihÈI idAU vFg sB kuwJ ingldI geI. mYN afpxy gurU jI nUM<br />
lwK cfh ky vI nF bcf sikaf. iewk idn AunHF KUh ivwc Cfl mfr ky afpxIaF sfrIaF aOkVF nUM nFl hI<br />
zobxf cfihaf. ivcfrf nMdlfl nUrpurI BfvyN zuwb igaf pr AusdIaF musIbqF AuvyN qYrdIaF rhIaF. jo<br />
awj vI pMj dhfikaF bfad Aus Gr qy musIbqF, qMgksIaF, bImfrIaF, aYkVF AuvyN hI mMzrf rhIaF ny<br />
jfxo AuhI lfcfrIaF awj vI Gr ivwc pfqfl qwk afpxIaF jVF PYlfeI bYTIaF ny. vwzf bytf kuwJ sfl<br />
pihlF Br jvfnI ivwc afpxI aMmVI nUM ivlkidaF Cwz igaf qy Cotf bytf aj kl do sflF qoN komf ivwc<br />
ipaf hY. Gr df Aukf hI Qwlf lwgf ipaf hY. rwbf kuwJ qy imhr kr. afmIn!<br />
sfzf ajIq Xfr qF lVfeI qoN kfPI pihlF hI bMbeI, DrimMdr BfjI kol jf ky sYtl ho igaf<br />
sI. AunHF idnF ivwc Drm BfjI qgVI Gflxf Gfl ky hux pUrI qrHF bMbeI iÌlmI ngrI ivwc afpxy pYr<br />
jmHf cuwky sn. Èolf aOr Èbnm qoN bfad anpVH iÌlm ny AunHF dI pUry ihMdusqfn ivwc iewk AuBrdy<br />
isqfry vwloN pihcfx bxf idwqI sI. sfry Drm BfjI nUM lMbI rys df axQwk GoVf kihx lwg pey sn.<br />
AunHF dI imhnq lgn qy imlfpVy suBf ny rfqo rfq AunHF nMU hrmn ipafrf bxf idwqf sI.<br />
ipwCoN mYN qy iÈv btflvI aksr hI imldy rihMdy. kdy kdy Auh iPrdf qurdf myry zyry qy af<br />
jFdf, vyly isr afey nUM qF mYN AusnUM dfrU mMgvf ky iplf idMdf sI. iewk do vfrI qF awDI rfqIN AusdI qot<br />
ny mYnuM guaFZIaF qoN dfrU mMgx leI mËbUr kr idwqf. aYvyN KfmKfh dI nmoÈI JwlxI peI. kdy kdy myry<br />
nfl aMimRqsr cly jFdf. Auh hOlI hOlI dfrU pINdf rihMdf mYN afpxI ienspYksLn krdf rihMdf. kdy<br />
kdy pI ky bwicaF vFgU KihVy pY jFdf ik nUrpurI vFg myrIaF vI ikqfbF kfrKfinaF vfilaF nUM vycky<br />
af Xfr. Èfier dy nÉry qF Jwlxy pYNdy sI.<br />
16
acfnk iewk idn pRIqmf dy ivafh df kfrz myry iksy ÈuBicMqk, Ausdy iksy jfxUM ny mYnUM Byj<br />
idwqf. asIN vI idl qy vwzf sfrf sbr df pwQr rwKky AunHF nUM ÈuB iewCfvF nfl ÈgnF df nËrfnf Byj<br />
idwqf. AunHF iÌrfKLidlI nfl sfzf nËrfnf kbUl kr ilaf.<br />
Pyr asIN iewk qrÌf zMUGI swt df afp muhfry afnMd mfnxf cfihaf pr mn aksr Aucft hI<br />
rihMdf. iesy iKwcoqfx ivwc mYQoN iewk bhuq vwzf gunfh ho igaf. ijsdf pCqfvf mYnUM myry aMqly sfh qwk<br />
rhygf. myry ibrD mfqf ipqf df rItfier ho ky myry kol afpxf afÉrI smF kwtx df supnf. iewk qFG,<br />
mmqf, apxwq qy ivÈvfs, sB nUM mYN iCwky tMg idwqf. afpxI aYnI vDIaf srkfrI nOkrI Cwz, qy mUMh<br />
isr munvfky bMbeI Bwj quiraf qy afpxI jfn qoN ipafrI mF dy pihly hfrt atYk df mYN kfrn bixaf.<br />
mYN qy pRIqmf ny qkrIbn kwiTaF ny hI afpxy afpxy nvyN sÌr ÈurU kIqy. Ausny afpxy<br />
ivafhuqf jIvn df qy mYN afpxy iÌlmI sÌr df. mYnUM pYr pYr qy roË aOkVF nfl jUJxf pYNdf irhf. qy<br />
Auh inwq nvIN qfËgI ivwc ÌldI ÌuldI rhI qy mOjF mfxdIrhI. CyqI hI dfqy ny AusnUM iewk puwqr dI<br />
dfq vI dy idwqI qy mYN Aus vDfeI dyxo nF Buwilaf.<br />
nf jfxoN iPr vI ikAuN sfnUM ieMqËfr hY<br />
BfvyN afx df qF koeI vI vfadf nhIN …<br />
bs do hI lÌË ny myry aÌsfny ivc,<br />
iesqoN Ërf vI Gwt qy iËafdf nhIN …<br />
awj qfeIN sfnUM kuwJ vI Buwilaf nhI,<br />
hfey AunHF nUM kuwJ vI Xfd aFdf nhIN …<br />
pqf nhIN iewk dm myrf afpxy mOjUdf hflfq, mfhOl, ÈfnoÈOkq, siqkfr qy lokF dy ipafr qoN<br />
vI ikAuN mn Aucft ho igaf sI. mYN ikAuN sB kuwJ iqafgx leI mËbUr ho igaf sF. iewk qF afpxy<br />
nfkfm ieÈk dI gihrI qfËf swt dUjf afpxy Ausqfd jI dI axafeI mOq ny myrf mnobl cUr cUr kr<br />
idwqf hovy. jfxo myry afAux vfly bury idnF ny myrI akl qy prdf pf idwqf hovy. jfxo mYN afpxy hwsdy<br />
vwsdy Aujvl BivwK dy afp bUhy Zoh idwqy hox qy afp cfnx qoN afpxI kMz krky supinaF dy ClfivaF<br />
ipwCy Bwjdf Bwjdf bdnsIbI dy nHiraF ivwc sdf leI guafc igaf.<br />
sB kuwJ ipwCy Cwz Czf ky mYN bMbeI iÌlmI ngrI ivwc phuMc igaf. ajIq BfjI qy DrimMdr<br />
BfjI ny mYnUM pUrf afsrf idwqf. afpxy pirvfr dy iewk jIa vFgr, afpxy Gr ivwc rwiKaf. iewQy hI<br />
ajIq Xfr dI mhfn mfqf (byby jI) jI ny mYnUM hmyÈf afpxy puwqF vFg mmqf df inwG idwqf aqy pRkfÈ<br />
BfbI jI ny vI afpxy bwicaF vFgU mYnUM ipafr bÉiÈaf. Drm BfjI dI bdOlq mYN hr iÌlmI ikwqy ivwc<br />
iÈrkq kIqI. pihlF AuwGy zferYktr dulfl gohf qoN inrdysLn dy dfv pyc iswKy. Pyr rijMdr bydI nfl<br />
“dsqk” iÌlm ivwc bqOr shfiek inrdyÈk kMm kIqf. Pyr blrfj sfhnI dy rfhIN do iqMn iÌlmF<br />
ivwc kMm kIqf qy AunHF hI sfihr luiDafxvI sfihb nfl imilaf. Pyr kuryÈI sfihb qy Èmf afpf dy<br />
kfrn mInf jI dI nyVqf nsIb hoeI. Pyr rOÈn dI dosqI ny rÌI sfihb qy lqf mMgyÈkr dy pirvfr nfl<br />
joiVaf. aYny nUM Drm BfjI qy ajIq vIry ny afpxI hom pRozksLn ÈurU kr idwqI. pihlI iÌlm<br />
“pRiqwigaf” bxfeI, ijs ivwc ÈurU qLo afKIr qwk hr rMg ivwc mYN jI jfn nfl kMm kIqf qy bhuq kuwJ<br />
iswiKaf. “pRiqwigaf” iÌlm suprihwt hoeI. Pyr ajIq vIry dI hwlf ÈyrI qy Drm BfjI dI dXf idRÈtI<br />
sdkf mYN vI afpxI hom pRozksLn df muwZ rwiKaf. vwzy sYtawp nfl kilafxjI afnMdjI dy sMgIq nfl<br />
do rÌI sfihb qy iewk afÈf jI df gfxf vI rIkfrz kIqf sI. hfly pihlf hI ÈizAUl kwiZaf sI ik<br />
acfnk myry mfqf jI Pyr bhuq bImfr ho gey. iksmq myry nfl awj Pyr dÊf kmf geI. mYN sB kuwJ<br />
ivwcy Cwz ky luiDafxy afpxy mfqf jI kol phuMicaf. kuwJ hPqy mfqf jI dI jI jfn nfl iqmfrdfrI<br />
kIqI. mfqf jI muV ishqmMd ho gey. Pyr mYN bVy hI qrly imMnqF kIqy ik mF hux myrI rwb ny sux leI<br />
ey. myrI gwzI lIh qy af geI ey. hux rwb ny cfihaf qF kuwJ idnF ivwc hI sB kuwJ TIk ho jfeygf pr mF<br />
ny myrI iewk nf suxI; ikhf ik- ipCly dsF sflF qoN qyrI ieho khfxI asIN suxdy af rhy hF. bs hux<br />
afr jF pfr, jF afpxI mF dI gwl mMn lY jF sdf leI sfnUM sfzy hfl qy Cwz ky bMbeI clf jf. jfxo<br />
AunHF iËMdgI ivwc pihlI vfr eydF afpxI mmqf df vfsqf dy ky ikhf sI. bs iewk vfr myry leI iewQoN<br />
hI iswDf kYnyzf afpxy BYx-BrfvF kol cilaf jf. hfr ky afpxI mF dy hukm awgy afpxI eyzI krVI<br />
17
Gflxf qy ÈOk nUM iCwky tMg ky afpxy eyny cMgy BivwK qoN mUMh moVky iewk nvIN qy axjfxI mMiËl kYnyzf<br />
vwl qur ipaf. ijvyN kihMdy ny jhF dfxy vhIN Kfxy jF kih lvo irËk Dwky dyvy. hoxI awgy iksy dI vI<br />
mrËI nhIN cwldI. 1976 qoN 1980 qwk mYN kYnyzf dy Dwky KFdf irhf.<br />
XUM qo clqy rhy Aumr sfrI,<br />
ikaf hUaf mnhUsIaF QIN rihbr hmfrIN,<br />
BtkI BtkI QkI iËMdgI,<br />
kuC qo hmI my kmI hogI …<br />
BfvyN kYnyzf ivwc sB kuwJ nvF-nvF sI. pr kMbÉq bycYnI AuhI purfxI sI. AuhI purfxIaF,<br />
pRIqmf dIaF bykl XfdF, nf cwj nfl jIx idMdIaF, nF hI mrn idMdIaF, nF hI iksy hor df idloN hox<br />
idMdIaF. ijwQy ijvyN awj vI mF df idwqf Èrfp hwZf irhf hovF. iewk nfkfm ieÈk df jnUMn AuqoN iÌlmF<br />
dI aDUrI cytk kdoN itkx idMdIaF ny bMdy nUM. awj Pyr nvyN nvyN bdy iÌlmI qmfÈbIn XfrF dI JUTI cuwk<br />
qy Poky dfaivaF ny mYnUM kwcI awKy mrvf idwqf. cVHjf bwcf sUlI qy rfm BlI krygf. jo kuwJ vI ipCly<br />
cfr sflF ivwc mYN joiVaf, kuwJ nvyN XfrF dI Èih aqy aMD ivÈvfs sdkf mYN muVky pMjfb af igaf.<br />
pihlF qF mF jI bhuq ÉuÈ hoey ik clo puwq nrk ivwcoN inwkl Gr af igaf hY. clo rl-iml ruwKI-suwKI<br />
Kf ky guËfrf kr lvFgy pr jdoN mYN muVky bMbeI jf ky afpdI iÌlm bxfAux dI gwl kIqI qF mF jI df<br />
idl tuwt igaf. aMdroN aMdrIN afpxf Êm pI gey. jf puwqrf afpxI mrËI kr. hux myrf ikhVf qyry qy<br />
Ëor irhf hY.<br />
mYN ZITF vFg Pyr bMbeI dy cfly pf hI ley qy iewk muwZoN A a qoN muV ky purfxI PwtI poc ky nvyN<br />
isry qy sB kuwJ nvF nvF krn dI Tfx leI. hux mYN afpxI mF bolI pMjfbI ivwc iewk alwg hwt ky<br />
bhuq hI imafrI ijhf aOrq pRDfn sbjYkt iÌlm ÈurU kIqI (Auh vI afpxy pMjfbI BrFvF leI). afpxy<br />
Xfr rOÈn sMgIqkfr nUM lY ky Auc pwDr df sMgIq iqafr kIqf. pMjfbI iÌlm dy ieiqhfs ivwc pihlI<br />
vfr iqMnoN mMgyÈkr BYxF qoN gvfieaf qy rÌI sfihb dy Coty Brf nUM Aucycy qOr qy Bfrq bulf ky gvfieaf<br />
qy rÌI sfihb df iewk aDUrf supnf pUrf krky rÌI sfihb nUM iewk CotI ijhI ÈrDFjlI idwqI. mihMdr<br />
kpUr jI qy idlrfj aqy sivqf sfQI ny vI afpxIaF afvfËF drj krvfeIaF.<br />
Drm BfjI, rmf ivj, Brq kpUr, mDU mfilnI, igrjf imwqrf, myhr imwql qy mYN afp bqOr<br />
hIro kMm kIqf. tYknIkl sfeIz qy vI ikMny hI kMm mYN kwlHy ny kIqy. khfxI, ptkQf, gfxy, inrmfqf qy<br />
inrdyÈk dIaF kwTIaF syvfvF inBfeIaF.<br />
iPr mYN pMjfb ivwc qkrIbn awsI-nwby bMidaF df XUint lY ky afAUtzor aOn lokysLn sLLUitMg<br />
leI puwj igaf. qkrIbn iewk mhIny df ÈizAUl sI. eyny sfry Jmyly kwTy isr qy cuwkI idn rfq mYN Bwjf<br />
iPrdf. pUry pMjfb ivwc DUMmf pY geIaF. qkrIbn hr aKbfr ny mYNnMU pUrI kvryj idwqI ik pMjfbI<br />
iÌlm jgq qy iewk nvIN syD dyx afieaf iewk nvF hrÌn mOlf ibl iskMd.<br />
iek idn acfnk puwCdI-puCFdI pRIqmf afpxy kuwJ stfPL nfl sfzI sLUitMg lokysLn qy<br />
mlyrkotlf kol jnfb aYs[aYs[pI ÌUlkf sfihb dI koTI ivwc phuMc geI. awgy hI hËfrF drÈk sLUitMg<br />
dyKx leI iekwTy hoey sn. PUlkf sfihb ny kuwJ puils krmcfrI lokF dI BIV nMU kfbU krn qy lfey hoey<br />
sn. Aus idn mDU mfilnI df mujrf iÌlmfieaf jf irhf sI. Brq kpUr, myhr imwql, mMjU BftIaf<br />
afid klfkfr iÈrkq kr rhy sn. pwpU KMnf zFs zfierYktr Kfs qOr qy bMbeI qoN afieaf hoieaf sI.<br />
pUrI rOxk qy gihmf-gihmI sI. acfnk pRIqmf ny myry nF dI bfhroN afpxI ict ByjI. mYN jfxo iewk dm<br />
hYrfn rih igaf hovF. mYN iewk dm sLft rok ky afp cl ky ienHF nUM jI afieaF kihx igaf. Pyr bVy<br />
afdr nfl aMdr ilaf ky bfrI bfrI sfry klfkfrF nfl imlvfieaf. Pyr AunHF dy bihx df Kfs<br />
ieMqËfm krfieaf igaf. spft buafey do iqMn bfr Aucycy qOr qy cfh TMzf afid puwCky igaf. mYN iÌlm<br />
df krqf Drqf, pRoizAUsr, zfierYktr qy hIro sI. iesy leI sfry Coty vwzy klfkfr aqy tYknIÈIan<br />
bfr bfr mYnUM hr gwl puwCx afAuNdy. mDU mfilnI qF Aus idn mYnUM kuwJ iËafdf hI mskf lf rhI sI,<br />
“ibl jI, kI kmfl df sLft kMnsIv kIqf hY? mYnUM aYvyN af ky jwÌI pf lYNdI. gwl kI sB kuwJ myry<br />
ieÈfiraF qy ho irhf sI. Pyr lMc bRyk hoieaf. Pyr pRIqmf qy AunHF dy sfQIaF ny klfkfrF dy nfl Poto<br />
iKcvfAux df ieËhfr kIqf. mYN jfx ky Poto gruwp ivwc KVf nhIN hoieaf. Pyr pRIqmf afp myrf hwQ PV<br />
18
ky lY geI. “blbIr jI, plIË iewk Poto sfzy nfl vI iKcvf lAu.” mYN awgoN nÉry ijhy nfl ikhf,<br />
“qusIN, Auh vI myry nfl! hYrfnI dI gwl nhIN? ” “hF, hF, ikAuN nhIN.” golI ikhdI qy gihxy iksdy.<br />
sfry stfÌ awgy pRIqmf dI hor tOhr bxf idwqI. jdoN AunHF vfips jfx df ieËhfr kIqf qF mYN ikhf, “jy<br />
qusIN sfry rukxf cfho qF mYN Éfs mihmfn Gr ivc quhfzy Tihrx df ieMqËfm krvf idMdf hF. kwl nUM<br />
afrfm nfl cly jfxf.” awgoN pRIqmf kihx lwgI, “nhIN, nhIN, blbIr jI quhfnUM qF asIN awgy bVI<br />
Kycl idwqI hY.” “nhIN, nhIN pRIqmf jI, qusIN qF myry rwb vrgy mihmfn ho.” mYN afpxy iewk klfkfr nUM<br />
ikhf, “pRkfÈ jI, iksy zRfievr nUM kihxf ienHF nUM iksy myn bws stfp qy lfh ky afvy.” pRIqmf ny Jwt<br />
prs ivcoN afpxf pqf kwiZaf qy ikhf, “blbIr jI sfnUM sfzIaF Poto ËrUr iBjvf dyxf. hF iewk hor<br />
guËfirÈ hY jdoN vI qusIN vyhly hoey, mYnUM iml ky jfxf hY. jy AuvyN cly gey qF dyKxf, mYN quhfzy nfl kdy<br />
vI nhIN bolxf.” jfxo awj pRIqmf kuwJ vDyry hI cFblI hoeI sI. sB dy sfhmxy afpxy hor vI nMbr bxf<br />
rhI sI. pRIqmf dy iewk stfPL mYNbr ny AusnUM hor vI PUk Ckf idwqI. “mYzm jI, sfnUM nhIN sI pqf ik<br />
ieQy quhfzI eynI tOr hY. eynf vwzf aYn[afr[afeI qy AuqoN bMbeI dy zfierYktr sfihb ikvyN afpxf sfrf<br />
kMm Cwz ky sfnUM sfiraF nUM atYNz krn afieaf sI.” pRIqmf hor afkV ivwc bolI, “mYnUM qF Ausny keI<br />
vfr afpxy kol kYnyzf sYr krn leI ikhf pr myry kol ikQy tfeIm.” dUjI tIcr ny hOkf ijhf Brky<br />
ikhf, “kfÈ! mYnUM eynF sohxf qy aYnI posLIsLn vflf kYnyzf df aYn[afr[afeI bMdf isrÌ iewk vfr<br />
kihMdf, mYN qF sB kuwJ Cwz ky qur pYNdI.” dUjy (klrk) bMdy ny ikhf, “bs mYnUM qF mYzm jI, qusIN do<br />
iqMn CuwtIaF hux hI sYNkÈn kr idE. mYN qF quhfzy zfierYktr dy pYrIN pY jfxf hY ik mYnUM qF ËrUr iksy<br />
nf iksy sIn ivwc KVy kr idE. Pyr sfry ipMz vjilaF nUM idKfAuNgf ik Auh dyKo mYN PlF hIro qy<br />
hIroeIn kol KVf hF. plIjL mYzm jI, jFdy jFdy myrI isÌfrÈ kr idE.” “cMgf bfbf cMgf, myrf nF lY<br />
dyvIN, kI mjfl qyrf kMm nf hovy.” bfbU rijMdr qF AuQy hI rih igaf. Auh sfry cly gey. rijMdr bfbU<br />
CyqIN hI XUint ivwc rwc imwc igaf qy Auh myrf kfÌI murId vI bx igaf sI. mYN Ausdy sfry ÈOk pUry kr<br />
idwqy. nfly AusdI jyb Krcy leI cMgy cOKy pYsy dy idwqy. hud rijMdr pUrf bfgobfg sI. Ausy idn Ausny<br />
tYknIÈIan nFl bihky do cfr moty pYg lf ley. QoVf srUr ivwc af ky iswDf myry Éfs rUm ivwc af<br />
viVaf ijQy mYN bih ky afpxf pypr vrk kr irhf sI. Aus mYnUM bVI hI apxwq nfl ikhf, “kI sr jI,<br />
qusIN ijnHy cMgy ho AunI sfzI mYzm nhIN. mYNzm jI jrf cflU ijhy iksm dy hn. afpxf kMm kZfAux leI<br />
Auh kuwJ vI kr skdy ny. ienHF dI afpxy sfihb nFl aksr qUM qUM mYN mYN hI rihMdI hY. donoN pI ky iewk<br />
dUjy qy KUb lFCx lfAuNdy ny. donoN hI iewk dUjy nUM bdmfÈ luwcI pqf nhIN kI kI dwsdy ny. iesy kfrn muMzf<br />
hostl ivwc pVHny pfieaf hY. afp sfihb iksy dUjy sUby rih ky vI ivwc kwly aYÈ krdy ny. mYzm ieQy<br />
inwq nvyN nvyN iÈkfr itkfeI rwKdI hY. sfihb jI myrf nF nf lYxf ikqy. sfihb jI mYnUM bVf hI ÈOk hY.<br />
mYnUM vI bMbeI afpxy nfl lY cwlo.” “nhIN nhIN bwcy, qUM iPkr nf kr. mYN qyrf pUrf iKafl rwKFgf. hux<br />
qUM jf ky afrfm kr. mYN QoVf bhuqf kMm inptf lvF. afpF svyry sLUitMg vI krnI hY. cMgf cMgf siq sRI<br />
akfl.” “bfey bfey sr jI!” Aus ny mYzm bfry mYnUM bVIaF rOck jfxkfrIaF idwqIaF. kuwJ kuJ pRIqmf<br />
qy myry bfry rfijMdr vI BFp igaf sI. rijMdr bfbU ny hux qIk myry nfl pUrI XfrI inBfeI. mYnUM mYzm<br />
dI pUrI jfxkfrI idMdf irhf.<br />
Pyr jdoN mYN do iqMn mhIinaF bfad muVky pMjfb afieaf afpxy kfrobfrI dOry qy, kuwJ<br />
izstRIibAUtrË nUM imlx leI. mYN srsrI ijhI rijMdr nfl afAux dI gwl kr bYTf. awgoN rijMdr ny<br />
mYzm nfl gwl kr idwqI. so pRIqmf ny bfr bfr ieËhfr kIqf ik “afpjI ny ies bfr mYnUM imlky hI<br />
jfxf hY. mYN bysbrI nfl afp nUM AuzIkFgI.” so pRIqmf nfl kIqy vfady muqfibk iewk idn ivcoN tfeIm<br />
kwZky mYN aMbflf Èihr mfzl tfAUn Ausdy Gr phuMc igaf. Aus idn pRIqmf ny myrf aYnf cfa mfx kIqf<br />
ik mYN hYrfn hI rih igaf. Aus mYnUM ËbrdsqI rfq afpxy Gr rok ilaf. “blbIr, mMinaf hux qUM<br />
bhuq vwzf bMdf bx igaf eyN. aYnIaF sohxIaF sohxIaF hIroienf qyry awgy ipwCy iÌrdIaF ny.” iesdf<br />
mqlb Aus idn dI ÈUitMg ny pRIqmf dy idl ivwc iewk jln ijhI pYdf kr idwqI sI. awgoN mYN hwsky<br />
ikhf, “pRIqmf jI, aijhI koeI gwl nhIN. quhfzf qF ies idl ivwc iewk Kfs mukfm hY. AuQy hor koeI<br />
nhIN phuMc skdf. afpF awj jI Brky gwlF krFgy. afiKr qusIN myry bcpn dy dosq ho. kuwJ qF sfzf vI<br />
quhfzy qy hwk bxdf hY.” “hF hF ikAuN nhIN.” asF dyr qIk gwlF krdy rhy. Br srdIaF dy idn sn.<br />
19
pihlF qF asIN afpxI afpxI rjfeI ivwc pey ieDr EDr dIaF gwlF krdy rhy, iPr pRIqmf AuTI qy<br />
nfldy kmry ivwc clI geI. QoVI dyr bfad iewk tRya ivwc do glfs sLLrfb dy bxf ky lY afeI. qgVy<br />
pitaflf ÈfhI pYg sn qy nfl hI iewk kOlI ivwc nmkIn ijhf rwiKaf hoieaf sI. mYnUM iewk glfs<br />
PVfAuNidaF ikhf, “lY beI ibwly, ieh qyry afAux dI KuÈI ivc. vYsy mOkf vI hY, dsqUr vI hY, qy AuqoN<br />
TMz vI hY, qy sfhmxy myrf ipafrf Xfr vI hY.” mYN glfs nfl glfs tkrfAuNdy AuvyN hI PVI rwiKaf qy<br />
pRIqmf ny iewk do moty moty Guwt Br vI ley. “Xfr guwsf nf krIN, ieh rwm pIxI mYnUM myry POjI pqI ny<br />
igJfieaf ey. hux mYnUM iesdf kuwJ suafd vI pY igaf ey. qYnUM pqf ies Ëfilm Èrfb dy bVy Pfiedy ny.<br />
Kfs krky nvyN nvyN iÈkfr PMuZx ivwc ieh bVI shfeI huMdI ey. Pyr bVy nKry nfl byiJjk ho ky bMdf<br />
afpxI gwl vI kih skdf hY.” afpxI gwl kridaF Aus iewk hor motf ijhf Guwt Br ilaf. awgoN mYN<br />
Boly pn ivwc hI ikhf, “hux qF pRIqmf jI, qusIN vwNzy iÈkfrI ho gey hovogy. ieko nËr ivwc hI qfV jFdy<br />
hovogy ik iÈkfr ivwc ikMnf ku dm hY.” “ibwly, myry iKafl ivwc iÈkfrI nUM KuwlHy idl nfl iÈkfr Kyzxf<br />
cfhIdf hY. cfhy Auh vwzf hovy jF Cotf, cfhy ivafhieaf jF kuafrf hovy. Try hr QF mfrnI cfhIdI hY.<br />
hF mYnUM qF iÈkfr nUM qVpf qVpf ky mfrn ivwc bhuqf afnMd afAuNdf hY.” myry mUMhoN acncyq hI inkl<br />
igaf, “hF pRIqmf jI, Auh qF quhfzI purfxI adf hY. hF pRIqmf jI, kihMdy ny ik keI vfr Gfiel iÈkfr<br />
jMglI sUr vFg iswDf iÈkfrI qy hI jfn lyvf hmlf kr idMdf hY.” awgoN pRIqmf msqI ivwc af ky nKry<br />
nfl bolI, “hF, Auh qF ijMnI rOck Kyz hovy, Aunf hI Gfqk irsk vI huMdf hY. hF ibwly jI, qusIN qF hfly<br />
pIxI ÈurU hI nhIN kIqI.” “hF swcIN pRIqmf jI, awj qfeIN kdy nhIN pIqI. qusIN ieh jfm myry hwQoN lY ky<br />
awj dy Èfm dy nfm pI jfE. qy mYN awj quhfzIaF awKF ivwcoN rwjky pIvFgf.” “hF, iewk Èrq qy ibwly<br />
pihlF afpxy buwlF nfl iesnUM rqf jUTf qF krdy.” “hF ikAuN nhIN.” mYN hlkI ijhI iswp krky iglfs<br />
nUM cuMmky pRIqmf nUM PVf idwqf. Aus iewk Guwt Aus ivcoN pI ky glfs tRya ivwc rwK idwqf. “awCf, mYN qyry<br />
leI kok lY ky afAuNdI hF. Gwto Gwt afpxI pRIqmf nUM kMpnI qF dyvyNgf.” “hF ËrUr, ikAuN nhIN.” Pyr<br />
pqf nhIN aMdroN pRRIqmf pqf nhIN kok ivwc kI Gflf mflf krky lY afeI. asIN muVky dovF glfsF nfl<br />
cIar awp kIqf. jdoN mYN kok df Guwt Biraf qF kok kuwJ kuJ kOVf ijhf lwgf pr Xfr dI KuÈI leI mYN<br />
sfrf pI igaf. pqf nhIN ikAuN dUjI vfr kok imwTf lwgx lwg ipaf. hux mYnUM pRIqmf iËafdf idlkÈ<br />
lwgx lwg peI. Pyr pqf nhIN kdoN asIN dovF rotI KfDI vI ik nhIN. Pyr rfq qfeIN gwlF krdy rhy qy<br />
nyVqf vwDdI geI.<br />
Pyr acfnk Aus bwqI buJfeI qy cuwp cfp myrI rjfeI ivwc af geI. Pyr kI sI nyVqf hor vwDdI<br />
geI. pqf nhIN kdoN sfzy sbr sMjm dy sfry hwd bMnHy afpy tuwt gey. pRIqmf awj pUrI qrHF mOj ivwc sI.<br />
pUrI qrHF awj ibwly qy imhrbfn vI sI. donF dy ijsmF ivcoN jfxo cMigafVy inwkl rhy sn. pRIqmf ny<br />
iewk dm bybfk svfl myry qy dfÊ idwqf, “ibwly, iewk gwl puwCF, mYnUM swcIN swcIN dwsyNgf? kI ienHF<br />
hIroienF nfl vI qUM sYks kIqf hY? quhfzI ieh glYmr dI dunIaF ivwc qF ieh afm cwldf hY.”<br />
“pRIqmf jI, awj kwl ieh kuwJ ikwQy nhIN cwldf? pihlF qF qusIN afpxI idwqI ksm vfips lY lE. ho<br />
skdf hY Pyr mYN vI iksy qy trfeI krky vyK lvFgf. kI pqf kdy vgdI gMgf ivwc Pyr cuwbI mfr hI<br />
lvF.” “Kf myry isr qy hwQ rwKky ksm, ik hfly qfeIN qUM myrI ksm qoVI nhIN.” Pyr mYN Ausdy isr qy<br />
hwQ rwKky kih idwqf, “hfey mYN mrjF! swcI ibwly qUM aYnI hfeIt qy phuMc ky vI isrÌ mYnUM aYnf ipafr<br />
krdf eyN” kihMdy kihMdy Auh myry nfl pUrI qrHF icMbV geI. Aus afpy afpxy grm grm kUly kUly buwlH<br />
myry buwlHF qy rwK idwqy qy jfxo iËMdgI ivwc pihlI vfr Auh afpxI cfhq df ieAuN Kuwlky ieËhfr krn<br />
lwgI hovy. “ibwly, mYnUM qyrIaF nIlIaF nIlIaF awKF ÈurU idn qoN hI bhuq psMd sn. Kfs krky qyry<br />
surÉ ktIly buwlH myrI kmËorI rhy. qyrf gorf sMDUrI rMg qF kuVIaF dI jfn kwZ lYNdf ey. ibwly, qUM isrÌ<br />
qy isrÌ myrf hI hYN nf. mYN qYnUM kdy iksy nfl vI sLyar nhIN kr skdI.” jfxo awj pRIqmf df pUrf<br />
bilAU mUz bixaf hoieaf sI. ijvyN puMinaF df pUrf cMn ivcfry sfgr nUM JwilaF kr idMdf hY, ievyN<br />
pRIqmf ny mYnUM dMdIaF vwZ vwZ ky Kf ilaf. jfxo awj pRIqmf ny mYnUM afpxf afp pUrI qrHF nfl smripq<br />
kr idwqf hovy. asIN aYnI TrI rfq ivwc vI qRylIE qRylI hoey pey sF. pqf nhIN ikMnIaF sdIaF dy asIN<br />
iewk dUjy leI ipafsy sI. pRIqmf nUM myrf alHV ijhf ipafr krn df aMdfË bhuq cMgf lwgf. vfr vfr<br />
jfxo kcIcIaF vwt ky kihMdI, “jI krdf ey ibwilaf, awj qYnUM pUrf ingl jF. mYnUM qyrf ieh mfsUm ijhf<br />
20
pYÈn bVf hI cMgf lwgf ey. ibwly swc muwc qyrf ipafr anfVI, swjrf qy kuafrf hY. iesdf iewk afpxf<br />
hI afnMd hY. ikvyN qUM JwilaF vFg myry pYr dy nhUM qoN myry mwQy qwk myrf aMg aMg cuMm ilaf ey. kI aYny<br />
dhfky sFBI rwiKaf afpxf ipafr, isrÌ qy isrÌ myry leI. awj qF sfrIaF crm sImF pfr krn nUM<br />
idl krdf ey. ibwly, mYnUM mfÌ krIN mYN awj qfeIN qYnUM bhuq qrsfieaf ey. bws hux nhIN. qy qUM awj pUrf<br />
iqRpq ho jf. sB kuwJ qyry hvfly. awj qF qyrI koeI inÈfnI rwKx nUM vI idl byeImfn ey. jo vI hoAU dyKI<br />
jfeygf.” kihMidaF kihMidaF Aus mYnUM pUrI qrHF afpxIaF bfhF ivwc smyt ilaf. idn cVHy qwk asIN<br />
dovyN AuvyN hI suwqy rhy. Auh qF acfnk pRIqmf dy skUl dI mfeI af geI sI. Èfied svyr df nfÈqf<br />
bxfAux leI. pRIqmf qF nwT ky vfsL rUm ivwc jf vVI qy mYN ipCly kmry ivwc jf ky sON igaf. mfeI buV<br />
buV krdI afpy ikafÌy lfAuNdI clI geI[ [ Èfied mYzm jI nhf rhy hox. Tihr ky afnI aF.<br />
dUjy idn aYvyN imlx imlfAux vfilaF df qFqf lwigaf irhf. jfxo rijMdr bfbU qF myry nfl<br />
icwcV hI ho igaf hovy. ÈfmIN pRIqmf dy Brf BfbI qy bwcy sfnUM imlx af gey. asIN dovyN ipClI rfq nUM<br />
Xfd krky qrsdy rhy. Pyr pRIqmf nfl CyqI imlx df vfadf krk mYN vfips bMbeI af igaf.<br />
pRIqmf ny ijvHy iewk rfq ivwc hI myry ipCly 25-30 sfl dy sfry igly iÈkvy, kVvfhtF qy<br />
inrfdr Bry Ëihr nUM aMimRq ivwc bdl idwqf hovy. jfxo myrI AumrF dI Qkfn lih geI hovy. hux sB<br />
kuwJ cMgf cMgf lwgx lwg ipaf hovy. Dur aMdroN iewk jIAux df AuqÈfh pYdf ho igaf sI. pRIqmf df ieh<br />
krm myry iksy vrdfn qoN Gwt nhIN sI. hux hr vyly Aus bfry hI socdf rihMdf. Auh myry leI iewk<br />
nvIn pRyrxf bx ky AuBrI sI. jfxo Aus iewk sdIaF qoN aDUry ÈÉÈ nUM plF ivwc pUrf kr idwqf hovy.<br />
mYN bVI iÈwdq nfl afpxI iÌlm dI sLUitNg pUrI kIqI qy iPr AusdI PfeInl aYzIitMg ivwc<br />
juV igaf. acfnk Pyr bIjI dI qbIaq bhuq Krfb ho geI. ies bfr myrI ipafrI aMmVI mYnUM afKrI<br />
drÈn idwqy bÊYr hI sdf leI mYnUM ivlkidaF Cwz geI. ijvyN acfnk imlIaF ÉuÈIaF nUM koeI gRihx<br />
lwg igaf hovy. mYN swc muwc afpxI ipafrI aMmVI df doÈI sF. ijMnI AusnUM myry qoN afpxI syvf dI afs<br />
sI mYN Aunf AusnUM duKI kIqf. AusnUM ieh iÌlm lfeIn Aukf hI cMgI nhIN lwgdI. myry qqVy ÈOk ny iewk<br />
pfsy mYnUM myrI mihbUbf imlfeI, dUjy pfsy iesdy jnUMn ny mYQoN myrI mF Koh leI. Pyr mYN zUMGy hyrvy kfrn<br />
lMbI bImfrI ivwc jkiVaf igaf. iÌlm hor lyt ho geI. Pyr ikvyN nf ikvyN ro ipwt ky iÌlm pUrI qF<br />
kIqI pr rlIË nF kr sikaf. 1984 dy dMigaF kfrn pMjfb dy isnymfGr iblkul TMzy pY gey sn.<br />
ivcfry pMjfbIaF nUM afpxIaF jfnF dI pY geI. hux qÌrIh nUM kox puwCdf sI. pUry pMjfb dy nfl nfl mYN<br />
vI ienHF hflqF df sMqfp hMZfieaf. myrf sB kuwJ imwtI ho igaf sI ikAuNik Poky dfavydfr Xfr qF<br />
pihlF hI qoN kMz idKf cuwky sn, afpxf hI Gr PUMk ky hI qmfÈf dyKx vflI gwl ho geI sI.<br />
afKIr nUM iPr qoN sB kuwJ Cwz Czfky mYN muVky kYnyzf clf igaf. iewk vfr iPr sB kuwJ nvyN<br />
isry qoN ÈurU krnf ipaf. hux bËurg ipqf jI nUM kwilaF pMjfb ivwc Cwzxf vI aOKf sI. Pyr sfry BYx<br />
BrfvF ny imlky mYnUM iewk vfrI vwzf stor + gYs stysLn + rhfiesL lY ky dy idwqf. iblkul nvIN jgHf,<br />
nvF hI kMm, nvyN hI log, kfrobfr df koeI qËrbf vI nhIN sI. kwly mYN qy myry bËurg ipqf jI. AunHF dI<br />
rotI tuwk df mYnUM hI krnf huMdf sI. roË 20 GMty swqy idn kMm kr kr ky Kwp jfxf, qy pUrf Pyr vI nf<br />
pYxf. ikqoN nf ikqoN kfx rih hI jfxI. ijs nUM vI afpxf smJky stor qy rwKdf, AuhI Xfr mfr krno nF<br />
twldf. jdoN hOlI hOlI kMm df Byq afAux lwigaf qF pUrf knyzf rIsYÈn dI lpyt ivwc afAux lwg ipaf.<br />
Pyr acfnk bldyv vIry dI mOq ny myrf qy ipqf jI df qF mUloN lwk qoV idwqf. Pyr QoVf sMBly hI sF ik<br />
sfvI jfx buwJ ky qMg krn lwg peI. AuDroN pIqmf dIaf afey idn koeI nf koeI ÌrmfieÈ qurI rihMdI.<br />
iek idn rfqIN acfnk pRIqmf df Bfrq qoN Pon af igaf. ihckIaF lY lY ky Au-wcI-AuwcI roeI<br />
jfvy, “hfey ibwly! mYN luwt geI, mYN ivDvf ho geI, myrf bwcf XqIm ho igaf. asfm ivwc iksy jvfn ny<br />
KuMdk ivwc af ky myry pqI df KUn kr idwqf. mYN qy myrf bwcf bhuq sihmy hoey hF. blbIr ijvyN vI krky<br />
qUM af jf. mYN bhuq hI iekwlI mihsUs kr rhI hF. mYN mUloN hI tuwt geI hF. qyry nfloN vwD kOx myrf<br />
afpxf hY ijsdy moZy qy isr rwK ky mYN ro skF.” mYN iekdm Bfvuk ho igaf. jfxo bOKlf ijhf igaf hovF.<br />
mYN afpxf stor Gfty qy hI syl qy lf idwqf. ipqf jI qy GridaF ny bVf smJfieaf, “qyrI ieh bysbrI<br />
qy Btkx ny vyKIN sB df Qwlf lfh dyxf ey. lwKF kroVF dI gwl hY. sB dy sFJy pYsy ny. qyry kwly dy qF<br />
nhIN. nfly hux ieMzIaf qUM iks kol jfxf ey. sfzf sfrf pirvfr qF iewQy hI sYtl hY.”<br />
21
pr mYN iksy dI vI iewk nf suxI. stor Gfty qy vyc idwqf. jo vI ihwsy afieaf ipqf jI nUM nfl lY<br />
ky vfips ieMizaf af igaf. ijnHF vI myrf qfx sI qno mno Dno sB kuwJ pRIqmf nUM arpx kr idwqf. idn<br />
rfq prCfvyN vFg Ausdy moZy nfl moZf Zfh kMm krdf irhf. hOlI hOlI pRIqmf sMBlx lwg peI. AusnUM<br />
imltrI vwloN kfÌI vwzf muafvËf iml igaf. bwcy nUM imltrI tRyinMg kRYizt ivwc dfKlf iml igaf.<br />
knyzf qoN qurn qoN pihlF hI AusdI qy Ausdy bwcy dI lMbI cOVI ilst vI phuMc geI sI. kYmrf, imAUiËk<br />
kYmrf, vI[ sI[ afr[ , iewk imAUiËk zYk afid. pqf nhIN kI kI. 50-60 hËfr dI ÈoipMg krnI peI qy<br />
aYnI hI eyar port qy izAUtI dyxI pY geI. Pyr hr dUjy qIjy mhIny pUnf df tirwp rwK lYxf. hotlF,<br />
tYksIaF qy hËfrF rupey Krc krny pY jfxy. hr bfr motf Krcf. sB nfloN duwK vflI gwl, mYnUM afpxy<br />
ivrD ipAu nUM kwilaF hI keI keI hÌqy awKoN pRoKy krnf pYNdf. hr bfr pRqmf ny iehI kihxf, “bws,<br />
bwcy nUM QoVf afpxy pYrF qy KVf ho lYx dy Pyr afpF ivafh krvf ky bfpU jI dI KUb syvf krFgy. afpF<br />
muVky iqMnoN knyzf cwlFgy.” inwq nvF lfrf. QoVf bhuq puckfr ky Eprf ijhf ipafr kr Cwzxf.<br />
gwl kI hux ieh mF-puwq pUrI qrHF nfl sYt ho gey. cfroN pfisAuN pYsf, ËmIn df vI ihwsf iml<br />
igaf. alft hoey ptrol pMp dI vI aMnHI kmfeI afAux lwg peI. Pyr vI pYsy vwloN kdy AunHF dI nIaq<br />
nF rwjdI. ijvyN myrf aMq dyKx qy quly hox. roË koeI nf koeI nvIN PrmfieÈ jF vgfr pfeI rwKxI. hux<br />
hOlI hOlI mYnUM nËr aMdfË vI krnf ÈurU kr idwqf. kwl jo iewk vwzf shfrf sI awj Auh boJ jfpx lwg<br />
ipaf. iewk idn awk ky mYN puwC hI ilaf, “mYnUM lwgdf hY hux quhfnUM myrI koeI ËrUrq nhIN rhI. ijvyN<br />
myrI hoNd hux quhfzy leI kuwJ kuJ boJ bxdI jf rhI hY. mYN qF pRIqmf jI, afpxy ipafr df bwDf iewQy<br />
bYTf hF. qkrIbn ipCly 30-40 sfl qoN qUM mYnUM aYvyN trkfeI jFdI eyN. hux qF do tUk gwl mukf dy. jF<br />
qF pUrI qrHF nfl awj mYnuM afpxy gly nfl lf lY, jF Auwkf hI gloN lfh ky suwt dy. ies qrHF iql-iql<br />
krky roË mrn nfloN qF iewk vfr mrnf ikqy cMgf ey.”<br />
awgoN pRIqmf ny ikhf, “awCf, awj mYN qYnUM swc-swc ds hI idMdI hF. brdfÈq kr lvyNgf ik<br />
nhIN? “mYN ikhf, “hF, qusIN byiJjk ho ky kho.” pRIqmF ny iekdm afpxy qyvr bdly qy bVI hI kurÉq<br />
ijhI avfË ivwc ikhf, “suxo blbIr sfihb, nf mYN qYnUM kdy kwl ipafr krdI sI qy nf hI awj krdI<br />
hF. mYN qF kdy qYnUM afpxy kfibl hI nhIN sI smiJaf. bs qUM hI ZITF vFg myrf KihVf hI nhIN sI<br />
Cwzdf.” myry qy qF ijvyN sO GVy Tiraf pfxI pY igaf hovy. mYN suMn ho igaf. jfxo Drq mYnuM grkx leI<br />
rqf vI ivhl nf idMdI hovy. ijvyN awj pRIqmf ny bVI hI byrihmI nfl iewk qnË df koeI motf ijhf<br />
jMgfilaf ikwl , Dur myry ijgr ivwc Tok idwqf hovy, jo awj vI nsUr bxky myry sIny ivcoN irwsdf hY. kwl<br />
vI ievyN irwsdf rhygf. ijvyN myry hoÈ hvfs Auwz gey hox. ijvyN myry jnUMn nUM awj KwsI krn leI rwsy pf<br />
ky iksy alk vYVky vFgUM Zfihaf hovy. mYN bybs Ctptf irhf hovF. ijvyN myry jIAuNdy jfgdy vjUd nUM awj<br />
koeI qgVf Korf lwg igaf hovy. jo hr pl myry hwQoN ryq vFgUM ikr irhf hovy. ijvyN myrf awj hr sfh<br />
pRIqmf nUM nhIN sgoN afpxI mOq nUM AuzIk irhf hovy. myry pMjfh sflF dy iewk qrÌf aDUry ipafr df bs<br />
iehI ienfm sI. iewk “jMgfilaf ikwl” sdf awlHy ËÉmF dy irsdy nsUr. kI myry aMnHy qy Jwly jnUMn df<br />
bws iehI aMq hY[ [ aMq[ [ hY. vYsy qF pUrI hXfqI myrI hr soc pRIqmf qy af ky muwk jFdI sI. Èfied<br />
iesy leI myrI sfrI ÈfierI vI AusdI hI prkrmF ivwc sËdy krdI rhI. Kfs krky myrI ieh ÊËl<br />
myry hI aDUrypn dI qrËmfnI krdI ey[ [<br />
bn bn ky hr bfq ibgVI,<br />
kuC qo hmIN my kmI hogI.<br />
iËMdgI duKoN kI ieMqhf sy guËrI,<br />
kuC qo hmI my kmI hogI …[<br />
kI awlHV Aumr df nfkfm ieÈk aYnf Jwlf, bykfbU qy afphudrf ho jFdf ey jo awQrf idl vfr<br />
vfr AuhI ÊlqI krn nUM mËbUr ho jFdf hY. BfvyN AusnUM ikMnf vI ËlIl, rusvf ikAuN nf hoxf pvy. awj<br />
Pyr acfnk pqf nhIN ikAuN sB kuwJ mwlo-mwlI iewk PLlYsL- bYk iPLlm rIlH vFg myry iËhn ivwc afpy<br />
qurn lwg ipaf.<br />
pihlF pihl Ausdy GroN rohqk ivcoN BuwKf Bfxf awDI TrI nHyrI rfq, anjfx sMunsfn rfh qy<br />
jfn lyvf 30 mIl df sÌr, Pyr iewk lMbI bImfrI df sMqfp hMZfieaf. dUjf Ausdy inrmohI qy ruwKy<br />
22
durivhfr kfrn afqm hwiqaf krnf, ijsdf sMqfp mYN awj vI ipClI awDI sdI qoN Bugq irhf hF. myrI<br />
Ksqf aMqVIaF kfrn nf iËafdf grmI shfr skdf hF nf hI iËafdf srdI brdfÈq kr skdf hF.<br />
qIjf, pRIqmf dy pRym pwqr iljfx leI aYnf irsk lY ky Aus KUMKfr jft dy cubfry ivwc jfxf.<br />
Aus awKV jft dIaF khIaF geIaF KrIaF KrIaF gwlF awj 16 afny swc inwklIaF, ik Auh srdfrnI<br />
myry sfsU kI GxI bdmfÈ, cflU rFz sYN. pIsy aOr afpxI aYÈ ky lIey iksI ky gYl BI so sky. ary<br />
mqlb ky iley susrI nIc qy nIc kfm krny ko iqafr ho jfey. mYN BI kwcI golIaF nF Kylf sUM.<br />
cOQf, afp afpxy ivafh bfry gwl krn nUM pihlF afp hI bulf ky Pyr aMdr Kfqy agly nUM<br />
nIvF idKfAuxf.<br />
pMjvF, afpy iewk idn ibn bulfey hI Èohrq dI BuwKI, afpxy stfP mYNbr nfl myrI ÈUitMg qy<br />
phuMcxf qy afpy hI afpxI apxwq dI nyVqf idKfAuxI. afp ÈfdI Èudf qy iewk bwcy dI mF huMidaF hoieaF<br />
vI mYnUM afpxI mrËI nfl afpxI hvs df iÈkfr bxfieaf ik mYN afp jo mrjI krdI iPrF pr qUM<br />
isrÌ myry leI hI jIxf hY.<br />
CyvF, iewk vfr Aucycy qOr qy afp qy afpxy bwcy qoN khf ky mYnUM afpxy bwcy dy jnm idn qy<br />
bulfieaf. kfPI lok iekwTy kIqy. pfrtI df sfrf Krcf mYN hI cfeIN cfeIN kIqf. Pyr acfnk Ausdf pqI<br />
af igaf. mYNnUM Aus sfiraF dy sfhmxy awDI rfqIN GroN kwZ idwqf. pRIqmf iewk lÌË nf bolI.<br />
iËMdgI ny GroN kwiZaf,<br />
mOq ny nf bUhf Koilaf,<br />
qyrI dihlIË hI kbr bx geI,<br />
jdoN aMdroN qUM bUhf sI Zoa ilaf.<br />
Pyr afpy mYnUM knyzf vfr vfr idl Ìryb jËbfqI Éq pf ky mYnUM afny-bhfny luwtdI rhI. inwq nvIN koeI<br />
nf koeI ÌrmfieÈ krdy rihxf. kdy hwQ qMg hY, pYsy Byj dy. kdy afpxy bwcy dy hwQoN CotI ijhI icwTI<br />
ilKvf iemoÈnl blYkmyl krdI rhI.<br />
Pyr acfnk pRIqmf dy pqI df kql ho jfxf. iesdy bfad lMmy cOVy Éq afAuxy kdy tYlIPon vI<br />
ik awj mYnUM qyry moZy dI loV hY, ijsqy isr rwK ky mYN ro skF. aijhI nfËuk hflq ivwc mYnUM myry sB qoN<br />
krIbI hmdrd dosq dI loV hY. jo myry sihmy XqIm bwcy nUM af ky shfrf dyvy.<br />
Pyr vI, mYnUM qF ieAuN lwgy ijvyN Auh myry ibnF mr jfvygI. iehI asl vkq hY XfrI inBfAux<br />
df. ijvyN mYN mUloN hI pfgl ho igaf sI. sfry twbr ny Kfs krky ipqf jI ny myry qrly kIqy, “kfkf, aYny<br />
Gfty ivwc kfrobfr nF vyc. sB df bhuq nuksfn hovygf.” pr ikwQy, mYN iksdI suxdf. hwQIN sB kuwJ<br />
AujfV idwqf. bcy Kucy qy pRIqmf ny JfVU Pyr idwqf.<br />
iek idn mYN AusnUM afpxy Gr luiDafxy ipqf jI nUM imlfAux lY igaf. jfxo ËbrdsqI ipqf jI<br />
qoN 5000/- rupey pRIqmf nUM Ègn vI duafey ik kwl nUM ieh quhfzI hox vflI nUMh hY qy pihlI vfr<br />
afpxy Gr afeI hY. ipqf jI ny AudoN ikhf sI, “myiraf Jwilaf puwqrf, iesdy Gr vsfAux vfly cfly<br />
nhIN idsdy. ieh qF myry bwcy qYnUM vrq rhI hY. qUM qF ies ipwCy myrf buZfpf vI rolL idwqf hY.”<br />
ijvyN Aus jfdUgrnI ny myry isr ivwc kuwJ DUiVaf hovy. mYN lwK cfh ky vI kdy AusnUM iksy gwloN<br />
nFh kr hI nhIN sF skdf. iewk vfr Auh myry nfl myry jwdI ipMz gMDovfl geI. ijQy myry dfdf jI df<br />
bxvfieaf ÈIÈ mihl numF Gr qy pRIqmf moihq ho geI. Kfs krky AusdIaF AuwcIaF AuwcIaF icqrkfrI<br />
vflIaF kwDF qy sfry pfsy rMg brMgy ÈIÈy lwgy hoey sn. svyry Èfm, AunHF rMgIn ÈIiÈaF df nËfrf bVf<br />
hI rmxIk lwgdf sI. sB nfloN rock qIsrI mMiËl dy cubfry qy bih ky keI keI mIl qoN kudrqI<br />
nËfiraF dy KuwlHy drÈn huMdy sn. pRIqmf khy, “bs ibwly, mYnuM awj afpxy supinaF df Gr iml igaf.<br />
afpF donoN sfrI dunIaF qoN dUr iewQy af ky afpxf Cotf ijhf svrg vsfvFgy.” mYN kmly ny Ausdy inwky<br />
ijhy lfry ipwCy pUry Gr dIaF CwqF nvIaF puaf idwqIaF. aYvyN cfr pMj lwK rupey Krc idwqy. isrÌ ies<br />
leI ik ieh Gr myrI pRIqmf nUM psMd hY. awj Auh Gr vI myry vFg iekwlf Audfs qy AujiVaf ipaf ey.<br />
myry idl vFg rMgly ÈIiÈaF dIaF kIcrF ivKrIaF peIaF ny. ikqy CwqF nfl mDU mwKIaF dy zUmxy lwgy<br />
ny ikqy bybfk kbUqr ijQy jI kry ibwTF kr rhy ny.<br />
23
s iesy qrHF Ausdy moh ivwc mYN aMnHF hoieaf idn rfq Ausdy ipwCy pUMC ihlfAuNdf iPrdf irhf.<br />
kfÈ mYN aYnI iÈwdq nfl rwb ipwCy BFAuNdf qF Auh vI iml jfxf sI. Èfied injfq hI myrI iksmq ivwc<br />
nhIN sI ilKI, bs Btkx ilKI sI. so Btkdf irhf hF. kdy pUny, kdy afgry, kdy aMbfly, kdy iksy<br />
Èihr, kdy iksy ipMz, kdy vgfrF nF muwkIaF BFvyN mYN muwk cwilaf. bs mYN KoKlf huMdf igaf qy Auh sYwt<br />
huMdI geI. hOlI hOlI myrI ËrUrq vI GwtdI geI. myrI iewËq qy moh vI Gwtdy gey.<br />
aMq iewk idn Auh vI af igaf ijs idn pRIqmf ny mUloN byikrky ho ky myry Dur aMdr afpxy<br />
iqwKy qnË df iewk motf ijhf “jMgfilaf ikwl” hmyÈf leI Tok idwqf] hux hr idn, hr pl Aus ikwl<br />
df irsdf jMgfl kYNsr vFgUM myrI ns ns ivwc Gul irhf hY. hr sfh myrIaF aish cIsF mYnuM iËMdgI qoN<br />
kohF dUr iljf rhIaF ny. hux mwlo mwlI myry qy mnhUs kfl dy hnyry Cf rhy ny. bs ievyN hI mOq nuM<br />
byqfbI nfl AuzIkidaF AuzIkidaF sfzI qF jUn byhI ho geI qy iËMdgI aYNvyN ajfeIN cly geI.<br />
aksr idl qoVnf qF sB nUM afAuNdf ey,<br />
pr idl rwKxf iksy ny iksy nUM afAuNdf ey,<br />
afpxf bxfAuNxf qF sfry hI cfhuMdy ny,<br />
pr iksy df ho jfxf iksy iksy nUM afAuNdf ey.<br />
__________________________<br />
ieÈk dmUhI sfnUM zMigaf, hr puMinaf mOq AuzIkI.<br />
asIN qF sfrI hXfqI nHyr pwK hI hY hMZfieaf]<br />
___________________________<br />
kdy inwkI ijhI gwl qoN, AumrF dI qoV dwqI.<br />
kdy inwjI ijhI gwl nUM AumrF inBfieaf ey.<br />
jd vI kdy jIAux df svfl afieaf ey,<br />
bs qyrf hI swjxf sfnUM iKafl afieaf ey.<br />
qyrIaF XfdF ny sfnUM sdf jFdf rwiKaf,<br />
qyry iqwKy qnËF ny sfnUM mfr mukfieaf ey.<br />
___________________________<br />
aksr ËlIl krn leI Auh ÉfmIaF hI rhy lwBdy<br />
nf kdy lwBIaF ÉUbIaF nF kdy plkF qy ibTfieaf ey.<br />
___________________________<br />
ijwQy vI jfeIey sb AuhI sfzI bykrfrI ey,<br />
nF jfxo hux ikNQy sfzI jfx dI iqafrI ey.<br />
hux kihx nUM vI koeI sfnUM afpxf nhIN lwBdf,<br />
hfey ÊYr ho ky jIxf vI ikMnI vwzI lfcfrI ey.<br />
____________________________<br />
myry ipafry pfTko, ieh sB “jMgfly ikwl” dy hI irsdy nsUr ny. ho sky qF mihsUs ËrUr krnf<br />
pr qrs nhIN krnf]<br />
blbIr iskMd<br />
24
myrIaF KwtIaF imwTIaF XfdF<br />
mYN pMjfb dy iewk sDfrn ijhy iswK pirvfr ivwc pYdf hoieaf. myrf ipCokV BfvyN pyNzU sI, ipqf<br />
jI iewk POjI sn qy myry mF jI bhupwKI ÈÉsIaq iewk dfnI mnuwKqf nUM ipafr krn vfly aqy bVy hONsly<br />
vfly pMjfbx sn. huMdy vI ikAuN nf, iewk qF POjI dI GrvflI qy dUjy Cy BrfvF dI ieko iewk CotI BYx.<br />
nfnf jI vI POj ivwc sn qy AunHF do ivÈv XuwD lVy sn. do-iqMn murby ËmIn dy aMgryË srkfr ny idwqy<br />
hoeyy sn. nfnf jI dy qlÉ qËrby sfzy sB leI sdf pRyrnf dy sRoq bxy.<br />
asIN pMj BYx Brf sI. sB nfloN vwzy vIr blvMq isMG dUsry bldyv isMG qIjI BYx bljIq kOr<br />
cOQI BYx blbIr kOr qy Èfied myrI vfrI GridaF kol hor nf hI muwk gey sn, AunHF myrf nF vI blbIr<br />
isMG rwK idwqf. bfkI vwzy BYx Brf ipMz qfieaf jI kol pVHdy sn qy mYnUM bIjI-ipqf jI ijwQy PYmlI<br />
hYzkuafrtr huMdf nfl lY jFdy. kdy ikqy qy kdy ikqy. Èfied gwl 1942 dI hY AudoN aMgryËF df rfj sI.<br />
imltrI hspqfl ivwc aksr aMgryË nrsF jF aYNglo ieMzIan nrsF huMdIaF sn. ipqf jI dI positMg<br />
Èfied lKnAU CfAuxI dI hoeI sI. sfzf Gr (kuafrtr) lKnAU imltrI hspqfl dy nfl lwgdf sI.<br />
bIjI dwsdy sn iewk jYnf nF dI mym nrs aksr mYnUM GroN lY jFdI qy keI-keI idn nF moVdI. jYnF<br />
kihMdI sI ieh bybI qF iblkul hmfrf bybI lgqf hY. nIlI nIlI aFKyN, BUry bfl, gorf icwtf, imstr<br />
isMG, Xh bybI qF muJy dy idE. mYN pflFgI. myrI BOlI mF swc muwc zr geI ik ikqy jYnF swcI myrf puwq<br />
vlYq nf lY jfvy. bws bIjI iekwly mYnUM lY ky ipMz muV afey. ipqf jI ivcfry ipwCy mYsH dIaF rotIaF KFdy<br />
rhy.<br />
CwpV<br />
ipMz af ky rihx lwg pey. mYN sB nfloN Cotf sI. cfry BYx-Brf qy ipMz vfly vI bVf ipafr<br />
krdy, mYnUM lfz nfl koeI ibwlf kihMdf qy koeI ibwlU kih ky bulfAuNdf. bcpn ivwc QoVf-QoVf ÈrfrqI vI<br />
sI. bhuqf mn-mOjI ijhf qy ÈurU qoN hI msq mlMg qy ËjbfqI vI sI.<br />
iek idn PwtI pocdf pocdf dUjy bflF nfl mYnUM vI toby (CwpV) ivwc nhfAux df cfAu ciVHaf.<br />
kwpVy lfhy, dUjy muMizaF dI rIsI mYN vI mwJ dI pUMC PVky CwpV ivwc vV igaf. mwJ afpxI msqI ivwc<br />
hor qy hor zUMGy pfxI ivwc jfeI jfey, Dur aMdr jf ky mwJ ny mfVIaF ijhIaF nHfsF pfxI qoN Auqy nUM kwZ<br />
ky afp sfrI dI sfrI Qwly pfxI ivwc bYT geI qy mYN qF lwgf goqy Kfx. iewk do vfr hwQ Auqy mfry qy Pyr<br />
huwQU ijhf afieaf qy mYN Qwly zuwbx lwgf. eyny nUM kuwJ vwzy muMizaF ny dyK ilaf. “Auey AuprilaF df ibwlf<br />
zuwb igaf” kihMdy kuC qfrU muMizaF ny mYnuM Ptf Pt bfhr kwiZaf. Pyr iZwz ivcoN pfxI kwiZaf qy Pyr<br />
sfry ipMz ivwc rOlf pY igaf. pihlF qF sfiraF roNidaF roNidaF iJVikaf, “afKy, kmilaf, qYnUM kuwJ ho<br />
jFdf.” myrI mF ny mYnUM sIny nfl lf ky lMmF ijhf hOkf ilaf, “pihlF mYN qYnUM isr sVIaF mymF qoN<br />
bcfieaf, hux CwpV ivwc zuwb cwilaf sI.” qfieaf jI ny vI bVy hyrvy nfl ikhf, “bhU jy awj ibwly nUM<br />
kuwJ ho jFdf qF mYN mlUk (ipqf jI df nfm) nUM kI jvfb idMdf.”<br />
KUh (kmlf)<br />
Èfied ipMz ivwc sfzf hI afpxf pihlf KUh sI. ieko iewk ipMz ivwc pihlF sFJf KUh sI. bVI<br />
dUr dUr qIk imwtI dy Auwcy-Auwcy Zyr lwgy hoey sn. QwilAuN pfxI inkl afieaf sI. keI idn lf ky puMnUM<br />
qrKfx ny PlfeI lwkV dI vwzI sfrI gol cugfT ijhI GVI sI, ijsnUM sfry pfisAuN lMby-lMby mËbUq rwsy<br />
pfey hoey sn. bhuq sfry bMdy rwsy PVky dUr qfeIN KVy, do iqMn imsqrI KUh dy QwlHy Auqry hoey sn. kfPI<br />
iewtF vI ilaFdIaF peIaF sn. mYN Aucycy qOr qy AuQy puwj igaf. qfieaf jI ny myrf hwQ PiVaf hoieaf<br />
sI. “ibwilaf, awgy nf jfeIN” qfieaf jI ny ikhf qy mYN qfieaf jI nUM Boly Bfv hI ikhf, “qfieaf jI,<br />
ies ivcfrI lwkVI nUM ikAuN qusIN sfiraF ny jkiVaf hY. ieh ikwQy BwjI jFdI sI? “kol KVy sfry hws<br />
pey qy Pyr qfieaf jI ny ikhf, “nhIN kmilaf, ies nUM hOlI-hOlI asIN sfry KUh ivwc Auqfr rhy hF.<br />
Pyr ies nUM Dur QwlHy itkf ky ies Auqy hOlI-hOlI iewtF icx KUh AuqfrFgy. Pyr mOx bxfvFgy, iPr ies qy<br />
hlt lfvFgy.” mYN puwiCaf, “qy Pyr qfieaf jI? “qfieaf jI ny juafb idwqf, “Pyr hlt gyV ky KUh<br />
ivcoN pfxI kwZFgy.” “qy Pyr … qy Pyr qfieaf jI, ies ivcfrI lwkVI dI cugfT nUM muV ky kdy koeI<br />
nhIN dyK skygf? qy ieh ivcfrI sdf leI QwlHy hI grk ho jfvygI? “qy kih ky mYN AucI-AucI rox lwg<br />
25
ipaf. kuwJ sMjIdf ho gey qy kuwJ kuJ hwsx lwg pey. kihMdy jdoN df ieh muMzf CwpV zuwibaf, ies df<br />
zmfg swcI nhIN irhf. ies nUM iksy isafxy nUM idKfE ….<br />
huwky dI guV-guV<br />
mYnUM Xfd hY awj vI, sfzy Gr iewk pwkf hI kfmf sI. nF qF Aus df virafm isMG awKV[ [ jwtF<br />
df muMzf sI. CotI ijhI Aumry Auh GroN lVky aijhf sfzy Gr afieaf, qy Pyr sfzy Gr dIaF iqMn puÈqF<br />
Ausdy hwQIN juafn hoeIaF. Auh sfzy Gr df ijvyN iewk jI bx igaf sI. apxfpn sI[ [ afpxf hwk vI<br />
smJdf sI qy pUry roab nfl rihMdf sI. kI mjfl Gr dI koeI vwzI CotI svfxI Aus dI dfl sbËI ivwc<br />
Ërf vI Gwt mwKxI pf idaf kry. pYr dy pMjy qy rwK ky kOlI sxy dfl ivhVy ivwc mfrnI. awgoN qfieaf jI<br />
ny kihMxf, “virafmF, kwl qoN awDI bfltI duwD qUM vfVy ivwc hI pI ilaf kr.” mYN AusnUM lfz nfl<br />
qfieaf kihMdf sI. kdy kdy mYnUM Aus svfgf idMidaF afpxIaF lwqF ivwc ibTf lYxf, kdy kdy mYN hl<br />
vfhux dI iËwd krnI qF Aus hwsidaF kihxf ik Coitaf srdfrf pihlF hl dy muMny ijwzf qF ho lY. Aus<br />
dy leI cFeIN cFeIN cfh pfxI lY ky jfxf qy kdy Aus koloN bfqF suxn leI AusdI rjfeI ivwc vV ky bih<br />
jfxf. qF qfeI jI ny gflF kwZxIaF, “moieaf qyry vI jUMaF pY jfxgIaF. jy aoqrf sfP suwQrf rihMdf<br />
qyrf qfieaf Ausdf ivafh nf kr idMdy. AuqoN awg lwgxf huwkf pIx dI pqf nhIN ikQoN bImfrI pfl<br />
leI.” mYN Aus leI hmyÈf mGdy koiely pfQI qy rwK ky lY ky jFdf qy Pyr AuzIkdf rihMdf ik kdoN Auh<br />
guV-guV dI afvfË kwZUgf. eydF hI iewk idn mYN Aus leI koiely lY ky afieaf, Ausny afpxf huwkf qfjf<br />
kIqf qy pqf nhIN kI CMgx-mMgx krky iclm iqafr kIqI. iewk do sUty lfey, rqf ku afpxy vËd ivwc<br />
guV-guV kIqf qy acfnk vwCf rwsf KulHfky gF nUM jf icMbiVaf. virafm isMG vwCy nUM bMnHx cly igaf,<br />
pqf nhIN mYnUM kI Jwl ciVaf mYN huwky dI nlI mUMh ivwc Psf leI. lwgf PUkF mfrn[ [ mYnUM kI pqf sI<br />
sfh aMdr nUM iKwcIdf ey. mYN AultI bfhr nUM PUk mfr idwqI qy sfrI iclm ivwc buJ geI. DUMaF DuafKV<br />
ho igaf qy eyny nUM AuqoN virafm qfieaf vI af igaf. Aus af dyiKaf nf qf dyiKaf myrI gl qy cpyV<br />
jV idwqI. Ausdy pwQr vrgy hwQ ny myrI gwl qy nIl pf idwqf qy iPr Gfbry ny huwkf vgfh mfiraf. mYN<br />
bONdilaf ijhf AucI AuwcI ihckIaF lYx lwg ipaf. Pyr qfieaf hvirafm mYnUM sIny nfl lf ky vrfn<br />
lwg ipaf. “sOiraf, kfljf lUhxf sI. mYnUM mfP krdy myry bwcVy, mYN qyry qy hwQ cuwikaf. awj qoN qyrf<br />
qfieaf ies kulYxy huwky nUM kdy hwQ nhIN lfeygf.” iewk dm koeI nÈf Cwzxf ikhVf sOKf ey. pqf nIN<br />
ipCly vIh-qIh sflF qoN hwzF `c ricaf nÈf sI. cMdry nÈy dI qot hwz pYr qoVx lwgdI, qfey nUM hfloN<br />
byhfl krn lwg pYNdI. qfey df isrV qF bhuq mÈhUr sI, ipCly pMjfh-swT sflF qoN muV afpdy<br />
GridaF vwl mUMh nhIN sI kIqf. bQyry qrly imMnqF qy hfVy kwZy sI Aus dy GridaF ny pr qfieaf ts<br />
qoN ms nf hoieaf. qfieaf ibmfr rihx lwg ipaf. mYN vI ipMzoN Èihr af ky afpxy mfqf-ipqf nfl pVHn<br />
lwg ipaf. iewk idn qfieaf pwTy vwZx igaf. acfnk pwTy vwZidaF vrsIx ivwcoN AusdI AuNgl qy swp<br />
lV igaf. qfey ny Jwt rMby nfl afpxI AuNgl vwZ leI qy lIr bMnH leI. Pyr iewk awD vfr Èrfb df<br />
qUMbf lf ky pwtI bMnH leI. hOlI-hOlI Ëihr cVHdf igaf, qfp qyË huMdf igaf, qfieaf iqwKy qfp `c<br />
huMgx lwg igaf. byhoÈI dy aflm ivwc Aus Aucycy mYnUM hI Xfd kIqf. myry qfieaf jI nUM ikhf, “sohx<br />
isaF, ho sky qF myry Xfr puwq ibwly nUM bulf dy. mYN Ausdy hwQF `c mrnF cfhuMdF. AuhI mYnuM awg lfvy.”<br />
sunyhf imldy hI asIN sfry Grdy jIa ipMz phuMc gey. myry Xfr qfey ny myry hwQF ivwc dm qoiVaf. mYN<br />
pihlI vfr ieafxI ijhI Aumry iksy nUM mrdy dyiKaf sI. pihlF hwQIN awg qF lf idwqI qy Pyr bQyrf<br />
BuwbF mfr ky roieaf pr qfey df isvf qfey nUM suafh krky hI TMzf hoieaf. BfvyN qfey virafmyN nUM suafh<br />
hoey keI dhfky ho gey ny pr Aus dIaF XfdF awj vI myry nfl ijAUNdIaF hn.<br />
mwkI dIaF rotIaF<br />
iek hor ipMz dI Xfd mlkVy ijhy myry iËhn ivwc qfËf ho geI. mYN qIjI jF cOQI ivwc pVHdf<br />
sF. sfzf ipMz BfvyN Cotf ijhf icVI dy pMjy ijwzf sI pr ipMz ivwc bhuq pVHy ilKy aflf aPsrF dy kfrn<br />
ipMz ivwc pRfiemrI skUl qy zfkGr 1907 df hI bixaf hoieaf sI. keI nfl lwgdy ipMzF dy pfVy dUroN<br />
dUroN cwl ky sfzy ipMz pVHn afAuNdy sn. BilaF vyilaF vyly sn 1930 ivwc myry dfdf jI puils dy vwzy<br />
aÌsr idwlI cFdnI cOk qoN irtfier hoey sn. sfry vwzy Qfxydfr, drogf sfihb jI kih ky siqkfr<br />
idMdy. bVf roab qy adb mfx sI. nyVly ielfky dy ipMzF ivc. bVf aflIÈfn iqMn mMiËlf Gr, rMgly<br />
26
ÈIiÈaF vflf Gr. 1920-1925 ivwc bxvfieaf sI. jo awj qfeIN Ausy Èfn nfl KVf hY. 1950-51 dI<br />
gwl hY sfzf iewk sIrI ijsdf pUrf nF qF mYnUM Xfd nhIN, sfry AusnUM moqI kihMdy sn qy Auh bhuq hI<br />
sunwKf qy drÈnI jvfn sI. Aus dI GrvflI vI iksy qoN Gwt nhIN sI. keI qF AunHF nUM TwTy hfsy ivwc hIr<br />
rFJy dI joVI vI kih Cwzdy sn. donF df bVf hI imlfpVf ijhf suBfa sI. iewk idn mYnUM myry qfieaf jI<br />
ny moqI nUM ipMzoN bulfAux leI Byijaf. mYN cFeIN-cfeIN puwC-puCf ky Ausdy Gr phuMc igaf. AunHF dy idlF<br />
vFg AunHF df ivhVf vI KuwlHf-zuwlHf sI. iewk kwcf ijhf cuwlf qy svfrky ilpy hoey kMDF Auqy qoqy mor<br />
gfcxI nfl bxfey hoey sn. moqI dI Gr vflI coNky ivwc mwkI dIaF rotIaF lfh rhI sI. moqI ny bVy<br />
adb qy ipafr nfl sUq dI bxI mMjI ivhVy ivwc zfhI qy Aus dI GrvflI ny bVy lfz nfl puwiCaf,<br />
“Coty srdfrf, rotI KfeyNgf.” mYN ikhf, “Kf lvFgf.” pihlF qF Auh hYrfn hoeI qy Pyr Ausny afpxy pwlU<br />
nfl kMhy df Qfl nUM pUMJ ky do qwqIaF qwqIaF rVIaF mwkI dIaF rotIaF myrI QflI ivwc Dr ky AuqoN aMb<br />
df acfr Dr idwqf. mYN pUry suafd nfl cuMm cwt ky Ausy mMjy qy bih ky rotIaF KfDIaF. nFl dy koiTaF qy<br />
do gvFZxF pqf nhIN kI Gusr-musr krI jFdIaF sn. BFvyN awj vI AunHF rotIaF dI apxwq, ÈrDf qy<br />
ipafr df Ëfiekf mYnUM Xfd hY pr Aus vyly myrI qfeI ny Gr muVidaF hI myry nfl AUc-nIc qy jfqpfq<br />
df ivvfd CyV idwqf. mYN hwsky Bylypx ivwc eynf hI ikhf sI, “kI hoieaf jy awj mYN AunHF dy Gr do<br />
rotIaF mwkI dIaF Kf leIaF, Auh dovyN jIa qF roË sfzy GroN rotI Kf jFdy ny, qusIN AudoN kdy rOlf nhIN<br />
pfieaf.” smF bVf blvfn hY. sfzf ipMz hOlI-hOlI AujVdf-AujVdf qkrIbn AujfV hI ho igaf. koeI<br />
tFvF-tFvF Gr rih igaf. qkrIbn 50 virHaF bfad mYN pRdysoN afpxy jwdI ipMz puwijaf. sfzf Gr qy<br />
myry hfxI kuwJ qF khfxI ho cuwky sn qy kuwJ hfxI myry vFg Ksqf hflq ivwc sn. aOKy-sOKy afpxy ÈrIky<br />
ivcoN iewk BqIjy GuwG nfl rfbqf kfiem kIqf. kuwJ nvIaF purfxIaF XfdF qfËf kIqIaF. gwlf-gwlF<br />
ivwc moqI df iËkr af igaf, Aus dwisaf, “cfcf jI, Auh moqI qF hux afpxy ipMz dI Èfn bx igaf hY.<br />
hux qF srdfr moqf isMG kho. Aus dy do puwqr amrIkf ivwc zfktr ny. vwzI kfr ivwc pMj-swq sfl<br />
pihlF afieaf sI. afpxy ipMz dy skUl qy hspqfl leI dws lwK rupey dfn krky igaf. jFdy-jFdy ny<br />
quhfzy Gr kol afpxI kfr rukvfeI qy puwiCaf “ies Gr dI sFB koeI krdf hY? “mYN ikhf “mYN hI kdy<br />
vrHy CmfhIN JfqI mfr lYnF hF” cfcf jI, Aus ny Aucycy qOr qy quhfzy bfry puwiCaf ik ijhVf mlUk isMG<br />
df Cotf muMzf ibwlf ijsnUM asIN sfry ipafr nfl Cotf gFDI vI kihMdy sI, AuhdI koeI AuG-suG hY.” GuwG<br />
ivcfry nUM moqI (moqf isMG) df kfrz (isrnfvF) qF nhIN lwiBaf pr mYnUM pMjfh sfl pihlF Auhdy KuwlHy<br />
zuwlHy idl vrgf ivhVf qy ivhVy ivwc bYT ky KfDIaF “mwkI dIaF rotIaF” dI Xfdf qfËf ho geI.<br />
Ègn<br />
grmIaF dIaF CuwtIaF ho geIaF sn. mYN CyvIN jF swqvIN jmfq ivwc ivktr skUl jlMDr<br />
CfAuxI pVHdf sI. grmIaF dIaF CuwtIaF hoeIaF qF acfnk myrf ipMz jfx df pRogrfm bx igaf. koeI<br />
BYx Brf nfl jfx nUM rfËI nF hoieaf qy Xfr kwly hI qur pey. mF ny bQyrf smJfieaf ik qUM kdy kwilaF<br />
sÌr nhIN kIqf pr mYN nf mMinaf. afKIr mfqf jI ny 2-4 prONTy acfr nfl dy idwqy qy do cfr joVy<br />
kwpVy Joly ivwc pf idwqy. afAux jfx dI itkt dy pYsy qy kuwJ jybH Krcf vI dy idwqf. vwzy Brf ny sfiekl<br />
dy ipwCy ibTf ky CfAuxI dy styÈn qoN gwzI ivwc ibTf idwqf. vwzy Brf dIaF sfrIaF hdfieqF iewk kMnoN<br />
suxIaF qy dUjy kMnoN kwZ idwqIaF. Bly vyilaF dI gwl hY pMj-dws rupey bVI vwzI gwl huMdI sI. do<br />
hÌiqaF df Krc qF mYN rsqy ivwc hI dfVH igaf hOlI-hOlI afpxy purfxy afVIaF dy nfl. iewk bfbU nF<br />
df nfl dy ipMzoN KwtI lwsI, cftI ivwc Bwly pf ky ilaFdf sI. qy jF kdy grm Aun dI pwtI ivwc lpytI<br />
kulÌI gwty vflI, sMdUkVI ijhI `c pfeI huMdI sI. kuwJ afVIaF ny do cfr, hwd awT afny dI Kf lYxI.<br />
keIaF JolI Br dfixaF dI dyxI. Aus bohV jF iCwCry dy pwqy qy do-iqMn CotIaF ijhIaF kqrF CurI nFl<br />
kwt ky dy dyxIaF qy asF pwql qy puaf ky Kf jfxIaF. KFdy hI KFdy Auh duwD dI imwTI lwsI bx jfxI,<br />
AusnUM vI pwql qoN cwt ky sfh lYxf. bws iek-do vfr Bwly qy do ku vfr kulÌI Kf ky qy afVIaF nUM Kuaf<br />
ky afpxI vfpsI df ikrfieaf vI bMny lf idwqf. roË suxf ky ikhf krF ik “qfeI jI, mYN hux vfips jfxf<br />
hY. skUl KulHx vfly hn qy mYN ikqfbF vI nfl nhIN ilaFdIaF, hfly qF homvrk vI krnf hY.” keI hor<br />
vI bhfny ly ky afpxy muVx df sunyhf ijhf dyxf. awj Blky krdy vIrvfr df idn af igaf. afKr<br />
qfeI jI ny ikhf, “cMgf kwl pihlI gwzI cly jfeIN.” Èuwkrvfr nUM svyry qoN hI sfiraF nUM iml ilaf qy<br />
27
afpy afpxf Jolf vI iqafr kr ilaf. Joly ivwc rfh leI prONTy lY ky vI pf ley. Pyr do iqMn vfr qfeI<br />
jI dy pYrIN hwQ lf ky ikhf ik “mYN cwldf hF.” qfeI jI ny isr plos ky ikhf, “ijAUNdf rih puwqrf,<br />
iDafn nfl jfeIN, rfh ivwc ÈrfrqF nF krIN, jFidaF hI iewk kfrz ËrUr iBjvf dyvIN ik qUM TIk Tfk<br />
phuMc igaf eyN. nhIN qF sfnUM iÌkr rhygf.” bfhrly drvfËy qy af ky mYN Pyr pYrIN hwQ lfieaf qy Pyr<br />
qfeI jI dIaF hdfieqF “cMgf puwq, kuvylf nF kr ikqy gwzI nF KuMj jfvy.” cOQI vfr mYN awk ky ikhf,<br />
“mfeI, kI gwl aYqkIN Ègn nhIN dyxf.” qfeI ny ikhf, “hF hF puwq, mYN qF Buwl hI geI, gwlF `c, awg<br />
lwgxf cyqf hI nhIN afieaf.” qfeI ny pMj rupey Ègn dy idwqy qy mYN Èukr kridaF suK df sfh ilaf.<br />
Pyr styÈn nUM aYsI ÈUt vwtI ik gwzI cVH ky hI sfh ilaf. ies qrHF Dwky nfl ley Ègn dI nmoÈI mYN<br />
pihlF kdy iksy nfl sFJI nhIN kIqI.<br />
ÌrmfbrdfrI<br />
myry sB nfloN vwzy vIr jI blvMq isMG jI, ijnHF df bcpn qoN aMqly sfh qoN (Aumr 72 sfl)<br />
qIk pVHfeI hI jnUM qy ieÈt irhf. Auh pihlI jmfq qoN hI klfs ivwc tfp krn dy aijhy afdI bxy,<br />
Pyr jfxoN AunHF df ieh isrV bx igaf hovy. 1946 ivwc dsvIN pMjfb XUnIvristI, lfhOr ivwc tfp<br />
kIqf, Auh vI iewk Coty ijhy ipMz ivwc rih ky. cfr mIlF df pYNzf qYa krky pYdl cwl ky skUl jfxf qy<br />
skUl qoN bfad cfr mIl vfips prqxf. kdy-kdy AunHF sfiekl qoN ibnF vI skUl jFdy sn. qy Pyr<br />
lfltn dI mwDm ijhI rOÈnI ivwc dyr rfq qwk pVHnf qy qVky AuT ky Pyr pVHnf. mUMh hnHyry hI skUl<br />
leI qur pYxf. kdy-kdy Gr dy kMmF dI vgfr vI pUrI qrHF inBfxI pYNdI. bVI hI sfdI iËMdgI sI. sfdI<br />
Kurfk dy bfvjUd vI Auh bulMd hONsly qy isrVI isdk kfrn afpxI mMiËl qy phuMc hI jFdy aqy<br />
dUsiraF leI pRyrxf dy sRoq bxy rihMdy. dUr-dUr dy ipMzF ivwc lok vIr jI dI imsfl idMdy sn. ijvyN<br />
kihMdy ny inwgr lwkV sMg lohf vI qr jFdf hY. asIN sfry Coty BYx-Brf vwzy vIr jI df bhuq hI<br />
siqkfr mfx krdy. Ausdy awgy qF kI bolxf sI kdy Aus df nF lY kI vI nhIN sI dyiKaf. Auh vI sfnUM<br />
sfiraF nUM afpxy bwicaF vFg hI afpxI ingrfnI ivwc rwKdf. rwj ky ipafr krdf qy pUrf roab vI<br />
rwKdf sI. vIr jI dy sdkf hI asIN Coty BYx-Brf sfry hI cMgI qy Auwc pwDrI ividaf hfsl kr sky.<br />
AunHF sdkf hI myrI dUjy vIr jI bldyv isMG ny vI ieMjnIairMg dI mfstr izgrI hfisl kIqI qy<br />
izptI zfierYktr afP ieMzstrI izpfrtmYNt dy afhudy qy phuMcy. dovyN BYxF ny bI[ ey[ bI[ tI[ dI<br />
izgrI hfisl kIqI qy mYN mkYnIkl ieMjnIairMg df izplomf hfisl kIqf. mYN keI vrHy ieMspYktr<br />
ieMzstrI lwigaf irhf. vwzy vIr jI ny aYm[ aYs[ sI[ , aYm[ ey[ ihstrI aqy aYm[ ey[ iPlosPI dIaF<br />
mfstr izgrIaF kIqIaF. ieh iqMnoN izgrIaF AunHF ny tfp puËIÈn qy rih ky hfisl kIqIaF. afpxy<br />
jIvn dy pRoPsLYnl pVfvF ivwc ikqy pRoÌYsr qy ikqy Pyr ipRMsIpl aqy knyzf ivwc pYNqI sfl mYQymYitks<br />
pVHf ky irtfier hoey. pVHfeI dy nfl nfl vIr jI nUM cMgf sMgIq suxn df vI ÈOk sI. klfsIkl sMgIq<br />
bfry AunHF nUM cMgf igafn sI. Auh do iqMn imAUiËkl ieMstrUmYNt vI plya kr lYNdy sn. mYzolIan qy<br />
vfieln AunHF dy psMdIdf sfË sn. sB qoN vwzI gwl AunHF dI iksy nUM sfdgI dy bfvjUd ik Auh aYny<br />
ieMtYlIjYNt ivakqI sn, Auh aMqly svfs qwk iewk stUzYNt hI bxy rhy. kdy mfstr nhIN! iehI AunHF<br />
dI sÌlqf df vwzf rfË sI. Èfied iesy leI AunHF kol bhupwKI igafn df BMzfr sI. Auh krmXogI<br />
afpxy igafn dy gwÌy loVvMdF nUM inÈkfm vMzdf irhf. mYnUM mfx hY ik aijhI mhfn ÈÉsIaq dI mYnUM<br />
aMqly smyN koeI iqMn cfr sfl rwj ky syvf krn df mOkf imilaf. ies smyN dOrfn asIN aYny nyVy af gey<br />
ik asIN Xfr-Brf bx gey. kdy-kdy vIr jI lor ivwc af ky afpxy bwicaF nUM kihMdy ik ieh ÈurU qoN<br />
myrf lfzlf puwqr-vIr qy Kfs Ìrmfbrdfr sI. iewk vfr ieh qIjI cOQI pVHdf hoxf, koeI 9/10 sfl<br />
df hovygf, mYN ies nUM do iqMn vfr slyt qy svfl smJfieaf pr ies df iDafn bfhr Puwtbfl Kyldy<br />
inafixaF ivwc sI. svfl ikwQy smJ afAuxf sI. mYN jfx ky slyt qoN svfl imtf idwqy qy ikhf awCf hux<br />
afpy kr. ieh smiJaf huMdf qF krdf. mYnUM iesdy JUT qy pqf nhIN ikAuN guwsf af igaf. mYN Puwtf<br />
mfiraf qy Auh vI tuwt igaf qy mYN ikhf hux ijhVI sotI nfl mfr KfxI ey afpy qoV ky ilaf. ieh ivhVy<br />
ivwc lwgI vwzI sfrI inwm qy cVHI jfvy nfly ZuskI jfvy. Pyr iesny iewk motI ijhI sotI qoV ky ilaFdI.<br />
cMgI qrHF iCwl svfr ky qy pwqy afid CFg ky myry kol af ky sotI myry hwQ ivwc idwqI. mYnUM iehdI<br />
ÌrmfbrdfrI qy bVI dieaf qy ipafr mmqf afeI. mYN sotI prHF vgfh mfrI qy ies bwcy nUM Guwt ky sIny<br />
28
nfl lf ilaf. Èfied ieh pihlI qy afKrI mfr sI iesdI. mYnUM awj vI iesdI PrmfbrdfrI qy nfË hY.<br />
ibwlU ny myrI skI Aulfd nfloN vwD myrI syvf kIqI hY. vIr jI ny moh qy apxwq ivwc iBwj ky kihxf ik<br />
myry mFAU, myry ibwly Èfh ÌkIr hux mYnUM ivdf krky hI ikwDry jFeIN! swc-muc Aus drvyÈ vIr ny myry<br />
hwQF ivwc hI aMqly pRfx iqafgy. mYN Aus vyly Ausdy srhfxy suKmxI sfihb df pfT kr irhf sI qy hfly<br />
qyhrvIN aÈtpdI ÈurU hI kIqI sI, AuhnF ny afKrI ihckI leI bfkI bfrHF aÈtpdIaF bfad ivwc<br />
sMpUrn kIqIaF.<br />
icwqrkfrI<br />
vYsy qF mYnUM icwqrkfrI df Buws bcpn qoN hI sI. pMjvIN ivwc hI mYN kfÌI cMgI zrfieMg kr<br />
lYNdf sI. ihAUmn potryt bxfAux dI mYnUM kfÌI muhfrq sI. iewk vfrI myry ies ÈOk ny mYnUM kfÌI ËlIl<br />
vI krvfieaf qy kuwt vI puafeI. vwzy vIr blvMq isMG jI kol iewk sfl asIN iqMny Coty BYx-Brf iÈmly<br />
ivwc pVHy ikAuNik ipqf jI dI duryzy bdlI ho geI sI. AuQy nf qF PYmlI styÈn dI shUlq sI, qy nf hI<br />
AuQy dI BfÈf df igafn. iÈmly gOrmYNt skUl zrfieMg qy aYm[ tI[ df iewk pIrIaz huMdf sI ijs ivwc<br />
bqOr hYNzImYn lkVI dI muwZlI dsqkfrI isKfAuNdy sn. myrI zrfieMg bhuq vDIaf sI. ies kfrn mYN<br />
Ptf-Pt afpxf zrfieMg pRfjYkt pUrf kr ilaf. myrf iewk jmfqI burI qrHF atikaf hoieaf sI. keI<br />
vfr Aus nUM mfr vI pY cuwkI sI. iewk idn mYN qrs Kf ky Aus df pRfjYkt bxf idwqf qy mfstr jI dy<br />
dsqÉq vI ieMn ibMn kr idwqy. mfstr jI df nfm rfm isMG sI pr Auh isrÌ afr[ aYs[ awKr hI<br />
pfAuNdy sn. jd mfstr jI ny myry sfQI nUM nvF pRfjYkt krdy dyiKaf qF Aus nUM puwC ilaf ik kI Ausny<br />
pihlf pRfjYkt kr ilaf hY? mfstr jI ny jdoN Aus dI kfpI cYk kIqI AuQy hI isafpf pY igaf. Ausdy<br />
do iqMn PwtIaF pYNdIaF hI Auh bwk ipaf ik myrf mfzl ibwly ny kMplIt kIqf hY. afp dy dsqÉq vI<br />
ibwly ny hI kIqy hn. bws Pyr kI, myrI qF afPq hI af geI qy mYN klfs Cwz ky Bwj ilaf. sfzf skUl<br />
isLmly dI Kwz ivwc sI. iÈkfrI kuwiqaF vFg muMizaF ny mYnUM Gyr ilaf. BUqry muMizaF ny mYnUM GsIt ky<br />
mfstr jI kol lY aFNdf. mfstr jI nUM vI pUrf roh ciVaf hoieaf sI. do bfkF ivwc myry hwQ jkV ley<br />
qy bVf BMinaf igaf. bVIaF gflF kwZIaF ik hF hF qUM myry dsqÉq ikAuN kIqy. dUjy idn vwzy vIr jI<br />
afpdy kMm qoN CuwtI lY ky myry nfl myry skUl afey qy imMnqF qrly kr ky smJOqf krvfieaf pr ies dy<br />
bfvjUd vI myrf icwqrkfrI df ÈOk mwTf nf ipaf. Pyr ipqf jI dI bdlI pUny, ikrkI (mhFrfÈtr) ivwc<br />
ho geI. AuQy kfÌI pMjfbI rihMdy sn. mYNN ieQoN hI awTvIN qy nONvIN klfs pfs kIqI. ihMdI, mrfTI,<br />
aMgryËI qy sMsikRq cfr BfÈfvF nfl nONvIN krn nfl mYnUM iehnF ËubfnF df igafn hfisl hoieaf. iewQy<br />
mYnUM icwqrkfrI bfry bhuq kuwJ iswKx df mOkf vI imilaf. ieQy mYN vftr pyNitMg, afiel pyNitMg qy nyl<br />
(nONhF) nfl potryt bxfxy iswKy. hux myrf bhuqf smF icwqrkfrI ivwc bIqdf. ies vfr mYN iekwlf hI pUny<br />
qoN vwzy BfjI kol iÈmly phuMc igaf qy ieQy hI pVHn lwg igaf. dsvIN klfs AuhnF dy Ëyry sfey pfs<br />
kIqI. iehnF idnF ivwc hI ipqf jI dI bdlI Pyr qoN jlMDr CfAuxI dI ho geI qy asIN sfry BYx-Brf<br />
muVky jlMDr iekwTy ho gey. dovyN vwzy Brf qF afpo afpxI jfb krdy sn qy BYxF dI vI lgBg pVHfeI<br />
pUrI ho cuwkI sI. hux sB df iDafn myry vwl sI qy mYnUM vwD qoN vwD rwj ky pVHfAux Auqy Ëor lwg irhf<br />
sI. sB ny myry Auqy afpxIaF afpxIaF afsF lf rwKIaF sn. vwzy vIr jI mYnUM KUb pVHf-ilKf ky poRyÌYsr<br />
afid bxfAuxf cfhuMdy sn qy ipqf jI imltrI aÌsr. bldyv vIr jI mkYnIkl ieMjnIairMg dy Kyqr<br />
ivwc pfAuxf cfhuMdy sn. pr mYN klkwqy ÈFqI inkyqn ivwc cfr sflF afrt df izplomf krnf cfhuMdf<br />
sI. quhfnUM sB nUM qF pqf hI hY ik pMjfb ivwc qF aYgrIklcr qy hI Ëor hY. kwly klcr afrt nUM ieQy<br />
kOx pwCdf hY. sfry kihx qUM ÈudfeI ho igaf hYN. ipqf jI ny ikhf,” puwqrf, ieh ÈONk horF sUibaF ivwc<br />
hI Pwbdy ny. qUM BuwKf mryNgf sfrI Aumr hI BYx-BrfvF qoN mMg ky KFvyNgf. kmilaF vFg rMg qy burÈF df<br />
QYlf cuwkI iPryNgf, kuwJ qF akl nUM hwQ mfr.” ieho ijhIaF nsIhqF mYnUM sB ny idwqIaF qy mYN bQyry hwQ<br />
pYr mfry qy afpxI klf qy hunr dIaF duhfeIaF idwqIaF pr iksy iewk nf mMnI. afKIr ÌYslf iehI<br />
hoieaf. bldyv vIr jI df ieMzstrI izpfrtmYNt ivwc cMgf rsUÉ sI qy AuhnF mYnUM sonIpq, jo awj kwl<br />
hirafxy ivwc hY, dfKlf duaf idwqf. BfjI ny mYnUM smJfieaf qy ikhf, “qUM AuQy iekwly ny hostl ivwc<br />
rihxf hY, pVI vI jfeIN qy nfloN nfl afpxf icwqrkfrI df ÈOk vI pUrf krdf rhIN. iewk vfrI mkYnIkl<br />
df izplomf kr lY Pyr mYN qYnUM cMgI nOkrI duaf idaFgf. Pyr qUM jo mrËI krIN, cfhy sfrI qnÉfh dy rMg<br />
29
qy burÈ KrId leIN.” gwl kI sfiraF rl ky myrI kuhxI nUM guV lf hI idwqf qy mYN sonIpq mkYnIkl<br />
ieMjnIairMg df izplomf krn lwg igaf. pr ieQy myrf pUrf qrHF idl nf lwigaf. bws iewk smJOqf hI<br />
smJo. ikwQy sohl klf dy nrm-nrm burÈ qy supinaF dy swqy rMg, qy ikwQy qpdIaF BwTIaF qy mÈInF<br />
dI Twk-Twk. AuproN aplfiez mkynIkl qy trIgnomYtrI dy nfl nfl mkYnIkl zrfieMg. sfrf kuwJ<br />
ruwKf-ruwKf qy Kurdrf ijhf, sB kuwJ isr KpfAux vflf. bVf aOKf qy bybws ho ky qfl myl ibTfAuNdf pr<br />
kdy-kdy klf df mrdf ÈOk mYnUM bfÊI bxf idMdf. do icwqI ivwc prYktIkl krdy smyN afey idn koeI nf<br />
koeI aYksIzYNt, swtF lwgdIaF rihMdIaF. ikvyN nf ikvyN pihly sfl dy Cy swq mhIny kwty. keI muMzy qF<br />
pihly sfl ivwc hI ivcoN Cwz ky Bwj gey pr mYnUM sfry GridaF dy ipafr aqy hwlfÈyrI ny Bwjx nf<br />
idwqf. Pyr mYN idsMbr dy vwzy idnF dIaF CuwtIaF ivwc cFeIN-cFeIN mF kol ds idnF CuwtIaF ivwc Gry<br />
afieaf. mF ny vI Edry puwqr dI Kfs Aucyc kIqI. mn BfAuNdf hr qrHF df Kfxf bxf bxf ky Kuafieaf.<br />
myrf vfps jfx nUM Aukf hI mn nf kry pr vfips qF jfxf hI sI qy mYN mn mfr ky vfips sonIpq prq<br />
igaf. myrf ÈOk dm qoVdf irhf qy aMq mYN sonIpq qoN mkYnIkl ieMjnIairMg df izplomf hfisl kIqf<br />
qy myrf icwqrkfrI df ÈOk ikqy ipwCy rih igaf. mYN icwqrkfr bxdf bxdf mkYnIkl ieMjnIar bx<br />
igaf.<br />
iek Èrfp<br />
koeI vI mF kdy afpxy bwcy nUM Èrfp nhIN idMdI. cfhy Auh ikMnf vI kupuwq ikAuN nf hovy. pr mYN<br />
puwqF df sB nfloN Cotf puwq ijsnUM mF aksr lfz ivwc kihMdI, “ieh qF qyrf srvx puwqr hY. vyKIN mYN<br />
ies kol hI afpxy buZypy dy idn kwtxy ny.” pqf nhIN ikAuN AunHF df ieh supnf sfkfr hox qoN pihlF hI<br />
myrI buwD iBRÈtI geI. mYN afpxy afphudry mn dy ipwCy lwg ky ikAuN plF iCnF ivwc aYnf Aucft ho igaf,<br />
jo iekdm afpxI cMgI BlI aYnI vDIaf srkfrI nOkrI Cwz idwqI. jdoN mYN mUMh isr munvf ky afpxy<br />
ÌrjF qy srÉudfrI qoN mUMh moV ky bMbeI vwl nws quiraf qF mYN hI afpxI aYnI ipafrI mF dy pihly<br />
hfrt atYk df kfrn bixaf. Èfied AudoN acncyq mF dy mUMhoN inkl igaf hovy, “jf vy myiraf kmilaf<br />
puwqrf, Bry ruËgfr nUM lwq mfrI ey qy gurU qoN bymuwK hoieaf eyN, jf sfrI Aumr rulyNgf.”<br />
jfxoN ieh Epry mnoN hI ikhf myrI aMmVI df vfk iewk atwl Èrfp bx igaf. mYN lwK cfh ky<br />
vI kdy ies Èrfp dI jwd qoN nhIN inkl sikaf. jfxoN hoxI pYr-pYr qy myry ies Èrfp nUM swc krn leI<br />
aOkVF qy aOkVF ByjdI rhI. mYN sfrI iËMdgI afpxy vjUd qy ies Èrfp df sMqfp hwZfieaf hY qy iqliql<br />
krky mrdf irhf hF. jfxoN awj myrf vjUd swc muwc ÈfK qoN tuwty iewk pwqy vFg hY jo dr-dr ruldf<br />
iÌrdf hY. ijsdf koeI afpxf dr nhIN, itkfxf nhIN, koeI mMiËl nhIN, bws Btkn hI iËMdgI hY, iewk<br />
Èrfp hY, iewk aDUrf sÌr hY, iewk afvfrgI hY.<br />
ipCly 10 sfl mYN krVI Gflxf Gfl ky, hr aOkV qy asÌlqf nfl jUJdf irhf hF. aYny<br />
isrV nfl mYN iÌlmI mfieaf ngrI ivwc afpxI iewk alwg ijhI pihcfn bxfeI sI. msIN afpxy ÈOk<br />
dI gwzI lIh qy cfVI sI. hux hr pfisEN QoVHf bhuq kMm imlx lwgf sI. myrIaF khfxIaF, gIq,<br />
ptkQfvF, inrmfqfvF qy inrdyÈkF dI psMd bxn lwgy sn. kuwJ ku iÌlmF ivwc bqOr hIro qy sfeIz<br />
kMm vI kIqf qy afpxI hom pRozkÈn df vI muwZ rwK ilaf sI. iewk Cotf ijhf PlYt qy afm ijhI kfr vI<br />
lY leI sI. koeI kihMdf ieh qF hrÌnmOlf hY. ies qoN koeI vI kMm krvf lAu. koeI kihMdf ieh vI<br />
DrimMdr jI dy nkÈykdm qy cwl irhf hY. iewk idn ËrUr awgy afvygf. acfnk Pyr qoN hoxI ny ijvyN<br />
myrIaF lwqF iKwc leIaF hox. pMjfb ivwc myry bIjI dI qbIaq bhuq Érfb ho geI. mYN sB kuwJ ivwc hI<br />
Twp krky mF kol phuMc igaf.<br />
do iqMn hÌqy rwj ky mF dI syvf qy iqmfrdfrI kIqI. mfqf jI kuwJ sMBly, Pyr ies bfr mfqf ny<br />
iewk aVI PV leI “jy qUM swcI mYnUM ipafr krdf hYN qy qyry idl ivwc rqf vI myry leI siqkfr hY qF<br />
iewk vfr myry khy iewQoN hI iswDf knyzf BYx-BrfvF kol clf jf.” mYN bQyrf mF dy qrly imMnqF kIqIaF,<br />
“mF jI, hux myrf kMm hr pfisEN lot afieaf hoieaf hY. sB kuwJ TIk Tfk cwl irhf ey. CyqI hI mYN<br />
afp dohF nUM vI afpxy kol bMbeI lY jfxf ey. nhIN qF Gwto-Gwt do-iqMn mhIny dI mohlq qF idE qF ik<br />
mYN afpxy qy dUijaF dy ÈurU kIqy kMm inbyV afvF aqy lwKF df afpxf Gr qy kfr vyc afvF.” pr mF nF<br />
mMnI, “awgy qUM ds sflF qoN sfnUM iehI lfry lfAuNdf afieaf hYN. hux qF afr jF pfr, jF awj sfnUM<br />
30
sfiraF nUM hmyÈf leI Cwz dy jF ieh afpxI cMdrI iÌlm lfeIn Cwz dy. knyzf jfxf hY qF bws ieQoN<br />
iswDf (luiDafxy pMjfb) knyzf dI itkt lY ky idwlIEN cVH jf. nhIN qF jo qyrI mrËI kr, awj qoN bfad<br />
qUM jfxy qyrf kMm. asIN qyry leI mr … ”. mYN pihlF hI afpxy afp nUM mF dI eyzI vwzI bImfrI df doÈI<br />
smJdf sI ies leI bImfr mF awgy CyqI hI gozy tyk idwqy.<br />
mF puwq qF idMdI jMm<br />
pr krm n idMdI vMz<br />
awj Pyr iewk Èrvn puwqr bx ky afpxf sB kuwJ Cwz-Czfky aqy Buwl Bulfky iewk nvyN qy<br />
axjfxy mulk vwl qur ipaf. afpxy krmF dI iÌr qoN koeI axjfxI cog cugx leI qur ipaf. jfxoN<br />
jhfjL jbrI hI mYnUM sxy jVIN puwt ky, hËfrF Puwt Auqy cVH igaf hovy. jfxoN awj mYN swq smuMdr pfr iksy<br />
nvIN DrqI dI kiÈÈ vwl iKwicaf jf irhf hovF. afKIr hvfeI jhfË ny mYnUM knyzf dI DrqI qy afx<br />
lfihaf qy cfeIN cfeIN myry sfry BYx-Brf mYnUM knyzf eyarport qoN afpxy Gr lY afey.<br />
ijMnf mYN dyKx nUM sohxf sunwKf, hr pfisEN iewk smfrt idwK vflf afkrÈk bMdf lwgdf sI,<br />
pr AunI hI myrI qkdIr KotI qy isafh sI. BfvyN bMbeI ivwc kwl qwk mYN pMj iÌlmF df hIro jF sfeIz<br />
hIro sI, pr knyzf ivwc af ky qF mYN mUloN hI jLIro ho igaf sI.<br />
aksr (torFto,knyzf) ivco pihlF ijvyN ieh irvfj ijhf hovy, 5-10 afpsI sFJ vflIaF<br />
PYmlIaF hr vIk aYNz qy afny bhfny iksy nf iksy dy Gr iekwTIaF ho hI jFdIaF sn. cfhy iksy df koeI<br />
ieMzIaf qoN nvF mihmfn jF irÈqydfr afieaf hovy, jF iksy df jnm idn jF iksy dI aYnIvrsrI hovy.<br />
so awj myry knyzf afAux krky myry vwzy BfjI blvMq iskMd dy Gry vIk aYNz qy kuwJ mihmfn iekwTy ho<br />
gey sn. AunHF mihmfnF ivwc iewk sohxI ijhI jvfn aOrq, afpxI iqMn ku sflF dI bwcI nUM nfl lY ky<br />
afeI sI. ieMzIaf qoN afey krky, mYN sfiraF df Éfs akfrÈx bixaf hoieaf sI. qkrIbn sfiraF ny<br />
vfrI-vfrI myrf hfl-cfl puwiCaf. QoVI bhuq pMjfb dI qfjf jfxkfrI leI qy knyzf ivwc myrf jI<br />
afieaF kIqf. Pyr vwzy BfjI ny afp myrf sB nfl quafrPL krvfieaf, “ieh myrf sB nfloN Cotf Brf,<br />
ijs nUM asIN ipafr nfl ibwlf vI kihMdy hF. ieh awj-kwl bMbeI df bfbU, keI iÌlmF ivwc hIro hY.”<br />
iek-do mihmfnF ny qF iswDI hI PUk Ckf idwqI, “iskMd sfihb, hr pfisEN hIro lwgdf vI hY. kuwJ qF<br />
bFkpn hY muMzy ivc.” sfry hws pey. Aus aOrq nfl myrI vwzI BfbI ny mYnUM Éfs qOr qy imlvfieaf,<br />
“sfvI, ieh myrf Cotf dyvr ibwlf hY. awj-kwl bMbeI rihMdf hY. iÌlmF dy cwkr ivwc hfly qfeIN kuafrf<br />
hI iPrdf hY.” awgoN sfvI QoVf ijhf hwsI qy Pyr nËrF imlf ky Èrm nfl Jukf leIaF. “kI dIdI swcI<br />
kuafrf hY jF koeI kuVI psMd hI nhIN afeI quhfzy hIro dyvr nUM.” BfbI jI qy sfvI dovyN hws peIaF.<br />
aYny nUM mIqI sfvI dI bytI af geI qy isDI af ky myrI god ivwc bih geI qy afpxI mMmI (sfvI) nUM<br />
kihx lwgI, “mMmI mMmI, kI iehI myry zYzI ny. jo qusIN kihMdy sI ik qyry zYzI ieMzIaf gey hoey ny.” sfvI<br />
pihlF qF iekdm skqy ivwc af geI. Pyr iewk dm AusdIaF awKF Br afeIaF qy Auh mIqI nUM jfxoN<br />
myrI god ivcoN jbrdsqI iKwcx lwg peI hovy qy Auh bwcI iewk dm sihm ky mYnUM icMbV geI hovy. “no<br />
mMmI, no, afeI lv mfeI zYzI, plIjL afei nIz mfeI zYzI.” jd nUM sfry hI myry nyVy iekwTy ho gey qy mYN<br />
vI kuwJ iËafdf hI Bfvuk ho igaf qy sfvI nUM ikhf, “plIjL, rihx vI idE nf ies nUM myrI godI ivwc<br />
bYTy. ikAuN ËbrdsqI krdy ho mfsUm bwcI nfl.” Pyr vwzy BfjI ny vI hwsky kih hI idwqf, “lY beI<br />
sfvI, mIqI ny qF awj afpxf zYzI lwB hI ilaf.” iewk ny ikhf, “bwcy qF rwb df rUp huMdy ny. kI pqf<br />
ies ivwc hI sB df Blf hovy.”<br />
Pyr sfvI nUM qF PV ky BfbI jI afpxy nfl aMdr ikcn ivwc lY gey, “cwl sfvI, afpF rlky<br />
cfh pfxI df ieMqjfm krIey.” Pyr BfbI jI ny gwlF hI gwlF ivwc gwl qorI, “sfvI hY qF ieh sfry<br />
sMjogF dI gwl. ikAuN kwd qfeIN qUM kwlI bYTI rhyNgI. bwcI afpxy ipE dI kmI bhuq mihsUs krdI hY. qF<br />
hI qF Auh awj ibwlU nUM afpxf zYzI smJ bYTI hY. hfly qF bwcI hY sB kuwJ CyqI pYc-awp ho jfeygf.<br />
qusIN nvyN isry qoN iËMdgI ÈurU kr skdy ho. kI pqf iksmq ny qyry leI hI iesnUM bMbeI qoN iewQy Byijaf<br />
hovy. pihlF cMgI qrHF soc lY, jy qyrf mn mMnygf, qF mYnuM Pon kr dyvIN. Pyr mYN qyry BfjI iskMd sfihb<br />
nfl gwl qorFgI. AunHF dI ibwlU bhuq hI ieËwq krdf hY qy iskMd sfihb vI ibwlU nUM afpxy bwicaF vFg<br />
ipafr krdy ny.” sfvI ny iJjkidaF ikhf, “dIdI, qusIN pihlF afpxy dyvr nUM qF puwC lYxf sI.” “Auh<br />
31
vI puwC lvFgy. pihlF qUM afpxf mUz qF bxf lY.” cfh-pfxI pI ky vfrI-vfrI sfry mihmfn cly gey.<br />
bVI muÈikl nfl mIqI nUM roNdI kurlfAuNdI nUM sfvI afpxy Gr lY geI. Pyr rfqIN hI sfvI df Pon<br />
afieaf, “mYN kI krF? kuVI qF cuwp hI nhIN krdI. ro ro ky buÉfr cVf ilaf ey. mYN svyry afpxy kMm qy<br />
vI jfxf ey.” awgoN BfbI jI ny ikhf, “sfvI, qUM ieAuN ikAuN nhIN krdI, iehdI ibwlU nfl iswDI Pon qy<br />
gwl krvfdy. Auh afpy ies nUM iksy qrHF smJf dyvygf. kwl nUM qUM kMm qy jFdI hoeI mIqI nUM sfzy Gr Cwz<br />
jfvIN.” aYny nUM sfvI ny Pon mIqI nUM PVf idwqf qy ieDroN BfbI jI ny Pon mYnUM PVf idwqf qy mYN iekdm<br />
afpxy afp nUM iewk sMjIdf Bfvuk ijhy ipAu dI BUimkf ivwc Zfl ilaf ijvyN iÌlm ivwc aYktr kYmry dy<br />
sfhmxy iekdm afpxf mUz cyNj kr lYNdy ny AuvyN hI mYN iewk bwcI nUM vrf ilaf, “cuwp krjf myrI cMgI<br />
bwcI. cMgy bwcy afpxI mMmI nUM kdy qMg nhIN krdy qy pfpf dI vI gwl mMndy ny. qUM kwl svyry myry kol af<br />
jfvIN. afpF sfrf idn KUb KyzFgy, gwlF krFgy. OK ibitaf rfxI, Have a nice sleep, I win you, I<br />
love you meeti!” sfvI ny jfx ky dUjy pfsy dy Pon Auyqy sfzf vfrqflfp suixaf. Aus qy ieh apxwq<br />
aqy moh iBwjI CotI ijhI vfrqflfp df kfÌI zUMGf asr ipaf. dUjy idn sfvI kMm qy nhIN geI. nF hI<br />
sfnUM muVky Aus idn Aus df koeI Pon afieaf.<br />
sfvI dy jfx ipwCoN donoN vwzy BrfvF qy zYzI, BYx jI qy BfbI jI sB ny imlky myrI klfs lfeI.<br />
ijvyN ienHF dI sfrI tIm rl ky myrI sfeIz qy hI gol krnf cfhuMdI sI ik ikvyN ibwly nUM nwQ pfeI jfey qy<br />
iks qrHF iesdf bMbeI df BUq iesdy gloN lfihaf jfvy. ikvyN iesnUM nvIaF byVIaF pf ky hmyÈf leI<br />
iewQy rwiKaf jfvy. sB nfloN pihlF vwzy BfjI ny ikhf, “dyK beI ibwly Èfh, sfrI Aumr qUM afpxI mrËI<br />
kr leI. asF sB ny rl ky qyrI pUrI swport vI kIqI qy hux asIN sfry cfhuMdy hF ik qUM hux ieQy hI<br />
sYtl ho jfvyN. sfvI df muV ky Gr vws jfvygf. iewk anfQ bwcI nUM muVky ipqf df ipafr qy sfieaf iml<br />
jfeygf qy qYnUM iewk kMplIt PYimlI iml jfeygI. nfl-nfl qYnUM knyzf ivwc vwisaf vsfieaf Gr vI iml<br />
jfeygf. sfvI bVI hI imhnqI kuVI hY. pVHI ilKI smJdfr Gr vsfAU kuVI hY. acfnk Aus qy musIbq<br />
afx peI. jy qUM aijhy hflfq ivwc Ausdf idloN sfQ dyvyNgf qF Auh sfrI Aumr qyrI aihsfnmMd rhygI.<br />
kwl nUM qUM sfvI nfl cMgI aMzrstYNizMg bxf ky muVky bMbeI vI vfips jf skdf hY. afpxy aDUry kMm vI<br />
pUry kr skdf hYN. sB nfloN vwD bIjI-ipqf jI df aDUrf supnF vI pUrf ho jfvygf. Auh hmyÈf qyry vwloN<br />
bhuq icMqq rihMdy ny.” dIdI ny ikhf, “dyK ibwlU, jy qUM vI ieQy sYtl ho jFdf ey qF asIN sfry BYx Brf<br />
ieQy iekwTy ho jfvFgy qy Pyr bIjI ipqf jI df qyry kol rihx df supnf vI sfkfr ho jfvygf.” bldyv<br />
vIr jI ny ikhf, “ibwly, smJoqf hI iËMdgI df dUjf nF hY.” jfxoN sfry twbr dIaF dlIlF qy mIqI dy<br />
mfsUm ipafr ny ijvyN mYnUM jkV ilaf hovy.<br />
iewDroN dUsry idn Èfm nUM bVf AuqÈfh Biraf sfvI df Pon afieaf qy BfbI jI ny Pon cuwikaf.<br />
myry nfl-nfl bfkI GridaF dy vI kMn KVy ho gey. sfvI ny ÈnIcrvfr nUM sfnUM sfiraF nUM cfh qy<br />
bulfieaf. “hF dIdI, sfzI mIqI bytI quhfzy dyvr nUM bhuq Xfd krdI hY.” awgoN BfbI jI ny vI hfsy<br />
ivwc ikhf, “iesdf mqlb ibwlU nUM vI cfh pIx leI nfl ilafAuxf pvygf.” donoN hws peIaF. “koeI<br />
nhIN, asIN sfry af jfvFgy. hF, qUM bhuq Aucyc nf krIN. bws sfdI ijhI cfh hI kfÌI hY.”<br />
asIN Èincrvfr sfry hI Gr dy jIa iekwTy ho ky sfvI dI apfrtmYNt ivwc phuMc gey. awgoN<br />
Ausdy dovyN Brf qy BYx aqy kuwJ hor AunHF dI jfx-pihcfx vfly kuwJ mohqbr bMdy pihlF hI afey bYTy<br />
sn. sB dIaF nËrF myry qy itkIaF hoeIaF sn. iewk ny qF Ptfk dyxI agyqf hI kih idwqf, “sfvI,<br />
aYnF sohxf muMzf! Auh vI kuafrf! aYnI pVHI-ilKI PYimlI df! qYnUM hor kI cfhIdf hY.” aYny nUM mIqI vI<br />
nwTky myrI godI cVH geI. “zYzI,afeI lv XU, afeI aYm vyitMg PLfr XU” sfry jxy hws pey. BfbI jI ny<br />
ikhf, “ibwlU hux qF qYnUM afpxI DI nUM bMbeI nfl iljfxf hI pYxf ey.” “ikAuN nhIN BfbI jI. ies nUM<br />
vyKI mYN bMbeI ivwc ‘cfeIlz afritst’ bxf idaFgf.”<br />
tybl qy cfh-pfxI, imTfeIaF afid df kfÌI smfn sijaf ipaf sI. cMgI cOKI iqafrI kIqI<br />
jfpdI sI. gwlF-gwlF ivwc iewk ny myrI Aumr puwC leI qy iewk ny myrI pVHfeI puwC leI. mYN ikhf “jI,<br />
awj-kwl qF mYN isrÌ iÌlmF ivwc kMm krdf hF. vYsy mYN bysIklI mkYnIkl ieMjnIairMg kIqI hoeI<br />
hY.” bldyv BfjI ny ivcoN hI gwl boc leI qy ikhf, “btfly ivwc ieh bqOr kuafltI kMtrol Pfr<br />
ieMzstrI zIvYlpmYNt lwgf hoieaf sI. ies dI gËtz post sI.” sfry sux ky hYrfn rih gey. sfvI<br />
32
dIaF qF jfxo bfCF iKV geIaF hox. Pyr aMdr QoVI ijhI Gusr musr hoeI. QoVI dyr bfad sfvI isr<br />
Zwkky plyt ivwc imTfeI rwK ky af geI. ivcoN iewk ny BfjI nUM sMboDn krky ikhf, “iskMd sfihb, afp<br />
sB nUM vDfeIaF hox. lE jI, mUMh imwTf kro jI. nhIN jI, pihlF muMzy df krvfAu jI.” Pyr sfvI ny<br />
plyt ivcoN cuwk ky muMdI myry hwQ ivwc pf idwqI qy nfl hI sfvI ny iewk pUrf lwzU cuwk ky myry mUMh ivwc<br />
aVf idwqf. mYN vI iewk lwzU cuwkky pUrf df pUrf sfvI nUM Kuaf idwqf. aYny nUM zOlI dIdI ny PtfPt afpxI<br />
muMdI lfh ky pihlF hI afpxy prs ivwc rwK leI. “lY ibwlU qUM vI myrI CotI BfbI nUM muMdI pf dy.” vYsy<br />
qF sfry hI ÉuÈ sn pr mIqI dI ÉuÈI df qF koeI itkfxf hI nhIN sI.<br />
Pyr do-iqMn idnF bfad asIN cfry istI hfl ivwc zfAUn tfAUn gey. mYN qy sfvI ny dsqÉq<br />
kIqy. Ausdy Brf qy myry vwzy vIry ny gvfhI pfeI. cwlo sfzI kort mYirj ho geI aqy vIkaYNz qy jf ky<br />
gurUduafry mwQf tyikaf qy dfqy df afÈIrvfd ilaf qy gurU kf lMgr KfDf. cwlo jI sfzf dohF df ivafh<br />
ho igaf.<br />
iek idn Èfm nUM mYnUM BfjI afpxI kfr ivwc ibTfky (jfxo AultI rIq) mYnUM lfVI (sfvI) dy Gr<br />
Cwz afey. awgoN sfvI dy BYx BrfvF ny bVf hI Eprf ijhf jI afieaF kIqf qy Pyr Auh afpxy afpxy<br />
ruJyivaF ivwc ruwJ gey. iksy ny vI mYnUM cfh-pfxI nf puwiCaf. jfxoN Auh afpxI BYx dy nvyN ivafh qoN<br />
ÉuÈ nhIN sn. mYN rfq qfeIN kwlf hI bYTf sfvI nUM AuzIkdf irhf. jdoN sfvI vI kMm qoN QwkI tuwtI afeI,<br />
bs srsrI ijhI hYlo hfey hoeI, ikhf “qusIN bYTo mYN QoVf PRYÈ ho ky afAuNdI hF.” hux mYnUM ieAuN jfpdf<br />
sI ijvyN mYN koeI vfDU ijhf bMdf ÊlqI nfl iksy Êlq Gr ivwc af igaf hovF. aYnf ruwKf ijhf suafgq<br />
Auh vI shury Gr, pihly hI idn. sfvI nhf ky iswDI ikcn ivwc geI. AuQy qF kuwJ vI nhIN sI Kfx pIx<br />
leI. bfkI Grdy sfry jIa Kf pI ky afpxy afpxy kmiraF ivwc afrfm Prmf rhy sn.<br />
sfvI ny kmry ivwc afAuNidaF hI ikhf, “qusIN vI QoVf ÌRYÈ ho jfAu, cwlo Pyr bfhr jf ky kuwJ<br />
Kf pI afAuNdy hF.” kwpVy qF mYN pfey hoey sI. QoVf mUMh hwQ Do ky mYN vI PRYÈ ho ky af igaf. Pyr Auh mYnUM<br />
qy mIqI nUM iewk ipwËf stor qy lY vVI. iek-iek zOlr vfly do Coty Cyty pIËf slfeIs asIN ley qy nfl<br />
iewk kok df kYn lY idwqf. iewk slfeIs mYN Kf ilaf iewk AunHF mF-DI ny Kf ilaf. cwlo sB df iznr ho<br />
igaf. mYN ÉuÈI-ÉuÈI jo imilaf, sbr sMqoK nfl Kf ilaf qy sfvI df DMnvfd vI kIqf. “mYnUM pqf sfvI<br />
jI, iewk qF qusIN kMm qoN Qwky-tuwty afey, dUjf mYN ibn bulfey df mihmfn quhfnUM aYnI Kycl idwqI. vYsy<br />
quhfzf pIËf bhuq suafd sI. mYnUM bVf hI cMgf lwgf.” bws aYvyN hI kuwJ srsrI ijhIaF gwlF krdy Gr<br />
nUM af gey qy rfqIN mYN, sfvI qy mIqI ieko hI bYz rUm ivwc suwqy. asIN dovyN nyVy-nyVy lyty kuwJ afm<br />
ijhIaF hI gwlF krdy rhy. kuwJ nyVqf leI kuwJ romFitk kuwJ inwjI gwlF CyV leIaF. mYN ikhf, “quhfnUM<br />
myrf sfQ cMgf lwgdf hY ik nhIN. ikqy isrÌ mIqI krky qF smJOqf nhIN kIqf qusIN.” “nhIN nhIN, ieho<br />
ijhI koeI gwl nhIN. kuwJ pfx leI kuwJ Koxf vI pYNdf hY.”<br />
mYnUM kuwJ Koxf pYNdf hY, vflI gwl QoVI ijhI KtkI pr mYN gwl nUM nËr aMdfË kr igaf. mYN jfx<br />
ky mfhOl suKfvF qy kuwJ rMgIn bxfAuxf cfhuMdf sI. ikAuNik myrI awj pihlI suhfg rfq vI sI. mYN ienHF<br />
kImqI plF nUM XfdgfrI qy anmol bxfAuxf cfhuMdf sI. mYN Pyr vI hr pwKoN sfvI dI qfrIÌ hI kIqI pr<br />
Aus ny hF-hUM ivwc hI myrf buqf sfr idwqf. “dyK sfvI, afpF hux nvIN iËMdgI ÈurU krFgy. afpxf ieh<br />
Cotf ijhf pirvfr hovygf. mYN, qusIN qy afpdI lfzlI DI mIqI. mIqI nUM iewk ipqf iml jfvygf. quhfnUM<br />
nvyN isirEN quhfzf suhfg. mYN quhfnUM dovF nUM aYnf ipafr krFgf ik quhfnUM kdy quhfzf pfst cyqy nhIN<br />
afvygf.” awgoN sfvI ny myrI iewk dm gwl kwt ky ikhf, “doKy imstr, aYvyN bhuqI ÉuÈPihmI ivwc nf<br />
rho qusIN. qusIN myry nfl ivafh krvf ky myry qy koeI bhuq vwzf aihsfn nhIN kIqf. Aultf mYN quhfzy qy<br />
aihsfn kIqf hY. mYN quhfnUM knyzf ivwc pwkf krvfieaf ey. hux qF myrI ivzo pYnÈn vI bMd ho jfvygI.<br />
ieh myry leI iewk vwzf nksfn hovygf” mYN qF jfxoN iekdm suMn ho igaf hovF. jy kho qF myry ivcoN iewk<br />
bUMd ÉUn nf inkly. ijvyN iksy ny mYnUM iksy vwzy sfry PrIËr ivwc sdf leI zwk idwqf hovy. ijvyN myrI<br />
nmoÈI mYnUM DrqI ivwc grk krI jf rhI hovy. hfey mYN ieQy af ky aYnf ssqf ho igaf. ijvyN myry sfry<br />
guxF, myrI ÈÉsIaq qy myry ËmIr df awj mËfk Auzfieaf jf irhf hovy. iewk duhfjU ivDvf, iewk bwcI<br />
dI mF ny myry aihsfn df siqkfr qF kI krnf sI, sgoN Aus myrI Audfrqf qy iÌrfkidlI dy mUMh qy iewk<br />
krVI cpyV mfrI hovy. awj Pyr mYN hIxqf dI hor iewk zUMGI qy aMnI KfeI ivwc mUMh Bfrny igr igaf<br />
33
hovF. awj myrI hI ivafhuqf pqnI Auh pihlI suhfg rfq nUM myry nfl ieho ijhf dur ivvhfr krygI. kI<br />
knyzf dI iemIgryÈn hI ieQy sB aihsfsF qoN BfrU hY. kI ieQy aihsfn nf dI koeI vI cIË nhIN. kI<br />
aYny inrmohI qy ruwKy log ny ies DrqI dy. myry qF sfry cfa-mlfr plF ivwc KyrU-KyrU ho gey ny. mYN qF<br />
nhIN jI skFgf aijhI dunIaF ivwc ijQy isrÌ pYsf hI sB qy BfrU hovy. ieh kI jfnx ipafr dIaF<br />
kdrF-kImqF.<br />
asIN pihlI hI rfq iewk dUjy vwlF kMz krky sON gey. dUrIaF vwDdIaF geIaF. smJOqy hOlIhOlI<br />
dm qoVn lwgy. hux mYnUM pUrf XkIn ho igaf ik myry krmF ivwc iksy vI aOrq df suK hY hI nhIN.<br />
svyry sfvI myry koloN AuTky afpxf nhfAux-Dox clI geI. QoVI dyr bfad mIqI AuNGdI-AuSGdI myry<br />
nfl ilpt ky Pyr qoN sON geI. jfxoN bwcI df moh mYnUM kmËor kr irhf hovy. Pyr QoVI dyr bfad mYN<br />
bldyv BfjI df Pon Gumfieaf. do iqMn GMtIaF bfad BfjI ny Pon cuwk ilaf. pihlF BfjI nfl myrI<br />
srsrI ijhI duaf slfm hoeI. Pyr myrf acfnk rox inwkl igaf. awgoN BfjI ny ikhf, “kI gwl myry<br />
bwcy, suwK qF hY.” “nhIN BfjI, myrf ieQy dm ijhf Guwtdf hY. mYnuM quhfzf knyzf rfs nhIN afieaf. plIË<br />
mYnUM iksy vI qrHF ieMzIaf Byj idE.” “nhIN myry bwcy, myry vIr, myry inwky Xfr, qUM ihMmq rwK. dyKIN sB<br />
TIk-Tfk ho jfvygf. ijvyN-ijvyN qusIN iewk dUjy dy nyVy rhogy AunIN hI quhfzI aMzrstYNizMg vDygI. vyKIN<br />
iewk idn qUM ieQy hI iGE-iKcVI ho jfxf ey. Pyr afpy qYnUM sB kuwJ cMgf cMgf lwgx lwg peygf.” mYnUM<br />
lwgdf sI ijvyN iksy ny bfhroN myry Pon cuwk ky corIN sB kuwJ suixaf hovy. mYN Pon rwK ky kol suwqI peI<br />
mIqI df bVy moh nfl isr plosx lwg ipaf. lwgdf ey sfvI nUM QoVf bhuq cfnHx qF myrf corI Pon suxky<br />
ho hI igaf hovygf ik ieh bMdf aYvyN myry QwlHy lwg ky rihx vflf nhIN. Pyr bldyv BfjI ny bhfny isr<br />
sfnUM sB nUM afpxy Gr Èfm dI cfh leI swd ilaf. Èfm nUM Ausdy Gr dy bMdy qy myry krIbI bMdy<br />
qkrIbn sfry hI iekwTy ho gey. pihlF im[ aqy imsË DflIvfl nfl srsrI ijhIaF gwlF hoeIaF.<br />
bfad ivwc myry blvMq BfjI qy BfbI jI myry qy ibnF rfÈn pfxI svfr ho gey. Aultf mYnUM hI zFtx lwg<br />
pey, “bws hux ijvyN sfvI kihMdI ey qYnUM Ausy qrHF Aus muqfibk hI cwlxf qy rihxf pvygf. hux qUM bMbeI<br />
df hIro nhIN irhf. knyzf ivwc ies vyly qUM isrÌ ËIro hY. qYnUM sfvI nfl rlky hI iPr qoN afpxI<br />
pihcfx bxfAuxI pvygI.” mYN qF jfxo rox hfkf ijhf ho igaf hovF. mYN ikhVf gunfh kr ilaf knyzf<br />
afky qy ieQy iewk aOrq nfl ivafh krvf ky. Pyr iewk dm im[ DflIvfl ny sfiraF nUM zFitaf,” qusIN<br />
sfry hI cuwp kro. qusIN sfvI nUM smJfAux dI QF Aultf ies ivcfry muMzy nUM zFtI jFdy ho. sux sfvI, hux<br />
ieh qyrf Ksm hY, koeI KrIidaf muMzU nhIN.” Pyr kuwJ Ausdy afpdy swjx-imwqrF ny vI smJfieaf ik<br />
“sB nUM iewk zMzy nfl nhIN hwkIdf. kuwJ qUM vI afpxy ivwc inmrqf ilaf. kuwJ jrnf mrnf vI iswK. qyry<br />
BYx-BrfvF nUM qF KuÈ hoxf cfhIdf sI, clo sfzI BYx df muV ky Gr vwisaf ey. Ausdf mfn sMmfn krn<br />
dI QF Aus ivcfry nfl qusIN eIrKf krdy ho. ivcfrf do idn qoN quhfzy Gr ivwc BuwKf Bfxf bYTf irhf. nF<br />
quhfzy ivcoN iksy ny AusnUM iswDy mUMh bulfieaf, nF hI iksy AusnUM cfh pfxI qwk dI sulfh mfrI. kI eydF<br />
df ruwKf slUk krIdf ey jvfeI BfeI df. Èrmsfr hox dI QF Aultf afkVdy ho. kI kmI hY muMzy ivc,<br />
quhfzy nfloN ikqy iËafdf piVaf iliKaf qy hYNzsm hY. kI knyzf dI mohr hI sB kuwJ ho geI.” Pyr im[<br />
DflIvfl pY inkly sfvI nUM “pihlF qF qUM afp awgy ho ky sB kuwJ kIqf sI. hux qYnUM iewk idn ivwc kI ho<br />
igaf. aYnf sohxf sunwKf sfAU ijhf muMzf Auh vI kuafrf, Auh vI qYnUM iewk ivDvf, iewk bwcI dI mF nUM<br />
Gr bYiTaf ibTfieaf iml igaf. Ërf afpxy pfst bfry soc, ikhVy hflfqF ivcoN guËrI hYN qUM. kwl<br />
qfeIN awKF ivwc Gsuwn dy ky roNdI sI. hfey mYN kwlI ikvyN jIvFgI. ikvyN pflFgI afpxI ies XqIm bwcI<br />
nUM.” im[ aqy imsË DflIvfl dI bybfk kVvI swcfeI ny sfiraF nUM Twl pf idwqI. hux sfvI vI kfPI ZYlI<br />
pY geI sI. Pyr DflIvfl jI ny hwsidaF ikhf, “sfvI, hux kMm qoN iewk do idn dIaF CuwtIaF lvo qy ies<br />
muMzy nUM ikqy afAUitMg qy lY ky jfE. QoVI bhuq afpxy knyzf dI sYr krvfE. ijwdx df iewQy afieaf ey,<br />
ivcfry nUM ipMjry ivwc qfVky rwK idwqf ey. ijvyN koeI bhuq vwzf muËirm hovy.” Pyr sfry acfnk hws pey<br />
qy bldyv BfjI ny vI guËfirÈ kIqI, “plIË nfl-nfl cfh-pfxI vI pIE jI.”<br />
dUjy idn jdoN asIN kfr ivwc bYT ky bfhr jfx lwgy qF mYN sfvI nUM ikhf,” plIË Ërf pMj imMt<br />
vyt kr lvo. mYN afpxf vflt qy afpxy gOglË apfrtmYNt ivwc Buwl afieaf hF.” sfvI ny gwzI bMd<br />
kr idwqI qy ikhf “CyqI afAuxf.” jdoN mYN acfnk PlYt df drvfËf Koilaf qF ivcfrI mIqI AucI-AuMcI<br />
34
o rhI sI qy sfvI df vwzf Brf AusnUM zFt irhf sI qy buV-buV krI jf irhf sI ik afp qF aYÈF krn<br />
cwlI geI ey, sfzI jfn ieh isafpf ieQy Cwz geI ey. mYN awgy vwD ky ikhf, “qusIN iÌkr nf kro jI, mYN<br />
iesnUM lYx hI afieaf sI.” mYN mIqI nUM AudF hI do-iqMn kwpiVaF nfl lY ky hyTF af igaf. sfvI ny jd<br />
myrI god ivwc mIqI nUM dyiKaf qF hYrfn ijhI rih geI. mYN ikhf, “sfvI jI, aDUrI ÌYimlI nfl iËMdgI<br />
df pihlf sÌr ikvyN pUrf hovygf.” awgoN mIqI ny roNidaF-roNidaF mF dy gl lg ky ikhf “mMmI, qusIN<br />
mYnUM Cwz ky ikwQy cwly sI? mfsI qy vwzf mfmf mYnUM bhuq jYl (zFt) krdy sI. cMgf hoieaf myry zYzI af<br />
gey. nhIN qF AunHF mgroN mYnUM bhuq mfrnf sI.” “cuwp kr jf myrI rfxI bytI. AunHF dI kI mjfl myry hI<br />
Gr ivwc rihky myrI hI bwcI nUM zFtx qy mfrn. sB nUM GroN kwZ dyvFgI. afho.” sfvI guwsy ivwc buV-buV<br />
krI jFdI sI. mYN bynqI ijhI krn lwg ipaf “sfvI plIË, afpxf mUz Krfb nf kro. jo rwb krdf hY<br />
cMgf hI krdf hY. hux sfzI bwcI sfzy nfl hY. nhIN qF hr vyly ipwCy qyrf ies ivwc hI iDafn rihxf<br />
sI.”<br />
Aus idn knyzf swc muwc bVf hI suMdr qy rmxIk jfipaf. asIN iqMnoN nOrQ by vwlF zrfeIv<br />
krdy inkl gey sI. AuQy jf ky asIN iewk kftyj ikrfey qy leI. rfh ivcoN hI Pfst PUz pYk krvf<br />
ilaf. Aus kftyj ivwc hI asIN afpxy ivafhuqf jIvn dI sFJ pfeI. bs ienHF idnF ivwc hI ikqy sfvI<br />
ny nvF jIv kMsIv kr geI. bfkI idn qF asIN sfry kdy Duwp kdy CF vFg kwZy. do idn cMgy, cfr idn<br />
lVfeI. drasl sfvI mMglIk sI qy Ausdf guwsf bhuq hI iBafnk sI. sfvI guwsy ivwc iksy dI vI skI<br />
nf rihMdI. aYnI aMdroN awg AugldI qy gMdIaF gMdIaF gflF bMidaF nfloN vI bwdqr kwZdI. pqf nhIN<br />
ikwDroN Aus aMdr ihtlr ÈfhI jfg AuTdI. “mr jfAuN jF mfr idEuN.” bVI hI Gfqk ivrqI bxf lYNdI.<br />
iËafdfqr myry qy pqf nhIN ikAuN aYnF kwZdI. kihMdI, “huxy inwkl jf kMjrf myry GroN. mYN qyrI Èkl<br />
qwk nhIN dyKxf cfhuMdI. qUM knyzf vsx leI hI jfx ky mYnUM prYgnYNt kIqf. mYN qyry vrgy rfÉÈ dI hox<br />
vflI aOlfd ies dunIaF ivwc afAux hI nhIN dyxI. dyKIN awj hI abfrÈn krvfky Gr muVUM. jy kwl<br />
qfeIN qYnUM knyzf ivcoN zIport nf krvfieaf qF mYN vI afpxy ipE dI nhIN.” AudoN hI JwilaF vFg guwsy<br />
ivwc iewDr EuDr Aus Pon GumfAux lwg pYxf. awgoN mYN bVI inmrqf nfl kihxf, “vyK sfvI, mYnUM knyzf<br />
ivcoN qUM kwl dI QF BfvyN awj zIport krvfdy. mYN Éud hI ies nrk ijhy mfhOl ivwc nhIN rihxf cfhuMdf.<br />
pr rwb dy vfsqy aijhf anrQ nf krIN. qUM bwcf nf kZvfeIN.” “hF-hF, qUM mYnUM pfÊl smiJaf hY. mYN<br />
qyry vrgy kmIny df pfp kol rwK ky sfrI Aumr kuVdI rhF qy qUM kMjrf muVky bMbeI jf ky AunHF kMjrIaF<br />
nfl aYÈ kryN.” aÉIr swqvyN mhIny ivwc jdoN zfktrF ny ikhf ik hux aYnI lfst styj qy afbrÈn<br />
krfAux nfl mF dI vI jfn jf skdI hY. Pyr qF sfvI ny klyÈ kIqf. roeI klpI. sfiraF nUM KUb gflF<br />
kwZIaF. hOlI-hOlI ieDroN AuDroN mYnUM qy myry GridaF nUM vI sfvI dI asl hkIkq df pqf cwl igaf sI<br />
ik sfvI df pihlf pqI XfnI ik mIqI df asl bfp vI inhfieq ÈrIÌ qy sfAU bMdf sI. sfvI dy duKoN hI<br />
iewk idn Auh Ëihr Kf ky mr igaf sI. hux gwl smJ qoN bfhr ho geI sI. Pyr vI sfiraF ny ivwc pY<br />
ky iewk idn sfzf afKrI smJOqf krvf idwqf ik sfvI qUM hux iksy qrHF vI do mhIny hor kwZ lY qF ik<br />
quhfzf afpsI klyÈ ivwc Auh afAux vfly jIa dI nMnHI jfn dI jfn qF nF lvy. hux qUM iksy vI hfl<br />
ivwc vI ies bwcy nUM jnm dyxf hY. qy Pyr blbIr iskMd hmyÈf leI ieh bwcf lY ky knyzf Cwzky ieMzIaf<br />
cly jfeygf. iesdy bfad vI jd Ausdf dfa lwgdf ijwQy vI ijs kol mYN Tihiraf huMdf AuQy ËbrdsqI<br />
af ky AunHF dI qy myrI cMgI lfh pfh krdI. afpxy vDy iZwz qy hwQ mfr mfr ky myrf Èryafm isafpf<br />
krdI. pqf nhIN myrI Ëpq df ikhVf aMq Auh dyKxf cfhuMdI sI. hux hOlI-hOlI sfry ies qoN aqy<br />
afpxI iewËq qoN zrdy mYQoN kMnIN kqrfAux lwg pey. iesy nwT Bwj ivwc 19 meI 1977 nUM Aus iewk<br />
sohxy ijhy puwqr nUM jnm idwqf. myry Gr dy sfry jxy af ky, afpxy iÊly iÈkvy Bulf ky sfvI dy bwcy nUM<br />
hspqfl ivwc dyKx leI gey. sBny nv jnmy bwcy nUM Ègn vI idwqf qy nfl-nfl sfvI dy bol-kubol vI<br />
suxy qy AusdI bkvfs vI brdfÈq krnI peI. mYN vI CuwtIaF lY ky hspqfl dI lObI ivwc kwlf jIa<br />
bYTf irhf. mYnUM Ausdy iksy BYx-Brf ny vDfeI qF kI dyxI sI iksy iswDy mUMh nfl bulfieaf qwk vI nhIN<br />
sI. afKIr myry sfhmxy hI myry bwcy nUM afpxy Brf dI gwzI ivwc lY ky clI geI. mYN AuvyN hI bygfinaF<br />
vFg AuQy KVf dyKdf irhf ijvyN ies bwcy qy myrf koeI hwk hI nf hovy. mYN klyjy qy pwQr rwK ky AuvyN hI<br />
swKxf bldyv vIr dy Gr qur igaf qy Ausdy gl lwg ky mYN bwicaF vFg roieaf. vIry ny bVf idlfsf<br />
35
idwqf qy Pyr Ausdy Gr muVky ËlIl hox leI mYN kdy nhIN jfxf qy hOlI-hOlI afpxy afp nUM sMBfilaf qy<br />
muVky afpxy kMm qy boltn jfx lwg ipaf. boltn BfjI dy Gr qoN Gwto Gwt 40-50 iklomItr hoxf ey<br />
ijQoN roË mYN ap-zfAUn krdf sI.<br />
iek idn acfnk sfvI nUM pqf nhIN Pyr qoN kI cMzI cVHI. iekwlI hI bwcy nUM lY ky myry kMm qy<br />
phuMc geI. pihlF qF stfÌ mYNbr qy myry ko-vrkr dy sfhmxy pUrf hMgfmF KVf kIqf. mYnUM pUrf Cwj<br />
ivwc pf ky Cwitaf qy Pyr bVI byrihmI nfl isrÌ iqMn hÌqy dy bwcy nUM AuQy hI iswt ky af geI qy sB dy<br />
sfhmxy ikhf,“ ies bYstrz nMU afpxy kol rwK, mYnMU ieh qyrf gMd nIN cfhIdf” qy mfsUm inwkf ijhf<br />
bfl rVy ËmIn qy ipaf cIkF mfrdf qy kurlfAuNdf irhf pr Auh Ëflm zYx vrgI mF AuvyN afpxI gwzI<br />
stfrt krky lY afeI. mYN bwcy nUM bQyrf cuwp krfAux dI koiÈÈ kIqI pr ikQoN. myry suprvfeIËr ny<br />
ikhf vI sI, im: isMG qMU puils ivwc isLkfieq ikAuN nhIN krdf, ieh knyzf hY iewQoN dI puils AusnMU bwcy<br />
nfl durivhfr krn dy ieljLfm ivwc ibnF puwCy sIKLF ipwCy zwk skdI hY. myrf Pyr vI iewk ihMdusqfnI<br />
Èfier df idl sI qy nfly Auh myry bwcy dI mF sI. dUjf ieMzIaf df jlUs vwK inkldf. mYN aijhf nf kr<br />
sikaf. Pyr mYN bldyv vIr jI nUM Pon kIqf qy sfry hflfq dwsy qF BfjI afpxy iewk dosq qy AusdI bIvI<br />
nUM nfl lY ky myry kMm qy phuMcy. Pyr vI pihlF BfjI bwcf lY ky sfvI dy hI Gr gey. bwcf AuwcI-AuwcI roeI<br />
jfvy qy BfjI sfvI dIaF imMnqF krI jfx “plIË sfvI, jfxdy guwsy nUM. qUM bwcf vfips lY jf. ibnF mF dy<br />
aYnF Cotf bwcf ikvyN bwc skygf.” pr sfvI ts qoN ms nf hoeI. nf hI Aus aMdroN bUhf KoilHaf. aMdroN<br />
myry nfl-nfl BfjI nUM vI gMdIaF gflF kwZdI rhI. afKIr BfjI ny ikhf, “awDI rfq ho geI ey. Gwto<br />
Gwt bwcy nUM duwD iplfAux leI koeI boql qF dy idE.” pr ikQoN Ausdf cMzfl guwsf mmqf nUM nyVy nf<br />
lwgx dyvy. iesy rfm rOly ivwc myrI nOkrI vI jFdI rhI. iksy qrHF do hÌqy lokF dy GrF ivwc aiqhIxqf<br />
Bfv nfl kwZy. Pyr aYmrjYNsI dy hflfq ivwc mfqf ipqf nUM knyzf bulfAuxf ipaf. bVI hI Bwj dOV krky<br />
iewk do bYzrUm dI apfrtmYNt qy leI zOlI BYx jI aqy bldyv vIr jI ny zwt ky pUrI pUrI mdd kIqI.<br />
iesy leI sfvI ieMnHF dohF dI jfxoN jfnI duÈmn bx geI hovy. aYvyN Pon lf ky dovF nMU awDI rfqIN gflF qy<br />
abf-qbI bkI jfxf. aKIr awk ky mYN vI pulIs df shfrf ilaf qF jf ky Auh QoVI ÈFq hoeI. mYN qy myry<br />
ibrD mF ipE nfl iewk 3-4 hÌiqaF df mfsUm bwcf. asIN rVy apfrtmYNt dy PrÈ qy sONdy rhy. sfzy<br />
kol nF koeI bYz nF hI BFzy. ies ibrD qy isrVI sbr sMqoK dI mUrq myrI aMmVI ny afpxy inwky ijhy<br />
poqy nUM sfrf sfrf idn qy rfq afpxI CfqI nfl cMbyVI rwKxf. asF sfiraF ny kdy iswdk nhIN sI<br />
hfiraf. hOlI-hOlI sB kuwJ sYt ho igaf. mYN do do nOkrIaF kIqIaF. Pyr qoN iewk tuwtI BwjI 400-500<br />
zflr dI purfxI kfr vI lY leI. jdoN bwcf Cy mhIny dy krIb ho igaf qy sfzy sfiraF ivwc pUrI qrHF<br />
nfl rc imc igaf qF acfnk iewk idn sfvI myrI ÊYr hfËrI ivwc sfzy Gry pulIs lY ky af geI. Aus<br />
idn kudrqI bldyv BfjI Gry bIjI, ipqf jI nUM imlx afey hoey sn. AunHF ny sfrI gwl puils nUM KolHky<br />
suxfeI ik “asIN koeI corI jF ËbrdsqI iesdf bwcf lY ky nhIN afey. bwcf qF ipCly Cy mhIinaF qoN<br />
lgfqfr afpxy ipE aqy dfdI dfdf nfl rih irhf hY. qusIN byÈk iblizMg suprzYNt aqy aFZ-guaFZ<br />
vfilaF qoN puwC lvo. asIN bwcf corI nhIN kIqf sgoN awj qoN Cy mhIny pihlF mYzm sfvI bwcy dI mF<br />
boltn ivwc ibl dI PYktrI dy bfhr afpxy hwQIN aYnI krUaltI nfl bwcy nUM iswt ky afeI sI. sfzy kol<br />
awj vI Gwto-Gwt 15 csLmdId gvfh hn. dUjy sB nfloN bVy ivktm myrf dosq qy AusdI pqnI jo Aus<br />
rfq 40-45 iklomItr zrfeIv krky isrÌ iqMn hÌqy dy ibn mF dy roNdy kurlfAuNdy, BuwKy-ipafsy bwcy<br />
nUM lY ky afey sn.” Pyr puils aÌsr ny ikhf (kuJ roab nfl) “mYzm, iejL ids refit, XYs afr<br />
no?” Pyr sfvI TMzI pY geI qy nIvIN pf leI. Pyr pulIs aÌsr ny ikhf,’ sOrI mYzm, hux qF ieh bwcf<br />
quhfnMU isrPL kort rfhIN hI iml skdf hY”. AuhI gwl hoeI ijsdf sfnUM zr sI. kort ny vI myrI iewk nf<br />
suxI. kihMdy ik bwcy qy isrÌ pihlf hwk mF df huMdf hY. isrÌ mF hI bwcy nUM shI qrHF nfl pfl skdI<br />
hY. ipE nhIN. mYN jwj sfihb nUM ikhf, “jdoN bwcf isrÌ iqMn hÌqy df sI, qd mF df bwcy leI koeI hwk,<br />
koeI PrË nhIN sI bxdf. ieh bwcf qF iesnUM ÈurU qoN hI nhIN sI cfhIdf. mYN ieh sfbq kr skdf hF.<br />
iesny swq vfr ies bwcy dIaF abfrÈn dIaF zyts leIaF sn. hmyÈf mYN hI iesnUM rokdf irhf. awj<br />
iewk iËmyvfr, jËbfqI qy ipafr krn vfly ipE qoN bwcf Koh ky iewk pwQr idl zYx, mmqf qoN swKxI mF<br />
nUM bwcf dy rhy ho. ieh qF knyzf df iensfÌ nhIN. sgoN mnuwKqf qy ÈrfÌq nfl iewk Dwkf hY.” Aultf<br />
36
kort ny myry qy 120 zflr pr mMQ cfeIlz swport df Krcf vI bMnH idwqf qy mYN isrÌ hÌqy ivwc iewk<br />
idn iewk GMty leI, Auh vI AusdI ingrfnI ivwc iksy sFJI jgHf qy hI iml skdf sI. jfxoN hr pfisEN<br />
hfr tuwt igaf hovF.<br />
bIjI ny qF ieh gwl idl nUM lf leI. “myry bwcy, mYN hI qyrIaF ieh sfrIaF musIbqF leI doÈI<br />
hF. nF hI mYN afpxI iËwd krky qYnUM ies nrk ivwc ByjdI, nF hI ieh qyrf hÈr hoxf sI. mYN hI qyrI<br />
iËMdgI ivcoN sfrIaF KuÈIaF KohIaF ny. myry bwcy, ho sky qF mYnUM mfÌ kr dyvIN.” mF ny hmyÈf leI mMjI<br />
PV leI. awj Pyr mF nUM dUjf idl df dOrf vI myry kfrn hoieaf. mFjI aijhI bImfrI ivwc vI knyzf nf<br />
ruky. bws iehI kihx “myry bwicE, mYnUM ikwdF vI iesy GVI vfips ieMzIaf dy jhfË cfVH idE. BfvyN mYN<br />
rfh ivwc hI jFidaF jFidaF hI mr jfvF. Gwto Gwt aijhI inrdeI DrqI qy qF myrf afKrI ikRaf krm<br />
nhIN hovygf.” bIjI ipqf jI nUM hÌqy dy ivwc ivc iksy qrHF Bwj dOV krky Byjxf ipaf. sfiraF dIaF<br />
idl dIaF idl ivwc hI rih geIaF. sfzy ivcoN koeI vI AuÌ qwk nF kr sikaf.<br />
myry nfl hoey ies durivvhfr ny mYnUM qy myrI aMmVI nUM Dur aMdr qIk qoV idwqf. pqf nhIN<br />
ikAuN mfqf jI ieh sB kuwJ leI afpxy afp nUM myrf doÈI smJx lwg pey aqy AunHF ieh gwl idl nUM lf<br />
leI qy pwkI mMjI PV leI. dUjy pfsy bMbeI myry hflfq mUloN hI inGr gey sn. ijnHF iÌlmF ivwc Drm<br />
BfjI, blrfj sfhnI jI aqy hor myhrbfnF sdkf mYnUM kMm imilaf sI, sB nUM myry kfrn nmoÈI JwlxI<br />
peI. keI inrmfqfvF df BfrI nuksfn vI hoieaf, ijnHF nUM Pyr qoN iÌlm rI-ÈUt krnI peI. myrI<br />
mjbUrI Auwqy iewk ÊYr iËMmyvfr aqy nYÈ dI mohr aYvyN lwg geI. myrI hom pRozkÈn vI iksy KUh Kfqy<br />
ivwc pY geI. smJo ipCly dsF sflF dI krVI imhnq aYvyN Kur geI. hux mYN muV bMbeI jfx jogf vI nf<br />
irhf. jfxoN hr pfisEN nmoÈI hI nmoÈI. mYnUM mUMh icVf rhI hovy.<br />
Pyr mrdf kI nf krdf. iksy qrHF ieQy (knyzf) dI hI nrk BrI iËMdgI ivwc kohlU dy bYl<br />
vFgrF inrfsqf dy Kopy cfVky afpxy mfVy hflfq nfl jUJdf irhf. qkrIbn cfr sfl dr-b-dr dIaF<br />
TokrF Kf Kf ky Pyr ikqy jf ky knyzf df mYN pwkf vsnIk bixaf. awj qfeIN jo mYN afpxy gfVHy ÉUn psIny<br />
nfl cfr pYsy kmfey sI AusnUM inGlx leI myrf aMdrlf iÌlmI BUq iPr qoN pwbF Bfr hoieaf rihMdf. mYN<br />
vI hux iksy tuwty pwqy vFg dr dr Btkdf rihMdf. kdI iksy Èihr, kdI iksy sUby, ikqy vI pl Br cYn<br />
nf imldf. AuhI bykrfrI, nmoÈI, pCqfvf, afpxy nrm suBfa qy rosf. ies sfrIaF kmbÉq alfhmqF<br />
myrf KihVf nf CwzdIaF. iewk idn awk ky mYN ibnHF iksy nUM dwsy corF vFgUM, qnhf, trFto qoN kYlgrI<br />
(albrtf) leI sÌr ÈurU kr idwqf. iqMn cfr hËfr mIl df sÌr, axjfxIaF rfhF, axjfxI mMiËl.<br />
rfh ivwc aYny KubsUrq nËfry dyKx nUM imly. ikqy 400 qoN 500 mIl donoN pfsIN Gxy hry jMgl, Èfn nfl<br />
qny qkly vFg iswDy KVy 100 Puwt qoN Auwcy Auwcy drÉq. ikwDry 200 qoN vwD mIl iewk pfsy JIl dUjy pfsy<br />
phfVIaF, ivnIpYg Èihr, qfeIN awgy iewk sUbf sYskftUn df. iewk dm pwDrf qy mYdfnI ielfkf. 200 qoN<br />
300 mIl df hfeIvy iewk dm iswDf. kI mjfl rqf vI kfr df stIairMg ihlfxf pvy. afly duafly keI<br />
keI mIl lMmy cOVy sony rMgI kxk dy Kyq sn. mYnUM ijQy vI koeI rmxIk ijhf nËfrf idsdf mYN GMitaF<br />
bwDI AuQy bYTf rihMdf qy bilhfrI jFdf Aus isrjxhfr dy. ieAuN lwgdf sI ijvyN dfqy ny ieQy afp af ky<br />
DrqI qy svrg vsfieaf hovy. iesy qrHF mYnUM sÌr ivwc swq idn lwg gey. knyzf dI DrqI ikMnI lMbI<br />
cOVI qy ivÈfl hY ik iewk kony qoN dUjy kony XfnI eIst qoN vYst qIk ikqy ikqy afpsI ÈihrF ivwc iqMn<br />
iqMn GMty tfeIm df Ìrk hY. afKIr iewk idn mYN klgrI (albrtf) phuMc hI igaf. Pyr CyqI hI mYnUM<br />
AuQy sI[ pI[ ryl kYlgrI ivwc mÈIinÈt vwjoN nOkrI iml geI qy iblkul nyVlI iblizMg ivwc iewk Cotf<br />
ijhf PlYt ikrfey qy ilaf. ies sLfp dIaF qkrIbn iqMny hI iÈPtF cldIaF sn. qkrIbn<br />
1000/1200 dy krIb vrkr kMm krdy sn. pMjfbIaF dy nfl-nfl hor vI keI kOmF dy bMdy kMm krdy<br />
sn. gory, kfly, cIny, gRIk, spYinÈ pqf nhIN ikhVy-ikhVy. sfrI dunIaF dy prvfsI kfmy AunHF dIaF<br />
afpxIaF bolIaF, siBafcfr, afpxIaF afpxIaF tolIaF bxIaF sn. bVf hI rOck, bVf kuwJ jfxn nUM<br />
imldf sI. hOlI-hOlI afpsI sFJF vDIaF. keI pMjfbI imwqrF nUM myry muwZly iÌlmI jIvn dI vI<br />
jfxkfrI ho geI.<br />
albrtf dI mYnUM BUgoilk jfxkfrI vI imlI. ies sUby ivwc sB nfloN vwD kwcy qyl dy BMzfr ny.<br />
kYlgrI Èihr nUM kfE buafie istI vI kihMdy ny. ieQy bhuq vwzy vDIaf GoiVaF dy rYNcs ny qy ieQy hI<br />
37
huq vwzI qfdfd ivwc kfE Pfrmr vI ny. bdiksmqI nfl ieQy hI dunIaF dy sB nfloN vwzy buwcVKfny<br />
vI ny jo roË hËfrF gfvF nUM Ëbf krky sfry knyzf qy amrIkf nUM bIÌ dI splfeI krdy ny aqy keI<br />
afpxy pMjfbI vI ienHF buwcVKfinaF ivwc zflrF mfry kMm krdy ny. asl Dwkf qF mYnUM Aus idn lwgf<br />
ijs idn iewk pMjfbI ÈuwD brfhmx nUM ies buwcVKfny ivwc ipCly pMj sflF qoN kMm krdy nUM imilaf. kI<br />
zflrF leI asIN afpxf Drm-eImfn qy sMskfr sB iCwky tMg skdy hF? qy eyny inwGr vI skdy hF?<br />
Auh vI cMd zflrF leI?<br />
bfkI kYlgrI ivwc srdI aMqF dI pYNdI hY. kdy kdy qF Br srdIaF ivwc qfpmfn mnPLI 40<br />
izgrI sYlsIas qoN vI Gwt ho jFdf hY. kfrF dIaF bYtrIaF qwk df pfxI vI jMm jFdf hY. bMidaF dy hwQ<br />
pYr plF ivwc jMm ky nIly ho jFdy ny. jy ikqy bfhr brÌ ivwc iGr jfE qF rwb hI rfKf. iewk hor ieQy<br />
kudrq df kirÈmf dyKx nUM imilaf. pqf nhIN ikwDroN isdIaF (mfrUQlF dIaF) ÈnUk vyvjL (grm<br />
hvfvF) bxky af jFdIaF qF Auh sfrf Tiraf hoieaf ielfkf plF iCnF ivwc + 10 izgrI sYlsIas ho<br />
ky inwGf inwGf ho jFdf. kudrq dy vfry vfry jfeIey.<br />
ijvyN kihMdy ny ivcfrI rMzI qF afpxf rMzypf kwt lvy pr BYVy muÈtMzy nhIN kwtx idMdy. bMdy dy<br />
cfl-Zfl qy vwKry aMdfË qy bol bfxI ikQoN guwJI rihMdI hY. hOlI-hOlI afpxf pMjfbI BfeIcfrf pUrI<br />
qrHF jfxU ho cuwikaf sI ik afpxf blbIr “ibwlf” kdI iÌlmI hIro sI. bMbeI ivwc afpxf iÌlmI<br />
kYrIar aDUrf hI Cwzky ieQy afieaf hY. vYsy iÌlmI kIVf QoVf bhuq qF hr iewk ivwc huMdf hY. iksy<br />
ivwc QoVf iksy ivwc bhuqf huMdf hY. mYN kuwJ iËafdf vfly iÌlmI rsIaF ny mYnUM cuwk cukf ky ikhf ik “Cwz<br />
Xfr, kI ieQy sfrf idn lohy nfl mwQf mfrI jFdf eyN. rwb ny qYnUM aYny gux qy eynI vDIaf prsnYiltI<br />
idwqI hY. Xfr qUM iewk vfr Pyr dubfrF qoN bMbeI jf ky afpxI iÌlm bxf. asIN sfry rlky qyry nfl pYsy<br />
lfvFgy. dyKIN qyrI iÌlm kdy vI rukx nhIN idMdy, BFvyN sfzy Gr hI ikAuN nf ivk jfx.” kihMdy ny jdoN<br />
mfVy idn afAuxy hox qF bMdy dI buwD vI BirsLtI jFdI ey. aKIr cfplUsF dI cuwk aqy Èih qy afpxf<br />
Jwgf cOVf krn leI mYN iPr qoN vfips ieMzIaf phuMc igaf. pihlF pihl qF mF bhuq KuÈ hoeI ik clo<br />
ik myrf puwqr vfips afpxy Gr af igaf ey qy aMmVI ny bVy hI qRyh nfl ikhf “cwl puwqrf, ijMnF vI<br />
afpF kol hY, rl imlky ruwKI-suwkI ieQy hI Kf lvFgy. hux mYN qYnUM vfips Aus nrk ivwc nhIN jfx<br />
dyxf.” jd QoVy idnF bfad mYN muV bMbeI jfx dI iqafrI krI qF ivcfrI aMmVI df idl tuwt igaf pr<br />
Auh ivcfrI mmqf dI mfrI aMdroN aMdrIN hI afpxf Êm pI geI. mYN ZITF vFgUM muV bMbeI jf ky afpxI<br />
iewk pMjfbI dI iÌlm ÈurU kr idwqI. mYN iewk imafrI iÌlm iblkul alwg hwt ky, aOrq pRDfn, iewk<br />
nfËuk ijhy ivÈy nUM lY ky iÌlm arMBI. pMjfbI iÌlm dy ieiqhfs ivwc pihlI vfr iqMnoN mMgyÈkr BYxF<br />
lqf jI, afÈf jI qy AUÈf jI qy Aucycy qOr qy pihlI vfr rÌI sfihb dy Coty Brf nUM gvfieaf. mihMdr<br />
kpUr jI qy idlrfj aqy sivqf sfQI ny vI afpxIaF afvfËF idwqIaF. DrimMdr BfjI, rmf ivj, Brq<br />
kpUr, mDU mfilnI qy mYN afp vI kMm kIqf qy keI tYknIkl syvfvF ijvyN inrdyÈn, ptkQf, gfxy mYN<br />
afp inBfeIaF. iÌlm qF mYN ÈurU kr idwqI sI pr iekwlf hI mYN Pws igaf sI. koeI vI ipwCy nhIN sI<br />
afieaf. nF hI iksy koeI pYsf mYnUM Byijaf. iÌlm qF ikvyN vI ro ipwt ky mYN pUrI kIqI pr myrf afpxf<br />
Gr bfr sB kuwJ hI ivwk igaf.<br />
acfnk bIjI Pyr iËafdf bImfr ho gey qy Pyr mYnUM ivcoN hI iÌlm dI aYzIitMg Cwz ky pMjfb<br />
afAuxf ipaf. do ku hÌqy AunHF dI iqmfrdfrI kIqI, AunHF dI kuwJ qbIaq sMBlI qy Pyr mYN mFjI nUM<br />
bynqI kIqI ik hux myrI qObf bs myrf QoVf ijhf rih igaf ey, Auh inptf ky Pyr mF mYN hmyÈf leI qyry<br />
kol hI rhFgf. ikqy vI qYnUM Cwzky nhIN jfvFgf. pr mFjI dIaF awKF syjl ho geIaF qy AunHF bVy hI<br />
hyrvy nfl ikhf, “jf myry puwqrf, qUM afpxI mOj kr, hux qYnUM koeI tokx vflf nhIN rihxf.” bs ieh<br />
qrsybf mmqf df kosf ijhf Aulfmf vI myry isr qy sdf leI rih igaf. Pyr QoVy idnF bfad hI mfqf<br />
jI mYnUM swcI muwcI sdf leI hr pfisEN aDUrf Cwz ky cly gey. mYN Dur aMdroN burI qrHF nfl tuwt igaf<br />
sI. mYnUM myrf ÈOk, myrf sOdfeI jnUMn aYnf mihMgf peygf. ies vxj ivwc myrI rUh qwk krjfeI ho geI.<br />
hux mYN afpxy afp qoN vI afp nUM Èrmsfr mihsUs krn lwg ipaf sI. awTy pihr myrIaF nmoÈIaF myry<br />
ËmIr nUM tuMbdIaF rhIaF. ikvyN mF dI mmqf dI inwgr iKwc, hËfrF mIl dUr bYiTaF nUM vI ikvyN klyjy DU<br />
pfAuNdI hY. mYN afpxI aMbrI iÌlm dI PfeInl aYzIitMg krvf irhf sI. Aus idn qkrIbn 15-20<br />
38
stfÌ dy bMidaF nUM mYN rfq df Kfxf Kuafieaf sI pr afp mYQoN iewk burkI vI nf KfDI geI. jfxoN Dur<br />
aMdroN bfr bfr iewk ajIb ijhI hUk AuTdI qy iewk ajIb hory qrHF dI bycYnI sI. AudoN mYN ikvyN vI<br />
krky awDI rfq nUM cMbUr qoN borIvlI jfxoN bMbeI dy iewk kony qoN dUjy kony qy phuMicaf sI. awgoN myrf BUaf<br />
df puwq qy BrjfeI hfly vI jfgdy sn. myrf bfhroN hI mwQf Txikaf ik awj ËrUr koeI Bfxf vfpr igaf<br />
lwgdf ey. aMdr vVidaF hI iewk apxwq iBwjI zFt vI peI, ikhf “Bilaf mfxsf, qYnUM sO vfrI ikhf<br />
sI ik afpxf koeI aqf pqf ËrUr dws idaf kr. qUM ikQy hYN qy rfjI KuÈI hYN. awj Èfm qoN asIN qyrIaF<br />
pYVF nwp rhy hF. cMgf hoieaf qUM afp hI af igaf eyN.” awgoN BfbI jI ny bVI hI mmqf iBwjI afvfË ivwc<br />
ikhf ik “ibwly Bfpy hflI qfeIN qUM kuwJ rotI tuwk vI KfDf hY ik nhIN.” “nhIN BfbI jI, pqf nhIN kI gwl<br />
ey, awj Èfm df hI rqf vI myrf jIa nhIN Tihrdf. iewk ajIb ieco-qfeI ijhI lwgIhoeI ey.” awgoN<br />
BfbI jI ny ikhf ik “ieh qF swcIN mF dI aFdrF dI qVÌ hY.” iewk dm donoN jIa roNdy roNdy myry gly lwg<br />
gey qy ikhf, “ibwly Bfpy, mfmI jI (myrI mF) awj sfnUM sdf leI Cwzky cly gey ny.” mYN qF jfxo suxky<br />
iewk dm suMn ijhf ho igaf hovF.<br />
Pyr ikvyN vI krky rfqo rfq nwT Bwj krky bMbeI qoN idwlI dI pihlI PlfeIt PVI. Auh vI<br />
mfVI iksmq nfl awgoN DuMD krky idwlI dy rfh ivcoN hI muVky bMbeI af geI. mYN Ëfr Ëfr roeI jfvF.<br />
AudoN mYnUM iewk iek pl vI sdIaF vrgf boJl lwg irhf sI. hfey ikvyN phuMcFgf. sfry luiDafxy myry<br />
ieMqËfr ivwc myrI aMmVI dI imRqk dyhI lY ky bYTy hoxgy. Ausdy aMiqm sMskfr leI. iksy qrHF dubfrf<br />
cwl ky hvfeI jhfË 11 vjy dy krIb svyry idwlI phuMicaf. awgoN mYN idwlI eyar port qoN hI luiDafxy<br />
leI iewk sflm tYksI lY leI. Aus cMdry nuM mYN bQyrf ro ro ky qrly pfey ik myry Coty vIr, rwb dy vfsqy<br />
ikvyN vI krky mYnUM CyqI qoN CyqI luiDafxy phuMcf dy. vyK isaflF dy idn ny AuqoN qrkflF vI CyqI hI pY<br />
jFdIaF ny. pr Auh inrmohI mYnUM awgoN khy “bfbU jI, mMinaf qusIN sflm tYksI kIqI ey pr qusIN nfl<br />
mYnUM qF nhIN KrId ilaf. nfly ikhVf myrI mF mrI ey ijhVf mYN aYnI kfhl krF.” afid. aKIr jdoN<br />
krnfl jI[ tI[ roz qy iewk hirafxvI tRYiÌk ieMspYktr ny sfzI gwzI rokI qF mYN Aus awgy<br />
igVigVfieaf ik “cODrI sfihb, luiDafxy my myrI mF dI lfÈ pVI sYN, afKrI sMskfr ky lIey. cODrI<br />
sfihb, mMny iesI lIey sflm tYksI kI QI. Xy zrfeIvr mMny Gxf qMg kry sYN.” awgoN cODrI sfihb ny<br />
pUrI qYÈ ivwc af ky Aus srdfr zrfeIvr nUM zFitaf qy do cfr motIaF motIaF gflF vI kwZIaF qy<br />
DmkI idwqI “agr ieb qUM khIN rfsqy my rukf jF dyr kI qo qyrI ÉYr nhIN. iPr qyrI gfVI jI[ tI[ roz<br />
py cl geI qo mYN afpxy bfp kf nhIN. Xy ly bfbU jI, myrf nfm aOr myrf tYlIÌon. bs iewk byr mMny Ìon<br />
kr dyxf.” Aus jft ieMspYktr dI myrI moeI mF leI idwqI ÈrDFjlI awgy awj vI myrf isr adb nfl<br />
Juk jFdf hY.<br />
hux mlkVy ijhy dUjI pCqfvy dI soc myry qy hfvI ho geI ik myry iÌlmI jnUMn ny mYnUM ikqy df<br />
nf Cwizaf. ikvyN vI krky aMbrI iÌlm df mfiraf swp mYN gloN lfihaf. aKIr ivwc mYN bVI hI duicwqI<br />
nfl iÌlm nUM nypry cfiVaf. iewk qF iÌlm df sbjYkt nfËuk sI, AuqoN 1984 dy ihMsk dMigaF kfrn<br />
pMjfb dy hflfq nfËuk ho cuwky sn. jfno mfl dy iÌkr ivwc lok sihmy sihmy iPrdy sn. qÌrI dI iksy<br />
nUM suwJdI ey. so mYN afpxI iÌlm irlIË nf kr sikaf. sB kuwJ ivwc ivcfly hI Cwz ky mYN vfips torFto<br />
(knyzf) ivwc afpxy vwzy vIr bldyv jI kol prq afieaf.<br />
awj Pyr ËmIn qy afsmfn ivwc ltikaf hvfeI jhfË ivwc bYiTaf sI. ijvyN-ijvyN jhfË arÈ<br />
vwl nUM Aucf AuwT irhf sI, jfxo myrIaF socF ËmIn dI cuMbk ÈkqI qoN bfhr nhIN sn af rhIaF. QwlHy<br />
hor QwlHy nUM inGr rhIaF sn. pqf nhIN awj Pyr mYnUM afpxI hI ÊËl df muKVf ikAuN vfr-vfr Ëubfn<br />
qy af jFdf,<br />
bn bn ky hr bfq ibgVI,<br />
kuC qo hmI my kmI hogI. …<br />
awj Pyr hflfq df BMinaf, vkq df mfiraf qy iksmq df mfiraf, sB kuwJ iPr qoN aDUrf<br />
aDUrf Cwz ky, iksy aDUry ijhy sÌr leI qur ipaf hovF. sdf vFg awj Pyr bldyv vIry dI pnfh ivwc<br />
knyzf phuMicaf. bldyv vIry ny afpxI diraf idlI iÌqrq muqfibk pihlF mYnUM hONslf idwqf. Pyr mYnUM<br />
muwZ qoN afpdy pYrF qy KVy hox leI Ausny hr qrHF df sihXog idwqf. jfxoN hux hwQF nfl idwqIaF gMZF nUM<br />
39
dMdf nfl KolHxf pY irhf hovy. pihlF AunHF dI nwT Bwj nfl mYnUM lfeIPL ieMsLorYNs eyjMt df lfiesYNs<br />
imilaf, Pyr kuwJ arsy bfad mYN torFto tYksI df vI lfeIsYNs hfisl kr ilaf. kdy-kdy vIkaYNz qy<br />
mYN sikEirtI gfrz df vI kMm kr lYNdf. ijvyN kihMdy ny isafxy ik bjfjI dy Gfty kdI Coly vycky pUry<br />
nhIN huMdy, bQyry qrly mfry pr KoqI AuvyN dI AuvyN muV boVH QwlHy hI rhI.<br />
aKIr sfry BYx-BrfvF ny rlky iewk hor hwBlf mfiraf. mYnUM iPr qoN sYt krn leI iewk bhuq<br />
vwzf ibjns knyzIan jnrl stor + gYs styÈn + kfr vfÈ aqy nfl hI cfr vwzy bYzrUm vflf iewk<br />
Gr vI lY idwqf. qkrIbn awT lwK zflr dI mlkIaq df stor, 6-7 vrkr do iÈPtF ivwc kMm krdy<br />
sn. bVI hI iËMmyvfrI vflf kMm sI. drasl ieh iewk vwzy pirvfr vfilaF leI vDIaf ibjns sI.<br />
iewk qF mYN kwlf kfrf ies nUM clfAux vflf, dUjf iesdf koeI qËrbf vI nhIN sI. stor dIaF 90%<br />
cIËF dy qF mYnUM nF vI nhIN sn afAuNdy. iewk sfiraF nfloN mfVI gwl myrI Èfierfnf qy ilhfjI ijhI<br />
qbIaq. ijs iksy nUM vI afpxf Kfs bMdf smJky kMm qy rwiKaf Ausny hI aMdroN aMdrIN mYnUM motI kuMzI<br />
lfeI. swqy idn roË 18-20 GMty kMm krnf. nfl-nfl kwly bËurg ipqf jI leI rotI tuwk df vI afp nUM<br />
hI ieMqËfm krnf pYNdf. keI vfr ruJyivaF kfrn ipqf jI nUM BuwiKaF hI sOxf pYNdf.<br />
jd nUM QoVf bhuq kMm dI jugq afAux lwgI qF mfVI iksmq nfl pUrf knyzf rIsYÈn dI lpyt<br />
ivwc af igaf. Pyr sB nFloN vwzI ikafmq dI nHyrI, sfzy sB qy AudoN cwlI jdoN myrf vwzf vIrf, myrf<br />
Xfr, myrf msIhf, myrf sB kuwJ hI, myrf bldyv vIrf acfnk bImfr pY igaf. bws do mhIinaF dI<br />
bImfrI ivwc hI lMmf-Auwcf kVI vrgf Èyr juafn isrÌ 54 sfl dI Aumr ivwc hI sdf leI suafh dI<br />
ZyrI ho igaf. jfxoN myrI swjI bFh hI nhIN sgoN myrf qF awD ivcoN ijvyN lwk hI tuwt igaf hovy. jfxoN mYN<br />
AusqoN bÊYr afpxy afp nUM sdf hI aDUrf qy apfihj ijhf smJdf sI. hux ieh stor ijvyN koeI miraf<br />
swp myry gl pY igaf hovy. iewDroN ipqf jI vI jvfn puwq dI mOq nfl BfvyN iblkul tuwt gey sn pr<br />
Ëfihr nhIN sn krdy. bVI hI jLpq qoN hmyÈf kMm lYNdy. sgoN hmyÈf mYnUM hONslf idMdy ik “myry bwcy, hux<br />
rwb df Bfxf mMn ky sbr kr lY. jy Auh idn nhIN rhy qF ieh vI vfihgurU dI imhr sdkf iksy nf iksy<br />
qrHF guËr hI jfxgy. myry bwcVy, hux pUrI qrHF gurU dy lV lwg jf. AusnUM afpxf mMn qy afqmf pUrI<br />
qrHF smrpx kr dy. Pyr sB kuwJ Aus dy afsry Cwz dy. bs Ausdy Èukrfny ivwc jIAuxf iswK lY. dyKIN<br />
qyrIaF sfrIaF muÈiklF afpxy afp afsfn ho jfxgIaF. dyK, mYN ipCly 50 sflF qoN bs ieh hI Aus<br />
dfqy awgy ardfs jodVI krdf afieaf hF ik dfqf jd qfeIN mYN jIAuNdf hF bs mYQoN afpxf nfm qy<br />
ismrn nf KohIN. aYnI syvf mYQoN ËrUr leI jfeIN.” pihlF pihl afp QoVf Auwdm krky dfqy dy ismrn<br />
leI vylf kwZxf pYNdf hY. Pyr kuJ kuJ afdq ijhI bx jFdI hY qy aMq nUM iewk idn afpy AusdI hr vyly<br />
dI Xfd iewk aml ijhf bx jFdI hY.<br />
so iewk idn afpxy pUijaf ipqf jI nUM hI afpxf gurU Dfr ky mYN afpxy Gr ivwc hI rwKy gurU<br />
gRMQ sfihb dI qfibaf ivwc bYT igaf qy Pyr afpdy kys, dfVHI vI mYN rwK ley qy pwg vI bMnxI ÈurU kr<br />
idwqI. jfxoN ieh myrI pihlI CotI ijhI ÈrDFjlI afpxI ivCVI mfqf dI rUh leI sI. jdoN mYN afpxy<br />
pfT krn ivwc lIn huMdf qF ipqf jI nUM bVI hI qskIn imldI. pr kdy kdy hux vI mfqf df Buwl BulyKy<br />
acncyq idwqf hoieaf Èrfp Xfd af jFdf ey - jf myiraf kmilaf puwqrf, mUMh isr muMnvf ky, cMgI BlI<br />
nOkrI nUM lwq mfrI ey qy afpxy gurU qoN bymuwK hoieaf eyN, jf rulyNgf. Èrfp qF Èrfp huMdf hY, kdoN tldf<br />
ey. bs QoVy hI idnF bfad mYnUM kort dy sMmn af gey. sfvI ny myry qy iewk hor nvF mukwdmf Tok idwqf<br />
ik hux iesdy stor dy munfÌy ivcoN awD myry byty nUM idwqf jfvy. ikAuNik ies ny ajy qfeIN cfeIlz swport<br />
dI myry muMzy nUM kdy iewk pYnI vI nhIN idwqI. ipCly 14-15 sflF dy Krcy aqy mUl ivafj pf ky keI<br />
hËfrF zflrF df Krcf myry isr pf idwqf. Aus sfzI sfrI jfiedfd qy vI pUrf afpxf lIan puafAux dI<br />
koiÈÈ vI kIqI, Auh qF cMgf hoieaf sfrf ibËns vwzy BfjI dy nF qy sI.<br />
hux bYiTaF ibTfieaF iewk hor nvIN musIbq sfzy isr qy af peI. hux myrf iewk pYr torFto<br />
(200 iklomItr dI dUrI) qy iewk pYr ipwCy afpxy stor qy rihMdf. kdy afpxy vkIl kol, kdy afpxy<br />
akfAUNtYNt kol jFdf, kdy afh pyprs ilafE, kdy afh purfxIaF stytmYNts kZvfky ilafE, kdy<br />
purfxIaF rsIdF qy kYÈ hoey (ijhVy kdy sonUM byty nUM idwqy sn) cYkF dIaF Poto kfpIaF bYNk ivcoN kZvf<br />
ky prUÌ idE. ies sfrI dOV Bwj ivwc inKsmF stor hor vI Gfty qy jfx lwg ipaf. ipqf jI ivcfry<br />
40
alwg axjfxy mulk dy prfey lokF ivwc iGr ky rih gey. muÌq dI pryÈfnI JwlxI pYNdI. koeI KfxpIx,<br />
sOx dI vI suD nf rhI. AuqoN Kwjl Krfb huMdy puwq dI pryÈfnI vI nf JwlI jFdI. AunHF dy qF hr<br />
vyly rwb awgy ardfs ivwc dovyN hwQ juVy hI rihMdy ik “hY dfiqaf, sfzy qy imhr krIN.”<br />
jdoN kihMdy ny musIbqF afAuNdIaF ny qF iekwlIaF nhIN afAuNdIaF. sfry df sfrf twbr (musIbqF<br />
df) awgV-ipwCV hI quiraf afAuNdf hY. iewDroN pMjfb ivwc alwg pRIqmf dy ivrlfp iBwjy Éq, kdy AucI<br />
AuwcI roNdy kdy awDI rfq nUM Pon ik “ibwly, myry qy musIbqF df phfV tuwt ipaf hY. myrf bwcf XqIm ho<br />
igaf ey. myry pqI df idn idhfVy kql ho igaf ey. ies vyly mYnUM qyrI mdd qy shfry dI sÉq ËrUrq<br />
hY. iewk swcy dosq df bury vkq ivwc kMm afAuxf iewk ieKlfkI PrË vI hY qy myrf qF qyry qy hr qrHF<br />
nfl hwk vI bxdf hY.” iewk qF afny-bhfny mF-puwq dIaF vgfrF nhIN sn muwkdIaF, dUjf pRIqmf aYnf<br />
jËbfqI krky jfxoN blYk myl krdI sI ik myrf mn vI aksr duicwqI ivwc Btkdf rihMdf. kdy kdy<br />
pUrf Aucft ho jFdf. iewk pfsy roË-roË sfvI dy kjIey klyÈF ny, dUjy pfsy pRIqmf df inwq nvF ivrlfp.<br />
AuwqoN kfrobfr dy AulJy Jmyly, jfxoN mYN qF pUrI qrHF nfl Qwk qy awk igaf hovF. hfr ky afpxI bybsI dy<br />
mfry ny afpxy BfjI awgy hwQ KVy kr idwqy. aKIr BfjI nY vI qMg af k bhuq Gfty ivwc hI stor vyc<br />
idwqf. awgoN ijnHF nUM stor vyicaf Auh rwj ky kmIny qy pUry Gfg inwkly. pihlF AunHF dIaF sfzy bkfieaf<br />
pYisaF dIaF ikÈqF tuwtxIaF ÈurU hoeIaF. hOlI-hOlI iblkul hI bMd ho geIaF. Pyr Aultf AunHF sfzy qy<br />
PrOz df kys Tok idwqf ik ienHF ny sfnUM Gfty vflf stor vyc idwqf hY. asIN ies stor dI motI afmdn<br />
dI afs qy afpxIaF pwkIaF nOkrIaF Cwz idwqIaF hn. asIN AuQoN sfrI iËMdgI imlIan zflr kmfAuxy<br />
sI[ [ afid hor keI cfrj sfzy qy Qop idwqy. sfzy vkIl ny AunHF nUM smJfieaf ik “awj qfeIN kdy koeI<br />
iksy DMDy dI sdf leI pwkI syl dI grMtI kr skdf hY? kdy vI nhIN! nfly qusIN pihlF 10 idn stor<br />
ivwc afp nfl bih ky sfrI syl cYk kIqI hY. jy qusIN stor ivwc nvF stfk nhIN pfEgy nf hI gfhkF nUM<br />
vyly isr srivs idEgy, stor afpxy afp qF kdI cwl hI nhIN skdf. qusIN qF aYvyN hI muÌq dI mlfeI<br />
Bfldy ho.” ijnHF dy mn hrfmI qy AuwqoN huwjqF dy Zyr hox Pyr AunHF df qF rwb hI rfKf. Auh ÈrfÌq nfl<br />
kdoN mMndy ny.<br />
myry sB nfloN vwzy BfjI blvMq iskMd jI pyÈy vjoN tIcr sn. iqMn mfstr izgrIaF dy nfl<br />
aYm[ aYz[ vI kIqI hoeI sI. klfsIkl mOsIkI dy sOdfeI sn. mYzolIan aqy vfieln sfjF qy AunHF dI<br />
bhuq muhfrq sI. vwzy BfjI awq dy ÈrIÌ aqy sfAU koml ijhy bMdy sn. hfrt dy pwky mrIË sn. pr<br />
Pyr vI afpdy hT nfl afpdy ieÈt jfxoN ividaf dfn df ÈuB krm krI jFdy sn. AunHF df afAUt afP<br />
d vy jf ky myrI mdd krn dI koiÈÈ kIqI sI pr mYN bYiTaF ibTfieaF AunHF leI iewk nvIN musIbq<br />
KVI kr idwqI. jfxoN hux sfzy gl miraf swp pY igaf sI. kdI myrI vwzI BfbI afny bhfny myrf isafpf<br />
krdI. ivcfry BfjI nUM vI jlIaF ktIaF suxnIaF pYNdIaF. dUjy pfsy sfvI ny myrf jIxf hrfm kIqf<br />
hoieaf sI, qIjf pRIqmf alwg afpxy duKiVaF df rfg alfpdI rihMdI. hr dUjy-qIjy idn Ausdy Éq<br />
afAuNdy rihMdy. ivwc ivc kolYkt kfl ieMzIaf qoN mfr ky “bs ibwly, qUM ikhVI GVI sB kuwJ vycky af<br />
jf. mYN bhuq duKI hF.” pqf nhIN ikAuN sB nUM afpxf hI duK vwzf jfpdf hY, dUjy qF sUlI cVy vI suKI<br />
lwgdy ny. ÉYr myrI ieh roË dI icwcoqfx ny mYnUM burI qrHF nfl buMdlf idwqf. hux ivcfry ipqf jI vI hor<br />
gihrI icMqf ivwc zuwb gey sn ik kI bxUM myry bwicaF df. afKIr iewk idn awk ky vwzy BfjI ny ikhf ik<br />
“ibwly Èfh, hfl dI GVI qF qUM ipqf jI nUM lY ky ieMzIaf clf jf. ieh jfiedfdF dy kys qF sflF bwDI hI<br />
cwldy rihMdy ny. mYnUM pqf hY qUM vI ies vyly mfnisk aqy ÈrIrk qOr qy pUrI qrHF nfl Qwk cuwkf hY qy<br />
ipqf jI vI bhuq Audfs qy icMqq rihMdy ny. Èfied iesy leI quhfnUM donF nUM QoVf bhuq cyNj dI loV hY.<br />
mYnUM jd vI qyrI loV peI qF mYN qYnUM afpy bulf lgFgf. hux qUM ieMzIaf jf ky pUrI qrHF nfl afp rIlYks<br />
krIN qy rwj ky ipqf jI dI syvf krIN. ieQy mYN afpy aOKf sOKf sB sFB lvFgf.” jfxoN mYN vI qF bhfnf hI<br />
Bfldf sI ik ikhVI GVI jf ky afpxI pRIqmf dy duK vMzfvF. jfxoN mYN vI ikAuN vihm pflI bYTf sI ik<br />
pRIqmf nUM rox leI isrÌ myry hI moZy dI loV hY.<br />
hm aksr mOq kI rfh dyKf kIey,<br />
iksI hspqfl kI cfdr my ilpty pVy.<br />
41
ijvyN myrf aihsfs Qwikaf Qwikaf inrfsqf dI iksy zUMGI KfeI ivwc mwlomwlI Dws irhf hovy.<br />
mYnUM koeI bcfAux vflf nf hovy. awj koeI vI myrI soc df hfxI nf hovy. ijvyN mYN ËmIn-afsmfn dIaF<br />
gridÈF ivwc klwm kwlf Btk irhf hovF. iewk hor nmoÈI myry iËhn df bUhf KVkfAux lwg peI.<br />
ikvyN mYN iewk anfQ bwcI mIqI dy prvfn cVfAux leI AusdI mF dy Ëulm sihMdf irhf. jd vI<br />
ikqy myrI axK ies iËwlq qoN bfÊI hox lwgdI qF ieh mfsUm bwcI roNdI roNdI myrIaF lwqF nUM icMbV<br />
jFdI ik “zYzI, mYnUM Cwz ky nf jfeIN” myry pYr AuQy hI jkVy jFdy qy mYN aksr ies DI df vDyry hI qyh<br />
krdf. AusdI hr iËwd pugfAux dI koiÈÈ vI krdf. kdy kdy qF myrf skf bytf mYnUM hrK nfl imhxf vI<br />
mfr idMdf ik “zYz, mYnUM qF lwgdf ik ijvyN mIqI hI quhfzI skI DI hovy qy mYN quhfzf stYp sn hovF.”<br />
Ausy awlHV DI jdoN mYN AusdI afpxI mF dy bdcln nkÈykdm qy cwlxoN roikaf qF Ausy myrI lfzlI DI<br />
ny mYnUM ikhf sI, “sLwt awp, XU afr nft mfeI rIal zYz” ijvyN iksy myry pivqr aihsfs dI gwl qy<br />
krVI cpyV mfrI hovy. Auh vI sfvI dy sfhmxy. awgoN sfvI ny iewk Èbd vI myry hwk ivwc nf boilaf.<br />
ijvyN iksy df inrfdr krnf DI ny mF koloN ivrsy ivwc ilaf hovy. awj mYN afpxy puwq df doÈI mUloN hI<br />
hIxf ijhf ho ky rih igaf. … kfÈ!<br />
iesy qrHF jd kdI mYN sfvI nUM Ausdy awXfÈ mncly rvweIey qoN vrjxf cfihaf, Ausdy inwq nvyN<br />
XfrF nfl pfrtIaF qy jfxf qy Èryafm nÈy ivwc twlI ho ky dyr rfq qfeIN jxy Kxy dIaF bfhF ivwc<br />
JUmxf afid. jy mYN kdI apxwq dy nfqy sfvI nUM smJfAuNdf “dyK BlIey loky, qUM afpxy nfl nfl afpxI<br />
jvfn ho rhI DI dIaF jVHF ivwc vI qyl dy rhI eyN. qUM ikAuN AusnUM vI kurfhy pf rhI eyN. aksr hr<br />
pfrtI ivwc qusIN donoN mfvF DIaF itpsI (ÈrfbxF) jFdIaF ho. qy AuhI quhfzy qmfÈbIn svfrQI dosq<br />
dUjy idn Èryafm msfly lf lf ky quhfzIaF BFq BFq dIaF gwlF krdy ny.” awgoN sfvI iqVky guwsy nfl<br />
Aultf mYnUM hI zFt iPtkfr idMdI, “ieh sfzI aiq mfzrn knyzIan hoeI susfeItI ey. qUM vI GtIaf<br />
Elz PYÈn mYn qy qyrI soc vI qyry vFg GtIaf qy rUVHIvfdI hY. mYN qF qyry nfl qF ivafh krvfieaf sI<br />
ik qUM bMbeI iÌlm ieMzstrI df iewk hIro hYN. qUM aYzvFs qy rMgIn imËfj hovyNgf. iekwTy roË rfq nUM<br />
dfrU pIaf krFgy qy inwq nvIN izsko pfrtI qy jf ky afpxIaF rfqF rMgIn qy husIn kiraf krFgy. qUM qF<br />
mUloN hI iksy gurUduafry df BfeI inkilaf. mYnUM qF mOjI Xfr hwbI (Ksm) cfhIdf sI. qUM qF sfzf ipE<br />
bx ky sfnUM afpxI glI sVI BfrqI siBaqf dy BfÈx idMdf hYN. nsIhqF qF mYN kdy afpxy sky ipE<br />
dIaF nhIN suxIaF, qUM kI cIË hYN. bs qUM afpxI aOkfq ivwc irhf kr. smJy. mYN afpxI bOs afp hf”.<br />
asl swt AudoN hI vwjdI hY jdoN koeI quhfzf afpxf KUn hI quhfzy mUMh qy cpyV mfry. jdoN sfvI<br />
dI afpxI 15-16 sflF dI awlHV DI mIqI pUrI vYlx ho geI. hr qrHF dy nÈy pwiqaF ivwc pUrI zrwgI ho<br />
geI qy inwq nvyN kfly gory qy dysI XfrF nfl keI keI rfqF GroN gfieb rihx lwgI qF iewk idn sfvI<br />
ny duKI ho ky afpxI DI mIqI nUM zFitaf ik “qUM ieh kI lwCx PVy ny? Ébrdfr, jy awgoN qoN kdy GroN<br />
bfhr rhI jF aijhy kukrm kIqy.” guwsy ivwc mfry sfvI dy QwpV df jvfb mIqI ny awgoN QwpV nfl hI<br />
idwqf qy pUry roh ivwc ikhf “ sLwt awp, XU blwzI, stUipz mMm, qUM ikhVy mUMh nfl mYnUM awj tok rhI eyN.<br />
pihlF qUM apfxy kukrmF qy JfqI mfr. qUM myry leI ikhVI akjYNpl sYt kIqI hY!” Aus idn sfvI bVI<br />
hI roeI, ipwtI qy kurlfeI.<br />
iesy qrHF nmoÈIaF dy juVy qFqy nfl iewk hor sfvI dI myry nfl kIqI purfxI iËafdqI Xfd af<br />
geI. BFvyN lflc, eIrKf, svfrQ, kRoD sfvI dy Kfs gux sn, aYnI Ktfs-kuVwqx dy bfvjUd vI myry<br />
mF-ipE ny afpxI CotI nUMh sfvI pRqI pUrI mmqf iBwjy slIky nfl hr Ègn dI rIJ lfhI. AusnUM afpxI<br />
ivwq muqfibk do iqMn sony dy mihMgy mihMgy sYt pfey qy pMj swq vDIaf sUt qy sfVIaF afpxy puwq dI brI<br />
bxfky pMjfbo nfl lY ky afey qy mF ny bVI iÌrfK idlI nfl ikhf “cwl hAU myry puwqrf, jfx dy guwsy<br />
igly. hY qF qyry puwq dI mF qy sfzI nUMh.” mF ipE ivcfry afp cwl ky Ausdy sfrf gihxf Gr dy ky afey.<br />
Ausdy durivvhfr dy bfvjUd vI AunHF hmyÈf aMqly sfhF qIk ienHF sfiraF dy suwK qy smiqaF leI rwb<br />
awgy ardfsF hI kIqIaF. kdy koeI mMdVf Èbd mUMhoN nhIN kwiZaf. kdy mfpy kumfpy nhIN huMdy. sdf hI<br />
ies kOl nUM pfilaf. ies dy Ault Aus mYnUM jo ieko iewk muMdrI mMgxI vyly pfeI sI. Auh qF Aus pihlI<br />
lVfeI dy hly ivwc mYQoN luhf leI sI. jo sB nfloN vwD Èrmnfk hwqk vflI Aus gwl kIqI sI. iewk nIly<br />
rMg df nON ku zflrF df trYk sUt hoxf ey jo Aus kdy iksy lwgI syl qoN lY ky mYnUM idwqf sI. Èfied ieh<br />
42
Ausdf myry leI pihlf qy afKrI qOhPf sI. sfzy afpsI irÈqy vFg ies trYk sUt dI hflq vI Ksqf<br />
ho cuwkI sI.<br />
mYN keI dr Btk-Btk ky afKIr afpxy iewk bcpn dy Xfr pfl sYxI kol jf zyrf lfieaf.<br />
pfl sYxI bVf hI mn mOjI qy Pwkr iksm df XfrF df Xfr sI. Ausdy CVfsqfn ivwc koeI nf koeI<br />
Buwilaf Btikaf, kdy koeI nvF, kdy koeI purfxf jF koeI myry vFg rMn nfl lV ky pnfh lYx afieaf<br />
hI rihMdf. Kfx-pIx dy ÈOkIn bMidaF nfl pfl sYxI dI kuwJ vDyry bxdI sI pr mYnUM Aus afpxy iÌlmI<br />
Buws krky afpxy Gr ivwc Kfs apxwq vflI jgHf idwqI hoeI sI. mYnUM ipafr nfl jF qF Auh bMbeI df<br />
bfbU kihMdf jF kdy-kdy iswDf hIro vI kih Cwzdf. aYqvfr df idn sI. sfrI cMzfl cOkVI ivwc kfÌI<br />
gihmF gihmI sI. sfry afpxI-afpxI cfh dIaF cuskIaF nfl-nfl myrIaF iÌlmI srgrmIaF df vI<br />
afnMd mfx rhy sn.<br />
acfnk sfvI pqf nhIN ikwQoN puwCdI puCfAuNdI AuQy afx DmkI. pihlF afAuNidaF hI Aus Ëor<br />
Ëor dyxI pfl sYxI dy ÌlYt df drvfËf BMnxf ÈurU kr idwqf qy AucI-AuwcI bolx lwg peI. sfry aFZIguaFZI,<br />
gory, kfly qy dysI, cIny, kOrIzor ivwc KVky qmfÈf dyKx lwg pey. pihlF qF aMdr vVidaF hI<br />
ivcfry pfl sYxI dI sfvI ny cMgI lfhpfh kIqI ik “qUM ieQy kI kMjr Kfnf lfieaf ey! sfry torMto Èihr<br />
dy muÈtMzy ieQy iekwTy krky ibTfey ny. qYnUM Èrm nhIN afAuNdI rMnF dy GroN kwZy inkMmy ÉsmF nUM afpxy<br />
Gr rwKx df qUM Tykf ilaf hoieaf ey.” pihlF pihl qF pfl ivcfr jI, jI BfbI jI krky qrly imMnqF<br />
ijhIaF krdf irhf ik “BfbI jI, qusIN ieQy aYnI AucI-AucI rOlf nf pfE, plIË ieQy sfry ieMzIan df<br />
jlUs nf kwZo.” pr BUqrI sfvI ikwQoN mMny. sfvI jfx buwJ ky pfl sYxI nUM prvok (guwsf duaf ky) kr<br />
rhI sI ik guwsy ivwc af ky Auh myry qy hwQ cuwky qF mYN awgoN klyÈ KVf krky puils nUM kfl krF qy ienHF<br />
sfiraF df mwkU TpfvF, nhIN qF Gwto Gwt myry klyÈ qoN zrky pfl sYxI mYnUM (blbIr) nUM GroN kwZ dyvy.<br />
Aultf pfl sYxI ny sfvI nUM DmkI idwqI, plIjL CyqI myry apfrtmYNt coN cly jfE, nhIN qF mYN puils<br />
bulfAuNdf hF,” ieh sux ky sfvI QoVI ijhI iTTMbrI. Pyr pfl sYxI AusnUM drvfiËAuN bfhr kwZky,<br />
afpxf aMdroN drvfËf lf ilaf. jdoN Auh bfhr KVky gMd bkxoN nf htI qF pfl ny mYnUM bynqI kIqI<br />
“plIË blbIr jI, ieh quhfzf GrylU mfmlf hY. byhqr hY jy qusIN afp bfhr jf ky mfmly nUM afp<br />
nijwTo.” awk ky mYnUM bfhr afAuxf hI ipaf. sfvI nUM mYN ijMnF vI cuwp krfAux dI koiÈÈ krdf, Aus jfx<br />
ky hor AuwcI cIk ichfVf pfAuxf ÈurU kr idwqf. mYnUM rwj ky Èryafm Aus gMdIaF gflF kwZIaF. jfxoN Aus<br />
mYnUM kwKoN hOlf kr idwqf hovy. kuwCV cuwikaf sonUM bytf alwg AucI AuwcI roeI jfvy. Èfied iesy leI sfvI<br />
AusnUM nfl lY ky afeI sI ik lokF dI AusnUM hmdrdI iml sky qy mYnUM hor vI duÈt, kmInf sfibq kr<br />
sky. bs mYN qF iewk vwzy gunfhgfr vFg bfr bfr Aus awgy hQ joVI jFdf sI ik “sfvI plIË rwb dy<br />
vfsqy ÈFq ho jf. afpxf qy sfrI ieMzIaf ibrfdrI df jlUs nf kwZ.” pr Auh qF guwsy ivwc jfxoN afpxy<br />
kwpiVaF qoN bfhr hoeI ny mYnUM vI kwpVy lfhux qy mËbUr kr idwqf. khy, “lfh myrf lY ky idwqf trYk<br />
sUt. mYnUM nhIN pqf, bs huxy ieQy hI lfh dy.” kihMidaF kihMidaF Aus ny myry gl ipaf top plF iCnF<br />
ivwc iKwc-iKwc ky lIro-lIr kr idwqf qy mYN aiq inmfixaF vFg iekwlf aMzrvIar pfeI kYlIzor ivwc<br />
isr nIvF krky KVf sI. bfhr KVy sfry lok myry qy hws rhy sn. sfvI jFdy-jFdy ieh kih geI sI<br />
“vyKIN kMjrf, kuwiqaf, kmIinaf, jdoN mYN ies lIrF hoey trYk sUt nfl afpxI kfr sfÌ kIqI qF myry<br />
klyjy nUM TMz pAU.” ivcfry sonUM byty nUM EdF hI roNdy nUM GsItdI jf rhI sI qy Ausdy mUMh ivcoN AuvyN hI<br />
Ëihr dI Jwg izwg rhI sI. jfxoN awj vI Èrfp myry isr cVky bol irhf hovy. ijsdf sMqfp myry BYx<br />
BrfvF nUM vI nfl-nfl hMZfAuxf ipaf hovy. ijvyN AunHF nUM myrI mdd krn df dMz iml irhf hovy.<br />
qkrIbn swq sfl stor vflf mukwdmf cwldf irhf. ijvyN asIN kfmDynu gAU mfqf dy Guwtky isMG PVy hox<br />
qy dUjI pfrtI ny afpxy pUry qfx nfl pUMC iKwcI hovy qy dovyN pfsy dy lflcI qy luwcy vkIl afrfm nfl<br />
afpxIaF apxIaF duwD dIaF bfltIaF BrI jFdy hox. donoN vkIl donF pfrtIaF qoN lwK lwK zflr aYvyN<br />
zkfr gey. donF hI pfrtIaF df pUrf Qwlf lwg igaf. stor iksy dy vI hwQ nf afieaf. styr qy sdf<br />
leI kurkI df qflf lwg igaf.<br />
iesy qrHF sfvI vfly mukwdmyN ivwc jdoN myry vkIl ny ipClIaF sfrIaF gwlF qy rsIdF, pyaz<br />
cYwk dIaF Poto kfpIaF, myrf hux df bYNk bYlYNs, stor dy sfry kfgËfq qy myrI mOjUdf Ksqf hflq bfry<br />
43
dwisaf qy 8-9 vgfh myry hwk ivwc Bugqfey qF jwj nUM sfrI gwl df cfnHx ho igaf. iesdy Ault sfvI<br />
kol Aus vyly kroVF dI afpxI jfiedfd qy lwKF zflr bYNk bYlYNs sI ijsnUM Ausny afpxI irtn irport<br />
ivwc kort qoN Cupfieaf sI qy myry qy afrop vI lfieaf sI ik iesny mYnUM awj qfeIN cfeIlz swport vjoN<br />
iewk sYNt vI nhIN idwqf. jd jwj sfihb ny donF pfisaF df pUrf vyrvf ilaf qF jwj sfihb ny Aultf<br />
sfvI nUM JUT aqy Prfz dy kys ivwc cfrj krky sfvI nUM BfrI Ëurmfnf pf idwqf. ijs idn ijs vyly mYN<br />
ieQy kort ivwc ies mukwdmy dI qfrIK Bugq irhf sI, Ausy hI idn ieMzIaf ivwc myry ipqf jI dI aMiqm<br />
sMskfr krn dIaF, bygfny lok iqafrIaF kr rhy sn. kort dI kfrvfeI muwkI hI sI jfxoN myry sbr<br />
df bMnH tuwt igaf hovy. myrIaF kort rUm ivwc hI DfhF inwkl geIaF. jd jwj sfihb ny myry vkIl nUM<br />
myry ieAuN AuwcI-AucI vwzy BfjI dy gl lwg ky rox df kfrn puwiCaf qF myry vkIl ny dwisaf, “ jwNj<br />
sfihb, awj hI blbIr iskMd dy ipqf jI cwl bsy hn .” qF jwj ny ikhf, E, afeI aYm sOrI im:<br />
iskMd!” Pyr jwj sfihb ny qurMq sfvI nUM afdyÈ idwqf “PLfr dI syk afPL hXUmYintI,ijnHy vI ies vyly<br />
kort ivwc hn, asIN sfry iewk imMt leI KVy hovFgy,PLfr ihwlL PLfdrjL sol” AunHF sfiraF ny iewk imMt<br />
leI myry svrgvfsI ipqf leI ivdyÈ ivwc KVy ho ky jfxoN sfrI mnuwKqf df isr Auwcf kr idwqf hovy.<br />
bfhr inkl ky sfry duicwqI ivwc cuwp hI Dfr gey ik hux ies nUM kys ijwqx dI vDfeI dyeIey ik iesdy<br />
ipqf jI dy pUry hox df aÌsos krIey. asIN dovyN Brf awj qfËy qfËy XqIm hoey sB awgy isr JukfeI KVy<br />
sF. ipCly vIh sfl qoN byty dI Èkl qwk nhIN dyKI. BFvyN Ausdy leI awj qFeI mukwdmy Bugq irhf hF.<br />
AusdI iewk vfrI mYnUM zYzI kihx dI afvfË nUM mYN qrsdf irhf hF qy qrsdf hI rhFgf. hux qF Ausdf<br />
ivafh vI ho igaf ey. suK nfl awgoN Ausdy do bwcy vI hn. iewk hI Èihr ivwc rih ky vI asIN iewk dUjy<br />
leI ajnbI hF. kdy sfvI ny ikhf sI ik “awj mYN afpxI ihwk dy Ëor nfl qYQoN afpxf bwcf Koihaf hY.<br />
vyKIN kMjrf, mYN qyry hI ÉUn qy qyry hI bwcy dy iËhn ivwc hOlI-hOlI aYnf Ëihr BrUMgI ik Auh kdI qyrI<br />
Èkl qwk dyKxf gvfrf nhIN krygf. qyrI lfÈ nUM moZf dyxf qF dUr dI gwl hY, Auh qyrI lfÈ qy Quwkxf<br />
vI afpxI qOhIn smJygf.” so sB dI afpxI afpxI soc hY. jo sfvI ny kdI ikhf sI swc kr idKfieaf.<br />
so awj vI mYN apfxy byty aqy Ausdy sfry pirvfr leI roË ardfs jodVI krdf hF, “hy dfiqaf, ijQy<br />
vI vsy myrf bwcf sdf ÉuÈ qy cVHdIaF klF ivwc rhy. afmIn.” BFvyN mYN afp Aus Èrfp df sMqfp<br />
hMZFAuNidaF hMZfAuNidaF Qwk ky cknf cUr ho cuwkf hF. vYsy vI hux Aumr df afKrI pVfa af igaf hY.<br />
hr roË, hr sfh afpxI mOq AuzIkdf hF. hr vyly dfqy awgy afpxy leI iehI ardfs krdf hF ik<br />
“dfiqaf, myry qy krm krI. mYnUM cldf iPrdf hI cwk leIN. kdy iksy df ajf nf bxfeI. ikAuNik mYnUM<br />
iekwly nUM qF koeI pfxI dyxf vflf vI nhIN.”<br />
44
guV<br />
guV sfzI siBaqf, sMskfr, BfeIcfry aqy roË mwrf dI iËMdgI df axivCVvF aMg hY. iesdI<br />
sFJ sfzIaF rsmF, irvfjF Kfs krky sfzIaF KuÈIaF nfl pUrI qrHF guVwq hY. koeI vI inwkI qoN inwkI<br />
KuÈI hovy qF sfzy mUMhoN afp muhfry hI inwkl jFdf hY ik BfeI guV vMzo jI. ieh vwKrI gwl hY ijAuN ijAuN<br />
sfzf siBafcfr inwKVdf igaf guV dI imwTq ny keI qrHF dIaF imTfeIaF, kyk, pystrIaF, cfklytF,<br />
tfÌIaF aqy keI qrHF dy ÈrbqF afid nUM jnm idwqf. jfxoN awj imwTy ibnHF sfzf sfrf jgq aDUrf qy<br />
iPwkf hY. jfxoN awj imwTy dI aYnI vDI qFG ny PuwlF-ÌlF, sbËIaF dy nfl-nfl ivcfrIaF mwKIaF df<br />
Èihd vI nhIN bÉiÈaf. hux iesdI vwDdI Kpq nUM pUrf krn leI bVIaF bVIaF KMz imlF hoNd ivwc af<br />
geIaF ny.<br />
hOlI-hOlI imwTy df svfd sfzI iËMdgI ivwc ies kdr Guilaf ik hux asIN isrÌ rsnF dy<br />
suafd qwk hI sIimq nhIN rhy sgoN imwTq sfzIaF qÈvIaF df vI aMg bx geI ey. ijvyN kMn rs nUM hI<br />
lY leIey, bVI hIi mwTI bfxI hY, bVf hIi mwT bolVf hY, ikMnf imwTf sMgIq hY, ikMnI imwTI lorI, ikMnI<br />
imwTI nINd, ikMnIi mwTI Xfd, ikMnI imwTI pury dI vf peI vwgdI ey. pqf nhIN kI kI ies imwTq nfl<br />
juiVaf hY. Èfied iesy leI sfzy mhfn rihbr bfbf nfnk jI df amr kQn hY jo dunIaF dI hr<br />
swcfeI qy BfrU hY, qy BfrU hI rhygf ik,<br />
imwTq nIvIN nfnkf,<br />
gux cMigafeIaF qwiq]<br />
iesy qrHF guV vFg afpxI ÈÉsIaq inKfr ky afpxy afp nUM Au-wcf qy suwcf AuBfrn leI pqf<br />
nhIN ikhVIaF ikhVIaF GflxF afpxy ipMzy qy GflxIaF pYNdIaF ny. sUeI dy nwky ivcoN afpxy mncly<br />
hfQI vrgy mn nUM lMGfAuxf pYNdf hY. qF jf ky nfmVy dI tIsI qy bMdf phuMcdf hY qy Pyr ies tIsI qy sdf<br />
ibrfjmfn rihx leI, Aus bMdy nUM hr pl hr sfh XqnÈIl rihxf pYNdf hY.<br />
iesy qrHF gMny qoN guV bxn dI krVI ikiraf bfry mYnUM afpxf bcpn Xfd af jFdf hY jdoN mYN<br />
msIN 9-10 sflF df msUmVf ijhf bwcf sI. qIjI jF cOQI ivwc afpxy hI ipMz dy pRfeImrI skUl ivwc<br />
pVHdf sI. Èfied mYN afpxy mF bfp qy BYx BrfvF qoN dUr iekwlf hI afpxy qfieaf jI kol ipMz ivwc<br />
rihMdf sI. Br isaflF dI ruwq sI. iblkul sfzy Gr dy sfhmxy vwzy sfry bfVy ivwc vylxf (klHfVI)<br />
gwizaf hoieaf sI. vylxy dy nyVy hI iewk vwzf sfrf kfinHaF dI Cwq vflf vwzf sfrf Zfg bixaf hoieaf<br />
sI. ijsdy iewk pfsy vwzf sfrf rs df kVfhf vwzI sfrI BwTI qy rwiKaf hoieaf sI. ies BwTI dy iewk<br />
pfsy Au-wcI ijhI DUMaf inklx leI icmnI bxI hoeI sI. dUjy pfsy zUMGf ijhf toieaf mwt ky, BwTI QwlHy<br />
Jokf sfVn leI kVHfhy Qwly do ku Puwt afkfr df iewk mGorf rwiKaf hoieaf sI. iblkul kVfhy dy kol do<br />
vwzy vwzy lwkV dy gwZ (vwzy sfry Qfl vrgy) pey huMdy sn. ijnHF ivwc gfVf gfVf qwqf qwqf guV pf idMdy<br />
sn qy KflI kVfhy ivwc iekwTI kIqI rs PtfPt Auzyl idMdy sn. ijnIN dyr ivwc muVky rs Aublx<br />
lwgdI. gMZ ivwc ipaf guV QoVf afTr jFdf qy Pyr AusdIaF iksy ivCy kwpVy Au-wqy iksy lwkV dI bLxI<br />
rMbI numf PwtI nfl CotIaF CotIaF pyÈIaf lfhI jFdy. hr ielfky df guV bxfAux df afpxf afpxf<br />
aMdfË huMdf hY. koeI CotIaF CotIaF pysIaF pfAuNdf hY, ikqy iqMn iqMn ikwlo dIaF pylIaF bxfAuNdy. iesy<br />
qrHF rs inKfrx dy vI afpxy afpxy qrIky ny, keI qF iswDf qy cflU kMm krdy, bs imwTf soZf pf ky<br />
guV nUM icwtf kr lYNdy jo Kfx ivwc rqf vI suafd nhIN sI idMdf. ikqy ikqy vDIaf Gr Kfx leI guV<br />
bxfAux vfly inKfr vjoN suwkIaF iBMzIaF dy suwky pOdy AubldI rs ivwc pf idMdy qy guV gfVy sony rMg df<br />
bxdf jo keI-keI sfl AuvyN hI sÉq qy inwGr rihMdf qy iesdf kx vI AuvyN hI suafdlf rihMdf. pr<br />
qwqf-qwqf guV iksy ipwpl dy pwqy puaf ky jF iksy iÈÈry dy pwqy qy Kfx df iewk afpxf hI suafd hY.<br />
Kfs krky pyNzU vrg dy lokF leI qF suafd sfrI dunIaF dIaF imTfeIaF qoN ikqy Au-wqy hY. iesdI<br />
imwTq dI iewk afpxI hI lwËq hY. jfxoN guV dI imwTI Xfd awj vI mUMh ivwc afpxI imwTq rs Gol idMdI<br />
hY. BFvyN awj kwl 50 sfl dI Aumr dy 80% vzyiraF nUM zfktr kihMdf hY, “quhfzy leI guV Kfxf<br />
Ëihr dy brfbr hY.” pr koeI vI asl pMjfbI guV Kfxo nhIN tl skdf BFvyN kfl tly nf tly. Èfied<br />
iesy leI pMjfbIaF ies khfvq nUM ajHy qfeIN jIAuNdf rwiKaf hY ik “iek vfr guV rwb kol afpxI<br />
Ìirafd lY ky igaf ik rwbf mYnUM ikAuN qusF aYnf imwTf bxfieaf. sB mYnUM KfAux nUM hI pYNdy ny. koeI<br />
45
nhIN bÉÈdf. awgoN rwb ny vI hws ky ieh hI ikhf sI, jf, cilaf jf, nhIN qF myrf vI qYnUM (guV) Kfx nUM<br />
jI kr afieaf ey.” Èfied iesy leI iksfl qy kfmy vIrF df guV awDf vYD hY. jyT hfV dIaF vfZIaF dy<br />
imwtI, afty qy Qkfn df qoV vI guV hI huMdf hY. iesy qrHF poh mfG dI isaflI TMz df qoV vI guV hI<br />
huMdf hY.<br />
awj vI Aumr dy Zldy prCfivaF hyT vI kdy kdy knyzf bYiTaF, Kfs krky rfq dI rotI qoN<br />
guV dI inwkI ijhI roVI KFidaF KFidaF guV dI gMny qoN guV bxn dI krVI Gflxf mYnUM ihlUx ky rwK<br />
idMdI hY. BFvyN ieh myrf bcpn df anuBv sI jo mYN afp pfly ivwc Tr ky kdy mihsUs kIqf sI. ikvyN mYN<br />
TridaF TridaF vylxy kyOl pey CotY ijhy toey ivwc bihky afpxy inwky inwky hwQF nfl vylxy ivwc gMny<br />
lFidaF mihsUisaf. ikvyN gMinaF dI BrI ivcoN iewk iewk gMnf iKwc ky gMny mgr gMnf aVfeI jfxf.<br />
kdy-kdy iqMny qoN vwD cfr gMny lwg jfx qy ivcfry pÈUaF df byloVf Ëor lwgdf. nfl-nfl rs vflf BFzf<br />
Brn qoN pihlF dUijaF nUM sucyq krnf. kdy-kdy dUjy pfsy pey pCIaF dy vwzy Zyr nUM (gMinaF df Pok)<br />
lFBy krn leI rOlf pfAuxfy. kdy CFgy (gMny dy pwqy lfh ky) hoey gMinaF dI hor BrI leI rOlf pfAuxf.<br />
kdy-kdy afpxy QF qy dUjy bMdy nUM ibTfAux leI qrly pfAuxf. kdy kihxf mYnUM mUq afieaf hY. kdy<br />
kihxf mYN hux afpxy skUly vI jfxf hY. ijvyN sfry hI jfx ky suxI-axsuxI krky Gys ijhI vwt jFdy<br />
hox. kdy-kdy afpy hI afpxI vËd ivwc af ky socF dy zUMGy vihxf ivwc bih jfxf ik gMnf ivcfrf<br />
afpxy ikhVy kIqy mfVy krmF dI sËf Bugq irhf hY. pihlF jVF qoN vwizaf jxf Pyr isr klm krnf<br />
Pyr hwQ pYr CFgy jfxy Pyr afpxIaF CotIaF CotIaF jIAuNdIaF awKF nfl toto toty ho ky igwT hwd zyZ<br />
igwT dIaF porIaF bxky jIAuNdy jIa ËmIn ivwc zUMGf dwibaf jfxf Pyr afpxI hsqI nUM mUloN Éfk krky<br />
muVky puMgrnf qy Pyr DuwpF qy kwkr sihk ky jvfn hoxf qy Pyr afpxy afp nUM imMJy rs nfl Br lYxf.<br />
iPr iehI imwTy rs ny ivcfry gMny dI jfn KO bxnf. jfxoN muwZoN-muwZ AuhI sfry isqm afpxy ipMzy qy sih<br />
ky iPr qoN inrdeI vylxy ivwc pIiVaf jfxf. rs dI afKrI bUMd qwk ipMzy ivcoN incoVI jfxI. muVky<br />
inmfxIaF pCIaF iewk vfDU ijhf Zyl bx ky keI -keI idn Duwpy sVnf. ieQy hI isqmF df aMq nhIN,<br />
AunHF ivcfrIaF pCIaF nUM apxI hI rwq nUM kuV-kuV ky gfVHf krn leI muVky Ausy BwTI ivwc sVnF blxf<br />
pYNdf. iesy qFqy ivwc gMny ivcfry nUM guV bxn qFeIN afpxf vjUd sfVky suafh krnf pYNdf. qF jf ky guV<br />
nUM hrmn ipafrf hox df mfx imldf.<br />
guV nfl myrI aYnI nyVqf hox df vI iewk vwzf kfrn hY. awj vI jdoN mYnUM Auh vfikaf Xfd<br />
afAuNdf hY qF mYN kMb ijhf jFdf hF. jdoN mYN cOQI jmfq ivwc afpxI hI ipMz dy skUl ivwc pVHdf sI,<br />
iewk idn myry nfldy grIb sihpfTIaF mYnUM iewk qrlf ijhf pfieaf ik “ibwly, quhfzy qF Gr df guV<br />
hY. iksy idn sfnUM rwj ky guV qF Kuaf dy.” mYN vI lor ivwc afey ny AunHF nUM hfmI Br idwqI. so iewk idn<br />
awDI CuwtI nUM mYN Gr afieaf. GridaF qoN corI iewk vIh syr vflf KflI kwtf (awDI borI) lY ky Grdy<br />
hyTly dlfn (gudfm numf kmrf) ivwc jf viVaf. iPr ibnF iksy KVfk kIiqaF mYN vwzy sfry guV vfly<br />
BVoly df Zwkx lfh ilaf. Pyr bVI muÈikl nfl Aus moty iZwz vfly BVoly nUM afzy Au-wqy lY ky mYN BVoly<br />
dy mUMh qfeIN phuMicaf. awgoN mfVI iksmq nfl guV BVoly ivwc kfÌI nIvF krky ipaf sI. mYN iksy qrHF<br />
kwtf aMdr suwt ky guV Brnf cfihaf. bs myrI bdimsmqI kih lvo iesy iKwcoqfx ivwc myrIaF hyToN<br />
lwqF cuwkIaF geIaF qy mYN isr Bfr BVoly ivwc igr igaf. bQyry inklx dy Auprfly kIqy, pr ikqoN vI<br />
hwQ nhIN sI pYNdf. bVf Au-wcI-Au-wcI roieaf kurlfieaf. iksy ny vI myrI afvfË nf suxI. aMq nUM BVoly<br />
dy huwsV ivwc byloVf Ëor lf lf ky myrf aMg-aMg ZYlf pY igaf. awKF ivwc ÉUn Auqr afieaf. jfxoN mYN<br />
Au-wkf hI awDmoieaf ijhf ho igaf hovF. ijvyN muVky mF dy pyt ivwc myrf grB avsQf vflf hfl ho<br />
igaf hovy. hux vI sfh muwky ik hux vI myry sfh muwky. awj Pyr iesy iKwcoqfx ivwc mYnUM gMny qoN guV dy<br />
sfry sÌr df aihsfs hoieaf.<br />
Pyr pqf nhIN ikvyN qy ikwQoN rwb bxky myry qfieaf jI bOhV gey. kudrqI hI qfieaf jI dI<br />
pOVIaF cVHn qoN pihlF Aus KuwlHy gudfm dy cpty drvfËy qy pY geI. Pyr jfxoN Auh guwsy ivwc Au-wcI-AuwcI<br />
boly hox ik “hyTly gudfm dy sfry drvfËy cupwt KuwlHy pey ny. jo koeI pÈU jF kuwqf-ibwlf aMdr vV<br />
jFdf qF? “kihMdy-kihMdy drvfËy kol jf ky Auh drvfËf ByVn hI lwgy sn ik mYN pUrf qfx lf ky iewk<br />
lyr ijhI mfrI. pihlF qF qfieaf jI QoVY qRbky qy Pyr QoVf aMdr vVky boly, “kOx qy ikhVf hY beI?<br />
46
“ikAuNik cfry pfisEN bMd gudfm hox krky bfhr nfloN aMdr kuwJ iËafdf hI hnHyrf sI. jfxoN hOlI-hOlI<br />
Pyr qfieaf jI nUM kuJ-kuJ JOlf ijhf idKx qy suxn lwg ipaf. hux mYN pUrf qfx lf ky vI Au-wcI ro<br />
nhIN sI sikaf. bs mfVf ijhf zusk hI sikaf. BVoly df nyVy af ky qfieaf jI nUM myrIaF QoVIaF<br />
ijhIaF lwqF nËrIN peIaF. AunHF AuQoN hI rOlf pfieaf “CyqIN-CyqIN afE, koeI BVoly ivwc igr igaf<br />
ey.” aYny nUM qfeIaF ny bfrHI ivwc KVky rOlf pfieaf “vy BfeI moqI qy virafm isaF, CyqIN hyTly gudfm<br />
ivwc jfE, koeI BVoly ivwc igr igaf ey.” PtfPt sfry iekwTy ho gey. BVoly kol iewk mMjf zfihaf qy<br />
mMjy qy cVky mYnUM bfhr kwiZaf. “hfey, ieh qF afpxf ibwlf hY. ieh BVoly ivwc ikvyN izwg igaf. iksy<br />
ny jfx ky qF nhIN suwitaf.” iewk ny ikhf “pihlF iewk dm muMzy nUM bfhr hvf hfry lY jfE, Pyr CyqI<br />
iesdy mUMh qy TMzy pfxI dy iCwty mfro. ies dy mUMh ivwc pfxI pfE.” koeI khy “CyqI iesdy hwQF-pYrF<br />
dIaF qlIaF Jwso, hfly nbË cwldI hY. qUM kfkf nfldy ipMzoN vYD qylU rfm nUM afpxy sfeIkl qy CyqIN-<br />
CyqIN lY kI hI afvIN.” iewk bËurg ny ikhf “Èukr hY vfihgurU df sohx isaF, muMzy bwc igaf. jy qUM nf<br />
afAuNdf muMzf qF igaf ik igaf sI. kuwJ ipCly jnm df ilwqf idwqf kMm af igaf.” iewk hor isafxf<br />
afKy “muMzy dy isr ivwc sfrf ÉUn Auqr afieaf hY. jd qfeIN vYD jI nhIN afAuNdy iksy qrHF muMzy nUM pYrF<br />
Bfr ibTfky iesdy isr ivwc kosf kosf iGE Jwso. iksy qrHF pYrF vflf ÉUn dOrf kry.” gwl kI ijMny mUh<br />
Auny hI totky qy Auny hI ielfj. AuDr ipMz dI buVIaF ny alwg afpxf rfm rOlf pfieaf hoietf sI. koeI<br />
buVI khy ik ieh muMzy qy qF ËrUr koeI gRih afieaf hoietf hY. myrI mMnoN qF ies nUM iksy isafxy nUM ËrUr<br />
pr ËrUr idKfvy. iewk Pwty kuwtxI ijhI buwZI khy “nIN BfgvMqIey, jy muMzy nUM koeI nIm kIm ho igaf qF<br />
sfrI Aumr df klMk Kwt lvoNgy. ibgfnI amfnq hY. iesnUM muVky Èihr iesdy mF-ipE kol Cwz afE.”<br />
Pyr qfieaf jI ny ivcoN hI buVIaF nUM dbkf ijhf mfiraf, “cuwp kro, jo aijhf hI afvf-qfvf bkxf ey<br />
qF afpxy afpxy GrIN clIaF jfvy.”<br />
aYny nUM inMmf iewk aDwKV ijhy vYD qylU rfm nUM nfl lY ky af igaf. vYD jI ny afAuNidaF hI<br />
pihlF myrI nbË tohI qy ikhf “hfly vI nbË bVI zUMGI qy DImI cwl rhI hY. sohx ishF, jy rqf hor<br />
dyr ho jFdI qF smJo muMzf igaf sI. hux mYN af igaf hF. qusIN rqf iÌkr nf krnf. bs mUloN rwb nf<br />
ruwisaf hovy. bMdF qF mYN Xmrfj dy jbfiVaF ivcoN kwZ ilafvF.” iewk ny hor qylU rfm nUM PUk Ckf idwqI,<br />
“aYvyN qF nhIN ipCly qIh sflF qoN lfgly Gwto-Gwt 40 ipMzF dy lok vYD qylU rfm jI nUM jfxdy.” iewk ny<br />
qF gl isry hI lf idwqI “aYvyN qF nhIN vwzy-vwzy zfktr vI vYD qylU rfm jI df lohf mMndy ny.” qylU<br />
rfm jI ny Ërf JyNp ky ikhf “sB Aus dfqy dI bÉÈI ÈÌf hY. bMdf bMdy dy kMm af jfvy. ieh Ausdf krm<br />
hY.” gwlF kridaF Aus mYnUM afpxIaF iqMny puVIaF Kuaf idwqIaF. Pyr mYnUM Ausny iksy cor vFgr mMjy<br />
nfl bMn ky iswDf pYrF Bfr KVf kr ilaf qy nfl hI iksy Kfs qyl nfl myrIaF hwQF pYrF dIaF qlIaF<br />
Jwsx leI ihdfied dy idwqI qy ikhf “ies bwcy nUM Gwto-Gwt do GMty sOx nhIN dyxf qy iPr bfad ivwc<br />
isr Au-wcf krky BfvyN suaf dyxf. agly 24 GMitaF ivwc sohx ishF, muMzf qyrf nO br nO ho jfeygf.”<br />
Pyr sfiraF ny qylU rfm jI df vfvHf guxgfx kIqf. Pyr qfieaf jI ny vI cMgI JoKI syvf krky<br />
qylU rfm jI nUM qoiraf. pihlf gurUduafry ivwc BfeI jI ny akfl purK awgy Èukrfny dI ardfs kIqI.<br />
dfqy df koit-koit DMnvfd kIqf Pyr guV vflI gwl ipMzoN qurdI-qurdI skUl qwk phuMc geI. Pyr do cfr<br />
sihpfTI Gr hfl cfl puwCx dy bhfny afpxI ÈrimMdgI df vI ieËhfr kr gey.<br />
jd do ku hÌqy bfad mYN muVky afpxy skUl igaf qF mgry hI myrf qfieaf virafm isMG ibnF<br />
iksy nuM puwCy hI afpy hI do tokry guV dy Bry iewk moqI dy isr qy dUjf afpxy isr rwK ky iswDy myry skUly<br />
af gey qy myry mfstr jI AunHF bynqI kIqI ik “mYN afpxy Coty (srdfr) afpxy bwcy dI KuÈI leI ieh<br />
guV quhfzy pfiVaF ivwc vMzxf cfhuMdf hF.” pihlF qF mYN afpxy cfrF mfstrF dy pYrIN hwQ lfieaf qy<br />
Auh df vwzmuwlf afÈIrvfd ilaf. Pyr myrf mfx rwKidaF AunHF isrÌ iewk iek pysI hI leI qy “bfkI<br />
qusIN ÈOk nFl afpxy sihpfTIaF ivwc vrqf skdy ho.” myry Xfr qfieaf virafm isMG nUM hwQIN guV<br />
vrqfky iewk ajIb ijhI KuÈI qy rfhq mihsUs ho rhI sI.<br />
Pyr keI sflF bfad mYN iewk kivqf ilKI, ijs df isrlyK sI “ÈgnF df guV”. ijs ivwc mYN<br />
gMny qoN guV dy sÌr dI krVI Gflxf nUM mYN afpxI jIvn ikiraf nUM iek-imk kIqf. ieh myrf ibrhf<br />
gIq, myry Xfr ibrhf dy sulqfn iÈv btflvI nUM bVf psMd sI:<br />
47
ÈgnF df guV<br />
pIVo nI pIVo, hfeY jfgo nI pIVo<br />
XfdF dy vylxy ivwc ËÉmF nUM pIVy …[<br />
idl kVfhy, rwq myrI dI pwq hY cfVy,<br />
Pyr ibrhoN BwTI armfnF df Jokf sfVy,<br />
ikqy BFbV sON nf jfx jfgo nI pIVo …<br />
pIVo nIN …[ vylxy … ËÉmF nUM pIVo …<br />
Pyr KOldI pwqy, hMJUaF df inKfr pfE,<br />
inrfsqf dI pOxI nFl, afsF dI mYl lfho,<br />
ikqy hMJU QuV nf jfx, jfgo nI pIVo …[<br />
pIVo nI pIVy[ [ vylxy … ËÉmF nUM pIVo …<br />
Pyr swDrF dI lfÈ qy korf kÌn pfE,<br />
Jory, hfvy, hOikaF dIaF Au-wqy pysIaF lfE,<br />
ikqy pysIaF QuV nf jfx, jfgo nI pIVo …<br />
pIVo nI pIVo … vylxy … ËÉmF nUM pIVo …<br />
jIvn dy rMzypy ny, mOq qy hY cfdr pfeI,<br />
rkIbF dI brfdrI, Pyr dyx vDfeI afeI,<br />
myl nUM ÈgnF df guV vMzy nI pIVo …<br />
ikqy guV QuV nf jfey, jfgo nI pIVo …<br />
pIVI nI pIVo, hfey jfgo nI pIVo,<br />
XfdF dy vylxy ivwc ËÉmF nUM pIVo.<br />
blbIr iskMd<br />
mOq dy rMg (kflI svyr)<br />
sonIpwq ieMjIinairMg kflj ivwc dfKlf ilaf. AunHF idnF ivwc idwlI qoN lY ky cfeInF dy<br />
bfrzr qwk iewk ivÈfl pMjfb huMdf sI. awTvIN jmfq qF sfry pMjfbI BfÈf pVHdy huMdy sn. BFvyN Auh<br />
jft, phfVI ey jF iswK mhfÈyhI hox, pMjfbI dI pUrI Dfk qy pMjfbI nfl moh ijhf huMdf sI. ieAuN qF sfzy<br />
kflj ivwc hr sUby qoN af ky muMzy pVHdy sn pr awsI pRqIÈq pMjfbI pVHdy sn qy boldy pMjfbI vI sn.<br />
ies leI mHYs ivwc iËafdf qr pMjfbI Kfxf hI pRDfn huMdf sI. pqlI ibnF qVky dy imrcF vflI dfl qy<br />
hr sbËI qkrIbn qrI vflI hI huMdI sI. rotIaF ajIbo grIb afty dIaF TMzIaF ho jfx qy gulyl vFg<br />
ijMnIaF mrËI iKwc lE, kI mËfl tuwt jfx. AunHF idnF ivwc kfljF ivwc sInIar ividafrQIaF dI pUrI<br />
Dfk huMdI sI qy AunHF ijwdo-ijwdI ds ds ky kdy bfrHf-bfrHF rotIaF Kf jfxIaF. keI vfr qF jUnIar<br />
ividafrQIaF nUM dfl sbËI pI ky hI guËfrf krnf pYNdf. keI mF dy lfzilaF ny QflI awgy rwK ky mF nUM<br />
Xfd kridaF Au-wcI-Au-wcI rox lwg pYxf. Pyr iksy awKV jft muMzy ny awigEN QflI cuwk ky qy kihxf,<br />
“Cory, qUM pihly jMmky ro ly, Kfxf kwlKf lYxf.” sfry hI ZIT ijhy hoey sn. iksy nuM iksy dI koeI prvfh<br />
nhIN sI. hr gwl ivwc hr QF QoVf bhuq nhIN sgoN kuwJ iËafdf hI Dwkf cldf sI. sfry hostl vfsqy<br />
iqMn bfQrUm qy isrÌ iqMn lYtrIn hI sn. sInIar muMizaF ny afpxy kmry ivcoN alÌ nMgy hI inkl ky<br />
afAuxf qy iswDf jf ky iksy nvyN muMizaF nUM pry krky afp nhfAux lwg jfxf. hwdoN vwD qF AudoN huMdI sI<br />
jdoN kuwJ sInIar muMizaF ny lYtrIn gey jUlIar muMizaF dy nfl hI nfl vflI KuwqI qy bih jfxf.<br />
Èrmfkl muMzy ivcoN Au-wTky Bwj jFdy. keI sInIar qF sfbx qyl qy vI hwQ sfÌ kr lYNdy qy jUnIar<br />
muMizaF dy nfl nhfAux jf vVdy qy AuhnF df hI sfbx, qyl qy qOlIaF vrq jFdy sn. jy koeI awgoN<br />
kusky qF gflF kwZdy qy keI qF kuwt mfr vI krdy sn. iesy cwkr ivwc kh[ ivcfry jUIar muMizaF ny<br />
ibnF nhfqy qy ibnF nfÈqf kIqy iewk awD pIrIaz lyt kflj phuMcxf. klfs ieMcfrj ny AuproN hor<br />
48
kihr ZfAuNidaF gYrhfËrI Tok dyxI. iqMn idn df pRYktIkl bVf aOKj huMdf sI, Kfs krky ProiËMg<br />
hIt trItmYNt. sfrf idn awg AugldIaF, vwzIaF-vwzIaF BwTIaF ivcoN lfl surÉ hoieaf lohf kwZ ky<br />
vwzy sfry hQOVy nfl kuwt-kuwt ky aOËfr bxfAudy pYNdy sn. psIny nfl juwqIaFBr jFdIaF qy Pyr Èfm nUM<br />
iewk mIl dI vft pYdl cwlky hostl ivwc msF phuMcxf. ilbVy iqbVy bYTy AuzIkxf ik kd pfxI afvy<br />
qy nhfieaf jfvy. pr Èfm nUM Pyr sInIar stUzYNtF dI AuhI pRyÈfnI afVy afx KloNdI. jy hostl<br />
suprzYNt awgy iÈkfieq lfeI jFdI qF AusnY kihxf “koeI gwl neIN, agly sfl qusIN vI afpxy jUnIar<br />
nFl iehI kuwJ krogy. ieh qF sdf qoN cldf afieaf hY, koeI nvIN gwl nhIN. hOlI-hOlI qusIN vI XUË tU<br />
ho jfAugy. ijvyN imltrI ivwc nvyN rMgrUtI vyly jvfnF nUM sUeI dy nwky ivcoN lMGf idMdy ny Ausy qrHF ijhVf<br />
pihlf sfl ieQy kwZ igaf, smJo Auh iËMdgI ivwc kdI ikqy vI mfr nhIN Kf skdf. sfry nKry-vKry qy<br />
rVkF inkl jFdIaF ny. iewk vfrI qF aijhf bMdy df puwq bxf idMdy ny ik iPr bMdf kdy kMn ivwc<br />
pfieaf nf rVky.” Èfied iehnF sB kfrnF krky sfl dy ÈurU ivwc hI pMjfh-swT muMzy dfKlf lYNdy hI<br />
hOlI-hOlI ikrny ÈurU ho jFdy qy PfeInl sfl qwk pwcI-qIh hI klfs ivwc rih jFdy sn.<br />
sfzI pMj-Cy muMizaF dI jotI sI. doiqMn bhuq qkVy, kOzI dy plyar bVy hI inDVk sn. pyjr<br />
isMG bolIey klF df qy rGbIr isMG jlflfbfdI qy qrlocn isMG DfmIaF klF df iqMnoN lVfeI muwl lYxoN<br />
nhIN zrdy sn. CyqI hI sfzI jotI dI Dfk bx geI. sfzy nfl sihjy kIqy Auh awKV sInIar muMzy vI<br />
pMgf lYxoN hwt gey.<br />
hOlI-hOlI grmIaF dIaF CuwtIaF qoN bfad bVy idnF dIaF CuwtIaF afAux vflIaF ho geIaF.<br />
aYny kflj dy smyN ivwc kuwJ Cwt gey, kuwJ rwc gey qy kuwJ zwt gey. asIN vI afpxy-afpxy GrIN jfx df<br />
pRogrfm bxf ilaf. qrlocn kihMdf “afpF sfry iewk idn pihlF, pihlI jnvrI nUM svyry hIhostl<br />
phuMc jfvFgy qFik vDIaf-vDIaf mMjy qy tybl kursIaF CFt skFgy nfly pUry qrHF rYst vI iml<br />
jfeygI. agly idn afrfm nfl kflj jfvFgy.” sfiraF ny hfmI Br leI ik asIN sfry 31 idsMbr<br />
1957 nUM cwlFgy. hrdvfr myl ivwc cVFgy qy aMbflf kYNt qoN kflkf myl ivwc bihky sonIpwq phuMc<br />
jfvFgy. AunHF idnF ivwc idwlI qoN aMbflf kYNt qwk vfieaf sonIpwq isMgl ryl lfeIn huMdI sI. QF-QF qy<br />
gwzI ny rukxf qy dUjI gwzI nUM krfs krvfAuxf. kfPI boirMg ijhf sÌr huMdf sI. pr iekwTI muMzIr ivwc<br />
kuwJ pqf hI nhIN cwldf sI. rGbIr qy myjr luiDafxy Auqr ky moGy vwl cly gey qy mYN qy qrlocn<br />
jlMDr kYNt iekwTy Auqry. qrlocn awgy DfmIaFklF nUM clf igaf qy mYN jlMDr kYNt afpxy Gr clf<br />
igaf. mFjI ny bVf ipafr qy dulfr idwqf. mn mrËI dIaF cIËF qy pkvfn Kuafey. BYxF qy BrfvF ny vI<br />
Aucyc nfl lfz kIqf.<br />
CuwtIaF awK dy PoiraF vFg Kqm ho geIaF qy mYN 31 dsMbr nUM hI aVI kr ky bih igaf ik mYN<br />
qF awj hI vfips jfxf hY. myrf sfiraF nfl pRogrfm bixaf hoieaf hY. sfry mYnUM AuzIkdy hoxgy. mF ny<br />
ikhf “kmilaf, vry vfly idn ikwQy gwzIaF ivwc Dwky KfeyNgf. iewk do idn ruk ky cly jfeIN.” bldyv<br />
vIr jI ny vI ikhf ik “ibwlU, mYN vI prsoN afpxI izAUtI qy jfxf hY. afpF iekwTy cwlFgy. qUM awgy<br />
sonIpq clf jfeIN.” pr jdoN mYN aVIal twtU vFg ts qoN ms nf hoieaf qF mF jI ny iKwJ ky cfr prONTy<br />
qy suwkI sbËI pf ky rsqy leI bMnH idwqI. bldyv vIr jI nUM ikhf “jf puwqrf, iehnUM qUM sfeIkl qy ibTf<br />
ky jlMDr CfAuxI dy styÈn qy cVf afvIN. itkt lY ky dy dyeIN qy cMgI qrHF ibTf ky afeIN.” mYN ZITF<br />
vFg Ptf Pt iqafr ho ky sB nUM imilaf. mF jI dy pYrIN hwQ lfieaf qy afÈIrvfd ilaf. mF jI dIaF<br />
awKF ivwc mmqf dy nfl nfl QoVI ijhI iswl vI sI. aKIr sfeIkl qy bih ky Bfa jI nfl mYN jlMDr<br />
kYNt dy rylvy styÈn qy phuMicaf qy vIr jI ny mYnUM gwzI ivwc bwicaF vFg ibTf ky qfkId kIqI “afpxf<br />
iDafn rwKIN. jf ky afpxI rfjI KuÈI df iewk kfrz pf dyvIN. nhIN qF mF jI iÌkr krngy.” “awCf<br />
BfjI, qusIN rqf iÌkr nf kro.” BfjI ipafr dy ky gwzI ivcoN Auqr gey. gwzI hOlI-hOlI iGsrdI qy<br />
DUMaF CwzdI rOlf pfAuNdI qur peI. gwzI qurn qwk vI qrlocn nhIN afieaf sI. huiÈafrpur vflI gwzI<br />
qF kdoN dI jlMDr CfAuxI crokxIaF svfrIaF lfh ky jlMDr Èihr phuMc geI hoxI ey pr qrlocn<br />
ikAuN nhIN afieaf. socF ivwc zuwibaf gwzI jdoN luiDafxf jMkÈn qy phuMcI qF mYN plytPfrm qy Auqr ky<br />
kfPI awgy iBwCy dyiKaf qF nF rGbIr qy nf hI myjr ikDry nËrIN nf rVky. afKIr sItIaF mfrdI qy<br />
mYnUM icVfAuNdI gwzI luiDafxy styÈn qoN vI qur peI qy mYN iekwlf hI afpxI sIt qy bYTf vfips jf irhf<br />
49
sI. kuwJ imwqrF dy nf afAux qy inrfsqf qy kuwJ pCqfvf ijhf qMg krn lwigaf ik mYN aYvyN sfry<br />
GridaF nUM nrfË krky iekwlf hI gwzI cVH afieaf hF. iesy AuDyV bun qy sÈopMj ivwc sfrI rfq inwkl<br />
geI. KYr aMbfly Auqr ky kflkf myl jo idwlI jFdI sI, PVI qy iblkul ieMjn dy nfl lwgdy zwby ivwc<br />
ciVaf. awgoN iewk POjI ny ikhf “kfkf, ieh imltrI vfilaF df zwbf hY.” awgoN mYN ikhf “BfjI, mYN vI<br />
POjI df puwq hF, jlMDr CfAuxI qoN afieaf hF.” “awCf-awCf, af jf Pyr.” iewk POjI ny ikhf qy mYN zwby<br />
ivwc cVH igaf. hor ijhVf vI afvy AusnUM Auh jvfn ipCly zwibaF vwl Gwl dyx. kuwJ qF cuwp cfp qy<br />
kuwJ buV-buV krdy awgy vwD jFdy. qkrIbn qVky dy ZfeI vwjy hoxgy gwzI aMbflf kYNt qoN qur peI. sfry<br />
hI jvfn iekh qoN iewk vwD sunwKy qy gwBrU, jfxoN pMjfb dI krIm hovy. iksy imltrI dy ieMtr styt<br />
Kyzf mukfbly ivwc ihwsf lYx jf rhy sn. koeI kihMdf “awj pihlI vfr nvF sfl gwzI ivwc hI ciVaf<br />
hY, vfihgurU suwK rwKy.” iewk jvfn gutkf hwQ ivwc PV ky suKmnI sfihb df pfT kr irhf sI. Ausny<br />
ikhf “sfry idn krqfr dy hI isrjy ny.” iewk jvfn ny “boly so inhfl” kih ky jYkfrf Cwz idwqf qy<br />
sB ny ikhf “nfnk nfm cVHdI klf, qyry Bfxy srbwq df Blf.” aYny nUM tIcUM-tIcUM krdI gwzI mohrI<br />
styÈn qy af rukI. QoVI dyr bfad gwzI qurn lwgI pr Pyr brykF lwg geIaF qy gwzI muV ruwk geI.<br />
ivcoN hI iksy ny ikhf “Èfied aYQy sfhmixEN afAux vflI gwzI df krfs hovy.” iewk hor ny ÈMkf Ëfihr<br />
kIqI ik “aYs vyly ikhVI gwzI df krfs ho skdf hY.” iewk hor ny jvfb idwqf “Èfied jnqf<br />
aYksprYs ny lMGxf hovy. ieh psMjr gwzIaF qF nwKsmIaF hI huMdIaF ny, ijQy mrËI rok idwqf. kdykdy<br />
qF GMitaF bwDI ieMjx styÈn qy KVf hONkdf rihMdf hY.” mYN AuprlI sIt qoN Auqiraf qy bfQrUm<br />
vwl viDaf pr bfQrUm ivwc koeI viVaf hoieaf sI. mYN nyVy hI iekwlI sIt qy iewk jvfn jvfn nf<br />
GusV ky bYT igaf. Ausny ikhf “kfkf, jy bihxf cfhuMdf hYN qF cMgI qrHF bih jf. jy khyN qF mYN qyrI<br />
AuprlI sIt qy Ërf ipwT iswDI kr lvF.” mYN ikhf “ikAuN nhIN Brf jI, qusIN afrfm kr lvo mYN qF vYsy<br />
vI sonIpq hI Auqr jfxf hY.” Auh jvfn Auqy cVH ky lyt igaf. mYN styÈn qy psiraf swnftf dyK irhf<br />
sI. bhuq hI Cotf ijhf styÈn Aucy plyt Pfrm vI nhIN bxy sn. ikqy ikqy tFvIN-tFvIN bwqI jl rhI<br />
sI. iewk qF pihlI jnvrI dI qVky dI TMz AuqoN mfVI-mfVI ikx-imx vI ho rhI sI. mYN bfhr JfqI<br />
mfrI jfxoN ieMjx zrfeIvr plyt Pfrm qy KVf iksy nfl bIVI pI irhf sI qy aYny nUM koeI dUjf bfQrUm<br />
ivwc vV igaf. pqf nhIN kI hoxI df ikRÈmF vfpiraf mYN iewk dm AuiTaf qy vfÈrUm dy drvfËy nUM Dwkf<br />
mfiraf pr aMdroN drvfËo nUM ictkxI lwgI sI. pqf nhIN mYnUM kI Jwl ciVaf. mYN gwzI qoN QwlHy Auqr<br />
igaf qy hOlI-hOlI ieMjx dy isgnl vwl dyKdy-dyKdy awgy vwD igaf. mYN plyt Pfrm qy hI iewk vwzy<br />
sfry drKq dI afV ivwc KVky ipÈfb krn lwg igaf. aYny nUM sfhmxy qoN afAuNdI krfs krn vflI<br />
gwzI ÈUkdI afALudI nËrIN peI qy myry dyKdy-dyKdy bdiksmqI nfl KVI gwzI vfly trYk qy pUrI rÌqfr<br />
nfl af geI. myrIaF awKF twzIaF hI rih geIaF. myry dyKidaF dyKidaF plF-iCnF ivwc aYnf vwzf qy<br />
iBafnk ryl hfdsf ho igaf. donON ieMjx afmHxy sfhmixEN iBV gey qy sfnF vFg iqMn vfr tkrfey. Pyr<br />
donoN ieMjx ijvyN jwÕI pf ky KVy ho gey. myrI vflI gwzI KVI sI. dUjI pUrI spIz qy af rhI sI. sfzI<br />
gwzI dy pihly do zwby qF pUrI qrHF nfl drVy gey qy burI qrHF kwty-vwzy, icpky, lfienoN lih gey. sfzy<br />
zwby ivcoN qF iewk vI bMdf nhIN bicaf sI. dUjI gwzI df vI bhuq nuksfn hoieaf. iËafdfqr qIvIaF qy<br />
mfsUm bwcy axafeI mOq mfry gey. kuwJ kwty vwzy gey qy kuwJ imwDy jkVy hoey cIK ichfVf pf rhy sn.<br />
kuwJ lfÈF qF aYnI byrihmI nfl kwtIaF vwzIaF geIaF sn ik dyK ky idl dihl AuTdf sI. hr pfsy<br />
hfhfkfr mwc geI sI. kuwJ svfrQI qy byrihm log afpxy zwibaF ivwc hI bYTy rhy pr kuwJ ihMmqvfly qy<br />
rihmidl XfqrI qy log pIVqF nUM bcfAux leI pUrI qfx lf rhy sn. QoVI dyr bfad lfgly ipMzF dy<br />
lok vI af gey sn. mdd krn leI. kuwJ krvyÈF vrgy lok qF swc-muwc mdd kr rhy sn pr kuwJ<br />
vihÈI kmIny iensfn lokF dIaF GVIaF kVy qy muMdIaF lfh ky iKwisaF dy hvfly kr rhy sn qy jybF<br />
Prol ky jo hwk lwigaf afpxIaF jybF ivwc pf rhy sn. bMdf aYnF vI igr skdf hY, aYnf kmInf ho<br />
skdf hY ieh dyKky jfxoN mnuwKqf Au-wcI-Au-wcI cIkF mfr rhI hoxI ey. ijvyN kih rhI hovy “mYnUM bcfE,<br />
mYN mr rhI hF ….” pr ikwQy, sB bOÜy qy awnHy ho gey sn. rylvy dy do zrfeIvrF ivcoN iewk qF QF qy hI<br />
mr igaf. dUjf hspqfl ivwc phuMc ky dm qoV igaf. bfkI styÈn dy rylvy mulfËm Gyrf pf ky afpxy<br />
bcfa dIaF skImF GV rhy sn. kuwJ AuWDmI bMidaF ny ËÉmI bMidaF qy bwicaF nUM bfhr kwiZaf qy<br />
50
styÈn dy Coty ijhy brFzy ivwc pfieaf bfkIaF nUM vrHdy mINh ivwc hI rVy sihkx leI pf idwqf.<br />
musfiÌrF nUM zwby KflI kr dyx leI ikhf qF ik PwtVF nUM pfieaf jf sky qF ik svyry mYzIkl shfieqf<br />
afAux qwk PwtV musfiÌrF nUM kuwJ afsrf iml sky, nhIN qF ieh ivcfry bfhr KuwlHy ivwc TMz nfl hI mr<br />
jfxgy. “jy qusIN koafpryt kro qF mnuwKqf Kfqr iehnF qy afpxy grm kwpVy pf idE. rwb dy vfsqy<br />
kuwJ qF kro. quhfnUM quhfzy rwb df vfsqf.” kuwJ kihMdy “asIN vI qF zry hoey hF.” qy kuwJ kihMdy “jy<br />
quhfnUM cODr df ÈOk hY qF qusIN krI jfE ÈOk nfl iehnF dI syvf. ieh qF rwb df Bfxf sI, sfzI vwDI<br />
sI asIN bwc gey, ijhnF dI afeI sI Auh qur gey.” kuwJ hmdrdF ny huMgfrf idMidaF ikhf, “Auh qF<br />
TIk hY pr ijhVy sihkdy ny qy bwc skdy ny AuhnF nUM qF bcf lvo.” ijvyN iensfn aMnHF qy bOÜf ho igaf<br />
hovy. kuwJ zwby vfly XfqrIaF ny qF afpxy zwby aMdroN bMd hI kr ley ikqy Dwky nfl zwbf KflI nf krf<br />
dyx. mYN vI mddgfrF nflrl ky keI PwtV bMdy zwibaF aMdroN bfhr kwZy. kuwJ qF bVI muÈkl nfl<br />
bfhr kwZy pr kuwJ iksmq dy mfiraF dy isr hI iPws gey sn ijnHF dI koeI mdd iemdfd nhIN ho skI.<br />
iksy dIaF lwqF drVIaF hoeIaF sn qy iksy df DV. ikqy mF ipE dovyN mry pey sn qy bwcf QwlHy igrky<br />
vI bwc igaf sI. kuwJ mfsUm mF ipE dIaF awKF dy qfry godIaF nfl icMbVy hI buwJ gey sn. bhuq sfry<br />
ËÉmI bMdy Au-wcI-Au-wcI DfrF mfr rhy sn. kuwJ bhuq ÉUn nfl pqf nhIN kdoN ilbV gey. bcfE krdy<br />
acfnk mYnUM iewk POjI dI ikwt ivcoN rm dIboql iml geI qy mYnUM myrI mF jI dI gwl cyqy af geI. Auh<br />
vI sfnUM Coty huMidaF jy TMz lwgI huMdI qF kdy kdy grm pfxI ivwc QoVI ijhI rMm iplf ky jF brFzI df<br />
cmcf pf ky iplf idMdI sI. inwG ijhf mihsUs krIdf sI. mYN boql KolI qy QoVI-QoVI rMm keI mrIjF dy<br />
mUMh ivwc pf idwqI. soicaf clo ijsm nuM kuwJ qF grmfieÈ imlygI. svyry swq vjy imltrI qy rylvy dI<br />
mYzIkl hYlp af geI. hor BI kfÌI lok afly duafly qoN iekwTy ho gey. Pyr srkfrI qOr qy vwzy pwDr qy<br />
rfhq df kMm ÈurU hoieaf. mrIËF nUM gwzIaF ivwc pf ky hspqflF ivwc Byjx df islislf ÈurU ho igaf<br />
qy Psy ËÉmIaF nUM gwzI ivcoN kwZx df Auprflf hox lwgf. bVI muÈikl nfl PwtV zwby qy ieMjx qoN bfkI<br />
dy zwibaF nUM alwg krky nfl vflI ryl lfeIn nUM kryn dI mdd nfl klIar krn dI koiÈÈ hox lwgI.<br />
kuwJ bwcy zwibaF nUM ipCly pfsy qoN ieMjx nfl joVky vfips gwzI aMbflf kYNt vwl qorn dI ivAuNq bxfeI<br />
geI. jdoN imltrI df iewk vwzf zfktr qy Ausdy shfiek mrIËF nUM mYzIkl eyz dy rhy sn qF iewk<br />
nrs ny ikhf ik “ieAuN lwgdf sr, ijvyN sB ny zirMk leI hovy.” mYN kol hI KVf sI qy zrdy-zrdy<br />
ikhf, “sr jI, mYN ienHF nUM QoVI-QoVI zoË rMm dI idwqI qF ik ieh TMz qoN bc skx.” Aus zfktr ny<br />
myry vwl gOr nfl dyiKaf qy Pyr ikhf “vYl zn mfeI boafie.” mYN ikhf ik “sr, mYN iewk POjI df puwq<br />
hF ies leI afpxI qfx muqfbk ijnF mYQoN ho sikaf mYN kIqf. jy koeI myry koloN glqI ho geI hovy qF<br />
mYnUM mfÌ kr dyxf.” “no no mfeI buafie, rfdr mYN qYnUM jfqI qOr qy slUt krdf hF. afpxf aqy afpxy<br />
ipqf jI df nF nrs nUM ilKvf ky jfeIN.” mhYN Aus sfihb dy pYrIN hwQ lfieaf qy ikhf “sr jI, mYN ies<br />
gwzI dy iblkul pihly zwby ivwc sF ijs ivwc sfry hI POjI aQlIt sn. AunHF ivcoN iewk vI nhIN<br />
bicaf.” Aus sfihb ny Au-wT ky mYnUM afpxy sIny nfl lfieaf, “E mfeI gfz! ibwg lfs afÌ kMtrI.”<br />
Aus ny kuwJ aihsfs nfl myrI ipwT QpQpfeI. mYN jfxoN gumsum ijhf ho igaf sF qy BfrI mn nfl cldf<br />
hoieaf gwzI ivwc af ky bih igaf. aMbfly phuMcky rylvy ny bcy zwibaF nUM vfieaf shfrnpur idwlI jfx<br />
vflI gwzI nfl joV idwqf qy suicq kIqf igaf ik XfqrI iehnF itktF qy hI idwlI ho ky afpxy afpxy<br />
itkfixaF qy jf skdy hn. aYksIzYNt dI jwd ivcoN inkly musfiÌr bVy sihmyN hoey qy KfmoÈ sn. vfrvfr<br />
afpxy rwb df Èukiraf adf krI jFdy sn.<br />
aYny nUM iewk drvyÈ ijhI mfqf dI myry qy nËr peI qy Aus ny mYnUM bVy moh ijhy nfl ikhf “vy<br />
puwqf, suK qF hY, qyry qF kwpVy lhU nfl ilbVy ny, kI gwl ey? “mYN zuskidaF hoieaf ikhf “mYN mohrI<br />
vflI gwzI ivwc sF ijs df aYksIzYNt hoieaf hY. pqf nhIN ikvyN rwb ny hwQ dy ky mYnUM bcf ilaf. myry<br />
zwby dy sfry hI jIa mfry gey mFjI. mYN afpxy sfry Gr vfilaF nUM CuwtIaF ivwc iml ky vfips sonIpq<br />
afpxy kflj ivwc jf irhf sI. mYnUM myrI mF qy myry GridaF ny bVf roikaf sI afKy awj nf jfh, pr mYN<br />
nf ruikaf, nf mMinaf.” Aus mfqf ny ivcoN hI myrI gwl tok ky ikhf “vy puwqf, qUM kI jfxyN mF dIaF<br />
aFdrF nUM. Ausdy iZwz nUM qF pihlF hI syk lwg irhf hoxf. qF hI qF Auh qYnUM vfr-vfr jfxoN rokdI sI.<br />
hux cMdiraf, qUM Aus ivcfrI nUM afpxI suwK sFd dI Ébr idwqI ik nhIN? “awgoN mYN ÈrimMdf ijhf nFh<br />
51
ivwc isr ihlfieaf. Aus mfqf ny rqf hrK nfl ikhf “qUM hux ibnF iksy nUM kuwJ dwsy hI awgy jf irhf<br />
hYN.” Ausny KIsy ivcoN pYsy kwZ ky myry hwQ qy pMj rupey rwKky ikhf “jf, jf ky huxy qfr Gwl ky af.” mYN<br />
Au-wcI-Au-wcI rox lwg ipaf qy Aus mFjI ny mYnUM afpxy kfljy nfl Guwt ky lf ilaf qy iewk bfbU ny myrI<br />
bFh PVidaF ikhf “cwl, mYN qyry nfl cwl ky qfr duaf ky afAuNdf hF.” Auh bfbU jI mYnuM shfrnpur dy<br />
rylvy styÈn mfstr dy kmry ivwc lY igaf jo myry bfry ds ky qfr dyx nUM ikhf qF sfrf stfÌ myry<br />
duafly iekwTf ho igaf. sfry puwCx lwgy ikvyN-ikvyN hoieaf. ivwc ivc kihMdy ik ieh muMzf Aus hfdsy df<br />
cÈmdId gvfh hY. kfPI dyr jfx buJky gwzI rokI rwKI. Pyr AunHF myrf qfr dy ky mYnuM qor idwqf qy mYQoN<br />
koeI pYsy vI nhIN ley. mYN Aus drvyÈ mfqf df koit-koit DMnvfdI hF ijsny iewk dUjI mF df drd<br />
pihcfixaf sI. aijhI mF rwb sB nUMG dyvy. ! afmIn.<br />
iksy qrHF izwgdf ZihMdf, BuwKf-Bfxf dyr Èfm qFeIN Btkdf-Btkdf mYN sonIpq phuMc igaf.<br />
awgy koeI vI muMzf hostl ivwc nhIN sI. cOkIdfr nUM kih ky afpxf kmrf Kulvfieaf qy ibnF kuwJ KfDy<br />
pIqy qy ibnF ibsqrf ivCfey, ibnF drvfËf bMd kIqy bws mMjy qy guwCU-muwCU ijhf ho ky mYN ipaf irhf.<br />
AuhI Au-wcI-Au-wcI cIÉ ichfVf qy mOq dy iBafnk idRÈF df qFzv nfc awKF awgy huMdf irhf. mYN qRBk<br />
jFdf qy sihm k kdy kysF nUM muwTIaf `c lY ky Guwtdf jF awKF qy hwQ rwK ky lukx dI inarQk koiÈÈ<br />
krdf. mYnUM jfpdf mYN CyqI hI pfgl ho jfvFgf.<br />
ies iBafnk qy mMdBfgy ryl hfdsy dI Ébr jMgl dI awg vFgrF sfry pMjfb ivwc kI pUry<br />
ieMzIaf ivwc ryzIAu duafrf nÈr ho ky awg vFgr PYlx lwgI. aÉbfrF dIaF pihly pMny qy surÉIaF bx<br />
ky hfhfkfr mcf idwqI. hr Gr ivwc hr pl ieho gwl df crcf ho irhf sI. sfzy Gr ivwc vI sog dI<br />
lihr PYl geI. mFjI roeI jFdy sn ik mYN hwQIN puwqr nUM mOq dy mUMh ivwc qor idwqf. jdoN bldyv vIr jI<br />
ny suixaf qy ikhf ik mYN qF afp ibwly nUM gwzI cfV ky afieaf, rwb kry myrf Cotf vIr bc jfey. Aus nUM<br />
kuwJ nF hoey, nhIN qF mYN afpxy afp nUM kdy mfÌ nhIN kr skFgf. bldyv vIr jI ny awgy QflI ivwc peI<br />
rotI vI ivcy Cwz idwqI qy ikhf ik mF qUM iPkr nf kr mYN qyry ibwly nUM lwB ky hI rotI KfvFgf. mF mYN qyrf<br />
doÈI hF, jy Auh nf lwiBaf qF mYN vI qYnUM kdy mUMh nhIN idKfvFgf. mF jI ny roNidaF roNidaF vIr dy mUMh<br />
qy hwQ rwK idwqf qy Guwt ky afpxy klfvy ivwc lY ilaf.” myiraf Jwilaf puwqf, aijhy krky mYnUM mUloN hI<br />
mfrnf cfhuMnY.” bldyv vIr jI ny ikhf ik “nhIN mF nhIN.” mF jI ny vIr jI nUM ikhf ik “jfh puwq rwb<br />
BlI krUgf.” bldyv vIr jI rfqo rfq hI gwzIaF, bwsF qy trwk PVdy hoey ikvyN nf ikvyN mohrI rylvy<br />
styÈn qy phuMcy. iewk iek lfÈ dyKI, sfry hspqfl Cfx ley qy mrn vfilaF dI PirÈqF keI vfr<br />
dyKaF qy hr iksy nUM kmilaF vFg myry bfry puwCdf irhf. inrfsqf nfl Biraf qy sdmy dy Bfr nfl<br />
dibaf hoieaf myrf bldyv vIrf bVI nmoÈI nfl qIsry idn vfps Gr muiVaf. ikMnI hI dyr drvfjy dy<br />
muhry bfhr hI KVy rhy jfxoN pYrF ny qurnf Bulf idwqf hovy qy Gr aMdr vrVn dI ihMmq nhIN iekwTI<br />
kr pf rhy sn. jfxoN soc rhy hox ik ikvyN inrfÈ mF df sfhmxf krFgf. mF dIaF aFdrF ny bfhr KVy<br />
hfloN byhfl puwqr dI psV nUM mihsUs kridaF afp hI drvfËf Kol idwqf. dovyN mF puwq iewk dUjy nUM<br />
ilpt gey. “aMmVIey, mYnUM mfÌ krdy, mYN qyrf ibwlU qYnUM vfips nhIN ilaf ky dy sikaf. mF mYnUM Aus df<br />
kohI Kurf Koj nhIN lwiBaf.” mF ny afpxy pwlU nfl puwq dIaF awKF ivcoN vgdy awQrU pUMJy qy ikhf “rwb<br />
df lwK lwK Èukr hY, qyry ibwlU nUM Aus dfqy ny afp hwQ dy ky rwK ilaf. AusdI ByjI qfr afeI sI, pqf<br />
nhIN kmlf ijhf ikAuN iswDf sonIpq cly igaf. puwqrf mYnUM Auhdy kol lY cwl.” bldyv vIr ny suK df<br />
sfh lYNidaF ikhf “mF jI, qusIN hOslf rwKo sB TIk ho jfxf hY mYN kwl hI Aus nUM sonIpq qoN nfl lY ky<br />
afvFgf.” jd qfeIN dUjy BYx-Brf qy ipqf jI vI af gey. vIr jI sB dy gl lwg ky imly qy sB ny rlky<br />
ieko sur ivwc vfihgurU df Èukrfnf kIqf.<br />
iewDr agly do iqMn idnF ivwc qkrIbn sfry hI muMzy vfips kflj af gey qy myry sfQI vI<br />
phuMc gey. gwl hostl qoN huMdI sfry kflj ivwc PYl geI ik cmqkfr hI smJo ik afpxf ibwlf<br />
aYksIzYNt ivwc Éfs krky Aus zwby ivcoN kwlHf hI bicaf, ijsdy sfry XfqrI mfry gey qy zwbf vI ieMjx<br />
nfl vflf sI ijhdy icwQVy ho gey sn. myry kmry ivwc qF sfQIaF, ividafrQIaF qy ieMstrktrF df<br />
mylf ijhf hI lwg igaf. do cly gey qy cfr af gey. ies hfdsy krky, Éfs krky qrlocn ny gwl<br />
52
afpxy idl nUM lf leI. Ausny icwq ivwc ibTf ilaf ik mYN hI gunfhgfr hF, mYN hI ies nUM mOq dy mUMh<br />
ivwc Dwkf dy idwqf sI.<br />
kflI svyr<br />
aglI svyr hI bldyv vIr jI sfzy hostl phuMc gey. mYN iewk inwky bfl vFg vIr jI nUM jf<br />
icMbiVaf qy BuwbF mfr ky rox lwg ipaf. vIr jI dIaF BI awKF Br afeIaF. AunHF mYnUM bVf ipafr qy<br />
dulfr idwqf. vIr jI vfr-vfr myry vwlF dyKI jFdy sn. AunHF dI myry qoN nËr hI nhIN htdI sI. dUjy<br />
sfQI vI BfjI nUM af ky imly qy rwb df lwK-lwK Èukr kIqf. dUjy muMizaF ny pqf nhIN kdoN vIr jI dy<br />
nhfAux df ieMqËfm kr ilaf. vIr jI ny AuTdy hoey ikhf “cMgf bwicE! pihlF QoVf PrYÈ ho lvF qy<br />
Pyr cfh pfxI pI ky quhfzy nfl kflj cldy hF. quhfzf suprIzYNt myrf purfxf jmfqI hY. Aus nUM iml ky<br />
ibwly nUM kuwJ idnF dIaF CuwtIaF duaf ky jlMDr mFjI dy kol lY ky jfxf hY. sfrf twbr bVf apsYt hY.”<br />
sfiraF ny ikhf ik “hF BfjI, sfry BYx BrfvF nUM qy mFjI nUM iml ky iesdf idl vI Drvfs PV jfAugf.<br />
bhuq zoilaf hoieaf hY ivcfrf.” Èfm nUM qkrIbn sfry sfQI, kuwJ hostl dy muMzy, kuwJ mfstr qy sfzf<br />
suprzYNt vI, BfjI nUM sI afP krn afey sI ikAuNik BfjI cMzIgVH ivwc ieMzstrI izpfrtmYNt ivwc vwzy<br />
aÌsr lwgy hoey sn. ies leI sfry AunHF dI kfÌI dId qy AunHF df mfx krdy sn. dUjf ryl hfdsy vjoN<br />
sfiraF dI myry nfl hmdrdI bxI hoeI sI. asIN cFeIN-cFeIN gwzI cVH ky dUjy idn svyry hI jf Gr df<br />
drvfËf KVkfieaf. sB imly qy KuÈ hoey pr mF qF bfr-bfr mYnUM afpxy sIny nfl lfAuNdI nf rwjdI.<br />
hux gwl krdy hF myry ipqf jI bfry. myry ipqf jI bhupwKI ÈÉsIaq sn. iewk vDIaf POjI qF<br />
Auh sn hI, nfl-nfl Auh iewk vDIaf qy isafxy smJdfr iensfn vI sn. iewk iswDy-sfdy, srl,<br />
sMjmI qy krmXogI asUl psMd, asUlF qy pihrf dyx vfly. ipqf jI bVy irËrv rihMdy sn qy bVI hI<br />
npI qulI gwl krdy sn. afpxy rihx sihx qy Kfx-pIx dI vI AunHF dI iewk mirafdf bxI hoeI sI.<br />
AunHF kdy Èrfb-mFs df syvn nhIN kIqf sI qy jy Èfm nUM kdy rotI leI sfZy Cy qoN swq vwj jFdy, AudoN<br />
rotI iml jFdI qF TIk nhIN qF bs iewk glfs duwD df pI ky kihxf “bs hux kwl nUM shI, clo iesy<br />
bhfny Ërf pyt nUM vI afrfm iml jfvygf.” Gr dy kMmF ivwc dKl aMdfËI iblkul nhIN sI krdy pr<br />
AunHF dI nËr hr ikRaf qy rihMdIsI. AunHF kdy iksy bwcy nUM kuwJ nhIN ikhf sI pr AunHF df roab pUrf<br />
sI. iesy qrHF myry mfqf jI BFvyN bhuqy pVHy ilKy nhIN sn pr bhuq hI suGV isafxy isdkI qy apxq<br />
vfly sn. asIN awj qFeIN ipqf jI qy mfqf jI nUM kdy Au-wcf bolidaF nhIN vyiKaf sI. AunHF dy iehI<br />
sMskfr bfkI dy pirvfr ivwc sn. asIN Coty BYx BrfvF ny vwzy vIrF awgy kdy bolxf qF kI AunHF df nF<br />
lY ky vI pukfiraf nhIN sI. sfzI sfzy mFjI df asIN Gr dy jIa hI nhIN sgoN aFzI-guaFZI qy sfrf ipMz<br />
qy ÈrIkf idloN mfx qy siqkfr krdf sI.<br />
kuJ ku idnF bfad ipqf jI myrI mFjI nfl slfhIN pey sn ik “Bfgvfny, hux ikMnf ku idn<br />
afpxy lfzly nUM Gry ibTfeI rwKyNgI. AusdI pVHfeI Krfb ho rhI hY. bhuqf lfz ipafr vI bwicaF nUM Dur<br />
aMdroN kmËor qy apfihj ijhf bxf idMdf hY. qusIN qF kdy eyny kmËor nhIN sI hoey, qgVy hovo qusIN<br />
iewk gryt POjI dI DI ho ijhnF nY do ivÈv XuwD lVy sn qy srkfr ny AusnUM cfr murwby ËmIn ienfm<br />
vjoN idwqI sI. ikMnIaF AuhnF ny GflxF GflIaF, mYN qF AunHF nUM hmyÈF afpxf pRyrxf df sroq smJdf<br />
afieaf hF. Éfs krky jdoN mYN dUjy ivÈv XuwD dOrfn asfm qy brmF dy bfrzr qy duÈmxF dy Gyry ivwc<br />
af igaf sF.” Aus vyly nUM Xfd krky mFjI kMb jFdy sn. mYN AunHF koloN lMGx lwgf qF ipqf jI ny mYnUM<br />
kol bulf ilaf qy puwiCaf “ikAuN beI jvfnf, hux qF kYm hYN nf? ikMnIaF ku hor mF dIaF pwkIaF<br />
KfxIaF ny. vyK qyrI pVHfeI Krfb ho rhI ey hor nf ikqy qyrf sfl mfiraf jfvy. qgVf ho qUM POjI df<br />
puwq eyN, aijhy hfdsy qF roË afAuNdy jFdy rihMdy ny. hF zfktr myjr Èrmf ny qYnUM Éfs krky afpxI<br />
ÈfbfÈ ByjI hY. qyrI bVI isÌq kIqI hY.” “nhIN ipqf jI, mYN iblkul TIk hF, qusIN donF ny myrf<br />
iblkul iÌkr nhIN krnf.” “cMgf Pyr qUM prsoN iqafr rhIN, mYN vI srkfrI dOrf pf lvFgf idwlI jfx<br />
df. kuwJ mÈInF dI hYzkuafrtr ivwc adlf bdlI krvf ky ilafxI hY, rfh ivwc qYnUM lfh idaFgy. cMgf<br />
Bfvfny, myry vI kuwJ kwpVy qy smfn bYg ivwc pf dyvIN …[ .” “awCf ipqf jI, mYN vI iqafr rhFgf quhfzy<br />
nfl jfx leI.” pr mF dIaF aFdrF hfly rwjIaF nhIN sn, Ausdf zUMGf aihsfs kih irhf sI ik hfly<br />
53
myry puwq dy Dur aMdrly ËÉm alHy ny. ies nUM hfly myrI mmqf dy inwG dI bhuq loV hY. qy Pyr jfxoN asIN<br />
dovyN mF puwq ny aMdroN-aMdrIN vkq nfl smJOqf kr ilaf hovy.<br />
ipqf jI qF svyry qoN hI afpxy lfm lÈkr nfl ruwJy hoey sn. cfr pMj vwzy trwkF ivwc lwidaf<br />
hoieaf smfn qy vIh dy krIb jvfb nfl jf rhy sn. acfnk iewk POjI jIp Gr awgy af ky rukI qy<br />
iewk jvfn ny af ky bVy adb nfl mFjI nUM siq sRI akfl bulfeI. Ausny ikhf ik “sfihb df smfn dy<br />
idAu qy kfkf jI iqafr hn, AunHF nUM vI nfl iljfxf hY. mYN CyqI CyqI dovyN BYxF dy gly imilaf qy mFjI<br />
dy pYrIN hwQ lfieaf. mF ny Guwt ky sIny lf ilaf qy ikhf “jf myry bwcy, qyrf vfihgurU shfeI hovy, qwqI<br />
vf nf lwgy. afpxf iKafl rwKIN, hmyÈf cVHdI klf ivwc rihxf ey.” mYN ikhf “mF dovyN vwzy vIiraF nUM qF<br />
iml hI nhIN sikaf.” mFjI ny idlfsf idwqf ik “koeI gwl nhIN, mYN AunHF nUM ds idaFgI ik ibwlf quhfnUM<br />
Xfd krdf-krdf igaf ey.” zrfeIvr Èfied kfhl ivwc sI qy Auh mYnUM lY ky CyqI muV ipaf. jIp dy<br />
ipwCy ihwsy ivwc bYTf mYN dUr qwk mFjI nUM dyKdf irhf.<br />
rfh ivwc aMbflf kYNt dy iksy imltrI hYzkuaftr ivwc asIN ruky qy AuQy hI mYs ivwc sB ny<br />
Kfxf KfDf. AuQy GMty ku dy pVfa mgroN asIN awgy idwlI vwlF rvfnf ho gey. krnfl lMG ky KyqF dy kol<br />
iewk vfr Pyr sfzf kfiÌlf ruk igaf. qkrIbn sfry hI bVI PurqI nfl rlky af gey. eyny nUM pqf nhIN<br />
ikhVy vyly cldy trwk ivwc hI imltrI dy jvfn ny vwzI kyqlI ivwc cfh bxf leI. sB nUM imltrI dy<br />
bVy bVy mwiGaF (icwty nIlI DfrI vfly) ivwc cfh vrqf idwqI. cfh swc muwc bVI gfVI qy suafdI sI.<br />
iPr pqf nhIN ipqf jI nUM kI lfz af igaf qy AunHF mYnUM aglI sIt qy afpxy kol ibTf ilaf. do cfr<br />
srsrI ijhIaF gwlF krky Auh afpxy muwdy vflI gwl vwl vDy. AunHF awj mYnUM bVI apxq nfl muKfiqb<br />
ho ky ikhf “lY myry bwcy, qyry nfl awj mYN afpxI iËMdgI dIaF bhuq aihm XfdF sFJIaF kr irhf hF.”<br />
mYN AuqÈfh nfl ikhf “dwso-dwso ipqf jI!”<br />
qy ipqf jI ny gwl dsxI ÈurU kr idwqI- “myry bwcy, gwl AudoN dI hY, 1940-42 dI jdoN qUM hfly<br />
jMimaf nhIN sI. qyrI mF pUry idnF qy roË qYnUM qy mYnUM bVI iÈwdq nfl AuzIkdI sI. mYN qy myry do sO sfQI<br />
dUsry ivÈv XuwD ivwc brmF asfm dy bfrzr qy duÈmxF dy Gyry ivwc af gey. ijAuN-ijAuN duÈmxF df<br />
Gyrf qMg huMdf jFdf, sfzy ijAux dI afs AunI hI GtdI jFdI. nfly nfl sfzy jvfnF dI igxqI vI GtdI<br />
jFdI. asIN idn rfq Gxy jMglF dIaF JfVIaF, KfeIaF qy dldlF ivwc Bwjy iPrdy sI. hr pfsy mOq isr<br />
qy nwcdI jfpx lwgI. ikqy koeI lfÈ PuwlI peI qy ikqy koeI lfÈ jfnvrF ny KfDI peI sI. asIN AunHF bo<br />
mfrdIaF lfÈF dIaF ikwtF ivcoN Prol ky bicaf PUz KFdy qy iksy lfÈ dI kuwpI ivcoN bUMd-bUMd pfxI vI<br />
incoV ky pIqf. asIN mry pÈUaF awgy bicaf Kuicaf cokr vI cuwk ky KfDf. sfzy bUtf ivwc qbimaF dy<br />
rfh vVIaF jokF sfzf ÉUn cUs cUs ky PulIaF peIaF sn. pIV nfl clxf vI muÈikl ho igaf sI.<br />
nwTxf qF dUr dI gwl sI qy kdy aFby lFiBAuN golIaF dI boCfV qy kdy AuproN bMbfrmYNt. ieAuN lgdf sI<br />
ik bs hux vI gey ik hux vI gey. afKIr Auh idn vI af hI igaf jdoN asIN duÈmxF dI jwd ivwc burI<br />
qrHF Pws gey. iqMnF pfisaF qoN hYvI golIaF df mINh vFgrF jfxoN vr rhIaF sn. ipwCy sfzy vwzI sfrI<br />
KfeI sI ijs ivwc igr ky kuwJ jvfn ÈhId ho gey. bfkI bcy swqr dy krIb jvfn plF ivwc duÈmx dI<br />
golI nfl vIrgqI pf gey. asIN bcy pMj jvfn BuwKy ipafsy krIb cOdF idn AunHF lfÈF dy Qwly awDmoey<br />
ijhy pey rhy. eysy vyly duÈmx sn jF Pyr lokl nfgy lok pqf nhIN kOx sn, sfzf aslf qy smfn<br />
luwtx afey qy KoKrIaF nfl sxy pYr bUt vwz ky lY gey. vrdIaF qwk lfh leIaF. bo mfrdIaF lfÈF,<br />
lMgIaF DVMgIaF PuwlIaF qy pYr kwtIaF lfÈF dy Zyr Qwly asIN pey sihkdy rhy. sfzI rYjmYNt vfilaF ny<br />
qF sfnUM zYz izklyar krky sfzy GrIN icwTIaF vI Byj idwqIaF sn. pr jfko rfKy sfeIaF mfr sky nf<br />
koie. pqf nhIN ikQoN rYz krfb vfly af gey qy Pyr AunHF jfxoN sfnUM mOq dy rfh qoN moV ilaf hovy. iPr<br />
kuwJ mhIny asIN duÈmxF dI kYd ivwc rhy qy QoVI bhuqI iqmfrdfrI qoN bfad jylHF ivwc sfnUM bury hfl<br />
ivwc Cwz idwqf igaf. kihx nUM qF soljIar kYd sI pr slUk jfnvrF qoN vI BYVf krdy, jfxoN asmfnoN<br />
igry qy KjUr ivwc atky vflI gwl sI. Pyr sIj Pfier hoieaf qy POjI kYdIaF dI adlf bdlI hoeI.<br />
iewk idn sfzI iqMnF dI bfrI vI af geI. sfzy pMjF ivcoN iewk qF lfÈF Qwly dm qoV igaf sI qy dUjf<br />
hspqfl ivwc sfh pUry kr igaf sI. dfqy dI imhr sdkf qy dUjf qyry sdkf mYN afpxy do sfQIaF nfl<br />
bwc igaf sI. qyry jnm qoN do idn pihlF ipMz phuMc igaf sF. Èfied iesy krky vI qyrI mF qyry nfl<br />
54
huq moh krdI hY. hmyÈF kihMdI hY ik myry pyt GroVI dy puwq nUM kdy koeI nf iPtkfrnf. ieh qF myry<br />
leI bVf hI krmF vflf hY. qIjf Èfied ies leI iËMdf irhf ik jvfnI vyly dy idnF ivwc sMGrÈ<br />
Biraf jIvn kmfieaf. AunHF idnF ivwc ijAuxf bVf iswDf sfdf sI qy cMgIaF guwJIaF KurfkF huMdIaF sn.<br />
mYN rwsy qy Puwtbfl df kfmn plyar huMdf sI. pMj ltr duwD roË pINdf qy pMj swq iklomItr dI dOV inq<br />
nym dOVdf sI. do sO zMz qy pMj sO bYTkF mfrnIaF. awDf pf dy krIb roË Krf iGAu Kfxf qy ksrq<br />
krky bfltIaF dy ihsfb psInf bhf dyxf iËMdgI df ËrUrI ihwsf huMdf sI. myry ipRMsIpl ny kihxf mlUk<br />
isaF qgVf ho jf pMj syr duwD nfl kuwJ nhIN bxdf Gwto Gwt swq syr kr dy. Èfm nUM kihxf qyry pwt<br />
bVy moto ho gey ny, qyrf Bwjxf aOKf ho jfxf ey qUM do mIl hor Bwijaf kr. bs AunHF dI svyr qy Èfm dI<br />
PtIk BrI nsIhq ny mYnUM sUeI dy nwky ivcoN lMGf idwqf hoieaf sI. Auh jvfnI dI KfDI Kurfk qy krVI<br />
ksrqI imhnq ny mYnUM bVI qoN bVI aOkV ivwc vI zolx nhIN idwqf qy kvc bx ky myrI rwiKaf kIqI.<br />
myry bwcy, qYnUM afpxy ies krVy qËrby dI gwl ies krky suxfeI ik ho skdY qYnUM koeI pRyrnf iml sky<br />
qy qUM asfnI nfl ies sdmy qoN bfhr af skyN.” ipqf jI dI rONgty KVy kr dyx vflI hwz bIqI sux ky<br />
pqf hI nhIN lwigaf kdoN sonIpwG jI[ tI[ roz dy lfgy mUrQl df nfkf af igaf. ipqf jI ny ikhf “ibwly<br />
nUM iewQy hI lfh idMdy hF. iewQoN ieh koeI bws jF tFgf PdV ky aMdr sonIpq Èihr cly jfvgf.” jvfn<br />
ny ikhf “sr, ds-pMdrF imMt hI lwgxy hn. afpF aMdr Cwz ky af jFdy hF. AunI dyr ivwc jvfn<br />
afpxIaF lwqF KolH lYxgy qy jMgl pfxI vI ho afAuxgy.” Aus jvfn ny Auqr ky ipwCy afAouNdy jvfnF qy<br />
hOldfr nUM sUicq kIqf. hOldfr sfihb Auqr ky ipqf jI kol afey qy slUt kIqf. ipqf jI ny afdyÈ<br />
idwqf “hOldfr sfihb qusIN sfzf agly moV qy ieMqËfr krogy. AunI dyr sfry jvfn quhfzI kmFz hyT<br />
rihxgy.” Aus hvldfr ny Pyr slUt mfiraf qy ikhf “E[ ky[ sr!” asIN awgy aMdr vwl qur pey qy<br />
QoVI hI dyr ivwc jIp hostl dy awMgy KVI sI. ipqf jI jIp qoN Qwly Auqry, mYN vI Auqiraf qy jvfn ny<br />
mYnUM myrf smfn PVf idwqf. mYN jvfn df DMnvfd kIqf qy adb nfl siq sRI akfl bulfeI qy ipqf jI ny<br />
jvfn nUM AuWQy hI rukx leI ikhf aqy myry nfl hostl vwl qur gey. mYN awgy awgy qy ipqf jI ipwCy ipwCy<br />
hostl ivwc myry kmry qwk af gey. awgoN kudrqI qrlocn kmry ivwc hI iml igaf. qrlocn hbV bfhy<br />
pihlF mYnUM jwPI pf ky imilaf qy Pyr ipqf jI dy pYrIN hwQ lfieaf. ipqf jI ny apxq nfl AusdI ipwT<br />
QpQpfeI qy ikhf “puwqrf, sFB afpxy Xfr nUM” qrlocn ny vI bVy mfx nfl ikhf “cfcf jI, qusIN<br />
iblkul iÌkr nf krnf, mYN ies df pUrf pUrf iKafl rwKFgf.” “cMgf bwcy, hux mYN cldf hF, jldI ivwc<br />
hF jI[ tI[ roz qy jvfn myrf ieMqËfr krdy hoxgy.” qrlocn qy mYN awgV ipwCV ipqf jI nUM Cwzx bfhr<br />
qwk afey. asIN dovF ny ipqf jI dy pYrIN hwQ lfieaf qy aÈIrvfd ilaaf. asIN dovyN hfly qwk hwQ hoVI<br />
KVy sF qy jIp awKF qoN aoJl vI ho cuwkI sI. qrlocn Aus idn qoN myrf bËurgF vFg kuwJ iËafdf hI<br />
iKafl rwKx lwg igaf sI. mYnUM Aus df Auh bdilaf ijhf rvweIaf kdy kdy kuwJ ajIb lwgdf qy kdy<br />
cMgf vI.<br />
hux mYnUM smJ ipaf ik ipqf jI mYnUM jfx buwJ ky bfeI roz afpxI jIp ivwc ieMT Cwzx ikAuN<br />
afey, qF ik Auh ryl hfdsf qy rsqy ivwc pYNdf AuhI mohrI rylvy styÈn bwcy dIaF XfdF qy ËÉmF nUM<br />
qfËf nf kr dyvy. Èfied AuhnF ny myry Dur aMdr dy zr nUM dUr krn Kfqr Aucycy qOr qy AunHF afpxI<br />
KOÌnfk drd BrI hwz bIqI suxfeI ik ikvyN aYzy muÈikl smyN AunHF ny hONslf bxfeI rwiKaf. AunHF dI<br />
hwz bIqI mohrI dy rylI hfdsy qoN ikqy zrfvxI qy rONgty KVy kr dyx vflI sI. ijwQy mOq nfl iswDf<br />
tfkrf sI qy ryl hfdsy ivwc mYN Èfied kudrqI iewk drÈk bx igaf sF. ies qrHF ipqf jI ny myrf<br />
mnobl vDfAux df Xqn kIqf sI. qF ik mYN iPr qoN arfm nfl afpxI nfrml iËMdgI ivwc prq skF.<br />
pr aÌsos hoieaf ipqf jI dy nyk ierfidaF qoN iblkul Ault. ijvyN kihMdy ny mfVy bMdy nUM hor<br />
ibmfrIaF Dwky nfl af icMbVdIaF ny. iesy qrHF mYN Dwky nfl ipqf jI nfl hwz bIqI AunHF dI zrfAuxI<br />
hwz bIqI dI BfrI pMz vI afpxIaF mfrU socF dI ipwT qylwd leIaF. ryl hfdsy dIaF kwtIaF-vwzIaF,<br />
icwQVIaF qy sihkdIaF cIÉdIaF lfÈF df cIÉ ichfVf Ërf mwTf pYNdf qF eyny nUM ipqf jI dI hwz bIqI<br />
dIaF iBafnk vfrdfqF sqfAux lwg pYNdIaF. jMglF ivwc Bwjdy POjI qy Au-wqy vrdy bMb afly duafly Puwt<br />
rhy sn. mINh vFg vrdIaF golIaF dI ÈF-ÈF ÈUkx lgdI sI. QF QF Tyzy Kf ky mUMh Bfr igrdIaF lfÈF<br />
mYnUM afs pfs igrdIaF jfpdIaF qy AunHF sihkdIaF POjIaF dIaF lfÈF ivwc myry ipqf jI vI hfey jy<br />
55
ikqy myry ipqf jI nUM kuwJ ho jFdf qF Pyr mYN qF jMmx qoN pihlF hI XqIm ho jFdf. myrI mF jI df kI hfl<br />
hoxf sI. asIN sfry BYx BrfvF ny qF rul jfxf sI. kdy mYnUM lfÈF dy vwzy Zyr qy pYrF qoN ibnF lMgy POjIaF<br />
dIaF lfÈF nËr afAuNdIaF kdy AunHF lfÈF dy Qwly keI idnF dy BuwKy qy ipafsy iËMdgI qy mOq drimafn<br />
JUldy qy jIvn leI JUJdy afpxy ipqf jI nËr afAuNdy. mYN qryilAuN qrylI ho jFdf qy AucI AucI<br />
acncyqy buV-buVf ky kihMdf, “koeI bcf lvo myry ipqf jI nUM, myrI mF ivDvf ho jfAugI, asIN sfry<br />
XqIm ho jfvFgy.”<br />
awgy qF mYN isrÌ afpxy ipqf jI dy PojI izsIpln qoN zrdf sI, pr hux myry idl ivwc<br />
krmXogI XoDy qy iswxkI ispfhI leI ÈrDf qy mfx hY ik aijhy bhfdr POjI ipAu df mYN puwq hF.<br />
hux myrf jIvn kuwJ BrosyXog nhIN irhf. cfr idn cMgf qy iPr do idn mfVy. sfeIkl dy Pyl<br />
hoey kuwiqaF vflf hfl sI. cwlI jfvy qF cwlI jfvy nhIN qF pqf nhIN ikwQy kuwqf Pyl ho jfvy. BfvyN ikMny<br />
Pyr KflI pYzl mfrI jfvF pr Pyr iËMdgI dy sfeIkl ny ikwQoN clxf. Pyr KVy sfeIkl vFg Pyr iËMdgI<br />
nUM muwZoN muwZ ryVnF pYNdf.<br />
aÈky jfvF mYN qrlocn dI dosqI qy vPfdfrI dy. Aus ny myry ipwCy afpxy suK svfd, afpxI<br />
pVHfeI sB iCwky tMg idwqIaF. pqf nhIN ikAuN Auh jnvrI 1958 nUM hoey mohrI styÈn dy rylvy hfdsy<br />
kfrn myry qy hoey asr df afpxy afp nUM doÈI smJx lwg ipaf sI. Auh Aus idn afpxy nf afAux dI<br />
glqI df Kfimafjf Bugqxf cfhuMdf sI qy jF Pyr ipqf jI nfl kIqf vfadf Aus nUM myry pRqI iewk<br />
rwiKak bx jfx df bl dy irhf sI. qrlocn jd qwk myry nfl irhf, pUry isrV nfl afpxI dosqI<br />
inBfAuNdf irhf. pihlF qF kflj lwgy zMg jfxf qy Pyr iblkul bMd kr idwqf. Èfied myry avcyqn mn<br />
dy iksy gihry kony ivwc koeI KOrU ijhf ipaf hoieaf sI. rotI pfxI Kfx df vI koeI isr pYr nhIN irhf<br />
sI. idny bysurqI ijhI ivwc suwqy rihxf qy dyr rfq jdoN sfry sON jFdy qF Kys dI buwkl mfr ky hostl<br />
dIaF kMDF twpky dUr KyqF qy AujfVF `coN huMdy hoey rylvy lfien qy cVH jFdy. Pyr gumsum aYvyN bymksd<br />
qurdy rihxf. qocI ivcfrf vI ibnF kuwJ khy ies nIm ÈdfeI dy kdy mgr mgr kdy nfl nfl qurI<br />
jFdf. aKIr Qwk ky Èihr qoN bhuq bfhr iewk sunsfn qy iBafnk kbirsqfn qy asF jf zyrf lf lYxf<br />
ijwQy idn dy vyly vI afdmI afAux qoN Gbrf jfey. GMitaF bwDI kbrF dy kol bxy QiVaF qy pey pey asF<br />
Kuwly-Kuwly afsmfn vwl JfkI jfxf. mYN afpxf Èudf GotxF qy Aus ivcfry qocI ny hF ivwc hF imlfeI<br />
jfxI. mYN kihxf “dyK myry Xfr, iewQy ikMnI ÈFqI hY, ikMnf sMnftf. aYvyN lokIN iewDr idny vI afAuxoN zrdy<br />
ny, awKy iewQy BUq cuVylF nfc krdIaF ny. sfnUM qF kdy ieh nËfrf dyKxf nsIb nhIN hoieaf.” qy Èfied<br />
iewQy hI myrI ies kivqf df jnm hoieaf sI.<br />
mYN mVHIaF df KUh iDafieaf,<br />
hfey vy myrf koeI pfxI pIx n afieaf.<br />
iewQy zUMGIaF cuwpF …[<br />
iewQy suMnIaF DuwpF …<br />
iewQy af ky sB gey guafc.<br />
eynf gUVf kfl df sfXf …<br />
ieAuN qF iewQy keI afey sI iewQy suafx[ [<br />
pr muV iewQy iksy afx n Pyr jgfieaf.<br />
mYN mVHIaF df … … pfxI pIx n afieaf.<br />
qy qrlocn ny kihxf “kvI jI mhfrfj, awj iewQy hI kvI drbfr smfpq kro. idn cVHn vflf qy afpF<br />
CyqI CyqI muV hostl vI phuMcxf hY.” hux mYN Aus dy mgr mgr lyly vFg quiraf jFdf. asIN dovyN corF<br />
vFg rfq dy Qwky tuwty, idny dyr qFeIN suwqy rihMdy. keI vfr mYN bQyrI koiÈÈ krnI qy qrlocn nUM<br />
iekwilaF Cwz ky mlwkVy ijhy inkl jfxf cfhuMdf sI pr Auhy kMbKq Ërf nf Aukdf qy aMq mYnuM vI<br />
Ausdy sfQ dI afdq pY geI. Pyr qF kdy kdy mYN afp AusnUM jfx leI AuTfl lYNdf qy loV pYx qy qrly<br />
hfVy vI kwZdf “qUM afrfm nfl sON, mYnUM qyrI sONh, mYN CyqI hI vfips af jfvFgf.” awgoN qrlocn vI<br />
nhory nfl kihMdf “jy qYnUM ienF hI iÌkr hY myrf qF qUM bMdf ikAuN nhIN bxdf. ikAuN AuWlUaF qy corF vfly<br />
ksb PVy ny.” mYN hfr ky kihxf “cMgf beI, afh lfey kMnf nUM hwQ, ijvyN qUM khyNgf AuvyN hI krFgf.” mYN<br />
56
jfxoN Aus dy gl lwg ky iPws ijhf pYNdf qy Auh mYnuM juafkF vFg cuwp krfieaf krdf. Pyr Auh mYnUM suaf<br />
ky afp vI sON jFdf qy Pyr do cfr idn nfrml bIqdy. Pyr acfnk AuhI ijvyN kuwqy dI pUMC ijhI KVI ho<br />
jFdI. AuhI Jwl, byqfbI qy Gbrfht iËMdgI qoN AuKiVafpn ijhf isr cVHky bolx lwgdf. Pyr AuhI awDI<br />
ku rfq nUM purfxf rutIn ÈurU ho igaf. hostl dI kwD twpI qy AuhI rsqf, AuhI rylvy styÈn AuhI rylvy<br />
dI amuwk lfeIn dy ipwCy bymqlb df dOVnf. qy Pyr Qwk hfr ky AunF kbrF qy af ky bYT igaf qy myrf<br />
ipwCf krdf krdf qrlocn vI myry kol af ky lyt igaf. Pyr pqf nhIN ikMnI ikwnI dyr qwk lyty lyty tuwty<br />
qfiraF dI asF AuzIk krnI. iewk rfq QoVI dOr qy iewk isvf vI jl irhf sI. Ausdy AuTdy BFbV BFvyN<br />
ÈFq ho cuwky sn pr motIaF KlpfVF qy lwkVF dy surÉ mwGdy lfl koly hfly vI pUry jobn qy sn qy pUrf<br />
syk dy rhy sn. pUry vfqfvrn ivwc dUr dUr qFeIN sVdy mFs qy koilaF dI mwDm ijhI lO qy inwG<br />
mihsUs ho irhf sI. sfzIaF socF dy Gyry mwGdI awg vwl iKwcdy gey. “Xfr qocI, kwl qwk qF ieh bMdf<br />
mYN-mYN qy myrI-myrI krdf afkiVaf iÌrdf hoxY qy Pyr kuwJ GMty pihlF ieh isrÌ iewk lfÈ sI.” mYN<br />
qocI nUM ikhf qy qocI ny awgoN gwl vDfAuNidaF ikhf “hux qF ieh ies lfÈ dI vI koeI pihcfx nhIN rhI<br />
qy QoVI dyr bfad qF ieh sB mUloN hI muwk jfeygI. bws isrÌ iewk suafh dI ZyrI. qYnuM pqY asIN<br />
jIAuNdy bMdy ies ivcfrI suafh qoN vI zrdy hF. ikqy suafh ivcoN hI Ausdf BUq nf pYdf ho jfey. iesy<br />
leI qF ies suafh qoN zrdy mfry pfxI ivwc suafh nUM vI Gol ky iesdf Kurf KoË imtf dyxf cfhuMdy hF.”<br />
mYN ikhf “sfnUM qF ies qoN Ërf vI zr nhIN lwgdf, qYnUM lwgdf ey.” awgoN qocI ny vI ikhf “nhIN qF, jy<br />
qYQoN jIAuNdy BUq qoN zr nhIN lwgdf qF ies murdy ivcfry qoN kI zrnf.” qy Pyr eyny nUM pqf nhIN ÈYqfn<br />
dyvqf ny jI ikwQoN sfzy nfl afpxI dosqI gMZ leI. lfgy hI mwkI df Kyq sI, qy sfzy mn ivwc iÉafl<br />
afieaf ik ikAuN nf ienHF lfl surÉ koilaF qy CwlIaF BuMn ky KfDIaF jfx. bws Pyr kI do motIaF<br />
motIaF CwlIaF sxy tFizaF dy qoVIaF qy moty-moty pwqy iwCl ky lfh idwqy qy iewk dUjy dy afmxo sfmHxy<br />
bih ky lwg pey isvy dI awg qy CwlIaF BuMnx. mYN ikhf “qocI, ikMnI vDIaF awg hY, CwlIaF bhuq vDIaF<br />
BuwjxgIaF.” qocI hF-hUM krdf tFzy nUM GumfeI jfey. acfnk Auhdy kMnIN avfË peI “pkVy sfloN ko,<br />
ssury afdmKor dirMdy sYN, sfly BuMnI lfÈ inkfl inkfl KfvyN sYN.” qy irlocn ny ikhf “Bwj lY ibwilaf,<br />
Èfmq af geI.” asIN PtfPt CwlIaF dy Kyq ivwc vV gey. kudrqI Aus Kyq nUM pfxI lwgf hox krky<br />
icwkV hoieaf ipaf sI. Èfied iesy leI koeI aMdr nhIN vV irhf sI. bfhroN hI hnyry ivwc tFizaF qy<br />
zfgF clfeI gey. kdI acfnk nHyry ivwc AuhnF dI zFg AunHF dy hI iksy bMdy dy lwgdI qF Auh cIÉdf qy<br />
kihMdf “Auh qumHfrI byby kI, mny qo ieB pkV ilaf Qf.” kuwJ sux ky zrdy dOV gey qy bfkI AunHF dy hI<br />
mgr dOV ley ieh kihMdy hoey ik “ary pkVo jfxy nf pfeyN.” iesy qrHF hI rOlf pFAuNdy gflF kwZdy<br />
afpxy-afpxy ikafPy lfAuNdy vfips Èihr vwl nUM muV gey. ijvyN sfry dy sfry ivcoN burI qrHF zr gey<br />
hox qy isrÌ vfips prqx df bhfnf hI Bfldy hox.<br />
Pyr QoVI dyr ÈFqI hoeI qF asIN rwb rwb krdy qy zrdy-zrdy KyqF ivcoN dI huMdy hoey dUr<br />
styÈn dy prly KyqF ivcoN bfhr inkly qy ryl lfienF pfr krky corF vFg hOlI-hOlI hostl vwl muV<br />
pey. nyVy afAuNidaF hoieaF qrlocn ny ikhf ik afpdy kpVy qy bUt qF icwkV nfl Bry pey ny, cwl ies<br />
pÈUaF nUM pfxI iplfAux vflI hOdI ivwc Do leIey. asIN donF ny afpxy afpxy kwpiVaF qoN icwkV lfihaf.<br />
idn cVHn qoN pihlF hI asIN afpxy kmry ivwc af ky cup cfp kwpVy bdly ibnF hI sON gey ijvyN ik<br />
bfhr kuwJ hoieaf hI nf hovy.<br />
svyry-svyry rGbIr ny cfh bxfeI qy sfnUM vI idwqI asIN AUNGdy-AUNGidaF ny rjfeI ivwc<br />
viVaF ny AudF hI cfh lY ky pI leI qy acfnk rGbIr ny myry mwQy qy hwQ lfieaf. myrf mwQf qipaf<br />
ipaf sI. Pyr iesy qrHF qrlocn df mwQf vI qp irhf sI. AusnUM vI kfPI qyË buÉfr sI. jfxo dovyN kMb<br />
rhy sI. rGbIr ny iewk iek rjfeI hor sfzy Aupr dy idwqI qy ikhf,” kMbÉqo, awj ikqy bfhr nf jfxf,<br />
hostl suprIzYNt do bfr lyt nfeIt vflf Cfpf mfr cuwikaf hY. cOdF jixaF dI ÊYrhfËrI lf ky igaf<br />
ey. quhfzI qF Èfied ieh qIjI vfrinMg hY. hux pUrI qrHF afrfm droN mYN dupihry aAuNdf hoieaF quhfzy<br />
leI dvfeI vI lY ky afvFgf qy quhfzI iswk lIv vI dy idaFgf.” asIN bysurqI ijhI ivwc Ausy qrHF hI<br />
sON gey.<br />
57
iewDr rfq dy hfdsy vflI gwl sfry Èihr ivwc jMgl dI awg vFg PYl geI. do afdm Kor<br />
dirMdy afDI rfq ko ÈmÈfGft myN kwcf murdf afg myN sy inkfl inkfl ky Kfqy logoN ny apnI aFKoN sy<br />
dyKyN sYN, ijnky noN bVy bVy sy dFq Qy aOr nON lMby lMby sy hfQ QyN, ssuroN ky hfQ BI ny jlyN QyN. iewk dm<br />
BfrI Brkm ÈrIr vfly Qy ary gFv vfloN kf Èor suxqy hI eykdm sfly ÈU mMqr ho gey Qy. myry sfsUky<br />
pr iksI ko nËr n afvyN QyN. iksI kI pgVI KINc dyN kbI iksI kI DoGI pkVyN QyN. logoN ko Gxf pryÈfn<br />
ikaf, ary AunoN bfvly zry log afps myN lwJ clfxy lg pVy aOr eyk do ky qo cotyN BI afeIN. XUM qo sB<br />
aMdr hI aMdr kFpyN sYN. mOkf imlqy hI log sB eyk dUsry ky pICy Bfg lIey ar iclfvy pkV ilaf ary<br />
mMny mfr ilaf.<br />
ijvyN ijvyN idn vwDdy jFdy qy BUqF dy hAuey df kwd kfT hor vI Auocyrf lMbf qy cOVf nfl nfl<br />
hor zrfAuxf hoeI jFdf sI. roË nvIaF nvIaF khfxIaF nfl juVn lwgIaF. keI sMgTn BUqF dy iÉlfÌ<br />
bx ky sfhmxy afAux lwgy qy keI qrHF dIaF skImF qy Auprfly socy jfx lwgy. keI qËvIË idMdy ik hux<br />
qoN pUrI rfq ÈmÈfn Gft ivwc roÈnI df ieMqjfm kIqf jfey, jd qfeIN icqf TMzI nhIN huMdI sÉq pihry<br />
df AuQy bMdobsq kIqf jfvy. awgy qoN iksy vI lfÈ dI byadbI nhIN hox idwqI jfvygI, ies gwl nUM muwdf<br />
bxf ky keI gurdvfiraF qy mMdrF ivwc ÉUb cMdf kwTf kIqf igaf. keIaF dI nINd hrfm ho geI qy<br />
keIaF dy hlvy mFzy ÈurU ho gey.<br />
afÉr gwl qurdI qurdI kflj dy hostr ivwc vI vV afeI. pr sfzy kflj dI PkV muMzIr ny<br />
gwl nUM koeI bhuqI qUl nf idwqI. kuwJ kihx, “aYNvyN koeI ivhlVF ny hvf AuVfeI hoxI eyN.” qy kuwJ<br />
kihx, “kuJ qF ËrUr hoieaf hoxf eyN. aYNvyN qF gwl nhIN inkldI, ÉYr[ [ .” pr iewk idn rGbIr ny<br />
sfzIaF lwqF iKwcidaF ikhf, “ikqy Aus rfq swcIN muwcIN Auh BUq quhfnUM donF nUM qF nhIN icMbV gey sI.<br />
ijhVf quhfnUM awj buÉfr cVH igaf hY. cMgf hoieaf ieh hfdsf Èihr dy bfhrly pfsy hoieaf. jy ieh<br />
hfdsf ieDrly pfsy huMdf qy qusIN Auh BUqrI mMzIr dy kfbU af jFdy, quhfzf qF AunHF mfr mfr ky nfs<br />
mfr dyxf sI. rwb dy vfsqy hux nF jfieE iksy vpfsy, hor musIbq KVI krogy. hF mYnuM imqoN AuVdI<br />
AuVdI Kbr imlI hY ik quhfzy donF dy GrIN kfilj dI mYnyjmYNt ny icwTIaF pf idwqIaF ny. bws koeI nf<br />
koeI musIbq afeI smJo. qrlocn Xfr qUM vI ibwly nUM rokx dI QF iesdy nfl hI cilaf jFdf sI.”<br />
qrlocn ny hrK qy aPsos nfl ikhf, “hor rGbIr, Xfr nUM mYN kwlf Cwz idMdf. jo hoAUgf dyKI jfAUgI.<br />
GridaF nUM qF bhfnf hI cfhIdf hY. awgy ikhVf Auh mYnUM aYQy pVHf ky KuÈ ny. awgy hI hr mhIny pYsy<br />
Byjx vyly Gr ivwc cMgf klyÈ huMdY. ijvyN mYN mF df mqryaf puwq hovF, hmyÈF kihMdI ey ik dsvIN krf qI<br />
bhuq hY. bfkI dy bwicaF nUM vI pVfAuxf hY. awgoN kuVIaF vI ivgVIaF ny. N qy bfpU bws, awgoN cuwp vwt<br />
jFdf hY.” qy Pyr mYnUM dyKidaF hoieaF kihMdf, “ibwilaf, afpo afpxI iksmq huMdI af, mYN pVHnF cfhuMnY<br />
qy mYnUM koeI pVHfAuNdf nhIN. qYnUM qyrf sfrf twbr pVfAuxf cfhuMdf qF qUM pVHdf nhIN. vfh nI qkdIry.”<br />
kih ky myry Xfr qrlocn dIaF awKF Br afeIaF qy myrf idl Aus dI gwl sux ky qy Aus dI hflq dyKky<br />
psIicaf igaf. mYN aMdroN aMdrIN afpxy afp nUM lfhxq pf irhf sF. myry hfI mn ny mYQoN puwiCaf “qyrf<br />
kI hwk bxdf hY iewk aYny vDIaf, hqYÈI qy XfrI qy kurbfn ho jfx vfly Xfr df njfieË Pfiedf lYx<br />
df. qUM svfrQI hYN ibwilaf … qUM GtIaf bMdf hYN.” “myry Xfr qrlocn, mYnuM mfÌ krdy, mYN afpxy nfl<br />
qyrI iËMdgI vI nrk bxf idwqI.” mYN Ausdy gl lwg ky bwicaF vFg rox lwg ipaf. “kflj CwzFgy qF<br />
donON kwTy CwzFgy.” Ausny ikhf, “ibwly, qUw kuwJ iËafhdf hI Jwl Klfrn lwg igaYN, mYnUM dws qUM mYnUM<br />
afpxf Xfr smJdf hy ik nhIN? “qy Pyr mYN ikhf, “mYN qYnUM afpxI jfn qoN vI vwD smJdf hF.” Ausny<br />
ikhf, “qF Pyr mYnUM awj iewk vcn dy ik qUM afpxI pVHfeI ËrUr pUrI kryNgf, mYN qF ibwly pihlF hI<br />
afpxy afp nUM qyrI ies hflq df ijMmydfr smJdf hF. rwb dy vfsqy mYnUM hor gunfhÊfr nf bxfeIN.”<br />
qrlocn dy mUMhoN ieh sux ky mYN TMbr igaf qy Dur aMdr qoN ihwl igaf. iewk vfr qF mYN kMb ijhf igaf<br />
sF ijvyN myry idl dy afs pfs koeI BUcfl ijhf AuT KiVaf hovy. mYN qrly Bry aihsfs nfl ikhf,<br />
“qrlocn Xfr, qUM nhIN sgoN mYN qyrf dyxdfr hF. mYnUM ÈrimMdy nUM hor ÈrimMdf nF kr Xfr!” rGbIr<br />
myrI gwl dy ivwc hI cIÉ ipaf, “bws vI kro! quhfnUM qF koeI vI gwl dwsxI hI nhIN cfhIdI. aYNvyN idl<br />
nUM lf ky bih jFdy Au. kwl dI kwl nUM dyKFgy, aYNvyN qF nhIN kihMdy XfrI jwt dI qUq df moCf kdy nF tuwtdy<br />
awD ivcoN. clo, hux pihlF mHYs ivwc cwlIey qy mHYs dIaF rotIaF qoVIey, nhIN qF pfxI vflI dfl vI nhIN<br />
58
lwBxI.” awgy mHYs ivwc phuMcy qF swcI-muwcIN rotIaF ipwCy kFvF-rolI peI hoeI sI. acfnk awj Pyr myrI<br />
nËr vwzy sfry cuwlHy qy peI ijs Aupr vwzI sfrI loh rwKI hoeI sI ijhVI ivcfrI roË svyr qoN rfq qwk<br />
cuwlHy qy peI qpdI rihMdI sI pr Pyr vI muizaF le[ rotIaF QuVIaF hI rihMdIaF. iewk pfsy cuwlHy dy Auqy<br />
vwzy-vwzy awKrF ivwc iliKaf hoieaf sI - cODrI rsfl isMG bhwqr rotIaF. sfry cuwlHy qy kdI kdI<br />
igwlI imwtI df pocf lwgdf sI. pr bhwqr rotIaF dI gwl qy awj qfeIN koeI pocf nF mfr sikaf. mHYs<br />
BFvyN tuwt jfey pr rsfl isMG df irkfrz Aus nfl juVy sn. pMj syr lwzU, do dhIN dy kuMzy pqf nhIN hor<br />
kI kI. Auh Kfx pIx dI kdy Èrq nhIN sI hfiraf. cfhy imwtI df qyl hI ikAuN nF pIxf pYNdf. kuwJ nF<br />
kuwJ qF bFkpn sI Aus ivwc jo awj qwk sfry cODrI rsfl isMG nUM Xfd krdy nyN. pr ieh vI ikhVf<br />
avlVf pÈUaF vflf ÈOk sI jo Aus ny pfilaf hoieaf sI. Gwto Gwt sO grIb lfcfr BuwK nfl byhfl<br />
bwicaF df GMn koeI kwlf hI Kf jfvy. aMn df vYrI hoxf qF koeI sUrmqfeI nhIN, hoxf hI hY qF bMdf iksy<br />
ainafie jF iksy Ëulm Ëbr df vYrI ho ky jvIy. afmIn ….<br />
mHYs ivwc aksr Bwg hI BuwjdI sI. BuwK qoN qF asIN kdy nhIN sF zry pr ijs gwl df hux zr<br />
sI Auh hoxI bx isr cVH ky bolI, vfrinMg lYtr myry qy qrlocn XfnI dovF dy Gr phuMc gey. qrlocn<br />
dy GridaF ny qF ijvyN cuwp hI vwt leI, koeI hF Xf nF neIN kIqI. bs qrlocn df Krcf Byjxf bMd kr<br />
idwqf. soicaf hoxf ey ik afpy JwK mfr ky muV afvygf. Pyr krFgy sfry rl ky Aus nfl kuwqy-KfxI. swdky<br />
jfeIey qrlocn dI dUr aMdyÈI dy ijhVf Bfxy nUM pihlF hI BFp ky bYTf sI ik kwlH nuM kI hox vflf ey.<br />
Auh bVf hI ijgry vflf muMzf sI. nF Aus dy aMdr dI pIV qy nF kdy AusdI pryÈfnI nUM koeI Ausdy ichry<br />
qoN pVH sikaf sI. bVf hI sihj rihx vflf iensfn sI Auh. bVI hI sihjqf nfl hr GVI ivcrdf<br />
sI. Ausdf hT qy inrBYqf vI Ausdy guxF ivwc Èfml sI. Auh bhuq hI ËhIn qy AusdI Xfd ÈkqI bVI<br />
iqwKI sI. Auh plF iCnF ivwc vfl dI Kwl AuDyV ky rwK idMdf sI. Aus ny muwZ qoN hI jIvn nUM sUeI dy nwky<br />
QfxI lMGfieaf hoieaf sI. Èfied iesy leI Auh kuwJ kuJ kfmryzI qy kuwJ kuJ smfjvfdI ÈÉsIaq df<br />
mfilk sI. Auh ÈhId Bgq isMG dI Èhfdq nfloN Ausdy ivcfrF df iËafdf kfiel sI. Èfied iesy leI<br />
Aus dIaF keI gUVIaF gwlF sfzy isr dy AuqoN dI inkl jFdIaF sn. Aus kol afpxI smfj AusfrI soc<br />
sI jo Èfied bVI Au-wcI sI. Auh Kud vI iewk kRFqIkfrI XoDF bxnF cfhuMdf sI. smfj dy awgy ho ky smfj<br />
Kfqr kuwJ cMgf krnf cfhuMdf sI. pvr aPsos hflfq Aus df kdy sfQ nhIN dy rhy sn. Auh aksr<br />
kihMdf “vgdy pfxI ivwc hI qfËgI rihMdI hY qy KVf pfxI qF hmyÈf muÈk mfrdf hY.” KVOq Aus nUM sdf<br />
nfpsMd sI qy iesy leI Auh hr gwl qy hr kMm ivwc hmyÈf ikRafÈIl hI rihMdf sI.<br />
hux gwl krdy hF myry vwzy vIr bldyv dI ijsdf bcpn df nF Bolf sI qy Cotf nfm dyv sI.<br />
sfry twbr ivcoN ies Brf nfl qy vwzI BYx zOlI nfl myrI bhuq bxdI sI qy ieh dovyN vI myrf pwK pUrdy<br />
sn. BFvyN Aumr ivwc ieh Drm Bfa jI df hfxI sI pr myrf qF Xfr Brf sI. ieh sfzy sfry twbr ivwc<br />
sB nfloN sohxf sI. gorf icwtf rMg aMgRyjF vrgf, srU vFg lMbf kwd swc jfxoN lokIN KV-KV vyKdy huMdy<br />
sI. ijnHF sohxf sI Aunf hI KuÈ imËfË qy rOxkI qbIaq df mflk sI. hr pl hr iewk leI Aus kol<br />
muskurfht sI qy Auh sdf hI hfsy vMzx vflf sÉÈ sI. pVHfeI ivwc lfjvfb qF sI pr bflIvfl df vI<br />
bVf vDIaf iKzfrI sI. bhuq hI qyË qrfr idmfg AusnUM rwb ny bÉiÈaf sI. CotI ijhI Aumry hI Ausny<br />
ieMjIinairMg dI izgrI hfsl kr leI sI. hr klfs ivwc avwl afAux kfrn hI pMjfb srkfr vloN<br />
srkfrI vjIPy qy klkwqy qoN AucyrI ivwidaf hfisl krky afieaf sI. afAuNidaF hI iswDf cMzIgVH ivwc<br />
ieMzstrI izpfrtmYNt dy hYzafiÌs ivwc izvYlpmYNt aÌsr lwg igaf. iesdy bfvjUd Ausny ÈOkIaf<br />
qOr qy kfnUMn dI pVHfeI kridaF lfa dI izgrI vI pRfpq kr leI sI. keI ËubfnF Auh cMgI qrHF<br />
jfxdf sI. iesy leI Aus ny AurdU qy PfrsI dI aflmPfËl dI pVHfeI pUrI kIqI. pMjfbI mF bolI nUM rwj<br />
ky ipafr krdf sI qy pUrf siqkfrdf sI. iesy kfrn AusnY afpxI mF bolI pMjfbI ivwc igafnI bVI hI<br />
rIJ qy Aucyc nfl pfs kIqI sI. AusnUM ÈfierI df vI ÈOk sI qy Kfskr AurdU ÈfierI ivwc Aus nUM kfPI<br />
muhfrq hfisl sI. qlq mihmUd Ausdf psMdIdf gfiek sI. eynF bhumuKI hox ky bfvjUd Aus nUM koeI<br />
gumfn jF nKrf nhIN sI sgoN Auh qF bVf hI imlnsfr qy inmrqf psMd iensfn sI. ijvyN hr loVvMd<br />
dy kMm afAuxf Aus dI kmËorI bx igaf hoieaf sI. shI mfany ivwc Auh iewk Aucy ikrdfr vflf<br />
iensfn sI qy Èfied iesy leI Auh myrf Xfr vIrf sI. myry krky AusnUM aksr mF ipE dy AulFBy vI<br />
59
sihxy pYNdy sn. aksr mF jI qy ipqf jI qoN AusnUM suxnf pYNdf ik qyry lfz ipafr ny hI ibwly nUM<br />
ivigfiVaf hY. Auh hsky kih Cwzdf “ibwlf afpxy pirvfr df bybI hY.” dyv vIr jI ny bfad ivwc<br />
bqOr ipRMsIpl vjoN moGf ivwc afeI[ tI[ afeI[ dI ÈurUafq vI kIqI sI. Auh afpxy ividafrQIaF qy<br />
stfÌ mYNbrF nUM bVf ipafr krdy qy AuhnF df hr qrHF iÉafl rwKdy sI. iesy leI awj qfeIN Aus<br />
ielfky dy bMdy AusnuM Buwl nhIN sky.<br />
mYnU Auh rwj ky idloN afpxy bwcy vFg ipafr krdf sI. Èfied iesy leI kmlyNt dI icwTI<br />
imldy sfr hI sfry kMm Cwz ky myrf Xfr vIrf cMzIgVH qoN sonIpq af igaf. iswDf myry kflj phuMc<br />
igaf. hYz afiÌs ivwc Au-wc aÌsr lwgy hox krky kflj df stfÌ Aus df bVf mfx-qfx krdf sI.<br />
mYnUM vI Ébr iml geI ik hqyrf vwzf Brf cMzIgVH qoN af ky ipRMsIpl dy dÌqr ivwc bYTf hY qy qYnUM sB<br />
burI qrHF nfl lwB rhy ny. mYN ieh suxky burI qrHF qRbk igaf ik hux kI hoAU. ikvyN Aus drvyÈ vIr df<br />
sfhmxf krFgf. myry ipwCy BusnUM hor ikMnI jlflq JwlxI peI hoxI ey. mYN socF ivwc iGr igaf ik mYN<br />
hmyÈF Ausdf ivÈvfÈ qoiVaf hY qy swt mfrI hY Ausdy ivÈvfÈ nUM. Ausdy lfz ipafr df njfieË Pfiedf<br />
AuTfieaf hY. qy hux ikvyN Ausdy sfhmxy jfvFgf. myry vrgy inkMmy bMdy nUM ikAuN DrqI inGr nhIN jFdI.<br />
aMdroN iewk hONkf ijhf AuiTaf ik hfey rwbf mYnuM Aus ryl hfdsy ivcoN ijAuNidaF rwKx ivwc qyrf kI<br />
QuiVaf sI. hux vIrf qF dUjy muMizaF qy mfstrF nfl kdy vI hostl puwj skdf sI. cloN afpy muV jfeygf<br />
lwB lBf ky mYnUM. mYN nhIN kr skdf Ausdf sfhmxf. mYN qF bws ikqy jf ky jfn dy dyxI hY. pr qrlocn<br />
jo iewk qrHF nfl myrf sfieaf bx igaf sI, mYnuM smJfAuNdf qy vrjdf myry ipwCy ipwCy af igaf ik ikqy<br />
ieh kmlf swc muwc hI koeI kfrf nf kr bYTy. AuDr myrf Xfr vIrf mYnuM lwBdf lwBdf hMB igaf. ivcfrf<br />
BuwKf Bfxf mYnuM qlfÈdf irhf jfxoN Auh zflI zflI qy asIN pwqy pwqy. do idn inkl gey qy ieh lukx<br />
imwcI cldI rhI, keI vfr qF myrf vIrf qy Ausdy kuwJ sfQI myry nyiVAuN vI lMGdy vr myrI ihMmq nf<br />
hoeI ik mYN Ausdy sfhmxy ho skF. lukF vI qy roeI vI jfvF qy aMdroN pCqfvf vI qy awk ky qrlocn ny<br />
vI mYnUM zFitaf, “kmilaf, eynf moh krn vfly vwzy vIr nUM kdy eydF qMg krIdf ey? lfhnq hY qyry qy,<br />
qUM aYnf kfier hovyNgf mYN soc vI nhIN skdf sI.” qrlocn dI ies lfhnq ny mYnUM Dur aMdrLo JMjoV ky<br />
rwK idwqf qy Èfied myrI ihMmq nUM vMgfr ky mYnUM hONslf vI idwqf qy mYW pUrf mn bxf ilaf ik hux kuwJ vI<br />
hovy, vIry dy mwQy ËrUr lwgxf hY. CyqI hI mYN vIry dy mgr nwT ky Ausdy pYrF ivwc jf izwigaf. inwky<br />
bwicaF vFg Aus dIaF lwqF nUM icMbV ky roeI rfvF.” myry rwb vrigaf vIiraf, mYnUM mfÌ krdy. mYN qYnUM<br />
bhuq Kwjl Kuafr kIqf hY. vIiraf, mYN zr igaf sI. qyrf sfhmxf krn dI ihMmq nhIN pY rhI sI.”<br />
vIry ny cuwk ky mYnUM afpxy ivÈfl sIny dy nfl lf ilaf. afpxIaF bfhF ivwc Guwt ilaf ijvyN kihr dI<br />
TMz ivwc inwGI loeI dI buwkl iml jfvy. Aus ny ikhf, “Jwilaf, afpixaF qoN ieMj dUr QoVf BwjIdf ey.<br />
tuwtIaF bfhF qF hmyÈf gl nUM hI afAuxIaF ny. kdy ieAuN dUr nhIN jfeIdf.” qy Pyr mYN qrlocn vwl<br />
ieÈfrf krky ikhf, “vIiraf, ieh myrf Xfr qrlocn hY, jy mYN awj jIAuNdf hF qF isrÌ iesdy sdky<br />
hI. ieh prCFvF bx ky myry aMg-sMg irhf. iesdf dyxf mYN kdy nhIN dy skdf.” vIry ny qrlocn nUM vI<br />
klfvy ivwc lY ilaf qy Ausdf DMnvfdI hoieaf. Pyr pihlF qF vIr jI ny sfnUM sfiraF nUM nyVly Zfby qy<br />
rotI KuafeI qy afp vI sfzy nfl hI bihky KfDI. iPr asIN sfry kflj phuMcy. vIr jI dy asr rsUÉ ny<br />
sB kuwJ plF ivwc sYtl kr idwqf. asIN vI sfry stfÌ qoN mfÌI mMg ky surÉrU hoey. Qwky hfry vIr jI ny<br />
Auh rfq sfzy hostl ivwc hI muMizaF dy nfl kwtI, ikhf, “awj mYnUM quhfzy ivwc rih ky afpxy kflj qy<br />
hostl dy idn Xfd af gey.” sfry stfÌ vfly qy muMzy bfro bfrI imlx afAuNdy rhy qy hOslf bnfAuNdy<br />
rhy ik “iskMd sfihb, qusIN byiÌkr ho ky cMzIgVH jfAu. quhfzf inwkf Brf sfzf inwkf Brf hY.” sB ny<br />
bVI Aucyc idKfeI qy vrIr jI dUjy idn qVky h I pihlI bws PV ky cMzIgVH leI rvfnf ho gey. hOlI<br />
hOlI sB kuwJ pihlF vFg nfrml rutIn ivwc cwlx lwg igaf. asF sfiraF ny rl imlky qrlocn dI<br />
dUjy mhIny dI PIs qy hostl df Krcf nfl hI jmHF krvf idwqf. BFvyN qrlocn Ëfihr nhIN sI krdf<br />
pr Auh roË GridaF vloN Byijaf jFdf afpxf mnIafzr AuzIkdf. inrfsqf vwDdI geI qy pVHfeI vloN<br />
vI Ausdf mn Aucft hox lwg igaf. Auh afpxy afp nUM sfzy qy boJ ijhf mihsUs krn lwg igaf. keI<br />
vyrF rotI Kfx df vI tflf kr jFdf. mYN bQyrf ikhf “Xfrf, myrf myrf koeI vMizaf ey, afpF dovyN rl<br />
iml ky guËfrf krI jfvFgy. qyry afsry mYN vI cfr awKr pVH jfAuN. nfly vIr jI ny vfadf vI kIqf ey ik<br />
60
mYN hr mhIny qYnUM PflqU pYsy Byijaf krUMgf. kuwJ afpF sB qoN vwzy Brf blvMq jI qoN mMgvf ilaf<br />
krFgky. ipqf jI ny vI qF pYsy Byjxy hI ny. jy bhuqf hoAU qF hostl qoN bfhr koeI Cotf motf kmrf lY ky<br />
rih lvFgy qy afpy rotI tUk pkf lvFgy. rwb ny cfihaf qF jwd qwk mYN jIAuNdf hF qd qwk nf qyrI<br />
pVHfeI rukU qy nf hI afpF kdy BuwKy iZwz sONvFgy. qrlocn Xfr, hOslf rwK. mYN vI qyry ibnHF aDUrf hF. jy<br />
qUM mYnUM Cwz k ikqy clf igaf qF Pyr Jwilaf mYN vI pVHfeI pUrI nhIN krnI. mYN vI qyry mgry itMz-PoVI<br />
cuwk ky iqwqr ho jfAuN.” hux qrlocn dI afvfË kuwJ kurÉq ijhI ho geI. “ibwlU, qUM aijhI koeI<br />
mUrKqf nhIN kryNgf. qUM dyvqf vrgy afpxy vwzy vIr qy myry nfl vfadf kIqf sI ik mYN kdy quhfnUM<br />
iÈkfieq df mOkf nhIN idaFgf. smiJaf, afpxy bolF nUM pugfxf iewk mrd bwcy df kMm huMdf ey. qy nfly<br />
qUM iewk krmXogI mhfn PoËI df puwqr hYN. jdoN dI mYN qyry koloN qyry ipqf jI dI hwz bIqI suxI hY swc<br />
puwCyN mYN qF AunHF df idloN murId ho igaf hF. myry leI qF Auh pRyrnf dy sRoq bx gey ny. pqf nIhIN qUM<br />
AunHF qoN ikAuN syD nhIN lYNdf.” Aus dIaF dlIlF ny mYnUM inrAu-wqr kr idwqf sI.<br />
keI idn bIq gey qy iewk idn qrlocn ny acfnk hI myry koloN 20 rupey dI mMg kIqI qy ikhf<br />
“jy hY ny qF dy dy pr ieh nF puwCIN kfhdy leI cfhIdy ny? “mYN ibnf iksy hIl huwjq kIiqaF Jwt cuwp<br />
cfp vIh rupey kwZ ky Aus nUM dy idwqy. gwl afeI geI ho geI. mYN, rGbIr qy myËr iqwnoN kflj gey hoey<br />
sI. ipwCoN qrlocn afpxy QoVHy bhuqy Éfs-Éfs smfn df ibsqrbMn ijhf bMn ky pqf nhIN ikwDr clf<br />
igaf. “ibwly Xfr, mfÌ krIN, quhfzy roË dy aihsfn QwlHy myrf mn Guwtdf hY. mYN jy hor aYQy ies qrHF<br />
irhf qF myrf ËmIr qy axK hmyÈF leI ax afeI mOq mr jfxgy. mYnUM lwBx dI koiÈÈ vI nf krnf. hF<br />
jy mYN jIAuNdf irhf qF quhfnUM afpy lwB lvFgf. hfl dI GVI qF mYnUM ieh vI pqf nhIN ik mYN ikwQy jfxf<br />
hY. mYN kI krnf hY qy myrI kI mMiËl hY. jd mYnUM hI kuwJ nhIN pqf qF quhfnUM kI dwsF. ÉYr qusIN ÉuÈ<br />
rihxf qy iewk dUjy df iÉafl rwKxf. ÉUb idl lf ky pVHnf. ibwly, mYN afpxIaF ikqfbF qy nots qyry leI<br />
Cwz cwilaF hF, Èfied qyry kMm af jfx. Éfs krky ibwilaf, hux kdy vI kwly rfqF nUM bfhr nhIN jfxf<br />
qy nf hI kdy CwlIaF BuMn ky KfxIaF ny. bws pVHnf ey qy mF bfp df nF roÈn krnf hY. qUM hmyÈF myrIaF<br />
XfdF ivwc Èfml rhyNgf. mYN ikqy vI qy iksy vI hfl ivwc rhF.” …[ Pyr keI sfl bIq gey qy qrlocn<br />
nfl kdy vI mulfkfq nf hoeI qy nf hI myrf Auh Xfr ikqy nËrIN afieaf. mYN pVHfeI pUrI kr ky btfly<br />
iËlHf, gurdfspur ivwc ieMzstrI ieMspYktr lwg igaf sF. acfnk 1965 dI jMg iCV geI. roË btfly<br />
dy Kyqr ivwc ikqy nf ikMqy bMb ËrUr igrdf sI pr Pwtdf nhIN sI. hOlI-hOlI lokF df bMbF qoN zr ijhf<br />
lwQ igaf sI. jdoN rfq nUM blYk-afAUt dy vyly koeI pfiksqfnI lVfkU jhfË iblkul CwqF dy koloN<br />
lMGdf qF cfnxIaF rfqF hox kfrn jhfË dy nMbr qwk pVy jf skdy sn. sB lokF ivwc mOq df sMnftf<br />
Cf jFdf qy cuPyry suMnmsfx vrq jFdI. iewk sihm ijhf idlF ivwc qRBkdf ik hux vI mry qy hux vI<br />
mry …. srkfrI nOkrI vfly bMdy afpxf hYz kuaftr Cwz ky ikqy afAUt afP styÈn nhIN jf skdy<br />
sn. AunHF idnF ivwc myry Ausqfd nMdlfl purI jI vI bhuq ibmfr rihMdy sn. mYN afpxI jfn qlI qy rwK<br />
AunHF nUM imlx jlMDr jFdf huMdf sI. iehnF idnF ivwc hI pqf nhIN ikwQoN acfnk lwBdf lBFdf iewk<br />
imltrI vrdI ivwc lYs nfiek dy PIqy lfeIN pUry joÈ qy jlfl nfl Biraf iewk POjI jvfn ny af ky<br />
myrf bUhf KVkfieaf. mYN bUhf Koilaf qy Aus PojI jvfn qy nËr pYNidaF hI mYN hwkf-bwkf ijhf Aus nUM<br />
vyKdf hI rih igaf. pihlF qF Auh QoVHf ijhf hwisaf qy Pyr boilaf, “ikvyN ibwilaf, kfiem eyN.” myry<br />
sB ÈMky Aus dI afvfË ny mukf idwqy qy mYN iewk Aus dI pihcfn kwiZaF iekdm bol Au-wiTaf, “Auey<br />
qrlocnF qUM! POj ivc? acfnk aYQy, myrf pqf ikwQoN lwB ilaf? “ieko sfh ikMny hI svfl styngn<br />
ivcoN inklIaF golIaF vFg mYN dfÊ idwqy. “bfhr hI KVy nUM sB puwCIN jfeyNgf ik aMdr mYnUM Dwky nfl<br />
vVnf pAU.” asIN donoN hws pey. bVy icrF bfad awj mYN KuwlH ky hwisaf sF qy Pyr ikhf, “ibwlf vI qyrf,<br />
qy Gr vI qyrf hY. jI sdky, jI afieaF nUM.” iewk vfr Pyr afpxy Xfr nUM Guwt ky jwÌI pfeI qy Pyr<br />
aMdr Ausdy ivCoVy df sog AuPx ipaf qy mYN zuskidaF ikhf, “acfnk ikwQy Cwz ky clf igaf sI, Pyr<br />
koeI Ébr sfr vI nhIN idwqI.” qrlocn ny cyqy krvfieaf ik “qYnUM Xfd hoxf eyN, mYN afpxy Éq ivwc<br />
iliKaf sI ik mYN quhfzI pUrI Ébr rwKFgf qy afpy hI lwB lvFgf. qy vyK mYN lwB ilaf ey qYnUM ibwilaf.”<br />
mYN AusnUM hwQIN pfxI df nlkf gyV ky nuhfieaf qy Pyr afpxf kuVqf pjfmF pfAux nUM idwqf. asIN Zfby qoN<br />
mMgvf ky bVy icrF ipwqoN iewk vfr Pyr kwiTaF bYT ky rotI KfDI. iesy dOrfn qrlocn ny afpxI sfrI<br />
61
hwz bIqI suxfeI. Auh bVy hI krVy sMGrÈ ivcoN inkilaf sI. hux vI mOq Ausdy isr qy mMzrf rhI sI.<br />
lVfeI lwgI hoeI sI qy AusdI izAUaI iblkul PrMt qy zyrf bfbf nfnk vfly bfrzr qy lwgI hoeI sI.<br />
ijwQy hr vyly vrdIaF golIaF dI ÈF-ÈF qopF dy goly bMkrF dy Aupr hr GVI aksr dhfVdy rihMdy.<br />
jhfË alwg bMbfrI krdy hoey AuproN bMbF dI brsfq kr rhy sn. bfrzr dy nyVly sfry ipMzF dy ipMz<br />
KflI krvf idwqy gey sn qF ik isvl jfnI nuksfn nUM bcfieaf jf sky. bws, donoN pfsy qoN iËafdfqr<br />
pMjfbI lV rhy sn. srhwdoN pfr muslmfn pMjfbI qy eyDroN iËafdfqr iswK pMjfbI afpo ivwc lV mr<br />
rhy sn. donoN pfsy lIzrF dI koJI isafsq jvfnF qy mfsUm bwicaF qy qIvIaF dIaF jfnF nfl iKlvfV<br />
kr rhI sI. mnuwKqf nUM ËbrI bfrUd Kuafieaf jf irhf sI.<br />
mYN aijhy hflfqF df vfsqf dy ky qrlocn nUM ikhf “awj myry kol hI qUM ruwk jf, kuwJ GVI qF<br />
kwTy jI leIey. hfly qF mYN qYnUM rwj ky dyiKaf vI nhIN.” qrlocn ny ikhf “pihlF qYnUM qyrf qohÌf dy<br />
idaF, aYzf vwzf aÌsr lwg igaf eyN hux qF Kfx pIx lwg igaf hovyNgf.” Aus ny Joly ivcoN iewk rMm dI<br />
boql kwZ ky mYnUM pyÈ kIqI. “afh lY qYnUM qyry iewk POjI Xfr df nËrfnf.” “qyrf qohÌf isr mwQy Xfrf,<br />
pr mYN pINdf nhIN” mYN ikhf. qrlocn ny ikhf “pINdf qF mYN vI nhIN, cwl iksy afpxy ipafry nUM dy dyvIN.<br />
ÉYr mYnUM hux ieËfjq dy. Èfied bfrzr qy myry ihwsy dI koeI golI mYnUM AuzIkdI hovygI.” mYN Pyr Aus nUM<br />
ruwk jfx leI qrlf kIqf. qrlocn ny ikhf “ibwly, mOq qF AuQy lfËmI hY qy eyQy vI ho skdI hY. jy iewQy<br />
mr igaf qF iewk POjI leI kuwqy dI mOq hovygI, jy AuQy bfrzr qy miraf qF vqn df ÈhId kihlfvFgf.<br />
Gwto Gwt mYrI GrvflI nUM QoVI bhuq pYNÈn qF iml jfAUgI. ivcfrI aOKy-sOKy afpxy Coty-Coty bwcy qF<br />
pfl lvygI.” Ausdy mhfn jËby ny mYnUM lf jvfb kr idwqf qy AusdI dyÈ pRsqI qy myrf isr ÈrDf nfl<br />
myry POjI Xfr awgy Jug igaf. Ausny myry sfhmxy hI zyrf bfbf nfnk jfx vfly iewk POjI trwk nUM Ausny<br />
afp hwQ dy ky roiaf. PurqI nfl Aus ivwc cVH ky afpxI mOq ivafhux qur ipaf. Ausdy khy Èbd awj<br />
vI myry kMnF ivwc AuvyN gUMjdy ny “qyry kol kuwqy dI mOq AuWQy ÈhId dI mOq hovygI.” pihlF qF mYN Aus df<br />
irxI sF, hux sfrf ihMdosqfn hmyÈf Aus POjI df irxI rhygf.<br />
afmIn.<br />
“pihlf hI idn”<br />
“pihlI hI ÈurUafq”<br />
pfksqfn PLyrI<br />
mYnUM lwgdf hY,<br />
srdfr jI, pfiksqfn ivwc afpxf hwj krn afey ho … “bfby nfnk dy drbfr”<br />
hF jI<br />
iek gwl hor vI sfnUM ieQy iKwcky<br />
ilafeI hY …<br />
aksr lok kihMdy ny<br />
ijs lfhOr nhIN dyiKaf …<br />
Auh jfxoN jMimaf hI nhIN …<br />
so bVy mIaF<br />
asIN iewk pMQ do kfj krn afey hF<br />
quhfzy lfhOr ivwc …<br />
tFgy vfly mIaF ny adb nfl ikhf,<br />
“KuÈfmdId srdfr jI.”<br />
blbIr iskMd<br />
62
ijvyN cMgy gux qy cMgIaF afdqF, bwdl dI CF vrgy huMdy ny jF pfxI ivwc iksy aks vrgy, jF<br />
dy ryq dy inÈfnF vrgy! jo plF iCnF ivwc imt jFdy ny. iesdy ivprIq mfVy vYl, BYVIaF vfdIaF,<br />
afdqF, Trk, isrVI jnUMn qy vihm ieh sfry qF awQry jqUn dIaF jVHF vrgy ZIT qy jfbr huMdy ny<br />
ijhVy pwQr df sInf pfV ky vI afpxIaF jVHF kfiem kr lYNdy ny. ieh cMdry axQwk boVHF dI Aumr<br />
vrgy huMdy ny. ieh Clfvy, supny dy Bog vrgy huMdy ny. ieh qqVy iksy klr dI isAUNk vrgy huMdy ny. ieh<br />
BYVy iksy mry swp dI Ëihr vrgy huMdy ny. ieh iksy mMJy qy AUT dy lMby vYr vrgy huMdy ny. ieh sONkxF dy<br />
sdIvI klyÈ vrgy huMdy n. ieh sdf iksy irsdy nsUr vrgy huMdy ny. Èfied qF hI qF kihMdy ny ik<br />
bdIaF qy BYVIaF afdqF df kdy vI bIj nfÈ nhIN huMdf. iesy leI qF pMjfbI ÈfierI dy bfbf bohV,<br />
jnfb vfry Èfh jI ies qwq qy afpxI sdIvI mohr lf gey sn ik vfry Èfh n jfx afdqF, BfvyN kwtIey<br />
porIaF porIaF …<br />
Èfied iesy qrHF myry ÉUn aMdr vI kYNsr vFg iÌlmI jnUMn df kIVf Gr kr igaf sI. ijsnUM<br />
mYN lwK cfh ky vI kdy mfr nf sikaf. lwK vkqI qOr qy hfdisaF, sdimaF, nmoÈIaF dIaF QrYpIaF<br />
krvfeIaF. Pyr vI ikqy nf ikqy ies cMdrI bImfrI dy Gfiqk kItfxU luky rih hI gey. CUq dI bImfrI<br />
vFg jd vI ies bImfrI dy log sMprk ivwc afAuNdy ny Pyr pqf nhIN iewk dm ikvyN afpy hI ieh bImfrI<br />
eynI afphudrI ho jFdI ey, purfxy, nvyN, nuksfnF, qklIÌF, nfkfmIaF, sB nUM plF ivwc iCwky tMg idMdI<br />
ey.<br />
1995-96 ivwc Pyr myry jnUMn df lfvf, bykfbU ho igaf. ieQy (knyzf-torMto) dy hI kuwJ lokl<br />
klfkfr qy tYknIÈIan nUM lY ky mYN iewk tYlI iÌlm dI Xojnf afrMB kIqI. ijsdf pMjfbI vrjn<br />
“srbwq df Blf” qy ieMgilÈ vrjn (Be-A-Friend) rwiKaf sI.<br />
ieQy knyzf dI qyj-qrfr qy ckfcOND vflI iËMdgI dI dOV ivwc jfxoN hr bMdf aMnHy vfh dOiVaf<br />
jf irhf hY. bws sB qoN awgy lMGx dI hoV lwgI hY. BFvyN iknHy hI afpixaF, sky sMbMDIaF qy XfrF dosqF<br />
dy moiZaF qy pYr rwKky nf lMGxf pvy, iksy nUM koeI aihsfs nhIN koeI krIc nhIN. koeI vI nmoÈI nhIN.<br />
bws iksy vI qrHF amIrI dI dOV ivwc sB nfloN awgy afAuxf hY. qy Pyr afpxy hMkfr qy eIrKf nUM pwTy<br />
pfAuxy ny, iewk bfr afpxy ÈrIky nUM nIvF idKfAux leI BFvyN afpxI ËmIr qy afqmF inwGr ky byÈwk<br />
hmyÈf leI pfqfl ivwc Dws jfey. bws iewk bfr ikvyN vI rfqo rfq vDIaf mihl mfVHIaF KVIaF ho jfx.<br />
BFvyN afpxI aOlfd dy ipafr qy siqkfr qoN hmyÈF leI swKxy ho jfeIey. bws sdf sfzy bYNkF dy Kfqy rwjy<br />
rihx. cfhy afpxy ÌrjF nfl axgihlI krky, sfzIaF DIaF, BYxF, bIvIaF, kurfhy pY jfx pr ipwCy<br />
pMjfb (Bfrq) ivc sfzI PokI Èohrq dy JMzy ËrUr gwzy rihx. bws iksy qrHF rfqo-rfq purfxI jwdI<br />
puÈqI grIbI dI kflI sUcI ivcoN nF Kfirj ho jfvy aqy sfzy qy ÉfndfnI amIrI df sdf leI pwkf lybl<br />
lwg jfey.<br />
ies ÈuB kfrj leI afpxy hIxqf Bfv qoN zrdy sB nfloN pihlf sfzf afpxI pMjfbI mF bolI<br />
qoN mUMh Pyrnf. Pyr afpxy Aucy sucy sMskfr qy siBafcfr nUM iqlFjlI dyxI, qIjy afpxy rwjy puwjy sfdy<br />
Kfx pIx dy aMdfË nUM jfihl qy GtIaf mihsUs krnf qy Pyr Dwky nfl vlYqIaF dy cuwqV cwtxy, aYvyN<br />
dysI kuwkVI qy vlYqI TUMgy mfrI jfxy. ikho ijhy vI kukrm krny pYx, pr CyqI qoN CyqI krVJot vlYiqey<br />
lwgIey; nF hI kol dysIpuxy dI apxwq rhI nF hI awgoN vlYqIaF ny mUMh lfey. BFvyN iksy qrHF nfl mfVI<br />
motI qn dI amIrI qF hfisl kr leI pr pMjfbI rUh qy ËmIr vwloN mUloN hI kMgfl ho gey. hux pCqfey<br />
kI bxy jd icVf cug igaf sfrf Kyq.<br />
so amIr mulk (knyzf) dy qfjy qfjy qn dy ql qy bxy amIrF ny ikvyN afpxIaF rUhF<br />
rUhfnIaq, apxwq, siqkfr, afpsI BfeIcfrf, sB ies ÈfnoÈOkq leI igrvI qF Dr idwqf pr hux<br />
icMqq ny afpxy bwicaF dI PrmfbrdfrI, Dfrimk sFJ dm qoV rhy afpxy sikaF sMbMDIaF dI ilhfj<br />
leI. afpxy vwizaF bËurgF dy siqkfr leI, qkrIbn awj ieh iqVkdy irÈiqaF df sMqfp, knyzf df<br />
hr twbr hMZf irhf hY. awj afphuwdrI hoeI, bybfk, byÈrm, bykfbU hoeI aOlfd, eynIN burI qrHF pwCmI<br />
siBaqf dy vihx ivwc ruVHI jf rhI hY, ijs sfry hwdF bMny roVHky jfxoN awj pMjfbI qihËIb nUM burI qrHF<br />
nfl lhU luhfn kr idwqf hY. so awj dI qfrIK ivwc ieQy hr irÈqf qy aihsfs pUrI qrHF lfcfr hY.<br />
afMdro-aMdrIN Éfs krky hr pMjfbI afpxI ÊYrq leI isrÌ JUr irhf hY. pr kr kuwJ vI nhIN irhf.<br />
63
ikqy vI bwicaF qy mfipaF ivwc koeI afpsI qfl myl nhIN irhf. bws sfry hI PrËI-PrËF ivwc nrVy<br />
hoey ny. sfry mfpy byÈrmF vFg gMZy vI KfeI jFdy ny qy iCwqr vI.<br />
so asIN ies AulJI qfxI nMU sulJfAux leI iewk inmfxI ijhI koiÈÈ krky dyKI sI. ikvyN do<br />
ivwCVy iknfiraF qy afpsI sFJ df muVky pul AusfrIey. qy ikvyN eyzy vwzy eIrKf-klyÈ dy pfVy nUM pUrIey.<br />
ikvyN tuwty irÈiqaF nUM muV ky surjIq krn leI mfipaF qy bwicaF df afpsI qfl myl ibTfeIey.<br />
sB nfloN pihlF asIN bfby nfnk dy amr sMdyÈ, srbwq df Blf ivwc hI sB Blf loc skdy<br />
hF. afpxI zÌlI qy afpxf hI rfg gf gf ky isrÌ afpxI mYN nUM pwTy pfAux nfloN qF asIN sfry pihlF<br />
isrÌ mnuwKqf nUM pihl dyeIey. “mfns kI jfq sBy eyk” bMdy dy guxF nUM pihcfxIey. dUjy DrmF qy<br />
siBaqfvF df vI siqkfr krnf iswKIey. jy asIN rlky ivÈfl smuMdr pfr krny ny qF sfnUM pihlF<br />
afpxy rUVHIvfd CwpVF df KihVf Cwzxf pvygf. afpxy hMkfr qy ahm nUM qjky asIN vI bfby nfnk vFg,<br />
inmrqf nfl afpxy qoN nIivaF nUM gl lfAuxf iswKIey. ies leI qF “Be-a-Friend” df PfrmUlf bVf<br />
hI guxkfrI qy kfmXfb hY. sB nUM afpxf dosq bxfAux dI adf pYdf kro. irÈqy aksr tuwtdy qy qoVdy<br />
ny, dosq hmyÈf hI joVdy ny, swcI dosqI ivwc kdy eIrKf nhIN afAuNdI sgoN iewk dUjy qy ivÈvfs huMdf hY.<br />
dosq hmyÈF dosq dI suwK hI mMgdf hY. pr irÈqydfrI hmyÈF afpxy hwk mMgdI ey. hwk kdy iqafg nhIN<br />
krdf, sgoN Kohx dI afdq pfAuNdf hY. Kohxf qy luwtxf klyÈF dy Gr ny. kdy ÈFqI dy nhIN ho skdy. mF<br />
puwq, Brf Brf, BYxF BYxf, pqI pqnI, jd afpsI irÈiqaF qoN AuTky isrÌ dosq bx jFdy ny (Be-a-<br />
Friend) Pyr AunHF dI afpsI gwl bfq qy sFJ eynI byqkwluÌ, byÉOÌ ho jFdI ey jo iPr afsfnI nfl vwzI<br />
qoN vwzI jitl smwisaf df hwl plF iCnF ivwc lwB lYNdy ny. Pyr AunHF dI afpsI sfÌ suwQrI dosqI ivwc<br />
aYvyN koeI inMdk pfVf pf ky afpxy inwjI lfB nhIN AuTf skdf. so ies ÈuB kfrj leI hmyÈf pihl sfnUM<br />
vwizaF nUM apfxy bwicaF nfl krnI cfhIdI hY. sfnUM hmyÈF bwicaF df dosq bx ky, apxwq nfl AunHF df<br />
XkIn ijwqxf cfhIdf hY qF ik Auh sfzy nfl kdy vI iksy vI aOkV dI sFJ pf ky byiJjk gwl bfq kr<br />
skdy ny qy asIN vwzy pUry TrHwmy nfl pihlF bwicaF dI sfrI gwl suxIey qy sdf hI afpdI dosqI dy ql<br />
qwk rih ky hI Aus aOkV df rlky hwl socIey. kdy vI qYÈ ivwc af ky afpxI bËurgI df rohb nf<br />
GsoVIey. so ies qrHF qusIN bwicaF nfl sihjy sihjy afpxI apwxq dI sFJ pf skdy ho. ijvyN kunIn dI<br />
dvfeI aksr Èwkr cfV ky sOKI KuafeI jFdI hY iesy qrHF hOlI hOlI qusIN afpxf Brosf ijwq ky, AunHF nUM<br />
afpxI qihËIb df vI cskf pf skdy ho. Aus leI sB nfloN pihlF afpxy bwicaF nfl afpxI pMjfbI<br />
mf bolI dI sFJ hmyÈF qoN hI bxfeI rwKo. iewk idn iehI mF bolI dI sFJ, kwlH nUM quhfzy bIqy hoey kwlH qy<br />
afAux vfly kwlH ivwc iewk pul bx skdI hY.<br />
asIN iksy vI dys, kOm dI siBaqf aqy AusdI qrwkI iÉlfÌ nhIN; dunIaF ivwc hr iewk nUM<br />
vwDx Puwlx qy afpxf nfmVf Kwtx df jnmiswD aiDkfr hY. kI qusIN ies Èhurq qy aYÈ afrfm dI<br />
iËMdgI leI ikqy apfxf ivrsf qy aOlfd qF dfa qy nhIN lf idwqI? hVH df pfxI hmyÈf ÌslF nUM roVdf<br />
hY. sihjqf dy inMmy inMmy isMNjx nfl hr Ìsl prvfn cVHdI hY qy ÌldI ÌuldI hY.<br />
so asIN ieQy (knyzf) dy sulgdy msilaF nUM sulJfAux leI ieQy dy hflfqF qy duKFqF ivwc<br />
Eq-pRoq krky iewk khfxI isrjI. so iewQoN dy smfijk smuMdr ivwc do nykI bdI dIaF byVIaF<br />
AuqfrIaF. jfxoN do vwK vwK pirvfrF df jIvn isrijaf. AunHF dy afpxy afpxy sMskfr-ivhfr qy jIAUx<br />
dI adf vI vwKrI-vwKrI isrjI. ikvyN iewk pirvfr dy bMdy rfqo rfq amIr hox dy cwkr ivwc afpxy<br />
sB nfloN vDIaf qy Fully Paidup vwzy Gr qy Qwly mihgIaF Au-wcy brFz dIaF ÈfhI kfrF hox. aksr<br />
hr jfieË qy nfjfieË qrIkf apxfAuxoN rqf vI nhIN kqrfAuNdy. do do iÈPtF kMm krky vI ikvyN bwicaF<br />
dy pflx poÈx, moh siqkfr, qy afpsI apxwq qoN swKxy rih jFdy ny. pr Pyr vI ZITF vFg hr vyly<br />
afpxI iehI glqÌihmI nUM hI pwTy pfeI jFdy ny. jy asIN tuwt tuwt mrdy hF qNF isrÌ bwicE quhfzy leI<br />
asIN kmf kmf ky zflrF dy Zyr lf idwqy ny, Auh vI quhfzy leI. asIN quhfnUM dunIaF Br dy aYÈo arfm<br />
KrId ky idwqy ny. asIN awj dy nfl nfl quhfzf kwlH afAux vflf BivwK vI surwkiÈq kr idwqf hY. kI<br />
hoieaf jy asIN afp Gr rih ky quhfzI hwQIN prvirÈ nhIN kr sky, pr sfnUM siqkfrdyxf qy<br />
afigafkfrI hoxf quhfzf ÌrË bxdf hY. bs iewQy afly sfzy pMjfbI mfpy Qfp Kf jFdy ny ik sMskfr qy<br />
64
siqkfr ikqoN KrId ky nhIN idwqy jf skdy. ieh qF bwicaF dy nfl nfl ivcrky hI imldy ny. ikyvN mF<br />
ipE dI Cqr Cfieaf ibnF kol sB kuwJ huMidaF vI aBfgy bwcy kurfhy pY jFdy ny. BYVI kuÈgq ivwc pY ky,<br />
sfry jhfn dy aYb shyV lYNdy ny. loBI mF ipE vFgUM Auh vI loBI, svfrQI, GmMzI qy icVicVy bxf jFdy<br />
ny. aMq nUM ies afphudry pirvfr dI lfzlI qy bylgfm gusqfÉ kuVI iewk kfl grl bx ky rih jFdI<br />
hY qy vwzf muMzf qfËf qfË GridaF df bxfieaf ipRMs Aubilaf Aubilaf cwtdf, iewk idn nsLweI gYNg<br />
ivwc AulJ ky rih jFdf hY. Pyr inwq gYNgF dI afpsI duÈmxI qy golLI bfjLI, bs iewk idn iksy<br />
axpCfqy nsLweI muMzy dI lfÈ puils GVIs ky lY geI. dUjy idn aÉbfrF dI vwzI surÉI ivwc CpI pMjfbI<br />
muMzy dI qsvIr ny sfry pMjfbI BfeIcfry dy mUMh qy kflÉ poc idwqI. nmoÈI df mfrf ipE hfrt atYk nfl<br />
cwl bisaf qy mmqf `c awnHIN hoeI mF nIm pfgl ho geI qy Coty nfbflg muMzy nUM bwicaF dI (suDfr<br />
kyNdr) jlH ivwc zwk idwqf. dUjy pfsy iewk sbr, sMqoK, isdk nfl jIAUx vfly mfpy ruwKI imwsI Kfky,<br />
Aucf suwcf jIvn jIAUx vfly ihMmqI mfpy afpxIaF kdrF kImqF nfl juVy rihMdy ny. AunHF dI kuVI<br />
XUnIvristI ivwc top krky srkfrI vËIÌy nfl vkflq pfs kIqI qy sfry pMjfbIaF qy afpxy mFipaF<br />
df nF Au-wcf kr idwqf. Pyr Aus kuVI ny goiraF dy vrlz cYnl Auwqy jf ky afpxI ieMtrivAU ivwc iewk<br />
pRx ilaf ik mYN sfrI Aumr mnuwKqf dI syvf krFgI, hr mjlUm dy hwk leI lVFgI, BFvyN Auh iksy vI<br />
rMg nsl df hovy. BFvyN Auh qy Ausdy grIb mfpy awj vI iksy ikrfey dy Gr ivwc rihMdy ny pr Auh<br />
afpxI amIr qy hoxhfr aOlfd nfl mflfmfl ny.<br />
iewQy asIN bfby nfnk jI dy hI iewk ÌlsPy muqfibk cMgy bMidE qusIN Au-wjV jfE aqy mfVy<br />
AuQy hI vsdy rihx. qy qusIN prdysF ivwc af ky bfby nfnk dy supny sfkfr krny ny. ikvyN cMgf nfmxf<br />
KwtxF hY, ikvyN afpxI qihËIb qy sMskfrF nfl mnuwKqf dI syvf krnI hY qy hmyÈf “srbwq df Blf” hI<br />
mMgxf hY. hoCy bxky pMjfbIaF df nF nhIN Érfb krnf.<br />
so iesy mMqv leI asIN pMjfb dy iewk ipMz ivcoN Aus pirvfr dI cMgI prvirÈ leI AunHF dy<br />
iewk bËurg dfdf jI nUM knfzf ilaFdy hF qy Pyr Auh bfbf ikvyN hOlI hOlI afpxy sdguxF nfl Aus bwcy<br />
nUM afpxy vwl afkriÈq krdf hY. ikvyN bfbf Aus bwcy nUM DIrj nfl sbr-sMqoK qy sFJY BfeIcfry df<br />
sbk pVfAuNdf hY. bfbf kdy Aus bwcy nUM ihwk nfl lf lYNdf hY. kdy AusdI AuNglI PVky kdy Aus dy mgr<br />
mgr kdy nfl nfl hOlI hOlI dfdf poqf ivwc dosqI df irÈqf kfiem ho jFdf hY. iewk idn bfbf afpxy<br />
poqy df pUrf Brosf ijwq lYNdf hY. afpxy inwky ijhy afVI poqy dIaF mfsUm iËwdF pgfxIaF bfby nU McMgIaF<br />
lgdIaF ny. hOlI hOlI bfby ny poqy nUM bfby nfnk dIaF CotIaF CotIaF rock gfQfvF suxf suxf ky poqy dy<br />
idlo idmfg ivwc bfby nfnk bfry vDyry hor jfnx df AuqÈfh pYdf kr idwqf. Pyr iewk idn poqy ny bfby<br />
nUM afp ikhf ik mYN quhfzy bfby nfnk df jnm asQfn aqy aMimRqsr drbfr sfihb (Golden<br />
Temple) dy drÈn krnf cfhuMdf hF. iehI pirvrqn qF bfbf afpxy poqy ivwc cfhuMdf sI. so bfbf<br />
afpxy poqy dI AuNglI PV ky pihlF nnkfxf sfihb, pMjf sfihb, pfiksqfn dI DrqI qy phuMcky drÈn<br />
mylf krdy ny Pyr bfbf bfrzr lMG ky aMimRqsr dI DrqI afpxy pMjfb phuMc jFdy ny. drbfr sfihb<br />
dIaF pirkrmf ivwc bfby dI acfnk qbIaq Krfb ho jFdI hY pr poqy nUM pivwqr srovr ivj cuwbI<br />
mfr ky sfrI soJI af jFdI hY. poqf ivrlfp nfl mrdy afpxy Xfr bfpU nUM kihMdf hY, “mYnUM awD ivcfly<br />
iksdy shfry Cwz cwly ho bfpU jI.” “myry bwcy, iewQy myrI Xfqrf smfpq ho geI qy qyrI iewQoN nvIN Xfqrf<br />
ÈurU ho geI ey. awj qYnUM aijhy dfqy dy lV lf cwilaf hF ijs qoN bfad qYnUM kdy iksy hor shfry dI loV<br />
hI nhIN rihxI.”<br />
pihlF puwC-puCf ky Auh bwcf bfby df imRqk srIr afpxy jwdI ipMz lY ky jFdf hY. Pyr AuwQy ipMz<br />
vfilaF nfl rlky bfby df aMiqm sMskfr krvfAuNdf hY. Pyr Auh bwcf kIrqpur sfihb afpxy bfby dy<br />
Puwl mfrky vfips knfzf dI DrqI qy “srbwq df Blf” mMgx vflf iewk Cotf ijhf guriswK pcMgI sjky<br />
af jFdf hY. jy iesy qrHF sfzy ies inmfxy ijhy Auprfly nfl iewk vI Btky bwcy nUM syD iml geI qF asIN<br />
afpxy afp nUM DMn smJFgy. iesy pfksqfn dI PyrI dy dOrfn sfry gurU DfmF dy KuwlHy drÈn kIqy. Éfs<br />
krky nnkfxf sfihb, pMjf sfihb qy vwlI kMDfrI dI drgfh Au-wqy iesy ÈUitMg vyly dfs nUM donoN Kfs<br />
qÉqF (nnkfxf sfihb qy pMjf sfihb) qy afp gurU ÊRMQ sfihb jI dI qfibaf bihky pfT krn df suBfg<br />
imilaf aqy pMjf sfihb dy inrMqr 500 sflF qoN Au-wqy bih rhy Aus inrml somy ivwc ieÈnfn krn df<br />
65
vI mOkf imilaf aqy asIN dfdy poqy ny AuQy bfby nfnk dy lwgy pMjy Au-wqy bfrI bfrI afpxy pMjy vI lfey<br />
qy mYN afp Aus sIrIal ivwc lyKk qy inrdyÈk dy nfl dfdy dI BUimkf vI inBfeI. ies qoN ielfvf asIN<br />
vfirs Èfh qy buwlHy Èfh dI drgfh qy afpxI akIdq dy Puwl cVHfey. Pyr hIr mfeI dy mkbry dy drÈn<br />
kIqy. AusdI kbr dI Cwq ivwc iewk gol mGorf hY. AuQy dylok kihMdy ny cfhy ikMnF vI mINh pvy pr hIr<br />
mfeI dI kbr AuvyN hI suwkI rihMdI hY. swcy afÈkF qy rwb dIaF rihmqF hmyÈf rihMdIaF ny.<br />
ijnHF idnF ivwc asIN pfiksqfn ÈUitMg leI gey, AudoN AuQy rwb vwlON rmjfn df mhInF cwl<br />
irhf sI. idny sfry bfjfr bMd rihMdy, sfry Kfx-pIx dIaF dukfnF aqy hotl qF Éfs krky bMdf rihMdy<br />
sn. Èfm nUM sfry Èihr ivwc gihmf-gihmI ho jFdI sI. myrf knyzIan poqf kihMdf, “bfpU jI, iewQy qF<br />
Dwky nfl sfiraF nUM zfeIitMg krvf krvf rhy ny.” sfry Ausdy Boly pn qy hws pey. iPr asIN afpxI<br />
khfxI nUM QuVf nvF moV dy ky Au-wQy dy kuwJ lokl tI[ vI[ afritst lY ky bVf rock zrfmf ricaf. iewk<br />
qF pfiksqfnI afs vIrF nfl sFJ pfeI dfdy poqy dI. iesy bhfny dfdf poqf AunHF dI “eId” dy mubfrk<br />
jÈn ivwc Èfiml hoey. iewk musilm pirvfr ny pihlF dfdy poqy nUM eId dIaF syvIaF KuafeIaF qy nfl<br />
hI afpxI bËurgI qy mihmfnvfËI dy nfqy dfdy dy poqy nUM eIdI vI idwqI qy QoVf rmËfn dy 30 roiËaF<br />
bfry vI cfnHx pfieaf. awj Pyr Aus BolI ijhI gwl krky sB nUM hsf idwqf, “bfpU jI, eyny idnF dI BuwK<br />
brdfÈq krky eId dIaF syvIaF qF afpy suafd lwgdIaF ny.”<br />
asIN qkrIbn pfksqfn ivwc iewk mhIny dy krIb ruky sI. iesy ÈUitMg dy dOrfn sfzI mulfkfq<br />
pfiksqfn dy mÈhUr imAUiËk zfierYktr sfbr alI nfl hoeI. AunHF nUM myrf klfm bVf psMd afieaf.<br />
Pyr AunHF lfhOr Èihr dy iewk mÈhUr irkfrizMg stUizE (Sun Rise) ivwc myrIaF 12 ÊËlF irkfrz<br />
kIqIaF. ijnHF ivwc 8 AurdU dIaF qy 4 pMjfbI dIaF sn. irkfrizst seId sfihb ny bVI iÈwdq qy<br />
imhnq, sfry gfiek qy gfiekfvF dIaF surIlIaF afvfËF irkfrV kIqIaF. iekbfl bfhU, bVy drvyÈ<br />
qy surIly gfiek sn, dUjy inafkq alI, Êulfm alI sfihb dy Coty Brf, ieh vI bVy hI rMgIly qy<br />
surIly sn. qIjy Êulfm awbfs jI bVy hI surIly, sihXog dyx vfly gfiek sn. sB nfloN vwD ÈfiËaf<br />
mnjUr bcI AudoN hfly kfilj ivwc pVH rhI sI, bVI hI hoxhfr, Kuwb ky gfAUx vflI kuVI sI. mYN hI sB<br />
nfloN pihloN AusqoN do AurdU dIaF ÊËlF guafeIaF. ÈfiËaf mnËUr dI iewk gfeI ÊËl bVI hI mkbUl<br />
hoeI. Pyr mYN knyzf af ky AusdI spYÈl vIzIE ÈUt kIqI Auh vI bhuq mkbUl hoeI. ÈfiËaf qy myrI<br />
afm lokF ivwc ies ÊËl ny kfÊI sFJ pfeI. hr koeI kihMdf “ieh ÊËl dy bol qF myrI iËMdgI dI<br />
qrËmfnI hY”<br />
bn bn ky hr bfq ibgVI<br />
kuC qo hmI my kmI hogI,<br />
iËMdgI duKoN kI ieMqhf sy guËrI,<br />
kuC qo hmIN my kmI hogI …<br />
ies irkfrizMg dOrfn acfnk iewk idn jnfb nusrq Ìiqh alI Kfn sfihb dy sYktrI jI<br />
af gey. AunHF ny ikhf, “srdfr, qusIN bVI hI sfdgI ivwc bVf hI Aumdf klfm ilKdy ho. kuwJ sfnUM vI<br />
afpxIaF nËmF ienfieq kro jI.” mYN suBfivk hI puwC ilaf, “hËUr, mYN qF bhuq hI sfDfrn ijhf<br />
Èfier hF. iswDI sfdI ijhI qukbMdI kr lYNdf hF. Pyr vI quhfnUM iks gfiek leI myrf klfm loVINdf<br />
ey.” AunHF awgoN ikhf, “jnfb nusrq Ìiqh alI KF leI.” jfxoN mYN qF KuÈI ivwc pfgl ijhf ho igaf<br />
hovF. Pyr mYN hwQ bMnH ky Aus ÈÉÈ awgy guËfirÈ kIqI, “bws mYnUM iewk bfr Aus mOiskI dy ÈihnÈfh<br />
jnfb nusrq Ìiqh alI KF sfihb dy dIdfr krvf idE, BFvyN myrf sB kuwJ lY jfvo.” Aus eydF hI hUb-hU<br />
AunHF nUM jf ky dwisaf. dUjy idn AunHF sfzy leI afpxI gwzI Byj idwqI. mYN bVI iÈwdq nfl AunHF dy<br />
pYrIN hwQ lf ky AunHF nUM afpxf sjdf kIqf. AunHF awgoN bVI Audfrqf nfl ikhf “bËurgo, ieAuN sfzy qy<br />
Bfr nf cfVo. qusIN sfzy ÉsUsI mihmfn ho. quhfnUM jI afieaF kihxf qF sfzf hwk bxdf ey.” awgoN mYN<br />
bVy hI Bfvuk ho ky ikhf, “jnfb ieh sËdf quhfzy guxF nUM ey, quhfzI Aumr nUM nhIN.” myrf afpxy leI<br />
ieqrfm sux ky nusrq jI gd gd ho gey. AunHF ny afpxy gly nfl lfieaf qy afpdy hwQF nfl kfvf<br />
bxfky iplfieaf. Pyr AunHF myrIaF kuwJ nËmF bVy hI ghu qy ipafr nfl suxIaF. BFvyN myrf idl rwKx<br />
leI ikhf, “srdfr jI, ieh kuwJ Éfs nËmF qF ies Éfidm leI huxy rfKvIaF kr idE.” ieh qF sgoN<br />
66
Aultf myry qy AunHF df aihsfn sI. Pyr AunHF myrI dfd vjoN mYnUM eynf ÉUbsUrq iewk jumlf ikhf,<br />
“blbIr jI, afp ivwc Éfs adf hY. qusIN rUM dy ÌMby nfl bMdf ËÉmI kr idMdy ho.” ieh AunHF dy bol myry<br />
leI keI kroVF rupey qoN vwD dy sn. myry ijhy iewk adnf inmfxy bMdy leI ieh bol keI sony dy<br />
qgimaF qoN Au-wqy sn. myrIaF awKF ivwc ÉuÈI dy hMJU mwlo mwlI Clk pey. iewk bfr Pyr myrf isr adb<br />
nfl Aus drvyÈ mOiskI dy ÈihnÈfh awgy afp muhfry Juwk igaf. ieh myry leI pfiksqfnI PyrI df sB<br />
qoN vwD nfXfb qohÌf sI.<br />
mYN afpxI pfiksqfnI PyrI dOrfn ijwQy vI igaf, mYnUM pfiksqfnI afm vIrF ny qy klfkfrF ny<br />
bVf hI mfx siqkfr idwqf. Éfs krky sfry pfiksqfnI vIr Kfx pIx dy bVy ÈOkIn ny. Pyr lfhOrIaF dI<br />
mihmfn nvfËI bs puwCo hI nf, bMdy nUM ËbrdsqI Kuaf Kuaf ky kmlf kr idMdy ny. Éfs krky goÈq nUM<br />
bVI hI aihmIaq idMdy ny. mYN iewk idn qMg af ky puwC hI ilaf, “BilE loko, koeI aYsI dfl sbËI vI<br />
hY, ijs ivwc qusIN goÈq nhIN pfAuNdy. hux qfeIN Èfied iewk bYNgxF qy asIN qrs Kf leIdf hY. kwlHdf<br />
koeI Brosf nhIN.” mYN hws ky ikhf, “sfzy pfsy dy pMjfbIaF nUM Èrfb ny Jwlf kIqf hoieaf ey. Èfied<br />
quhfnUM goÈq ny.” sfry hws pey. mYN afpxy pfiksqfnI vIrF dy ipafr siqkfr qy AunHF dy afpxpx df<br />
sdf irxI rhFgf.<br />
iesy qrHF iewk idn pfiksqfnI iÌlmI qy tI[ vI[ adfkfrF dy kuwJ zfierYktr qy rfeItr<br />
sfihbfn ny rlky myrf mfn snmfn kIqf. afpxI aososIeyÈn dy dÌqr ivwc CotI ijhI cfh pfrtI vI<br />
rwKI geI.<br />
iesy qrHF kuwJ imhrbfn dosq qy ajIË mYnUM iekbfl bfhU jI dy nfl afpxy iewk pfiksqfnI<br />
tIvI cYnl qy iÈrkq krn leI lY gey. tIvI qy mYnUM bqOr iewk lyKk, inrdyÈk jo bMbeI iÌlm lfeIn<br />
qoN afpxy Éfs mihmfn vwjoN pyÈ kIqf igaf. bfhU sfihb ny ikhf, “ieh sfzI ÉuÈ iksmqI hY jo bMbeI<br />
iÌlm ieMzstrI qoN sfzy guaFZI Bfrq dy pihly aijhy Èfier ny jo afp cwl ky iewQy afey qy pfiksqfnI<br />
gfiekF qoN afpxf klfm gvfieaf. mYnUM vI iehnF df klfm pMjfbI AurdU ivwc gfAUx df mOkf imilaf.<br />
blbIr jI bVI hI sfdgI ivwc idl tuMbvF klfm ilKdy ny. ienHF iewQy dy kuwJ tIvI aqy iÌlmI<br />
klfkfrF nUM nfl lY ky lfhOr dy afsy pfsy ÈUitMg krky donF dyÈF ivwc klf dI gUVHI sFJ pfeI hY. mYN<br />
afpxy sfry adfry vwloN ienHF nUM ies Auprfly dI vDfeI idMdf hF.” iesy qrHF bflIvuwz dIaF iÌlmF nUM lY<br />
ky qy pfiksqfnI iÌlm ieMzstrI bfry hlkf Pulkf qskrf huMdf irhf. iewk pfiksqfnI pRoizAUsrzfierYktr<br />
ny ikhf, “iÌlmF qF asIN quhfzy mukfbly dIaF bxf skdy hF jo sfzy kol quhfzy ijnIaF<br />
vwzIaF aYrtrIË hox.” mYN ikhf, “jy vMz nf huMdI qF afpxI lfhOr dI iÌlm ieMzstrI bMbeI iÌlmI<br />
ngrI qoN ikqy Gwt nf huMdI. Éfs krky pMjfbI iÌlm nUM bhuq Zfh lwgI hY. quhfzy kol pMjfbI rfeItr<br />
iewk qoN iewk vwD hY. qy bMbeI ivwc tYknIkl lfjvfb ny.” ivcoN hI acfnk iewk muqsvI ijhy<br />
pfiksqfnI lyKk ny ijvyN iekdm mYnUM Tfh sotf mfr suafl kr idwqf hovy, “srdfr jI, qusIN iksnUM<br />
afpxf rihbr mMndy ho? qy qusIN ikhVy mËhb ivwc XkIn rwKdy ho? quhfzf iswK mwq jF ihMdU mq jF<br />
sfzf ieslfm, iehnF ivcoN ikhVf mËhb bMdy nUM injfq duaf skdf hY? “jfxoN mYN qF iewk dm ijvyN<br />
skqy i vc af igaf hovF. bygfnf kwtV ieslfmI mulk. pr iewk dm ijvyN dfqy ny myrI lfj rwK leI<br />
hovy. mYN bVy adb qy TrHMmy nfl ikhf, “hËUr, injfq qF sfnUM quhfnUM sfzy kIqy amlF ny duafxI ey. iksy<br />
mËHbF ny nhIN. sfzI lVfeI qF afps ivwc mMgiqaF dI hY, AunHF dfiqaF dI Au-wkf hI nhIN. AunHF qF Br<br />
Br JolIaF ÉYrfqF vMzI jfxIaF ny. BFvyN afpxf hovy jF ÊYr. sgoN Boly qy anjfn bMidaF qy Auh dfqy<br />
kuwJ iËafdf hI imhrbfn huMdy ny.” sfry myrf srl qy sOKf ijhf jvfb sux ky bVy ÉuÈ hoey. Pyr mYN<br />
guËfirÈ kIqI “jy ieËfjq hovy qF afpxI iewk nËm dIaF cMd lfeInF afp sB nfl sFJIaF kr skdf<br />
hF. kdy mYnUM kuwJ aijhI hI iscUeyÈn qy ilKx nUM iksy bolIvuwz dy zfeIrYktr ny ikhf sI.” sB ny ieko<br />
sFJI afvfË ivwc ikhf, “ikAuN nhIN srdfr jI. jI sdky kho. qusIN qF mnuwKqf dy Éfs Aupfsk ho.<br />
ierÈfd.”<br />
“iksI ny muJy tokf,<br />
Xh arQI nhIN QI,<br />
Qf iewk jnfËf …<br />
67
iPr qUny iesy<br />
sËdf ikAuNkr kIaf,<br />
kmËrÌIEN kI ho geI<br />
bs ieMqhf …<br />
hmsy iewk lfÈ<br />
ko BI n bÉÈf gXf,<br />
Xy isrÌ mftI QI,<br />
hmfrI iewk rihnumF,<br />
mYny ies lIey<br />
ies mftI ko<br />
sËdf Qf kIaf]”<br />
-blbIr iskMd-<br />
68
DrqI df svrg<br />
vYnkUvr Èihr nUM jy DrqI qy isrijaf svrg khF qF koeI aiqkQnI nhIN hovygI. ieAuN<br />
lwgdf hY ijvyN dfqy ny afp Éfs ivhl kwZky pUry cfvF mlHfrF nfl afpxI klf ikRqI idKfAux leI sfrI<br />
isRÈtI ivcoN iewk qoN iewk vDIaf suhpx dy nËfry cux cux ky ies DrqI dy Éfs iKwqy nUM sjf idwqf hovy.<br />
jF ieAuN vI kih skdy hF ijvyN dfqy ny bfbf ivÈkrmf jI dI ies mhfn kfrj leI Éfs inXukqI kIqI<br />
hovy ik iksy pfisAuN vI koeI kmI nhIN rihxI cfhIdI. ijwDr vI nËr Au-wTdI, bs EQy hI itkI dI<br />
itkI rih jFdI. eyny rmxIk suMdr bfÊ-bÊIcy, dUr dUr qwk PYlIaF CotIaF-CotIaF hrIaF BrIaF<br />
mÉmlI Au-wcIaF nIvINaF GftIaF aqy DrqI dI ihwk qy swpF vFgUM myldy diraf, AunHF Au-wqy eyny Au-wcy<br />
qy lMmy puwl ijvyN iksy arÈ nUM pihaF pfeIaF hox. Pyr iewk pfsy Èihr dy lwgdf ivÈfl smuMdr df<br />
iknfrf. ijvyN kihMdy ny hr sohxI ÈY nUM ËrUr iksy dI burI nËr lwÖ jFdI hY, ijvyN sohxy cMn nUM vI<br />
gRihx lwgf hY. ievyN ies ÉUbsUrq bMdrgfh numf iknfry nUM vI kuwJ khfky pihlF kfmfgftf mfrU vflf<br />
gRihx lwg cuwkf hY. jo mnuwKqf dy suwcy pwlU qy bdnumf klMikq Dwbf sdf rhygf. ÉYr, jo AusdI rËf.<br />
jy rwb ny vYnkUvr dI DrqI qy afpxy hwQIN iewQy svrg vsfieaf hY, Èfied iesy rwb ny afpxy<br />
svrg ivcoN hI dyviqaF vrgy vDIaf bMdy vI iewQy vsfey ny. ho skdf hY 5-10% corI iCpy ikqoN ÊYr<br />
kfnUMnI qOr qy AudoN dYNq vI afx vsy hox pr iËafdfqr lokF ivwc iewQy inmrqf, ipafr, apxwq,<br />
imlfpVfpx BuwlH zuwlH pYNdf hY. sfry hI iewk qoN iewk vDIaf, diraf idl, drvyÈ qbIaq vfly, imwT<br />
bolVy qy inwGy bMdy mnuwKqf nUM ipafr krn vfly ny. sB dy ichiraF qy rwbI nUr zuwlH zuwlH pYNdf hY.<br />
eIrKf, dvyÈ, klyÈ, inMdf ijhIaF vfdIaF iehnF qoN kohF dUr ny.<br />
iesy sohxI ijhI DrqI dy iKwqy ivwc iewk sohxy ijhy idl vflf, iewk sohxf ijhf imlfpVf<br />
ijhf, iewk ÈIÈy vrgI Au-wcI suwcI rUh df mfilk, hMsUM hMsUM krdf ichrf myry vrgy lwKF sRyiqaF dy idl<br />
dI DVkx, myrI jfn qoN vI ipafrf myrf Éfs aËIË blijMdr atvfl rihMdf hY. myry vrgy inmfxy ijhy<br />
bMdy dI ikwzI vwzI ÉuÈiksmqI hY ik Auh vI mYnUM jfxdf hY kI eynf mfx myry leI Gwt hY. Ausdy eyny sfry<br />
guxF dI pihcfx krvfAuxf myry vrgy afm sfDfrx Jwly ijhy lyKk dI phuMc qoN ikqy bfhr hY. Auh ijnF<br />
vDIaf tIvI qy ryizE host hY, AusqoN vI ikqy iËafdf inpux aYzItr hY. hr iewk sIn dy iewk iek<br />
Prym nUM eynI brIkI nfl GoKxf qy pUr iÈwdq nfl Aus sIn nfl iensfÌ krnf jfxoN Ausdf jnUMn hY.<br />
Auh afp ivwc hI iewk pfrs hY, Auh iksy vI gly sVy nkfrf mnUr nUM vI mrfÈ ky iewk jgmgfAuNdf<br />
hIrf bxf skdf hY. ijMnf vDIaf qy isrVI Auh tYknIÈIan hY, AusqoN keI hËfr guxf vDIaf Auh mnuwK<br />
hY. ieh hrÌn mOlf bMdy dy nfl nfl iewk Aumdf XfrF df Xfr vI hY. Auh afpxy mF ipAu df iewk srvx<br />
puwqr vI hY. Auh iewk qnoN mnoN smripq afpxI sulwKxI pqnI df pqI vI hY. Auh iewk hmdrd<br />
sUJvfn dosqF vrgf afpxy lfzly bwicaF df ipEu vI hY.<br />
vYsy qF ipCly 30-32 sflF qoN knfzf dI DrqI df vsnIk hY. qkrIbn ipCly do dhfikaF qoN<br />
myrI blijMdr dI tIvI host dy qOr qy pRogrfm dys-prdys krky sFJ bxI hoeI ey. ipCly 5-7 sflF<br />
qoN hux ieh sFJ kuwJ nyVy nyVy ho rhI ey. hux ieh sFJ awKF qoN cwlky kMnHF qIk vI phuMc geI ey. hux<br />
kdy kdy Ìon qy vI ies ipafry ijhy bMdy nfl gwl bfq vI ho jFdI ey. ies vwDdI nyVqf ny hux imlfp<br />
dI qFG nUM jnm idwqf hY. Pyr mYN JkidaF JkidaF, afpxIaF kuwJ rcnfvF, gIq, ÊËlF qy afpxI<br />
aMbrI iÌlm dI zI[ vI[ zI[ blijMdr byty nUM Byj idwqIaF. mYnUM Au-wkf hI afs nhIN sI ik blijMdr<br />
iesnUM nÈr krygf. Auh vI eyny mfx snmfn nfl. acfnk iewk idn byty df Ìon afieaf ik awj df<br />
pRogrfm ËrUr dyKxf. acfnk blijMdr byty ny mYnUM iekdm eyzf srpRfeIË idwqf ik mYN iekdm dMg hI<br />
rih igaf. eynI imhnq dy iÈwdq nfl aYizt krky iewk ngIny vFg qrfÈ ky sMvfr ky eynI ÉUbsUrqI<br />
nfl myrI ieMtrivAU qy myrIaF sfrIaF zI[ vI[ zI[ dIaF kilwpF lf ky eynf vDIaf sjfieaf ik sfry<br />
sRoqy aÈ aÈ kr Au-wTy. jfxoN AunHF ijvyN iPr qoN iksy murdy ivwc jfn PUk idwqI hovy. sfzy torMto dy sfry<br />
host hflF mYnUM inwjI qOr qy keI sflF qoN jfx dy pr AunHF ies ikqy nUM isrÌ DMdf bxf ilaf hY. koeI<br />
iksy nfl ilhfË nhIN, sB hI vwzI AuNglI qy ikMny df ipÈfb krIey vflI gwl hY. sB cVHdy sUrj nUM hI<br />
slfmF krn vfly ny. iksy zuwby sUrj jF muV qoN iksy buwJy dIvy nUM roÈn krnf Auh qF iksy ivrly ËHyry<br />
69
vfly krmXogI df kMm hY. jfxoN mYnUM qF iPr qoN ijvyN jIAUx df koeI mksd iml igaf hovy. ijvyN dm<br />
qoVky mrIË qy ies bwcy ny acfnk koeI aOksIËn mfsk lf idwqf hovy.<br />
Pyr jUn 2009 nUM blijMdr byty dy Éfs swdy qy mYN knfzf dI DrqI df Éfs svrg dyKx phuMc<br />
igaf. jfxoN ies DrqI dy dyviqaF vrgy drvyÈ qy imlfpVy bMidaF ny mYnUM iewk inmfxy ijhy bMdy nUM<br />
afpxIaF plkF Au-wqy ibTf ilaf hovy. hr pfisEN eynF mfx siqkfr qy ipafr imilaf, jfxoN myrIaF<br />
sfrIaF Aumr Br dIaF Dwky DoVy, nfkfmIaF, nmoÈIaF, iËwlqF qy Kwjl KuafrIaF dI Qkfn lih geI<br />
hovy.<br />
blijMdr byty ny mYnUM eyarport qoN rIsIv krky afpxy hI Gr ivwc Éfs mihmfn bxf ky<br />
rwiKaf. ijvyN Ausdf koeI bhuq nyVlf afpxf bËurg hovy. Ausdy bytf-bytI dovyN mYnUM bfpU jI (Grand<br />
Pa) kihMdy nf Qwkdy. Éfs krky sfzI bhU rfxI, myrI ipafrI ijhI DI, blbIr kOr ny mYnUM mfn, ipafr<br />
qy apxfpn idwqf ik mYN DMn ho igaf. hux Auh myrI nUMh nhIN sgoN myrI iewk lfzlI DI hY. Aus myrI iewk<br />
sdIaF qoN DI dI kmI nUM pUrf kr idwqf hY. Pyr blbIr bytI ny mYnUM inwq nvyN qoN nvyN myrI mrËI dy<br />
pkvfn bxf bxf ky Kuafey qy blijMdr ny afpxI kfr qy mYnUM afpxy Èihr df cwpf-cwpf Gumfieaf. sB<br />
nfl vwD rmxIk ivktorIaf dI iÈp Xfqrf sI. jfxoN ikRÈcYintI dy Prihal Film vfly byVy vFg ieko<br />
vfrI sfrI isÈtI lwd lYNdy ny, lwd ky qur pxf. ivcy hI sYNkVy kfrF, bwsF, vwzy vwzy tRfly, trwk, hËfrf<br />
bMdy hor pqf nhIN kI kI lwidaf huMdf ey. jfxoN CM swq mMiËlf koeI pUry ipMz df ipMz pfxI dI ihwk qy<br />
qYrdf jf irhf hovy. vyKo kudrq dy rMg qkrIbn 30 mIl smuMdr nUM pfr krky iewk ÉUbsUrq bhuq vwzf<br />
tfpU afbfd hY ijsnUM ibRitÈ kolMbIaf sUby dI rfjDfnI hox df mfx pRfpq hY. roË hËfrF XfqrU svyry qoN<br />
rfq qfeIN ienHF byiVaF ivwc afpxIaF kfrF sxy sÌr krdy ny. keI roË iewQy kMm krn afAuNdy ny qy<br />
keI iewQoN roË afpxy kMm qy bfhr jFdy ny.<br />
iesy qrHF blijMdr byty df Gr vI iewk ÉUbsUrq ajUby qoN Gwt nhIN. iewk Éfs invyklI cIË jo<br />
afpnUM vwzy arb pqIaF dy mihlF ivwc vI nsIb nf hovy. Ausdy idl vFg hI KuwlHI zuwlHI Aus dI bysmYNt<br />
ijs ivwc Ausny jfxoN Aumr iKafm dy supinaF dI qfbIr krky iewk bVI hI idlkÈ, afDuink ZMg nfl<br />
lYs ieQ bfr bxfeI hoeI ey, ijs ivwc dunIaF Br dI qkrIbn hr brFz dI ivHskI suÈoiBq hY. dUjy<br />
pfsy iewk Éfs afkrÈx vflf Aus afp izËfeIn krky hwQIN iewk ivÈfl hom QIeytr bxfieaf hoieaf<br />
hY. ijs ivwc Puwl skRIn lwgI hoeI ey. Pyr bVI hI qrqIb ivwc lgËrI lYdr dy soÌy sYt kIqy hoey ny.<br />
Pyr bVy hI ÈfhI mfhOl ivwc bYTky nfl afpxf afpxf KFdy pINdy mOj nfl mUvI dyKx df nËfrf lY skdy<br />
ho. ijMny vI idn mYN blijMdr kol irhf, asIN hr Èfm nUM rMgIn krn leI aksr Au-wQy dIvf bwqI<br />
bfldy qy DUÌ idMdy rhy. pUry tÈn nfl mYN Ausdy ÈfhI jfm nfl afpxf kok afid df jfm tkrf pINdf.<br />
clo guV nhIN shI guV vrgI gwl qF kr hI leIdI sI.<br />
Pyr blijMdr ny mYnUM afpxf stUzIAu idKfieaf bhuq hI afDuink qknIk nfl lYs kIqf. hr<br />
kMm bVI hI sulJI qrqIb nfl ho irhf sI. blijMdr byty df apfxf iewk Éfs aYzIitMg rUm mYN dyiKaf<br />
ijsnUM iesny afpxy kMm dI shUlq muqfibk sYt kIqf hoieaf sI. bVf hI suKfvF mfhOl isrijaf hoietf<br />
sI. Pyr ies ny mYnUM afpxy sfry stfÌ mYNbrF qy mfilk sMGyVf sfihb nfl vI imlfieaf. sB ny jF qF<br />
blijMdr jI krky jF kuwJ myrI bËurgI krky mYnUM bVf hI inwGf mfn siqkfr idwqf. Pyr AunHF dy stfÌ<br />
lMc rUm ivwc bih ky sfiraF ny ieQ dUjy nfl afpxf apfxf Kfxf sFJf krky KfDf. bVf hI afnMd<br />
afihaf. afpsI sFJ qy idlI nyVqf df pRqIk mihsUs hoieaf.<br />
agly idn AunHF dy jgq pRiswD 24 GMty cwlxvfly ryizAu aYP aYm qy nfl ibTfky pihlF iQwd<br />
sfihb vfly pRogrfm ivwc vYnkUvl dy sroiqaF nfl iswDI afvfË dI sFJ puafeI. Pyr agly idn afpxy<br />
Éfs 2 GMay dy ryizAu pRogrfm ivwc iswDI sroiqaF nfl sFJ puafeI. purfxf pMjfbI ihMdI sMgIq<br />
suxfieaf. keI idlcsp vfrqflfp sroiqaF nfl sFJy kIqy. keI mncly sroiqaf dy iswDy eyar qy Ìon<br />
suxy qy AunHF dy ZukvyN jvfb dyky AunHF nUM pUrf pRsMn vI kIqf. pRogrfm qoN bfad vI ikMlI dyr stUizAu<br />
ivwc srioqaF dIaF Ìon kflF afAuNdIaF rhIaF. AunHF afpxy Èihr afey iewk prdysI mihmfn nUM idloN<br />
jI afieaF afiKaf. myrI inmfxy ijhy bMdy dI bVI hI hOslf vlfeI kIqI.<br />
70
iewQy hI bws nhIN, blijMdr ny pqf nhIN ikhVy vyly eyny Gwt smyN ivwc ikvyN eynI vwzI goÈJI<br />
df pRogrfm iksy bYNkt hfl ivwc AulIk ilaf. Au-wQy bVy bVy mhfn buwDIjIv, kiv swjn, gfiek qy<br />
bulfry iekwTy kr ley. pihlF sfry hI ÈfihrF ny bVI hI kiraf idlI idKfeI. afpxf afpxf klfm nf<br />
kih ky isrÌ mYnUM KuwlHy idl nfl jI afieaF afiKaf qy pUrf afdr siqkfr idwqf. do surIly bwicaF ny<br />
afey sroiqaF df qy myrf mnorMjn kIqf. pihlF blijMdr ny afpxf inwkf ijhf inwGf qy imlfpVf ijhf<br />
jI afieaF BfÈx idwqf Pyr tIvI jgq dy mhfn host iQwd sfihb ijnHF df ieMtrivAU lYx df afpxf hI<br />
iewk vwKrf aMdfË hY, ijsdf sfry pMjfbI jgq ivwc koeI sfnI nhIN, iQwd sfihb qy blijMdr jI dI idl<br />
tuMbvIN jI afieaF dI gwl bfq ny mYnUM eynf Bfvuk kr idwqf jfxoN ÉuÈI nfl myrf gl Br afieaf hovy.<br />
jfxoN myry sfry Èbd guafc gey hox. qy mYN zbzbfeItf awKF nfl nIvIN pfeI DMnvfd ivwc hwQ joVI KVf<br />
sI. pqf nhIN kdoN blijMdr ny mYnUM afpxy klfvy ivclY ilaf. ijvyN acfnk hI iksy pYrF dI imwtI nUM<br />
mwQy df iqlk bxf idwqf hovy.<br />
aMq ivwc AunHF mYnUM imAUiËk vyvË vwloN iewk mÉmlI ijhI QYlI ivwc mfieaf pf ky sropf ByNt<br />
kIqf, Pyr mYnUM iewk bhuq hI ÉUbsUrq AunHF donF iQwd sfihb qy blijMdr jI ny mUmYNto ByNt kIqf ijs qy<br />
Aukiraf iewk iek Èbd ijvyN myry leI koeI vrdfn hovy. hux qF mYN hor vI Bfvuk ho iga. awKF ivcoN<br />
ÉuÈI dy hMJU mwlo mwlI bih qury. bws iehI myrf sB leI Èukrfnf sI.<br />
mYN iQMd sfihb df ÈurU qoN hI bVf murId sI. Éfs krky ienHF dI ieMtrivAU lYx df aMdfË bVf<br />
hI idlkÈ, idlcsp qy rock huMdf sI. bVy bVy pfty KF khfAuNdy bulfiraF dI vI iQMd sfihb awgy jfxoN<br />
iGwgI bMJ jFdI sI. iewk qF pUrI rohbdfr ÈÉsIaq dUjf hr Kyqr df pUrx igafn qIjf keI BfÈfvF<br />
dy shI qlÉË dI muhfrq, cOQf Èbd koÈ df BMzfr Au-wqoN pUrI cVHq nfl awKF ivwc awK pf ky iewk Èyr<br />
vFgUM grjky gwl krnI. myry vrgy mfVy DIVy bMdy nUM qF afpxI cyqy gwl vI Buwl jFdI ey. AunHF dy afmHxy<br />
sfhmxy bihky gwl krn df myrf vI bVy icrF df supnf sI. ijvyN kihMdy ny bfrIN sflIN qF rwb rUVI dI<br />
vI suxdf hY, so blijMdr byty dI bdOlq sfzI vI suxI geI. pihlF iQwd sfihb nfl myrI srsrI ijhI<br />
gwl bfq hoeI Pyr AunHF nUM mYN afpxI ikqfb “myry gIq kusYly hoey” ByNt kIqI. myrI ÉuÈiksmqI hY ik<br />
AunHF mYnUM bVf byvfk ho ky ikhf, “iskMd sfihb, qusIN mYnUM bVy hI idcsp iÌlmI bMdy lwgdy ho. quhfnUM<br />
mYN afm lokF vFg rlky ieMtrivAU dI iqafrI df mOkf nhIN dyxf cfhuMdf. kwlH nUM kYmry sfmHxy bihky<br />
afpF dovyN iswDIaF gwlF krFgy jo jI ivwc myry afAU afp nUM pwCFgf. aslI ieMtrivAU df mËf qFiskMd<br />
sfihb eydF hI afAuNdf ey.” Pyr QoVI ijhI mIxI hsI hwsy, afpxy hI aMdfË ivwc ikhf, “Auh vI kI donoN<br />
pfsIN igwlI-imwQI gwl krdy jfE.”<br />
so agly idn stUizAu ivwc afmHxy sfmHxy bihky rinMg tIvI kYmry awgy donF dy iswDy tfkry hoey.<br />
so iQMd sfihb ny idl Kol ky byiJjk afpxy svfl puwCy. so asIN vI pUrI iemfndfrI nfl ibnF iksy luk<br />
luko dy jo vI sfzy pwly sI, sB kuwJ swc swc dws idwqf. qkrIbn GMty qoN Au-wqy sfzI nfn stfp ÈUitMg qy<br />
gwl bfq cwldI rhI. iQMd sfihb ieMtrivAU krky bhuq ÉuÈ hoey. bfad ivwc AunHF df adb nfl idwqf<br />
QfpVf myry leI bhuq vwzf ienfm sI.<br />
awgoN sony qy uhfgy vflI gwl hoeI. blijMdr jI ny bVI hI iÈwdq qy imhnq nfl ies ieMtrivAU<br />
dI aYizitMg kIqI. keI idnF dI sÉq imhnq qy lgn nfl ies ieMtrivAU nU mrfiÈaf qy sjfieaf.<br />
hwdoN vwD rock vI bxfieaf. pqf nhIN ikwQoN ikwQoN lwBky rYPrYNk kilwp pfey ik hr sIn mUMhoN boldf sI<br />
qy afpxI aimwt Cfp Cwzdf sI. Pyr sB nfloN vwzf myry qy ieh krm kIqf afpxy jgq pRiswD imAUiËk<br />
vyvË dy “dys-prdys” pRogrfm ivwc lgfqfr cfr hÌqy myrI ies rock ieMtrivAU nUM nÈr kIqf qy<br />
nfl hI bfr bfr myrf kONtYkt tYlIÌon nMbr vI sroiqaF leI nÈr krdy rhy. blijMdr byty ny ies<br />
sfry pRojYkt nUM hor vI XfdgfrI bxfAux leI ies pUry pRojYkt dI iewk No stop non commercial<br />
DVDs iqafr krky cfhvfn srioqaF nUM vMzIaF. ies qoN bfad sroiqaF dI BfrI mMg qy sfry aYpIsoz<br />
ieMtrnYt qy pf idwqy. ies nfl myrI pUry jgq dy pMjfbI sroiqaF nfl sFJ peI. Pyr mYnUM keI meIny<br />
qwk dysF prdysF qoN lgfqfr sroiqaF dy Ìon afAuNdy rhy. blijMdr dy ies Aupkfr sdkf mYnUM keI<br />
afpxy aijhy ivCVy imwqr imly ijnHF nfl ipCly 30-40 sflF qoN rfÌqf tuwitaf hoieaf sI. Aus iewk<br />
71
dÌn, Ìnf, gumnfm ijhy bMdy nM ijsnUM ÊYrF dy nfl nfl afpxy vI Buwl cuwky sn, jfxoN Aus mYnUM muVky<br />
jIAUNdf kr idwqf hovy. iewk nvyN jIvn dI pRyrxf bÉÈI hovy.<br />
hux myrI anykF nvyN purfxy sroiqaF nfl sFJ muVky jIAUNdI jfgdI ho geI ey. ienHF rwb vrgy<br />
keI sroiqaF ny mYnUM bfr bfr ieko gwl leI pRyiraf ik, “blbIr jI, quhfzI jIvnI ivwc qusIN bVI<br />
iÈwdq nfl hr sMGrÈ, GflHxf, Auqfr, cVfa, nmoÈIaF, isrV, isdk, sMqfp nUM apfxy qy hws ky<br />
jiraf hY, qusIN afpxI svY jIvnI ËrUr apfxy pfTkF nfl sFJI kro. ieh bVy hI zfvFzol qy Btkdy<br />
bMidaF nUM iewk syD dyvygI.”<br />
“myry rwb vrgy sroiqE, quhfzf hukm myry isr mwQy qy. swc puwCo qF myry kol kuwJ vI vDIaf qy<br />
Éfs, ivlwKxqf vflf, kihx suxn nUM nhIN hY ijsqoN mYN mfx kr skF jF quhfnUM Brmf skF. kI nMgF<br />
nHfAU qy kI ncoVU vflI gwl hY. bws myrI iËMdgI purfxIaF, tuwtIaF, mYlIaF lIrF dI iKwdo vFg hY ijsnUM<br />
mYN afpxI nmoÈI dI buwkl ivwc lkoeI iPrdf hF.”<br />
“myry ipafry idaflU qy nËraMdfË krn vfly sroiqE, hux mYN afp awgy afpxI hwZ bIqI dI<br />
iKwdo Prol qF idwqI hY, rwb dy vfsqy qusIN ienHF tuwtIaF, purfxIaF, sVIaF, glIaF lIrF df drd BFvyN<br />
mihsUs ËrUr krnf pr ienHF qy kdy vI qrs, rihm, hOkf jF hMJU nhIN kyrnf. ieh krm iksy dy<br />
axQwk jnUMn nU Msdf leI apfihj qy nfkfrf bxf idMdy ny.”<br />
“Èfiek mYN ieh nfkfm iËMdgI dI svYjIvnI ilKx leI kdy afmfdf nf huMdf jy myry kol kuwJ<br />
lukox nUMhuMdf jF ies iËMdgI ivwc kuwJ hor nvF isrjx dy mYN smrwQ huMdf jF myry juwsy ivwc hor sMqfp<br />
sihx df qfx huMdf. mYQoN qF afpxf purfxf hI kUV-kbfV nhIN smyitaf jFdf. hux idmfgI qOr qy myrI<br />
hr soc apfihj ho cuwkI hY qy myrf hr ÈOk ibrD qy Ksqf ho cuwikaf hY. Aumr dy ies iblkul DImy<br />
(mwDm) moV qy af ky iËMdgI ivwc rqf Br vI rvfngI nhIN rhI. ijvyN vI ijwQy KVI hY bws AuQy hI KVI<br />
rhy, bVI ÊnImq hY. iËMdgI qF hr pl ryq vFgUM hwQoN ikrdI jf rhI hY.”<br />
“hux rihMdI KUMhdI iËMdgI ivcfrI zfktrF dy bws pY geI ey. zfktr kihMdy ny kuwJ nf KfE,<br />
iGE nhIN, lUx nhIN, imwTf nhIN, jy Kfxf vI qF isrÌ lMby lMby hOky KfeI jfE jF Êm KfeI jfE.<br />
afksr mYnUM rotI nfloN vwD hux golIaF KfxIaF pYNdIaF ny. igxqI imxqI df ihsfb qF mYQoN vI nhIN<br />
rwiKaf jFdf. iewk svyry 8-10 golIaF df Pwkf mfr leIdf ey. iesy qrHF 12-13 golIaF df rfq nUM Pwkf<br />
mfr leIdf ey.”<br />
“zfktr mYnUM zrfAuNdy rihMdy ny, “im[ iskMdr, quhfzIaF donON hI ikznIaF bws iblkul<br />
bfrzr lfeIn qy phuMcIaF hoeIaF ny. qusIN prhyË nhIN krdy qF hI quhfzf blwz pRÈr kMtrol ivwc<br />
nhIN rihMdf. idl dIaF cfroN Artries 60% qoN vwD blfk ny. quhfzy Plfny Plfny ÈrIr dy aMg Érfb ho<br />
cuwky ny qy afh afh quhfnU Mrog ny. mYN awk ky zfktr sfihb jI nUM kihMdf hF ik aYvyN kfhnUM ieMnIaF<br />
lMbIaF cOVIaF ilstF igxfky afpxf qy myrf vkq Érfb krdy rihMdy ho. ijhVf iewk awDf purjf myry<br />
ivwc TIk jfpdf hY qusIN Auh vI kwZ lvo qy sfzI CuwtI kro qyafp vI surÉrU hovo.”<br />
so myry ipafry sroiqE, mYnUM jo vI kuwJ Xfd afieaf jF smJ afieaf mYN pUrI iemfndfrI qy<br />
iÈwdq nfl afpxI nËr kr idwqf hY. bws afid qoN aMq qwk iehI inwk sud myrI pUMjI sI. so myrI<br />
svYjIvnI df aMq agyqI hI afpxI svYjvInI ilKky isrÌ afpxI mOq dI afÉrI qfrIÉ dI QF KflI<br />
Cwz idwqI hY … …[]<br />
iek aDUry sÌrnfmy<br />
df iewk aDUrf musfiÌr …[<br />
blbIr iskMd<br />
knyzf<br />
416-8800 324<br />
72