«Ich bedaure jedes tote Tier – doch so ist die Natur» - Engadiner Post

8 Gövgia, 28 meg 2009
Il cudaschin d’infuormaziun «Allegra» es bainvis
Fuorma e cuntgnü satisfan
La destinaziun turistica
Engiadina Scuol Turissem
SA fa mincha mais üna retschercha
pro giasts ed indigens.
Quella dal mais avrigl
ha pertoc la broschüra
d’infuormaziun e d’arrandschamaints
«Allegra».
(anr/map) Tuot chi cugnuoscha
l’Allegra, tant indigens sco giasts. La
revista, chi vain edida e stampada da
la Gammeter Druck AG a San Murezzan
e vain tramissa in mincha chasada
da l’Engiadina Bassa, la Val Müstair
ed in Samignun vain predschada.
Ella cuntegna sper inserats da
reclama contribuziuns tematicas, il
chalender d’occurrenzas e las paginas
da servezzan. L’Allegra cumparischa
üna jada al mais in üna ediziun da
75 000 exemplars per stagiun e cumpiglia
bod 100 paginas. L’ESTSA, ün
dals tschinch edituors da la revista, ha
vuglü cugnuoscher il güdicat dals lectuors.
Uossa è’l cuntschaint.
Vain let da giasts ed indigens
98 pertschient da las persunas chi
han respus al questiunari legian la revista
e 75 pertschient tilla legian perfin
regularmaing. La pertschientuala
da quella glieud chi nu tilla legia es
fich pitschna. I para bod chi saja gnü
tradiziun da leger l’Allegra cun quai
cha s-chars la mità dals lectuors ha
indichà da tilla cugnuoscher daspö 20
ons. 58 pertschient han dit da leger il
cudaschin inter e 42 pertschient piglian
suot ögl be tscherts cuntgnüts.
Interessantas sun eir stattas las re-
ARDEZ
Rendaquint positiv
(anr/map) La radunanza cumünala
d’Ardez ha tut cogniziun dal rendaquint
per l’on 2008. Quist serra pro
sortidas totalas da 3 796 891 francs ed
entradas totalas da 3 842 802 francs
cun ün suravanz d’entradas da 45 911
francs. Il quint d’investiziuns muossa
entradas da bundant duos milliuns
francs e sortidas da raduond 1 milliun
SCUOL
spostas davart l’interess per las differentas
spartas: 93 pertschient examineschan
il chalender d’occurrenzas
e 90 pertschient legian las contribuziuns
redacziunalas da Jürg Wirth.
Ma eir ils uraris vegnan consultats e
la part da servezzan intant cha’l register
da branschas e’ls inserats vegnan
guardats be dad ün tschinchavel da
la glieud. Bod la mità da las persunas
chi han tut part a la retschercha legia
listess Allegra insembel cun ün’ulteriura
persuna e be ün tschinchavel
tilla legia be sulet. La broschüra
d’infuormaziun e d’arrandschamaints
es bainvissa tant pro’ls giasts (38 pertschient)
sco pro’ls indigens (36 pertschient)
e pro’ls possessuors da seguondas
abitaziuns.
Daplü contribuziuns
rumantschas
Chasa Puntota driva seis center da di
(anr/map) La dmura d’attempats
da l’Engiadina Bassa, la Chasa Puntota
a Scuol, organisescha per sonda,
ils 30 da mai, ün di da las portas avertas.
Suot l’insaina da «Incunter a la
vita» po la populaziun tour suot ögl
da las 10.00 a las 16.00 la nouva spüerta,
l’uschedit Center da di. Quist
serva sco lö d’inscunter e da convivenza
accumpagnada impustüt a persunas
chi vivan a chasa e bsögnan
chüra. Mincha giast piglia cun sai seis
ritem da viver, seis giavüschs e seis
bsögns. I’l center da di vain tut resguard
a quist fat. Ils böts dal center
La retschercha ha dat eir la pussibiltà
per exprimer l’aigna opiniun.
Quista variescha cun da tuotta sorts
propostas chi van da la constataziun
cha’l chalender d’arrandschamaints
stuvess esser plü survisibel sur l’apparentscha
fuormala chi pudess esser
plü frais-cha fin pro’l giavüsch da tilla
survgnir eir giò la Bassa. Ulteriurs
impuls tangheschan la part rumantscha
chi cun be üna pagina saja defintivmaing
massa povra e l’infuormaziun
sur da las societats localas chi
manca. Il cuntgnü varià e masdà vain
però güdichà da la gronda part sco
bun fin excellent. La redacziun vain
incuraschada da far inavant uschea
perquai cha la revista interessanta ed
infuormativa nu saja mâ statta uschè
buna co uossa e cha sia fuorma actuala
persvada il giast e l’indigen.
francs. Quai dà ün import da 1 008 618
francs per las investiziuns nettas. Il
Casflow importa 544 710 francs. Implü
ha la radunanza deliberà ün credit
chi vain dovrà per la partecipaziun
a las controllas pulizialas chi vegnan
surdattas a la pulizia chantunala. I’s
tratta d’üna collavuraziun culs cumüns
da Ftan, Scuol, Sent e Tarasp.
da di sun da spordscher ün ambiaint
confuorm a l’età e da promouver il
bainstar cun spüertas individualas in
chasa, üert ed in stretta vicinanza. La
visita i’l center da di es adattà pustüt
per umans dements cun quai ch’el
dà dis-charg als confamigliars chi tils
chüran. Il center da di es avert da lündeschdi
a venderdi da las 8.00 a las
16.00.
Ils temps d’avertüra pon però gnir
adattats tenor dumonda. Ils cuosts
vegnan calculats tenor il bsögn da
chüra ed üna part vain surtutta da la
chascha d’amalats.
Inauguraziun da la Senda Viluorna – Clüs
L’inchaschamaint da la funtana minerala
da Clozza nun es be gnü renovà
i’ls ultims ons, dimpersè ha eir surgni
üna fanestra ed ün’iglüminaziun.
Quai füss motiv avuonda per far
festa, al listess mumaint po però eir
gnir inaugurada la senda Viluorna
– Clüs. Quista senda istorica chi passa
in ün lö dafatta tras ün grip es gnüda
reactivada l’on passà. Quistas duos
inauguraziuns han lö in sonda, ils 30
mai pro la Funtana da Clozza/Senda
Viluorna –Clüs, a partir da las 10.00.
Da las 10.30 fin las 13.30 sta a disposi-
ziun üna persuna cumpetenta per dar
spiegaziuns, e quai pro l’inchaschamaint
da la funtana e pro’l grip. Pro
la storta da la via chi maina sü Chavalatsch
es gnü installà ün grigl ingio chi’s
po cumprar liongias brassadas (las
liongias vegnan sportas dal cumün, il
rechav da la vendita va a favur da la
Fundaziun Pro Aua Minerala). Las bavrondas,
tanter oter natüralmaing eir
l’aua minerala da Clozza, vegnan eir
sportas dal cumün e sun gratuitas. Per
la senda Viluorna – Clüs esa da trar
aint bunas s-charpas. (protr.)
POSTA LADINA
La chasa cha la duonna polaca Grazyna Kulczyk ha cumprà a Tschlin. fotografia: Flurin Andry
Duonna polaca benestanta ha cumprà üna chasa a Tschlin
Gallaria d’art a Tschlin?
Grazyna Kulczyk, apparaintamaing
la duonna la plü
richa da la Pologna, ha cumprà
a Tschlin üna chasa
veglia. Our da plüs locals da
quella prevezza ella da far
üna gallaria d’art.
(anr/fa) La chasa as rechatta a Bügl
Sura, d’immez il cumün da Tschlin. In
quella chasa d’eira plü bod üna furnaria
ed üna butia. Daspö ün pêr ons
d’eira la chasa vöda. Sco cha Mario
Defilla, l’anteriur possessur da quist
edifizi infuormescha han Grazyna
Kulczyk ed el suottascrit ils contrats
da cumprita al principi da mai 2009.
D’incuort han la duonna polaca e seis
dolmetscher pichà porta pro’l capo
da Tschlin Men Notegen.
Tscherchà la quietezza
«Ch’ella haja l’intenziun da renovar
la chasa e far our da plüs locals in
chasa üna gallaria d’art», disch il president
cumünal, «eu n’ha express il
giavüsch chi gnian per quistas lavuors
resguardadas firmas indigenas.» Grazyna
Kulczyk til ha tradi il motiv perche
ch’ella haja tschernü Tschlin sco
lö da domicil: Ch’ella haja dit ch’in
Engiadin’Ota saja massa bler turissem
e travasch, disch Men Notegen,
«perquai es ella gnüda giò da la val e
rivada a Tschlin.» Davo avair s’indreschida
ingio chi’s rechatta il prossem
ospidal, schi detta butias in cumün,
che mansteranza cha Tschlin haja ha
ella decis da cumprar la chasa vnala.
Tenor il capo es quai d’avantag per
Tschlin in plüs reguards: «Pel cumün
esa sgüra allegraivel ch’üna chasa veglia
vain renovada ed uschea mantgnüda
ed üna gallaria d’art po render
plü attractiv tuot il cumün, scha na la
regiun.» Subit cha Grazyna Kulczyk
ha il permiss da domicil in Svizra survain
ella, sco cha’l capo disch, eir il
permiss per fabrichar oura ün’abitaziun
per ella. «Mo na per ulteriuras
abitaziuns da vacanzas per dar a fit,
quai nu permetta nossa ledscha.» La
duonna polaca es tenor el obliada
dad esser domiciliada in cumün per
almain tschient dis l’on.
Entradas supplementaras
Ün avantag füssan tenor il president
cumünal eir las entradas d’im-
posta cha la nouva abitanta da Tschlin
pajess. Urs Hartmann, il manader da
l’uffizi d’impostas chantunal, declera
co cha quai gnarà reglà: «Scha quista
duonna vain suottamissa a l’imposta
normala survain ella üna solita decleranza
d’impostas.» L’otra pussibiltà
füss ch’ella gniss suottamissa ad
üna taxa d’impostas pauschala. Lura
s’annunzchess ella pro Hartmann:
«In quel cas s’examinessa quantas
spaisas per viver ch’ella ha e’s basond
sün quai as fixessa la pauschala.» In
ün seguond pass gniss quell’imposta
pauschala adattada a l’imposta cumünala
e federala.
D’avantag eir pella regiun
«Schi vain üna duonna cun finanzas
chi mantegna la substanza d’üna chasa
veglia e vöda, e chi sa eir s’integrar
in cumün schi es quai il meglder chi
po capitar», manaja Guido Parolini, il
president da la Pro Engiadina Bassa.
La regiun es tenor el dependenta
d’investuors, «scha Tschlin po spordscher
alch extraordinari, in quist cas
üna gallaria d’art, schi es quai d’avan-
Center da biodiversità i’l Chastè da Tarasp
(pl/fh) La «Pro Specie Rara» e
«Slow Food» han interess da collavurar
cul Chastè da Tarasp. L’idea
füss da s-chaffir ün center da biodiversità
aint ed intuorn il chastè. Tenor
il vice-president da la fundaziun
Pro Specie Rara, Philipp
Amman, füss il minz dal proget
quel da nüzchar il chastè sco lö
d’identificaziun, da tgnair bes-chas
da razzas raras, p.ex. il besch engiadinais,
e da cultivar chomps da maniera
biologica. Uschea dvantess il
chastè ün’ulteriura sporta turistica
cumbinada culla sensibilisaziun per
razzas e spezchas raras. I pudessan
gnir sportas excursiuns e spassegiadas,
organisadas exposiziuns e manadas
gitas ingio cha las bes-chas e
l’agricultura gnissan integradas. Ün
consorzi pisseress pella mainagestiun.
Intant nu daja amo ingüns pass
concrets a reguard quist proget.
Üna gruppa da planisaziun cun rapreschantants
da la Pro Specie
Rara, da Slow Food e dal cumün da
tag per tuot la regiun.» Il fat cha quista
duonna ha schelt Tschlin sco lö da
domicil muossa tenor Guido Parolini
cha la regiun ha potenzial: «Da quella
glieud chi vain ad abitar in Svizra
causa la sgürezza tscherchan bleras
regiuns amo intactas, cuntradas idillicas,
quia esa qualità da vita.» Eir
Urs Wohler, il directer da l’Engiadina
Scuol Turissem SA es da l’avis cha ulteriurs
abitants sajan bainvis causa
chi sustegnan il mantegnimaint da
l’infrastructura sco butias, scoulas
etc.. Per part augmaintan ils nouvs
abitants eir la sporta turistica da la
regiun. Per ch’üna gallaria d’art
dvainta ün uschedit magnet turistic
voula tenor el però bler: «Ill’aglomeraziun
daja fich bleras da quistas
gallarias, perquai sto esser üna gallaria
pro nus fich attractiva per avair
success.»
Urs Wohler manzuna eir ün dischavantag
da nouvs abitants illa regiun:
«Sch’inchün rich cumpra pro nus üna
chasa schi paja’l pelplü predschs
ch’indigens nu’s pon prestar, l’effet es
cha’ls predschs d’immobiglias creschan
fermamaing.»
Tarasp mainan amo discuors. Intant
cha’l contrat da cumprita dal chastè
da Tarasp nun es amo scleri nu dà la
gruppa da lavur indigena chi s’occupa
da las trattativas infuormaziuns
a las medias. «Pel mumaint
eschna amo in üna fasa dad elavuraziun»,
disch Rolf Zollinger. Previs
esa lura da fuondar üna società chi
sgüra cha’l chastè resta eir in avegnir
accessibel al public. Pür in ün
prossem pass vain lura discusa
l’idea d’ün center da biodiversità.
La tenuta invers il proget es però
positiva eir da vart indigena. Parallelamaing
al proget potenzial cul
chastè da Tarasp lantschescha «Engiadina
Scuol Turissem» ün proget
chi cumbina il turissem e l’agricultura.
Il proget pudess gnir sustgnü
da l’Uffizi federal d’agricultura.
La Pro Specie Rara vess grond interess
da s’integrar in quist proget
cul center da biodiversità e da nüzchar
sinergias. Resultats concrets
spettan ils respunsabels per il plü
bod 2010.