11.08.2013 Views

Проблемы и перспективы современной электроники

Проблемы и перспективы современной электроники

Проблемы и перспективы современной электроники

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Полупроводн<strong>и</strong>ковые нанотехнолог<strong>и</strong><strong>и</strong>:<br />

современное состоян<strong>и</strong>е, проблемы <strong>и</strong><br />

перспект<strong>и</strong>вы<br />

Н<strong>и</strong>колай Сует<strong>и</strong>н<br />

Intel<br />

06 апреля, 2010


Содержан<strong>и</strong>е:<br />

• Текущее состоян<strong>и</strong>е<br />

полупроводн<strong>и</strong>ковых нанотехнолог<strong>и</strong>й.<br />

• <strong>Проблемы</strong><br />

- л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я<br />

- новые полупроводн<strong>и</strong>к<strong>и</strong><br />

- межсоед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>я<br />

• Альтернат<strong>и</strong>вы <strong>и</strong> потребност<strong>и</strong> в новых<br />

подходах<br />

• Заключен<strong>и</strong>е


Transistors (millions)<br />

1,000<br />

100<br />

10<br />

1<br />

0.1<br />

0.01<br />

1<br />

8086<br />

Pentium ® II Processor<br />

80286<br />

Itanium ® Processor<br />

Pentium ® 4 Processor<br />

Pentium ® Processor Pentium ® Pro Processor<br />

i486 Processor<br />

i386 Processor<br />

Pentium ® III Processor<br />

• Кол<strong>и</strong>чество транз<strong>и</strong>сторов на ед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>це<br />

поверхност<strong>и</strong> удва<strong>и</strong>вается каждые 18<br />

месяцев (закон Мура)<br />

2 Billion<br />

Transistors<br />

’75 ’80 ’85 ’90 ’95 ’00 ’05 ’10 ’15<br />

Source: Intel


Microns<br />

10<br />

1<br />

0.1<br />

Д<strong>и</strong>нам<strong>и</strong>ка уменьшен<strong>и</strong>я<br />

тополог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х размеров<br />

Nominal feature size<br />

Gate Length<br />

Era of<br />

Nanotechnology<br />

130nm<br />

90nm<br />

65nm<br />

45nm<br />

0.01<br />

70nm<br />

50nm<br />

35nm<br />

30nm<br />

10<br />

1970 1980 1990 2000 2010 2020<br />

10000<br />

1000<br />

100<br />

Nanometers


Структура «камня»<br />

Соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>я с<br />

теплоотвод<br />

ч<strong>и</strong>пом ч<strong>и</strong>п<br />

2 – х уровневая<br />

метал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я Level<br />

Package-to-Board Interc<br />

Подложка ч<strong>и</strong>па<br />

Основная подложка


Структура соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й в ч<strong>и</strong>пе<br />

M8<br />

M7<br />

M6<br />

M5<br />

M4<br />

M3<br />

M2<br />

M1


MOSFET экв<strong>и</strong>валентная электр<strong>и</strong>ческая схема


Транз<strong>и</strong>сторы 45 нм<br />

Затвор<br />

3.0нм High-k<br />

Кремн<strong>и</strong>й<br />

NiSi<br />

Кремн<strong>и</strong>й<br />

Si 3N 4<br />

NiSi


Нанотехнолог<strong>и</strong><strong>и</strong> для подзатворного<br />

Gate<br />

1.2nm SiO 2<br />

Silicon substrate<br />

д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>ка<br />

Gate<br />

3.0nm High-K<br />

Silicon substrate


Инновац<strong>и</strong><strong>и</strong>, <strong>и</strong>зменяющ<strong>и</strong>е <strong>и</strong>ндустр<strong>и</strong>ю<br />

“Реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я high-k<br />

<strong>и</strong> <strong>и</strong>спользован<strong>и</strong>е<br />

металлов означает<br />

на<strong>и</strong>более знач<strong>и</strong>мое<br />

<strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>е в<br />

технолог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

транз<strong>и</strong>сторов со<br />

времен<strong>и</strong><br />

<strong>и</strong>зобретен<strong>и</strong>я MOS<br />

транз<strong>и</strong>сторов с<br />

пол<strong>и</strong>кремн<strong>и</strong>евым<strong>и</strong><br />

затворам<strong>и</strong> в конце<br />

1960-х.”<br />

– Гордон Мур


Bitcell Area (m 2 )<br />

Technology Density Scaling – 6T SRAM<br />

10.00<br />

1.00<br />

0.10<br />

2X bitcell area<br />

scaling<br />

90nm 65nm 45nm 32nm<br />

Process generation<br />

Improved fidelity / uniformity<br />

22nm<br />

0.092<br />

um 2


I OFF (nA/um)<br />

Характер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>к<strong>и</strong> 32 нм транз<strong>и</strong>сторов<br />

1000<br />

100<br />

10<br />

1<br />

1.0 V<br />

NMOS PMOS<br />

1000<br />

Intel<br />

45nm<br />

>5x<br />

Intel<br />

32nm<br />

0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0<br />

I ON (mA/um)<br />

I OFF (nA/um)<br />

32 нм процесс обеспеч<strong>и</strong>вает существенное сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е токов<br />

утечк<strong>и</strong> <strong>и</strong> улучшает про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>тельность<br />

100<br />

10<br />

1<br />

1.0 V<br />

Intel<br />

45nm<br />

Intel<br />

32nm<br />

+14% +22%<br />

>10x<br />

Better Better<br />

0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8<br />

I ON (mA/um)


32 нм фабр<strong>и</strong>к<strong>и</strong><br />

D1D Oregon - Now D1C Oregon - now<br />

Fab 32 Arizona - 2010<br />

Fab 11X New Mexico - 2010


22 nm test structures


Intel: Эволюц<strong>и</strong>ю технолог<strong>и</strong>й<br />

Process Name P1264 P1266 P1268 P1270 P1272<br />

Lithography 65nm 45nm 32nm 22nm 16nm<br />

1 st Production 2005 2007 2009 2011 2013<br />

Manufacturing<br />

Development<br />

Постоянный поток новых технолог<strong>и</strong>й <strong>и</strong>з сферы <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>й в сферу про<strong>и</strong>зводства


MARCO<br />

NERC<br />

Intel – кооперац<strong>и</strong>я в <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>ях<br />

JR<br />

i<br />

IRAI


Новая <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ат<strong>и</strong>ва:<br />

450 мм кремн<strong>и</strong>й


SSD<br />

- Скорость доступа к магн<strong>и</strong>тной памят<strong>и</strong> 1.3X за 13 лет<br />

- 175X CPU!!!


Ключевой вопрос<br />

• 1 000 000 000 (м<strong>и</strong>лл<strong>и</strong>ард)<br />

транз<strong>и</strong>сторов на столе:<br />

как <strong>и</strong>спользовать всю эту<br />

мощь?<br />

Slide 20


Встроенные<br />

Электрон<strong>и</strong>ка<br />

Новые направлен<strong>и</strong>я Нетбук /<br />

АТОМ<br />

2-е поколен<strong>и</strong>е<br />

Арх<strong>и</strong>тектуры IA<br />

Неттоп<br />

Моб<strong>и</strong>льные <strong>и</strong>нтернет<br />

устройства<br />

Slide 21


Atom processor<br />

Про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>тся по 45 нм технолог<strong>и</strong><strong>и</strong>. Каждое ядро состо<strong>и</strong>т <strong>и</strong>з 47<br />

м<strong>и</strong>лл<strong>и</strong>онов транз<strong>и</strong>сторов.<br />

Новый двухядерный Intel® Atom работает на 1.6GHz, <strong>и</strong>меет память 1MB<br />

второго уровня, потребляет не более 8W TDP.


Embedded Devices


Основные тенденц<strong>и</strong><strong>и</strong> полупроводн<strong>и</strong>ковой <strong>и</strong>ндустр<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

• Закон Мура продолжает действовать<br />

• Рост сто<strong>и</strong>мост<strong>и</strong> разработк<strong>и</strong> новых технолог<strong>и</strong>й <strong>и</strong><br />

матер<strong>и</strong>алов, а также затраты на содержан<strong>и</strong>е<br />

фабр<strong>и</strong>к растут.<br />

• Про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>тельность также растет. Ож<strong>и</strong>дается<br />

скачек пр<strong>и</strong> переходе на 450 мм пласт<strong>и</strong>ны<br />

Как результат:<br />

• Разделен<strong>и</strong>е компан<strong>и</strong>й на “fabless” <strong>и</strong> “foundry”<br />

• Outsource основных R&D<br />

• Д<strong>и</strong>фференц<strong>и</strong>ац<strong>и</strong>я за счет разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>я software


Технолог<strong>и</strong><strong>и</strong> будущего


<strong>Проблемы</strong> л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong><strong>и</strong>


м<strong>и</strong>крон<br />

1<br />

0,1<br />

Л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я<br />

Размер<br />

248нм<br />

90нм<br />

65нм<br />

45нм<br />

дл<strong>и</strong>на волны<br />

л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

193нм<br />

Высокоапертурная<br />

л<strong>и</strong>нза<br />

OPC<br />

Фазовый сдв<strong>и</strong>г<br />

Маска<br />

0,01<br />

10<br />

1980 1990 2000 2010 2020<br />

1000<br />

100<br />

Новые разработк<strong>и</strong> позвол<strong>и</strong>л<strong>и</strong> сохран<strong>и</strong>ть 193 нм л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я<br />

для технолог<strong>и</strong><strong>и</strong> 32 нм<br />

нм


П<strong>и</strong>ксельная фазовая маска<br />

Atomic Force Microscope Picture of Pixelated<br />

Phase Mask<br />

SEM Picture of Cedarmill MT1 resist<br />

Pattern from Pixelated Phase Mask


Опт<strong>и</strong>ка отражен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>дет на смену опт<strong>и</strong>ке преломлен<strong>и</strong>я<br />

Преломляющая опт<strong>и</strong>ка<br />

Л<strong>и</strong>нзы Маск<strong>и</strong><br />

Отражающая опт<strong>и</strong>ка<br />

Фокус<strong>и</strong>ровка Маска<br />

Опт<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е<br />

матер<strong>и</strong>алы<br />

не<br />

прозрачны<br />

для 13.5 нм<br />

Многослойная<br />

Отражающая<br />

опт<strong>и</strong>ка


Si (~4.1nm)<br />

EUV отражающая маска<br />

Reflective<br />

multi-layer coating<br />

40 pairs Mo-Si<br />

Mo (~2.8nm)<br />

13nm EUV<br />

Cr absorber<br />

Low Thermal Expansion Substrate


Л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я дальн<strong>и</strong>м<br />

ультраф<strong>и</strong>олетом<br />

Действующая <strong>и</strong>сследовательская<br />

установка EUV в Орегоне<br />

Дорожк<strong>и</strong> 27 нм<br />

Контакты 41 нм


Иммерс<strong>и</strong>онная л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я<br />

Immersion lithography: $30M!!


<strong>Проблемы</strong> <strong>и</strong>ммерс<strong>и</strong>онная<br />

• Очень больш<strong>и</strong>е (дорог<strong>и</strong>е) л<strong>и</strong>нзы<br />

• <strong>Проблемы</strong> с г<strong>и</strong>дрод<strong>и</strong>нам<strong>и</strong>кой <strong>и</strong> механ<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м<strong>и</strong><br />

перемещен<strong>и</strong>ям<strong>и</strong><br />

• Образован<strong>и</strong>е пузырьков в ж<strong>и</strong>дкост<strong>и</strong> в процессе экспоз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

• Все в<strong>и</strong>брац<strong>и</strong><strong>и</strong> распространяются через ж<strong>и</strong>дкость <strong>и</strong> передаются<br />

л<strong>и</strong>нзам<br />

• Нагрев (неравномерный) ж<strong>и</strong>дкост<strong>и</strong> в процессе экспоз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

• Возн<strong>и</strong>кновен<strong>и</strong>е новых механ<strong>и</strong>змов возн<strong>и</strong>кновен<strong>и</strong>я дефектов на<br />

пласт<strong>и</strong>не<br />

• Вза<strong>и</strong>модейств<strong>и</strong>е рез<strong>и</strong>ста с ж<strong>и</strong>дкостью<br />

• Загрязнен<strong>и</strong>е ж<strong>и</strong>дкост<strong>и</strong><br />

л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

• Эффекты поляр<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong>, сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е контраста


Двойная экспоз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>я


32nm Line/Space Array<br />

made with<br />

128nm Pitch on 193nm dry litho<br />

Line Edge Roughness<br />

1.5nm


SEM of 11nm node SRAM structure (22nm halfpitch)<br />

demonstrates scalability of SADP<br />

technology. (Source: Applied Materials)


LER/LWR


Imprint lithography


Основные проблемы<br />

• Новые нел<strong>и</strong>нейные фоторез<strong>и</strong>сты для<br />

двойного экспон<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я.<br />

• Новые рез<strong>и</strong>сты для EUV<br />

• Сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е ELR<br />

• Повышен<strong>и</strong>е квантового выхода!<br />

• Адекватные модел<strong>и</strong> процессов на всех<br />

технолог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х стад<strong>и</strong>ях<br />

• Новые пол<strong>и</strong>мерные матр<strong>и</strong>цы для rCEL<br />

на 193 нм.


<strong>Проблемы</strong> уменьшен<strong>и</strong>я<br />

размеров транз<strong>и</strong>сторов


Кремн<strong>и</strong>й работает до 10 нм!!


Пут<strong>и</strong> разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>я полевых<br />

транз<strong>и</strong>сторов<br />

90nm Node<br />

65nm Node<br />

2003<br />

P1264<br />

45nm Node<br />

2005<br />

P1266<br />

32nm Node<br />

2007<br />

P1268<br />

2009<br />

50nm Length<br />

(Production)<br />

30nm<br />

35 nm Length<br />

Uniaxial<br />

Strain<br />

SiGe S/D<br />

25 nm Length<br />

High-K/<br />

Metal-Gate<br />

15nm<br />

25 nm<br />

15nm Length<br />

(Research)<br />

Source Drain<br />

Gate<br />

Silicon<br />

Body<br />

22nm Node<br />

P1270<br />

2011<br />

L G = 10nm<br />

10nm Length<br />

(Research)<br />

2013-2019<br />

S G D<br />

C-nanotube<br />

Prototype<br />

(Research)<br />

Non-planar<br />

Tri-Gate<br />

Architecture<br />

III-V<br />

III-V Device<br />

Prototype<br />

(Research)<br />

5nm<br />

5 nm<br />

Nanowire<br />

Prototype<br />

(Research)


In 0.7Ga 0.3 As QWFET на кремн<strong>и</strong><strong>и</strong>


In 07Ga 03 As QWFET на кремн<strong>и</strong><strong>и</strong>


Металл<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я <strong>и</strong><br />

Low-k д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>к<strong>и</strong>


Структура соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й в ч<strong>и</strong>пе<br />

M8<br />

M7<br />

M6<br />

M5<br />

M4<br />

M3<br />

M2<br />

M1


Межсоед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>я (металл<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я)<br />

становятся все более сложным<strong>и</strong><br />

• 9 слоев медных соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й для 45 nm<br />

технолог<strong>и</strong>й<br />

• Low K д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>к<strong>и</strong> для сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>я потерь<br />

M8<br />

M7<br />

M6<br />

M5<br />

M4<br />

M3<br />

M2<br />

M1


Масштаб<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>е межсоед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й<br />

ohm-um<br />

ohm-m<br />

0.040<br />

0.035<br />

0.030<br />

0.025<br />

0.020<br />

P1266<br />

P1264<br />

Cu Resistivity vs Cu Width (mid)<br />

Cu сопрот<strong>и</strong>влен<strong>и</strong>е<br />

0.015<br />

0.05<br />

0.15<br />

0.25<br />

0.35 0.45<br />

0.35 Copper CD (um) 0.45<br />

0.55<br />

0.65<br />

Copper CD (um)<br />

P1260 X1S<br />

193nm X3<br />

P1262 X3 Z145E99X<br />

P1262 X3 Z217E330<br />

248nm RELACS<br />

X3 POR (Doug)<br />

X3 ALD (Doug)<br />

Series8<br />

Source:Intel<br />

• Эффект<strong>и</strong>вное сопрот<strong>и</strong>влен<strong>и</strong>е возрастает <strong>и</strong>з-за:<br />

– Рассеян<strong>и</strong>я на гран<strong>и</strong>цах<br />

– Рассеян<strong>и</strong>е на поверхност<strong>и</strong>


Модел<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>е разрыва


PVD<br />

Cu провода<br />

ALD<br />

based<br />

• Сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е толщ<strong>и</strong>ны барьера<br />

60nm top<br />

30nm bottom<br />

Cu filled via


Why Low-k Dielectrics?<br />

• Reduce RC constant<br />

without reducing size<br />

• R metal interconnect<br />

minimized with Cu<br />

• C dielectric<br />

need low-k


Required Properties of Low-k Dielectrics<br />

Electrical Mechanical Thermal Chemical General<br />

k


Low K д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>к<br />

• Пут<strong>и</strong> уменьшен<strong>и</strong>я<br />

д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>ческой прон<strong>и</strong>цаемост<strong>и</strong>:<br />

– Пор<strong>и</strong>стые матер<strong>и</strong>алы<br />

(регулярные <strong>и</strong> нерегулярные)<br />

– Включен<strong>и</strong>е мет<strong>и</strong>льных групп<br />

– Новые пол<strong>и</strong>меры с low K<br />

Source: Li et al, UCR, J Phys Chem, 2005<br />

Strength<br />

Zeolite<br />

3x<br />

k value<br />

CDO<br />

ILD<br />

ALD Liner


Выводы<br />

• Кремн<strong>и</strong>евые технолог<strong>и</strong><strong>и</strong> являются основным<strong>и</strong><br />

в <strong>современной</strong> полупроводн<strong>и</strong>ковой технолог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

<strong>и</strong> в бл<strong>и</strong>жайш<strong>и</strong>е годы закон Мура сохран<strong>и</strong>тся<br />

как м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>мум до 2015 года.<br />

• Должны создать новые фоторез<strong>и</strong>сты для<br />

дальнейшего разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>я полупроводн<strong>и</strong>ковой<br />

<strong>и</strong>ндустр<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />

• Использован<strong>и</strong>е новых матер<strong>и</strong>алов <strong>и</strong><br />

технолог<strong>и</strong>й является кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м для<br />

продолжен<strong>и</strong>я масштаб<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я<br />

межсоед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й.


Расш<strong>и</strong>рен<strong>и</strong>е гран<strong>и</strong>ц закона Мура<br />

Мед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>на <strong>и</strong> кремн<strong>и</strong>евые нанотехнолог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

50nm<br />

Transistor for<br />

90nm-node<br />

Gate oxide=1.2nm<br />

Source: Intel<br />

100nm<br />

Influenza virus<br />

Source: CDC


Сенсоры ед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>чных молекул


Расш<strong>и</strong>рен<strong>и</strong>е гран<strong>и</strong>ц закона Мура<br />

Мед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>на <strong>и</strong> кремн<strong>и</strong>евые нанотехнолог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

Б<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>я<br />

Si нанотехнолог<strong>и</strong><br />

Мед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>на<br />

ДНК<br />

Анал<strong>и</strong>з<br />

Исследован<strong>и</strong>е<br />

болезней<br />

Интеллектуальные<br />

с<strong>и</strong>стемы<br />

мон<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>нг<br />

здоровья


Как<strong>и</strong>е возможност<strong>и</strong> после CMOS?<br />

-Резонансно – туннельные пр<strong>и</strong>боры<br />

-Квантовые клеточные автоматы<br />

-Альтернат<strong>и</strong>вная лог<strong>и</strong>ка:<br />

сп<strong>и</strong>нтрон<strong>и</strong>ка<br />

пр<strong>и</strong>боры с фазовым<strong>и</strong> переходам<strong>и</strong><br />

фотонная лог<strong>и</strong>ка


Выводы<br />

• Зарядовые выч<strong>и</strong>слен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>меют энергет<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>й<br />

предел <strong>и</strong> MOSFET достаточно бл<strong>и</strong>зок к нему<br />

• Необход<strong>и</strong>мо <strong>и</strong>скать альтернат<strong>и</strong>вные методы (не<br />

зарядовые) выч<strong>и</strong>слен<strong>и</strong>й<br />

• Так<strong>и</strong>е альтернат<strong>и</strong>вы должны позволять<br />

масштаб<strong>и</strong>ровать пр<strong>и</strong>боры до меньш<strong>и</strong>х размеров,<br />

требовать меньшую энерг<strong>и</strong>ю на переключен<strong>и</strong>е <strong>и</strong><br />

быть более «быстрым<strong>и</strong>»<br />

• Сп<strong>и</strong>нтрон<strong>и</strong>ка, орб<strong>и</strong>трон<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> электр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е<br />

д<strong>и</strong>пол<strong>и</strong> являются на<strong>и</strong>более перспект<strong>и</strong>вным<strong>и</strong>.


Спас<strong>и</strong>бо

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!