1624-02

โครงงานวิทยาศาสตร์
เรื่อง สบู ่สมุนไพรจากนํ ้ามันทอดซํ ้า
Herbal soap from used frying oil
โดย
นางสาวพิมพ์อัปสร
นางสาวสรชา
นางสาวปัทมา
ตาธิยะ
มาถา
แก้วทา
โรงเรียนนาทรายวิทยาคม อําเภอลี ้ จังหวัดลําพูน
รายงานฉบับนี ้เป็ นส่วนประกอบของโครงงานวิทยาศาสตร์
ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย สาขากายภาพ ประเภททีม
ในการประกวดโครงงานวิทยาศาสตร์ เนื่องในงานสัปดาห์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ
วันที่ 18-20 สิงหาคม 2557 ณ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
จัดโดยสมาคมวิทยาศาสตร์แห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์

โครงงานวิทยาศาสตร์
เรื่อง สบู ่สมุนไพรจากนํ ้ามันทอดซํ ้า
Herbal soap from used frying oil
โดย
นางสาวพิมพ์อัปสร
นางสาวสรชา
นางสาวปัทมา
ตาธิยะ
มาถา
แก้วทา
ครูที่ปรึกษา
นางวรารักษ์ เขตสิทธิ

ก
บทคัดย่อ
ปัจจุบันอาหารประเภททอดเป็ นอาหารประเภทหนึ ่งที่ผู้บริโภคชาวไทยนิยมรับประทาน
เป็ นประจํา และมีแนวโน้มเพิ่มมากขึ ้นตามลําดับ โดยเฉพาะกลุ่มผู้บริโภคที่เป็ นเด็กและเยาวชน
ซึ ่งนํ ้ามันที่ทอดซํ ้าหลายครั ้งจนเสื่อมสภาพแล้วจะเกิดกลุ่มสารประกอบที่เป็ นอันตรายต่อร่างกาย
ซึ ่ งมีขั ้ว ที่เรี ยกว่า “สารโพลาร์คอมพาวด์” เป็ นสาเหตุหลักที่ทําให้เกิดโรคความดันโลหิต
โรคหลอดเลือดหัวใจและสมองตีบ โรคหัวใจวาย โรคอัมพาตและเสี่ยงต่อการเป็ นโรคมะเร็งลําไส้
มะเร็งกระเพาะอาหาร ดังนั ้ นคณะผู้จัดทําโครงงานจึงได้มีการศึกษาวิธีการนํานํ ้ ามันทอดซํ ้ า
ที่เสื่อมสภาพ มาผ่านกระบวนการทําให้สะอาดโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเปรี ยบเทียบ
ประสิทธิภาพของมันฝรั่งและผักกาดหัวในการดูดซับกลิ่นและสีของนํ ้ามันทอดซํ ้า โดยใช้วิธีการแช่
แล้วล้าง พบว่านํ ้ามันทอดซํ ้าที่แช่ด้วยผักกาดหัวแล้วนําไปล้างด้วยนํ ้าจะมีสีเหลือง ใส ไม่มีตะกอน
แล้วนํานํ ้ามันทอดซํ ้าที่สะอาดแล้วมาทดลองทําสบู่สมุนไพร 3 ชนิด คือ ตะไคร้หอม เตยหอมและ
มังคุด เพื่อศึกษาหาสัดส่วนที่เหมาะสมในการใช้แทนนํ ้ามันปาล์มในอัตราส่วนร้อยละ 30, 50 และ 100
เมื่อทําปฏิกิริยากับโซเดียมไฮดรอกไซด์และนํ ้ าแล้ว จะได้ว่าค่า pH, กลิ่น, ลักษณะเนื ้อสบู่ และ
ปริมาณฟอง ใกล้เคียงกับสบู่ที่ไม่มีการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้า (control) แต่สีของสบู่สมุนไพรจะแตกต่าง
กัน คือมีสีออกคลํ ้าเล็กน้อย ในอัตราส่วนร้อยละ 30, 50 และมีสีคลํ ้าในอัตราส่วนร้อยละ 100

้
ข
กิตติกรรมประกาศ
การจัดทําโครงงานวิทยาศาสตร์เรื่อง สบู่สมุนไพรจากนํ ้ ามันทอดซํ ้ า สําเร็จลงได้ด้วยดี
เพราะได้รับความกรุณาจากบุคคลต่อไปนี
กราบขอบพระคุณนายโกศล กัญญสาย ผู้อํานวยการโรงเรียนนาทรายวิทยาคม ขอขอบคุณ
ครูวรารักษ์ เขตสิทธิ และครูดลนชัย ยาวิชัย ที่คอยดูแลเอาใจใส่และให้คําปรึกษา คําแนะนําที่ดี
ตลอดมา ขอบคุณคณะครูโรงเรียนนาทรายวิทยาคมทุกท่านที่คอยสนับสนุน
ขอบคุณผู้ปกครองและเพื่อนที่คอยช่วยเหลือและให้กําลังใจ ผู้จัดทําขอขอบพระคุณทุกท่าน
ที่ทําให้โครงงานชิ้นนี ้สําเร็จไปด้วยดี
คณะผู้จัดทํา
18 กรกฎาคม 2557

ค
สารบัญ
หน้า
บทคัดย่อ
ก
กิตติกรรมประกาศ
ข
สารบัญ
ค
สารบัญตาราง
ง
สารบัญรูปภาพ
จ
บทที่ 1 บทนํา 1
ที่มาและความสําคัญ 1
สมมติฐาน 1
วัตถุประสงค์ 1
ขอบเขตของโครงงาน 2
นิยามเชิงปฏิบัติการ 2
ตัวแปรที่ศึกษา 2
ผลที่คาดว่าจะได้รับ 2
บทที่ 2 เอกสารที่เกี่ยวข้อง 3
บทที่ 3 อุปกรณ์และวิธีการทดลอง 14
บทที่ 4 ผลการทดลอง 18
บทที่ 5 สรุปและอภิปรายผลการทดลอง 20
ภาคผนวก 21
บรรณานุกรม 25

ง
สารบัญตาราง
หน้า
ตารางที่ 1 แสดงค่า saponification ของนํ ้ามันบางชนิด 7
ตารางที่ 2 แสดงลักษณะทางกายภาพของนํ ้ามันทอดซํ ้า
หลังจากผ่านกระบวนการทําให้สะอาด 18
ตารางที่ 3 แสดงลักษณะทางกายภาพของสบู่ตะไคร้หอม 18
ตารางที่ 4 แสดงลักษณะทางกายภาพของสบู่เตยหอม 19
ตารางที่ 5 แสดงลักษณะทางกายภาพของสบู่มังคุด 19

จ
สารบัญรูปภาพ
หน้า
ภาพที่ 1 แสดงปฏิกิริยา saponification 6
ภาพที่ 2 ตะไคร้หอม 8
ภาพที่ 3 เตยหอม 9
ภาพที่ 4 มังคุด 10
ภาพที่ 5 มันฝรั่ง 11
ภาพที่ 6 ผักกาดหัว 12
ภาพที่ 7 แสดงวิธีการอ่านผลการทดสอบสารโพลาร์ 21
ภาพที่ 8 แสดงนํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านการแช่ด้วยมันฝรั่ง 22
ภาพที่ 9 แสดงนํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านการแช่ด้วยผักกาดหัว 22
ภาพที่ 10 แสดงสบู่มังคุดที่มีการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าเป็ นส่วนผสมในอัตราส่วนร้อยละ
30, 50, 100 ตามลําดับ 23
ภาพที่ 11 แสดงสบู่เตยหอมที่มีการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าเป็ นส่วนผสมในอัตราส่วนร้อยละ
30, 50, 100 ตามลําดับ 23
ภาพที่ 12 แสดงสบู่ตะไคร้หอมที่มีการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าเป็ นส่วนผสมในอัตราส่วนร้อยละ
30, 50, 100 ตามลําดับ 24

บทที่ 1
บทน า
1. ที่มาและความส าคัญ
ปัจจุบันนํ ้ามันกลายเป็ นส่วนผสมที่สําคัญในการประกอบอาหารเพื่อรับประทาน อาหาร
ประเภททอดเป็ นอาหารประเภทหนึ ่งที่ผู้บริโภคชาวไทยนิยมรับประทาน เช่น ไก่ทอด ลูกชิ้นทอด
ปาท่องโก๋ เป็ นประจํา และมีแนวโน้มเพิ่มมากขึ ้นตามลําดับ โดยในแต่ละปี พบว่าคนไทยบริโภค
นํ ้ามันพืชกว่าแปดแสนตันและส่วนหนึ ่งเป็ นนํ ้ามันที่ทอดซํ ้าหลายครั ้งจนเสื่อมสภาพแล้วนํากลับมา
ใช้ทอดอีก ซึ ่งส่งผลต่อการเป็ นโรคความดันโลหิต โรคหลอดเลือดหัวใจและสมองตีบ โรคหัวใจวาย
โรคอัมพาตและเสี่ยงต่อการเป็ นโรคมะเร็งลําไส้ มะเร็งกระเพาะอาหาร ในขณะที่ผู้ประกอบอาหาร
ที่สู ดดมไอนํ ้ ามันทอดซํ ้ าจะเสี่ยงต่อการเป็ นมะเร็งปอด (วิชยา โกมินทร์, 2553) พบว่า
การเสื่อมสภาพของนํ ้ามันจากการทอดจะเกิดกลุ่มสารประกอบที่เป็ นอันตรายต่อร่างกายซึ ่งมีขั ้ว
ที่เรียกว่า “สารโพลาร์คอมพาวด์” ซึ ่งเป็ นสาเหตุหลักที่ทําให้เกิดโรคดังกล่าว
จากการสังเกตพฤติกรรมการบริโภคอาหารของนักเรียนโรงเรียนนาทรายวิทยาคม พบว่า
นักเรียนบริโภคอาหารประเภททอด เช่น ไก่ทอด ลูกชิ้นทอด ผักทอด เป็ นประจํา โดยส่วนใหญ่ซื ้อ
จากผู้ประกอบการที่ขายในโรงอาหารของโรงเรียนและในชุมชน เมื่อสังเกตนํ ้ามันที่ใช้ในการทอด
พบว่า ลักษณะทางกายภาพ คือ สี กลิ่น ความข้น ของนํ ้ามันเปลี่ยนไปจากเดิม และยังมีการนํานํ ้ามัน
เก่ากลับมาทอดซํ ้า
ดังนั ้น คณะผู้จัดทําโครงงานจึงมีความคิดที่จะนํานํ ้ ามันทอดซํ ้ ามาผ่านกระบวนการทําให้
สะอาดแล้วแปรรูปเป็ นสบู่สมุนไพร ใช้ทําความสะอาด เพื่อเป็ นการลดการใช้นํ ้ ามันทอดซํ ้ าใน
โรงเรียนและชุมชน
2. สมมติฐาน
ถ้านํ ้ามันใช้เป็ นส่วนผสมของสบู่สมุนไพร ดังนั ้นนํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านการทําให้สะอาดแล้ว
สามารถนํามาแปรรูปเป็ นสบู่สมุนไพรได้
3. วัตถุประสงค์
3.1. เพื่อศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิภาพของมันฝรั่งและผักกาดหัวในการดูดซับกลิ่นและสี
ของนํ ้ามันทอดซํ ้า
3.2. เพื่อศึกษาสัดส่วนของนํ ้ามันทอดซํ ้าในการทําสบู่

2
4. ขอบเขตของโครงงาน
4.1. ใช้ตัวอย่างนํ ้ามันทอดซํ ้าที่เก็บจากร้านค้าในโรงเรียนนาทรายวิทยาคมและชุมชนตําบล
นาทราย อําเภอลี ้ จังหวัดลําพูน
4.2. ลักษณะของนํ ้ามันทอดซํ ้าที่ใช้มีสารโพลาร์ไม่เกินร้อยละ 26-27 ของนํ ้าหนัก ไม่มี
ลักษณะข้นเหนียว และไม่เป็ นสีดํา
4.3. สมุนไพรที่ใช้ในการทดลอง ได้แก่ ตะไคร้หอม เตยหอมและเปลือกมังคุด
5. นิยามเชิงปฏิบัติการ
5.1. นํ ้ามันทอดซํ ้า คือ นํ ้ามันและไขมันที่ได้จากพืชหรือสัตว์ ที่ใช้ทอดประกอบอาหารซํ ้า
มากกว่า 1 ครั ้ง ที่มีปริมาณสารโพลาร์ไม่เกินร้อยละ 25
5.2. นํ ้ ามันทอดซํ ้ าที่เสื่อมสภาพ คือ นํ ้ามันและไขมันที่ได้จากพืชหรือสัตว์ ที่ใช้ทอด
ประกอบอาหารซํ ้ามากกว่า 2 ครั ้งขึ ้นไป ที่มีปริมาณสารโพลาร์เกินร้อยละ 25
5.3. สารโพลาร์คอมพาวด์ คือ กลุ่มสารประกอบมีขั ้ว ที่เป็ นอันตรายต่อร่างกาย
6. ตัวแปรที่ศึกษา
ตัวแปรต้น
นํ ้ามันทอดซํ ้า
ตัวแปรตาม
สบู่สมุนไพร
ตัวแปรควบคุม
ปริมาณนํ ้า
ปริมาณเบส
ปริมาณสมุนไพร
7. ผลที่คาดว่าจะได้รับ
7.1. ได้สบู่สมุนไพรเพื่อใช้ในการทําความสะอาด
7.2. ผู้จําหน่ายอาหารลดการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้า

้
3
บทที่ 2
เอกสารที่เกี่ยวข้อง
ในการศึกษาโครงงานเรื่อง สบู่สมุนไพรจากนํ ้ามันทอดซํ ้านั ้น คณะผู้จัดทําได้ค้นคว้า
รวบรวมข้อมูลจากเอกสารที่เกี่ยวข้องและจากเว็บไซต์บนเครือข่ายอินเตอร์เน็ต โดยขอนําเสนอ
ตามลําดับ ดังนี
1. นํ ้ามัน
จากการศึกษาค้นคว้าจากเว็บไซต์บนเครือข่ายอินเตอร์เน็ต พบว่า นํ ้ามัน (Oil) เป็ นคําสามัญ
ที่ใช้เรียกสารอินทรีย์ของเหลวที่ผสมเข้ากันไม่ได้ (immiscible) กับนํ ้า เนื่องจากนํ ้ามันเป็ นโมเลกุล
ไม่มีขั ้ว มาจากภาษาละติน oleum ซึ ่งหมายถึงนํ ้ามันมะกอก
จากรายงานของกนกวรรณ เศรษฐพงศ์วนิชและจงกลนี วิทยารุ่งเรืองศรี (2549) กล่าวว่า
นํ ้ามันมีอยู่ 2 ชนิดคือ
1. นํ ้ ามันจากไขสัตว์ เช่น นํ ้ ามันหมู และนํ ้ ามันวัว เป็ นต้น ซึ ่ งมีกรดไขมันอิ่มตัวและ
โคเลสเตอรอลสูง
2. นํ ้ามันพืช แบ่งออกเป็ น 2 ชนิดคือ
2.1 นํ ้ามันพืชชนิดที่เป็ นไขเมื่อนําไปแช่ตู้เย็นหรืออากาศเย็น นํ ้ามันพืชชนิดนี ้ จะ
ประกอบไปด้วยกรดไขมันอิ่มตัวผสมอยู่ในปริมาณมาก ได้แก่ นํ ้ามันปาล์มโอเลอิน นํ ้ามันมะพร้าว
ซึ ่งข้อเสียคือ ทําให้โคเลสเตอรอลในเลือดสูง เสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดและหัวใจ แต่ก็มีข้อดี
คือ นํ ้ามันชนิดนี ้จะทนความร้อน ความชื ้นและออกซิเจน ไม่เหม็นหืนง่าย เหมาะที่จะใช้ทอดอาหาร
ที่ต้องใช้ความร้อนสูงนาน ๆ เช่น ปลาทั ้งตัว ไก่ หมูหรือเนื ้อชิ้นใหญ่ ๆ
2.2 นํ ้ ามันพืชชนิดที่ไม่เป็ นไขในที่เย็น นํ ้ามันพืชชนิดนี ้ ประกอบด้วย
ไขมันชนิดไม่อิ่มตัวในปริมาณที่สูง ได้แก่ นํ ้ามันถั่วเหลือง นํ ้ามันเมล็ดทานตะวัน นํ ้ามันดอกคําฝอย
นํ ้ามันข้าวโพด นํ ้ามันฝ้ าย ไขมันชนิดนี ้ย่อยง่าย ร่างกายสามารถนําไปใช้ในการสร้างเซลล์ต่างๆ จึง
เหมาะสมกับเด็กที่กําลังเจริ ญเติบโต และยังช่วยลดโคเลสเตอรอลในเลือด ผู้ที่มีปั ญหา
โคเลสเตอรอลในเลือดสูงจึงควรเลือกใช้นํ ้ามันชนิดนี ้ แต่ข้อเสียของนํ ้ามันชนิดนี ้ คือ ไม่ค่อยเสถียร
จึงแตกตัวให้สารโพลาร์ซึ ่งทําให้นํ ้ามันเปลี่ยนเป็ นสีนํ ้าตาล มีกลิ่นเหม็นหืน ซึ ่งสารโพลาร์นี ้ ทําให้
เป็ นมะเร็งในกระเพาะอาหาร ทําให้ตับเสื่อมได้ แต่ทั ้งนี ้มีเพียงการทดลองในสัตว์เท่านั ้น ทําให้ทอด
อาหารได้ไม่นาน จึงเหมาะกับที่จะใช้ผัดอาหารหรือทอดเนื ้อชนิดบางๆ เช่น หมูแฮม หมูเบคอน

่
4
นํ ้ามันเปรียบเสมือนตัวนําความร้อน ซึ ่ งหากได้รับความร้อนอุณหภูมิสูง ใช้งานเป็ น
เวลานาน ความชื ้น แสงแดด ความไม่บริสุทธิ ์ ของนํ ้ามันและออกซิเจน จะก่อให้เกิดปฏิกิริยาเคมี
(Hydrolysis, Oxidation, Polymerization) ของไขมัน ส่งผลให้ไขมันนั ้นมีสีดําขึ ้น, กลิ่นเหม็นหืน,
จุดเกิดควันตํ ่าลง, มีฟองและเหนียวหนืดขึ ้น หากนํ ้ ามันนั ้นมีกรดไขมันไม่อิ่มตัวสูงมากเท่าใด
การเสื่อมสภาพของนํ ้ามันจะเร็วขึ ้นเท่านั ้น
2. นํ ้ามันทอดซํ ้า
จากการศึกษาค้นคว้าเอกสารที่เกี่ยวข้อง พบว่า นํ ้ามันที่ผ่านการทอดซํ ้าหลายๆ ครั ้ง
จะมีคุณสมบัติเสื่อมลงทั ้งคุณภาพ สี กลิ่นและรสชาติ เนื่องจากในการทอดเกิดสารที่มีผลกระทบต่อ
สุขภาพหลายชนิด เช่น สารโพลาร์ (Polar compounds) ซึ ่งเป็ นกลุ่มสารประกอบที่เป็ นอันตรายต่อ
ร่างกายและเป็ นสาเหตุของโรคไขมันในเลือดสูง หลอดเลือดหัวใจตีบ และความดันโลหิตสูง
ประเทศไทยมีการควบคุมความปลอดภัยจากการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าหรือประกอบอาหาร ตามประกาศ
กระทรวงสาธารณสุข (ฉบับที่ 283) พ.ศ. 2547 เรื่องกําหนดปริมาณสารโพลาร์ในนํ ้ามันที่ใช้ทอด
หรือประกอบอาหารเพื่อจําหน่าย ให้นํ ้ามันที่ใช้ทอดหรือประกอบอาหารเพื่อจําหน่าย มีสารโพลาร์
ได้ไม่เกินร้อยละ 25 ของนํ ้าหนัก หรือไม่เกิน 25% นอกจากสารโพลาร์แล้ว ยังมีกลุ่มสารที่เรียกว่า
“โพลีไซคลิกอะโรมาติกไฮโดรคาร์บอน” (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons; PAHs) ซึ ่งหลายตัว
เป็ นสารก่อมะเร็งในมนุษย์
3. สบู่
จากการศึกษาค้นคว้าเอกสารที่เกี่ยวข้องและจากเว็บไซต์บนเครือข่ายอินเตอร์เน็ต
พบว่า สบู่ (Soap) เกิดจากการทําปฏิกิริยาทางเคมี ระหว่างสารละลายด่างโซเดียมไฮดรอกไซด์
(โซดาไฟ) กับนํ ้ามัน ซึ ่งอาจเป็ นนํ ้ามันพืชหรือนํ ้ามันสัตว์ก็ได้ กระบวนการนี ้ เรียกว่า saponification
ซึ ่งทําให้ผลผลิตที่ได้กลายเป็ นของแข็งลื่น มีฟอง ใช้ทําความสะอาดขจัดคราบสกปรกได้ดี
2.1 หลักการพื้นฐานในการผลิตสบู
สบู่ผลิตขึ ้นจากส่วนผสมพื ้นฐาน 3 อย่าง คือ นํ ้า ด่าง(โซดาไฟ) และไขมัน เมื่อด่าง
ผสมกับนํ ้า เป็ นสารละลายด่างถูกนําไปผสมกับไขมัน ได้ผลผลิตเป็ นสบู่ธรรมชาติซึ ่งเป็ นส่วนผสม
ของ สบู่ 5 ส่วนและกลีเซอรีน 1 ส่วนในสบู่ธรรมชาติ กลีเซอรีนที่เกิดขึ ้นจะยังคงอยู่ในสบู่มี
คุณสมบัติเพิ่มความชุ่มชื ้น และทําให้ผิวพรรณนุ่มนวล ซึ ่งกระบวนการที่จะแนะนําในการผลิตสบู่
ในที่นี ้ เป็ นกระบวนการผลิตแบบเย็น (cold process method ) ซึ ่งเป็ นหลักการพื ้นฐานในการผลิตสบู่

้
5
2.2 ส่วนผสมในการผลิตสบู ่
2.2.1. น ้ามัน (oils) นํ ้ามันแต่ละชนิดที่นํามาใช้ในการผลิตสบู่ จะให้คุณสมบัติที่
แตกต่างกันไป ทั ้งลักษณะทางกายภาพและประสิทธิภาพในการทําความสะอาด นํ ้ามันที่ได้จากพืช
แต่ละชนิด จะทําให้สบู่มีคุณสมบัติที่แตกต่างกัน ดังนี
1. นํ ้ามันมะพร้าว จะให้สบู่ที่แข็งและมีฟองเป็ นครีม แต่อาจจะทําให้ผิวแห้ง จึง
ต้องใช้นํ ้ามันอื่นๆร่วมด้วยเพื่อเพิ่มความชุ่มชื ้น
2. นํ ้ามันปาล์ม เป็ นนํ ้ามันหลักอีกชนิดหนึ ่งที่ใช้ในการผลิตสบู่ ให้สบู่เป็ นก้อน
แข็ง มีความคงทน ฟองมาก เป็ นครีม ทนนานทําความสะอาดได้ดี
3. นํ ้ ามันมะกอก ให้เนื ้อสบู่ที่นุ่มนวลต่อผิวพรรณ มีสีออกเหลือง เนื ้อสบู่
ค่อนข้างนิ่ม ฟองเป็ นครีมละเอียด อุดมด้วยวิตามินอีให้ความชุ่มชื ้นแก่ผิวพรรณ
4. นํ ้ามันงา ให้สบู่สีขาวอมชมพูค่อนข้างนิ่ม ฟองนุ่มนวล ให้ความชุ่มชื ้นแก่
ผิวพรรณ
5. นํ ้ามันถั่วเหลือง เป็ นนํ ้ามันที่ใช้เป็ นส่วนผสมในสบู่เพื่อเพิ่มความนุ่มนวล
เพิ่มวิตามินอีและความชุ่มชื ้นแก่ผิวพรรณ เนื ้อสบู่นิ่ม ฟองละเอียด แต่ฟองไม่มาก
6. นํ ้ามันรําข้าว ได้สบู่สีขาวอมเหลือง เนื ้อสบู่นิ่ม ฟองน้อยละเอียด
7. นํ ้ามันเมล็ดทานตะวัน สบู่จะมีสีขาวอมเหลือง เนื ้อสบู่ไม่สูงมาก ฟองไม่
มาก เพิ่มความชุ่มชื ้นแก่ผิวพรรณ
8. นํ ้ามันข้าวโพด สบู่ที่ได้มีสีขาวอมเหลือง เนื ้อสบู่ไม่แข็งมาก ฟองละเอียด
2.2.2. ด่างหรือโซเดียมไฮดรอกไซด์ หรือโซดาไฟ ควรใช้ชนิดที่บริสุทธิ ์ ไม่มีสาร
อื่นเจือปน มิฉะนั ้นจะมีผลต่อการผลิตสบู่ได้
2.2.3. น ้า นํ ้ าที่เหมาะสมในการผลิตสบู่ควรเป็ นนํ ้าฝนที่สะอาด หรือนํ ้าประปาที่
สะอาด ไม่ควรเป็ นนํ ้ากระด้าง
2.2.4. ส่ วนผสมอื่นๆ หลังจากกวนส่วนผสมต่างๆจนได้เนื ้อสบู่แล้ว สามารถใช้
ส่วนผสมอื่นๆเพิ่มเข้าไปเพื่อเพิ่มชนิดและคุณสมบัติพิเศษให้แก่สบู่ เช่น
- นมแพะ อาจใช้นมแพะผสมกับโซดาไฟแทนนํ ้า จะทําให้ได่สบู่ที่นุ่มนวล
มาก มีฟองครีมมาก
- กลีเซอรีน ช่วยเพิ่มความชุ่มชื ้นและปกป้ องผิว

6
- นํ ้ามันหอมระเหย ส่วนใหญ่มีคุณสมบัติในการฆ่าเชื ้อโรคนอกจากนั ้นยัง
ช่วยเพิ่มกลิ่นหอมให้กับสบู่อีกด้วย นํ ้ ามันหอมระเหยมักจะเข้มข้น จึงควรใช้ในปริมาณไม่มาก
- สมุนไพร เพิ่มคุณสมบัติในด้านถนอมผิวพรรณ รักษาโรคหรืออาการทาง
ผิวหนัง
3. ปฏิกิริยา saponification
ซาพอนนิฟิ เคชัน (saponification) เป็ นปฏิกิริยาของลิพิด (lipid) เช่น ไตรกลีเซอไรด์
(triglyceride) ถูกสลายพันธะเอสเทอร์ด้วยด่าง เช่น โซเดียมไฮดรอกไซด์ หรือ โพแทสเซียม
ไฮดรอกไซด์ จะได้กลีเซอรอลและเกลือของกรดไขมัน หรือสบู่ (soap) สบู่ที่เกิดขึ ้นนี ้ มีสมบัติ
ละลายในนํ ้าได้
ภาพที่ 1 แสดงปฏิกิริยา saponification
ที่มา http://www.foodnetworksolution.com/wiki/word/1631/saponification
ค่าซาพอนนิฟิ เคชัน (saponification number หรือ saponification value ,S.V.) คือ
จํานวนมิลลิกรัมของด่าง เช่น โพแทสเซียมไฮดรอกไซด์ ที่ใช้ในการทําปฏิกิริยากับไตรกลีเซอไรด์
(triglyceride) ในไขมัน หรือนํ ้ามัน (เรียกว่า ปฏิกริยา saponification) อย่างสมบูรณ์ จํานวน 1 กรัม
ได้เป็ นสบู่ ซึ ่งเป็ นเกลือของกรดไขมัน (fatty acid) 3 โมเลกุลและกลีเซอรอล
ค่าซาพอนนิฟิ เคชัน (saponification number) ใช้เป็ นค่าที่ใช้ขนาดโมเลกุล หรือนํ ้าหนัก
โมเลกุลของกรดไขมันที่เป็ นส่วนประกอบในโมเลกุลไตรกลีเซอไรด์ หากนํ ้ามันที่มีค่าซาพอนนิฟิ เคชั่น
สูง แสดงว่ากรดไขมันที่เป็ นองค์ประกอบในโมเลกุลของไตรกลีเซอไรด์มีนํ ้าหนักโมเลกุลตํ ่ามาก จึง
มีจํานวนโมเลกุลของไตรกลีเซอไรด์ต่อหน่วยนํ ้ าหนักเป็ นจํานวนมาก ดังนั ้น จึงต้องใช้ด่างเป็ น
จํานวนมากในการไฮโดรไลซ์ ทํานองเดียวกันถ้าค่าซาพอนนิฟิ เคชันตํ ่า แสดงว่ากรดไขมันที่เป็ น

7
้ องค์ประกอบในโมเลกุลของไตรกลีเซอไรด์มีนําหนักโมเลกุลมาก จึงมีจํานวนโมเลกุลของ
ไตรกลีเซอไรด์ ต่อหน่วยนํ ้าหนักเป็ นจํานวนน้อย ทําให้ใช้ด่างน้อยในการทําปฏิกิริยา
ตารางที่ 1 แสดงค่า saponification number ของนํ ้ามันบางชนิด
ชนิดไขมันและน ้ามัน
ค่า saponification number
ไขมันวัว 0.1292
ไขมันหมู 0.1276
นํ ้ามันมะพร้าว 0.1692
นํ ้ามันปาล์ม 0.1306
นํ ้ามันมะกอก 0.1246
นํ ้ามันงา 0.1266
นํ ้ามันรําข้าว 0.1233
นํ ้ามันเมล็ดทานตะวัน 0.1256
นํ ้ามันถั่วเหลือง 0.1246
นํ ้ามันข้าวโพด 0.126
นํ ้ามันละหุ่ง 0.1183
ขี ้ผึ ้ง 0.0617
ที่มา http://web.ku.ac.th/schoolnet/snet5/topic8/fat.html

8
4. ตะไคร้หอม
ภาพที่ 2 ตะไคร้หอม
ที่มา http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_12_2.htm
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Cymbopogon citratus Stapf.
ชื่อสามัญ : Lemon Grass, Lapine
วงศ์ : Poaceae (Gramineae)
ชื่ออื่น : จะไคร้ (ภาคเหนือ) ไคร (ภาคใต้) คาหอม (เงี ้ยว-แม่ฮ่องสอน) ห่อวอตะไป่
(กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) หัวสิงโต (เขมร-ปราจีนบุรี) ตะไคร้แกง (ทั่วไป)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
ส่วนที่ใช้ :
ทั ้งต้น เก็บได้ตลอดปี ล้างให้สะอาด ใช้สดหรือผึ ่งให้แห้งในที่ร่ม เก็บไว้ใช้
ราก เก็บได้ตลอดปี ล้างให้สะอาด ใช้สด ใบสด
สรรพคุณ :
ทั ้งต้น
1. รสฉุน แก้หวัด ปวดศีรษะ ไอ
2. แก้ท้องอืดท้องเฟ้ อ แน่นจุกเสียด ขับลมในลําไส้ บํารุงไฟธาตุ
3. ทําให้เจริญอาหาร แก้ปวดกระเพาะอาหาร แก้ท้องเสีย
4. แก้ปวดข้อ ปวดเมื่อย ฟกชํ ้าจากหกล้ม ขาบวมนํ ้า
5. แก้โรคทางเดินปัสสาวะ นิ่ว ขับปัสสาวะ ประจําเดือนมาผิดปกติ
6. แก้ปัสสาวะเป็ นเลือด แก้โรคหืด
ราก
1. แก้เสียดแน่น แสบบริเวณหน้าอก ปวดกระเพาะอาหารและขับปัสสาวะ

2. บํารุงไฟธาตุ ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว แก้ปัสสาวะพิการ
3. รักษาเกลื ้อน แก้อาการขัดเบา
ใบสด - มีสรรพคุณช่วยลดความดันโลหิตสูง แก้ไข้
ต้น - มีสรรพคุณเป็ นยาขับลม แก้ผมแตกปลาย เป็ นยาช่วยให้ลมเบ่งขณะคลอดลูก
ใช้ดับกลิ่นคาว แก้เบื่ออาหาร บํารุงไฟธาตุให้เจริญ แก้โรคทางเดินปัสสาวะ
นิ่วปัสสาวะพิการ แก้หนองใน
สารเคมี : ใบ - มีนํ ้ามันหอมระเหย 0.4-0.8% ประกอบด้วย Citral 75-85 % Citronellal,
Geraniol Methylheptenone เล็กน้อย , Eugenol และ Methylheptenol
ราก - มี อัลคาลอยด์ 0.3%
5. เตยหอม
9
ภาพที่ 3 เตยหอม
ที่มา http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_03_3.htm
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Pandanus amaryllifolius Roxb.
ชื่อสามัญ : Pandanus Palm , Fragrant Pandan , Pandom wangi.
วงศ์ : Pandanaceae
ชื่ออื่น : ปาแนะวองิง (มาเลเซีย-นราธิวาส)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ : เป็ นพืชใบเลี ้ยงเดี่ยวลักษณะแตกกอเป็ นพุ่มขนาดเล็ก ลําต้นเป็ นข้อ
ใบออกเป็ นพุ่มบริเวณปลายยอด ใบเป็ นใบเดี่ยวเรียงสลับเวียนเป็ นเกลียวขึ ้นไปจนถึงยอด
ลักษณะใบยาวเรียวคล้ายใบหอก ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ผิวใบเป็ นมัน เส้นกลางใบเว้าลึก
เป็ นแอ่ง ถ้าดูด้านท้องใบจะเห็นเป็ นรูปคล้ายกระดูกงูเรือ ใบมีกลิ่นหอม

10
ส่วนที่ใช้ : ต้นและราก, ใบสด
สรรพคุณ :
ต้นและราก
- ใช้เป็ นยาขับปัสสาวะ แก้กระษัย
ใบสด
- ตําพอกโรคผิวหนัง
- รักษาโรคหืด
- นํ ้าใบเตย ใช้เป็ นยาบํารุงหัวใจให้ชุ่มชื่น
- ใช้ผสมอาหาร แต่งกลิ่น ให้สีเขียวแต่งสีขนม
สารเคมี : สารกลุ่ม anthocyanin
6. มังคุด
ภาพที่ 4 มังคุด
ที่มา http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_07_12.htm
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Garcinia mangostana L.
ชื่อสามัญ : Mangosteen
วงศ์ : Guttiferae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ : ไม้ต้น สูง 10 - 12 เมตร ทุกส่วนมียางสีเหลือง ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม
รูปไข่ หรือรูปวงรีแกมขอบขนาน กว้าง 6 - 11 ซม. ยาว 15 - 25 ซม. เนื ้อใบหนา และค่อนข้างเหนียว
คล้ายหนัง หลังใบสีเขียวเข้ม เป็ นมัน ท้องใบสีอ่อน ดอกเดี่ยวหรือเป็ นคู่ ออกที่ซอกใบ ใกล้ปลายกิ่ง
สมบูรณ์เพศ หรือแยกเพศ กลีบเลี ้ยงสีเขียวอมเหลือง กลีบดอกสีแดง ฉํ ่านํ ้า ผลเป็ นผลสด ค่อนข้างกลม
ส่วนที่ใช้ : เปลือกผลแห้ง

11
สรรพคุณ : 1. รักษาโรคท้องเสียเรื ้อรัง และโรคลําไส้
2. ยาแก้ท้องร่วง ท้องเดิน
3. ยาแก้บิด (ปวดเบ่งและมีมูก และอาจมีเลือดด้วย) เป็ นยาคุมธาตุ
4. เป็ นยารักษานํ ้ากัดเท้า รักษาบาดแผล
5. รสฝาด สมานแผล ใช้ชะล้างบาดแผล แก้แผลเปื่ อย แผลเป็ นหนอง ยาฟอกแผลกลาย
ทาแผลพุพอง
สารเคมี : Chrysanthemin, Xanthone, Garcinone A, Garcinone B, Gartanin, Mangostin, Kolanone
7. มันฝรั่ง
ภาพที่ 5 มันฝรั่ง
ที่มา http://frynn.com
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Solanum tuberosum Linn. (Solanum sinens Blancs)
ชื่อวงศ์ : SOLANACEAE
ชื่อสามัญ : Potato, Irish potato, White potato
ชื่อท้องถิ่น : มันเทศ มันอาลู มันอีลู (ภาคเหนือ)
ลักษณะของมันฝรั่ง
ต้นมันฝรั่ง : เป็ นพืชดั ้งเดิมของชาวโลกซีกตะวันตก เชื่อว่ามีแหล่งกําเนิดบนพื ้นที่ระหว่างเม็กซิโก
และชิลี บนแถบที่ราบสูงบนเทือกเขาแอนดีส ในประเทศโบลิเวีย หรือเปรู โดยจัดเป็ นพืชล้มลุกที่มี
อายุตั ้งแต่ปลูกจนถึงเก็บเกี่ยวประมาณ 4-5 เดือน ลําต้นมีลักษณะเป็ นกิ่ง ตั ้งตรงและมีความสูงของ
ต้นประมาณ 0.6-1 เมตร ลําต้นเป็ นครีบ เมื่ออ่อนมีขน หัวเกิดจากลําต้นที่อยู่ใต้ดิน ใน 1 ต้นจะให้
หัวมันฝรั่งประมาณ 8-10 หัว สําหรับแหล่งปลูกมันฝรั่งในประเทศไทยที่ได้ผลดี คือ จังหวัดทาง

12
ภาคเหนือซึ ่งมีอากาศหนาวเย็น เช่น เชียงใหม่ เชียงราย แม่ฮ่องสอน พื ้นผิวของแผ่น มันฝรั่งจะดูด
ซับไขมันไว้ได้ถึงประมาณ 2 ใน 3 ของนํ ้าหนัก ส่วนปริมาณไขมันอิ่มตัวที่ถูกดูดซับไว้นั ้น ขึ ้นอยู่
กับชนิดของนํ ้ามันที่ใช้ทอด
8. ผักกาดหัว
ภาพที่ 6 ผักกาดหัว
ที่มา http://kessaneeptp.wordpress.com
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Raphanus sativus Linn., Cv group Chinese radish
ชื่อสามัญ : Chinese radish, Oriental radish, Daikon
ชื่อวงศ์ : Cruciferae
ชื่ออื่น : ไช่เท้า,หัวผักกาดขาว (ทั่วไป) ; ผักกาดจีน(ภาคกลาง) ; ผักขี ้หูด, ผักเปิ๊ กหัว
(ภาคเหนือ) ; ไหล่ฮก, จี๋ซ้ง (จีน)
ถิ่นก าเนิดและการแพร่กระจายทางภูมิศาสตร์
ไม่ทราบถิ่นกําเนิดแน่ชัด แต่บริเวณที่มีความหลากหลายทางพันธุกรรมมากคือทางด้าน
ตะวันออกของทะเลเมดิเตอร์เรเนียนจรดทะเลแคสเปี ยน มีการปลูกผักกาดหัวในพื ้นที่แถบทะเล
เมดิเตอร์เรเนียน เมื่อประมาณ 2,000 ปี ก่อนคริสตกาล และแพร่หลายมายังประเทศจีน เมื่อประมาณ
500 ปี ก่อนคริสตกาล จากนั ้นแพร่หลายเข้าไปในประเทศญี่ปุ ่ น ราวปี ค.ศ. 700 ปัจจุบันมีการปลูก
ผักกาดหัวแพร่หลายไปทั่วโลก ผักกาดหัว cv. Group Chinese Radish เป็ นที่นิยมและมีความสําคัญ
ทางเศรษฐกิจ ใน จีน ญี่ปุ ่ น เกาหลี และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

13
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
พืชปี เดียว ไม่มีเนื ้อไม้ พุ่มตั ้งตรง สูง 20-100 เซนติเมตร ลําต้นใต้ใบเลี ้ยงและส่วนบน
ของรากแก้วมีลักษณะบวมพองอวบอ้วนเก็บสะสมอาหารมีลักษณะเป็ นทรงกระบอกสีขาว เนื ้อ
ภายในรากนุ่มฉํ ่านํ ้ ามีสีขาว ความยาว 10-25 เซนติเมตร ความกว้าง 4-5 เซนติเมตร ลําต้นเตี ้ยใน
การเจริญเติบโตระยะแรก เมื่อออกดอกลําต้นจะยืดยาวสูงขึ ้น ใบเป็ นใบเดี่ยว มีการเรียงใบแบบสลับ
ใบเกลี ้ยงหรืออาจมีขนสากเล็กน้อย ใบที่อยู่ทางด้านล่างเรียงซ้อนกันเป็ นกระจุก ก้านใบ ยาว 3-5.5
เซนติเมตร แผ่นใบมีรอยหยักเว้าเข้าหาเนื ้ อใบแบบขนนก ประมาณ 8-12 คู่ ใบยาวได้ถึง
60 เซนติเมตร ใบที่อยู่ทางด้านบนมีขนาดเล็กกว่าใบทางด้านล่าง แผ่นใบเป็ นรูปช้อนผสมใบหอก
ก้านใบสั ้น ช่อดอกเกิดที่บริเวณตายอด เป็ นช่อแบบกระจะลักษณะยาวตรง มีดอกย่อยจํานวนมาก
ดอกมีเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.5 เซนติเมตร สีขาวมีกลิ่นหอม ก้านดอกย่อยยาว 2.5 เซนติเมตร มีกลีบ
เลี ้ยง 4 กลีบเป็ นรูปแถบขอบขนาน ยาว 0.6-1 เซนติเมตร กลีบดอก 4 กลีบ รูปช้อนมีลักษณะโค้ง
ความยาว 1-2 เซนติเมตร มีเกสรเพศผู้ 6 อัน ผลรูปทรงกระบอก เกิดจาก 2 รังไข่หรือมากกว่าเชื่อม
ติดกัน มีตั ้งแต่ 2-12 เมล็ด เมล็ดสีเหลืองซีดมีลักษณะกลมผสมรูปไข่ เส้นผ่าศูนย์กลาง 3 มิลลิเมตร

้
14
บทที่ 3
อุปกรณ์และวิธีการทดลอง
โครงงานเรื่องสบู่สมุนไพรจากนํ ้ามันทอดซํ ้า ได้ดําเนินการทดลองโดยใช้อุปกรณ์และขั ้นตอน
การทดลองดังต่อไปนี
1. วัสดุอุปกรณ์การทดลอง
1. เครื่องชั่ง
2. ชุดกลั่น
3. บีกเกอร์
4. เทอร์โมมิเตอร์
5. กรวยแยก
6. ขวดรูปชมพู่
7. แท่งแก้วคนสาร
8. ช้อนตักสาร
9. เครื่องปั่น
10. แม่พิมพ์สบู่
11. กระดาษไข
12. กระดาษกรองเบอร์ 1
13. กรวยกรอง
14. ขวดรูปชมพู่
15. ผ้าขาวบาง
16. มันฝรั่ง
17. หัวไชเท้า
18. เตยหอม
19. ตะไคร้หอม
20. เปลือกมังคุด
21. ชุดทดสอบสารโพลาร์ในนํ ้ามันทอดซํ ้า

15
2. สารเคมี
1. Methanol
2. นํ ้ากลั่น
3. NaOH
4. นํ ้ามันทอดซํ ้า
3. วิธีการทดลอง
ตอนที่ 1 การทดสอบสารโพลาร์ในน ้ามันทอดซ ้า
1. เก็บตัวอย่างนํ ้ามันทอดซํ ้าจากร้านค้าในโรงเรียนนาทรายวิทยาคมและในชุมชน โดยลักษณะ
ทางกายภาพของนํ ้ามันจะต้องไม่ข้นเหนียว และไม่เป็ นสีดํา
2. นําตัวอย่างนํ ้ ามันทอดซํ ้ าที่เก็บได้มาทดสอบด้วยชุดทดสอบสารโพลาร์ในนํ ้ ามันทอดซํ ้ า
(ภาคผนวก ก) เลือกใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าที่เสื่อมสภาพที่มีปริมาณสารโพลาร์ร้อยละ 26-27 ของ
นํ ้าหนัก
ตอนที่ 2 ศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิภาพการดูดซับกลิ่นและสีของน ้ามันทอดซ ้า
1. นํานํ ้ามันทอดซํ ้ามากรองผ่านผ้าขาวบางที่มีความหนาพอเหมาะใส่บีกเกอร์ เพื่อกรองเอา
ตะกอนที่เป็ นของแข็งและมีขนาดใหญ่ออก ทําซํ ้า 3 ครั ้ง สะสมให้ได้จํานวน 500 มิลลิลิตร
2. ทําความสะอาดมันฝรั่ง ปอกเปลือกแล้วหั่นให้ได้ขนาด 1x1 เซนติเมตร แล้วแช่ในนํ ้ามันที่ได้
จากข้อ 1 เป็ นเวลา 1 คืน
3. นํานํ ้ามันที่ได้กรองด้วยผ้าขาวบางอีกครั ้ง ใส่ลงในกรวยแยก เติมนํ ้าในปริมาตรที่เท่ากัน เขย่า
ให้ผสมกันแล้วตั ้งทิ้งไว้อย่างน้อย 1 วัน
4. เมื่อได้นํ ้ามันที่ใสแล้ว เปิ ดจุกกรวยแยกเพื่อให้ส่วนที่เป็ นนํ ้าที่อยู่ด้านล่างทิ้งไป แล้วเก็บนํ ้ามัน
เพื่อใช้ในขั ้นตอนต่อไป
5. ทําซํ ้าข้อ 1-4 แต่เปลี่ยนจากใช้มันฝรั่งเป็ นใช้ผักกาดหัวแทน

16
ตอนที่ 3 การสกัดสาร
1. ล้างทําความสะอาด เตยหอม ตะไคร้หอมและเปลือกมังคุด จากนั ้นตากแดดให้แห้ง
2. บดสมุนไพรจนละเอียดเป็ นผง
3. ชั่งนํ ้าหนักสมุนไพรที่ละเอียดเป็ นผง 50 กรัม นํามาแช่สารละลายเมทานอลให้ท่วมจํานวน
500 มิลลิลิตร เป็ นเวลา 3 วัน
4. นํามากรองด้วยกระดาษกรองเบอร์ 1
5. นําสารละลายสมุนไพรที่สกัดได้ไประเหยเมทานอลออกจนแห้งสนิท ได้เป็ นส่วนสกัดหยาบ
นําไปใช้ในขั ้นตอนต่อไป
ตอนที่ 4 ศึกษาสัดส่วนของน ้ามันทอดซ ้าที่เหมาะสมในการท าสบู ่สมุนไพร
สูตรที่ 1 ใช้นํ ้ามันปาล์มเพียงชนิดเดียว จํานวน 50 มิลลิลิตร ค่า Saponification number ของ
นํ ้ามันปาล์มมีค่า 0.1306
1. คํานวณหาปริมาณด่าง โดยใช้สูตร
ปริมาณด่าง = ค่า Saponification number x ปริมาณนํ ้ามัน
= 0.1306 x 50
= 6.53 กรัม
2. คํานวณหาปริมาณนํ ้า โดยใช้สูตร
ปริมาณนํ ้า = นํ ้าหนักด่าง x 2.33
= 6.53 x 2.33
= 15.21 กรัม
3. เท NaOH ลงในนํ ้าอย่างช้าๆ คนให้ละลายจนหมด วัดอุณหภูมิ ตั ้งทิ้งไว้รอจนกว่าอุณหภูมิ
ประมาณ 40-50 องศาเซลเซียส
4. อุ่นนํ ้ามันปาล์มให้ได้อุณหภูมิ 40-45 องศาเซลเซียส ยกลง
5. เทนํ ้าด่างลงในนํ ้ามันอย่างช้าๆ คนให้เข้ากัน แล้วเติมสารสกัดสมุนไพรเพื่อเพิ่มกลิ่น คือ เตย
หอม หรือตะไคร้หอม หรือเปลือกมังคุด จํานวน 5 กรัม คนต่อไปอย่างน้อย 30 นาที
จนกระทั่งของเหลวมีลักษณะข้นหนืด สีขาวขุ ่น จึงเทลงในแม่พิมพ์สบู่
6. ทิ้งไว้ 1-2 วัน แกะสบู่ออกจากแม่พิมพ์
7. วัดค่า pH และตรวจสอบคุณสมบัติทางกายภาพของสบู่

17
สูตรที่ 2 ใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าที่สะอาดแล้ว ร้อยละ 30 ของนํ ้ามันทั ้งหมดที่ใช้ในสูตร
1. ชั่งนํ ้าหนัก NaOH และนํ ้า ตามสูตรสบู่
2. เท NaOH ลงในนํ ้าอย่างช้าๆ คนให้ละลายจนหมด วัดอุณหภูมิ ตั ้งทิ้งไว้รอจนกว่าอุณหภูมิ
ประมาณ 40-50 องศาเซลเซียส
3. ตวงนํ ้ามันทอดซํ ้าจํานวน 15 มิลลิลิตร นํ ้ามันปาล์ม 35 มิลลิลิตร แล้วผสมให้เข้ากัน อุ่นให้
ได้อุณหภูมิ 40-45 องศาเซลเซียส ยกลง
4. เทนํ ้าด่างลงในนํ ้ามันอย่างช้าๆ คนให้เข้ากัน แล้วเติมสารสกัดสมุนไพรเพื่อเพิ่มกลิ่น จํานวน
5 กรัม คนต่อไป อย่างน้อย 30 นาที จนกระทั่งของเหลวมีลักษณะข้นหนืด สีขาวขุ ่น จึงเทลง
ในแม่พิมพ์สบู่
5. ทิ้งไว้ 1-2 วัน แกะสบู่ออกจากแม่พิมพ์
6. วัดค่า pH และตรวจสอบคุณสมบัติทางกายภาพของสบู่
สูตรที่ 3 ใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าที่สะอาดแล้ว ร้อยละ 50 ของนํ ้ามันทั ้งหมดที่ใช้ในสูตร
1. ชั่งนํ ้าหนัก NaOH และนํ ้า ตามสูตรสบู่
2. เท NaOH ลงในนํ ้าอย่างช้าๆ คนให้ละลายจนหมด วัดอุณหภูมิ ตั ้งทิ้งไว้รอจนกว่าอุณหภูมิ
ประมาณ 40-50 องศาเซลเซียส
3. ตวงนํ ้ามันทอดซํ ้าจํานวน 25 มิลลิลิตร นํ ้ามันปาล์ม 25 มิลลิลิตร แล้วผสมให้เข้ากัน อุ่นให้ได้
อุณหภูมิ 40-45 องศาเซลเซียส ยกลง
4. เทนํ ้าด่างลงในนํ ้ามันอย่างช้าๆ คนให้เข้ากัน แล้วเติมสารสกัดสมุนไพรเพื่อเพิ่มกลิ่น คือ
เตยหอม หรือตะไคร้หอม หรือเปลือกมังคุด จํานวน 5 กรัม คนต่อไปอย่างน้อย 30 นาที
จนกระทั่งของเหลวมีลักษณะข้นหนืด สีขาวขุ ่น จึงเทลงในแม่พิมพ์สบู่
5. ทิ้งไว้ 1-2 วัน แกะสบู่ออกจากแม่พิมพ์
6. วัดค่า pH และตรวจสอบคุณสมบัติทางกายภาพของสบู่
สูตรที่ 4 ใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าที่สะอาดแล้วเพียงอย่างเดียว
1. ชั่งนํ ้าหนัก NaOH และนํ ้า ตามสูตรสบู่
2. เท NaOH ลงในนํ ้าอย่างช้าๆ คนให้ละลายจนหมด วัดอุณหภูมิ ตั ้งทิ้งไว้รอจนกว่าอุณหภูมิ
ประมาณ 40-50 องศาเซลเซียส

18
3. ตวงนํ ้ามันทอดซํ ้าจํานวน 50 มิลลิลิตร อุ่นให้ได้อุณหภูมิ 40-45 องศาเซลเซียส ยกลง
4. เทนํ ้าด่างลงในนํ ้ามันอย่างช้าๆ คนให้เข้ากัน แล้วเติมสารสกัดสมุนไพรเพื่อเพิ่มกลิ่น คือ
เตยหอม หรือตะไคร้หอม หรือเปลือกมังคุด จํานวน 5 กรัม คนต่อไปอย่างน้อย 30 นาที
จนกระทั่งของเหลวมีลักษณะข้นหนืด สีขาวขุ ่น จึงเทลงในแม่พิมพ์สบู่
5. ทิ้งไว้ 1-2 วัน แกะสบู่ออกจากแม่พิมพ์
6. วัดค่า pH และตรวจสอบคุณสมบัติทางกายภาพของสบู่
บทที่ 4
ผลการทดลอง
จากการนําตัวอย่างนํ ้ามันที่ผ่านการทอดซํ ้ามากกว่า 2 ครั ้งขึ ้นไปมาทดสอบด้วยชุดทดสอบ
สารโพลาร์ในนํ ้ามันทอดซํ ้า พบว่าตัวอย่างนํ ้ามันมีสารโพลาร์เกินร้อยละ 25 ของนํ ้าหนัก เป็ นนํ ้ามัน
ที่เสื่อมสภาพแล้ว ไม่ควรใช้ ดังนั ้นจึงนําตัวอย่างนํ ้ามันมาทําให้สะอาดโดยใช้กระบวนการแช่แล้ว
ล้างด้วยนํ ้ า โดยได้มีการศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิภาพของมันฝรั่งและผักกาดหัวในการดูดซับ
กลิ่นและสีของนํ ้ามันทอดซํ ้า ผลปรากฏดังตารางที่ 2
ตารางที่ 2 แสดงลักษณะทางกายภาพของน ้ามันทอดซ ้าหลังจากผ่านกระบวนการท าให้สะอาด
พืช สี กลิ่น ความใสของน ้ามัน
มันฝรั่ง เหลืองออกคลํ ้า เหม็นหืนเล็กน้อย ขุ ่น
ผักกาดหัว เหลือง เหม็นหืนเล็กน้อย ใส
จากตารางที่ 2 จะเห็นว่า นํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านการแช่ด้วยผักกาดหัวจะมีสีเหลืองใสไม่มี
ตะกอน ซึ ่งลักษณะดีกว่านํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านการแช่ด้วยมันฝรั่ง แต่มีกลิ่นเหม็นหืนเล็กน้อย ดังนั ้น
จึงเลือกใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านกระบวนการแช่ด้วยผักกาดหัวแล้วล้างให้สะอาด มาเป็ นส่วนผสมใน
การทําสบู่สมุนไพร โดยได้มีการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าแทนนํ ้ามันปาล์มในอัตราส่วนร้อยละ 30,50 และ
100 จะได้สบู่สมุนไพรที่มีลักษณะทางกายภาพแสดงดังตารางที่ 3 ตารางที่ 4 และตารางที่ 5

19
ตารางที่ 3 แสดงลักษณะทางกายภาพของสบู ่ตะไคร้หอม
ลักษณะทาง
ร้อยละของน ้ามันทอดซ ้าในส่วนผสม
กายภาพ control 30 50 100
ค่า pH 10 9 8 9
กลิ่น ตะไคร้ ตะไคร้ ตะไคร้ ตะไคร้
สี เหลือง เหลืองคลํ ้า
เล็กน้อย
ลักษณะเนื
เหลืองคลํ ้า
คลํ ้า
้อสบู่ เนียน เนียน เนียน เนียน
ปริมาณฟอง น้อย น้อย น้อย น้อย
ตารางที่ 4 แสดงลักษณะทางกายภาพของสบู ่เตยหอม
ลักษณะทาง
ร้อยละของน ้ามันทอดซ ้าในส่วนผสม
กายภาพ control 30 50 100
ค่า pH 10 9 9 8
กลิ่น ใบเตย ใบเตย ใบเตย ใบเตย
สี เหลือง เหลืองคลํ ้า เหลืองคลํ ้า
คลํ ้า
ลักษณะเนื ้อสบู่ เนียน เนียน เนียน เนียน
ปริมาณฟอง น้อย น้อย น้อย น้อย
ตารางที่ 5 แสดงลักษณะทางกายภาพของสบู ่มังคุด
ลักษณะทาง
ร้อยละของน ้ามันทอดซ ้าในส่วนผสม
กายภาพ control 30 50 100
ค่า pH 9 9 8 8
กลิ่น ไม่มีกลิ่น ไม่มีกลิ่น ไม่มีกลิ่น เหม็นหืนเล็กน้อย
สี ม่วง ม่วงคลํ ้าเล็กน้อย ม่วงคลํ ้า
คลํ ้า
การแยกชั ้น ไม่แยกชั ้น ไม่แยกชั ้น ไม่แยกชั ้น ไม่แยกชั ้น
ปริมาณฟอง น้อย น้อย น้อย น้อย

20
บทที่ 5
สรุปและอภิปรายผลการทดลอง
จากการนํานํ ้ามันทอดซํ ้าที่เสื่อมสภาพจากความร้อน และเครื่องปรุงรสในขณะทอดอาหาร
ซึ ่งทําให้ลักษณะทางกายภาพของนํ ้ามันเปลี่ยนไปจากเดิมมาทดลองทําสบู่สมุนไพร โดยนําไปผ่าน
กระบวนการทําให้สะอาดด้วยวิธีการแช่แล้วล้าง ซึ ่ งได้มีการศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิภาพของ
มันฝรั่งและผักกาดหัวในการดูดซับกลิ่นและสีของนํ ้ามันทอดซํ ้า พบว่าผักกาดหัวมีประสิทธิภาพใน
การดูดซับสีของนํ ้ามันทอดซํ ้าได้ดีกว่ามันฝรั่ง ทั ้งนี ้อาจเป็ นเพราะว่าองค์ประกอบของหัวผักกาดจะ
ชุ่มด้วยนํ ้า ดังนั ้นเมื่อนําไปแช่ในนํ ้ามันจะสามารถดูดซับโมเลกุลของสารละลายที่มีขั ้วซึ ่งเจือปนใน
นํ ้ามันทอดซํ ้าได้ดีกว่ามันฝรั่ง แต่มันฝรั่งและผักกาดหัวยังไม่มีประสิทธิภาพในการดูดซับกลิ่นของ
นํ ้ามันทอดซํ ้าได้ เมื่อนํานํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านการทําให้สะอาดแล้วมาทดลองทําสบู่สมุนไพร 3 ชนิด
คือสบู่ตะไคร้หอม สบู่เตยหอมและสบู่มังคุด โดยได้มีการศึกษาหาอัตราส่วนที่เหมาะสมในการนํา
นํ ้ามันทอดซํ ้ามาแทนที่นํ ้ามันปาล์มซึ ่งเป็ นส่วนผสมหลักในการทําให้เกิดปฏิกิริยา saponification
พบว่า สบู่ตะไคร้หอม, สบู่เตยหอม และสบู่มังคุด ที่มีการผสมนํ ้ามันทอดซํ ้าในอัตราส่วนร้อยละ 30,
50 และ 100 จะมีค่า pH, กลิ่น, ลักษณะเนื ้อสบู่ และปริมาณฟอง ที่ใกล้เคียงกับสบู่ที่ไม่มีการใช้
นํ ้ามันทอดซํ ้ า (control) แต่สีของสบู่สมุนไพรจะมีความแตกต่างกัน คือมีสีออกคลํ ้าเล็กน้อย ใน
อัตราส่วนร้อยละ 30, 50 และมีสีคลํ ้าในอัตราส่วนร้อยละ 100 จะเห็นได้ว่าในนํ ้ ามันทอดซํ ้ายังมี
โมเลกุลของไตรกลีเซอไรด์ที่สามารถทําปฏิกิริยากับด่างแล้วเกิดเป็ นสบู่ได้ ดังนั ้นจึงสรุปได้ว่า
นํ ้ามันทอดซํ ้าที่เสื่อมสภาพสามารถนํามาทําเป็ นสบู่สมุนไพรได้ และควรใช้ในอัตราส่วนร้อยละ 50
ของปริมาณนํ ้ามันในสูตรสบู่
ประโยชน์ที่ได้รับจากโครงงาน
1. ทราบวิธีการทําสบู่สมุนไพรโดยการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้า
2. ลดการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าในโรงเรียนและชุมชน
ข้อเสนอแนะ
1. ในการทําให้นํ ้ามันสะอาด ควรทําซํ ้าหลายๆครั ้งเพื่อป้ องกันไม่ให้โมเลกุลของสารอื่นๆ
ปนเปื ้ อนในนํ ้ามัน
2. สบู่สมุนไพรที่ได้ไม่ควรนําไปใช้ทําความสะอาดหน้าและร่างกาย เนื่องจากอาจทําให้
เกิดการแพ้ ควรนําไปใช้ล้างมือหรือทําความสะอาดเสื ้อผ้า

21
ภาคผนวก ก
คู ่มือการใช้ชุดทดสอบสารโพลาร์ในน ้ามันทอดซ ้า
ข้อจ ากัดในการใช้งาน
1. ใช้ตรวจนํ ้ามันที่ใช้ทอดอาหาร 9 ชนิด ประกอบด้วย นํ ้ามันปาล์ม (จากเนื ้อปาล์ม), นํ ้ามัน
ถั่วเหลือง, นํ ้ามันรําข้าว, นํ ้ามันหมู, นํ ้ามันมะพร้าวผสมนํ ้ามันปาล์ม (จากเนื ้อปาล์ม), นํ ้ามัน
ไก่, นํ ้ามันดอกทานตะวันและนํ ้ามันข้าวโพด
2. ชุดทดสอบนี ้ไม่มีการรบกวนจากเครื่องปรุงรสที่ผสมในอาหารสําหรับทอด เช่น ซอส ซีอิ๊ว
นํ ้าปลา นํ ้าตาล กระเทียม พริกไทย และผงปรุงรสต่างๆ สามารถตรวจสอบนํ ้ามันที่
อุณหภูมิห้องและนํ ้ามันอุ่นที่อุณหภูมิ 80 องศาเซลเซียส
วัสดุอุปกรณ์
1. หลอดทดสอบตัวอย่าง
2. หลอดดูดพลาสติก(ใช้ในการดูดและหยดตัวอย่าง)
3. นํ ้ายาทดสอบสารโพลาร์
วิธีใช้
1. เติมนํ ้ายาทดสอบสารโพลาร์ลงในหลอดทดสอบตัวอย่างจํานวน 4 หยด
2. จากนั ้นเติมตัวอย่างนํ ้ามันลงในหลอดทดสอบตัวอย่างจํานวน 2 หยด
3. กดปิ ดฝาหลอดทดสอบตัวอย่างให้แน่น เขย่าแนวขวาง 30 วินาที แล้วแปลผลทันที
วิธีการอ่านผล
ภาพที่ 7 แสดงวิธีการอ่านผลการทดสอบสารโพลาร์

22
ภาคผนวก ข
ภาพที่ 8 แสดงนํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านการแช่ด้วยมันฝรั่ง
ภาพที่ 9 แสดงนํ ้ามันทอดซํ ้าที่ผ่านการแช่ด้วยผักกาดหัว

23
control 30% 50% 100%
ภาพที่ 10 แสดงสบู่มังคุดที่มีการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าเป็ นส่วนผสมในอัตราส่วน
ร้อยละ 30, 50, 100 ตามลําดับ
control 30% 50% 100%
ภาพที่ 11 แสดงสบู่เตยหอมที่มีการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าเป็ นส่วนผสมในอัตราส่วน
ร้อยละ 30, 50, 100 ตามลําดับ

24
control 30% 50% 100%
ภาพที่ 12 แสดงสบู่ตะไคร้หอมที่มีการใช้นํ ้ามันทอดซํ ้าเป็ นส่วนผสมในอัตราส่วน
ร้อยละ 30, 50, 100 ตามลําดับ

25
บรรณานุกรม
กนกวรรณ เศรษฐพงศ์วนิช และจงกลนี วิทยารุ่งเรืองศรี (2549) “ภัยนํ ้ามันทอดซํ ้า” ศูนย์ปฏิบัติการ
ความปลอดภัยด้านอาหาร กระทรวงสาธารณสุข
คณะทํางานการพัฒนาคุณภาพชีวิต สาธารณสุขและคุ้มครองผู้บริโภค สภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและ
สังคมแห่งชาติ และแผนงานพัฒนาวิชาการและกลไกคุ้มครองผู้บริโภคด้านสุขภาพ คณะ
เภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (2556) “ความเห็นและข้อเสนอแนะการแก้ไขปัญหา
นํ ้ามันทอดซํ ้าที่เสื่อมสภาพ” กรุงเทพมหานคร
คู่มือการใช้ชุดทดสอบสารโพลาร์ในนํ ้ามันทอดซํ ้า (2556) อุบลราชธานี ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 7
กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์
ตะไคร้หอม [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_12_2.htm
(วันที่ค้นข้อมูล 14 มิถุนายน 2557)
เตยหอม [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_03_3.htm
(วันที่ค้นข้อมูล 14 มิถุนายน 2557)
นิธิยา รัตนาปนนท์ และพิมพ์เพ็ญ พรเฉลิมพงศ์ “ปฏิกิริยา Saponification” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก
http://www.foodnetworksolution.com/wiki/word/1631/saponification (วันที่ค้นข้อมูล
11 มิถุนายน 2557)
นํ ้ามัน [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://th.wikipedia.org/wiki/นํ ้ามัน (วันที่ค้นข้อมูล 11 มิถุนายน 2557)
ผักกาดหัว [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://kessaneeptp.wordpress.com (วันที่ค้นข้อมูล 11 มิถุนายน 2557)
มังคุด [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_07_12.htm
(วันที่ค้นข้อมูล 14 มิถุนายน 2557)
มันฝรั่ง [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://frynn.com (วันที่ค้นข้อมูล 11 มิถุนายน 2557)
สบู่ [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://web.ku.ac.th/schoolnet/snet5/topic8/fat.html (วันที่ค้นข้อมูล
11 มิถุนายน 2557)