óżnych wilgotności. Jeżeli założy się próg detekcji na poziomieΔC = 10 pF, to dla każdej wartości wilgotności jest różneprzesunięcie wartości temperatury lustra w stosunku do rzeczywistejtemperatury punktu rosy. Co więcej, przesunięcia tenie są stałe i wykazują systematyczne zmiany w funkcji temperaturypunktu rosy. Oznacza to, że w użytkowym higrometrzepunktu rosy trzeba przyjąć tabelę poprawek dla mierzonychwilgotności.Ocena systemowej niepewności pomiaru dlahigrometrów punktu rosy z detektorem typuMEMSGłównym źródłem niepewności pomiaru w higrometrach punkturosy z detektorem typu MEMS jest detektor. Nieznajomość jegocharakterystyki, czy źle określony próg detekcji może prowadzićdo rozbieżności wyników rzędu stopni Celsjusza w stosunkudo wskazań higrometru z detektorem optycznym. Dodatkowymproblemem jest stopniowa degradacja parametrów detektorawraz z pojawiającymi się na jego powierzchni zabrudzeniamilub wręcz zmiana jego charakterystyki. Wymagać to może cyklicznegoczyszczenia powierzchni lustra bądź kalibracji całegosystemu. Innym źródłem niepewności w tego typu higrometrzejest niepewność związana z pomiarem temperatury lustra, cobezpośrednio przekłada się na wartość mierzonej wilgotnościgazu. Źródłem błędu jest też gradient temperatury jaki powstajepomiędzy powierzchnią detektora, a położonym około 1 µmponiżej termorezystorem. Jest to szczególnie widoczne przydużych prędkościach przepływu badanego gazu i szybkichukładach detekcji (kondensacji/odparowania). Termorezystoryzintegrowane z detektorem charakteryzują się dość dużymrozrzutem parametrów, dlatego niezbędna jest ich kalibracjaw celu zapewnienia satysfakcjonującej dokładności pomiaru.Pomimo powyższych wad higrometry z detektorem typu MEMSmają bardzo istotną zaletę – nadzwyczaj dużą szybkość działania(mała stała czasowa), co ma duże znaczenie np. w zastosowaniachmedycznych.PodsumowaniePrezentowane w artykule metody pozwalają na pełną charakteryzacjędetektora punktu rosy typu MEMS. Umożliwiają wyznaczenieprogu detekcji w zależności od badanej wilgotności gazuoraz doboru optymalnych parametrów pracy higrometru punkturosy z detektorem półprzewodnikowym. Jest to niezmiernie istotnez punktu widzenia stabilnego działania higrometru, ale równieżze względu na możliwość zmniejszenia niepewności pomiarutemperatury punktu rosy, związanej z wprowadzeniem poprawkizależnej od wartości mierzonej temperatury punktu rosy (wynikato głównie z występowania różnicy temperatury pomiędzytermorezystorem a powierzchnią detektora). W higrometrze bezuwzględniania poprawek temperaturowych uzyskuje się niepewnośćpomiaru około ±0,5K, a po ich wprowadzeniu może ona uleczmniejszeniu około 2 razy.Literatura[1] Weremczuk J., Iwaszko R., Jachowicz R.: The method of watermolecules counting during condensation process in the dew pointdetector. Sensors & Actuators B Chemical, <strong>2012</strong>, (in press).[2] Jachowicz R., Senturia S.: A thin-film capacitance humidity sensor.Sensors and Actuators, vol. 2, 1981/82, pp. 171–186.[3] Jachowicz R., Weremczuk J., Paczesny D., Tarapata G.: MEMSbased super fast dew point hygrometer – construction and medicalapplications. Measurement Science and Technology (MST),124008, vol. 20, No. 12, 2009.[4] Iwaszko R., Weremczuk J., Jachowicz R.: Zasada działania i konstrukcjawzorcowego dwustrumieniowego generatora wilgotności.<strong>Elektronika</strong> – konstrukcje, technologie, zastosowania, nr 8, 2009.Przypominamy o prenumeracie miesięcznika <strong>Elektronika</strong> na <strong>2012</strong> r.34<strong>Elektronika</strong> 4/<strong>2012</strong>
Aktywne anteny radarów wielofunkcyjnych– analiza stanu i perspektywy rozwoju – Część 3prof. dr hab. inż. Edward SędekPrzemysłowy <strong>Instytut</strong> Telekomunikacji SA, WarszawaOpracowanie radarów wielofunkcyjnych z aktywnymi antenamiścianowymi stało się możliwe dzięki dynamicznemu postępowizarówno w zakresie nowych materiałów mikrofalowych,jak i monolitycznych układów scalonych (MIMIC). Wyniki pracaplikacyjnych zostały opublikowane na początku lat 90. Za fundamentalnąpublikację w tym zakresie można uznać materiałyz konferencji MONOLITHIC CIRCUITS SYMPOSIUM 1995,gdzie opublikowano praktycznie większość wyników prac aplikacyjnychwykonanych w najpoważniejszych ośrodkach naukowychi badawczo-rozwojowych [1]. Potem nastąpił dalszy dynamicznyrozwój tej dziedziny wiedzy, co zostało udokumentowanew pracach [2–8]. Oczywiście przytoczone publikacje są wybranejako reprezentatywne, a ich dzisiejsza liczba jest większa o kilkarzędów wielkości. Jak wspomniano w poprzednich artykułach[9, 10], postęp w zakresie nowych materiałów, zwłaszcza półprzewodnikowych[11] i ferroelektrycznych [12], umożliwił opracowanieanten aktywnych zarówno w technologii hybrydowej,jak i monolitycznej, co w przeszłości było praktycznie niemożliwepomimo istniejących wówczas koncepcji rozwiązań tegotypu urządzeń. Przedstawione pozycje literatury [11] i [12] sąjedynie przykładowe, gdyż co roku w czasie trwania konferencjiIMS w USA są prezentowane nowe osiągnięcia w tym zakresie.Poprzednio próbowano wykorzystywać technologie lampowe(LFB), ale ich nadmiernie wysoki koszt i znaczne gabaryty odstraszałyprzyszłych użytkowników wojskowych. Ponadto rozmieszczeniedużej i ciężkiej aparatury w samolotach bojowychbyło praktycznie niemożliwe. Możliwości takie dotyczyły jedyniesystemów wczesnego wykrywania typu E-3 AWACS, gdzie antenaradaru AN/APY-2 umieszczona jest nad kadłubem [13, 14],zaś aparatura radaru w kadłubie samolotu typu Boeing 707-320,jak również ostatnio w samolocie Boeing 767, czy w Europie nasamolocie szwedzkim Saab 340, lub Saab 2000 [15]. Ta gruparadarów z antenami o rozpiętości nawet do 9 m (szwedzki systemERIEYE), oprócz obserwacji obiektów na tle ziemi, a takżeznajdujących się powyżej linii horyzontu, przekazuje przetworzonąinformację radiolokacyjną do naziemnych systemówdowodzenia środkami obrony powietrznej. Radary systemówwczesnego ostrzegania stanowią dopełnienie (uzupełnienie) radarówzainstalowanych na posterunkach naziemnych, poprzezwykrywanie i śledzenie obiektów, których „nie widzą” radary naziemnemające zasięg ograniczony krzywizną ziemi. Także celenisko lecące niewidoczne dla radarów naziemnych są wykrywanei śledzone przez radar zainstalowany na platformie latającej,a dane o jego parametrach lotu przekazywane są drogą radiowądo naziemnych systemów dowodzenia. Natomiast radary wielofunkcyjneinstalowane w samolotach bojowych służą do wykrywaniacelów, ich identyfikacji i kierowania swoimi środkamiogniowymi. Samoloty bojowe mają antenę zlokalizowaną wrazz aparaturą radaru w przedniej części kadłuba (dziobie), gdziemiejsca jest bardzo niewiele, a ciężar kompletnego urządzeniamusi być jak najmniejszy. Współczesna aktywna antena radiolokacyjnastanowi macierzowy szyk elementów promieniującychzasilanych energią elektromagnetyczną za pomocą modułównadawczo-odbiorczych (T/R) sterowanych poprzez mikrofalowe,cyfrowe przesuwniki fazy. Technika ta pozwala na elektroniczneskanowanie przestrzeni wiązką antenową, ogólniezarówno w płaszczyźnie elewacji, jak i azymutu. Pełną możliwośćoddziaływania na kształt wiązki uzyskuje się wtedy, gdyw każdym elemencie promieniującym zastosuje się przesuwnikfazy i układ regulujący amplitudę. Wówczas można w razie potrzebydynamicznie regulować jej kształt w czasie rzeczywistym,tzn. jej szerokość zarówno w azymucie, jak i w elewacji [16–18].Możliwość ta jest niezmiernie przydatna w przypadku śledzeniaobiektów powietrznych, takich jak: samoloty bojowe, rakiety,w tym balistyczne oraz różnego rodzaju pociski, głównie moździerzowe.Rozwój radiolokacji wymusza coraz większe wymaganiastawiane antenom i systemom antenowym stosowanymw nowoczesnych radarach.Pojęcie radaru wielofunkcyjnego odnosi się do nowoczesnychsystemów radiolokacyjnych, które oprócz „standardowego”określenia współrzędnych położenia wykrywanych celówruchomych potrafią realizować jeszcze wiele innych zadań, takichjak identyfikacja celu, określanie prędkości obiektu, przeszukiwanieprzestrzeni z jednoczesnym śledzeniem wybranychobiektów, sterowanie uzbrojeniem, tworzenie mapy terenu, itp.Nazewnictwo poszczególnych funkcji radaru (a zatem jego wielofunkcyjność)określa każdy producent radaru i trudno podaćjednolitą definicję, która będzie inna w zależności od systemu:radarowego samolotowego, okrętowego czy meteorologicznego.Przy realizacji tak wielu różnych funkcji jednym z głównychograniczeń staje się czas niezbędny do ich realizacji. W przypadkuradarów z wiązką sterowaną mechanicznie, np. w azymucie,pojawiają się pewne ograniczenia natury mechanicznej,związane z wytrzymałością konstrukcji anteny oraz mocą urządzeńpotrzebnych do jej obrotów. W praktyce stosuje się sterowanieelektroniczne w płaszczyźnie elewacji, jak to ma miejscew radarze AN/TPY-2 stosowanym w systemie AWACS [13, 14].Niezależnie od stosowanej metody przeszukiwania przestrzeniw radarach samolotowych stosuje się wyłącznie anteny ścianowe,które kształtują ich charakterystykę kierunkową w obupłaszczyznach, tzn. azymutalnej i elewacyjnej.Dokonując przeglądu wybranych anten radarów samolotowychwypada zacząć od anteny historycznie najstarszego radaruimpulsowo-dopplerowskiego AN/APY-1/2, którego pierwszawersja została opracowana w 1977 r. Pomimo że ma onantenę pasywną, warto ją przedstawić dla porównania z innymirozwiązaniami, np. z aktywną anteną szwedzkiego radaru systemuwczesnego ostrzegania ERIEYE. Począwszy od wersji AN/APY-1, radar był ciągle modernizowany w zakresie przetwarzaniasygnałów (obecnie cyfrowe), wprowadzania nowych funkcjiradaru, wymiany komputerów pokładowych, monitorów i wymianypodzespołów elektronicznych wraz z rozwojem technologii<strong>Elektronika</strong> 4/<strong>2012</strong> 35