Borstsparende operatie met echogeleide lokalisatie en ... - Zuwe

ChirurgiePatiënten informatie dossierBorstsparende operatie met echogeleidetumorlokalisatie en schildwachtklierprocedureEr is bij u borstkanker vastgesteld. In een korte tijd krijgt u veel informatie. Juistin een periode van spanning en onzekerheid is het moeilijk om alle informatie teonthouden. In dit patiënten informatie dossier hebben we voor u belangrijkeinformatie vastgelegd. Zo kunt u thuis alles nog eens rustig nalezen.Inhoudsopgave1 Doel patiënten informatie dossier ........................................................ 22 Borstkanker........................................................................................... 22.1 Inleiding................................................................................................. 22.2 De bouw van de borst........................................................................... 22.3 Het ontstaan van een tumor.................................................................. 22.4 Een kwaadaardige tumor...................................................................... 32.5 Het lymfestelsel..................................................................................... 33 Behandeling.......................................................................................... 33.1 De echogeleide tumorlokalisatie ......................................................... 43.2 De schildwachtklierprocedure............................................................... 53.3 De borstsparende operatie................................................................... 53.4 Pathologisch onderzoek........................................................................ 53.5 Mammaprint........................................................................................... 54 Algemene voorbereiding op de opname............................................... 64.1 Verpleegkundig spreekuur mammacare verpleegkundige.................... 64.2 De opnamedag..................................................................................... 74.3 Wond..................................................................................................... 74.4 Pijn ....................................................................................................... 74.5 Fysiotherapie........................................................................................ 74.6 Ontslag en leefregels............................................................................ 74.7 Mogelijke complicaties.......................................................................... 75 Vervolg verpleegkundig mammaspreekuur........................................... 76 Casemanager/contactpersoon ............................................................. 77 Vragen................................................................................................... 88 Bron...................................................................................................... 89 Interessante websites........................................................................... 8151312811

1 Het gebruik van het patiënten informatie dossierWij raden u aan om:• Uw persoonlijke gegevens in te vullen, zie voorzijde.• Uw patiënten informatie dossier bij ieder bezoek aan het ziekenhuis, de huisarts enoverige hulpverleners mee te nemen en zo nodig te laten lezen.• De arts of verpleegkundige te vragen om belangrijke informatie op te schrijven bijhoofdstuk 10. Hier kunt u ook zelf aantekeningen maken.2 Borstkanker2.1 InleidingBij u is vastgesteld dat de aandoening in uw borst kwaadaardig is of zich in een voorstadiumhiervan bevindt. Dit nieuws komt vaak onverwacht en geeft veel angst. Wij kunnen de angstniet wegnemen. Veel mensen genezen tegenwoordig wel van de ziekte. Daarvoor is echtervaak een ingrijpende behandeling nodig. Uw behandelend arts en/of verpleegkundigspecialist mammacare zullen de ziekte, de onderzoeken en behandelmogelijkheden goedmet u bespreken.In dit hoofdstuk kunt u lezen over:• De bouw van de borst• Het ontstaan van een tumor• Een kwaadaardige tumor• Het lymfestelselHet is belangrijk dat u zich tijdens het lezen realiseert dat de situatie voor iedereen weeranders is.2.2 De bouw van de borstOnder de huid van uw borst voelt u uw melkklieren in de vorm van kleine hobbeltjes. Dezezijn over het algemeen zacht en voelen in beide borsten hetzelfde aan. Samen vormen demelkklieren het borstklierweefsel. In de borst bevinden zich geen spieren. Wanneer u uwborsten in de spiegel bekijkt, ziet u dat ze niet volkomen gelijk zijn. Dit is bij de meestemensen het geval.a. steunweefselb. ribc. melkklierd. borstspiere. melkgangf. tepel2.3 Het ontstaan van een tumorHet weefsel waaruit ons lichaam is opgebouwd, bestaat uit miljarden cellen. Iedere cel heefteen beperkte levensduur en moet dus steeds worden vervangen. Dit gebeurt door celdeling.Als er echter meer cellen bijkomen dan afsterven, ontstaat er een wildgroei. De balanswordt verstoord en de cellen, die teveel zijn, verdringen de normale cellen. Er is dan sprakevan een tumor die goed- of kwaadaardig kan zijn of een afwijking met het voorstadium vanborstkanker.2

2.4 Een kwaadaardige tumorBij een kwaadaardige (maligne) tumor is er sprake van ongeremde celdeling, die niet meervanzelf stopt. De cellen die ontstaan hebben een afwijkende vorm en functioneren niet meerzoals het hoort. Zij dringen de omliggende weefsels binnen en tasten deze aan.Op deze manier komen tumorcellen in de lymfe- en bloedbaan terecht en verspreiden zichdoor het lichaam. Zo kunnen ook op andere plaatsen tumoren ontstaan. Dit noemen weuitzaaiingen of metastasen.Bij borstkanker gaat het meestal om een zogeheten ductaalcarcinoom. Eenductaalcarcinoom ontstaat in de melkbuisjes van de borst. Wanneer de oorsprong van detumor zich in de melkkliertjes bevindt, spreken we van een lobulair carcinoom. Het lobulaircarcinoom vormt minder vaak één tumor, maar groeit meer verspreid door de borst. Doordeze groeiwijze wordt een lobulaire tumor vaak pas in een later stadium ontdekt.2.5 Het lymfestelselBij borstkanker speelt het lymfestelsel een grote rol. Als de tumorcellen zich verspreiden dangebeurt dat in de regel als eerste via het lymfestelsel. Veel mensen zijn niet bekend met dewerking hiervan. Daarom geven we u een korte uitleg.2.5.1 De lymfevatenLymfevaten vormen de kanalen van het lymfestelsel. Deze kanalen worden vanuit deweefsels gevuld met een kleurloze vloeistof; de lymfe. In de lymfe worden de afvalstoffenuit het lichaam opgenomen. Ook bevinden zich in de lymfe witte bloedcellen. Via de steedsgrotere vaten komt dit weefselvocht uiteindelijk in de bloedbaan terecht. Voordat de lymfe inde bloedbaan komt passeert het tenminste één lymfeklier.2.5.2 De lymfklierenLymfeklieren zijn de zuiveringsstations van het lymfestelsel; daarin worden deziekteverwekkers, voornamelijk bacteriën en virussen onschadelijk gemaakt. Afvalstoffen uitde lymfe worden gefilterd. Deze lymfeklieren zijn op meerdere plaatsen in ons lichaam tevinden, waaronder de oksel.3 BehandelingIn dit hoofdstuk wordt kort uitgelegd welke behandelmogelijkheden er zijn en uitgebreiduitleg over de behandeling borstsparende operatie met echogeleide tumorlokalisatie en eenschildwachtklierprocedure. Uw behandelend chirurg heeft dit met u besproken.De behandeling kan bestaan uit:• Operatie• Radiotherapie• Chemotherapie• Hormoontherapie• ImmunotherapieWelke behandeling(en) u krijgt en in welke volgorde hangt af van een aantal factoren, onderandere:• De grootte van de tumor ten opzichte van de borst• De groeiwijze van de tumor• De plaats(en) waar de tumor zich bevindt• Uw conditie• Uw eigen voorkeur3

De eerste keus voor de behandeling van borstkanker is meestal een operatie. In dithoofdstuk wordt een borstsparende operatie met echogeleide tumorlokalisatie enschildwachtklierprocedureoperatie aan u uitgelegd.De behandeling vindt op twee locaties plaats. Voor de duidelijkheid zetten we ze hier in dejuiste volgorde onder elkaar.1. Echogeleide tumorlokalisatie in het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis afdeling Radiologie,vervolgens de2. Schildwachtklierprocedure in het St. Antonius Ziekenhuis locatie Nieuwegein ofDiaconessenhuis Utrecht en3. De operatie in het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis (het kan voorkomen dat 1 en 2 inomgekeerde volgorde plaatsvinden)3.1 De echogeleide tumorlokalisatieSoms is een afwijking zo klein dat deze niet voelbaar is. De chirurg heeft dan eenhulpmiddel nodig om de tijdens de operatie de exacte plaats van de afwijking te bepalen.Door op deze plaats een lokalisatiedraad te plaatsen, weet de chirurg waar de afwijking zit.Het inbrengen van deze draad noemen we tumorlokalisatie. De plaats van inbrengen wordtmet echogeleide bepaald. Voor dit onderzoek is geen speciale voorbereiding nodig. Echter,voor de operatie zelf volgt u wel de voorbereiding.De tumorlokalisatie vindt plaats op afdeling Radiologie van het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis. Indeze paragraaf leest u hoe deze lokalisatie uitgevoerd wordt.Een radiologisch laborant haalt u uit de wachtkamer. Zij neemt u mee naar deonderzoekskamer en beantwoordt uw eventuele vragen naar aanleiding van devoorinformatie. Daarna neemt zij stap voor stap de procedure van de tumorlokalisatie metu door. Tijdens deze uitleg maakt u ook kennis met de radioloog die bij u de lokalisatie zalverrichten.Het onderzoek vindt plaats met behulp van echografie waarbij u ligt op een behandeltafel.Voordat het plaatsen van de lokalisatiedraad plaats kan vinden moet de afwijking eerstopgezocht worden. Daartoe wordt er wat gel op uw borst aangebracht, waarna de radioloogeen echografie maakt van uw borst. Als de afwijking (tumor) in beeld is gebracht, brengtde radioloog een naald in de borst in. In deze naald zit een dunne draad. Na het inbrengenwordt de naald verwijderd en blijft alleen de draad in uw borst achter. Deze draad geeft nude plaats aan van het weefselgebied dat verwijderd en onderzocht moet worden. Op geleidevan de ligging van de lokalisatiedraad kan de chirurg tijdens de operatie zien waar hetafwijkende weefsel / de tumor zich bevindt om zo daar het weefsel ruim weg te halen.Het hele onderzoek duurt ongeveer 20 tot 40 minuten.Het inbrengen van de naald wordt door de meeste vrouwen niet als bijzonder pijnlijkervaren. Van de lokalisatiedraad die (tijdelijk) in uw borst blijft, zult u geen last hebben. Bijoppervlakkige afwijkingen kan worden volstaan door met een viltstift op de huid de plaatsvan de tumor af te tekenen. Hiervoor hoeft dan geen lokalisatiedraad te worden ingebracht.Na de echogeleide tumorlokalisatie gaat u vervolgens naar het ziekenhuis waar u deafspraak heeft voor de schildwachtklierprocedure.Op de operatiekamer haalt de chirurg de tumor (afwijking) op geleide van de lokalisatiedraad(of onder de viltstiftmarkering) uit uw borst.4

3.2 De schildwachtklierprocedureBij de schildwachtklierprocedure wordt onderzocht of er tumorcellen in de schildwachtklierzitten. Als tumorcellen zich gaan verspreiden is de schildwachtklier de eerste klier waar detumorcellen naar uitzaaien. De aan- of afwezigheid van tumorcellen in deze klier zegt dusiets over de kans op uitzaaiingen. Uit onderzoek blijkt dat de schildwachtklierprocedure in98 procent van alle gevallen succesvol uitgevoerd kan worden. Dat wil zeggen dat de kliergoed kan worden gevonden. De uitslag is heel betrouwbaar. De schildwachtklier bevindtzich in 90 procent van de gevallen in de oksel en in 10 procent ook op andere plaatsen,bijvoorbeeld naast het borstbeen. U kunt ook meer schildwachtklieren hebben.3.2.1 Wanneer een schildwachtklierprocedureOver het algemeen wordt de procedure uitgevoerd bij tumoren kleiner dan vijf centimeter.De procedure kan niet worden uitgevoerd wanneer er tumoren zijn in verschillendekwadranten van de borst. Ook een eerdere operatie aan de borst kan een reden zijn omde schildwachtklierprocedure niet uit te voeren. In overige gevallen is een schildwachtklierproceduremogelijk3.2.2 Stap 1 van de schildwachtklierprocedureDe schildwachtklier wordt opgespoord met radioactieve vloeistof. Voor de operatie wordt eenklein beetje radioactieve vloeistof in of bij de tumor geïnjecteerd. Deze vloeistof stroomt viade lymfvaten naar de schildwachtklier. Het legt eigenlijk dezelfde weg af als een tumorcelzou kunnen doen. Na vijftien minuten is het gebied te zien waar de klier zich moet bevinden.Dat gebeurt via een lymfscan die op de afdeling nucleaire geneeskunde gemaakt wordt. Natwee en vier uur wordt zo’n scan herhaald, om eventueel meer schildwachtklieren aan tetonen. Het onderzoek, dat niet pijnlijk is, vindt op de dag van de operatie, een paar uur voorde operatie, plaats.De schildwachtklierprocedure vindt plaats in het St. Antonius Ziekenhuis locatie Nieuwegeinof in het Diakonessenhuis Utrecht op de afdeling nucleaire geneeskunde. Op de dag van deschildwachtklierprocedure meldt u zich in één van bovenstaande ziekenhuizen waarmee ueen afspraak heeft. Nadat de schildwachtklierprocedure is uitgevoerd meldt u zich op deverpleegafdeling Chirurgie op de 2e etage van het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis waaraansluitend de operatie plaatsvindt.3.2.3 Stap 2 van de schildwachtklierprocedureU komt aan op de operatiekamer. Nadat u onder narcose bent gaat de chirurg op zoeknaar de schildwachtklier. De chirurg spuit soms een blauwe kleurstof in de buurt van deborsttumor, zodat de lymfebanen die van de tumor afkomstig zijn blauw kleuren en betergevolgd kunnen worden tot aan de schildwachtklier. Samen met de radioactieve stof, diemet behulp van een geigerteller opgespoord kan worden, wordt de lymfeklier gevonden enverwijderd. Soms zijn er meer dan een schildwachtklieren. Het kan zijn dat ondanks beidestappen de schildwachtklier niet gevonden wordt. In dat geval worden alle lymfeklieren uit deoksel verwijderd.3.3 De borstsparende operatieBij een borstsparende operatie wordt de tumor ruim weggenomen, met een rand van gezondborstweefsel eromheen. De rest van de borst blijft intact. Na een borstsparende operatiebehoudt de borst over het algemeen wel haar vorm, maar zal het volumeverlies zichtbaarzijn.3.4 Pathologisch onderzoekZowel de schildwachtklier als de verwijderde tumor worden door de patholoog onderzocht.De patholoog onderzoekt in het weggenomen weefsel of de tumor in zijn geheel, tot in het5

gezonde weefsel, is verwijderd. In de schildwachtklier wordt onderzocht of er tumorcellen(uitzaaiingen) aanwezig zijn. Bovendien wordt de grootte, de groeiwijze, delingssnelheid ende hormoongevoeligheid onderzocht. Deze pathologie (PA) uitslag is na vijf werkdagenbekend. Op grond van deze uitslag zal de chirurg met u het verdere behandelplanbespreken. Na een borstsparende operatie volgt per definitie bestraling van de borst en/ofoksel.De PA uitslag en het behandelplan worden door uw behandelend chirurg in eenmultidisciplinaire oncologiebespreking voorgelegd aan een team van zowel interne alsexterne oncologisch specialisten. Op grond van de pathologie uitslag wordt bepaald of eentweede operatie nodig is. Een tweede operatie kan nodig zijn om het weefsel rond detumor ruimer weg te nemen. Het kan nodig zijn om alle lymfeklieren uit de oksel teverwijderen, of op de oksel te bestralen, als de schildwachtklier tumorcellen bevat.De behandelend chirurg bespreekt op de polikliniek uitgebreid met u de vervolgbehandeling.Wij adviseren u om samen met uw partner of naaste te komen. Twee mensen horen immersmeer dan één. Naast deze mondelinge informatie over de vervolg behandeling(en) krijgt uook de aanvulling voor uw patiënten informatie dossier uitgereikt.3.5 MammaPrintMammaPrint is één van de recente ontwikkelingen in de medische wetenschap waarmee deindividuele behandeling van borstkanker verbeterd kan worden. MammaPrint is een test vanhet tumorweefsel. De test kan ingezet worden als u nog geen behandeling heeft gehad metchemotherapie of hormoontherapie en er geen sprake is van uitzaaiing in botten of organen.De test bepaalt hoe agressief de tumor is en geeft aan of er verhoogd risico is op hetontstaan van uitzaaiingen binnen 10 jaar.De arts bespreekt met u of u in aanmerking komt voor de MammaPrint.Voor verdere informatie verwijzen wij u naar de folder MammaPrint of de website:www.mammaprint.nl. U kunt uiteraard ook uw arts of verpleegkundig specialist om informatievragen.4 Algemene voorbereiding op de opnameVoor de opname krijgt u een afspraak mee voor de mammacareverpleegkundige en hetpreoperatieve (anesthesist) spreekuur.4.1 Verpleegkundig spreekuur mammacareverpleegkundigeDe mammacareverpleegkundige is verantwoordelijk voor de specifieke zorg voor patiëntenmet een aandoening in de borst. Mammacare betekent letterlijk: borstzorg (mamma = borsten care = zorg). Een mammacareverpleegkundige is een verpleegkundige die zich doormiddel van een specifieke opleiding heeft gespecialiseerd in de zorg voor patiënten metborstkanker of andere borstafwijkingen. Door deze specialisatie is zij in staat voorlichting,begeleiding en praktische hulp te geven aan vrouwen met de hiervoor genoemdeaandoeningen. Patiënten worden doorverwezen door de specialist of verpleegkundigspecialist mammacare. Ook kunt u zelf contact opnemen bij vragen over de opname,behandeling, erfelijkheid of reconstructiemogelijkheden.Onze ervaring is dat thuis allerlei vragen opkomen die te maken hebben met uw ziekte ofoperatie. Het is dan prettig om de informatie die u tijdens het bezoek aan de chirurg heeftgekregen, met iemand door te kunnen nemen. Om deze reden heeft de mammacareverpleegkundigeeen spreekuur voor patiënten die een borstoperatie zullen of hebbenondergaan. In het gesprek voorafgaand aan de operatie worden, naast het afnemen van eenverpleegkundige vragenlijst (anamnese), de volgende onderwerpen met u besproken:6

• opnamedag• operatie• dag na de operatie• voorkomen van lymfoedeem en armmeting• eventuele nabehandelingen• nazorg• thuiszorg• patiëntenvereniging• lotgenotencontact• bewegen en gezonde voeding tijdens de behandelingenVoor de algemene informatie over een opname in het Ziekenhuis verwijzen wij u naar hetpatiëntenblad Hofpoort Info.4.2 De opnamedagU meldt zich op de dag van de operatie op de afgesproken afdeling. De tijd is afhankelijk vande duur van de schildwachtklierprocedure. De verpleegkundige zal u vervolgens uw kamerwijzen en u begeleiden naar de operatieafdeling.4.3 WondNa de operatie heeft u een wond in de oksel en de borst. Deze zijn afgeplakt metzogenaamde steristrips en een wond(eiland)pleister, met daaroverheen een drukverbandvoor de eerste 24 uur. De eilandpleister kunt u na een dag zelf verwijderen. De steristripskunt u na een aantal dagen zelf verwijderen. Douchen is geen probleem, in bad gaan enzwemmen kunt u beter uitstellen tot na het eerste polibezoek na opname.Het kan stevigheid geven om de eerste dagen na de operatie eventueel dag en nacht eenbeha (geen beugel) te dragen. Dit alleen als u zich er prettig bij voelt.4.4 PijnTijdens de opname krijgt u volgens protocol pijnmedicatie voorgeschreven. Dit wordtafgestemd op uw mate van pijn en pijnbeleving. Hiervan wordt 3 x daags bij u een pijnscoreafgenomen. Voor ontslag krijgt u advies mee voor het gebruik van pijnmedicatie thuis.4.5 FysiotherapieIndien nodig geeft de fysiotherapeut u voor ontslag voorlichting en begeleiding bij hetuitvoeren van schouder- en armoefeningen.4.6 Ontslag en leefregelsIn principe kunt u na het bezoek van de arts de dag na de operatie weer naar huis. Adviezenten aanzien van de leefregels thuis kunt u nalezen in de folder leefregels na een borstsparendeoperatie. Deze krijgt u mee bij uw ontslag uit het ziekenhuis.4.7 Mogelijke complicatiesBij elke operatie bestaat de kans op complicaties, zoals nabloeding, wondinfectie, tromboseof longontsteking. Heeft u na de operatie klachten die mogelijk hierop wijzen dan adviserenwij u om contact op te nemen met:• Polikliniek Chirurgie (maandag t/m vrijdag, van 9.00 - 16.00 uur) T 0348 42 73 41• Spoed Eisende Hulp (buiten kantooruren) T 0348 42 79 117

5 Vervolg spreekuur mammacare verpleegkundigeNa het ontslag uit het ziekenhuis begint vaak pas de verwerking van wat er allemaal met ugebeurd is. Naast de emotionele verwerking krijgt u mogelijk ook te maken met een fysiekenasleep van de behandeling. Op het mammaspreekuur wordt daarom terug gekeken naarwat er gebeurd is of wat u nog te wachten staat. Ook kunt u de problemen bespreken die uof uw partner als gevolg van uw ziekte ervaren.Gedurende een jaar krijgt u drie vervolggesprekken. In deze gesprekken komt de dooru ingevulde lastmeter aan de orde. De lastmeter is een hulpinstrument om mogelijkelichamelijke, psychische, sociale en spirituele problemen of vragen duidelijk te krijgen.6 Casemanager/contactpersoonTijdens uw behandeling voor borstkanker krijgt u met diverse zorgverleners te maken en ookin verschillende ziekenhuizen. Gedurende het behandel- en nazorgtraject blijft de chirurguw hoofdbehandelaar. Tijdens bijvoorbeeld de chemotherapie is de internist-oncoloog uwbehandelaar en zal hij/zij u door de chemotherapie begeleiden, maar de hoofdbehandelaarblijft de chirurg.Voor u is het belangrijk om één contactpersoon te hebben die van uw situatie enbehandeltraject op de hoogte is en die u zal begeleiden, soms wat meer op de achtergrond,maar voor u wel de contactpersoon is bij vragen, onduidelijkheden of als er dingen zijn dieniet prettig verlopen in de behandeling in- of extern.De casemanager voor de borstkankerzorg is de verpleegkundig specialist.Bereikbaarheid:• Verpleegkundig specialist mammacare; Wil BodeMaandag t/m donderdag, van 8.00 - 16.00 uurT 0348 42 78 79E wbode@zuwehofpoort.nl of via mammacare@zuwehofpoort.nlBij afwezigheid kunt u uw vraag stellen via de mail of bij (dringende) vragen contactopnemen met de mammacareverpleegkundigen of uw behandeld arts.7 VragenHeeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, belt u dan gerust:• MammacareverpleegkundigenSpreekuur op donderdag van 7.30 - 16.00 uurT 0348 42 73 70E mammacare@zuwehofpoort.nl• Dienst medisch maatschappelijk werk en geestelijke verzorgingVoor vragen over sociale, psychische en maatschappelijk zorg rondom uw ziekte enherstel, kunt u contact opnemen met:T 0348 42 72 96 medisch maatschappelijk werkT 0348 42 72 89 dienst geestelijke verzorging• Afdeling Chirurgie voor vragen over uw verblijf in het ziekenhuisT 0348 42 73 708

8 BronDit patiënten informatie dossier is afkomstig van Mammacare Zuwe Hofpoort Ziekenhuis engebaseerd op informatie van de• Richtlijn mammacarcinoom (2012)• Vereniging Integrale Kankercentra (VIKC)• Borstkanker Vereniging Nederland (BVN)9 Interessante websitesVoor meer informatie kijkt u op onze speciale website www.knobbeltjeinjeborst.nl. Hier vindtu ook links naar de websites van verschillende patiëntenorganisaties.De informatie in deze patiënten informatie dossier is van algemene aard en is bedoeld om ueen beeld te geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnenandere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze patiënten informatie dossier isdan ook een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist ofbehandelaar.Juli 2013Zuwe Hofpoort ZiekenhuisPolanerbaan 23447 GN WoerdenT 0348 42 79 11I www.zuwehofpoort.nl