Cranio‐Sacraal in de palliatieve zorg Toon Hermans

Cranio‐Sacraal in de palliatieve zorg
Eindwerk aan de Peirsman Cranio‐Sacraal Academie
Nu wil ik zon zijn met de zon
niet denken en niets doen
maar licht zijn als een luchtballon
en groen zijn met het groen
Toon Hermans
Auteur: Gino Dekeyzer
Jaar: 2012

Voorwoord
Dit is geen document over sterven.
We gaan praten over het leven.
En over de liefde, die het leven in stand houdt tot de laatste seconde…
en ver daarbuiten.
We zeggen geen ‘neen’ tegen de dood.
We zeggen ‘ja’ aan het leven.
En aan de zorg die het leven zachter maakt.
We zijn niet geboren om te sterven.
We zijn hier op aarde om te leven.
En om een meerwaarde te zijn, om een bron van licht te zijn, om te stralen.
Als we nu eens dat licht zouden gebruiken om mensen te omarmen die duisternis
voelen.
Zou dat geen mooi geschenk zijn ?
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 1

INHOUD
Inleiding ................................................................................................. 3
Stervensbegeleiding ................................................................................ 4
Doelstelling van eindwerk ....................................................................... 5
De wetenschappelijke benadering ............................................................. 5
Verkenningsgesprek ............................................................................. 5
Wetenschappelijke methode .................................................................. 5
Hoe resultaten vergelijken ? .................................................................. 5
Bezwaren ............................................................................................ 6
Conclusie ............................................................................................ 6
De praktische benadering ......................................................................... 7
Het idee .............................................................................................. 7
De rapportering ................................................................................... 7
Opmerkingen ....................................................................................... 8
Praktijksituaties ...................................................................................... 9
Locatie ................................................................................................... 9
Palliatief dagcentrum “Heidehuis”........................................................... 9
Palliatieve Zorgeenheid “De Vlinder” ....................................................... 9
De allereerste kennismaking ................................................................... 11
Eerst kwam er de vraag ...................................................................... 11
Welkom in het “Heidehuis” .................................................................. 11
De demonstratie ................................................................................ 11
De eerste behandelingen ..................................................................... 12
Cranio-Sacraal behandelingen in het “Heidehuis” ...................................... 13
Ervaringen in “De Vlinder” ...................................................................... 31
Conclusie ............................................................................................... 32
Algemeen ............................................................................................. 32
Voor de (toekomstige) Cranio-Sacraal Therapeut ...................................... 33
Benadering ........................................................................................ 33
Technieken ........................................................................................ 34
SER (Somato Emotional Release) ......................................................... 35
Welzijn ............................................................................................. 35
Slotwoord .............................................................................................. 37
Verwijzingen ......................................................................................... 38
Andere eindwerken over stervensbegeleiding ............................................ 38
Info Palliatieve Zorg West-Vlaanderen ..................................................... 38
Medische begrippen ............................................................................... 39
Een verhaal over een onvoorstelbaar bestaan ....................................... 41
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 2

INLEIDING
Iemand stelt je de vraag “Zou je cranio willen aanbieden aan onze
bezoekers ?”.
Wat zeg je dan ? Ja, natuurlijk !
En als diezelfde persoon zegt, het is in een palliatief dagcentrum. Hoe reageer je
dan ?
Zo is het mij overkomen.
Hoe ik cranio geïntroduceerd heb in dat dagcentrum, dat verneem je later wel.
Ook mijn eerste ervaringen kun je verderop lezen.
Wat ik wil aangeven is dat ik niet op zoek ben gegaan naar het onderwerp van
mijn eindwerk, het eindwerk is op zoek gegaan naar mij. En het heeft mij
gevonden… en geraakt.
Als je ten volle dankbaarheid wil ontvangen, laat je omringen door mensen die
het leven al een klein beetje vaarwel hebben gezegd, of mensen die het net
verwelkomd hebben.
Het zijn juist die mensen die nog verwonderd kunnen zijn over datgene wat ze
meemaken, wat ze zien, wat ze voelen, wat ze mogen ontvangen.
Deze verwondering wens ik ook u toe. Kijk met de ogen van een kind en het
leven wordt elke seconde opnieuw geboren.
Niets is gewoon, alles is bezield.
Ons lichaam zit continu in een stroom van verandering.
Laat het toe. Wie kan loslaten kan het nieuwe verwelkomen…
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 3

STERVENSBEGELEIDING
De dood lijkt voor veel mensen nog een taboe. We kunnen het moeilijk een
plaats in ons leven geven omdat we niet geleerd hebben los te laten waar we aan
gehecht zijn.
Graag houden we controle en hebben we moeite met verandering.
Sterven, en zien sterven, is loslaten.
Vaak worden we tijdens een stervensproces diep geraakt door onze eigen
angsten en tekortkomingen. Zo goed als altijd confronteert de dood ons ook met
onze eigen sterfelijkheid, onze eigen eindigheid. Dit kan ons voor een tijdje
verlammen maar het kan ook een moment van ontwaken zijn. De zwaarte van
verdriet kan plaats maken voor de lichtheid van leven. Een licht in je ogen
waardoor je voortaan ieder medemens op een vriendelijke manier aankijkt.
Iedereen heeft recht op vrede, op mededogen, op liefde.
Als wij er niet voor zorgen, wie dan wel ?
Door de vergrijzing van onze maatschappij wordt er steeds meer aandacht
besteed aan stervensbegeleiding. We huiveren bij de gedachte aan een
onpersoonlijk sterven, in een kille ziekenhuiskamer met overgestresst personeel.
Meer en meer willen we een geliefde een rustig en vredig heengaan wensen.
Soms kan Cranio-Sacraal Therapie daarbij een zachte bedding zijn…
Sterven is geen kunst. De dood komt vanzelf.
Maar om goed te sterven, dat is de kunst der kunsten.
(Plato)
Omdat ik in dit eindwerk vooral de nadruk wil leggen op praktijksituaties verwijs
ik, voor een theoretische achtergrond over stervensbegeleiding, graag naar de
mooie eindwerken van Liesbeth Schroen en Leonie Hendriks, allebei afgestudeerd
aan de Peirsman Cranio-Sacraal Academie.
Hierin wordt op een zeer heldere manier meer informatie gegeven over rouwen,
de doodstrijd, de verschillende fases van verlies, de fysieke kenmerken en
emotionele behoeften tijdens de laatste levensfase, culturele verschillen inzake
stervensbegeleiding en veel meer.
Achteraan dit eindwerk, in het hoofdstuk “Verwijzingen”, vind je hun gegevens.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 4

DOELSTELLING VAN EINDWERK
DE WETENSCHAPPELIJKE BENADERING
VERKENNINGSGESPREK
Op 11 oktober 2011 had ik in het Heidehuis (palliatief dagcentrum) een
vergadering gepland met de Algemene Directeur, de psychologe en één van de
hoofdverpleegsters. Doel van deze vergadering was eens te horen wat hun
verwachtingen en hun eventuele ideeën of praktische suggesties waren in het
kader van mijn eindwerk.
Zelf vertrok ik vanuit het idee om via formulieren, grafieken en cijfers
wetenschappelijk aan te tonen dat Cranio-Sacraal Therapie effectief een
meerwaarde is in de palliatieve zorg.
Al snel in het gesprek bleek dat dat zo goed als een onmogelijke taak was.
WETENSCHAPPELIJKE METHODE
Wat zou deze ‘wetenschappelijke’ methode inhouden ?
Allereerst zou je met 2 groepen moeten werken, een cranio-groep (mensen die
effectief cranio krijgen) en een controlegroep (mensen die denken dat ze cranio
krijgen).
Achteraf wordt dan het verschil in resultaat vergeleken.
Als er een significant verschil is tussen de twee groepen, dan heb je nog geen
wetenschappelijk bewijs, maar kun je aannemen dat cranio inderdaad een
positieve invloed heeft.
Aansluitend zou je identiek hetzelfde kunnen doen om het effect van bijvoorbeeld
een bad of een namiddagdutje te testen. Deze ‘scores’ zou je dan naast die van
cranio kunnen leggen om daar het verschil te zien.
Fysische parameters
HOE RESULTATEN VERGELIJKEN ?
Bloeddruk en hartslag kunnen perfect voor en na een cranio-behandeling
gemeten worden.
Emotionele parameters
Via een formulier kan men aan de cliënt vragen om voor en na de behandeling
volgende zaken te quoteren: fysieke (ont)spanning, pijn, onrust, verdriet,
tevredenheid, algemeen gevoel van welzijn,… Dit kan door middel van een score
van 1 op 10 of door het aanduiden van een ‘smiley’ op een meetlatje (gaande
van een door pijn vertrokken gezicht naar een lachend gezicht).
Om de empathie-factor, van de cliënt naar de behandelaar, uit de weg te gaan
dient men gebruik te maken van een formulier. In een gewoon vraaggesprek
riskeer je immers dat de cliënt positiever gaat antwoorden om de behandelaar te
behagen.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 5

Tijdstip
De parameters kunnen ingevuld worden vlak voor en vlak na een behandeling,
maar bijvoorbeeld ook vlak voor ze het Heidehuis terug verlaten om naar huis te
gaan.
Om het na-effect van de behandeling verder te onderzoeken zou ook de dagen
nadien ditzelfde formulier kunnen ingevuld worden.
Controlegroep
BEZWAREN
Het idee van een controlegroep zorgde meteen voor heel veel weerstand bij mij.
Dit zou betekenen dat ik een groep mensen onder het mom van cranio zou
‘behandelen’.
Vermits elke aanraking binnen de cranio één is vol liefde en aandacht, zou het
tegenovergestelde betekenen dat ik mijn handen “koud en hard” zou plaatsen op
mensen die zich in een zeer kwetsbare situatie bevinden.
Trouwens, de begeleiders en het bestuur van het Heidehuis en de Vlinder zouden
nooit toestaan dat er zo oppervlakkig met hun bezoekers wordt omgegaan.
Dit was al een doorslaggevende factor om niet te kiezen voor deze
‘wetenschappelijke’ methode.
Juistheid van de metingen
Omdat er zoveel externe factoren meespelen is het moeilijk om het effect van de
cranio-behandeling uit de metingen te filteren. Zo kan het gebeuren dat in de
laatste levensfase de medicatie opgevoerd wordt om pijn of andere klachten te
bestrijden. Gedurende deze periode is het zo goed als onmogelijk om de
positieve gevolgen van een cranio-behandeling correct weer te geven.
CONCLUSIE
Omwille van de hierboven aangehaalde bezwaren heb ik de wetenschappelijke
methode naast mij neergelegd. Zelfs voor professionele onderzoekers is het al
een huzarenstukje om het effect van bijvoorbeeld een nieuwe medicatie uit te
testen.
Dit gegeven heb ik aan Etienne Peirsman, stichter van de Peirsman Cranio-
Sacraal Academie, voorgelegd die mij het volgende schreef: “Ik verwacht geen
wetenschappelijk werk alleen maar een beschrijving en handleiding (hopelijk)
waar latere studenten iets mee kunnen.”
Met deze conclusie ging ik op zoek naar een meer praktische benadering.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 6

DE PRAKTISCHE BENADERING
HET IDEE
Hoe meer ik erover nadacht hoe dichter ik bij de kern van Cranio-Sacraal kwam,
‘hou het simpel’. Bied mensen een behandeling aan en kijk wat er gebeurt, bij
hen en bij jou als behandelaar. Schrijf dit neer en laat de tijd zijn werk doen.
Het antwoord zal zich wel tonen…
Met deze gedachte ben ik mijn behandelingen gestart.
DE RAPPORTERING
Bij elke behandeling noteerde ik deze gegevens:
Algemene info (gegevens van de cliënt)
(Gewijzigde) Voornaam (*)
Geslacht
Geboortejaar
Aanmeldingsdatum (in het centrum)
Diagnose
Behandeling
Datum
datum behandeling
Voorgesprek
hoe voelt de cliënt zich voor de behandeling
Behandeling
welke technieken zijn er toegepast
Ervaring cliënt
wat heeft hij/zij ervaren tijdens de behandeling en hoe voelt hij/zij zich na de
behandeling
Eigen ervaring
wat heb ik als behandelaar ervaren (gezien, gevoeld) bij de cliënt en/of bij
mijzelf tijdens en eventueel ook na de behandeling
(*) Uit respect voor de privacy zijn de voornamen veranderd
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 7

OPMERKINGEN
Om de objectiviteit van het onderzoek te waarborgen heb ik de cliënten niet
verteld dat ik hen behandelde in het kader van een eindwerk. Ik was er
zogenaamd als vrijwilliger die de bezoekers een cranio-behandeling aanbood.
Dit leek mij de ideale manier om een waarheidsgetrouwe weergave te krijgen
van hoe ze de sessie ervaren hebben. De meesten gaven achteraf spontaan hun
bevindingen zonder dat ik er echt hoefde om te vragen.
Niet alle behandelingen heb ik opgenomen in dit eindwerk, enkel de meest
relevante. Bij cliënten die relatief veel behandelingen hebben ontvangen
kwamen vaak dezelfde reacties terug. Daarom leek het mij niet nuttig om dit
telkens te herhalen.
Hoe beter ik de mensen leerde kennen hoe gemoedelijker de sfeer voor en na
een behandeling. In die mate zelfs dat de grenzen tussen waar de behandeling
begon en waar het eindigde sterk vervaagden. Daarom vergat ik vooraf wel
eens te vragen hoe het nu concreet met hun gezondheidstoestand gesteld was.
In deze gevallen zul je dan ook bij de beschrijving van de behandeling niets
terugvinden onder “voorgesprek”.
De Cranio-Sacraal technieken heb ik niet steeds volledig vermeld, enkel diegene
die me achteraf nog waren bijgebleven. Telkens begon ik bij de scheenbenen om
daar contact te zoeken met het Cranio-Sacraal Ritme. Dit heb ik dan ook niet
telkens vermeld. Tijdens de behandeling wou ik niet met mijn gedachten bij
deze opsomming blijven om het dan achteraf keurig te noteren. Dit zou vast en
zeker de kwaliteit van mijn aanraking negatief beïnvloed hebben. Na de sessie
wou ik trouwens nog altijd met mijn aandacht bij de cliënt zijn in plaats van alles
zo vlug mogelijk neer te schrijven. Het terug begeleiden naar de rest van de
groep, op hun eigen tempo in hun eigen energie, is een mooie afsluiter van een
Cranio-Sacraal sessie.
Het was ook nooit mijn bedoeling om bepaalde technieken te koppelen aan
bepaalde aandoeningen. Elke cliënt is anders, elk lichaamssysteem is uniek. Het
blijft belangrijk om tijdens een behandeling te luisteren naar het lichaam van je
cliënt en dat van jezelf. Je handen zullen je wel de weg tonen…
Voor mensen die niet vertrouwd zijn met de begrippen uit Cranio-Sacraal
Therapie wil ik graag vermelden dat SER staat voor “Somato Emotional Release”.
Door rechtstreeks met het lichaam, of een specifiek orgaan, te gaan praten
kunnen spanningen vrijkomen en kan het lichaam zijn natuurlijk evenwicht
terugvinden. Tijdens zo’n praatsessie kunnen oeroude overtuigingen naar boven
komen en eventueel losgelaten worden.
Indien ik van deze “techniek” gebruik maak wordt dit ook vermeld bij de
desbetreffende behandeling .
Verder wil ik hierbij ook nog vermelden dat ik niet de volledige praatsessie
uitgeschreven heb (uit respect voor de privacy van de cliënten), enkel die zaken
die nuttig en interessant kunnen zijn voor een (toekomstige) Cranio-Sacraal
Therapeut.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 8

PRAKTIJKSITUATIES
LOCATIE
PALLIATIEF DAGCENTRUM “HEIDEHUIS”
Info
Het Heidehuis is een initiatief van het Netwerk Palliatieve Zorg Noord West-
Vlaanderen, gerealiseerd met de steun van de Provincie West-Vlaanderen en
Kom op tegen Kanker, de campagne van de Vlaamse Liga tegen Kanker vzw, in
samenwerking met de regionale ziekenhuizen en thuiszorgdiensten.
Ze werken nauw samen met de palliatieve zorgeenheid “De Vlinder” (zie verder).
Doelstelling
Dit staat te lezen op hun website…
Ons palliatief dagcentrum staat open voor mensen met een oncologische of
andere ernstige levensbedreigende aandoening. Een dag in het Heidehuis is een
adempauze voor iedereen die met ziek zijn te maken heeft.
Wij willen een huis zijn waar mensen elkaar ontmoeten en even tot rust komen.
U kunt bij ons terecht voor uw lichamelijke, emotionele en spirituele noden.
Ons team bestaat uit een verpleegkundige, een psycholoog, vrijwilligers en een
arts die dagelijks langs komt.
Rond 10 uur verwachten we u en praten wat bij.
U kunt lezen, muziek beluisteren, tv kijken, rusten of deelnemen aan de
activiteiten die we organiseren.
’s Middags drinken we een aperitief en eten we samen.
In de loop van de dag is er ook tijd voor verzorging, bijvoorbeeld voor het nemen
van een (bubbel)bad, een massage of een andere zorg.
In ons dagcentrum kan veel, maar niets hoeft.
Om halfvijf ronden we de dag af.
PALLIATIEVE ZORGEENHEID “DE VLINDER”
Info
De Palliatieve Zorgeenheid (PZE) werd opgericht in mei 1993 en was toen
gevestigd aan het Minnewaterpark in Brugge. Sinds 9 maart 2009 is de Eenheid
'De Vlinder' geworden, en verhuisd naar een verpleegeenheid in de campus van
het AZ Sint-Jan, in het hartje van Brugge.
Om te benadrukken dat het om een samenwerking gaat tussen de ziekenhuizen
Sint-Jan, Sint-Lucas en het Netwerk Palliatieve zorg Noord West-Vlaanderen
kreeg de eenheid een nieuwe naam en een nieuw logo.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 9

“Uit het palliatieve team is de suggestie gekomen om de eenheid ‘De Vlinder’ te
noemen. Men probeert om de symboliek van de vlinder over te brengen die van
de ene fase in het leven naar de andere overgaat. Weliswaar een eindfase van
het leven, maar ook dat is een overgang, vandaar de naam”, zegt Frank
Vandevoorde van AZ Sint-Jan in Brugge.
Doelstelling
De PZE is een thuisvervangende verblijfseenheid voor ongeneeslijk zieke
mensen. De meeste mensen komen naar de eenheid om er hun laatste
levensdagen of –weken door te brengen, maar de PZE staat ook open voor
mensen die een tijdelijke opvang nodig hebben.
De PZE is een kleine dienst. Er kunnen maximum 9 patiënten verblijven. De sfeer
is er huiselijk, ‘bijna-thuis’.
Het palliatieve team is multidisciplinair en bestaat onder andere uit artsen,
psycholoog, verpleegkundigen, maatschappelijk werkster, kinesiste, logistieke
helpers, vrijwilligers,… en de huisarts, indien gewenst. Dit multidisciplinaire team
is gespecialiseerd in het aanbieden van een totaalzorg op maat. Naast het
verzachten van lichamelijke problemen krijgt ook het emotionele en spirituele
aspect heel veel aandacht. Het team hecht er het grootste belang aan om de
mensen te verzorgen op een zo comfortabel mogelijke manier en met een groot
respect voor de eigenheid van denken, voelen en zijn. De medewerkers scholen
zich continu bij om de patiënt zo goed mogelijk te begeleiden.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 10

DE ALLEREERSTE KENNISMAKING
EERST KWAM ER DE VRAAG
Na mijn eerste twee cranio-modules “Basis” en “Follow-up” kreeg ik Chris over
de vloer die, als hoofdverpleegkundige, in het palliatief dagcentrum “Heidehuis”
werkt.
De behandeling had haar zo’n deugd gedaan dat ze na de sessie zo goed als
meteen voorstelde om ook zo’n sessies aan de bezoekers van het Heidehuis aan
te bieden.
Daar heb ik meteen volmondig ‘ja’ op geantwoord omdat een cranio-behandeling
voor zowat iedereen heel ontspannend en rustgevend is. Dat ik niet vertrouwd
was met deze doelgroep boezemde mij geen angst in. Mijn vertrouwen in
Cranio-Sacraal was daarvoor te groot.
Ik zag het als een uitdaging… en als een geschenk. Of zijn dit synoniemen van
elkaar ?
WELKOM IN HET “HEIDEHUIS”
Toen ik in de living van het Heidehuis binnenstapte zag ik een gezellige bende
rond de koffietafel. Sommigen waren nog bezig aan de taart, anderen waren aan
het kaarten geslagen. En ze speelden om te winnen… maar genoten van het
gezelschap en van de samenhorigheid. Meer dan eens werd er hartelijk gelachen
met leuke anekdotes uit de oude doos.
Anderen zaten in stilte te lezen of hadden een maatje gevonden om over het
leven te filosoferen.
Ogenschijnlijk had iedereen er zijn plekje gevonden en kwam er ook graag naar
terug.
Zelf werd ik op een warme diepmenselijke wijze welkom geheten. Alsof ik nu al
een plaatsje in hun hart gekregen had, alsof ik nu al één van hen was. Een
bondgenoot in het zoeken naar de zin van het resterend stukje leven. Hoe
kunnen we het hier nog zo aangenaam mogelijk maken ? Zouden we ons dat niet
elke dag kunnen afvragen ?
Ik klapte mijn behandeltafel uit en plaatste die in het midden van het gezellig en
knus salonnetje. Iedereen had ondertussen plaats genomen in de elektrische
relaxzetels zodat ze heel ontspannen de demonstratie konden bekijken.
Om Cranio-Sacraal Therapie uit te leggen leek het mij het verstandigste om heel
kort een vrijwilliger op tafel te behandelen. Wie verder geïnteresseerd zou zijn
om een volledige sessie te krijgen kon dan in de loop van de volgende weken een
afspraak maken.
DE DEMONSTRATIE
Al heel vlug kreeg ik een vrijwilliger zo ver om op tafel plaats te nemen. Ik heb
die man aan de enkels, het middenrif, het sacrum en het hoofd behandeld. Net
zoals in de opleidingsmodules, bij het starten van een sessie, viel er bijna
meteen een verbazingwekkende doordringende stilte. Alsof heel de ruimte,
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 11

inclusief alle aanwezigen, in een diepere laag was weggezonken. Een
toekijkende arts, die daar heel regelmatig langskomt, zei achteraf dat ik hem
deed denken aan een biddende mens…
Een nog frappantere opmerking kwam achteraf van een andere bezoeker. Hij
vertelde dat hij speciaal had gelet op de buikademhaling van de vrijwilliger.
“Normaal gezien kunnen wij, met onze ziekte, dat niet meer. Maar ik heb zijn
buik zien op en neergaan en dat is heel straf…”
Al vlug meldden zich een viertal vrijwilligers voor ook zo’n cranio-sacrale sessie.
De volgende weken hebben die allemaal één of meerdere behandelingen
ontvangen.
Ter afsluiting van de namiddag hebben we nog iedereen getrakteerd op een
(Tibetaans) klankschalenconcertje die ook bijzonder gesmaakt en gewaardeerd
werd.
DE EERSTE BEHANDELINGEN
Graag wil ik hier nog even vermelden dat ik op het moment van mijn eerste
behandelingen nog maar de basis- en de follow-upmodule gevolgd had. Deze
twee modules uit onze Cranio-Sacraal opleiding reiken echter al zoveel
technieken aan dat je hele mooie relaxerende sessies kan aanbieden.
Enkele mensen, waaronder iemand met een ademhalingsmachine, konden niet
gaan liggen omdat ze dan moeilijk kunnen ademhalen. In die gevallen heb ik ze
al zittend op een stoel behandeld. Als behandelaar dien je wat te improviseren
om zelf nog gemakkelijk te zitten. Maar met genoeg kussens op je schoot kun je
je armen daarop laten rusten zodat je zelf comfortabel zit. Als je zelf spanning in
je lichaam begint te voelen is het tijd om van houding te veranderen.
De reacties die ik van deze mensen heb ontvangen waren eigenlijk dezelfde als
van die mensen die ik op tafel behandeld heb. Ze voelden meer rust, meer
ruimte, meer ontspanning.
Iets meer dan een jaar later heb ik, in het kader van mijn eindwerk, meerdere
personen beginnen behandelen en mijn bevindingen neergeschreven (zie volgend
hoofdstuk). De volgorde waarin ze beschreven zijn is ook de volgorde waarin ik
ze behandeld heb.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 12

Algemene info
CRANIO-SACRAAL BEHANDELINGEN IN HET “HEIDEHUIS”
1. Luc
Geslacht: M
Geboortejaar: 1970
Aanmeldingsdatum: juni 2011
Diagnose: leukemie (2008), beenmergtransplantatie + chemo, beschadiging van
kortetermijngeheugen
Andere opmerkingen: geen pijn, zeer moe
Behandeling 1
Datum
12 maart 2012
Voorgesprek
voelt zich moe
Behandeling
middenrif, sacrum, nieren, AO, frontal en parietal
Ervaring cliënt vlak na sessie
rust en zachtheid maar niets speciaals ervaren. Ligt vaak te piekeren. Heeft op
een rustige manier uitgelegd wat hem dwars zit, nl. dat hij nu (op een jonge
leeftijd) geconfronteerd wordt met een zware ziekte die hem alles aan het
afnemen is: zijn kracht, zijn enthousiasme, ook zijn zaak en zijn gezin lijden
eronder.
Eigen ervaring
De cliënt kan zich moeilijk ontspannen, ligt vaak met de ogen open.
Zelf vond ik de parietal en frontal vast zitten.
Nieren reageerden goed op de aanraking.
Ervaring cliënt later (zonder mij erbij)
Vond de behandeling nogal lang duren. Uiteindelijk heeft hij zijn verhaal (het op
jonge leeftijd geconfronteerd worden met de ziekte) met relatief veel woede en
irritatie naar buiten gebracht. Wat na de sessie (in de voormiddag) op een
rustige manier al naar boven gekomen is kwam er ’s namiddags vrij agressief uit.
De begeleidster vond dit een goed signaal want de voorbije tijd kwam hij zelden
met zijn verhaal naar buiten, laat staan met zijn frustratie en irritatie
hieromtrent.
Ervaring cliënt de week nadien
Tegen de begeleidster zei hij dat hij die dag geen cranio-behandeling wou omdat
de behandeling van de vorige keer hem niets speciaals deed.
Algemene info
2. Marie-Thérèse
Geslacht: V
Geboortejaar: 1925
Aanmeldingsdatum: mei 2011
Diagnose: Borstkanker (1994), botmetastasen, levermetastasen, rugklachten
(geen operatie)
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 13

Behandeling 1
Datum
13 maart 2012
Voorgesprek
voelt zich redelijk goed
Behandeling
kuiten, knieën, middenrif, hart, schouder, temporaal, glabella
Ervaring cliënt
vond het zalig, luchtig, diepgaander dan reiki, voelde zich zweven.
Eigen ervaring
veel reactie op schouders gevoeld
Behandeling 2
Datum
17 april 2012
Behandeling
veel rond hoofd gewerkt
Ervaring cliënt
Dat doet mij echt goed, het heeft echt veel deugd gedaan. Het is toch vreemd
dat het zo zacht kan zijn en toch zoveel effect kan hebben. Soms denk ik dat er
een vlieg op mijn neus zit, maar het doet echt goed. Het mocht van mij veel
langer duren.
Eigen ervaring
veel reactie gevoeld op nasale botjes en ook op de kaakspieren. Ook voelde ik
een lichte energetische verdraaiing in de nek die ik via intentie terug naar de
middellijn heb gebracht (door mijzelf te centeren rond mijn eigen middellijn).
Hetzelfde heb ik gedaan voor de sphenoïd.
Algemene info
3. Monica
Geslacht: V
Geboortejaar: 1959
Aanmeldingsdatum: juni 2009
Diagnose: Hersentumor (chemobestraling in 2005, geen operatie), heeft veel last
van draaierigheid. Het wegnemen van de tumor is via het oor gebeurd waardoor
het evenwichtsorgaan, volgens de dokters, definitief is beschadigd. Vandaar de
draaierigheid. Heeft ook bijna continu pijn in haar darmen, aan de heupen links
(heeft ze me na de eerste sessie verteld).
Andere opmerkingen: moeite voor groot toilet, overal pijn door een val, pijn in
hoofd (neemt pijnmedicatie)
Behandeling 1
Datum
13 maart 2012
Voorgesprek
voelt zich redelijk goed,
Behandeling
middenrif, nieren, nek, schouders, hart
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 14

Ervaring cliënt
Voelt zich een ander mens, haar zenuwen zijn tot rust gekomen wat ze de laatste
tijd zelden ervaren heeft. Vond het een wonder.
Eigen ervaring
Veel reactie gevoeld op schouders, er werd ruimte gecreëerd in haar hoofd via
nek, schouders en hart.
Behandeling 2
Datum
20 maart 2012
Voorgesprek
rustig
Behandeling
sacrum, 3-voudige hartverwarmer, linkerheup + knie, duim in ooghoek, nek +
hart, losmaken kaak.
Ervaring cliënt
ik voel mij een nieuw mens, ik voel mij herboren, nu kan ik alles aan. Het is
ongelooflijk. Ik ga nu vlug naar het toilet, het zal mij deugd doen (heeft over het
algemeen moeite met groot toilet).
Eigen ervaring
buik reageerde goed op aanraking, de buik wou meer ruimte innemen
Behandeling 3
Datum
29 maart 2012
Voorgesprek
duizelig, slecht geslapen (slaapt meestal niet goed)
Behandeling
middenrif, linkerheup, dikke darm, schouders, nek, glabella, sphenoïd, parietal
Ervaring cliënt
ze voelde haar hoofd niet meer (wat een aangename ervaring was), het hoofd
voelde leeg aan, niet meer duizelig, verder voelde ze zich rustig en ontspannen.
Ervaring cliënt de dag(en) nadien
minder duizeligheid en meer moed, ze kan ook beter stappen
Eigen ervaring
hoorde af en toe gebroebel in de buik, cliënt heeft ook bijna heel de behandeling
geslapen
Behandeling 4
Datum
3 april 2012
Voorgesprek
duizelig
Behandeling
middenrif, linkerheup, schouders, nek, glabella, sphenoïd, temporalis, parietal,
losmaken kaak, hyoïd
Ervaring cliënt
ze voelt zich 3x7, duizeligheid is minder
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 15

Ervaring cliënt (achteraf)
Een cranio-behandeling werkt bij mij 3 dagen door.
Eigen ervaring
middenrif wou heel veel ruimte innemen, cliënt heeft ook bijna heel de sessie
geslapen
Behandeling 5
Datum
17 april 2012
Behandeling: SER (Somato Emotional Release)
We zijn eerst gaan kijken naar het hart. Cliënt zag een hart met een pijl erin.
Dit gaf haar een gevoel van onrust. We zijn teruggegaan naar de eerste keer dat
ze dit gevoel voelde. Daarbij kwam het verhaal van haar zus die haar iets ergs
toegedaan had (en later in haar leven dit nog vele keren herhaald heeft). We
hebben de zus er bijgehaald (via visualisatie). Daarna heb ik haar door een
stukje familie-opstellingen geleid. De cliënt kon herhalen wat ik haar voorzei:
“Jij bent mijn oudere zus en ik ben je jongere zus. De onrust die ik nu bij mij
draag is niet van mij. Ik geef het jou terug.” Na elke zin vroeg ik ook of het
klopte en wat ze voelde in haar lichaam. Bij het binnenbrengen van de zus en
het uitspreken van de zinnen voelde ze veel spanning en onrust in de
maagstreek. Daarna heb ik de oudere zus tegen haar laten zeggen: “Ik ben je
oudere zus en jij bent mijn jongere zus. Het spijt me dat het zo gelopen is. Het
is nooit mijn bedoeling geweest jou die onrust te bezorgen.”
Omdat ze nog steeds veel onrust voelde in haar buik, vroeg ik waar ze in haar
lichaam rust kon voelen. Blijkbaar kon ze de rust in haar beide borsten voelen.
Dan hebben we via de ademhaling de rust in de borsten geleid naar de buik
zodat daar ook rust kon optreden. En dat gebeurde ook. De maag voelde
rustiger aan, lichter ook.
Daarna heb ik nog een nabehandeling gegeven: handen op buik + hart,
sphenoid, parietal, tentorium.
Ervaring cliënt
Ik zit in een ander universum, ik zie alles door een andere bril. Er is een wonder
gebeurd.
Eigen ervaring
Het is belangrijk om tijdens een SER-sessie vaak aan een cliënt te vragen: Wat
voel je nu in je lichaam ? Anders komen er teveel verhalen uit het verleden naar
boven die de cliënt volledig uit zijn of haar lichaam haalt. De drang om het
verhaal, hoe dramatisch ook, terug te beleven of te beschrijven is blijkbaar zeer
groot.
Vraag ook vaak aan een cliënt om diep adem te halen. Dit brengt een cliënt ook
terug in het lichaam.
Behandeling 6
Datum
19 april 2012
Voorgesprek
voelde zich zeer slecht, zeer duizelig
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 16

Behandeling
Middenrif, schouders, hart, hoofd
Ervaring cliënt
“Het heeft mij weeral veel deugd gedaan.” Achteraf zat ze goedgemutst aan
tafel en zong mee met de liedjes
Eigen ervaring
Cliënt viel bijna meteen in een zeer diepe slaap
Behandeling 7
Datum
26 april 2012
Voorgesprek
voelt zich slecht, zeer duizelig, pijn in de maag en zeer moe
Behandeling
middenrif, buik, thoracic inlet, schouders, hoofd
Ervaring cliënt
Het heeft mij weer veel deugd gedaan. Ik voel mijn lichaam niet meer en dat is
een heel aangenaam gevoel. Ik ben blij dat zoiets bestaat.
Algemene info
4. Christine
Geslacht: V
Geboortejaar: 1952
Aanmeldingsdatum: februari 2012
Diagnose: schildklier – tong – mondbodem (spinocellulair), klieren in de hals
bilateraal
Andere opmerkingen: gevoelig aan pijn, neemt pijnmedicatie. NIET aan
rechterarm komen.
Behandeling 1
Datum
15 maart 2012
Voorgesprek
voelt zich rustig
Behandeling
middenrif, sacrum, thoracic inlet (langszij), frontal, parietal, verbinding hart +
buik, verbinding hart + glabella, hyöid, nasale botjes
Ervaring cliënt
Ik voel me zo ontspannen dat ik precies aan de tafel kleef.
Ervaring cliënt de week nadien
Ze geeft aan dat ze meer deugd heeft aan een holistische massage (rug,
schouders en nek) dan aan een cranio-behandeling. Ze vertelde wel dat ze bij
het gedragen worden tijdens de cranio-behandeling (handen onder sacrum en
tussen schouderbladeren) het gevoel had dat ze geofferd werd naar de hemel
toe, maar dat het wel een goed gevoel gaf.
Eigen ervaring
Sacrum drukt zwaar naar beneden, armbruggetje doet sacrum goed bewegen, af
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 17

en toe gebroebel in de buik (ook bij behandeling van frontal en parietal), hand
op hartstreek doet cliënt iets beter ademen, hartsstreek werd door de
behandeling beduidend warmer
Algemene info
5. Maria
Geslacht: V
Geboortejaar: 1925
Aanmeldingsdatum: juli 2006
Diagnose: blaaskanker + uitzaaiingen, artrose in schouder, rechterheup weg
door uitzaaiingen. Stapt zeer moeilijk, heeft pijn van rechterbeen tot in de voet
Behandeling 1
Datum
15 maart 2012
Voorgesprek
wil van alles op de hoogte zijn
Behandeling
knie, kuit, handen langs beide zijden heup, handen langs beide zijden knieën
(voelt ze veel beter), schouders, nek, sphenoïd, glabella + hart
Ervaring cliënt
Rustgevend, heeft me veel deugd gedaan, het doet meer deugd dan een gewoon
middagdutje, je mag elke dag komen. En ik smijt niet met bloemetjes als het
niet nodig is. Heb af en toe tinteling in mijn benen gevoeld. Bij het opstaan
voelt ze zich ook leniger, soepeler.
Eigen ervaring
veel reactie in schouders, veel blazen tijdens behandeling onderlichaam (daarna
is ze in slaap gevallen).
Behandeling 2
Datum
29 maart 2012
Voorgesprek
moe (vlak na het eten)
Behandeling
middenrif, schouders, glabella, temporalis, sphenoïd
Ervaring cliënt
voelt zich lichter bij het stappen. Ze omschrijft het zelf zo: “Normaal heb ik altijd
het gevoel dat ik bij het stappen 100 kilo meesleur. Nu voelt het lichter aan”.
Cliënt viel na 5 minuten in slaap. Werd wel op het einde nerveus wakker (omdat
ze niet meteen wist waar ze was).
Eigen ervaring
Veel minder reactie in schouders dan vorige behandeling. Het voelde rustiger
aan dan de vorige keer, ook al omdat ze zichzelf toeliet om bijna meteen in slaap
te vallen. Af en toe was er een diepe ontlading te horen door middel van
zuchten en blazen.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 18

Behandeling 3
Datum
3 mei 2012
Voorgesprek
voelt zich zeer slecht, zeer veel hoofdpijn
Behandeling
middenrif, buik, schouders, frontal, parietal, glabella, ooghoeken, kaak, sphenoïd
Ervaring cliënt
Mijn hoofdpijn is minder erg, het is nog aanwezig maar het is beter nu. De
behandeling werkt alleszins heel erg ontspannend.
Eigen ervaring
Vlak voor de sessie had de cliënt een (boven)bloeddruk van 17. Vlak na de
sessie is haar bloeddruk terug opgemeten geweest en was die gezakt naar 14.
Volledigheidshalve moet er bij vermeld worden dat ze vlak voor de behandeling
een pijnstiller, Dafalgan, heeft genomen. Dit kan het verlagen van de bloeddruk
in de hand gewerkt hebben.
Algemene info
6. Frans
Geslacht: M
Geboortejaar: 1948
Aanmeldingsdatum: september 2010
Diagnose: longkanker + nierkanker
Andere opmerkingen: cliënt heeft veel zenuwtrekken rond ogen, kaak, mond
Behandeling 1
Datum
19 maart 2012
Voorgesprek
moe (door chemo) maar ontspannen
Behandeling
middenrif, sacrum, glabella + hart, parietal
Ervaring cliënt
Mijn hoofd is leeg gemaakt, voel me ontspannen, voor herhaling vatbaar
Eigen ervaring
Ik voelde weinig (oppervlakkige) beweging in de schouders maar wel veel diepte.
Aanraking buik en aanraking knieën maakte de cliënt precies wat rustiger.
Algemene info
7. Yvonne
Geslacht: V
Geboortejaar: 1948
Aanmeldingsdatum: november 2009
Diagnose: borstkanker + botkanker
Andere opmerkingen: geen pijn, slaapt niet goed (zelfs met medicatie), veel moe
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 19

Behandeling 1
Datum
19 maart 2012
Voorgesprek
voelt zich redelijk goed
Behandeling
geen sacrum, wel middenrif, hart, parietal, kaak, glabella, neusbotjes
Ervaring cliënt
ik heb altijd koude voeten maar nu stroomde er warmte via mijn benen naar
beneden. Voel me ook zeer rustig en dat verrast mij want ik ben een echte
“zenuwpin”. Het voelde ook zeer goed rond mijn hart en in mijn stembanden.
Het was zeer speciaal anders had ik nooit een uur stil kunnen blijven liggen. Ik
ga nog komen…
Eigen ervaring
Via de parietal heb ik zeer traag ruimte kunnen creëren (hoorde ik aan de
ademhaling).
Behandeling 2
Datum
6 april 2012
Voorgesprek
Mentaal heeft ze het zwaar omdat de tumor weer iets groter geworden is en er
chemo en bestraling wacht.
Behandeling
middenrif, schouders, frontal, parietal, glabella + hart, losmaken kaak, sphenoïd
Ervaring cliënt
Dit doet mij zo deugd want het brengt me tot rust. Dit is echt goed voor mij.
Op het einde, toen je mijn voeten aanraakte (= nierpunten), voelde ik het tot in
mijn rug en dat gaf een zeer goed gevoel.
Eigen ervaring
De cliënt heeft zeer diep geslapen.
Algemene info
8. Marcel
Geslacht: M
Geboortejaar: 1940
Aanmeldingsdatum: mei 2011
Diagnose: longkanker en terminaal COPD (chronisch obstructieve longziekte),
indeukfractuur (geen kennis van diagnose)
Andere opmerkingen: heeft geen pijn, met pamper
Behandeling 1
Datum
20 maart 2012
Voorgesprek
rustig
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 20

Behandeling (in bed)
scheenbeen, knie, enkels, onder kuit, middenrif, buik
Ervaring cliënt
voelde vrij vlug pijn in zijn rechterbeen (ook al raakte ik heel lichtjes een
scheenbeen, een knie of een enkel van het linkerbeen aan). Na ongeveer 20
minuten zei hij dat het genoeg was.
Eigen ervaring
Toen hij de pijnscheuten voelde vroeg ik hem of hij dat vaak heeft waarop hij
bevestigend antwoordde. Na de sessie heb ik de begeleidster gevraagd nog eens
te checken of hij echt pijn heeft gevoeld. Hij zei dat hij gedurende de
behandeling niets van pijn had gevoeld. Vreemde ervaring omdat dit de eerste
keer is dat iemand pijn heeft gevoeld (of toch zo reageerde).
Behandeling 2
Datum
3 april 2012
Behandeling (op bed)
Rekening houdende met de vorige behandeling werkte ik met zeer zachte
aanrakingen, enkel met de vingertoppen, op knie, scheenbeen, buik, middenrif,
borstkas, armen, hoofd. Later in de sessie gebruikte ik meer mijn volle hand om
iets meer contact te maken.
Ervaring cliënt
ik kan beter ademen, hand op middenrif doet zeer goed.
Bij het opstaan had hij last van kortademigheid en moest terug gaan liggen. Ook
aan zijn gehoest te horen was er blijkbaar iets losgekomen dat op zijn
ademhaling inwerkte. Na een vijftal minuutjes kon hij weer normaal ademen en
opstaan. Ter info, de weken voordien had hij last gehad van bronchitis.
Eigen ervaring
de behandeling voelde rustiger aan dan de vorige keer, het duurde ook langer
(ongeveer 1 uur). Af en toe gebroebel in de buik gehoord (bij de cliënt).
Algemene info
9. Dirk
Geslacht: M
Geboortejaar: 1934
Aanmeldingsdatum: maart 2003
Diagnose: maag- en galblaasresectie, depressie
Andere opmerkingen: rugpijn (reeds behandeld zonder veel resultaat)
Behandeling 1
Datum
19 maart 2012
Voorgesprek
rustig, ontspannen
Behandeling
sacrum, middenrif, glabella + hart
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 21

Ervaring cliënt
voel me hippy (zweverig) en happy. Voel me ook soepeler, losser in mijn
lichaam. Ik zou eigenlijk nu willen gaan voetballen.
Eigen ervaring
heb bij mijn cliënt af en toe oprispingen gezien + diepe uitademingen, diepe
zuchten (teken van beweging en ontlading).
Algemene info
10. Willem
Geslacht: M
Geboortejaar: 1953
Aanmeldingsdatum: mei 2011
Diagnose: hersentumor, geopereerd, nog chemo op 9 februari, tumor voor 80%
weggenomen
Andere opmerkingen: heeft geen pijn, slaapt goed, vroeger erg moe maar nu
niet meer zoveel
Behandeling 1
Datum
21 maart 2012
Voorgesprek
rustig
Behandeling (in zijlig)
doordat de cliënt al vrij vlug op zijn zij ging liggen heb ik in deze positie de
volgende technieken toegepast: hart + sacrum, nieren, longen. Daarna heb ik
de cliënt op zijn andere zij laten liggen en hetzelfde gedaan langs de andere
kant. Heb niets aan de schouders, nek en hoofd gedaan. Vooraf was hij wat
wantrouwig rond behandeling rond zijn nek en hoofd omdat zijn nek vast zit.
Ervaring cliënt
voelde zich ontspannen, vond het vreemd dat het zo diep kan ontspannen.
De cliënt heeft heel diep geslapen, niet alleen tijdens maar ook nog een tijdje na
de behandeling.
Eigen ervaring
doordat de cliënt vanzelf op zijn zij ging liggen diende zich andere technieken
aan die ik lang heb aangehouden. Misschien zorgde dit wel voor zijn diepe slaap.
Behandeling 2
Datum
2 april 2012
Voorgesprek
rustig
Behandeling (op rug)
in tegenstelling tot de vorige keer lag hij nu niet op zijn zij maar op zijn rug (en
bleef ook liggen op zijn rug).
Middenrif, schouders, parietal, glabella, sphenoïd, temporalisspier
Ervaring cliënt
viel vrij vlug in slaap, schoot midden in de sessie wakker van… de stilte ! Hij
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 22

vond het vreemd dat het zo stil was. Later in de sessie (toen ik de sphenoïd
aanraakte) zei hij dat dit zeer rustgevend was.
Achteraf zei hij dat het een ander gevoel was dan de vorige keer, voelde zich een
beetje zweverig maar ook ontspannen.
Behandeling 3
Datum
27 april 2012
Behandeling
middenrif, schouders, frontal, parietal, glabella + hart, sphenoïd
Ervaring cliënt
rustig, relaxed, vond het zeer zacht
Eigen ervaring
Pas bij het behandelen van het hoofd viel de cliënt goed en wel in slaap.
Algemene info
11. Jan
Geslacht: M
Geboortejaar: 1926
Aanmeldingsdatum: maart 2012
Diagnose: ziekte van Waldenström (hematologische aandoening)
Behandeling 1
Datum
21 maart 2012
Voorgesprek
rustig
Behandeling (in bed)
heel voorzichtige aanrakingen van scheenbeen, knie, enkel. Was enorm alert,
reageerde met een bijna van pijn vertrokken gezicht maar had nooit echt pijn.
Een lichte tinteling in zijn benen deed hem al bijna verkrampen van de spanning.
Misschien een spanning door een lichamelijke sensatie of door angst wat er zou
kunnen gebeuren (pijn bijvoorbeeld). Tijdens de behandeling bleef ik continu
praten met hem, dat was waarschijnlijk een soort geruststelling. Steeds bleef ik
vragen: is het oké, wat voel je, als je pijn hebt zeg het maar, adem diep in en
uit, probeer bij je uitademing goed te blazen en laat de spanning maar
wegvloeien. Deze begeleiding maakte hem ogenschijnlijk wat rustiger. Zelfs de
miniemste aanraking (soms zelfs helemaal geen) kon hem niet volledig tot rust
brengen. Op een bepaald moment zat, volgens hem, zijn nek muurvast. Dat
zorgde voor een ongemakkelijk gevoel. Daarop heb ik drie vingers in zijn nek
gelegd en dat zorgde voor heel wat verlichting, dat was oké. Eén duim op de
glabella (tussen de wenkbrauwen) zorgde ook weer voor eenzelfde soort angst:
wat gaat er nu gebeuren met mij ? (zo leek de reactie toch). Kon ook in deze
positie niet de ogen blijvend gesloten houden. Had toen dorst (of toch een droge
mond) en zwetende handen, maar na het glaasje water is hij aan het praten
geslagen. De drang om te praten (over zijn verleden) is zeer groot. De
behandeling heeft zo’n half uurtje geduurd. Na het babbeltje achteraf heeft hij
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 23

meteen een nieuwe afspraak vastgelegd. Het is mij nu nog niet duidelijk of dat
omwille van de kwaliteit van de cranio-behandeling is (want dat maakte hem
toch behoorlijk gespannen) of dat het is om een babbelmaatje te hebben.
Ervaring cliënt
voelde zich na de sessie toch wat meer ontspannen. Heeft er verder niets meer
over gezegd omdat hij meteen verhalen uit zijn verleden opgehaald heeft,
verhalen waarin hij gekwetst geweest is. Zijn het deze kwetsuren die hem nu
nog niet toelaten om heel ontspannen de minieme en zachte aanrakingen toe te
staan ?
Eigen ervaring
Als een cliënt zich niet kan ontspannen is het belangrijk om veel te praten zodat
de cliënt de kans krijgt om zijn hart te luchten en om aanwijzingen te kunnen
geven. Wanneer een cliënt voelt dat de aanrakingen veilig en respectvol zijn is
de kans groter dat er ook effectieve ontspanning komt.
Deze sessie heeft mij geleerd om steeds alert te zijn voor signalen van (het
lichaam van) de cliënt en er ook op in te spelen.
Behandeling 2
Datum
28 maart 2012
Voorgesprek
rustig
Behandeling (op massagetafel, op rug)
knieën, enkels, thoracic inlet (langszij), schouders, parietal, frontal
Ervaring cliënt
voelde af en toe spanning in onderrug (daar waar hij geopereerd is), ook
éénmalig in het rechterschouderblad. Zoals hij zelf omschreef was het geen pijn
maar meer een ongemak. Hij wou steeds dat ik de behandeling verder zette.
Door zijn knieën te plooien (met voetzool op matras) ging het ongemak in de
onderrug weg.
Kreeg plots koude voeten en koude handen. Vond dit zelf heel vreemd. Later
kwam de warmte terug in handen en voeten. Voelde zich daarna heel erg
ontspannen, zonder pijn.
Na ongeveer 45 minuten gaf hij zelf aan om te stoppen.
Ervaring cliënt de dag nadien
heel erg moe, heel erg loom. Dat is later weer overgegaan.
Eigen ervaring
De cliënt kan zich blijkbaar moeilijk ontspannen maar hoopt steeds op een
aanraking die zijn pijn drastisch zou verminderen. Op die manier ondergaat hij
de behandeling. Zonder de ontspanning van de cliënt heb ik het gevoel dat er
minder heling of rust kan ontstaan. Verder is het belangrijk om niet teveel de
handen te verplaatsen daar het bij deze cliënt voor terug wat onrust zorgt in de
vorm van nieuwsgierigheid en daardoor ook een zekere gespannenheid
teweegbrengt. Hoe langer de handen op één plaats blijven hoe dieper de rust
kan optreden (als de fysieke pijn of ongemak niet op de voorgrond aanwezig is).
Behandeling 3
Datum
30 maart 2012
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 24

Behandeling (op massagetafel, in zijlig)
kuit, knie, enkels, achterkant bovenlichaam (schouder, long, nier, hart +
sacrum)
Ervaring cliënt
Vond de aanraking heel speciaal en heel warm. Voelde het vooral in de kuit,
maar ook in de nek (waar ik zelf met mijn handen niet aangekomen ben). Heeft
er van genoten. Begon achteraf te huilen (had verdriet om het leed van iemand
anders).
Hij heeft dit keer de behandeling langer laten duren dan voorheen.
Eigen ervaring
Omdat de cliënt de vorige twee behandelingen blijkbaar toch last had van het
liggen op zijn rug heb ik voorgesteld om op zijn zij te gaan liggen. Daar ging hij
onmiddellijk mee akkoord omdat hij ook zo slaapt. Deze positie maakte hem
inderdaad rustiger en kon de aanrakingen beter toelaten (in vergelijking met de
vorige behandelingen). De cliënt heeft zelfs korte tijd geslapen.
Heb heel veel reactie gevoeld in de knie. Onderlichaam aanraken deed precies
meer deugd bij de cliënt dan het aanraken van het bovenlichaam.
Behandeling 4
Datum
4 april 2012
Behandeling (op massagetafel, in zijlig)
kuit, knie, enkels, achterkant bovenlichaam (schouder, long, nier, hart +
sacrum)
Ervaring cliënt
voelt zich goed
Eigen ervaring
cliënt heeft wat kunnen slapen, kreeg op het laatste oprispingen vanuit de maag.
Behandeling 5
Datum
6 april 2012
Voorgesprek
Cliënt heeft wat grappen verteld, voelde zich goed
Behandeling (op massagetafel, in zijlig)
vooral hartstreek (tussen schouderbladeren)
Ervaring cliënt
Behandeling van hartstreek voelde goed aan (wat hij ook tijdens de sessie
aangaf). Kreeg het in die zone ook heel warm. De cranio-sessie ontspant hem.
Eigen ervaring
Hoe minder technieken, hoe rustiger de cliënt (gezien ook de vorige
behandelingen)
Behandeling 6
Datum
18 april 2012
Behandeling: SER (op massagetafel, in zijlig)
Met mijn hand op zijn hart zijn we gaan kijken naar wat het hart te zeggen heeft.
Het was voor de cliënt zeer moeilijk om dit te visualiseren. Het duurde een tijdje
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 25

eer er beelden opkwamen van iets donkerroods, langwerpig en zacht. Het
gevoel was eerder een onrustig hart. Daarna zijn we op zoek gegaan naar een
plek in het lichaam dat rustig aanvoelt, dat waren zijn benen. Via de ademhaling
hebben we die rust begeleid, laten stromen van de benen naar het hart. Daarna
werd het hart ook rustiger. Er was ook een, voor hem onverklaarbaar, gevoel
van angst. Een angst die niet meteen te duiden viel.
Toen heb ik de cliënt uitgenodigd om te vragen aan zijn hart wat het hart nog wil
zeggen, wat het hart eventueel nodig heeft. En het hart zei: “Laat mij niet los,
hou mij vast”.
Daarom waarschijnlijk voelde mijn hand op zijn hart, zoals hij zelf zei, oneindig
goed. Zo hebben we de sessie mooi kunnen afsluiten.
Ervaring cliënt
Het voelt goed aan. Ik voel me rustig.
Ervaring cliënt (enkele uren later)
Sedert vandaag weet ik dat er angst is bij mij. Maar ik weet niet welke angst.
Eigen ervaring
Vaak ging de cliënt naar verhalen uit het verleden en ging ze met zijn verstand
gaan analyseren. Daarom was het nodig om vaak te vragen: wat voel je nu in je
lichaam ? Heb je nog contact met je hart ?
Ook dien je zelf, als behandelaar, geduld uit te oefenen vooraleer er bij de cliënt
beelden of gevoelens van het hart zichtbaar worden. Tijd wordt door een cliënt
en door een behandelaar totaal verschillend ervaren.
Behandeling 7
Datum
20 april 2012
Voorgesprek
voelt zich zeer goed
Behandeling (op massagetafel, in zijlig)
hart, longen, nieren, ruggegraat, hoofd
Ervaring cliënt
dit doet mij altijd goed, goed, goed, goed… in die rust zou ik willen sterven
Eigen ervaring
In vergelijking met vorige sessies laat hij meer en meer aanrakingen toe, ook
aan het hoofd
Behandeling 8
Datum
25 april 2012
Behandeling (op massagetafel, in zijlig)
Omdat de cliënt vooral nood had aan te praten, vooral over maatschappelijke
situaties (en minder privé-zaken) heb ik hem laten vertellen. Ondertussen hield
ik mijn hand wel op ofwel hart, middenrif of buik.
Ervaring cliënt
Ik voel een warme stroming van mijn schouders naar mijn benen. Het doet zo
goed. Ik geniet enorm van jouw aanwezigheid. Eigenlijk ben jij de reden
waarom ik hier zo graag kom (lachte fijntjes).
Eigen ervaring
Om de cliënt toch af en toe naar het nu te brengen stelde ik hem vragen zoals
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 26

“Kun je mijn hand nog voelen ?”, “Als je dit verhaal vertelt, wat voel je dan in je
lichaam ?”…
In deze momenten kon hij dan weer contact maken met zijn lichaam maar ging
dan weer vlug op in het vertellen van zijn opinie op actuele maatschappelijke en
politieke gebeurtenissen. Omdat dit hem zichtbaar goed deed heb ik hem laten
praten, zonder echter mijn fysiek contact met hem te verliezen (hand op hart,
middenrif of buik).
Behandeling 9
Datum
27 april 2012
Behandeling (op massagetafel, in zijlig)
vooral rugzijde en delen van het hoofd (die plaatsen die bereikbaar zijn bij zijlig
van de cliënt)
Ervaring cliënt
het was goed, ontspannend.
Eigen ervaring
Toen ik de sessie afsloot, met een zachte druk op zijn hart (op zijn aanraden),
zei hij “Laat mij niet los. Laat mij niet los. Wat doe jij toch met mij dat er zoveel
gebeurt ? Ik voel een intens verlangen naar iets, maar ik weet niet naar wat”
Ik ben er toen niet verder op ingegaan omdat het etenstijd was en hij ook graag
met de anderen mee eet. Het voelde ook goed aan om zo te kunnen afsluiten, ik
had niet de indruk dat hij behoefte had om er verder op in te gaan. Wat zijn
onbekend verlangen nu precies is zal hij misschien later wel zelf ontdekken. Of
in een volgende sessie…
Behandeling 10
Datum
2 mei 2012
Voorgesprek
voelt zich (de laatste weken) goed
Behandeling (op massagetafel, in zijlig)
vooral rugzijde, soms delen van het hoofd (die plaatsen die bereikbaar zijn bij
zijlig van de cliënt)
Ervaring cliënt
wou na de sessie, toen hij al recht stond, nog eens diep zuchten, “stoom aflaten”
zoals hij zelf zei.
Eigen ervaring
De cliënt was rustiger dan anders, viel zelfs eventjes in slaap. De sessie kon zo
ook langer duren dan anders. Hij heeft veel last van oprispingen wat hem zelf
een beetje stoort. Het doet geen pijn maar is eerder een ambetant gevoel.
Algemene info
Geslacht: V
Geboortejaar: 1941
Aanmeldingsdatum: februari 2011
12. Louise
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 27

Diagnose: longkanker, hersenmeta’s + slokdarm, op 4 jan 2011: chemobestraling
+ 2 nieuwe heupen
Andere opmerkingen: soms pijn aan hoofd en maag, veel moe, slaapt veel.
Behandeling 1
Datum
28 maart 2012
Voorgesprek
rustig, ontspannen
Behandeling
middenrif, nieren, nek, parietal
Ervaring cliënt
zalig, zeer diepe ontspanning, voelde zich “verrezen”, voelde ook tinteling in de
voeten terwijl mijn handen rond het hoofd aanwezig waren.
Ervaring cliënt de week nadien
Tegen de begeleidster zei ze dat ze die dag geen cranio-behandeling wou omdat
de behandeling van de vorige keer niet genoeg effect heeft gehad.
Eigen ervaring
buik en nieren reageerden op aanraking, cliënt viel na 5 minuten in slaap tot het
einde.
Algemene info
13. Theo
Geslacht: M
Geboortejaar: 1936
Aanmeldingsdatum: december 2007
Diagnose: hartlijder, prostaatkanker, blindheid rechteroog
Andere opmerkingen: veel pijn
Behandeling 1
Datum
30 maart 2012
Voorgesprek
gespannen
Behandeling
middenrif, nieren, schouders, parietal, hart + glabella, temporalis, frontal, ear
pull
Ervaring cliënt
had het gevoel dat zijn haren rechtop kwamen te staan, dat er in zijn hoofd meer
ruimte ontstond. Verder kon hij “water” door zijn lichaam voelen stromen, van
boven naar beneden. “Het zakt en het voelt goed aan. Ik heb nood aan zo’n
ontspanning”. Door dat water-gevoel voelde hij zich ook losser (bij het
rechtstaan).
Heeft ook lichtjes geweend tijdens de behandeling. Hij noemde het achteraf
“wenen in stilte”. Heeft achteraf ook verteld waarom (privé-situatie thuis).
Eigen ervaring
Hoorde de cliënt af en toe diep ontladen (zuchten). Nieren reageerden op de
aanraking.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 28

Behandeling 2
Datum
20 april 2012
Voorgesprek
voelt zich goed
Behandeling
middenrif, sacrum, schouders, nek, frontal, parietal, sphenoïd, ear-pull
Ervaring cliënt
rustig, kwam wel (na de behandeling) terug op de proppen met zaken uit zijn
privé-leven waar hij het zeer moeilijk mee heeft.
Eigen ervaring
cliënt kon zich tijdens de sessie goed ontspannen, heeft ook wat geslapen, af en
toe diepe zuchten (als teken van ontlading).
Sacrum voelde in het begin zwaar aan maar werd geleidelijk lichter.
Algemene info
14. Martha
Geslacht: V
Geboortejaar: 1945
Aanmeldingsdatum: februari 2007
Diagnose: botkanker, begin borstkanker
Andere opmerkingen: pijn in bekken ondanks pijnstillers, veel moe, slaapt goed,
diabetes-patiënt
Behandeling 1
Datum
4 april 2012
Voorgesprek
is lang ziek geweest (is 3 maanden thuis geweest) maar voelt zich nu beter
Behandeling
middenrif, schouders (2x), parietal, sphenoïd, losmaken kaak, glabella
Ervaring cliënt
het heeft mij deugd gedaan, het is beter dan alleen maar slapen. Na even buiten
te zitten heeft ze het zeer koud gehad en kreeg ze het nog maar moeilijk warm.
Het loslaten van spanningen kan inderdaad een gevoel van koude veroorzaken.
Enkele dagen later vertelt ze me dat ze zich goed voelde. Ze heeft vroeger al
twee maal reiki gekregen waarbij ze ’s avonds steeds moest overgeven. Na de
cranio was dit niet het geval. Dat gaf haar wel een geruststellend gevoel.
Eigen ervaring
Bij de tweede aanraking van de schouders zat er meer beweging in. De cliënt
heeft bijna continu geslapen en was na de behandeling ook nog zeer moe. Ze
had ook nog pijn in haar nek (waarschijnlijk door teveel of te weinig
hoofdkussens).
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 29

15. Paul
Algemene info
Geslacht: M
Geboortejaar: 1953
Aanmeldingsdatum: augustus 2008
Diagnose: MS in gevorderde stadium (vanaf 36 jaar), quasi volledige spastische
verlamming, ademhalingsproblemen met slijmen die moeilijk opgehoest kunnen
worden, maagsonde + urinesonde
Andere opmerkingen: spreekt zeer moeilijk en nauwelijks verstaanbaar, geen
pijn, slaapt veel.
Behandeling 1
Datum
5 april 2012
Behandeling (in rolstoel)
schouders, hart, middenrif, knie, schouders, hart, middenrif
Ervaring cliënt
vond het goed, was achteraf moe
Eigen ervaring
De cliënt kan door verlamming nauwelijks tot niet communiceren. Enkel in de
blik in de ogen, en in een klein geknik, kan ik zien of de aanraking oké is. Soms
raakte ik de cliënt enkel met mijn vingertoppen aan om te zien wat het effect
van een minieme aanraking zou zijn. Verder hield ik mijn ene hand tijdens de
behandeling vaak in de nek omdat ik zo mijn hand kon laten rusten op het
hoofdeinde van de rolstoel. De andere hand kon ik achtereenvolgens op de
borstkas en het middenrif leggen. Bij deze aanrakingen viel de cliënt in slaap.
Omdat ik genoeg kussens op mijn eigen schoot had gelegd en mijn arm daarop
kon laten rusten, kon ik lang in deze positie blijven. Aan de reactie van mijn
cliënt te zien leek het mij het verstandigst om lang in dezelfde positie te blijven.
Dit leek voor hem geruststellend en ook het meest rustgevend. In deze
bijzondere sessie is nogmaals gebleken dat het heel belangrijk is om zelf als
behandelaar een ontspannen houding aan te nemen.
Behandeling 2
Datum
19 april 2012
Behandeling
Door het feit dat de cliënt in een rolstoel zit, en de aanraakmogelijkheden
beperkt zijn, heb ik ongeveer dezelfde sessie gegeven als tijdens de eerste
behandeling m.a.w. vooral één hand in de nek en de andere hand op borstkas of
middenrif
Ervaring cliënt
gaf aan dat het goed was, lachte ook.
Eigen ervaring
Door iemand in een rolstoel te behandelen, en het aantal technieken beperkt
zijn, wordt je aandacht nog meer naar je eigen lichaam teruggebracht. Daar
verbinding maken met je eigen hart, je eigen middellijn lijkt mij zeer belangrijk.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 30

ERVARINGEN IN “DE VLINDER”
Na een eerste gesprek met de hoofdverpleegkundige en de psychologe bleek al
snel dat omgaan met terminaal palliatieve patiënten een heel andere aanpak
vergt dan met de mensen uit het “Heidehuis”.
Hier in “De Vlinder” zijn ze fragieler, breekbaarder. Alle medewerkers gaan heel
secuur en beschermend om met de weinige resterende energie van de patiënt.
Doordat bijna al deze energie gaat naar de essentie, overleven, blijft er nog
weinig kracht en enthousiasme over voor nieuwe dingen, hoe aangenaam ze ook
lijken.
Het lijkt alsof ze al zweven tussen aarde en hemel, tussen het lichamelijke en het
geestelijke. Het idee om terug te keren naar het lichamelijke, door één of
andere vorm van massage of aanraking, kan al aanvoelen als een zware
belasting die ze dan ook liever vermijden.
Mede hierdoor liep de introductie van Cranio-Sacraal Therapie anders dan in het
“Heidehuis”. Ook het feit dat je als vreemde hun woning betreedt, want zo zijn
hun kamers ingericht, kan voor weerstand en afwijzing zorgen.
Enkele mogelijke geïnteresseerden werden door een medewerker gevraagd of ze
zin hadden, nu of later, in een ontspannende zachte relaxatie-behandeling.
Bewust werd hier niet over Cranio-Sacraal Therapie gesproken omdat het woord
alleen al, omdat het onbekend is, een bepaalde onrust kan veroorzaken. Deze
onrust werkt bijna meteen een afwijzing in de hand. Zo subtiel kan het zijn…
Op het moment van het afsluiten van dit eindwerk is geen enkele van de
gevraagde patiënten op een behandeling ingegaan. Ik blijf wel ter beschikking
staan van dit centrum om ook hier Cranio-Sacraal Therapie dichter bij de
(stervende) mens te brengen.
Een ander wezenlijk verschil met het “Heidehuis” is dat er hier vaak familie en
vrienden over de vloer komen. Bij het bespreken van enkele specifieke gevallen
was al vlug duidelijk dat eigenlijk sommige familieleden, zoals de partner, meer
baat zouden hebben bij een Cranio-Sacraal behandeling dan de palliatieve
patiënt zelf. Natuurlijk kan dit niet veralgemeend worden maar wat als de angst
om alleen achter te blijven groter is dan de angst om te sterven ?
Wie maakt wie dan onrustig ?
Ieder mens is uniek. Zo ervaart ieder mens ook zijn eigen stervensproces
anders. Daarom is het voor de medewerkers, en ook voor ons als Cranio-Sacraal
Therapeut, een continu afwegen tussen wat gewenst is en wat misschien teveel
is. Zoeken naar dat broos evenwicht zodat het hele plaatje klopt, dat kan alleen
als er onvoorwaardelijke liefde en verwachtingsloze communicatie in het spel is.
En laat dat nu juist de bouwstenen van Cranio-Sacraal Therapie zijn…
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 31

CONCLUSIE
ALGEMEEN
In het dagcentrum “Heidehuis” heb ik zo goed als elke bezoeker kunnen
behandelen m.a.w. bijna iedereen stond open voor deze vorm van “massage”.
Dit is natuurlijk ook te danken aan de openheid die er is bij de directie en de
medewerkers om deze alternatieve vorm van ontspanning (en eventuele heling)
toe te laten en te promoten.
Om directie, medewerkers, verpleegsters en ander personeel het nut van Cranio-
Sacraal Therapie in te laten zien is het natuurlijk aangewezen om ze zelf een
behandeling te laten ondergaan. Zo ervaren ze de rustgevende en helende
effecten aan den lijve. Op die manier kunnen ze enerzijds de cliënten
aanmoedigen en geruststellen, anderzijds kan het belangrijk zijn voor de opvang
van de cliënten achteraf. Tijdens en na een Cranio-Sacraal behandeling kunnen
er inderdaad ook emoties naar boven komen die nadien vragen om een zachte
en open begeleiding.
Twee op de drie bezoekers hebben meer dan één sessie aangevraagd. Hieruit
kunnen we afleiden dat ze de eerste keer als iets positiefs ervaren hebben die
voor herhaling vatbaar is. Ook de reactie van mensen die slechts één sessie
ontvangen hebben was over het algemeen zeer positief.
Dit zijn enkele van hun bevindingen die ze kort na de sessie, of later aan een
medewerker, gedeeld hebben:
- algemeen gevoel van diepe rust en zalige ontspanning
- het ervaren van stilte, van een leeg hoofd dat ruim en prettig aanvoelt
- (warme) stroming, beweging in het lichaam waardoor de ledematen soepeler
en krachtiger aanvoelen
- zweverig aangenaam gevoel, zich licht voelen
- zich herrezen voelen, herboren zijn in een andere wonderlijke wereld, de
realiteit door een andere bril zien
- “het doet meer deugd dan een gewoon middagdutje”, “ik heb nood aan zo’n
ontspanning”, “ook de dagen nadien gaat het beter met mij, heb ik ook meer
moed”
Bij één van de bezoekers hebben we, doordat ze zich heel slecht voelde, de
bloeddruk voor en na de Cranio-Sacraal behandeling opgemeten. Na de sessie
was de (boven)bloeddruk gedaald van 17 naar 14. Wel dienen we erbij te
vermelden dat ze vlak voor de behandeling een pijnstiller heeft genomen.
Bij sommige mensen, vooral diegene die altijd een behandeling vroegen, was het
duidelijk dat ook de menselijke aanwezigheid een zeer belangrijke rol speelde,
bijna los van het “technisch” aspect van Cranio-Sacraal Therapie. Aanwezigheid
in liefde, met volle aandacht, in groot respect maakt van elke aanraking iets
magisch. Daarom hoef je geen jarenlange ervaring te hebben als Cranio-Sacraal
Therapeut om in deze doelgroep toch kleine wonderen te verrichten. Er zijn is
soms al meer dan genoeg.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 32

Dit doet me denken aan een gedicht dat ik jaren geleden ooit eens heb
geschreven…
Zij is geen therapeut
heeft ook niet gestudeerd
en al wat ze weet
heeft ze van de mensen geleerd
Hoe weet je dan het antwoord
op al hun vragen
dat is wat ik haar vroeg
Ach, zei ze, een arm rond een schouder
is soms al meer dan genoeg
In hoeverre deze behandelingen nu bijdragen tot een genezende werking van
hun aandoening is niet duidelijk. Algemeen wordt aangenomen dat rust en
ontspanning (als gevolg van ruimte en stroming in het lichaam) heling in de hand
kan werken. Het was trouwens ook niet de bedoeling van dit eindwerk om de
“genezingskracht” van Cranio-Sacraal Therapie te onderzoeken (zie hoofdstuk
“Doelstelling van eindwerk”).
Bij het afsluiten van dit eindwerk heb ik een veertigtal behandelingen in het
“Heidehuis” aangeboden.
VOOR DE (TOEKOMSTIGE) CRANIO-SACRAAL THERAPEUT
BENADERING
Elke cliënt en elke behandeling is anders. De kunst is om steeds in het moment
signalen van beide lichamen (dat van jou en van je cliënt) te volgen. Daarom
kan ik hier geen algemene werkwijze vooropstellen, wat trouwens niet de
bedoeling was, maar enkel mijn eigen bevindingen weergeven.
Bij het werken met deze doelgroep heb ik geleerd om, nog meer dan anders, alle
verwachtingen los te laten. Ook al heeft iemand enkele dagen voordien een
behandeling aangevraagd en waren ze heel lyrisch over de vorige behandeling,
dan nog kan het gebeuren dat ze de dag zelf de voorkeur geven aan iets anders.
Dit heeft niet altijd te maken met de kwaliteit van de cranio-sessie maar kan ook
te maken hebben met de voorkeur van die cliënt op dat moment voor
bijvoorbeeld een bad, een (voet-)massage of lekker in de zon zitten.
Misschien kan voor een palliatieve cliënt een cranio-sessie soms ook “teveel”
zijn, teveel aan energie, aan stroming, aan het opborrelen van emoties. Het
blijft voor de meesten onbekend en het is dan ook niet onlogisch dat ze soms
kiezen voor het gekende, het veilige van bijvoorbeeld hun comfortabele
relaxzetel of een zacht warm bed.
Door fysieke ongemakken is het voor sommigen zich verplaatsen naar de
massage-ruimte en het neerliggen op een massagetafel geen sinecure. Dit kan
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 33

soms grote inspanningen vergen die een cliënt op dat moment niet kan
opbrengen.
Het is goed dat een cliënt op die momenten naar zijn of haar lichaam luistert. Al
kan een spreekwoordelijk duwtje in de rug toch iemand in staat stellen een
(mentale) drempel te overschrijden. Eénmaal op tafel (of in bed) kan Cranio-
Sacraal Therapie zijn wonderlijk werk verrichten...
Als Cranio-Sacraal Therapeut in een palliatief centrum breng je ook veel tijd met
je cliënt door buiten de massage-ruimte. Daarom kan ik stellen dat de
behandeling eigenlijk begint bij het eerste oogcontact. De verwelkoming in de
living, het begeleiden naar de massagetafel, het achteraf napraten is evenzeer
een belangrijk onderdeel van de Cranio-Sacraal behandeling. Ook hier is rust,
veiligheid en comfort van het hoogste belang.
TECHNIEKEN
Puur naar specifieke technieken toe kan ik hier enkel mijn persoonlijke
bevindingen weergeven. Deze zullen niet algemeen geldig zijn maar ik geef je ze
graag mee.
Bij een eerste sessie hoef je niet meteen het sacrum te behandelen. Ik
beschouw de eerste sessie als een soort kennismaking tussen twee mensen maar
ook tussen twee (lichaams)systemen. Bij sommige cliënten, met grote fysieke
ongemakken, voelde dit als te broos en te breekbaar aan om daar aanraking te
zoeken.
Als je onrust voelt bij de cliënt bij elke nieuwe aanraking dan is het goed om het
aantal technieken tijdens één en dezelfde behandeling te beperken. Liever iets
minder technieken maar dan langer aanhouden dan teveel ineens willen doen.
Minder technieken kan voor meer rust en ontspanning zorgen bij de cliënt. We
mogen niet vergeten dat niet iedereen gewoon is aan aanraking en dat de schrik
om pijn te voelen er bij sommigen in deze levensfase diep in zit.
Een hand op de hartstreek voelt voor veel cliënten weldadig aan. Meestal
combineer ik het ook met een aanraking van de glabella (3 e oog).
Besteed veel aandacht aan het creëren van ruimte via de schouders.
Ook door het naar jezelf toe begeleiden van de parietal (wandbeenderen) krijg je
datzelfde effect.
Aanraking is soms al voldoende. Je hoeft niet noodzakelijk compressie en
decompressie te doen.
Let op het lichaam hoe het reageert bij de aanraking. Ook aan de ademhaling
kun je soms zien en horen waar je ontspanning creëert.
Met enkel de technieken uit de basismodule en de follow-up kun je reeds
meerdere sessies geven met mooie resultaten.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 34

SER (SOMATO EMOTIONAL RELEASE)
Tijdens een SER-sessie (“praatsessie”) is er soms een neiging bij de cliënt tot het
vertellen van grote verhalen uit het verleden (vooral de nare herinneringen).
Om ervoor te zorgen dat de cliënt zich niet verliest in het verleden kun je
tussenkomen met deze vragen: Wat gebeurt er nu in je lichaam als je dit verhaal
vertelt ? Naar welke plaats in je lichaam gaat je aandacht nu naar toe ? Zo zit je
meteen in het lichaam en in het nu.
Vraag ook vaak aan een cliënt, tijdens een SER-sessie, om diep adem te halen.
Dit brengt een cliënt ook terug in het lichaam.
Ook dien je zelf, als behandelaar, geduld uit te oefenen vooraleer er bij de cliënt
beelden of gevoelens van bijvoorbeeld het hart zichtbaar worden. Tijd wordt
door een cliënt en door de behandelaar als totaal verschillend ervaren.
Uit mijn eigen ervaring kan ik stellen dat de meeste palliatieve cliënten over het
algemeen (erg) moe zijn. Dit kan komen door de chemo-kuren, door lange en
soms zenuwslopende ziekenhuisconsultaties, door fysieke pijnen of emotionele
stress. Vermits ik vaak cliënten vlak na de lunch behandelde, en de meesten
nood heb aan een middagdutje, vallen ze soms al vrij vlug in een diepe slaap.
Het spreekt vanzelf dat deze rust op dat moment belangrijker is dan een
diepgaand gesprek met organen of emoties. Daarom is het aangeraden om de
fysieke alertheid van de cliënt aan te voelen, of ernaar te vragen, vooraleer een
SER-sessie aan te vatten.
WELZIJN
Bij behandeling op bed (of cliënt zit in rolstoel):
o
o
zorg voor extra kussens op je eigen schoot zodat je als het ware
een verlengde van het bed kan maken. Hierop kun je je eigen
armen laten rusten.
probeer de cliënt zo dicht mogelijk bij de rand van het bed te
plaatsen.
Begeleiding van de cliënt voor en na de behandeling is zeker zo belangrijk. Zorg
ook hier voor rust, veiligheid en comfort. Neem je tijd om mensen goed te laten
liggen. Laat de cliënt na de behandeling eerst wat rechtop zitten aan de rand
van de tafel. Soms voelen ze zich wat ijl of duizelig in het hoofd.
Als een cliënt op een ongewone manier ligt (bijvoorbeeld op zijn zij), plaats dan
je handen zodat het voor jou steeds gemakkelijk en ontspannen aanvoelt.
De kwaliteit van aanraking is belangrijker dan de juiste positie.
Wat de kwaliteit van de aanraking betreft, helpt het mij om mijn armen, handen
en vingers vloeibaar voor te stellen en als het verlengde van mijn hart, de bron
van liefde…
Je hoeft niet de volledige medische diagnose te kennen (of te begrijpen) om
iemand een Cranio-Sacraal behandeling te geven. Vraag aan de cliënt hoe hij of
zij het gemakkelijkst ligt (of zit) en zeg steeds vooraf dat de cliënt te allen tijde
mag aangeven wanneer er pijn of spanning optreedt (of als het genoeg is).
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 35

Sommige cliënten hebben de neiging om die verantwoordelijkheid bij de
behandelaar te leggen. Iemand zei mij eens “Jij weet het best”. Maar niemand
beter dan de cliënt zelf kan weten hoe zijn of haar lichaam aanvoelt.
De medische diagnose is natuurlijk in die mate belangrijk dat het soms de
gevoelige en pijnlijke plaatsen weergeeft.
Nazorg kan nodig zijn. Enkele minuten of uren na een Cranio-Sacraal
behandeling kunnen fysische (bijv. kortademigheid) of emotionele spanningen
(bijv. woede of verdriet) naar boven komen. Indien je zelf niet meer bij die
persoon zult aanwezig zijn, verwittig dan de begeleiders, de partner of andere
mensen die de opvang organiseren.
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 36

SLOTWOORD
Wie een boodschap van vrede brengt is in elk huis welkom…
Met deze visie ben ik het “Heidehuis” (palliatief dagcentrum) en “De Vlinder”
(Palliatieve Zorgeenheid) binnengestapt.
Dankzij de openheid van zowel de bezoekers als de medewerkers heb ik hier
Cranio-Sacraal Therapie kunnen en mogen introduceren.
Cranio-Sacraal is er voor iedereen…
Dit geldt niet alleen voor elke beginnende Cranio-Sacraal student, we kunnen het
inderdaad allemaal zelf aanleren, maar ook voor diegene die een behandeling
ontvangen. De (positieve) reacties die ik van deze speficieke doelgroep kreeg
waren zo goed als gelijkaardig met wat ik anders ook te horen krijg.
Cranio-Sacraal Therapie is er inderdaad voor iedereen, van de eerste seconde in
de baarmoeder tot de eerste seconde in een onbekend hiernamaals. Ze kan
gedurende jouw fantastische levensreis een handige gids zijn… met onbegrensde
mogelijkheden !
Groei noch geluk ligt in uw comfortzone…
Soms dien je persoonlijke drempels te overschrijden, als behandelaar of als
cliënt, om in het onbekende een ander soort geluk te ervaren. Een andere
wereld kan zich aan je tonen, enkel te bereiken met een open hart en een wil om
te veranderen. Daarom zet ik graag een pluimpje op het hoedje van elkeen die
het onbekende Cranio-Sacraal heeft toegelaten. Soms in volle overgave, soms
een beetje argwanend maar altijd klaar voor het nieuwe. Chapeau…
Elke dag is voor mij een bonus…
…is de uitspraak, van één van de bezoekers van het “Heidehuis”, die mij het
meest bijgebleven is. Door zijn eenvoud zo mooi… zo ééntje om boven je bed te
hangen… om ons elke dag eraan te herinneren dat het leven vol geschenken zit.
Hartelijke dank…
Dank aan de directie en de medewerkers van het “Heidehuis” en “De Vlinder”
voor een open visie, voor de medewerking tot het standkomen van dit eindwerk,
voor de persoonlijke hartelijke begeleiding.
Liefdevolle dank voor zoveel open vertrouwde hartjes…
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 37

VERWIJZINGEN
ANDERE EINDWERKEN OVER STERVENSBEGELEIDING
Titel: Cranio-Sacraal Therapie en Stervensbegeleiding
Auteur: Leonie Hendriks
Jaar: 2011
E-mail: leonieleeuwin@gmail.com
Titel: Stervensbegeleiding in de cranio sacraal praktijk
Auteur: Liesbeth Schroen
Jaar: 2011
E-mail: liesbeth.schroen@gmail.com
Beide eindwerken zijn gemaakt in het kader van hun opleiding tot Cranio-Sacraal
Therapeut aan de Peirsman Cranio-Sacraal Academie
INFO PALLIATIEVE ZORG WEST-VLAANDEREN
“Heidehuis” vzw (netwerk Noord-West-Vlaanderen bestaande uit Dagcentrum,
Thuiszorg en deels “De Vlinder”)
Fazantendreef 11
8200 Brugge Sint-Andries
Tel. 050 40 61 50
E-mail: info@heidehuis.be
Palliatief Dagcentrum “Heidehuis”
Fazantendreef 11
8200 Brugge Sint-Andries
Tel. 050 40 61 55
E-mail: info@heidehuis.be
Palliatieve Zorgeenheid “De Vlinder”
Spaanse Loskaai 1
8000 Brugge
Tel. 050 47 01 30
E-mail: Palliatievezorg.devlinder@azsintjan.be
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 38

MEDISCHE BEGRIPPEN
Botmetastasen
Botmetastasen zijn uitzaaiingen van kanker in het bot. De kanker ontstaat niet in
het bot zelf maar het is een tumor die zich verspreid heeft vanuit een andere
plaats in het lichaam waar kanker is ontstaan. Kankersoorten die vaak uitzaaien
naar het bot zijn bijvoorbeeld borstkanker en prostaatkanker. Ten onrechte
worden uitzaaiingen in de botten vaak botkanker genoemd. Hiervan is slechts
sprake wanneer de kanker in het bot zelf ontstaat en dat is erg zeldzaam.
De botten die het meest aangetast worden door kankercellen zijn: de
wervelkolom, ribben, bekken, pijpbeenderen (bijv. dijbeen) en schedel.
Levermetastasen
Kanker in de lever is meestal een uitzaaiing van kanker die elders in het lichaam
is ontstaan. Wanneer een kwaadaardige tumor door een bloedvat of lymfevat
groeit, kunnen kankercellen losraken. Deze losgeraakte kankercellen kunnen zich
via het bloed of lymfevloeistof door het lichaam verspreiden. Elders in het
lichaam kan dit losgeraakte klompje kankercellen zich gaan nestelen, waardoor
een nieuwe tumor ontstaat. Deze nieuwe tumor wordt ook wel secundaire tumor
of uitzaaiing (metastase) genoemd. De lever is een orgaan waar heel veel
bloedvaten doorheen lopen. Uitzaaiingen van andere vormen van kanker komen
daarom regelmatig in de lever voor. Vele vormen van kanker kunnen
uitzaaiingen in de lever geven. Voorbeelden zijn darmkanker, maagkanker,
borstkanker, alvleesklierkanker of longkanker.
Spinocellulair
Een spinocellulair carcinoma (of plaveiselcel carcinoom) is een kwaadaardige
huidtumor die kan uitzaaien.
Artrose
Artrose is in de geneeskunde de naam van een aandoening aan het kraakbeen in
gewrichten. Artrose wordt in de volksmond ook wel gewrichtsslijtage genoemd.
Artrose ontstaat doordat er meer gewrichtskraakbeen verloren gaat dan er door
het lichaam geproduceerd kan worden. Het kraakbeen verslechtert en soms
verdwijnt het helemaal. Bij artrose vermindert ook de vloeistof in het gewricht.
Deze vloeistof, synovia geheten, is nodig om het gewricht soepel te laten draaien
en om schokken te absorberen. Door slijtage van gewrichtkraakbeen en een
vermindering van de schokabsorberende vloeistof in de gewrichten kunnen
botten over elkaar schuren, wat veel pijn veroorzaakt. Artrose komt voornamelijk
voor in de gewrichten van de handen, knieën, schouders, nek en heupen.
Iedereen boven de zestig jaar lijdt eigenlijk wel aan een röntgenologisch
waarneembare mate van artrose, soms begint het al op aanzienlijk jongere
leeftijd.
COPD (chronic obstructive pulmonary disease)
Chronic Obstructive Pulmonary Disease is een benaming voor een verzameling
van chronische longziekten, waaronder chronische bronchitis en longemfyseem.
Bij COPD zijn de luchtwegen vernauwd door een ontsteking en bij een ernstige
vorm zijn de longen beschadigd. De luchtwegen en de longen verliezen daarbij
hun elasticiteit. Ademhalen is hierdoor lastiger en patiënten met COPD hebben
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 39

het daardoor vaak benauwd. In 80 tot 90 procent van de gevallen ontstaat COPD
na jarenlang roken. Bij ongeveer 15 procent van de mensen met COPD speelt
langdurige blootstelling aan kleine stofdeeltjes tijdens het werk een rol.
Maagresectie
Een maagresectie is een gehele of gedeeltelijke verwijdering van de maag. De
lokalisatie van de tumor en het stadium van de ziekte zullen de uitgebreidheid
van de resectie bepalen.
Ziekte van Waldenström
De ziekte van Waldenström (of macroglobulinemie) is een zeldzame
beenmergziekte. Het is een kwaadaardige woekering van lymfocyten, één van
de soorten witte bloedcellen. We kunnen ook spreken van een non-Hodgkin
lymfoom (lymfeklierkanker). Daarvan bestaan er verschillende soorten, die
onderling sterk verschillen. De ziekte van Waldenström kenmerkt zich door de
aanwezigheid van een abnormaal eiwit (M proteïne) en een langzaam progressief
verloop. Het begin van de ziekte is vaak heel sluimerend. De diagnose wordt niet
zelden bij toeval gesteld.
Meer info
Hieronder enkele interessante websites waar, via een handige zoekfunctie,
medische begrippen helder worden uitgelegd, eventueel aangevuld met handige
randinformatie:
http://nl.medipedia.be/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdpagina
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 40

EEN VERHAAL OVER EEN ONVOORSTELBAAR BESTAAN
Je zult maar foetus zijn. Je zult maar denken dat de wereld zo is als je haar op dat
moment kent en ervaart. Hoe zou je ook anders kunnen? Je bent pas onlangs in die
wereld wakker geworden. In een nog dromend bewustzijn ben je ontwaakt en aarzelend
ben je je bewust geworden van de dingen, de wereld om je heen. Ervaren gaat niet veel
verder dan een warme mantel van water. Schemerige warmte omsluit je, je weet je
gedragen in een deinende, zacht meegevende omhulling. Je besef reikt niet verder. Er is
duister, af en toe wat doorkomend licht. Vage zachte geluiden dringen door. Stemmen,
een sissend bonken van een hart. Het ís, om je heen. Het heeft nog geen naam: er zijn
nog geen begrippen. Je denkt: "dít is de wereld, zó is het bestaan". Je weet niet beter.
Je hecht je aan deze wereld. Met volle overgave schiet je wortels van vertrouwen en
bestaan in die wereld, in de levende omhulling van vliezen en placenta. Dat is je
zekerheid. Dáár haal je adem, dáár voed je je, daarin bestá je, ben je verankerd. Een
vertrouwde bodem, grond onder je bestaan. "Zie hoe ik hang aan snoeren, levenslang",
zegt de dichter. Je zult maar foetus zijn en denken: "Zo is het goed. Dit is Het Bestaan,
zó zal het zijn".
En dan ....! Dan begint de aarde onder je voeten van vliezen en hulsels te beven, het te
begeven! Vertrouwde, zekere verbanden laten los. Bloedvaten scheuren, de adem wordt
bijkans afgesneden. Die vertrouwde schoot begint te bewegen. Je wordt verdreven: het
paradijs, je grondvesten wankelen. Het water dat je al die tijd droeg, omhulde en
doorstroomde, vloeit weg. Je wordt naar buiten gedreven. Naar buiten? Er is geen
"buiten", er is geen ander Zijn! Het is ONVOORSTELBAAR dat je verder zou kunnen leven
zonder die wereld waarin je bent ontwaakt, die je droeg en zo vertrouwd was. Je
verkeert in nood, je sterft ....
Maar dan....! Het ONVOORSTELBARE gebeurt! Aan de andere kant van een tunnel, lééf je
door. Het is mogelijk! Lucht verzengt je longen, maar je haalt adem. Ongekend leven. Er
is licht, heldere geluiden, maar ook warme handen die je opvangen, armen die je dragen
en koesteren. Je kunt je voeden: er is een warme borst, waarbij je opnieuw thuis komt.
Is het niet hetzelfde soort besef dat ons verhindert over de grens van onze dood heen te
zien? Hoe ONVOORSTELBAAR is het niet dat wij verder zouden kunnen leven zonder dit
alles dat nú onze wereld, onze werkelijkheid is? Dit lijf, al zoveel jaren mijn vertrouwde
huis. Deze wereld waarin ik mijn bestaan verzekerd weet. Een "ginds"? Een bestaan
"buiten"? Het kán niet zijn!
Stel je eens voor dat je nu, in déze werkelijkheid, opnieuw foetus bent? Dat je
door de tunnel geboren kunt worden in een ander bestaan, dóórleeft aan de
andere kant. Het onvoorstelbare een mogelijkheid? En wie weet, wordt er in die
andere wereld wel op je gewacht, is men daar in verwachting?
Geboren worden: sterven uit de samenhang van voorgeboortelijke bestaan, komen naar
hier. Sterven: weggaan van hier, aan de andere kant geboren worden. Geboren worden
en sterven, twee gezichten van dezelfde beweging.
Jaap van der Wal
Eindwerk Gino Dekeyzer “Cranio-Sacraal in de palliatieve zorg” Pag. 41