Nghiên cứu tách nhóm lignan và triterpenoid & nhóm saponin từ cây rau gai thối thu hái ở sơn la

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO 

TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC 

VŨ THỊ YẾN 

NGHIÊN CỨU TÁCH NHÓM LIGNAN VÀ TRITERPENOID 

TỪ CÂY RAU GAI THỐI (Acacia pennata (L.) Willd.) 

THU HÁI Ở SƠN LA 

Chuyên ngành: TN2 

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC 

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT 

daykemquynhonbusiness@gmail.com 

Giảng viên hƣớng dẫn: TS. Lò Thị Mai Thu 

Sơn La, tháng 05 năm 2018

LỜI CẢM ƠN 

Sau một thời gian học tập và nghiên cứu, khóa luận của em đã được hoàn thành, 

với lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi đến quý thầy cô ở Khoa Sinh – Hóa, Phòng 

Sau đại học – Trường Đại học Tây Bắc đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ em 

trong suốt thời gian em học tập, nghiên cứu tại trường. 

Em xin chân thành cảm ơn các anh, chị ở Phòng Công nghệ tế bào thực vật - Viện 

Công nghệ sinh học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã tận tình 

giúp đỡ trong quá trình làm thực nghiệm. 

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Lò Thị Mai Thu đã tận tâm hướng dẫn, 

giúp đỡ và động viên em trong quá trình làm khóa luận. 

Để hoàn thành khóa luận, em còn nhận được sự quan tâm, giúp đỡ, động viên của 

các đồng nghiệp, bạn bè, gia đình. Em xin chân thành cảm ơn! 

Sơn La, tháng 05/2018 

Sinh viên thực hiện 

Vũ Thị Yến 


daykemquynhonbusiness@gmail.com

MỤC LỤC 

A. MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 

I. Tổng quan tài liệu .......................................................................................................... 1 

1. Tình hình sử dụng các hợp chất tự nhiên trong dược, mỹ phẩm trên thế giới và tại 

Việt Nam ........................................................................................................................... 1 

1.1. Trên thế giới ............................................................................................................... 1 

1.2. Tại Việt Nam.............................................................................................................. 5 

2. Giới thiệu về cây rau gai thối ....................................................................................... 6 

2.1 Phân loại ...................................................................................................................... 6 

2.2. Đặc điểm hình thái ..................................................................................................... 6 

2.3. Tác dụng dược lý ....................................................................................................... 6 

3. Giới thiệu về lignan và triterpenoid ............................................................................. 7 

3.1. Tính chất .................................................................................................................... 7 

3.2. Công dụng .................................................................................................................. 8 

II. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................... 8 

III. Mục tiêu đề tài ............................................................................................................ 9 

IV. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ................................................................ 9 

4.1. Nguyên liệu ................................................................................................................ 9 

4.2. Phương tiện nghiên cứu ........................................................................................... 10 

4.2.1. Hóa chất, dung môi ............................................................................................... 10 

4.2.2. Thiết bị, dụng cụ ................................................................................................... 10 



4.3. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 11 

4.3.1. Thu hái và kiểm nghiệm dược liệu ....................................................................... 11 

4.3.2. Nghiên cứu chiết xuất, phân lập các hợp chất...................................................... 11 

4.3.3. Kiểm tra độ tinh khiết của các chất phân lập ....................................................... 11 

4.4. Nghiên cứu hình thái giải phẫu cơ quan sinh dưỡng và cơ quan sinh sản ............. 11 

4.5. Tách nhóm saponin .................................................................................................. 11 

4.6. Các phương pháp phân lập hợp chất ....................................................................... 13 

4.6.1. Kết tinh phân đoạn ................................................................................................ 14 

4.6.2. Thăng hoa.............................................................................................................. 14 

4.6.3. Chưng cất phân đoạn ............................................................................................ 14

4.6.4. Các phương pháp sắc ký ....................................................................................... 14 

4.6.4.1. Phương pháp sắc ký cột ..................................................................................... 14 

4.6.4.2. Phương pháp sắc ký lớp mỏng điều chế ............................................................ 15 

4.6.4.3. Sắc ký lỏng cao áp điều chế .............................................................................. 16 

V. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. ............................................................................ 16 

5.1. Đối tượng nghiên cứu. ............................................................................................. 16 

5.2. Phạm vi nghiên cứu. ................................................................................................ 16 

5.3. Đặc điểm điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu .................................................. 16 

5.3.1 Vị trí địa lý ............................................................ Error! Bookmark not defined. 

5.3.2 Đất đai ................................................................... Error! Bookmark not defined. 

5.3.3. Tài nguyên rừng ................................................... Error! Bookmark not defined. 

5.3.4. Khí hậu ................................................................. Error! Bookmark not defined. 

5.3.5. Thủy văn .............................................................. Error! Bookmark not defined. 

B. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ PHÂN TÍCH KẾT QUẢ. ....................................... 19 

1. Sơ đồ tách các chất ..................................................................................................... 19 

2. Kết quả kiểm tra độ tinh khiết của các chất phân lập được bằng phương pháp sắc ký 

lớp mỏng... ...................................................................................................................... 21 

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 22 

1. Kết luận ....................................................................................................................... 22 

2. Kiến nghị ..................................................................................................................... 22 

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 23 



DANH MỤC BẢNG 

Bảng 1. Dung môi, hóa chất sử dụng trong nghiên cứu ................................................. 10 

Bảng 2. Trang thiết bị, máy móc sử dụng trong nghiên cứu.......................................... 10 



DANH MỤC HÌNH 

Hình 1. Cấu trúc của lignan .............................................................................................. 7 

Hình 2. Sơ đồ định lượng lignan và triterpenoid toàn phần trong nguyên liệu Rau gai 

thối theo phương pháp cân .............................................................................................. 13 

Hình 3. Sơ đồ chiết xuất và phân đoạn các chất từ thân cây rau gai thối (Acacia 

pennata (L.) Willd.) ........................................................................................................ 19 

Hình 4. Quy trình phân lập hợp chất LO từ cắn n-hexan của lá cây gai rau thối .......... 21 

Hình 5. Sắc ký đồ SKLM của hợp chất LO ................................................................... 21 



I. Tổng quan tài liệu 

A. MỞ ĐẦU 

1. Tình hình sử dụng các hợp chất tự nhiên trong dƣợc, mỹ phẩm trên thế giới và 

tại Việt Nam 

1.1. Trên thế giới 

Trong vòng hai thập kỉ gần đây, xu hướng quay lại sử dụng các sản phẩm thuốc 

có nguồn gốc thảo dược để phòng và trị bệnh trở nên phổ biến. Dược điển các nước 

khu vực châu Á như Việt Nam, Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản đều có các chuyên 

luận về dược liệu. Một số chuyên luận dược liệu cũng đã được đưa vào Dược điển Mĩ, 

châu Âu... Theo ước tính, 70% dân số toàn cầu vẫn sử dụng thuốc từ dược liệu trong 

chăm sóc sức khỏe ban đầu tại cộng đồng. Vì vậy, tổ chức y tế thế giới đã nhấn mạnh 

việc đảm bảo chất lượng của các thuốc này phải dựa trên các kĩ thuật phân tích hiện 

đại, với việc sử dụng các chất chuẩn đối chiếu phù hợp [21] 

Trên thế giới, đã phát hiện được 265.000 loài thực vật. Trong đó có 150.000 

loài được phân bố ở các vùng nhiệt đới, 35.000 loài có ở các nước ASEAN. Trong số 

này có ít nhất 6.000 loài được dùng làm thuốc. Các loài thực vật có chứa khoảng 5 

triệu hợp chất hóa học. Cho tới nay, đã có 0,5%, nghĩa là 1.300 cây được nghiên cứu 

một cách có hệ thống về thành phần hóa học và giá trị chữa bệnh. Thuốc từ dược liệu 

được sử dụng không chỉ các nước Á Đông mà còn được tiêu thụ một lượng khá lớn ở 

các nước Phương Tây. Ở các nước có nền công nghiệp phát triển thì một phần tư số 

thuốc kê trong các đơn có chứa hoạt chất từ dược liệu. Tại Mĩ năm 1980 giá trị số 

thuốc đó lên tới 8 tỉ đô la, tại thị trường Châu Âu lượng thuốc đông dược tiêu thụ cũng 

lên tới 2,3 tỉ đô la. Nhiều biệt dược đông dược của Trung Quốc được tiêu thụ mạnh ở 

các nước phát triển.[21] 



Về sử dụng thuốc, ở khu vực Đông Á, Trung Quốc, Nhật Bản, cùng với Ấn Độ, 

là các nước tiêu thụ đông dược nhiều nhất. Tại Trung Quốc, đông dược chiếm khoảng 

30% lượng dược phẩm tiêu thụ, doanh số đông dược sản xuất tại Trung Quốc để tiêu 

thụ nội địa và xuất khẩu năm 2003 ước đạt 20 tỉ đô la. Tại Nhật Bản, đông dược được 

gọi với tên “Kampo”, cũng được chấp nhận và sử dụng rộng rãi, với doanh số khoảng 

1 tỉ đô la mỗi năm. Ở khu vực Đông Nam Á, Indonesia là nước đứng thứ hai trên thế 

giới sau Brazil về đa dạng sinh học cây thuốc, có tới 90% số lượng cây thuốc trên thế 

giới được tìm thấy ở đây. Theo số liệu năm 1995, có 40% dân số Indonesia sử dụng 

1

đông dược, trong đó có 70% sinh sống ở vùng nông thôn. Các nước Đông Nam Á khác 

đều có tỉ lệ sử dụng đông dược đáng kể trong cộng đồng và hệ thống y tế.[21] 

Hóa học các hợp chất thiên nhiên trong phát triển thuốc đã trải qua thời kỳ vàng 

son vào những năm 1940 đến những năm 1960. Ngày nay, với những kỹ thuật sàng lọc 

hoạt tính sinh học mới, hiện đại, với tốc độ nhanh, lượng mẫu nhỏ, việc phát hiện các 

hợp chất thiên nhiên có hoạt tính sinh học mới là rất có triển vọng. Sau khi phát hiện ra 

các hoạt chất có hoạt tính mới thì việc nghiên cứu chuyễn hóa chúng thành các dẫn 

xuất bằng nhiều con đường trong đó có hóa tổ hợp để thử hoạt tính sinh học vẫn là một 

lĩnh vực hấp dẫn.[21] 

Về nghiên cứu phát triển, hiện nay các công ty đa quốc gia đang có xu hướng 

phát triển các dược phẩm có chứa một hoạt chất từ cây thuốc (tinh chất dược liệu) do 

các chế phẩm này có giá trị kinh tế lớn hơn nhiều so với các sản phẩm chứa cao thuốc 

(extracts) hoặc hợp chất toàn phần chưa xác định được trong các công thức cổ truyền, 

kinh điển. Ở Trung Quốc giai đoạn 1979 - 1990 có 42 chế phẩm thuốc mới từ cây 

thuốc được đưa ra thị trường, trong đó có 11 chế phẩm chữa bệnh tim mạch, 5 chế 

phẩm chữa ung thư, 6 chế phẩm chữa tiêu hóa. Cho đến nay đã có trên 4.000 bằng 

sáng chế về thuốc đông dược của Trung Quốc được đăng kí, với 40 dạng bào chế khác 

nhau, được sản xuất ở 684 nhà máy chuyên về đông dược. Từ năm 1990 đến nay là 

giai đoạn phát triển rất mạnh đối với lĩnh vực sản xuất thuốc từ dược liệu với hàng 

trăm chế phẩm mới ra đời. Nhật Bản là nước dẫn đầu thế giới về nghiên cứu các hợp 

chất có tác dụng sinh học từ cây thuốc, chiếm 60% bằng phát minh trên thế giới về 

lĩnh vực này trong 5 năm (1990 - 1995). Trong giai đoạn 2000 – 2005 các công ty 



dược phẩm đa quốc gia đã có 23 thuốc mới từ nguồn gốc tự nhiên được phép đưa ra 

thị trường để điều trị bệnh ung thư, bệnh thần kinh, bệnh nhiễm trùng, bệnh tim 

mạch, các bệnh liên quan đến hệ miễn dịch, chống viêm… Điển hình là các thuốc 

Bivalirudin (MDCO, 2000), Ozogamicin (Wyeth – Ayerst, 2000), Pimecrolimus 

(Novatis, 2001), Nitisinone (Swedish Orphan, 2002), Ziconotide (Elan, 2004), 

Exenatide (Eli Lilly, 2005), Micafungin (Fujisawa, 2005)... Ở Việt Nam, một số 

thuốc đang được nghiên cứu lâm sàng giai đoạn I, II, III như thuốc viêm lợi 

Dentonin, thuốc trị lỵ và hương hàn Geranin, thuốc hỗ trợ và điều trị ung thư 

Panacrin, thuốc điều hòa miễn dịch Angala….[21] 

2

Về pháp chế dược và đăng kí thuốc, theo báo cáo của WHO năm 2011, tốc độ 

xây dựng và ban hành qui chế quản lí thuốc từ dược liệu phát triển khá nhanh trong 

khoảng thời gian từ năm 1986 đến 2007. [21] 

Sự phát triển nhanh chóng các thuốc từ cây cỏ là do xu hướng của các nước 

phương Tây nhằm tăng cường tự điều trị, và do lo lắng về tác dụng bất lợi của chế 

phẩm hóa dược và sự nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò của thuốc từ dược 

liệu trong điều trị các bệnh mạn tính, bệnh thông thường.[21] 

Với sự phát triển của các kĩ thuật phân tích hiện đại, nhiều hoạt chất được tách 

chiết từ dược liệu, nghiên cứu xác định cấu trúc và tác dụng dược lí. Kết hợp với công 

nghệ bào chế, các nhà sản xuất đã cho ra đời những dạng thuốc thuận tiện cho người 

sử dụng như viên nén, viên nang, cốm thuốc, trong đó nguyên liệu đầu vào là tinh chất 

hoặc cao dược liệu chuẩn hóa có hàm lượng hoạt chất chính xác.[21] 

Điển hình trong nhóm này là các chế phẩm viên nén, viên nang cao Bạch quả 

(Ginkgo biloba), chứa các hoạt chất ginkgo flavnol glycosides, terpene lactones, 

bilobalide, ginkgolide A, ginkgolide B, ginkgolide C; viên tỏi chứa dịch chiết tỏi có 

hoạt chất chính là allicin, viên nén cao Cúc gai dài (Cardus marianus) chứa hoạt chất 

chính là silymarin... Nhiều hoạt chất chiết xuất từ dược liệu được tinh chế đạt đến độ 

tinh khiết có thể sử dụng làm nguyên liệu bào chế thuốc tiêm. Điển hình trong nhóm 

này là các chế phẩm thuốc tiêm chứa flavonoid của Ginkgo biloba (biệt dược 

Tanakan®, Pháp; thuốc tiêm chứa paclitaxel phân lập từ cây Taxus Brevifolia (biệt 

dược Taxol ®, Mĩ); thuốc tiêm chứa vinblastin phân lập từ cây Vinca rosea (biệt dược 

Velbe ®, Pháp)… Do sự phức tạp về cấu trúc hóa học nhiều chất trong nhóm này cho 



đến nay vẫn chưa tổng hợp được.[21] 

Hiện nay, nguồn tài nguyên cây cỏ và tri thức sử dụng cây cỏ làm thuốc là cơ sở 

quan trọng để sàng lọc và tìm ra thuốc mới. Hướng nghiên cứu này đang rất được coi 

trọng ở các nước có nền y học tiên tiến như Mĩ, Pháp, Nhật Bản, Trung Quốc.[21] 

Ứng dụng công nghệ thông tin trong việc thiết kế các phân tử thuốc mới, cũng 

như trong nghiên cứu mối tương quan cấu trúc – hoạt tính đang ngày càng phát triển. 

Mặc dù đa số các công ty dược lớn trên thế giới trong thời gian vừa qua chưa đầu tư 

tích cực lắm cho việc nghiên cứu hóa học các hợp chất thiên nhiên. Tuy nhiên, việc 

nghiên cứu hóa học các hợp chất thiên nhiên vẫn được đẩy mạnh trong các thập niên 

vừa qua và chắc chắn sẽ phát triển mạnh trong thời gian tới.[21] 

3

Đặc biệt, trong những năm gần đây đã có những thay đổi đáng kể trong việc 

nghiên cứu và phát triển các hợp chất thiên nhiên.[21] 

* Cách tiếp cận trong thu thập mẫu nghiên cứu 

Cho đến nay có 6 cách tiếp cận khi thu thập mẫu nghiên cứu. Đó là: chọn địa 

điểm một cách ngẫu nhiên, dựa vào phân loại học, dựa vào y học dân tộc, dựa vào hóa 

thực vật, dựa vào cơ sở thông tin dữ liệu và dựa vào sự cầu may. Gần đây, cách tiếp 

cận dựa vào hóa thực vật và cơ sở thông tin đã có những thay đổi do sự phát triển 

mạnh mẽ của hai lĩnh vực này. Ví dụ khi cần thu thập các mẫu có một hoạt tính nào đó 

thì cơ sở dữ liệu có thể cho ta: 

- Danh sách của những cây có hoạt tính này theo kinh nghiệm của y học dân tộc 

- Danh sách các cây đã có số liệu về hoạt tính này qua phép thử in vitro, in vivo 

hoặc trên người. 

- Danh sách các nguồn hợp chất thiên nhiên có hoạt tính này hoặc có hoạt tính 

của một trong các phép thử trên. 

Trường hợp danh sách này quá dài thì người ta kết hợp với các yếu tố khác như: 

Mẫu dễ kiểm tra hay khó kiểm, sự độc đáo về mặt thực vật hoặc hóa thực vật, tính đặc 

hữu để lựa chọn một danh sách ngắn hơn. Quan trọng là phải thu tất cả các bộ phận 

của cây. Một trong những con đường để tìm kiếm nhanh các hợp chất thiên nhiên có 

hoạt tính sinh học là dựa vào Thực vật dân tộc học (Ethnobotany) với tạp chí dẫn đầu 

là Journal of Ethno – pharmacology. [21] 

* Về các phƣơng pháp phân tích. 

Nhiều kỹ thuật mới đã được sử dụng để tách chất như: sắc ký giọt ngược dòng, 

sắc ký ngược dòng quay, sắc ký phân chia ly tâm. Việc sử dụng pha đảo trong sắc ký 

tách chất (sắc ký lớp mỏng và sắc kỷ lỏng hiệu năng cao) đã góp phần giải quyết 

những khó khăn lớn trong lĩnh vực các hợp chất thiên nhiên. Những năm gần đây kỹ 

thuật chiết cặp ion và sắc ký lỏng hiệu năng cao cặp ion đã được sử dụng để tách điều 

chế các alkaloid quinolin và isoquinolin bậc bốn.[21] 

Kỹ thuật sử dụng các chất đồng phân quang học làm pha tĩnh trong sắc ký khí 

và sắc ký lỏng để tách các hợp chất thiên nhiên có hoạt tính quang học cũng đem lại 

kết quả tốt..[21] 



Gần đây người ta phát triển kỹ thuật “Quan sát toàn cột” ứng dụng cho sắc ký 

lỏng hiệu năng cao và điện di mao quản. Ở phương pháp quan sát toàn cột người ta sử 

4

dụng nhiều bộ diod trên một đoạn cột dài 1cm để kiểm soát độ pic trong quá trình tách 

chất. .[21] 

Những năm gần đây đã xuất hiện khái niệm “Metabolomic” trong phân tích. Đó 

là một lĩnh vực khoa học nghiên cứu các chất trao đổi của tế bào sống. Metabolom 

được định nghĩa là một tập hợp định lượng và định tính tất cả những chất phân tử 

lượng thấp có mặt trong tế bào. Những chất này tham gia vào phản ứng trao đổi chất 

và cần thiết cho việc duy trì, sinh trưởng cũng như chức năng bình thường của một tế 

bào. Chiến lược phân tích Metabolomic bao gồm 5 thành phần như sau: 

- Metabolomic: là phép phân tích định tính và định lượng tất cả các chất trao 

đổi (metabolit) trong một hệ sinh học. Độ chọn lọc và độ nhạy của phương pháp phân 

tích đòi hỏi ở đây rất cao.[21] 

- Metabolite profiling: là phân tích định tính và định lượng một số chất trao đổi 

chọn lọc theo định hướng, thường là theo con đường trao đổi chất đặc thù. Trong công 

nghiệp dược phương pháp này được sử dụng rộng rãi để nghiên cứu thuốc, sản phẩm 

biến đổi của thuốc và hiệu quả của quá trình điều trị.[21] 

- Metabolic fingerprinting: phân tích nhanh mẫu để có thể phân loại được mẫu. 

Vì không phân tích định tính và định lượng nên thời gian phân tích mẫu ngắn, thường 

chỉ một phút (hoặc ngắn hơn). Đây là một công cụ sàng lọc để phân biệt mẫu của 

những trạng thái hoặc nguồn gốc sinh học khác nhau. [21] 

- Metabolite target analysis: định lượng và định tính một hoặc vài chất trao đổi 

(metabolit) liên quan đến một phản ứng trao đổi đặc thù. [21] 

- Metabonomic: đánh giá sự thay đổi của các mô và dịch sinh học trong hệ 

thống trao đổi chất nội sinh, hình thành do quá trình bệnh sinh hoặc quá trình điều 

trị.[21] 

1.2. Tại Việt Nam 



Việt Nam cũng có một số mặt hàng đông dược xuất khẩu có uy tín ở thị trường 

nước ngoài như hoa hòe, quế, sa nhân, dừa cạn, các loại tinh dầu hồi, quế, tràm... 

Nhu cầu sử dụng đông dược ở nước ta cũng rất lớn. Theo đánh giá của Viện 

Dược liệu năm 1995, nhu cầu dược liệu toàn quốc khoảng 30.000 tấn, cung cấp cho 

145 bệnh viện y học cổ truyền, 242 khoa y học cổ truyền trong bệnh viên đa khoa và 

khoảng 30.000 lương y đang hành nghề, ngoài ra còn cần khoảng 20.000 tấn cho nhu 

cầu xuất khẩu. Nhiều chế phẩm đông dược đã được nghiên cứu tại các viện nghiên cứu 

5

và chuyển giao kĩ thuật cho các xí nghiệp sản xuất trong nước, như thuốc viêm gan 

Haina, thuốc hạ cholesterol máu và hạ huyết áp Ruventat, thuốc chống đái tháo đường 

Morantin, thuốc nhỏ mũi Ngũ sắc, thuốc hòa tan sỏi thận Somatan, Sotinin, thuốc tăng 

tuần hoàn máu Angelin, thuốc viêm gan Phyllantin.[21] 

Trong năm 2010, Cục quản lí Dược, Bộ Y tế Việt Nam đã cấp phép nhập khẩu 

cho 106 chế phẩm từ dược liệu thuộc 15 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, số 

lượng cụ thể như sau: Hàn Quốc: 44, Ấn Độ: 20, Trung Quốc: 15, Hồng Kông: 1, Đài 

Loan: 1, Nhật Bản: 1, Thái Lan: 3, Malaysia: 2, Pakistan: 1, Argentina: 2, Thụy Sĩ: 1, 

Australia: 1, Đức: 2, Pháp: 1, Mĩ: 7. [21] 

2. Giới thiệu về cây rau gai thối 

Nước ta là một nước nông nghiệp, chính vì vậy, các công trình nghiên cứu về 

thực vật ngày càng phát triển và mang lại những ý nghĩa vô cùng to lớn; hiểu biết về 

các đặc điểm sinh lí của thực vật, ta có thể kiểm soát được sự phát triển của chúng, chủ 

động trong việc phòng ngừa sâu bệnh, điều hòa sinh trưởng, nâng cao năng suất, chất 

lượng cây trồng. 

Ở Việt Nam thường gặp loài Acacia pennata (L.) Willd. 

2.1. Phân loại 

Bộ: Bộ Đậu (Fabales) 

Họ: Họ Đậu (Fabaceae) 

Chi: Chi Senegalia 

Tên khoa học: Acacia pennata (L.) Willd [22] 

2.2. Đặc điểm hình thái 



Dây leo, có khi là cây bụi phân nhánh nhiều, mọc trườn, có nhiều gai, nhánh 

non có lông. Lá kép lông chim hai lần; cuống chung có tuyến mang 16 cặp lá chét bậc 

nhất, mỗi lá chét này lại mang 17-35 cặp lá chét bậc hai; dài 4-5mm, rộng 1-2mm; lá 

kèm 2-3mm. Chuỳ hoa ở ngọn hay ở nách gồm nhiều đầu hoa trắng, to cỡ 13mm. Quả 

thuôn, mỏng dài tới 13cm, rộng tới 3cm; hạt thuôn, không đều, dẹp, màu nâu hay 

đen.[22] 

2.3. Tác dụng dƣợc lý 

Ở Campuchia, người ta dùng các chồi dinh dưỡng làm rau ăn, vỏ cây dùng 

trong y học dân gian.[22] 

Ở Lào, người ta dùng rễ của thứ insuavis làm thuốc trị thiếu máu.[22] 

6

Ở Ấn Độ, cây được sử dụng nhiều: dịch lá lẫn với sữa dùng cho trẻ em ăn 

không tiêu, còn lá giã ra với đường và nghệ dùng đắp vết thương; dịch vỏ dùng trị nọc 

độc; quả và thân dùng để duốc cá. [22] 

3. Giới thiệu về lignan và triterpenoid 

3.1. Tính chất 

Lignans thực vật là các chất polyphenolic có nguồn gốc từ phenylalanine thông 

qua sự dimer hóa của rượu cinnamic thay thế, được gọi là monolignols (1) và khung 

dibenzylbutane (2). Phản ứng này được xúc tác bởi các enzym oxy hóa và thường 

được kiểm soát bởi các protein dirigent. 

Hình 1. Cấu trúc của lignan 

Nhiều sản phẩm tự nhiên, được gọi là phenylpropanoids, được tạo thành từ các 

đơn vị C 6 C 3 (n-propylbenzene skeleton) (1), có nguồn gốc từ các đơn vị cinnamyl 

cũng giống như cấu trúc hóa học terpene được xây dựng trên các đơn vị isoprene. Cấu 

trúc (3) là một neolignan, một cấu trúc được hình thành bằng cách kết hợp hai dư 

lượng propylbenzen khác với nguyên tử cacbon của chuỗi phía propyl. 

Các terpenoid là một nhóm lớn các hợp chất thiên nhiên, chúng là dẫn chất của 

các đơn vị là isopren. Cấu trúc hóa học của nó có chứa các khung cacbon (C5)n và 

được phân loại như sau: 

- Các hemiterpen (C5) 

- Các monoterpen (C10) 

- Các sesquiterpen (C15) 

- Các diterpen (C20) 

- Các sesterterpen (C25) 

- Các triterpen (C30) 

- Các tetraterpen (C40) 



7

Các polymer có cấu tạo lớn hơn như cao su. Các terpenoid được sinh tổng hợp 

từ acid mevalonic và deoxyxylulose phosphat dưối sự tác dụng của nhiều tác nhân 

khác. Triterpenes là một loại hợp chất hóa học gồm ba đơn vị terpene với công thức 

phân tử C 30 H 48 ; chúng cũng bao gồm sáu đơn vị isoprene. Động vật, thực vật và nấm 

tất cả tạo ra triterpenes, ví dụ quan trọng nhất là squalene vì nó tạo thành cơ sở của hầu 

như tất cả các steroid. Các Các triterpenoid tồn tại dưới dạng tự do (không có đường), 

có cấu trúc vòng, mang một số nhóm chức như: -OH; -Oac; eter -O; Carbanil C=O; 

nối đôi C=C. [26] 

3.2. Công dụng 

Các hợp chất lignan trên có một số tác dụng sinh học đáng chú ý như kháng 

khuẩn, kháng viêm, kháng ký sinh trùng sốt rét, diệt tế bào ung thư bạch cầu, kháng 

nấm, chống oxi hóa - bảo vệ tế bào gan. Lignan xúc tác cho quá trình chuyển hóa acid 

béo, ức chế hấp thụ cholesterol và sinh tổng hợp, chất chống oxi hóa và giảm tác dụng 

vitamin A, tác dụng hạ huyết áp, cải thiện chức năng gan kết hợp với quá trình chuyển 

hóa rượu, và các hiệu ứng chống lão hóa. Nghiên cứu gần đây đã tập trung nghiên cứu 

các tính năng đặc biệt của các hợp chất lignans có trong nhiều loại mè khác nhau, 

trong đó đã cho thấy tiềm năng lớn trong việc giảm lượng mỡ trong máu và huyết áp, 

chống viêm và ung thư, tăng cường khả năng chống oxi hóa của cơ thể, tăng cường 

vitamin E sinh khả dụng. 

Triterpenoids có tính chất hóa học phong phú và dược học (ví dụ như 

cholesterol ) với một số motiefs pentacyclic; đặc biệt lupane, oleanane và ursane cho 

thấy hứa hẹn là chất chống ung thư. Triterpenoids là những hợp chất hữu cơ có cấu 

trúc đa dạng. Một số triterpenoids, bao gồm ursolic và acid oleanolic, acid betulinic, 

celastrol, pristimerin, lupeol, và avicins có kháng u và đặc tính kháng viêm. 

Triterpenoids có tính đa chức năng và các hoạt động chống khối u của các hợp chất 

được đo bằng khả năng của mình để ngăn chặn hạt nhân tố-kappaB kích hoạt, gây 

apoptosis, ức chế tín hiệu đầu dò, và kích hoạt phiên mã và hình thành mạch. [27] 

II. Lí do chọn đề tài 



Dân tộc Thái có mặt ở Tây Bắc Việt Nam từ rất sớm, sống tập trung ở các tỉnh 

Sơn La, Lai Châu, Yên Bái, Hoà Bình và Điện Biên có hai nhóm địa phương là Thái 

đen và Thái trắng. Người Thái có kinh nghiệm và kỹ thuật thâm canh cây nông nghiệp 

và các loại cây thuốc trên nương từ rất lâu để phục vụ nhu cầu đời sống. Người Thái 

8

Tây Bắc biết rất nhiều loài thuốc và cây thuốc quý có dược tính cao, khả năng phòng 

ngừa và điều trị nhiều loại bệnh, trong đó có các bệnh nan y, bệnh hiểm nghèo nguy 

hiểm đến tính mạng người bệnh. 

Các nhà khoa học trên thế giới đã phân lập một số chất chuyển hóa thứ cấp từ 

Cây rau gai thối (Tiếng Thái: Co phắc nam min) (Acacia pennata (L). Willd.) họ 

Fabaceae bao gồm alkaloid, saponin, polysaccharides, terpenoid, tannin ngưng tụ và 

flavonoid. Gần đây, hoạt động chống viêm, chống ung thư bằng cách ức enzyme 

COX-1 đã được báo cáo trong một số nghiên cứu của Úc và Trung Quốc. Các chất này 

giúp giảm đau, chống viêm, gia tăng tầm độ hoạt động các khớp, cải thiện sức chịu lực 

và sức cơ quanh ổ khớp. Hồi phục lại các thành phần cấu tạo nên khớp và sụn khớp, 

ngăn ngừa sự tiến triển của các bệnh viêm khớp có nguy cơ làm biến dạng khớp. 

Ngoài ra, cung cấp canxi, giúp xương khớp chắc khỏe. Kích thích cơ thể sản xuất 

insulin và tránh tình trạng kháng insulin giúp ngăn ngừa và điều trị bệnh tiểu đường 

hiệu quả. Đồng thời, ức chế sự tăng trưởng của tuyến tiền liệt theo tuổi tác, nâng cao 

hệ thống miễn dịch giúp tuyến tiền liệt bài tiết, ngăn ngừa và điều trị tốt bệnh phì đại 

tiền liệt tuyến. 

Cây rau gai thối từ lâu không chỉ là món ăn đặc sản bổ dưỡng dùng ngọn luộc, 

làm nộm, nấu canh của người Thái Sơn La mà còn được biết đến là vị thuốc chữa sỏi 

thận, viêm khớp, mát gan thông tiểu, lợi mật. Cây rau gai thối rất nổi tiếng ở Thái Lan 

được dùng để chế biến các món ăn cho du khách quốc tế với tên là “Cha-om” nhưng ở 

Việt Nam việc nghiên cứu về chúng gần như chưa có công bố khoa học nào mà thường 

là các kinh nghiệm dân gian. 

Xuất phát từ thực tiễn trên, tôi thực hiện đề tài: Nghiên cứu tách nhóm lignan 

và triterpenoid từ cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) thu hái ở Sơn La. 

III. Mục tiêu đề tài 

- Tách chiết nhóm lignan và triterpenoid từ cây rau gai thối. 

IV. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 

4.1. Nguyên liệu 



Nguyên liệu dùng trong nghiên cứu là bộ phận lá của cây rau gai thối thu hái tại 

huyện thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La tháng 06 năm 2017 và đã được xác định tên 

khoa học là (Acacia pennata (L.) Willd.) Mẫu nghiên cứu hiện được lưu giữ tại khoa 

9

Sinh Hóa – Trường Đại học Tây Bắc và Khoa Hóa phân tích – Tiêu chuẩn, Viện Dược 

liệu. 

4.2. Phƣơng tiện nghiên cứu 

4.2.1. Hóa chất, dung môi 

Bảng 1. Dung môi, hóa chất sử dụng trong nghiên cứu 

STT Hóa chất, dung môi sử dụng Tiêu chuẩn 

1 Acid sulfuric (H 2 SO 4 ) DĐVN IV 

2 Methanol (MeOH) DĐVN IV 

3 n-butanol (BuOH) DĐVN IV 

4 n- hexan (Hx) DĐVN IV 

5 Ethyl acetat (EtOAc) DĐVN IV 

6 Nước cất DĐVN IV 

7 Chất nhồi cột là Silica gel GF 254 , cỡ hạt 63-200 µm (Merck) DĐVN IV 

8 Silica gel Merck LiChroprep ® RP-18, Sephadex LH-20. DĐVN IV 

9 Bản mỏng silica gel F 254 , RP 18 F 254s (Merck) DĐVN IV 

4.2.2. Thiết bị, dụng cụ 

Bảng 2. Trang thiết bị, máy móc sử dụng trong nghiên cứu 

STT Tên thiết bị, dụng cụ Xuất sứ 

1 Cân kỹ thuật Precisa Thụy sỹ 

2 Ống đong các loại (10-2000ml) Đức 

3 Bình cầu đáy tròn các loại 100-2000ml Đức 



4 Bình gạn 1-2 lít Đức 

5 Bình chiết, phễu, cốc, buret… Đức 

6 Máy chiết cách thủy (dung tích 10 lít) Đức 

7 Các loại cột sắc ký (cột thủy tinh) Đức 

8 Máy cất thu hồi dung môi Nhật Bản 

9 Tủ sấy Memmert Đức 

10 Tủ lạnh Nhật Bản 

11 Bình chạy sắc ký lớp mỏng Nhật Bản 

12 Đèn tử ngoại Nhật Bản 

10

4.3. Phƣơng pháp nghiên cứu 

4.3.1. Thu hái và kiểm nghiệm dƣợc liệu 

- Dược liệu lá rau gai thối sau khi thu hái được rửa sạch, thái nhỏ, sấy khô 

chuẩn bị cho nghiên cứu. 

- Dược liệu được thẩm định tên khoa học theo khóa phân loại thực vật và có sự 

trợ giúp của các chuyên gia thực vật và dược liệu. 

- Dược liệu được kiểm nghiệm theo các tiêu chí đơn giản như độ ẩm, độ nhiễm 

nấm mốc, sơ bộ đánh giá hàm lượng hoạt chất trong dược liệu bằng sắc ký lớp mỏng . 

4.3.2. Nghiên cứu chiết xuất, phân lập các hợp chất 

Chiết hoạt chất từ dược liệu bằng ethanol 96% theo phương pháp ngâm chiết (ở 

nhiệt độ phòng). Cất thu hồi dung môi dưới áp suất giảm. Phân đoạn dịch chiết bằng 

dung môi công nghiệp có độ phân cực tăng dần n-hexan, ethyl acetat và n-butanol. 

Sử dụng sắc ký cột với các chất hấp phụ silica gel pha thường, pha đảo, 

Sephadex LH-20 để phân lập các chất. Sắc ký lớp mỏng dùng để theo dõi vết các chất 

từ các phân đoạn. 

4.3.3. Kiểm tra độ tinh khiết của các chất phân lập 

Kiểm tra độ tinh khiết bằng sắc ký lớp mỏng (soi dưới đèn tử ngoại ở bước 

sóng 254 nm, 365 nm) phun thuốc thử H 2 SO 4 10% /ethanol và hơ nóng ở 110 o C, kiểm 

tra bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao (nếu cần thiết). 

4.4. Nghiên cứu hình thái giải phẫu cơ quan sinh dƣỡng và cơ quan sinh sản 

Thu thập mẫu ở ngoài tự nhiên đưa về phòng thực hành quan sát, đo kích thước 

và làm các tiêu bản lát cắt rễ, lá. 

4.5. Tách nhóm saponin 



Saponin toàn phần được định lượng theo phương pháp cân như sau: Cân chính 

xác 20g bột nguyên liệu, gói vào túi giấy lọc, cho vào cốc thuỷ tinh 200ml, ngâm bằng 

100ml methanol trong 24 giờ. Sau đó đặt vào bình Soxhlet chiết trong 8 giờ. Cất thu 

hồi dung môi được cắn, thêm 30ml nước lắc cho tan, chuyển sang bình gạn 100ml, 

dùng ether ethylic lắc để loại tạp cho đến khi lớp ether ethylic không có màu. Dịch thu 

được lắc với n-butanol bão hoà nước đến khi lớp n-butanol không có màu. Gộp dịch n- 

butanol, bốc hơi n-butanol đến còn khoảng 4-5ml, cho vào chén cân đã sấy khô và xác 

định khối lượng trước, bốc hơi dung môi đến cắn. Sấy cắn ở nhiệt độ 60-65 0 C đến khối 

lượng không đổi và đem cân. Lặp lại thí nghiệm 3 lần để lấy giá trị trung bình. 

11

Hàm lượng saponin toàn phần được tính theo công thức: 

Trong đó: 

X% = 

a 

m−mb x 100 

X%: Hàm lượng saponin toàn phần 

b: Độ ẩm của nguyên liệu (%) 

a: Khối lượng cắn saponin thu được (g) 

m: khối lượng dược liệu đem chiết (g) 

Xác định độ ẩm mẫu nghiên cứu 

Độ ẩm nguyên liệu được xác định theo phương pháp sấy . 

Nguyên tắc: Mẫu thử được sấy ở 105 0 C, nước trong mẫu sẽ bốc hơi làm giảm 

khối lượng mẫu, cân khối lượng mẫu sau khi sấy sẽ tính được độ ẩm của mẫu. 

Tiến hành: Cân chính xác 5g nguyên liệu cho vào chén cân dùng để xác định độ 

ẩm đã được cân bì trước. Cho chén chứa nguyên liệu vào tủ sấy, sấy ở nhiệt độ 100- 

105 0 C trong 4 giờ. Cho chén vào bình hút ẩm đến khi nguội. Cân, làm lại nhiều lần 

đến khi khối lượng nguyên liệu không đổi. 

Độ ẩm (b %) của nguyên liệu được tính theo công thức sau: 

Trong đó: 

b = p − a x 100 (%) 

p 

b: Độ ẩm nguyên liệu (%) 

p: khối lượng nguyên liệu trước khi sấy (g) 

a: Khối lượng nguyên liệu sau khi sấy (g) 



12

Hình 2. Sơ đồ định lƣợng lignan và triterpenoid toàn phần trong nguyên liệu 

Rau gai thối theo phƣơng pháp cân 

Bột nguyên liệu 

Ngâm methanol 

Chiết Soxhlet 

Dịch chiết 

Cất thu hồi dung môi 

Bã 

MeOH 

Cắn 

Nước 

Dịch nước 

Ether ethylic 

Lớp nước 

Lớp ether ethylic 

Butanol bão hoà nước 

Lớp nước Lớp ebutanol 

Butanol 

thu hồi butanol 

Cắn lignan và triterpenoid 

Sấy đến khối lượng không đổi (60-65 0 C) 



Cắn khô lignan và triterpenoid 

4.6. Các phƣơng pháp phân lập hợp chất 

Phân lập là tách riêng một chất dưới dạng tinh khiết ra khỏi hỗn hợp. Thành 

phần của một dược liệu thường rất phức tạp, nhiều trường hợp, chỉ một hoặc một vài 

thành phần trong đó được sử dụng làm thuốc. Do đó, người ta phải tiến hành chiết xuất 

phân lập các hợp chất tinh khiết để xác định cấu trúc, làm chất chuẩn, thử tác dụng 

dược lý… Có nhiều phương pháp được tiến hành sử dụng để phân lập các chất như kết 

tinh phân đoạn, thăng hoa, chưng cất phân đoạn, các phương pháp sắc ký [4]. 

13

4.6.1. Kết tinh phân đoạn 

Phương pháp dựa vào độ hòa tan khác nhau của các chất khi hòa tan vào một 

hoặc hỗn hợp dung môi. Trong quá trình để dung môi bốc hơi, thành phần khó tan nhất 

sẽ tủa hoặc kết tinh trước. Lọc lấy phần tinh thể thô và kết tinh lại một vài lần như vậy 

sẽ thu được chất tinh khiết. Phần dung dịch còn lại có thể cho bay hơi dung môi và kết 

tinh để tách các chất khác. Có thể kết hợp việc bay hơi dung môi với giảm nhiệt độ để 

quá trình kết tinh hiệu quả hơn [4]. 

4.6.2. Thăng hoa 

Một số chất hay nhóm hợp chất có khả năng thăng hoa như các coumarin và 

anthranoid ở dạng tự do (aglycon); cafein, ephedrin, camphor, borneol… có thể được 

tách ra khỏi hỗn hợp hay được tinh chế bằng cách cho thăng hoa. Quá trình thăng hoa 

có thể được thực hiện ở áp suất thường hay áp suất giảm. Khi thăng hoa dưới áp suất 

giảm, nhiệt độ thăng hoa của các chất giảm làm giảm tác động phân hủy của nhiệt độ 

lên các chất [4]. 

4.6.3. Chƣng cất phân đoạn 

Chưng cất phân đoạn là một trong những phương pháp kinh điển dùng để tách các 

chất bay hơi ra khỏi một hỗn hợp dựa vào sự khác biệt nhiệt độ sôi của các chất trong hỗn 

hợp. Quá trình chưng cất có thể thực hiện ở áp suất khí quyển hay áp suất giảm. Phương 

pháp này thường áp dụng để tách các chất trong thành phần của tinh dầu [4]. 

4.6.4. Các phƣơng pháp sắc ký 

Sắc ký điều chế là phương pháp được sử dụng rất nhiều và đóng vai trò quan 

trong trong việc nghiên cứu hợp chất thiên nhiên. Thành phần của các dịch chiết thực 

vật thường rất khác nhau từ các chất không phân cực tới các chất phân cực mạnh, từ 

các chất phân tử nhỏ tới đại phân tử. Hàm lượng các chất trong hỗn hợp cũng thay đổi. 

Khi đó, các các phương pháp phân lập cổ điển như kết tinh phân đoạn, chưng cất phân 

đoạn v.v… không thể đáp ứng được mà phải sử dụng các kỹ thuật sắc ký như sắc ký 

cột, sắc ký lớp mỏng điều chế, sắc ký lỏng cao áp điều chế [4]. 

4.6.4.1. Phương pháp sắc ký cột 



Trong sắc ký cột, chất hấp phụ hoặc chất làm nền cho pha cố định được nhồi 

trong các ống hình trụ gọi là “cột”. Nhờ vậy mà có thể khai triển dung môi liên tục với 

nhiều hệ dung môi khác nhau từ phân cực yếu đến phân cực mạnh [2], [4]. 

14

Tùy theo tính chất của chất được sử dụng làm cột mà sự tách trong cột sẽ xảy ra 

chủ yếu theo cơ chế hấp phụ (cột hấp phụ) hoặc theo cơ chế phân bố (cột phân bố) 

- Cột 

Cột là những ống thủy tinh hình trụ dài 30 – 70 cm, đường kính 1 – 5 cm, đầu 

dưới có 1 vòi thủy tinh có khóa để điều chỉnh tốc độ chảy của dung môi. 

- Hóa chất dùng làm cột 

+ Cột phân bố: Các chất dùng làm cột phân bố là: Xenlulose, kieselguhr 

(cellite), gel của acid silic không hoạt hóa. 

+ Cột hấp phụ: Các chất thường dùng là: Oxyd nhôm, silicagel, polyamid, 

CaCO 3 , MgO, than hoạt. 

Các hóa chất dùng cho sắc ký cột đều phải được tiêu chuẩn hóa để việc sử dụng 

dễ dàng, thuận lợi. (Ví dụ: Silicagel 60 Merck: quy định cỡ hạt 0,063 – 0,200 mm). 

Yêu cầu của cột sắc ký là chất rắn dùng làm cột phải phân tán đồng đều ở mọi điểm 

trong cột thành một khối đồng nhất. 

- Dung môi 

Các dung môi thường dùng trong sắc ký cột là: n-hexan, benzen, cloroform, 

ethyl acetat, aceton, ethanol, methanol, butanol, nước. 

Sau khi rửa giải, dụng cụ dùng để hứng là các bình tam giác hoặc ống nghiệm. 

Các bình tam giác hoặc ống nghiệm đều được đánh số từ 1 trở đi, và sắp xếp sẵn trong 

các giá theo thứ tự để khỏi nhầm lẫn trong quá trình tập hợp. Các phân đoạn sau khi 

phân tích và tập hợp chung, tùy theo thể tích mỗi phân đoạn mà xử lý bằng cách cất 

thu hồi trong bình cầu ở áp suất giảm hoặc cho bốc hơi tự nhiên trên nồi cách thủy. 



Trang bị cho sắc ký cột cổ điển rất đơn giản, không tốn kém nên hiện nay vẫn là 

phương tiện chủ yếu để phân tách các hợp chất tinh khiết từ dược liệu [2], [4]. 

4.6.4.2. Phương pháp sắc ký lớp mỏng điều chế 

Sắc ký lớp mỏng là một kỹ thuật sắc ký, trong đó pha tĩnh chứa chất hấp phụ 

được trải thành lớp mỏng, mịn và đồng nhất, được cố định trên phiến kính hoặc phiến 

kim loại, nhựa; pha động là một hệ gồm một dung môi đơn thuần hoặc hỗn hợp nhiều 

dung môi phối hợp với nhau theo tỷ lệ quy định. Sắc ký được tiến hành khi cho pha 

động di chuyển qua pha tĩnh trên đó đã đạt các chất cần tách. Trong quá trình di 

chuyển qua chất hấp phụ, các cấu tử (thành phần) trong hỗn hợp mẫu thử di chuyển 

trên lớp mỏng theo hướng pha động với những tốc độ khác nhau dẫn đến việc tách và 

15

phân bố khác nhau trên lớp mỏng [2]. Để tách các hoạt chất từ một hỗn hợp, người ta 

có thể sử dụng phương pháp sắc ký lớp mỏng điều chế hay còn gọi là sắc ký lớp dày. 

Bề dày lớp chất hấp phụ có thể là 0,5-2mm. Sau khi triển khai dung môi thích hợp, 

định vị các vết chất tách và cạo vết chất cần lấy. Phản hấp phụ bằng dung môi để thu 

được chất tinh khiết [2], [4]. 

4.6.4.3. Sắc ký lỏng cao áp điều chế 

Sắc ký lỏng cao áp là một phương pháp sắc ký sử dụng pha động là chất lỏng. 

Tuy nhiên để tăng hiệu quả tách, người ta sử dụng chất nhồi cột với kích thước rất nhỏ 

thường dưới 10 µm. Do kích thước hạt rất nhỏ để dung môi có thể chảy qua với tốc 

dòng tối ưu người ta phải dùng bơm nén với áp suất cao. Vì thế nên phương pháp được 

gọi là sắc ký lỏng cao áp. Phương pháp sắc ký lỏng cao áp được sử dụng để phân tích, 

định tính, định lượng các thành phần trong dược liệu. Một ứng dụng khác của sắc ký 

lỏng cao áp là phân lập các chất tinh khiết (HPLC điều chế). Về nguyên tắc, sắc ký 

lỏng cao áp điều chế giống nguyên lý hoạt động của HPLC phân tích. Điểm khác biệt 

duy nhất là hệ thống sử dụng cột sắc ký lớn hơn, lượng pha tĩnh nhiều hơn, lượng mẫu 

đưa vào nhiều hơn. So với phương pháp sắc ký cột cổ điển, sắc ký lỏng cao áp có khả 

năng phân tách tốt hơn. Tuy nhiên do có chi phí cao nên phương pháp này ít được sử 

dụng [2], [4]. 

V. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu. 

5.1. Đối tƣợng nghiên cứu. 

- Cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) 

5.2. Phạm vi nghiên cứu. 

- Nhóm lignan và triterpenoid trong thân cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) 

thu hái ở Sơn La. 

5.3. Đặc điểm điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu 

5.3.1. Vị trí địa lý 



Sơn La là tỉnh miền núi Tây Bắc Việt Nam, tỉnh có diện tích 14.125 km² chiếm 

4,27% tổng diện tích Việt Nam, đứng thứ 3 trong số 63 tỉnh thành phố. Toạ độ địa lý: 

20039’ - 22002’ vĩ độ Bắc và 103011’ - 105002’ kinh độ Đông. Địa giới: phía bắc 

giáp các tỉnh Yên Bái, Điện Biên, Lai Châu; phía đông giáp các tỉnh Phú Thọ, Hoà 

Bình; phía tây giáp với tỉnh Điện Biên; phía nam giáp với tỉnh Thanh Hóa và 

tỉnh Huaphanh (Lào; phía tây nam giáp tỉnh Luangprabang (Lào). Sơn La có đường 

16

iên giới quốc gia dài 250 km, chiều dài giáp ranh với các tỉnh khác là 628 km. Toàn 

tỉnh có 12 đơn vị hành chính (1 thành phố, 11 huyện) với 12 dân tộc. [23] 

Tọa độ: Sơn La là tỉnh miền núi cao nằm ở phía tây bắc Việt Nam trong khoảng 

20 0 39' – 22 0 02' vĩ độ Bắc và 103 0 11' – 105 0 02' kinh độ Đông.[24] 

5.3.2. Đất đai 

Tổng diện tích tự nhiên: 1.405.500 ha; trong đó : 

Đất đang sử dụng là 702.800 ha, chiếm 51% diện tích đất tự nhiên. Đất chưa sử 

dụng và sông, suối còn rất lớn: 702.700 ha, chiếm 49% diện tích đất tự nhiên. Khi 

công trình thủy điện Sơn La hoàn thành có thêm khoảng 25.000 ha mặt nước hồ, là 

tiền đề để Sơn La phát triển mạnh nuôi trồng thủy sản và phát triển giao thông đường 

thủy, du lịch. [25] 

5.3.3. Tài nguyên rừng 

Diện tích đất lâm nghiệp chiếm 73% tổng diện tích đất tự nhiên của tỉnh, đất đai 

phù hợp với nhiều loại cây, có điều kiện xây dựng hệ thống rừng phòng hộ và tạo các 

vùng rừng kinh tế hàng hóa có giá trị cao. 

Rừng Sơn La có nhiều loại động, thực vật quý hiếm và các khu rừng đặc dụng 

có giá trị nghiên cứu khoa học và phục vụ du lịch sinh thái trong tương lai. Diện tích 

rừng của tỉnh có 357.000 ha, trong đó rừng trồng là 25.650 ha. Tỉnh có 4 khu rừng đặc 

dụng bảo tồn thiên nhiên: Xuân Nha (Mộc Châu) 38.000 ha, Sốp Cộp 27.000 ha, 

Copia (Thuận Châu) 9.000 ha, Tà Xùa (Bắc Yên) 16.000 ha. 

Độ che phủ của rừng đạt khoảng 37% năm 2003. Về trữ lượng, toàn tỉnh có 

87,053 triệu m3 gỗ và 554,9 triệu cây tre, nứa, phân bố chủ yếu ở rừng tự nhiên; rừng 

trồng chỉ có 154 nghìn m3 gỗ và 221 nghìn cây tre, nứa. [25] 

5.3.4. Khí hậu 



Sơn La có khí hậu cận nhiệt đới ẩm vùng núi, mùa đông phi nhiệt đới lạnh khô, 

mùa hè nóng ẩm, mưa nhiều. Do địa hình bị chia cắt sâu và mạnh nên hình thành nhiều 

tiểu vùng khí hậu, cho phép phát triển một nền sản xuất nông - lâm nghiệp phong phú. 

Vùng cao nguyên Mộc Châu phù hợp với cây trồng và vật nuôi vùng ôn đới. 

Vùng dọc sông Đà phù hợp với cây rừng nhiệt đới xanh quanh năm. 

Thống kê nhiệt độ trung bình năm của Sơn La có xu hướng tăng trong 20 năm 

lại đây với mức tăng 0,5 °C - 0,6 °C, nhiệt độ trung bình năm của Thành phố Sơn La 

hiện ở mức 21,1 °C, Yên Châu 23 °C; lượng mưa trung bình năm có xu hướng giảm 

17

(thành phố hiện ở mức 1.402 mm, Mộc Châu 1.563 mm); độ ẩm không khí trung 

bình năm cũng giảm. 

Tình trạng khô hạn vào mùa đông, gió tây khô nóng vào những tháng cuối 

mùa khô đầu mùa mưa (tháng 3-4) là yếu tố gây ảnh hưởng tới sản xuất nông nghiệp 

của tỉnh. Sương muối, mưa đá, lũ quét là yếu tố bất lợi. [23] 

5.3.5. Thủy văn 

Tài nguyên nước mặt của toàn tỉnh Sơn La hàng năm vào khoảng 19 tỷ m 3 chủ 

yếu từ nguồn nước mưa tích trữ vào hai hệ thống sông chính là: 

Sông Đà bắt nguồn từ tỉnh Vân Nam Trung Quốc có lưu vực ở thuộc tỉnh Sơn 

La là 9.844 km 2 , đoạn chảy qua Sơn La dài 250 km, tổng lượng nước đến công trình 

thủy điện Sơn La là 47,6.10 9 m 3 . 

Sông Mã bắt nguồn từ huyện Điện Biên và Tuần Giáo - Lai Châu. Đoạn chảy 

qua Sơn La dài 93 km, có diện tích lưu vực 3.978 km 2 . 

Bên cạnh 2 hệ thống sông chính tỉnh Sơn La còn có 35 con suối lớn, hàng trăm 

con suối nhỏ nằm trên địa hình dốc với nhiều thác nước. [24] 



18

1. Sơ đồ tách các chất 

B. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ PHÂN TÍCH KẾT QUẢ. 

Dược liệu 1,5 kg thân cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) độ ẩm 8,5 

% được cắt nhỏ, chiết nóng (60 o C) với ethanol 96% ở nhiệt độ phòng (chiết 3 lần, mỗi 

lần 04 giờ). Dịch chiết được gộp lại và cất loại cồn nước dưới áp suất giảm thu được 

cắn chiết cồn đã cô khô (96g). Cắn chiết được hòa tan vào nước cất (0,5 lít) thành hỗn 

dịch rồi lắc, chiết phân đoạn lần lượt với n-hexan (0,5 lít × 3 lần), ethyl acetat (0,5 lít × 

3 lần), n-butanol (0,5 lít × 3 lần). Các dịch chiết n-hexan, ethyl acetat và n-butanol 

được tách riêng, cất loại dung môi dưới áp suất giảm thu được các phần cắn tương 

ứng: cắn phân đoạn n-hexan (22 g), cắn phân đoạn ethyl acetat (18 g) và cắn phân 

đoạn n-butanol (16 g). 

Cắn n-hexan (22 g) 

Dƣợc liệu (lá cây rau gai thối: 1,5 

kg) 

Thu hồi dung môi 


Cắn ethanol (96 g) 

Cắn ethyl acetat (18 g) 

Chiết nóng(60 o C) với ethanol 96% 3 lần, mỗi lần 4 giờ, 

thu hồi dung môi 

Hòa thành hỗn dịch, lắc phân đoạn với n-hexan (0,5 lít x 3 lần) 

Phân đoạn H 2 O 


Lắc phân đoạn với ethyl acetat (0,5 lit x 3 lần) 





Lắc phân đoạn với n- 

butanol (0,5 lit x 3 lần) 

Cắn n-butanol (16 g) 

Cắn H 2 O còn lại 

Hình 3. Sơ đồ chiết xuất và phân đoạn các chất từ thân cây rau gai thối 

(Acacia pennata (L.) Willd.) 

19

Kết quả đánh giá tác dụng ức chế enzym protease HIV-1 của của dịch chiết các 

phân đoạn thân cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) cho thấy, dịch chiết phân 

đoạn ethyl acetat có tác dụng tốt hơn phân đoạn n-hexan. 

Khi tiến hành khảo sát các cắn phân đoạn bằng phương pháp sắc ký lớp mỏng, 

chúng tôi nhận thấy vết chính trong phân đoạn n-hexan và phân đoạn ethyl acetat là 

cùng một hợp chất. Dựa vào đặc điểm của hợp chất này trên bản mỏng, tham khảo tài 

liệu [23], chúng tôi dự đoán đây là triterpen (một nhóm hợp chất chính có trong thân 

cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) [3], [10], [12] và đã được công bố. 

Khảo sát nhiều hệ dung môi khác nhau, chúng tôi nhận thấy các vết của cắn 

phân đoạn n-hexan phân tách rõ ràng hơn cắn ethyl acetat. Đặc biệt, là vết chính 

(triterpen) không bị chồng lặp với các vết khác. Với mục tiêu của chuyên đề là chiết 

xuất, phân lập hợp chất tự nhiên có hoạt tính ức chế protease HIV-1, vì vậy chúng tôi 

đã lựa chọn cắn phân đoạn n-hexan để tiến hành nghiên cứu. 

Cắn phân đoạn n-hexan (22 g) được chạy qua cột sắc ký silica gel, rửa giải bằng 

hệ dung môidicloromethan/methanolvới tỷ lệ methanol tăng dần từ 0 đến 100 % . 

Kiểm tra thành phần dịch rửa giải bằng sắc ký lớp mỏng. Dịch rửa giải được chia 

thành 5 phân đoạn chính: PĐ1 (2,7 g); PĐ2 (4,8 g); PĐ3 (1,5 g); PĐ4 (2,1 g) và PĐ5 

(phân đoạn dội cột). 

Kết quả khảo sát phân đoạn PĐ2 bằng phương pháp sắc ký lớp mỏng (silica gel 

pha thường, hệ dung môi n-hexan/ethyl acetat; 1/2) cho thấy, phân đoạn này có một 

vết chính (màu vàng, Rf=0,7, quan sát UV-365 nm sau khi phun thuốc thử H 2 SO 4 

10%/ethanol, sấy bản mỏng ở 110 o C trong 5 phút). Đây là hợp chất triterpen chính có 

trong cả cắn phân đoạn ethyl acetat và n-hexan. Do đó, chúng tôi định hướng phân lập 

hợp chất này. 



Phân đoạn PĐ2 (4,8 g) được đưa lên cột silica gel rửa giải gradient với hệ dung 

môi n-hexan/ethyl acetat (4/1; 2/1; 1/1) thu được hợp chất LO (138 mg). 

20

Cắn phân đoạn n-hexan (22 g) 

Sắc ký cột silica gel dicloromethan / 

methanol (1/0 đến 0/1) 

PĐ1 (2,7 g) PĐ2 (4,8 g) PĐ3 (1,5 g) PĐ4 (2,1 g) PĐ5 (Dội cột) 

Hình 4. Quy trình phân lập hợp chất LO từ cắn n-hexan của lá cây rau gai thối 

2. Kết quả kiểm tra độ tinh khiết của các chất phân lập đƣợc bằng phƣơng pháp 

sắc ký lớp mỏng 

Hợp chất LO 

(138 mg) 

Sắc ký cột silica gel n-hexan/ethyl acetat 

(4/1; 2/1 ; 1/1) 

- Kiểm tra độ tinh khiết của hợp chất LO bằng phương pháp sắc ký lớp mỏng, 

quan sát ở đèn tử ngoại UV 365 nm sau khi phun thuốc thử H 2 SO 4 10%/ethanol, sấy 

bản mỏng ở 110 o C trong 5 phút. Sắc ký đồ được thể hiện ở hình 5 



Hình 5. Sắc ký đồ SKLM của hợp chất LO 

Hệ dung môi: n-hexan/ethyl acetat (1:2). 

Nhận xét: Trên sắc ký đồ sắc ký lớp mỏng cho thấy hợp chất LO cho duy nhất 

1 vết đậm, rõ nét. Vì vậy, có thể sơ bộ kết luận 

hợp chất LO phân lập được tinh sạch. 

21

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 

1. Kết luận 

Từ cắn phân đoạn EtOAc dịch chiết ethanol 96 % của thân cây rau gai thối 

(Acacia pennata (L.) Willd.) nhóm nghiên cứu đã tiến hành phân lập được hợp chất 

tinh sạch (ký hiệu LO) 

2. Kiến nghị 

Nghiên cứu, đánh giá tác dụng sinh học của các hợp chất phân lập được để phục 

vụ cho phát triển các sản phẩm thuốc từ tự nhiên. 



22

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 

1. Võ Văn Chi (1997), Từ điển cây thuốc Việt Nam, NXB Y học, Tập I, 579-580. 

2. Nguyễn Văn Đàn, Nguyễn Viết Tựu (1986), Phương pháp nghiên cứu hóa học cây 

thuốc, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật. 

3. Đỗ Tất Lợi (2004), Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, 737-738. 

4. Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011), Dược liệu học, NXB Y học, tập I. 

5. Viện Dược liệu (2004), Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa 

học và Kỹ thuật, tập I, 994-997. 

6. Abozaid H. et al (2014), Phytochemical and biological study of Diospyros kaki L. 

growing in Egypt, World Journal of Pharmaceutical Research, 3(2), 1786-1795. 

7. Chang YX (2000), Taiwan native medicinal plants, Committee on Chinese medicine 

and pharmacy, Dept. Helth, Executive Yuan, Taipei, Taiwan. 

8. Dipiro JT. et al. (2008), Pharmacotherapy A Pathophysiologic Approach, Mc Graw 

Hill Medical, seventh edition, 2065 – 2084. 

9. Duke JA (1985), Medicinal plants of China, Vol 1 and Vol 2. 

10. Kameda K. et al (1987), Inhibitory effects of various flavonoids isolated from 

leaves of persimmon on angiotensin-converting enzyme activity, J Nat Prod, 50(4), 

680-683. 

11. Li TSC (2002), Chinese and related north American herbs: Phytopharmacology 

and therapeutic values, CRC Press, Florida-USA. 

12. Singh S, Joshi H (2011), Diospyros kaki (Ebenaceae): A Review, Asian J. Res. 

Pharm. Sci., 1(3), 55-58. 

13. Sinha BN, Bansal SK (2008), A review of phytochemical and biological studies of 

Diospyros species used in folklore medicine of Jharkhand, Journal of natural 

remedies, 8(1), 11-17. 

14. Lee SK. et al (1996), “Ebenaceae”, Flora of China, 15, 215-234. 

15. Sun L. et al (2011), Evaluation to the antioxidant activity of total flavonoids 

extract from persimmon (Diospyros kaki L.) leaves, Food Chem Toxicol, 49(10), 

2689-2696. 

16. Thuong PT. et al (2008), Triterpenoids from the leaves of Diospyros kaki 

(persimmon) and their inhibitory effects on protein tyrosine phosphatase 1B, J Nat 

Prod, 71(10), 1775-1778. 



23

17. WHO (2010). Antiretroviral therapy for HIV infection in Adults and Adolescents 

2010 revision, 19 – 20. 

18. Yin RJ. et al (2010), Research information and review on the leaves of Diospyros 

kaki L.I. Pharmacological activities of the extracts and main active ingredients of the 

leaves of Diospyros kaki L., Asian Journal of Pharmacodynamics and 

Pharmacokinetics 10(3), 181-207. 

19. http://en.wikipedia.org/wiki/HIV/AIDS#Pathophysiology 

20. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs360/en/ 

21. Xu hướng sử dụng các hợp chất tự nhiên trong dược, mỹ phẩm – công nghệ bào 

chế bộ dược, mỹ phẩm dùng cho da nhạy cảm từ cây Dương cam cúc, tài liệu chương 

trình báo cáo phân tích xu hướng công nghệ (09/2016), Trung tâm Thông tin và Thống 

kê Khoa học và Công nghệ, Tp.Hồ Chí Minh. 

22. http://ydvn.net/contents/Print/3630.cay-song-ran-day-acacia-pennata.html 

23.https://vi.wikipedia.org/wiki/S%C6%A1n_La 

24.http://sonla.gov.vn/dieu-kien-tu-nhien/-/asset_publisher/content/vi-tri-dia-ly 

25.https://vi.wikipedia.org/wiki/S%C6%A1n_La 

26. Phan Quốc Kinh, Phạm Gia Khôi, Nguyễn Lân Dũng, các hợp chất thiên nhiên có 

hoạt tính sinh học, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, 1988 

27. http://www.namlinhchifungi.com/tac-dung-cua-triterpenoids-trong-nam-linh-chi 



24

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO 

TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC 

QUÀNG VĂN HOAN 

NGHIÊN CỨU TÁCH NHÓM SAPONIN TỪ CÂY 

RAU GAI THỐI (Acacia pennata (L.) Willd.) 

THU HÁI Ở SƠN LA 

Chuyên ngành: TN2 

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC 



Giảng viên hƣớng dẫn: TS. Lò Thị Mai Thu 

Sơn La, tháng 05 năm 2018

LỜI CẢM ƠN 

Sau một thời gian học tập và nghiên cứu, khóa luận của em đã được hoàn thành, 

với lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi đến quý Thầy Cô ở Khoa Sinh – Hóa đã tạo 

mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ em trong suốt thời gian em học tập, nghiên cứu tại 

trường. 

Em xin chân thành cảm ơn các anh, chị ở Phòng Công nghệ tế bào thực vật - Viện 

Công nghệ sinh học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã tận tình 

giúp đỡ trong quá trình làm thực nghiệm. 

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Lò Thị Mai Thu đã tận tâm hướng dẫn, 

giúp đỡ và động viên em trong quá trình làm khóa luận. 

Để hoàn thành khóa luận, em còn nhận được sự quan tâm, giúp đỡ, động viên của 

bạn bè, gia đình. Em xin chân thành cảm ơn! 

Sơn La, tháng 05/2018 

Sinh viên thực hiện 

Quàng Văn Hoan 



MỤC LỤC 

A. MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 

I. Tổng quan tài liệu .......................................................................................................... 1 

1. Tình hình sử dụng các hợp chất tự nhiên trong dược, mỹ phẩm trên thế giới và tại 

Việt Nam ........................................................................................................................... 1 

1.1. Trên thế giới ............................................................................................................... 1 

1.2. Tại Việt Nam.............................................................................................................. 5 

2. Giới thiệu về cây rau gai thối ....................................................................................... 6 

2.1. Phân loại ..................................................................................................................... 6 

2.2. Đặc điểm hình thái ..................................................................................................... 6 

2.3. Tác dụng dược lý ....................................................................................................... 6 

3. Giới thiệu về Saponin ................................................................................................... 7 

3.1. Tính chất .................................................................................................................... 7 

3.2. Công dụng .................................................................................................................. 7 

II. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................... 8 

III. Mục tiêu đề tài ............................................................................................................ 9 

IV. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu. ............................................................... 9 

4.1. Nguyên liệu ................................................................................................................ 9 

4.2. Phương tiện nghiên cứu ............................................................................................. 9 

4.2.1. Hóa chất, dung môi ................................................................................................. 9 

4.2.2. Thiết bị, dụng cụ ..................................................................................................... 9 



4.3. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 10 

4.3.1. Thu hái và kiểm nghiệm dược liệu ....................................................................... 10 

4.3.2. Nghiên cứu chiết xuất, phân lập các hợp chất...................................................... 10 

4.3.3. Kiểm tra độ tinh khiết của các chất phân lập ....................................................... 10 

4.4. Nghiên cứu hình thái giải phẫu cơ quan sinh dưỡng và cơ quan sinh sản. ............ 10 

4.5. Tách nhóm saponin .................................................................................................. 10 

4.6. Các phương pháp phân lập hợp chất ....................................................................... 12 

4.6.1. Kết tinh phân đoạn ................................................................................................ 13 

4.6.2. Thăng hoa.............................................................................................................. 13 

4.6.3. Chưng cất phân đoạn ............................................................................................ 13

4.6.4. Các phương pháp sắc ký ....................................................................................... 13 

4.6.4.1. Phương pháp sắc ký cột ..................................................................................... 14 

4.6.4.2. Phương pháp sắc ký lớp mỏng điều chế ............................................................ 14 

4.6.4.3. Sắc ký lỏng cao áp điều chế .............................................................................. 15 

V. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 15 

5.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................................. 15 

5.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 15 

5.3. Đặc điểm điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu .................................................. 15 

5.3.1. Vị trí địa lý ............................................................................................................ 15 

5.3.2. Đất đai ................................................................................................................... 16 

5.3.3. Tài nguyên rừng .................................................................................................... 16 

5.3.4. Khí hậu .................................................................................................................. 16 

5.3.5. Thủy văn ............................................................................................................... 17 

B. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ PHÂN TÍCH KẾT QUẢ. ....................................... 18 

I. Kết quả nghiên cứu chiết xuất, phân lập các hợp chất tinh sạch từ lá cây hồng ........ 18 

II. Kết quả kiểm tra độ tinh khiết của các chất phân lập được bằng phương pháp sắc ký 

lớp mỏng ......................................................................................................................... 19 

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 21 

I. Kết luận ........................................................................................................................ 21 

II. Kiến nghị .................................................................................................................... 21 

TÀI LIệU THAM KHảO ................................................................................................ 22 



DANH MỤC BẢNG 

Bảng 4.1. Dung môi, hóa chất sử dụng trong nghiên cứu ................................................ 9 

Bảng 4.2. Trang thiết bị, máy móc sử dụng trong nghiên cứu ........................................ 9 



DANH MỤC HÌNH 

Hình 3.1. Sơ đồ chiết xuất và phân đoạn các chất từ thân cây rau gai thối Sắc ký cột 

silica gel n-hexan/ethyl acetat (1/0 đến 0/1)................................................................... 19 

Hình 3.2. Quy trình phân lập các hợp chất từ cắn EtOAc thân rau gai thối .................. 19 

Hình 3.3: Sắc ký đồ SKLM của các chất (1-2) .............................................................. 20 



I. Tổng quan tài liệu 

A. MỞ ĐẦU 

1. Tình hình sử dụng các hợp chất tự nhiên trong dƣợc, mỹ phẩm trên thế giới và 

tại Việt Nam 

1.1. Trên thế giới 

Trong vòng hai thập kỉ gần đây, xu hướng quay lại sử dụng các sản phẩm thuốc 

có nguồn gốc thảo dược để phòng và trị bệnh trở nên phổ biến. Dược điển các nước 

khu vực châu Á như Việt Nam, Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản đều có các chuyên 

luận về dược liệu. Một số chuyên luận dược liệu cũng đã được đưa vào Dược điển Mĩ, 

châu Âu... Theo ước tính, 70% dân số toàn cầu vẫn sử dụng thuốc từ dược liệu trong 

chăm sóc sức khỏe ban đầu tại cộng đồng. Vì vậy, tổ chức y tế thế giới đã nhấn mạnh 

việc đảm bảo chất lượng của các thuốc này phải dựa trên các kĩ thuật phân tích hiện 

đại, với việc sử dụng các chất chuẩn đối chiếu phù hợp. 

Trên thế giới, đã phát hiện được 265.000 loài thực vật. Trong đó có 150.000 

loài được phân bố ở các vùng nhiệt đới, 35.000 loài có ở các nước ASEAN. Trong số 

này có ít nhất 6.000 loài được dùng làm thuốc. Các loài thực vật có chứa khoảng 5 

triệu hợp chất hóa học. Cho tới nay, đã có 0,5%, nghĩa là 1.300 cây được nghiên cứu 

một cách có hệ thống về thành phần hóa học và giá trị chữa bệnh. Thuốc từ dược liệu 

được sử dụng không chỉ các nước Á Đông mà còn được tiêu thụ một lượng khá lớn ở 

các nước Phương Tây. Ở các nước có nền công nghiệp phát triển thì một phần tư số 

thuốc kê trong các đơn có chứa hoạt chất từ dược liệu. Tại Mĩ năm 1980 giá trị số 

thuốc đó lên tới 8 tỉ đô la, tại thị trường Châu Âu lượng thuốc đông dược tiêu thụ cũng 

lên tới 2,3 tỉ đô la. Nhiều biệt dược đông dược của Trung Quốc được tiêu thụ mạnh ở 

các nước phát triển. [1] 



Về sử dụng thuốc, ở khu vực Đông Á, Trung Quốc, Nhật Bản, cùng với Ấn Độ, 

là các nước tiêu thụ đông dược nhiều nhất. Tại Trung Quốc, đông dược chiếm khoảng 

30% lượng dược phẩm tiêu thụ, doanh số đông dược sản xuất tại Trung Quốc để tiêu 

thụ nội địa và xuất khẩu năm 2003 ước đạt 20 tỉ đô la. Tại Nhật Bản, đông dược được 

gọi với tên “Kampo”, cũng được chấp nhận và sử dụng rộng rãi, với doanh số khoảng 

1 tỉ đô la mỗi năm. Ở khu vực Đông Nam Á, Indonesia là nước đứng thứ hai trên thế 

giới sau Brazil về đa dạng sinh học cây thuốc, có tới 90% số lượng cây thuốc trên thế 

giới được tìm thấy ở đây. Theo số liệu năm 1995, có 40% dân số Indonesia sử dụng 

1

đông dược, trong đó có 70% sinh sống ở vùng nông thôn. Các nước Đông Nam Á khác 

đều có tỉ lệ sử dụng đông dược đáng kể trong cộng đồng và hệ thống y tế. [1] 

Hóa học các hợp chất thiên nhiên trong phát triển thuốc đã trải qua thời kỳ vàng 

son vào những năm 1940 đến những năm 1960. Ngày nay, với những kỹ thuật sàng lọc 

hoạt tính sinh học mới, hiện đại, với tốc độ nhanh, lượng mẫu nhỏ, việc phát hiện các 

hợp chất thiên nhiên có hoạt tính sinh học mới là rất có triển vọng. Sau khi phát hiện ra 

các hoạt chất có hoạt tính mới thì việc nghiên cứu chuyễn hóa chúng thành các dẫn 

xuất bằng nhiều con đường trong đó có hóa tổ hợp để thử hoạt tính sinh học vẫn là một 

lĩnh vực hấp dẫn. 

Về nghiên cứu phát triển, hiện nay các công ty đa quốc gia đang có xu hướng 

phát triển các dược phẩm có chứa một hoạt chất từ cây thuốc (tinh chất dược liệu) do 

các chế phẩm này có giá trị kinh tế lớn hơn nhiều so với các sản phẩm chứa cao thuốc 

(extracts) hoặc hợp chất toàn phần chưa xác định được trong các công thức cổ truyền, 

kinh điển. Ở Trung Quốc giai đoạn 1979 - 1990 có 42 chế phẩm thuốc mới từ cây 

thuốc được đưa ra thị trường, trong đó có 11 chế phẩm chữa bệnh tim mạch, 5 chế 

phẩm chữa ung thư, 6 chế phẩm chữa tiêu hóa. Cho đến nay đã có trên 4.000 bằng 

sáng chế về thuốc đông dược của Trung Quốc được đăng kí, với 40 dạng bào chế khác 

nhau, được sản xuất ở 684 nhà máy chuyên về đông dược. Từ năm 1990 đến nay là 

giai đoạn phát triển rất mạnh đối với lĩnh vực sản xuất thuốc từ dược liệu với hàng 

trăm chế phẩm mới ra đời. Nhật Bản là nước dẫn đầu thế giới về nghiên cứu các hợp 

chất có tác dụng sinh học từ cây thuốc, chiếm 60% bằng phát minh trên thế giới về 

lĩnh vực này trong 5 năm (1990 - 1995). Trong giai đoạn 2000 – 2005 các công ty 



dược phẩm đa quốc gia đã có 23 thuốc mới từ nguồn gốc tự nhiên được phép đưa ra 

thị trường để điều trị bệnh ung thư, bệnh thần kinh, bệnh nhiễm trùng, bệnh tim 

mạch, các bệnh liên quan đến hệ miễn dịch, chống viêm… Điển hình là các thuốc 

Bivalirudin (MDCO, 2000), Ozogamicin (Wyeth – Ayerst, 2000), Pimecrolimus 

(Novatis, 2001), Nitisinone (Swedish Orphan, 2002), Ziconotide (Elan, 2004), 

Exenatide (Eli Lilly, 2005), Micafungin (Fujisawa, 2005)... Ở Việt Nam, một số 

thuốc đang được nghiên cứu lâm sàng giai đoạn I, II, III như thuốc viêm lợi 

Dentonin, thuốc trị lỵ và hương hàn Geranin, thuốc hỗ trợ và điều trị ung thư 

Panacrin, thuốc điều hòa miễn dịch Angala… [1] 

2

Về pháp chế dược và đăng kí thuốc, theo báo cáo của WHO năm 2011, tốc độ 

xây dựng và ban hành qui chế quản lí thuốc từ dược liệu phát triển khá nhanh trong 

khoảng thời gian từ năm 1986 đến 2007. 

Sự phát triển nhanh chóng các thuốc từ cây cỏ là do xu hướng của các nước 

phương Tây nhằm tăng cường tự điều trị, và do lo lắng về tác dụng bất lợi của chế 

phẩm hóa dược và sự nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò của thuốc từ dược 

liệu trong điều trị các bệnh mạn tính, bệnh thông thường. 

Với sự phát triển của các kĩ thuật phân tích hiện đại, nhiều hoạt chất được tách 

chiết từ dược liệu, nghiên cứu xác định cấu trúc và tác dụng dược lí. Kết hợp với công 

nghệ bào chế, các nhà sản xuất đã cho ra đời những dạng thuốc thuận tiện cho người 

sử dụng như viên nén, viên nang, cốm thuốc, trong đó nguyên liệu đầu vào là tinh chất 

hoặc cao dược liệu chuẩn hóa có hàm lượng hoạt chất chính xác. 

Điển hình trong nhóm này là các chế phẩm viên nén, viên nang cao Bạch quả 

(Ginkgo biloba), chứa các hoạt chất ginkgo flavnol glycosides, terpene lactones, 

bilobalide, ginkgolide A, ginkgolide B, ginkgolide C; viên tỏi chứa dịch chiết tỏi có 

hoạt chất chính là allicin, viên nén cao Cúc gai dài (Cardus marianus) chứa hoạt chất 

chính là silymarin... Nhiều hoạt chất chiết xuất từ dược liệu được tinh chế đạt đến độ 

tinh khiết có thể sử dụng làm nguyên liệu bào chế thuốc tiêm. Điển hình trong nhóm 

này là các chế phẩm thuốc tiêm chứa flavonoid của Ginkgo biloba (biệt dược Tanakan, 

Pháp; thuốc tiêm chứa paclitaxel phân lập từ cây Taxus Brevifolia (biệt dược Taxol , 

Mĩ); thuốc tiêm chứa vinblastin phân lập từ cây Vinca rosea (biệt dược Velbe, Pháp)… 

Do sự phức tạp về cấu trúc hóa học nhiều chất trong nhóm này cho đến nay vẫn chưa 

tổng hợp được.[1] 



Hiện nay, nguồn tài nguyên cây cỏ và tri thức sử dụng cây cỏ làm thuốc là cơ sở 

quan trọng để sàng lọc và tìm ra thuốc mới. Hướng nghiên cứu này đang rất được coi 

trọng ở các nước có nền y học tiên tiến như Mĩ, Pháp, Nhật Bản, Trung Quốc. 

Ứng dụng công nghệ thông tin trong việc thiết kế các phân tử thuốc mới, cũng 

như trong nghiên cứu mối tương quan cấu trúc – hoạt tính đang ngày càng phát triển. 

Mặc dù đa số các công ty dược lớn trên thế giới trong thời gian vừa qua chưa đầu tư 

tích cực lắm cho việc nghiên cứu hóa học các hợp chất thiên nhiên. Xong, việc nghiên 

cứu hóa học các hợp chất thiên nhiên vẫn được đẩy mạnh trong các thập niên vừa qua 

và chắc chắn sẽ phát triển mạnh trong thời gian tới. 

3

Đặc biệt, trong những năm gần đây đã có những thay đổi đáng kể trong việc 

nghiên cứu và phát triển các hợp chất thiên nhiên. 

* Cách tiếp cận trong thu thập mẫu nghiên cứu [1] 

Nhìn chung cho đến nay có 6 cách tiếp cận khi thu thập mẫu nghiên cứu. Đó là: 

chọn địa điểm một cách ngẫu nhiên, dựa vào phân loại học, dựa vào y học dân tộc, dựa 

vào hóa thực vật, dựa vào cơ sở thông tin dữ liệu và dựa vào sự cầu may. Gần đây, 

cách tiếp cận dựa vào hóa thực vật và cơ sở thông tin đã có những thay đổi do sự phát 

triển mạnh mẽ của hai lĩnh vực này. Ví dụ khi cần thu thập các mẫu có một hoạt tính 

nào đó thì cơ sở dữ liệu có thể cho ta: 

- Danh sách của những cây có hoạt tính này theo kinh nghiệm của y học dân tộc 

- Danh sách các cây đã có số liệu về hoạt tính này qua phép thử in vitro, in vivo 

hoặc trên người. 

- Danh sách các nguồn hợp chất thiên nhiên có hoạt tính này hoặc có hoạt tính 

của một trong các phép thử trên. 

Trường hợp danh sách này quá dài thì người ta kết hợp với các yếu tố khác như: 

Mẫu dễ kiểm tra hay khó kiểm, sự độc đáo về mặt thực vật hoặc hóa thực vật, tính đặc 

hữu để lựa chọn một danh sách ngắn hơn. Quan trọng là phải thu tất cả các bộ phận 

của cây. Một trong những con đường để tìm kiếm nhanh các hợp chất thiên nhiên có 

hoạt tính sinh học là dựa vào Thực vật dân tộc học (Ethnobotany) với tạp chí dẫn đầu 

là Journal of Ethno – pharmacology. 

* Về các phƣơng pháp phân tích. [1] 

Nhiều kỹ thuật mới đã được sử dụng để tách chất như: sắc ký giọt ngược dòng, 

sắc ký ngược dòng quay, sắc ký phân chia ly tâm. Việc sử dụng pha đảo trong sắc ký 

tách chất (sắc ký lớp mỏng và sắc kỷ lỏng hiệu năng cao) đã góp phần giải quyết 

những khó khăn lớn trong lĩnh vực các hợp chất thiên nhiên. Những năm gần đây kỹ 

thuật chiết cặp ion và sắc ký lỏng hiệu năng cao cặp ion đã được sử dụng để tách điều 

chế các alkaloid quinolin và isoquinolin bậc bốn. 

Kỹ thuật sử dụng các chất đồng phân quang học làm pha tĩnh trong sắc ký khí 

và sắc ký lỏng để tách các hợp chất thiên nhiên có hoạt tính quang học cũng đem lại 

kết quả tốt. 



Gần đây người ta phát triển kỹ thuật “Quan sát toàn cột” ứng dụng cho sắc ký 

lỏng hiệu năng cao và điện di mao quản. Ở phương pháp quan sát toàn cột người ta sử 

4

dụng nhiều bộ diod trên một đoạn cột dài 1cm để kiểm soát độ pic trong quá trình tách 

chất. Những năm gần 

Những năm gần đây đã xuất hiện khái niệm “Metabolomic” trong phân tích. Đó 

là một lĩnh vực khoa học nghiên cứu các chất trao đổi của tế bào sống. Metabolom 

được định nghĩa là một tập hợp định lượng và định tính tất cả những chất phân tử 

lượng thấp có mặt trong tế bào. Những chất này tham gia vào phản ứng trao đổi chất 

và cần thiết cho việc duy trì, sinh trưởng cũng như chức năng bình thường của một tế 

bào. Chiến lược phân tích Metabolomic bao gồm 5 thành phần như sau: 

- Metabolomic: là phép phân tích định tính và định lượng tất cả các chất trao 

đổi (metabolit) trong một hệ sinh học. Độ chọn lọc và độ nhạy của phương pháp phân 

tích đòi hỏi ở đây rất cao. 

- Metabolite profiling: là phân tích định tính và định lượng một số chất trao đổi 

chọn lọc theo định hướng, thường là theo con đường trao đổi chất đặc thù. Trong công 

nghiệp dược phương pháp này được sử dụng rộng rãi để nghiên cứu thuốc, sản phẩm 

biến đổi của thuốc và hiệu quả của quá trình điều trị. 

- Metabolic fingerprinting: phân tích nhanh mẫu để có thể phân loại được mẫu. 

Vì không phân tích định tính và định lượng nên thời gian phân tích mẫu ngắn, thường 

chỉ một phút (hoặc ngắn hơn). Đây là một công cụ sàng lọc để phân biệt mẫu của 

những trạng thái hoặc nguồn gốc sinh học khác nhau. 

- Metabolite target analysis: định lượng và định tính một hoặc vài chất trao đổi 

(metabolit) liên quan đến một phản ứng trao đổi đặc thù. 

- Metabonomic: đánh giá sự thay đổi của các mô và dịch sinh học trong hệ 

thống trao đổi chất nội sinh, hình thành do quá trình bệnh sinh hoặc quá trình điều trị. 

1.2. Tại Việt Nam 



Việt Nam cũng có một số mặt hàng đông dược xuất khẩu có uy tín ở thị trường 

nước ngoài như hoa hòe, quế, sa nhân, dừa cạn, các loại tinh dầu hồi, quế, tràm... 

Nhu cầu sử dụng đông dược ở nước ta cũng rất lớn. Theo đánh giá của Viện 

Dược liệu năm 1995, nhu cầu dược liệu toàn quốc khoảng 30.000 tấn, cung cấp cho 

145 bệnh viện y học cổ truyền, 242 khoa y học cổ truyền trong bệnh viên đa khoa và 

khoảng 30.000 lương y đang hành nghề, ngoài ra còn cần khoảng 20.000 tấn cho nhu 

cầu xuất khẩu. Nhiều chế phẩm đông dược đã được nghiên cứu tại các viện nghiên cứu 

và chuyển giao kĩ thuật cho các xí nghiệp sản xuất trong nước, như thuốc viêm gan 

5

Haina, thuốc hạ cholesterol máu và hạ huyết áp Ruventat, thuốc chống đái tháo đường 

Morantin, thuốc nhỏ mũi Ngũ sắc, thuốc hòa tan sỏi thận Somatan, Sotinin, thuốc tăng 

tuần hoàn máu Angelin, thuốc viêm gan Phyllantin. [1] 

Trong năm 2010, Cục quản lí Dược, Bộ Y tế Việt Nam đã cấp phép nhập khẩu 

cho 106 chế phẩm từ dược liệu thuộc 15 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, số 

lượng cụ thể như sau: Hàn Quốc: 44, Ấn Độ: 20, Trung Quốc: 15, Hồng Kông: 1, Đài 

Loan: 1, Nhật Bản: 1, Thái Lan: 3, Malaysia: 2, Pakistan: 1, Argentina: 2, Thụy Sĩ: 1, 

Australia: 1, Đức: 2, Pháp: 1, Mĩ: 7. [1] 

2. Giới thiệu về cây rau gai thối. 

Nước ta là một nước nông nghiệp, chính vì vậy, các công trình nghiên cứu về 

thực vật ngày càng phát triển và mang lại những ý nghĩa vô cùng to lớn, hiểu biết về 

các đặc điểm sinh lí của thực vật, ta có thể kiểm soát được sự phát triển của cây gai rau 

thối, chủ động trong việc phòng ngừa sâu bệnh, điều hòa sinh trưởng, nâng cao năng 

suất, chất lượng cây trồng. 

Ở Việt Nam thường gặp loài Acacia pennata (L.) Willd. 

2.1. Phân loại 

Bộ: Bộ Đậu (Fabales) 

Họ: Họ Đậu (Fabaceae) 

Chi: Chi Senegalia 

Loài: Loài Acacia pennata (L.) Willd [24] 

2.2. Đặc điểm hình thái 

Dây leo, có khi là cây bụi phân nhánh nhiều, mọc trườn, có nhiều gai, nhánh 



non có lông. Lá kép lông chim hai lần; cuống chung có tuyến mang 16 cặp lá chét bậc 

nhất, mỗi lá chét này lại mang 17-35 cặp lá chét bậc hai; dài 4-5mm, rộng 1-2mm; lá 

kèm 2-3mm. Chuỳ hoa ở ngọn hay ở nách gồm nhiều đầu hoa trắng, to cỡ 13mm. Quả 

thuôn, mỏng dài tới 13cm, rộng tới 3cm; hạt thuôn, không đều, dẹp, màu nâu hay đen. 

[24] 

2.3. Tác dụng dƣợc lý 

Ở Campuchia, người ta dùng các chồi dinh dưỡng làm rau ăn, vỏ cây dùng 

trong y học dân gian. 

Ở Lào, người ta dùng rễ của thứ insuavis làm thuốc trị thiếu máu. 

6

Ở Ấn Độ, cây được sử dụng nhiều: dịch lá lẫn với sữa dùng cho trẻ em ăn 

không tiêu, còn lá giã ra với đường và nghệ dùng đắp vết thương; dịch vỏ dùng trị nọc 

độc; quả và thân dùng để duốc cá. [24] 

3. Giới thiệu về Saponin 

Saponin còn gọi là saponosid là một nhóm glycosid lớn, gặp rộng rãi trong thực 

vật. Saponin có trong nhiều loài thực vật, cả thực vật hoang dại lẫn thực vật gieo trồng. 

Một trong những sản phẩm thứ cấp và là thành phần thảo dược quan trọng có 

trong cây Rau gai thối chính là Saponin. Saponin còn gọi là saponosid, ginsenoside, là 

một nhóm glycosid lớn, gặp phổ biến ở thực vật. Ngoài ra, người ta còn phân lập được 

saponin trong động vật như Hải sâm, cá Sao. 

Dựa vào cấu trúc hóa học, saponin được chia làm 2 loại: 

- Saponin triterpenoid (phần genin có 30C cấu tạo bởi 6 nhóm Hemiterpen) 

- Saponin steroid (phần genin có 27C). [3] 

3.1. Tính chất 

Saponin đa số có vị đắng, tan trong nước, alcol, rất ít tan trong aceton, ether, 

hexan. Saponin có thể bị kết tủa bởi chì acetat, amoni sunfat. 

Saponin khó bị thẩm tích, dựa vào tính chất này để tinh chế saponin trong quá 

trình chiết xuất. 

Làm giảm sức căng bề mặt, tạo nhiều bọt khi lắc mạnh với nước, có tác dụng 

nhũ hóa và tẩy sạch. 

Làm vỡ hồng cầu ngay ở nồng độ rất loãng. 

Saponin triterpenoid thì có loại trung tính và loại acid; Saponin steroid có loại 

trung tính và loại kiềm. [3] 

3.2. Công dụng 

Saponin có mặt trong một số vị thuốc bổ, tăng lực, chống nhược sức, chống 

stress và lão hoá,… 

Một số saponin có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, kháng nấm, ức chế 

virus. Một số có tác dụng chống ung thư trên thực nghiệm. 

Saponin có tác dụng long đờm, lợi tiểu, chữa ho; liều cao có thể gây nôn mửa, 

đi lỏng; là hoạt chất chính trong các dược liệu chữa ho như Viễn chí, Cát cánh, Cam 

thảo,… 



7

Saponin làm tăng tính thấm của tế bào làm cho các hợp chất khác dễ hòa tan và 

hấp thu; làm tăng khả năng miễn dịch của cơ thể. 

Một số nguyên liệu chứa saponin dùng để pha nước gội đầu, giặt len dạ, tơ lụa. 

Nhiều saponin steroid có tác dụng tiêu diệt các loài thân mềm. [3] 

II. Lí do chọn đề tài 

Dân tộc Thái có mặt ở Tây Bắc Việt Nam từ rất sớm, sống tập trung ở các tỉnh 

Sơn La, Lai Châu, Yên Bái, Hoà Bình và Điện Biên. Có hai nhóm địa phương là Thái 

đen và Thái trắng. Người Thái có kinh nghiệm và kỹ thuật thâm canh cây Nông nghiệp 

và các loại cây thuốc trên nương từ rất lâu để phục vụ nhu cầu đời sống. Người Thái 

Tây Bắc có rất nhiều loài thuốc và cây thuốc quý có dược tính cao, khả năng phòng 

ngừa và điều trị nhiều loại bệnh, trong đó có các bệnh nan y, bệnh hiểm nghèo nguy 

hiểm đến tính mạng người bệnh. 

Các nhà khoa học trên Thế Giới đã phân lập một số chất chuyển hóa thứ cấp từ 

Cây rau gai thối (Tiếng Thái: Co phắc nam min) (Acacia pennata (L). Willd.) họ 

Fabaceae bao gồm alkaloid, saponin, polysaccharides, terpenoid, tannin ngưng tụ và 

flavonoid. Gần đây, hoạt động chống viêm, chống ung thư bằng cách ức enzyme 

COX-1 đã được báo cáo trong một số nghiên cứu của Úc và Trung Quốc. Các chất này 

giúp giảm đau, chống viêm, gia tăng tầm độ hoạt động các khớp, cải thiện sức chịu lực 

và sức cơ quanh ổ khớp. Hồi phục lại các thành phần cầu tạo nên khớp và sụn khớp, 

ngăn ngừa sự tiến triển của các bệnh viêm khớp có nguy cơ làm biến dạng khớp. 

Ngoài ra, cung cấp canxi, giúp xương khớp chắc khỏe. Kích thích cơ thể sản xuất 

insulin và tránh tình tráng kháng insulin giúp ngăn ngừa và điều trị bệnh tiểu đường 

hiệu quả. Đồng thời,ức chế sự tăng trưởng của tuyến tiền liệt theo tuổi tác, nâng cao hệ 

thống miễn dịch giúp tuyến tiền liệt bài tiết, ngăn ngừa và điều trị tốt bệnh phì đại tiền 

liệt tuyến. 

Cây rau gai thối từ lâu không chỉ là món ăn đặc sản bổ dưỡng dùng ngọn luộc, 

làm nộm, nấu canh của Người thái Sơn La mà còn được biết đến là vị thuốc chữa sỏi 

thận, viêm khớp, mát gan thông tiểu, lợi mật. Cây rau gai thối rất nổi tiếng ở Thái Lan 

được dùng để chế biến các món ăn cho du khách quốc tế với tên là “Cha-om” nhưng ở 

Việt Nam việc nghiên cứu về chúng gần như chưa có công bố khoa học nào mà thường 

là các kinh nghiệm dân gian. 



8

Xuất phát từ thực tiễn trên, tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu tách nhóm 

saponin từ cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) thu hái ở Sơn La.” 

III. Mục tiêu đề tài 

- Tách chiết nhóm saponin từ cây rau gai thối. 

IV. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu. 

4.1. Nguyên liệu 

Nguyên liệu dùng trong nghiên cứu là bộ phận lá của cây rau gai thối thu hái tại 

huyện thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La tháng 06 năm 2017 và đã được xác định tên 

khoa học là (Acacia pennata (L.) Willd.) Mẫu nghiên cứu hiện được lưu giữ tại 

Khoa Sinh Hóa – Trường Đại học Tây Bắc và Khoa Hóa phân tích – Tiêu chuẩn, Viện 

Dược liệu. 

4.2. Phƣơng tiện nghiên cứu 

4.2.1. Hóa chất, dung môi 

Bảng 4.1. Dung môi, hóa chất sử dụng trong nghiên cứu 

STT Hóa chất, dung môi sử dụng Tiêu chuẩn 

1 Acid sulfuric (H 2 SO 4 ) DĐVN IV 

2 Methanol (MeOH) DĐVN IV 

3 n-butanol (BuOH) DĐVN IV 

4 n- hexan (Hx) DĐVN IV 

5 Ethyl acetat (EtOAc) DĐVN IV 

6 Nước cất DĐVN IV 

7 Chất nhồi cột là Silica gel GF 254 , cỡ hạt 63-200 µm (Merck) DĐVN IV 

8 Silica gel Merck LiChroprep ® RP-18, Sephadex LH-20. DĐVN IV 

9 Bản mỏng silica gel F 254 , RP 18 F 254s (Merck) DĐVN IV 



4.2.2. Thiết bị, dụng cụ 

Bảng 4.2. Trang thiết bị, máy móc sử dụng trong nghiên cứu 


1 Cân kỹ thuật Precisa Thụy sỹ 

2 Ống đong các loại (10-2000ml) Đức 

3 Bình cầu đáy tròn các loại 100-2000ml Đức 

4 Bình gạn 1-2 lít Đức 

9


5 Bình chiết, phễu, cốc, buret… Đức 

6 Máy chiết cách thủy (dung tích 10 lít) Đức 

7 Các loại cột sắc ký (cột thủy tinh) Đức 

8 Máy cất thu hồi dung môi Nhật Bản 

9 Tủ sấy Memmert Đức 

10 Tủ lạnh Nhật Bản 

11 Bình chạy sắc ký lớp mỏng Nhật Bản 

12 Đèn tử ngoại Nhật Bản 

4.3. Phƣơng pháp nghiên cứu 

4.3.1. Thu hái và kiểm nghiệm dƣợc liệu 

- Dược liệu lá hồng sau khi thu hái được rửa sạch, thái nhỏ, sấy khô chuẩn bị 

cho nghiên cứu. 

- Dược liệu được thẩm định tên khoa học theo khóa phân loại thực vật và có sự 

trợ giúp của các chuyên gia thực vật và dược liệu. 

- Dược liệu được kiểm nghiệm theo các tiêu chí đơn giản như độ ẩm, độ nhiễm 

nấm mốc, sơ bộ đánh giá hàm lượng hoạt chất trong dược liệu bằng sắc ký lớp mỏng . 

4.3.2. Nghiên cứu chiết xuất, phân lập các hợp chất 

Chiết hoạt chất từ dược liệu bằng ethanol 96% theo phương pháp ngâm chiết (ở 

nhiệt độ phòng). Cất thu hồi dung môi dưới áp suất giảm. Phân đoạn dịch chiết bằng 

dung môi công nghiệp có độ phân cực tăng dần n-hexan, ethyl acetat và n-butanol. 

Sử dụng sắc ký cột với các chất hấp phụ silica gel pha thường, pha đảo, 

Sephadex LH-20 để phân lập các chất. Sắc ký lớp mỏng dùng để theo dõi vết các chất 

từ các phân đoạn. 

4.3.3. Kiểm tra độ tinh khiết của các chất phân lập 

Kiểm tra độ tinh khiết bằng sắc ký lớp mỏng (soi dưới đèn tử ngoại ở bước 

sóng 254 nm, 365 nm) phun thuốc thử H 2 SO 4 10% /ethanol và hơ nóng ở 110 o C, kiểm 

tra bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao (nếu cần thiết). 

4.4. Nghiên cứu hình thái giải phẫu cơ quan sinh dƣỡng và cơ quan sinh sản. 

Thu thập mẫu ở ngoài tự nhiên đưa về phòng thực hành quan sát, đo kích thước 

và làm các tiêu bản lát cắt rễ, lá. 

4.5. Tách nhóm saponin 



10

Saponin toàn phần được định lượng theo phương pháp cân như sau: Cân chính 

 

xác 20g bột nguyên liệu, gói vào túi giấy lọc, cho vào cốc thuỷ tinh 200ml, ngâm bằng 

100ml methanol trong 24 giờ. Sau đó đặt vào bình Soxhlet chiết trong 8 giờ. Cất thu 

hồi dung môi được cắn, thêm 30ml nước lắc cho tan, chuyển sang bình gạn 100ml, 

dùng ether ethylic lắc để loại tạp cho đến khi lớp ether ethylic không có màu. Dịch thu 

được lắc với n-butanol bão hoà nước đến khi lớp n-butanol không có màu. Gộp dịch n- 

butanol, bốc hơi n-butanol đến còn khoảng 4-5ml, cho vào chén cân đã sấy khô và xác 

định khối lượng trước, bốc hơi dung môi đến cắn. Sấy cắn ở nhiệt độ 60-65 0 C đến khối 

lượng không đổi và đem cân. 

Hàm lượng saponin toàn phần được tính theo công thức: 

Trong đó: 

a 

X% = 

m−mb x 100 

X%: Hàm lượng saponin toàn phần 

b: Độ ẩm của nguyên liệu (%) 

Xác định độ ẩm mẫu nghiên cứu 

a: Khối lượng cắn saponin thu được (g) 

m: khối lượng dược liệu đem chiết (g) 

Độ ẩm nguyên liệu được xác định theo phương pháp sấy. 

Nguyên tắc: Mẫu thử được sấy ở 105 0 C, nước trong mẫu sẽ bốc hơi làm giảm 

khối lượng mẫu, cân khối lượng mẫu sau khi sấy sẽ tính được độ ẩm của mẫu. 

Tiến hành: Cân chính xác 5g nguyên liệu cho vào chén cân dùng để xác định độ 

ẩm đã được cân bì trước. Cho chén chứa nguyên liệu vào tủ sấy, sấy ở nhiệt độ 100- 



105 0 C trong 4 giờ. Cho chén vào bình hút ẩm đến khi nguội. Cân, làm lại nhiều lần 

đến khi khối lượng nguyên liệu không đổi. 

Độ ẩm (b %) của nguyên liệu được tính theo công thức sau: 

Trong đó: 

b = p − a 

p 

b: Độ ẩm nguyên liệu (%) 

x 100 (%) 

p: khối lượng nguyên liệu trước khi sấy (g) 

a: Khối lượng nguyên liệu sau khi sấy (g) 

11

Sơ đồ 1: Định lƣợng saponin toàn phần trong nguyên liệu Rau gai thối theo 

phƣơng pháp cân 

Bột nguyên liệu 

Ngâm methanol 

Chiết Soxhlet 

Dịch chiết 

Bã 

Cất thu hồi dung môi 

MeOH 

Cắn 

Nước 

Dịch nước 

Ether ethylic 

Lớp nước 

Lớp ether ethylic 

Butanol bão hoà nước 

Lớp nước Lớp ebutanol 

thu hồi butanol 



Butanol 

Cắn saponin 

Cắn khô saponin 

Sấy đến khối lượng không đổi (60-65 0 C) 

4.6. Các phƣơng pháp phân lập hợp chất 

Phân lập là tách riêng một chất dưới dạng tinh khiết ra khỏi hỗn hợp. Thành 

phần của một dược liệu thường rất phức tạp, nhiều trường hợp, chỉ một hoặc một vài 

thành phần trong đó được sử dụng làm thuốc. Do đó, người ta phải tiến hành chiết xuất 

12

phân lập các hợp chất tinh khiết để xác định cấu trúc, làm chất chuẩn, thử tác dụng 

dược lý… Có nhiều phương pháp được tiến hành sử dụng để phân lập các chất như kết 

tinh phân đoạn, thăng hoa, chưng cất phân đoạn, các phương pháp sắc ký [4]. 

4.6.1. Kết tinh phân đoạn 

Phương pháp dựa vào độ hòa tan khác nhau của các chất khi hòa tan vào một 

hoặc hỗn hợp dung môi. Trong quá trình để dung môi bốc hơi, thành phần khó tan nhất 

sẽ tủa hoặc kết tinh trước. Lọc lấy phần tinh thể thô và kết tinh lại một vài lần như vậy 

sẽ thu được chất tinh khiết. Phần dung dịch còn lại có thể cho bay hơi dung môi và kết 

tinh để tách các chất khác. Có thể kết hợp việc bay hơi dung môi với giảm nhiệt độ để 

quá trình kết tinh hiệu quả hơn [4]. 

4.6.2. Thăng hoa 

Một số chất hay nhóm hợp chất có khả năng thăng hoa như các coumarin và 

anthranoid ở dạng tự do (aglycon); cafein, ephedrin, camphor, borneol… có thể được 

tách ra khỏi hỗn hợp hay được tinh chế bằng cách cho thăng hoa. Quá trình thăng hoa 

có thể được thực hiện ở áp suất thường hay áp suất giảm. Khi thăng hoa dưới áp suất 

giảm, nhiệt độ thăng hoa của các chất giảm làm giảm tác động phân hủy của nhiệt độ 

lên các chất [4]. 

4.6.3. Chƣng cất phân đoạn 

Chưng cất phân đoạn là một trong những phương pháp kinh điển dùng để tách các 

chất bay hơi ra khỏi một hỗn hợp dựa vào sự khác biệt nhiệt độ sôi của các chất trong hỗn 

hợp. Quá trình chưng cất có thể thực hiện ở áp suất khí quyển hay áp suất giảm. Phương 

pháp này thường áp dụng để tách các chất trong thành phần của tinh dầu [4]. 

4.6.4. Các phƣơng pháp sắc ký 



Sắc ký điều chế là phương pháp được sử dụng rất nhiều và đóng vai trò quan 

trong trong việc nghiên cứu hợp chất thiên nhiên. Thành phần của các dịch chiết thực 

vật thường rất khác nhau từ các chất không phân cực tới các chất phân cực mạnh, từ 

các chất phân tử nhỏ tới đại phân tử. Hàm lượng các chất trong hỗn hợp cũng thay đổi. 

Khi đó, các các phương pháp phân lập cổ điển như kết tinh phân đoạn, chưng cất phân 

đoạn v.v… không thể đáp ứng được mà phải sử dụng các kỹ thuật sắc ký như sắc ký 

cột, sắc ký lớp mỏng điều chế, sắc ký lỏng cao áp điều chế [4]. 

13

4.6.4.1. Phương pháp sắc ký cột 

Trong sắc ký cột, chất hấp phụ hoặc chất làm nền cho pha cố định được nhồi 

trong các ống hình trụ gọi là “cột”. Nhờ vậy mà có thể khai triển dung môi liên tục với 

nhiều hệ dung môi khác nhau từ phân cực yếu đến phân cực mạnh [2], [4]. 

Tùy theo tính chất của chất được sử dụng làm cột mà sự tách trong cột sẽ xảy ra 

chủ yếu theo cơ chế hấp phụ (cột hấp phụ) hoặc theo cơ chế phân bố (cột phân bố) 

- Cột 

Cột là những ống thủy tinh hình trụ dài 30 – 70 cm, đường kính 1 – 5 cm, đầu 

dưới có 1 vòi thủy tinh có khóa để điều chỉnh tốc độ chảy của dung môi. 

- Hóa chất dùng làm cột 

+ Cột phân bố: Các chất dùng làm cột phân bố là: Xenlulose, kieselguhr 

(cellite), gel của acid silic không hoạt hóa. 

+ Cột hấp phụ: Các chất thường dùng là: Oxyd nhôm, silicagel, polyamid, 

CaCO 3 , MgO, than hoạt. 

Các hóa chất dùng cho sắc ký cột đều phải được tiêu chuẩn hóa để việc sử dụng 

dễ dàng, thuận lợi. (Ví dụ: Silicagel 60 Merck: quy định cỡ hạt 0,063 – 0,200 mm). 

Yêu cầu của cột sắc ký là chất rắn dùng làm cột phải phân tán đồng đều ở mọi điểm 

trong cột thành một khối đồng nhất. 

- Dung môi 

Các dung môi thường dùng trong sắc ký cột là: n-hexan, benzen, cloroform, 

ethyl acetat, aceton, ethanol, methanol, butanol, nước. 

Sau khi rửa giải, dụng cụ dùng để hứng là các bình tam giác hoặc ống nghiệm. 



Các bình tam giác hoặc ống nghiệm đều được đánh số từ 1 trở đi, và sắp xếp sẵn trong 

các giá theo thứ tự để khỏi nhầm lẫn trong quá trình tập hợp. Các phân đoạn sau khi 

phân tích và tập hợp chung, tùy theo thể tích mỗi phân đoạn mà xử lý bằng cách cất 

thu hồi trong bình cầu ở áp suất giảm hoặc cho bốc hơi tự nhiên trên nồi cách thủy. 

Trang bị cho sắc ký cột cổ điển rất đơn giản, không tốn kém nên hiện nay vẫn là 

phương tiện chủ yếu để phân tách các hợp chất tinh khiết từ dược liệu [2], [4]. 

4.6.4.2. Phương pháp sắc ký lớp mỏng điều chế 

Sắc ký lớp mỏng là một kỹ thuật sắc ký, trong đó pha tĩnh chứa chất hấp phụ 

được trải thành lớp mỏng, mịn và đồng nhất, được cố định trên phiến kính hoặc phiến 

kim loại, nhựa; pha động là một hệ gồm một dung môi đơn thuần hoặc hỗn hợp nhiều 

14

dung môi phối hợp với nhau theo tỷ lệ quy định. Sắc ký được tiến hành khi cho pha 

động di chuyển qua pha tĩnh trên đó đã đạt các chất cần tách. Trong quá trình di 

chuyển qua chất hấp phụ, các cấu tử (thành phần) trong hỗn hợp mẫu thử di chuyển 

trên lớp mỏng theo hướng pha động với những tốc độ khác nhau dẫn đến việc tách và 

phân bố khác nhau trên lớp mỏng [2]. Để tách các hoạt chất từ một hỗn hợp, người ta 

có thể sử dụng phương pháp sắc ký lớp mỏng điều chế hay còn gọi là sắc ký lớp dày. 

Bề dày lớp chất hấp phụ có thể là 0,5-2mm. Sau khi triển khai dung môi thích hợp, 

định vị các vết chất tách và cạo vết chất cần lấy. Phản hấp phụ bằng dung môi để thu 

được chất tinh khiết [2], [4]. 

4.6.4.3. Sắc ký lỏng cao áp điều chế 

Sắc ký lỏng cao áp là một phương pháp sắc ký sử dụng pha động là chất lỏng. 

Tuy nhiên để tăng hiệu quả tách, người ta sử dụng chất nhồi cột với kích thước rất nhỏ 

thường dưới 10 µm. Do kích thước hạt rất nhỏ để dung môi có thể chảy qua với tốc 

dòng tối ưu người ta phải dùng bơm nén với áp suất cao. Vì thế nên phương pháp được 

gọi là sắc ký lỏng cao áp. Phương pháp sắc ký lỏng cao áp được sử dụng để phân tích, 

định tính, định lượng các thành phần trong dược liệu. Một ứng dụng khác của sắc ký 

lỏng cao áp là phân lập các chất tinh khiết (HPLC điều chế). Về nguyên tắc, sắc ký 

lỏng cao áp điều chế giống nguyên lý hoạt động của HPLC phân tích. Điểm khác biệt 

duy nhất là hệ thống sử dụng cột sắc ký lớn hơn, lượng pha tĩnh nhiều hơn, lượng mẫu 

đưa vào nhiều hơn. So với phương pháp sắc ký cột cổ điển, sắc ký lỏng cao áp có khả 

năng phân tách tốt hơn. Tuy nhiên do có chi phí cao nên phương pháp này ít được sử 

dụng [2], [4]. 

V. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 

5.1. Đối tƣợng nghiên cứu 

- Cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) 

5.2. Phạm vi nghiên cứu 

- Nhóm saponin trong thân cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) thu hái ở Sơn La. 

5.3. Đặc điểm điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu 

5.3.1. Vị trí địa lý 



Sơn La là tỉnh miền núi Tây Bắc Việt Nam, tỉnh có diện tích 14.125 km² chiếm 

4,27% tổng diện tích Việt Nam, đứng thứ 3 trong số 63 tỉnh thành phố. Toạ độ địa lý: 

20039’ - 22002’ vĩ độ Bắc và 103011’ - 105002’ kinh độ Đông. Địa giới: phía bắc 

15

giáp các tỉnh Yên Bái, Điện Biên, Lai Châu; phía đông giáp các tỉnh Phú Thọ, Hoà 

Bình; phía tây giáp với tỉnh Điện Biên; phía nam giáp với tỉnh Thanh Hóa và 

tỉnh Huaphanh (Lào; phía tây nam giáp tỉnh Luangprabang (Lào). Sơn La có đường 

biên giới quốc gia dài 250 km, chiều dài giáp ranh với các tỉnh khác là 628 km. Toàn 

tỉnh có 12 đơn vị hành chính (1 thành phố, 11 huyện) với 12 dân tộc. [21] 

Tọa độ: Sơn La là tỉnh miền núi cao nằm ở phía tây bắc Việt Nam trong khoảng 

20 0 39' – 22 0 02' vĩ độ Bắc và 103 0 11' – 105 0 02' kinh độ Đông.[22] 

5.3.2. Đất đai 

Tổng diện tích tự nhiên: 1.405.500 ha; trong đó : 

Đất đang sử dụng là 702.800 ha, chiếm 51% diện tích đất tự nhiên. Đất chưa sử 

dụng và sông, suối còn rất lớn: 702.700 ha, chiếm 49% diện tích đất tự nhiên. Khi 

công trình thủy điện Sơn La hoàn thành có thêm khoảng 25.000 ha mặt nước hồ, là 

tiền đề để Sơn La phát triển mạnh nuôi trồng thủy sản và phát triển giao thông đường 

thủy, du lịch. [23] 

5.3.3. Tài nguyên rừng 

Diện tích đất lâm nghiệp chiếm 73% tổng diện tích đất tự nhiên của tỉnh, đất đai 

phù hợp với nhiều loại cây, có điều kiện xây dựng hệ thống rừng phòng hộ và tạo các 

vùng rừng kinh tế hàng hóa có giá trị cao. 

Rừng Sơn La có nhiều loại động, thực vật quý hiếm và các khu rừng đặc dụng 

có giá trị nghiên cứu khoa học và phục vụ du lịch sinh thái trong tương lai. Diện tích 

rừng của tỉnh có 357.000 ha, trong đó rừng trồng là 25.650 ha. Tỉnh có 4 khu rừng đặc 

dụng bảo tồn thiên nhiên: Xuân Nha (Mộc Châu) 38.000 ha, Sốp Cộp 27.000 ha, 

Copia (Thuận Châu) 9.000 ha, Tà Xùa (Bắc Yên) 16.000 ha. 

Độ che phủ của rừng đạt khoảng 37% năm 2003. Về trữ lượng, toàn tỉnh có 

87,053 triệu m3 gỗ và 554,9 triệu cây tre, nứa, phân bố chủ yếu ở rừng tự nhiên; rừng 

trồng chỉ có 154 nghìn m3 gỗ và 221 nghìn cây tre, nứa. [23] 

5.3.4. Khí hậu 



Sơn La có khí hậu cận nhiệt đới ẩm vùng núi, mùa đông phi nhiệt đới lạnh khô, 

mùa hè nóng ẩm, mưa nhiều. Do địa hình bị chia cắt sâu và mạnh nên hình thành nhiều 

tiểu vùng khí hậu, cho phép phát triển một nền sản xuất nông - lâm nghiệp phong phú. 

Vùng cao nguyên Mộc Châu phù hợp với cây trồng và vật nuôi vùng ôn đới. 

Vùng dọc sông Đà phù hợp với cây rừng nhiệt đới xanh quanh năm. 

16

Thống kê nhiệt độ trung bình năm của Sơn La có xu hướng tăng trong 20 năm 

lại đây với mức tăng 0,5 °C - 0,6 °C, nhiệt độ trung bình năm của Thành phố Sơn La 

hiện ở mức 21,1 °C, Yên Châu 23 °C; lượng mưa trung bình năm có xu hướng giảm 

(thành phố hiện ở mức 1.402 mm, Mộc Châu 1.563 mm); độ ẩm không khí trung 

bình năm cũng giảm. 

Tình trạng khô hạn vào mùa đông, gió tây khô nóng vào những tháng cuối 

mùa khô đầu mùa mưa (tháng 3-4) là yếu tố gây ảnh hưởng tới sản xuất nông nghiệp 

của tỉnh. Sương muối, mưa đá, lũ quét là yếu tố bất lợi. [21] 

5.3.5. Thủy văn 

Tài nguyên nước mặt của toàn tỉnh Sơn La hàng năm vào khoảng 19 tỷ m 3 chủ 

yếu từ nguồn nước mưa tích trữ vào hai hệ thống sông chính là: 

Sông Đà bắt nguồn từ tỉnh Vân Nam Trung Quốc có lưu vực ở thuộc tỉnh Sơn 

La là 9.844 km 2 , đoạn chảy qua Sơn La dài 250 km, tổng lượng nước đến công trình 

thủy điện Sơn La là 47,6.10 9 m 3 . 

Sông Mã bắt nguồn từ huyện Điện Biên và Tuần Giáo - Lai Châu. Đoạn chảy 

qua Sơn La dài 93 km, có diện tích lưu vực 3.978 km 2 . 

Bên cạnh 2 hệ thống sông chính tỉnh Sơn La còn có 35 con suối lớn, hàng trăm 

con suối nhỏ nằm trên địa hình dốc với nhiều thác nước. [22] 



17

B. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ PHÂN TÍCH KẾT QUẢ. 

I. Kết quả nghiên cứu chiết xuất, phân lập các hợp chất tinh sạch từ lá cây hồng 

Dược liệu 2 kg thân cây rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) độ ẩm 8,5 % 

được cắt nhỏ, ngâm chiết với ethanol 96% ở nhiệt độ phòng (chiết 3 lần, mỗi lần 4 

ngày). Dịch chiết được gộp lại và cất loại cồn nước dưới áp suất giảm thu được cắn 

chiết cồn đã cô khô (98,5 g). 

Dƣợc liệu (Rau gai thối, 2 kg) 


Cắn n-hexan (31,2 g) 

Cắn ethanol (98,5 g) 

Cắn EtOAc (10,8 g) 

Ngâm chiết với ethanol 96% 3 lần, 

mỗi lần 4 ngày, thu hồi dung môi 

Hòa thành hỗn dịch, lắc phân đoạn với n-hexan (0,5 lít x 3 lần) 



Lắc phân đoạn với dicloromethan (0,5 lit x 3 lần) 





Lắc phân đoạn với n- 

butanol (0,5 lit x 3 lần) 

Cắn n-butanol (24,7 g) 

Cắn H 2 O còn lại 

Hình 3.1. Sơ đồ chiết xuất và phân đoạn các chất từ thân cây rau gai thối 

Cắn chiết được hòa tan vào nước cất (0,5 lít) thành hỗn dịch rồi lắc, chiết phân 

đoạn lần lượt với n-hexan (0,5 lít × 3 lần), EtOAc (0,5 lít × 3 lần), n-butanol (0,5 lít × 

3 lần). Các dịch chiết n-hexan, EtOAc và n-butanol được tách riêng, cất loại dung môi 

dưới áp suất giảm thu được các phần cắn tương ứng: cắn phân đoạn n-hexan (31,2 g), 

cắn phân đoạn EtOAc (10,8 g) và cắn phân đoạn n-butanol (24,7 g). 

18

Cắn phân đoạn EtOAc (10,8 g) được chạy qua cột sắc ký silica gel, rửa giải 

bằng hệ dung môi n-hexan/ethyl acetat với tỷ lệ ethyl acetat tăng dần từ 0 đến 100 % . 

Kiểm tra thành phần dịch rửa giải bằng sắc ký lớp mỏng. Dịch rửa giải được chia 

thành 4 phân đoạn chính: PĐ1 (0,8 g); PĐ2 (3,7g); PĐ3 (1,1g); PĐ4 (0,9 g), 

Phân đoạn PĐ3 (1,1 g) tiếp tục được phân tách bằng cột silica gel với hệ dung 

môi rửa giải n-hexan/ethyl acetat (1/1; 1/2) thu được chất số 1 (151 mg). 

Phân đoạn PĐ3 tiếp tục được phân tách bằng silica gel rửa giải bằng gradient 

dung môi dicloromethan/methanol (20/1; 15/1; 10/1; 5/1) thu được chất số 2 (25 mg). 

Hình 3.2. Quy trình phân lập các hợp chất từ cắn EtOAc thân rau gai thối 

II. Kết quả kiểm tra độ tinh khiết của các chất phân lập đƣợc bằng phƣơng pháp 

sắc ký lớp mỏng 

Cắn EtOAc thân rau gai thối 

(10,8 g) 

PĐ1 PĐ2 PĐ3 PĐ4 

Sắc ký cột silica gel dicloromethan 

/methanol (20/1; 15/1; 10/1; 5/1) 

Chất số 2 (25 mg) 

Sắc ký cột silica gel n-hexan/ethyl 

acetat (1/0 đến 0/1) 

(1/0 đến 0/1 

Chất số 1 (151 mg) 

- Kiểm tra độ tinh khiết 02 chất (1-2) bằng phương pháp sắc ký lớp mỏng, quan 

sát ở đèn tử ngoại UV 365 nm sau khi phun thuốc thử H 2 SO 4 10%/ethanol, sấy bản 

mỏng ở 110 o C trong 5 phút. Sắc ký đồ được thể hiện ở hình 3.3 

Sắc ký cột silica gel n- 

hexan/ethyl acetat (1/1 ; 1/2) 



19

Hình 3.3: Sắc ký đồ SKLM của các chất (1-2) 

Ghi chú: 

1: Dịch chiết EtOAc lá hồng 2: chất số 1 3: chất số 2 

Hệ dung môi: n-hexan/ethyl acetat (1:1). 

Nhận xét: Trên sắc ký đồ sắc ký lớp mỏng cho thấy cả 02 chất (1-2) đều cho 

duy nhất 1 vết đậm, rõ nét. Vì vậy, có thể sơ bộ kết luận 02 hợp chất (1-2) phân lập 

được tinh sạch. 



20

I. Kết luận 

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 

Sau khi nghiên cứu mẫu vật nghiên cứu, khẳng định mẫu vật nghiên cứu chính là 

loài rau gai thối (Acacia pennata (L.) Willd.) ở Sơn La. 

Từ cắn phân đoạn EtOAc dịch chiết ethanol 96 % của thân cây rau gai thối 

(Acacia pennata (L.) Willd.) nhóm nghiên cứu đã tiến hành phân lập được 02 hợp 

chất tinh sạch. 

Hai hợp chất tinh sạch được thuộc nhóm Saponin đang nghiên cứu. 

Đề tài đã cung cấp thêm tài liệu tham khảo cho sinh viên, giảng viên chuyên 

ngành nông lâm, sinh học và hóa học trường Đại học Tây Bắc. Là cơ cở để phát triển 

cây cây rau gai thối tại tỉnh Sơn La. Đặc biệt, đóng góp vào việc nghiên cứu và chế 

biến các vị thuốc dân gian từ cây cây rau gai thối Acacia pennata (L.) Willd. 

II. Kiến nghị 

Trong quá trình thực hiện đề tài, mặc dù đã đạt được một số kết quả như trên 

nhưng do thời gian có hạn và lượng kiến thức chưa đủ sâu, rộng nên kết quả mới chỉ 

mức độ tương đối. 

Chưa có nhiều công trình nghiên cứu về cây rau gai thối Acacia pennata (L.) 

Willd. ở Sơn La nên các công thức mới chỉ là bước đầu thử nghiệm. 

Đề tài mới tiến hành xác định nhóm Saponin có trong cây rau gai thối, cần tiến 

hành xác định các nhóm chất khác 

Nghiên cứu, đánh giá tác dụng sinh học của các hợp chất phân lập được để phục 

vụ cho phát triển các sản phẩm thuốc từ tự nhiên. 



21

Tiếng Việt 

TÀI LIệU THAM KHảO 

1. Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ (2016), Xu hướng sử 

dụng các hợp chất tự nhiên trong dược, mỹ phẩm - công nghệ bào chế bộ dược, 

mỹ phẩm dùng cho da nhạy cảm từ cây dương cam cúc. 

2. Nguyễn Văn Đàn, Nguyễn Viết Tựu (1986), Phương pháp nghiên cứu hóa học 

cây thuốc, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật. 

3. Trần Hùng. Dược liệu chứa saponin, Giáo trình thực tập dược liệu. Bộ môn 

dược liệu. Trường Đại học Y dược TP. HCM : s.n., 2003. tr. 26-23. 

4. Ngô Vân Thu, Trần Hùng (2011), Dược liệu học, NXB Y học, tập I. 

5. Viện Dược liệu (2004), Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB 

Tiếng Anh 

Khoa học và Kỹ thuật, tập I, 994-997. 

6. Abozaid H. et al (2014), Phytochemical and biological study of Diospyros kaki 

L. growing in Egypt, World Journal of Pharmaceutical Research, 3(2), 1786- 

1795. 

7. Chang YX (2000), Taiwan native medicinal plants, Committee on Chinese 

medicine and pharmacy, Dept. Helth, Executive Yuan, Taipei, Taiwan. 

8. Dipiro JT. et al. (2008), Pharmacotherapy A Pathophysiologic Approach, Mc 

Graw Hill Medical, seventh edition, 2065 – 2084. 

9. Duke JA (1985), Medicinal plants of China, Vol 1 and Vol 2. 

10. Kameda K. et al (1987), Inhibitory effects of various flavonoids isolated from 

leaves of persimmon on angiotensin-converting enzyme activity, J Nat Prod, 

50(4), 680-683. 



11. Li TSC (2002), Chinese and related north American herbs: 

Phytopharmacology and therapeutic values, CRC Press, Florida-USA. 

12. Singh S, Joshi H (2011), Diospyros kaki (Ebenaceae): A Review, Asian J. Res. 

Pharm. Sci., 1(3), 55-58. 

13. Sinha BN, Bansal SK (2008), A review of phytochemical and biological studies 

of Diospyros species used in folklore medicine of Jharkhand, Journal of natural 

remedies, 8(1), 11-17. 

14. Lee SK. et al (1996), “Ebenaceae”, Flora of China, 15, 215-234. 

22

15. Sun L. et al (2011), Evaluation to the antioxidant activity of total flavonoids 

extract from persimmon (Diospyros kaki L.) leaves, Food Chem Toxicol, 

49(10), 2689-2696. 

16. Thuong PT. et al (2008), Triterpenoids from the leaves of Diospyros kaki 

(persimmon) and their inhibitory effects on protein tyrosine phosphatase 1B, J 

Nat Prod, 71(10), 1775-1778. 

17. WHO (2010). Antiretroviral therapy for HIV infection in Adults and 

Adolescents 2010 revision, 19 – 20. 

18. Yin RJ. et al (2010), Research information and review on the leaves of 

Trang Web 

Diospyros kaki L.I. Pharmacological activities of the extracts and main active 

ingredients of the leaves of Diospyros kaki L., Asian Journal of 

Pharmacodynamics and Pharmacokinetics 10(3), 181-207. 

19. http://en.wikipedia.org/wiki/HIV/AIDS#Pathophysiology 

20. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs360/en/ 

21. https://vi.wikipedia.org/wiki/S%C6%A1n_La 

22. http://sonla.gov.vn/dieu-kien-tu-nhien/-/asset_publisher/content/vi-tri-dia-ly 

23. https://vi.wikipedia.org/wiki/S%C6%A1n_La 

24. http://www.lrchueuni.edu.vn/dongy/show_target.plx?url=/thuocdongy/S/SongR 

anDay.htm&key=&char=S 



23

Nghiên cứu tách nhóm lignan và triterpenoid & nhóm saponin từ cây rau gai thối thu hái ở sơn la

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?