ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ - Μια περιήγηση στις Αρχαίες Ελληνικές Πόλεις - Αιολίς, Ιωνία, Καρία, Λυκία, Παμφυλία

ΜΙΚΡΑΑΣΙΑ 

Αιολίς,Ιωνία,Καρία,Λυκία,Παμφυλία 

ΗαναζήτησητουΕλληνικούστοιχείουμέσαστο 

πέρασμα των αιώνων στις περιοχές αυτές που 

σήμεραπροσδιορίζονταιμετοόνομα«Τουρκία» 

Ένα ταξίδι προσκύνημα και μία γνωριμία με έναν 

τόπο,πουαπότηνΑρχαιότηταμέχριτουςνεότερους 

χρόνους, κράτησε την Ελληνικότητα του και 

γνώρισε το σκληρό πρόσωπο της Ιστορίας, με 

ιδιαίτερησυναισθηματικήαξίαγιακάθεΈλληνα. 

Μικρά Ασία ονομάστηκε, από τους Έλληνες, 

«Ανατολία» (κυριολεκτικά, «ο Τόπος του 

Ανατέλλοντος Ηλίου», για εκείνα τα εδάφη στα 

ανατολικά της Ελλάδας). Η βορειο-δυτική ακτή της 

κατοικήθηκεαπόΈλληνεςτηςΑχαϊκής/Μυκηναϊκής 

περιόδου. Περίπου το 1100 π.Χ. ωθούμενοι από την 

πίεση των Δωρικών φυλών αρκετοί Έλληνες 

μετανάστευσαν ανατολικά από την Ήπειρο και τη 

Θεσσαλία για να εγκατασταθούν σε νησιά του 

Αρχιπελάγους και στις νότιες ακτές της Μικράς 

Ασίας. Από τον 9 ο έως τον 6 ο αι. π.Χ. σε μια μακρά 

διαδοχήμεταναστεύσεωνΊωνες,ΑιολείςκαιΔωριείς 

έφθασαν ως τις ακτές της και εγκαθίδρυσαν έναν 

αξιόλογο πολιτισμό που προπορεύθηκε σε πολλές 

περιπτώσεις εκείνου της ηπειρωτικής Ελλάδας. 

Στους επόμενους αιώνες πολλές πόλεις κράτη 

ιδρύονταισεαυτέςτιςακτέςαλλάκαιτηνενδοχώρα. 

Οι κάποτε μεγαλοπρεπείς, σήμερα ερειπωμένες, 

αυτές πόλεις μας υπενθυμίζουν την ύπαρξη ενός 

σπουδαίου πολιτισμού, που παρήγαγε τον πρώτο 

Ελληνικό διαφωτισμό, γεννώντας τον Όμηρο και 

τους πρώτους φιλοσόφους της φύσης. Oι Aρχαίες 

αυτές Eλληνικές πόλεις, τα Eλληνιστικά Θέατρα, οι 

Λυκιακές λατρείες του Aπόλλωνα και του Aγίου 

Nικολάου συνθέτουν την εικόνα μίας μακρόχρονης 

παράδοσης, πολλών και μοναδικών μνημείων αλλά 

και άσβεστης μνήμης, από μια ιστορία αιώνων. 

Λάμψηενόςπολιτισμούπουείναιβυθισμένοςσεένα 

κόσμοξένοπροςταδημιουργήματααυτά. 

Τα μνημεία που βρίσκονται διάσπαρτα στη Μικρά 

Ασία αποτελούν φυσικά τεκμήρια της μακραίωνης 

Ελληνικής ιστορίας. Σε αυτά αποτυπώθηκαν, 

διασώθηκαν και αναδείχθηκαν οι πολυάριθμες 

κατακτήσεις στην αρχιτεκτονική και τις τέχνες, η 

λατρεία του Θείου, οι πολιτικές και ιδεολογικές 

πεποιθήσεις, οι συμβολισμοί και τα χαρακτηριστικά 

των κοινωνικών δομών του παρελθόντος. Οι 

Αρχαιολογικοί χώροι αποτελούν αναπόσπαστο 

κομμάτι της Ελληνικής ταυτότητας και συνδέουν το 

παρελθόνμετοπαρόνκαιτομέλλον. 

Οτόποςόλοςμιλάγι’αυτούςπουδενβρίσκονταιπια 

εκεί. Γι’ αυτούς που, κάποτε, μεταμόρφωσαν την 

άγρια φύση, χρησιμοποιώντας την ευφυΐα τους, για 

να προσαρμοστούν στη μοναδικότητά της. Γι’ 

αυτούς που μεγάλωσαν τα παιδιά τους στα 

προσφυγικάπαραπήγματαμέσαστουςβαλτότοπους 

τηςμητριάςπατρίδας. 

Επιθυμία μου είναι να μοιραστώ μαζί σας αυτά που 

είδα και που δεν αποτελούν παρά ένα μέρος της 

τεράστιας Ελληνικής παρουσίας. Να γνωρίσετε 

τόπους περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς με 

έντονη παρουσία Ελλήνων διαχρονικά, καθώς και 

μνημεία που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, με κοινό 

χαρακτηριστικό τη θέση τους κατά μήκος της 

παράλιας ζώνης της Ανατολικής Μεσογείου. Δεν 

αποτελούν σίγουρα μια επιστημονική εργασία αλλά 

μια φωτογραφική αποτύπωση μιας ερασιτέχνη 

φωτογράφου. Αξιόπιστες, αναλυτικές πληροφορίες 

υπάρχουν στο site του Ιδρύματος Μείζονος 

Ελληνισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού, στα 

πολλά και αξιόλογα βιβλία που κυκλοφορούν για 

τηνπεριοχήαλλάκαιστοδιαδίκτυο. 

Πρόθεσή μου είναι να ετοιμάσω κάτι αντίστοιχο για 

τονΠόντοκαιτηνΚαππαδοκία,μετιςφωτογραφίες 

απόταταξίδιαμουκαισεαυτούςτουςτόπους. 

ΑςθυμηθούμεταλόγιατουΜικρασιάτηΓιώργου 

Σεφέρη,πουείναιπάνταεπίκαιρα 

«Πρέπειναμπορείκανείςναζήσειμεάνεσηένα 

διάστημασ’αυτάταμέρη.Ναιδείκαιναξαναϊδείν’ 

αργοπορήσει,ναστοχαστείκαιν’αναμετρήσει, 

πρέπειναέχεικανείςτοντρόποναπαραβάλεικαινα 

κοιτάξειτιχάθηκεανεπανόρθωτακαιό,τιμένειαπό 

τακαταπληκτικάτούτααφιερώματαστονΘεόενός 

σβησμένουκόσμου. 

ΚιαντύχεικαιείναιΈλληνας,πρέπειναέχειτονπόθο 

να κοιτάξει από πιο κοντά τι χρωστάμε και τι δε 

χρωστάμε—αλλάνομίζωότιχρωστάμεπολλά—στο 

σταυροδρόμι αυτής της Άκρης, που είναι συνάμα ένα 

ανυποψίαστο, για τους περισσότερους, χωνευτήρι 

ρευμάτων Ανατολής, Βοριά, Νοτιά και Δύσης. Πρέπει 

να έχει την ιδιοσυγκρασία να ιδεί αυτό που λέμε 

Ελληνικήπαράδοση,ενκινήσει,όπουτομικρόκαιτο 

λησμονημένο μπορεί να έχει την ίδια σημασία με τα 

απαρασάλευταμνημείατηςτέχνης». 

ΔήμητραΣτασινοπούλου 

5Μαΐου,2020 

ΠΗΓΕΣ 

ΙΔΡΥΜΑΜΕΙΖΟΝΟΣΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟΙΟΔΗΓΟΙΤΗΣΠΕΡΙΟΧΗΣ 

WIKIPEDIA 

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 

© DimitraStasinopoulou 

Το φωτογραφικό υλικό προσφέρεται αποκλειστικά 

γιαιδιωτικήχρήση


H Μικρά Ασία από αρχαιοτάτων χρόνων υπήρξε 

σταυροδρόμι πολιτισμών και κυρίως σημείο 

συνάντησης μεταναστευτικών φυλών που 

μετακινούνταναπότηνανατολήπροςτηδύσηήκαι 

αντίστροφα. Εκεί κατέληγαν παλιοί εμπορικοί 

δρόμοι από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Οι 

ανασκαφές αποκάλυψαν πως η Ανατολία ήταν 

κέντρο προηγμένου πολιτισμού ήδη από το 7500 

π.Χ., κατά την Νεολιθική και την Χαλκολιθική 

περίοδο. 

ΟισύγχρονεςανακαλύψειςτουΣλήμανστηναρχαία 

Τρωάδα επιβεβαίωσαν την ημερομηνία 

καταστροφής της Τροίας (1200-1100 π.Χ.) θέτοντας 

έτσι έναν ιστορικό σταθμό για την αλληλουχία των 

γεγονότων.ΩστόσοδενήτανούτεοΑγαμέμνωνκαι 

οι Αργείοι του εκείνοι που κατέκτησαν την Μικρά 

Ασία. Περίπου το 1100 π.Χ. ωθούμενοι από την 

πίεση των Δωρικών φυλών αρκετοί Έλληνες 

μετανάστευσαν ανατολικά από την Ήπειρο και τη 

Θεσσαλία για να εγκατασταθούν σε νησιά του 

Αρχιπελάγους και στις νότιες ακτές της Μ. Ασίας, 

όπου οι εκβολές ποταμών και η διαμόρφωση των 

ακτώνευνοούσαντηνανάπτυξητουεμπορίου. 

Απότον9oέωςτον6οαι.π.Χ.σεμιαμακράδιαδοχή 

μεταναστεύσεων Ίωνες, Αιολείς και Δωριείς 

έφθασανωςτιςακτέςτηςωςέμποροι,αποικιστέςκαι 

στρατιώτες, έκτισαν τις πόλεις τους, αναμείχθηκαν 

μετουςγηγενείςπληθυσμούςυιοθέτησαντμήματης 

θρησκείας τους (βλ. πολύστηθη 'Άρτεμις) και 

σύντομα εγκαθίδρυσαν έναν αξιόλογο πολιτισμό 

που προπορεύθηκε σε πολλές περιπτώσεις εκείνου 

της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η ανάπτυξη αυτού του 

πολιτισμού θεωρείται από αρκετούς ιστορικούς το 

πρώτο κεφάλαιο στην ανάπτυξη του δυτικού 

πολιτισμούκυρίωςεξαιτίαςτηςφιλοσοφικήςσκέψης 

που παρήγαγε. Σε αυτή την περίοδο κόπηκαν τα 

πρώτατετράγωνανομίσματααπόήλεκτρον,(Λυδία- 

7ος π.Χ.), πιθανώς ως αποτέλεσμα των εμπορικών 

συναλλαγών των γηγενών με τους Έλληνες, ενώ 

άρχισαν οι Λύδοι βασιλείς -σύμφωνα με τον 

Ηρόδοτο- να ενδιαφέρονται για το μαντείο των 

Δελφώνκαιναστέλνουνδώραστονναότου. 

Περί τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. κατόρθωσε να 

εξαπλώσει την ηγεμονία του στην ευρύτερη περιοχή 

ο βασιλιάς των Λυδών Κροίσος, (548-546 π.Χ.), ο 

οποίος σύντομα εκδιώχθηκε από τον Πέρση Κύρο, 

που μετέτρεψε όλη την περιοχή σε επαρχία του 

διοικητικού συστήματος της Περσίας. Σε εκείνα τα 

χρόνιαοιφιλοδοξίεςτουΜεγάλουΒασιλέαΔαρείου 

Α΄ και του διαδόχου του Ξέρξη Α΄ έφεραν σε 

σύγκρουση τις ελληνικές πόλεις-κράτη με την 

περσική αυτοκρατορία (500-449 π.Χ.). Η περσική 

ήττα προκάλεσε αλλεπάλληλες κοινωνικές αλλαγές 

που προετοίμασαν το δρόμο για τον Αλέξανδρο και 

την ολοκληρωτική κατάκτηση της περσικής 

αυτοκρατορίαςαπότουςΈλληνες. 

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΤΟΥΜΕΓΑΛΟΥ 

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ&ΟΙΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΕΣ 

ΠΟΛΕΙΣ 

Με τη ρίψη του ακοντίου του στο ασιατικό έδαφος, 

πριν διαβεί τον Ελλήσποντο, ο Αλέξανδρος άνοιξε 

θεαματικά την αυλαία σε ένα σημαντικό κεφάλαιο 

τηςαρχαίαςιστορίας:τηνεπέκτασητουμακεδονικού 

βασιλείου ως τις εσχατιές της Ανατολής και τη 

διαμόρφωση μιας τεράστιας σε έκταση, για τα 

ελληνικάκυρίωςδεδομένα,αυτοκρατορίας. 

Βαρύνουσα σημασία στην κατάκτηση της Ασίας είχε 

η κατοχή των μικρασιατικών πόλεων. Η αμφισημία 

του όρου Ασία για τους Έλληνες, που πολύ συχνά 

ταυτιζόταν με τη Μικρά Ασία, δηλώνει ότι 

ενδεχομένωςαρχικάήτανμόνοηΜικράΑσίαστόχος 

του νεαρού Μακεδόνα. Στις μικρασιατικές πόλεις ο 

Αλέξανδρος παρουσιάστηκε ως εκείνος που 

αποκαθιστούσε τη δημοκρατία. Οι ελληνικές πόλεις 

της Μικράς Ασίας είχαν ήδη συμπεριληφθεί στην 

Κορινθιακή Συμμαχία, όταν το 337 π.Χ. 

αποφασίστηκε στο Συνέδριο της Κορίνθου η 

κατάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας από το 

Φίλιππο. Στην ουσία οι πόλεις αυτές αποτέλεσαν το 

στρατιωτικό –τουλάχιστον– εφαλτήριο για την 

προώθηση των ελληνικών στρατευμάτων στο 

εσωτερικότουπερσικούβασιλείου. 

Κύριο σταθμό της εκστρατείας αποτέλεσε η μάχη 

στο Γρανικό ποταμό (334 π.Χ.), μετά την οποία το 

μεγαλύτερο μέρος της Μικράς Ασίας έπεσε στα 

χέρια του Αλεξάνδρου χωρίς μεγάλη 

αντίσταση. Τριακόσιες περσικές πανοπλίες από τα 

λάφυρα αφιερώθηκαν ακολούθως στη θεά Αθηνά 

στον Παρθενώνα, με την επιγραφή «Αλέξανδρος 

Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από 

των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων». Στους 

πεσόντες εξάλλου Μακεδόνες αφιερώθηκε τιμητικό 

μνημείοστοκεντρικόιερόστοΔίον. 

ΗεκστρατείατουΜεγάλουΑλεξάνδρουστηΜικρά 

Ασία αποτέλεσε το μεγαλύτερο άνοιγμα των 

ελληνικών πόλεων προς την Ανατολή, 

δημιουργώνταςνέους,πρωτόγνωρουςορίζοντεςγια 

την περιορισμένη ελληνική επικράτεια. Οι νέες 

προϋποθέσεις που δημιούργησε η διεύρυνση του 

ελληνισμού στην πραγματικότητα σηματοδοτούν 

την αρχή του τέλους για το μικρόκοσμο των 

ελληνικών πόλεων-κρατών και την έναρξη της 

εποχήςτωνελληνιστικώνβασιλείων. 

ΟάμεσοςαντίκτυποςτηςεκστρατείαςτουΜεγάλου 

Αλεξάνδρου στην περσική επικράτεια ήταν η επαφή 

των Περσών υπηκόων (με την ευρύτερη έννοια του 

όρου) με τον ελληνικό πολιτισμό. Ο συγκερασμός 

διαφορετικών τάσεων πραγματοποιήθηκε μέσω της 

πολιτικής συγχώνευσης των δύο στοιχείων σε 

επίπεδο διοικητικό (π.χ. διατήρηση σατραπών της 

Περσικής Αυτοκρατορίας, ίδρυση ελληνικού τύπου 

πόλεων –πολλές από τις οποίες ονομάστηκαν 

Αλεξάνδρειες– σε όλη την έκταση της 

αυτοκρατορίας), κοινωνικό (π.χ. ενθάρρυνση 

επιγαμιών Ελλήνων στρατιωτών με Ιρανές) και 

πολιτισμικό. Καθοριστικό ρόλο ως προς τη μείξη 

του περσοϊρανικού και του μακεδονικοελληνικού 

στοιχείου διαδραμάτισαν οι ελληνικές πόλεις της 

Μικράς Ασίας, όχι μόνο γιατί ήταν οι πρώτες που 

υπέκυψαν στο Μακεδόνα κατακτητή, αλλά και γιατί 

εξ ορισμού ήταν εξοικειωμένες με τον ελληνικό 

πολιτισμό και λειτουργούσαν ως μεσάζοντες μεταξύ 

ΕλλήνωνκαιΠερσών. 

Ακολούθησε μια δύσκολη και ταραγμένη περίοδος 

κατά την Ελληνιστική περίοδο κατά τη διάρκεια της 

οποίας οι Σελευκίδες, διάδοχοι του Αλέξανδρου 

διεκδίκησαν τη Μ. Ασία με αποτέλεσμα να 

δημιουργηθούν τα νέα βασίλεια του Πόντου, της 

Βιθυνίας, της Καππαδοκίας, της Περγάμου και της 

Κιλικίας,όπωςκαιτοκελτικόβασίλειοτηςΓαλατίας 

(280 π.Χ.) Οι επόμενοι επτά περίπου αιώνες έφεραν 

καιτηνιδιαίτερησφραγίδατουκελτικούπολιτισμού. 

Η ελληνική τέχνη, που ήδη είχε ανθίσει με τρόπο 

θαυμαστό στα ιωνικά νησιά, στα κέντρα της 

ηπειρωτικής Ελλάδας και στη νότια Μ. Ασία 

ανανεώθηκε στο ορεινό βασίλειο της Περγάμου υπό 

τη διακυβέρνηση των Ατταλιδών. Ακολούθησαν οι 

πόλεμοιμετηδημοκρατικήΡώμη(190-63π.Χ.),που 

τελείωσαν με την ήττα και το θάνατο του μεγάλου 

Μιδραδάτη ΣΤ΄, του "Ανατολίτη υπερασπιστή της 

ελληνικής ελευθερίας", ενώ ο Πόντος και η Βιθυνία 

στις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας 

απειλούνταν διαρκώς από τις εξ ανατολών 

επιδρομές. Γενικά οι πρώτοι τρεις αιώνες της 

Ρωμαϊκής διακυβέρνησης ήταν περίοδος ειρήνης και 

ευημερίας για την ευρύτερη περιοχή της Μ. Ασίας. 

Τούτη την περίοδο ειρήνης ακολούθησαν τρεις 

αιώνες περίπου πολέμων της ανατολικής ρωμαϊκής 

αυτοκρατορίαςμετηνΠερσία. 

Η εκμηδένιση της περσικής φιλοδοξίας από τον 

αυτοκράτορα Ηράκλειο (610-641) απλώς μετέθεσε 

χρονικάτονκίνδυνο.ΟιΆραβεςκαιοιδιάδοχοίτους, 

οι Τούρκοι, διεκδίκησαν επίμονα την Ανατολία και 

τελικάοιδεύτεροιτακατάφεραν.

ΠΕΡΓΑΜΟΣ 

ΗΠέργαμος,ήτανμιαδοξασμένηκαιπλούσιαπόλη 

(160.000 κάτοικοι στην εποχή της ακμής της), στα 

Μικρασιατικά παράλια, απέναντι από τη Λέσβο. 

ΑνήκεστηνεπαρχίατηςΤευθρανίαςτηςΜυσίαςκαι 

ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου Βασιλείου. 

Βρισκόταν χτισμένη πάνω σε ένα μικρό λόφο 300 μ. 

μέσα σε μια εύφορη κοιλάδα. Η Πέργαμος, όταν η 

Αθήναέχασετηνακμήτης,υπήρξεμαζίμετην 

Αλεξάνδρειατοκέντροτουελληνικούπολιτισμού, 

κυρίωςτον2 ο π.Χ. αι. επί του Αττάλου Β΄, ο οποίος 

κατάτην«κρίσητουπαπύρου»λόγωσχετικής 

απαγόρευσης από τον Πτολεμαίο Επιφανή, 

δημιούργησεσταεργαστήριάτουτηνπεργαμηνή.Η 

εξάρτησηαπότηνΑίγυπτοωςαποκλειστικήπηγή 

εισαγωγήςτούπαπύρουτονέκανενααποφασίσει 

την προώθηση της παραγωγής περγαμηνής ως 

υποκατάστατουτούπαπύρου. 

Ηιστορίατηςπόληςαρχίζειστιςαρχέςτου4 ου αιώνα 

π.Χ.καιμέχριτηνεκστρατείατουΜεγάλου 

Αλεξάνδρουδενήτανιδιαίτερασημαντική.Κατάτη 

διάρκειατηςεκστρατείαςεξελίχθηκεσεμιααπότις 

σημαντικότερες πόλεις της Μυσίας. Στα 293 π.Χ. ο 

βασιλιάςΛυσίμαχοςασφάλισεστοοχυρότουλόφου 

τουςθησαυρούςτου.ΟΦιλέταιρος,μετάτοθάνατο 

τουΛυσίμαχουκαιμετα9.000τάλαντατων 

θησαυρών,έναποσότεράστιογιατηνεποχή,ίδρυσε 

τομικρόκρατίδιοτηςΠεργάμου.ΟΆτταλοςΑ',ο 

απόγονός του, χρησιμοποίησε το μεγαλύτερο μέρος 

τουθησαυρούγιαναεξωραΐσειτηνΠέργαμοκιο 

Ευμένης ο Β', ο διάδοχός του, έχτισε ένα πλήθος 

ναών και δημόσιων κτηρίων κι ανάμεσά τους το 

Βωμό της Περγάμου, αφιερωμένου στον Δία και 

την Αθηνά. Σήμερα βρίσκεται στο ομώνυμο 

Μουσείο του Βερολίνου. Κατασκευάστηκε περίπου 

το181-159π.Χ.προςτιμήτουπατέρατουΑττάλουΑ΄. 

ΗΠέργαμοςκαταλήφθηκεαπότουςΡωμαίουςκαι 

έγινε το μεγαλύτερο εμπορικό, πολιτικό και 

στρατιωτικόκέντροτηςρωμαϊκήςεπαρχίαςτηςΑσίας. 

Μετά την επανάσταση των Περγαμηνών κατά των 

Ρωμαίων (88 π.Χ.) απογυμνώθηκε από τα 

αξιολογότερα μνημεία τέχνης, τα οποία 

μεταφέρθηκανστηΡώμη. 

ΣτοπιοψηλόσημείοτηςΑκρόποληςβρίσκεταιο 

κορινθιακός ναός του Τραϊανού.Νότιααπόαυτό 

το συγκρότημα υψωνόταν η Βιβλιοθήκη, από τις 

σπουδαιότερεςτουκόσμουαπότον2 ο π.Χ. αι. Ο 

ΕυμένηςοΒ΄, όπωςκιοπατέραςτουΆτταλος 

Α΄,υπήρξεμεγάλοςσυλλέκτηςκαιείχεεπιδοθείστη 

συλλογήχειρόγραφωνγιανακάνειτηΒιβλιοθήκη 

του μια από τις πιο φημισμένες του ελληνιστικού 

κόσμου. Οι περισσότεροι από τους 200.000 τόμους 

πουαποτελούσαντονπλούτοτηςβιβλιοθήκηςείχαν 

συνταχθεί σε περγαμηνή, μερικές από τις οποίες 

πλούτισαν τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, δώρο 

τουΜάρκουΑντώνιουότανπαντρεύτηκετην 

Κλεοπάτρα. 

ΣτηνΠέργαμοέζησε καιοδιάσημοςγιατρόςτης 

αρχαιότηταςΓαληνός.ΤοΑσκληπιείο,είναιένααπό 

ταπιοφημισμέναιεράπουερχότανπροσκυνητέςγια 

ναθεραπευθούνακολουθώνταςφυσικήάσκησηκαι 

ψυχολογικήθεραπεία. 

ΟναόςτηςΑθηνάςστηνΠέργαμοκτίσθηκεστις 

αρχέςτου3 ου αι.καισώζεταιμόνοτοβάθροτου,ήταν 

δωρικού ρυθμού. Ο Βωμός του Δία, είναι 

απογυμνωμένος από τα αγάλματά του, που 

αποτελούσαντηνκορυφήτηςτέχνηςτηςΠεργάμου. 

Το Θέατρο, που είναι κτισμένο σε μια απόκρημνη 

πλαγιά και χωρούσαν 10.000 θεατές, θεωρείται αυτό 

με τη μεγαλύτερη κλίση εδάφους οποιουδήποτε 

θεάτρου. 

Τον 7 ο αιώναηΠέργαμοςέγινεβυζαντινήεπαρχία 

και στα 1401 καταστράφηκε εντελώς από τον 

Ταμερλάνο μέχρι που στα 1450 οι Τούρκοι 

ξανάχτισαντηνπόληστουςπρόποδεςτουλόφου.

AκρόπολιςτηςΠεργάμου

Τραϊανείον

ΘεμέλιαΑκροπόλεως

ΘέατροΕλληνιστικήςπεριόδου

ΠύργοιΑκροπόλεως

ΛεπτομέρειεςμακέταςβωμούΠεργάμου

ΘέατουποταμούΣέλινουαπό 

τηνΑκρόπολητηςΠεργάμου

ΣΜΥΡΝΗ 

ΗΣμύρνηστηνΑρχαιότηταθεωρούνταναπότιςπιο 

όμορφες πόλεις της Μικράς Ασίας. Οι πηγές 

αναφέρονται σε αυτήν ως «υπέροχη, στέμμα της 

Ιωνίας, στολίδι της Ασίας», όπωςαναφέρειη 

Αποκάλυψη.Βρισκότανπερίπου40μίλιαβόρειατης 

Εφέσου.ΜιαπαράδοσησυνδέειτηΣμύρνημετον 

Όμηρο,πουείναιεπίσηςγνωστόςωςΜελησιγενής. 

Ήταν χτισμένη στις εκβολές του Έρμου ποταμού, 

γεγονόςπουτοποθετούσετηνπόληεπάνωσεένα 

βασικό εμπορικό δρόμο μεταξύ των κεντρικών 

μικρασιατικών υψιπέδων και του Αιγαίου, ο οποίος 

χάρισεστηΣμύρνηισχύκαιαίγληκατάτον7 ο αι.π.Χ. 

Πρόκειταιγιαμίααπότιςαρχαιότερεςπόλειςκαι 

λιμένες της Μεσογείου, της αρχαίας Ιωνίας. Στη 

μακραίωνηιστορίατηςέχειαλλάξειδύοθέσεις.Η 

πρώτητωνπροϊστορικώνχρόνωνπουαναφέρειο 

Στράβωνως«ΠαλαιάΣμύρνη»καιηδεύτερηπου 

έκτισε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι επίγονοι αυτού 

κατά την ελληνιστική περίοδο. Οι Ρωμαίοι την 

τίμησαν τρεις φορές με τον εγκωμιαστικό τίτλο της 

''νεωκόρου''λόγωτηςεκπληκτικήςτηςευημερίας. 

Υπάρχουν αρκετές διαφορετικές θεωρίες που 

αφορούν την προέλευση του ονόματος Σμύρνη και 

οι περισσότερες βασίζονται στη μυθολογία. 

Σύμφωναμεμιαεκδοχή,ηΣμύρνηήτανημητέρατου 

Άδωνη,πουτονσυνέλαβεέπειτααπόεπαφήμετον 

πατέρα της. Όταν εκείνος το έμαθε, την καταδίωξε, 

αλλάοιθεοίτηλυπήθηκανκαιτημεταμόρφωσανσε 

δέντρο, που παρήγε το ομώνυμο αρωματικό προϊόν, 

τη σμύρνα (μύρο). Σύμφωνα με άλλη παράδοση, 

τηνπόληείχειδρύσειηΑμαζόναΣμύρνηκαιγιατο 

λόγοαυτόαποκαλούντανεπίσηςΑμαζονία. 

ΗπρώτηΣμύρνηιδρύθηκεκατάτην3ηχιλιετίαπ.Χ., 

τηνίδιαπερίπουεποχήπουαναπτύχθηκεηΤροία.Η 

Σμύρνηστησυνέχειακαταλήφθηκεαπότους 

Χετταίους, αλλά, όταν η Τροία καταστράφηκε, 

μειώθηκεδραστικάκαιηισχύςτους.Κατάτον8 ο αι. 

π.Χ.ηΣμύρνηελεγχόταναπότηΜίλητο,ηοποία 

ίδρυεαποικίεςστοΛίβανο,τηΣυρία,τηνΕλλάδακαι 

τονΕύξεινοΠόντο.ΗΣμύρνηεξελίχθηκεσε 

σημαντική πόλη, κέντρο αξιόλογης εμπορικής 

δραστηριότητας. Στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. 

Έλληνες άποικοι εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία. 

ΤότεαποικίστηκεαπόΑιολείς,κυρίωςκατοίκουςτης 

Λέσβου,καιέγινεμίααπότιςκυριότερεςπόλειςτης 

ΑιολικήςΔωδεκάπολης. 

ΣτηνΑρχαϊκήπερίοδοηΣμύρνη,μαζίμετιςάλλες 

αποικίες ήταν πόλεις-κράτη που διοικούνταν με 

βάσητοαριστοκρατικόσύστημα,μεέναβασιλέακαι 

έτσιέφτασεστηνακμήτηςμεταξύτου650καιτου 

645π.Χ.ΌτανηδυναστείατωνΜερμναδώνπήρετα 

ηνίαστηΛυδία,ηΣμύρνηήταναπόταπρώταμέρη 

στα οποία επιτέθηκε. Ο Γύγης (περ. 687-652 π.Χ.) 

ηττήθηκεωστόσοκοντάστονποταμόΈρμο.Ένα 

ισχυρόφρούριο,οικοδομήθηκεαπότουςΊωνεςτης 

Σμύρνης για να ελέγχουν την κοιλάδα της Νύμφης 

στουςδύσκολουςεκείνουςκαιρούς. 

ΟΜέγαςΑλέξανδροςήταναυτόςπουεπανίδρυσετη 

Σμύρνη το 334 π.Χ. και επανέφερε την παλιά της 

αίγλη.Ωστόσο,τοσχέδιοαυτόολοκληρώθηκεαπό 

τους διαδόχους του, Αντίγονο Μονόφθαλμο (316- 

301 π.Χ.) και Λυσίμαχο (301-281 π.Χ.), οι οποίοι 

επέκτειναν και οχύρωσαν την πόλη. Στην 

πραγματικότητα ο Λυσίμαχος ονόμασε την πόλη 

Ευρυδίκη,απότηνκόρητου,έναόνομαπουη 

Σμύρνη το διατήρησε έως το 281 π.Χ. Κατά την 

Ελληνιστική περίοδο δημιουργήθηκαν εξαιρετικά 

αρχιτεκτονικάέργαστηνπόλη.Ιδιαίτεραακμάζουσα 

περίοδοςήταντοτέλοςτου3 ου αι. π.Χ., όταν η 

Σμύρνη πέρασε στη σφαίρα επιρροής των βασιλέων 

τηςΠεργάμου. 

Η Ρωμαϊκή περίοδος για τη Σμύρνη ήταν σημαντική 

απόπολλέςαπόψεις.Μετάτηνίδρυσητηςεπαρχίας 

Ασίας η Σμύρνη θεωρήθηκε μητρόπολη: εκεί 

διοργανώνονταν περιοδικά δικαστήρια και 

πραγματοποιούνταν συχνές επισκέψεις του 

κυβερνήτη. Το 2 ο αιώναηομορφιάτηςπόλης 

ανταγωνιζόταν εκείνη της Εφέσου και της 

Περγάμου. 

Όπωςσεκάθεάλληελληνικήπόλη,ηαγορά 

φαίνεταιότιήτανκαιστηΣμύρνητοπιοσημαντικό 

μέρος. Σήμερα ο χώρος αποτελεί το Υπαίθριο 

Μουσείο της Αγοράς της Σμύρνης. Μέχρι στιγμής 

είναι η μεγαλύτερη και καλύτερα διατηρημένη 

αγοράτηςΙωνίας.Οιανασκαφέςέδειξανότι 

χτίστηκεκατάτηνΕλληνιστικήπερίοδοκαι 

ανοικοδομήθηκε τη Ρωμαϊκή περίοδο επί Μάρκου 

Αυρηλίου. Το πορτρέτο της αυτοκράτειρας 

Φαυστίναςστοδεύτεροτόξοτηςδυτικήςστοάς 

επιβεβαιώνειαυτήτηφάσηαναστήλωσης. 

Ηαγοράκατασκευάστηκεεπάνωσεεπικλινές 

έδαφος και εκτείνεται σε τρεις ορόφους, βρισκόταν 

δεκοντάστοκέντροτηςπόλης.Ηδημόσιααγορά 

διατηρείται σε καλή κατάσταση και είναι πιο καλά 

τεκμηριωμένη, ενώ αποτελείται από την κυρίως 

αγορά,τηβάσητηςπύληςτηςβόρειαςβασιλικής,τις 

στοέςκαιτοαρχαίοεμπορικόκέντρο.Οιστοέςτης 

Σμύρνης εκτείνονταν σε δύο ορόφους και ήταν 

χωρισμένεςκατάμήκοςσεδύομέρηαπόδύοσειρές 

κιόνων.Στηβόρειαπλευράυπήρχεακόμημια 

διώροφηκιονοστοιχίαμεδύοπτέρυγεςκαιένα 

κλίτος.Ηκύριαστοάαποτελούσετηβασιλική,η 

οποίαείχεχτιστείεπάνωσευποδομήαπόυπόγεια 

καιτόξαγιατηνπροστασίααπότουςσεισμούς.Το 

ανατολικόάκροκαιοινότιεςστοέςσυνιστούσανένα 

διώροφο συμπαγές οικοδόμημα. Η βόρεια πτέρυγα 

στουπόγειοτηςβασιλικήςαποτελούσεσκεπαστή 

αγορά με καταστήματα, που κατά τη Ρωμαϊκή 

περίοδοανοίχτηκανστουςδρόμους. 

ΣτηνΎστερηΑρχαιότητα,ιδιαίτεραέπειτααπότην 

ίδρυσητηςΚωνσταντινούποληςαπότοΜεγάλο 

Κωνσταντίνο,ηΣμύρνηπέρασεσεμιαφάση 

παρακμής. Το 1084 η πόλη χρησιμοποιούνταν ως 

βάση για ναυτικές επιδρομές. Ερειπώθηκε όταν τη 

λεηλάτησαν οι Τούρκοι. Οι Ιωαννίτες ιππότες 

εγκαταστάθηκανστηνπόλη,αλλάδενμπόρεσαννα 

κυριεύσουντηνακρόπολήτης.ΟιΜογγόλοιτην 

κατέκτησαν για μικρό χρονικό διάστημα, αλλά η 

υποταγήτηςστοντοπικόΤούρκοεμίρητουΑϊδινίου 

κατέληξεστημακροπρόθεσμηενσωμάτωσήτηςστην 

ΟθωμανικήΑυτοκρατορία. 

Ο όρος "Καθολική Εκκλησία" χρησιμοποιήθηκε 

πρώτηφοράτο110σεεπιστολήτουΑγίουΙγνατίου 

ΑντιοχείαςπροςτηνΕκκλησίατηςΣμύρνης.Το1424 

κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς. Ωστόσο πριν, 

αλλάκαιμετάτηνκατάληψητης,Βενετοίκαι 

Γενουάτεςπροσπάθησαναρκετέςφορέςνατην 

συμπεριλάβουνστιςΔημοκρατίεςτους. 

ΟχριστιανικόςπληθυσμόςτηςΣμύρνηςείχευποστεί 

σφαγές και πριν το 1922. Η πρώτη σημαντική 

περίπτωσηήτανκατάταΟρλωφικάτο1770. Σφαγές 

εναντίονΕλλήνωνκαιάλλωνχριστιανώνέγιναν 

επίσηςτοΜάρτιοτου1797,μεαφορμήτοφόνοενός 

γενίτσαρουαπόχριστιανούςαλλάκαικατάτους 

πρώτουςμήνεςτηςΕπανάστασηςτου1821. 

Μέχρι πριν τη μικρασιατική καταστροφή του 1922 η 

Σμύρνηαριθμούσε370.000κατοίκους,εκτωνοποίων 

165.000 ήταν Έλληνες. Επικρατούσα γλώσσα ήταν η 

ελληνικήεκτηςοποίαςηπόληείχεένακαθαρό 

ελληνικό χρώμα με πολύ ανεπτυγμένο εμπόριο και 

πολιτιστικές εκδηλώσεις, έτσι ώστε ν΄ αποκαλείται 

από τους μεν Τούρκους ως "Γκιαούρ Ιζμίρ" (Gâvur 

İzmir=ΆπιστηΣμύρνη),απότουςδεΕυρωπαίουςως 

ΠαρίσιτουΛεβάντε. 

Η πόλη κατοικήθηκε από ελληνικούς 

πληθυσμούς από την αρχαιότητα μέχρι και την 

ΚαταστροφήτηςΣμύρνηςτο1922.

ΥπαίθριοΜουσείοτηςΑγοράς

ΗπύλητουΜάρκουΑυρήλιου

ΚαμαροσκέπαστοιυπόγειοιχώροιτηςΒασιλικής

ΣτοκέντροπροτομήτηςΦαυστίνας,συζύγουΜάρκουΑυρηλίου

Θεμέλιακαταστημάτωναγοράς

ΝαόςΑγίωνΒουκόλου&Πολυκάρπου

ΠαλιάΕλληνικήσυνοικία

ΤορολόϊστηνΠλατείαKoνάκ

ΤζαμίΚονάκ,1748

ο 

ΤοΑσανσέρ

ΤοΑσανσέρτηςΣμύρνης- 

Άποψητουκόλπου

ΟΚόλπος τηςΣμύρνης

ΕΦΕΣΟΣ 

ΗΈφεσοςήτανμίααπότιςσημαντικότερεςΙωνικές 

πόλειςτηςΜικράςΑσίαςσταπαράλιατουΑιγαίου. 

ΉτανχτισμένηστονμυχότουΚαΰστριουκόλπου 

Α.ΒΑ. της Σάμου. Τα μνημεία που έχουν 

αναστηλωθείαποτυπώνουνκυρίωςτηνόψητης 

ρωμαϊκήςπόλης.Κατάτηναρχαιότηταήτανπολύ 

κοντά στη θάλασσα, λεγόταν μάλιστα και 

«θαλασσοθέα»,αλλάοισυνεχείςπροσχώσειςτου 

ποταμού ανάγκαζε τους κατοίκους να μετακινούν 

τουςοικισμούςτουςδυτικότερα. 

ΙδρύθηκεσαναποικίατηςΑττικήςτο10 ο αιώναπ.Χ. 

απότομυθικόπρίγκηπατωνΑθηνώνΆνδροκλο,που 

εγκατέλειψετηνπατρίδατουμετάτοθάνατοτου 

πατέρατουΒασιλιάΚόδρου.Σύμφωναμετομύθο 

ίδρυσετηνΈφεσοσετοποθεσίαπουοχρησμόςτων 

Δελφών επαληθεύτηκε (ένα ψάρι και ένα ελάφι θα 

σουδείξουντοδρόμο). Αργότερα,ιστορικοίόπωςο 

ΠαυσανίαςκαιοΣτράβωνκαιοΗρόδοτος, 

θεώρησανότιτοόνομαπροέρχεταιαπότην 

Βασίλισσα των Αμαζόνων ‘Εφος. Καθαρά Ελληνική 

πόλη,αργότερακάτωαπότηνκυριαρχίατων 

Ρωμαίων. Η γονιμότητα της πεδιάδας καθώς και η 

θέση της σε κομβικό σημείο της φυσικής οδού 

επικοινωνίας της θάλασσας του Αιγαίου με την 

Μικρασιατική ενδοχώρα συνέβαλαν στην ακμή της 

πόλης. 

Σύμφωναμετιςπαραδόσειςπουδιέσωσανοιαρχαίοι 

Έλληνες συγγραφείς ιστορικοί και γεωγράφοι, η 

Έφεσοςφερόταννακατοικήθηκεκατάτους 

προϊστορικούς (μυθικούς) χρόνους από τις 

Αμαζόνεςπουφέρονταννακινήθηκαναπότην 

περιοχή του Καυκάσου, κάνοντας επιδρομές στη 

Μικρά Ασία καταλαμβάνοντας διάφορες περιοχές - 

πόλειςπουπήραντοόνοματωνικανοτέρωνεξ 

αυτών,όπωςηΈφεσος,ηΣμύρνη,ηΚύμη,ηΜύρινα 

καιηΣινώπη.ΟΣτράβων,αναφέρει ότισε 

μεταγενέστερους χρόνους οι πόλεις αυτές τις 

λάτρευανκαιέκοβανκαινομίσματαμεπαραστάσεις 

Αμαζόνων. 

Η Έφεσος ήταν πόλη αφιερωμένη στην Άρτεμη, 

έχονταςστηναρχήέναμικρόναό,πουαργότερα 

καταστράφηκε, για να κτιστεί το μεγαλόπρεπο 

Αρτεμίσιο, πουηκατασκευήτουκράτησε120 

χρόνια.Οναόςαυτός,ένααπόταεπτάθαύματατου 

αρχαίου κόσμου, ήταν το μεγαλύτερο οικοδόμημα 

τηςΙωνίας.ΤοιερότηςΆρτεμηςυπηρετούσανιερείς 

και ιέρειες παρθένοι, που ονομάζονταν Μεγάβυζοι. 

Οναόςκαταστράφηκετο356π.Χ.,ξαναχτίστηκεκαι 

τελικά τα μάρμαρά του έγιναν οικοδομικά υλικά για 

διάφορα βυζαντινά μνημεία στην 

Κωνσταντινούπολη. Ο ναός της Εφεσίας Αρτέμιδος, 

βρισκότανστηπεδιάδααπέχοντας1μίλιαπότην 

πόλη. 

Κατά τον 6 ο αιώναπέρασεστηνκυριαρχίατου 

Κροίσου, διατηρώντας όμως την αυτονομία της. 

Πέρασε, στη συνέχεια, διαδοχικά από την κυριαρχία 

τουΚύρουκαιτωνεπόμενωνΠερσώνβασιλιάδωνκι 

έτσι αποτέλεσε τμήμα του περσικού κράτους. 

Απελευθερώθηκε το 334 π.Χ. από τα στρατεύματα 

τουΜεγάλουΑλεξάνδρου,οπότεάλλαξετοόνομά 

της και ονομάστηκε Αρσινόεια,απότοόνοματης 

γυναίκαςτουΛυσίμαχου. ΌτανοΑλέξανδροςείδετο 

ναότηςΕφέσουπουδενείχεακόμηολοκληρωθεί, 

πρότεινε να τον χρηματοδοτήσει αλλά οι κάτοικοι 

αρνήθηκανλέγονταςότιδενείναιπρέπονγιαέναν 

ΘεόναχτίσειΝαόγιακάποιονάλλο. 

Αργότερα συμπεριλήφθηκε στο βασίλειο της 

Περγάμουκαιέγινεμιααπότιςπιοαξιόλογες 

ρωμαϊκές επαρχίες της Ασίας. Το 88 π.Χ. την 

κατάλαβεοΜιθριδάτης,μετάόμωςαπότηνήττατου 

από τις ρωμαϊκές λεγεώνες, εγκαταστάθηκε εκεί το 

διοικητήριοτουΣύλλα. 

ΗΒιβλιοθήκητουΚέλσου (113-120μ.Χ.)χτίστηκε 

ως ηρώο, δηλαδή ταφικό μνημείο προς του Τιβερίου 

Ιουλίου Κέλσου Πολεμάνου που υπηρέτησε σαν 

διοικητήςτηνεποχήτηςΡωμαϊκήςαυτοκρατορίας.Ο 

Κέλσος προερχόταν από πλούσια και διακεκριμένη 

οικογένειαΕλλήνων,απότιςπρώτεςπουείχανλάβει 

τοντίτλοτουΡωμαίουπολίτη.Κατέλαβεταανώτατα 

αξιώματατουσυγκλητικού,τουυπάτουκαιτου 

διοικητήτηςΑσίας(105-107μΧ).Πλήρωσεαπότην 

περιουσίατουγιατηνκατασκευήτηςκαιείναι 

θαμμένος εδώ. Την κατασκευή ολοκλήρωσε ο γιος 

του Τιβέριος Ιούλιος Ακύλας. Ο αρχιτέκτονας 

παραμένει άγνωστος. Τα αγάλματα μπροστά στη 

Βιβλιοθήκησυμβολίζουντιςανώτερεςιδιότητεςτου 

Κέλσου,τηνΣοφία,τηνΑρετή,τηνΕπιστήμηκαι 

τηνΈννοια. 

ΤασπίτιατηςΕφέσουμας δίνουν πολύτιμες 

πληροφορίες για την οικογενειακή ζωή την περίοδο 

τηςρωμαϊκήςεποχής.Οιτοιχογραφίες(1 ου έως6 ου αι. 

μ.Χ.), αποτελούν λαμπρά παραδείγματα της 

μεταπομπηιανής ζωγραφικής. Είχαν εσωτερική αυλή 

(περιστύλιο)στοκέντρομεανοιχτήοροφή. 

ΤοθέατροτηςΕφέσουπρώτη φορά κτίσθηκε επί 

ελληνιστικήςπεριόδουκαιτον1 ο μ.Χ. αιώνα 

διαπλατύνθηκεαπότουςΡωμαίους.Είναιτο 

μεγαλύτερο που διατηρείται στις μέρες μας με 

χωρητικότητα30,000θεατών. 

Στο τοπογραφικό σχέδιο της ρωμαϊκής Εφέσου 

κυριαρχεί η Αρκαδιανή οδός. Πρόκειται για 

μνημειακήοδικήαρτηρίαμήκους530μ.καιπλάτους 

11,5μ.,ηοποίαπλαισιώνεταιαπόστοέςκαισυνδέει 

τολιμάνιμετοΘέατρο. 

Η ΈΦΕΣΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ 

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΠΕΡΙΟΔΟ 

ΥπότηνΙουλιο-ΚλαυδιανήκαιτηΦλαβιανή 

δυναστεία, η Έφεσος αναδείχθηκε τρίτη σε σημασία 

πόλη στην αυτοκρατορία, μετά τη Ρώμη και την 

Αλεξάνδρεια και οι Ρωμαίοι φρόντισαν για τον 

καλλωπισμότης. Αποτέλεσεαπότο29π.Χ.τηνέδρα 

του ανθυπάτου, διοικητή της επαρχίας της Ασίας, 

αντικαθιστώνταςτηνΠέργαμο.Στοαπόγειοτης 

ακμήςτης,στιςαρχέςτου2 ου αιώνα, είχε 200.000 

κατοίκους. Την εποχή αυτή αποκαλείται συχνά σε 

επιγραφές «πρώτη και μεγίστη μητρόπολις της 

Ασίας».Το113οΤραϊανόςκαιταέτη124ο 

Αδριανός, επισκέφθηκαν την πόλη. Επί 

αυτοκρατόρων Αυγούστου και Τιβερίου 

ολοκληρώθηκαν πολλά οικοδομήματα, όπως το 

ΠρυτανείονκαιοΙππόδρομος,καικατασκευάστηκαν 

νέαυδραγωγεία. 

Ο 3 ος αιώνας αποτελεί περίοδο παρακμής: το τελικό 

πλήγμα ήταν ο καταστροφικός σεισμός του 262, τον 

οποίοακολούθησεηεπιδρομήτωνΓότθων,που 

λεηλάτησαν το Αρτεμίσιο. Παρά τις μεμονωμένες 

προσπάθειεςαυτοκρατόρωνόπωςοΔιοκλητιανός,ο 

ΚωνστάντιοςΒ΄καιοΚώνστας,ηπόληανέκαμψε 

μόλιςστατέλητου4 ου αιώνα,ότανοΘεοδόσιοςο 

Μέγαςανέλαβεευρύπρόγραμμαανοικοδόμησης. 

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΠΕΡΙΟΔΟΣ 

ΕΚΚΛΗΣΙΑΤΗΣΕΦΕΣΟΥ 

Σύμφωνα με την παράδοση η πρώτη χριστιανική 

εκκλησία στην Έφεσο δημιουργήθηκε τον 1 ο αιώνα, 

απόμαθητέςτουΙωάννητουΒαπτιστή.Τηνπόλη 

επισκέφτηκεεπίσηςοΑπόστολοςΠαύλοςτο55μ.Χ., 

ΗΕκκλησίατηςΕφέσουήτανμίααπότιςπρώτες 

χριστιανικές κοινότητες της Μικράς Ασίας και 

αποτέλεσεστηνσυνέχειαμίααπότιςΕπτά 

Εκκλησίες της Αποκάλυψης. Τα αρχιτεκτονικά 

κατάλοιπα των βυζαντινών χρόνων περιλαμβάνουν 

εκκλησίες, λουτρά, και πολυτελείς κατοικίες. Μετά 

τηντουρκικήκατάληψηκαταστράφηκαν. 

Στην απόκρυφη χριστιανική λογοτεχνία αναφέρεται 

ότιοΙωάννηςοΕυαγγελιστήςέμεινεστηνΈφεσογια 

μεγάλοχρονικόδιάστημα.Μαζίτουλέγεταιότιήρθε 

και η Παναγία. Ένας δεύτερος Ιωάννης, ο 

συγγραφέαςτηςΑποκάλυψης,έδρασεστηνπόληστα 

τέλη του 1 ου αιώνακαιλέγεταιότιεκείσυνέγραψε 

την Αποκάλυψη. Ο χριστιανισμός διαδόθηκε 

γρήγοραστηνπόλη,παράτουςδιωγμούςκαιτα 

μαρτύρια των χριστιανών στο ειδικά διαμορφωμένο 

στάδιο.Οσεισμόςτου262καιηκαταστροφήτου 

Αρτεμισίου υπήρξε σημάδι για την αδυναμία της 

θεάς.

ΑνάγλυφοΝίκηςαπότην 

Ηράκλειαπύλη

Είσοδος,δίπλαστοΩδείον

Ωδείον&Βουλευτήριον

ΚεντρικήΟδός

ΤοΔιοικητήριον

ΤοΒουλευτήριον

ΜνημείονΜέμνιου

ΣύμβολαΙατρώνκαι 

Φαρμακοποιών

ΝαόςΔομιτιανού

ΗράκλειαΠύλη

ΠηγέςΤραϊανού

ΟδόςΚουρήτων

ΟΝαόςτουΑδριανού

ΟλόσωμηΜέδουσα 

γιαπροστασίατηςπόλης

Δημόσιααποχωρητήρια

Σήμανσηπροςχαμαιτυπείο

Ρωμαϊκέςκατοικίες

Ρωμαϊκέςκατοικίες

ΗΒιβλιοθήκητουΚέλσου

ΟιΠύλεςπροςτηνΑγορά

Αγορά

Αγορά, ΚεντρικήΟδός

ΗΑρκαδιανήΟδός-προςτολιμάνι

ΤοΘέατρο

ΝΑΟΣΤΗΣΠΑΝΑΓΙΑΣ 

Ηέκτασηόπουαπλώνονταιταερείπιατης 

αρχαίαςκαιτηςχριστιανικήςΕφέσουείναι 

αχανής.ΗΕκκλησίατηςΕφέσουήτανμίααπότις 

πρώτες χριστιανικές κοινότητες της Μικράς 

Ασίαςκαιαποτέλεσεστηνσυνέχειαμίααπότις 

ΕπτάΕκκλησίεςτηςΑποκάλυψηςστιςοποίες 

στάλθηκε από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη 

ιδιαίτερηεπιστολή«προςΕφεσίους». 

ΟΑπόστολοςΠαύλοςπέρασεαπότηνΈφεσο 

κατάτηΒ΄καιτηΓ΄Περιοδείατουκαιο 

ΕυαγγελιστήςΙωάννηςπέθανεεκείσεβαθύ 

γήρας. 

Ανάμεσα στο Γυμνάσιο του λιμανιού και το 

Ολυμπιείο,δεξιάπροςεκείνονπουπροχωρεί 

προςτονκύριοαρχαιολογικόχώροτηςΕφέσου, 

στέκεται κατεστραμμένος, αλλά σε κατάσταση 

πουναδίνεισαφήεικόνατουμεγέθουςκαιτης 

μορφής του,οπρώτοςναόςπουαφιερώθηκε 

στη Θεοτόκο. Τεράστιες οι διαστάσεις, 

πολύπλοκοτοσχέδιο,εντυπωσιακοίοιόγκοιπου 

διατηρούνται σε ορισμένα τμήματά του. Το 

μήκος του οικοδομήματος έφθανε συνολικά 

περίπουτα265μ.καιτοπλάτοςτα30μ. 

Ο ναός αυτός οικοδομήθηκε περί τα μέσα του 

4ουαιώνα,στηθέσηάλλουκτιρίουτου2ουαι., 

πουείχετιςίδιεςδιαστάσεις,ονομαζόταν 

μουσείο, η χρήση του όμως παραμένει άγνωστη. 

Το οικοδόμημα αυτό, που καταστράφηκε από 

πυρκαγιάίσωςτο263απότουςΓότθους,είχε 

ορθογώνιοσχήμα,αψιδωτήαίθουσαπροςτηνΑ 

πλευρά και άλλη μία, επίσης αψιδωτή, 

χωρισμένησετρειςνάρθηκες.Μεταξύαυτώντων 

δύο παρεμβαλλόταν ευρύς, υπαίθριος χώρος. 

Περί τα μέσα του 4ου αι. ένα τμήμα του 

ανοικοδομήθηκε και με μερικές όχι σημαντικές 

μετατροπές χρησιμοποιήθηκε ως τρίκλιτος 

χριστιανικόςναός,καταλαμβάνονταςτμήματου 

αρχικού κτιρίου. Την αψίδα του περιστοίχιζαν 

πρόθεση και διακονικό σε ασύμμετρη μορφή, 

ενώνάρθηκαςκαιαίθριο,στηβόρειαπλευράτου 

οποίου υπήρχε και βαπτιστήριο, συμπλήρωναν 

τοκτίριο. 

Το πρωτοχριστιανικό αυτό βαπτιστήριο ακόμη 

και σήμερα προκαλεί συγκλονιστική εντύπωση. 

Τετράγωνο εξωτερικά, σχημάτιζε εσωτερικά 

κυκλικόχώρομετηνύπαρξηοκτώπεσσώνπου 

συνδέοντανμεταξύτουςμετυφλέςκόγχεςκαι 

έφεραν μεγάλους, εγχάρακτους σταυρούς, που 

καισήμερακαθαγιάζουντονχώρο.Στοκέντρο 

στρογγυλή δεξαμενή-κολυμβήθρα διατηρείται 

άριστα,καθώςκαιοιδύοσκάλεςτηςστηνΑκαι 

τηΔπλευρά 

ΕπίΙουστινιανούστηθέσηαυτούτουπρώτου 

ναού οικοδομήθηκε δεύτερος. Διατηρήθηκε 

άθικτα το αίθριο, ο παλαιός νάρθηκας 

μεταβλήθηκεσεεσωνάρθηκακαιοναός,όπως 

και ο προηγούμενος, ήταν τρίκλιτος με τρούλο. 

Χαρακτηριστικό ασυνήθιστο γεγονός και στους 

δύοαυτούςναούςτηςΠαναγίαςστηνΈφεσο 

είναι ότι δεν έχουν παράλληλες κιονοστοιχίες, 

ώστετακλίτηναμηνέχουντοίδιομήκοςσεόλη 

τηνανάπτυξήτους. 

Κατάτηδιάρκειατου10ουαι.,άγνωστοπώς, 

καταστράφηκε ο δεύτερος ναός και 

οικοδομήθηκε τρίτος ανατολικά του 

προηγουμένου. Στη νότια πλευρά του 

κατασκευάστηκε μικρός επιτύμβιος ίσως ναός, 

τουοποίουοεσωτερικόςχώρος,αλλάκαιο 

περίβολοςείναιγεμάτοςαπότάφους.

Βαπτιστήριον

ΕκκλησίαΑγίουΙωάννη

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΓΙΟΥΙΩΑΝΝΟΥ 

ΘΕΟΛΟΓΟΥ &ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΚΑΣΤΡΟ 

Μακριάαπότονκυρίωςαρχαιολογικόχώροτης 

ελληνιστικής και ρωμαϊκής Εφέσου, κάτω από το 

βυζαντινό κάστρο, ξεπροβάλλει η επιβλητική 

βασιλικήτουΕυαγγελιστήΙωάννη. 

ΗβασιλικήτουΑγίουΙωάννηανεγέρθηκεκατάτο 

α΄μισό του 6 ου αιώνα,στηθέσηπρογενέστερων 

μνημείων με την ίδια αφιέρωση. Ήταν μια τρίκλητη 

βασιλική με εγκάρσιο κλίτος, αίθριο και 

προσκείμενα βαπτιστήριο και σκευοφυλάκιο. 

Υπήρξεσημαντικόπροσκυνηματικόκέντροκαιέδρα 

της επισκοπής και κατόπιν της μητρόπολης της 

Βυζαντινής Εφέσου. Η εκκλησία έπαψε να 

χρησιμοποιείταιμετάτο1304. 

ΣτηθέσηόπουετάφηοΕυαγγελιστήςΙωάννης 

μαρτυρείταιστιςβυζαντινέςπηγέςότιανέβλυζειερά 

σκόνη από την αναπνοή του κοιμισμένου 

Αποστόλου. ‘Μαρτύριο’ (μικρός λατρευτικός ναός) 

πάνωαπότοντάφοτουυπήρχεήδηαπόταχρόνια 

τουΜέγαΚωνσταντίνου.Το‘μαρτύριο’αυτόήταν 

ερειπωμένοήδητον6οαιώνακαιοΙουστινιανός 

έχτισεμεγαλύτεροναόστηθέσητου.Ησημασίατης 

βασιλικήςτουΕυαγγελιστήΙωάννηφαίνεταιαπότα 

γεγονόςότιοναόςαυτόςαποτέλεσετοπρότυπογια 

τον αυτοκρατορικό ναό των Αγίων Αποστόλων στη 

Βασιλεύουσα. Ως αυτοκρατορικό μνημείο 

αναφέρεται ότι είχε πλήθος ιερών κειμηλίων, 

σεβάσμια προσκυνήματα για προσκυνητές από 

ολόκληρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, όπως το 

χιτώνατουΕυαγγελιστήΙωάννη,ήτηνπορφυρή 

μαρμάρινηπλάκαόπου,σύμφωναμετηνπαράδοση, 

εσμυρνίσθητοσώματουΧριστού. 

Ηπρόσβασηστονναόγινόταναπόέναμνημειακό 

πρόπυλοστανότιαμετρειςαψίδες,πουστηρίζονταν 

σετέσσεριςκίονες.Ονάρθηκαςενωνότανμετον 

κυρίως ναό με πέντε θύρες και πέντε διαδρόμους 

πουστεγάζοντανείτεμετρούλουςείτεμεεπικλινή 

στέγη. Το συνολικό μήκος της βασιλικής, 

περιλαμβανομένου και του αιθρίου, ήταν 130 μέτρα. 

Τοκεντρικόκλίτοςστεγαζότανμεέξιογκώδεις 

τρούλους,απότουςοποίουςοκεντρικός–πάνωαπό 

τοντάφοτουΕυαγγελιστήΙωάννη-ήτανο 

μεγαλύτερος. Οι τρούλοι στηρίζονταν σε πεσσούς 

κατασκευασμένους από μάρμαρο και πλίνθους, 

κάποιοι από τους όποιους έχουν αναστηλωθεί. 

Ανάμεσα στους πεσσούς υπήρχαν κίονες που 

στήριζαντονάνωόροφοτουναού.Σεαυτούςτους 

κίονες σώζονται χαραγμένα τα μονογράμματα του 

ΙουστινιανούκαιτηςσυζύγουτουΘεοδώρας,ικανή 

απόδειξη για την αυτοκρατορική χρηματοδότηση 

τηςκατασκευής. 

Στοκεντρικόκλίτος,μπροστάαπότοιερόβήμα 

σώζονται θραύσματα του μαρμάρινου άμβωνα, όπως 

καιτουκιβωρίου.Σεαυτήτηθέσηανασκαφτήκαν 

τρειςτάφοι,απότουςοποίουςοέναςθεωρείταιότι 

είναιοτάφοςτουΕυαγγελιστήΙωάννη.Οικίονεςκαι 

ογλυπτόςδιάκοσμοςτουιερούβήματοςανήκουνσε 

ανακατασκευή που έγινε κατά τη μεσοβυζαντινή 

περίοδο(10ος-12οςαιώνας). 

Εφαπτόμενο με το βόρειο τοίχο της βασιλικής 

βρίσκεται το σκευοφυλάκιο, το οποίο μετατράπηκε 

τον10οή11οαιώνασεπαρεκκλήσι,ίσωςταφικό.Οι 

τοιχογραφίεςτηςαψίδαςσώζονταισεπολύκαλή 

κατάσταση, κυρίως οι μορφές του Χριστού, του 

Ιωάννηκαιενόςαταύτιστουαγίου.Δυτικάτου 

σκευοφυλακίου/ παρεκκλησίου βρίσκεται το 

βαπτιστήριο.ΧτίστηκεμαζίμετηνπροΙουστινιάνεια 

βασιλική και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού. 

Σεαυτήτηφάσηανήκεικαιηνέακολυμβήθρα,η 

οποία ήταν αρχικά ρωμαϊκή σαρκοφάγος, και 

ξαναλαξεύτηκεγιατηνκαινούργιαχριστιανικήτης 

χρήση. Στην αψίδα του βαπτιστηρίου σώζεται η 

μαρμάρινη Αγία Τράπεζα, χρονολογημένη στον 12 ο 

αιώνα. 

Γύρωαπότηβασιλικήαναπτύχθηκεοβυζαντινός 

οικισμός, ο οποίος μάλιστα πήρε και το όνομα 

‘Θεολόγος’,απότονΕυαγγελιστήΙωάννη.

ΟΤάφοςτουΑγίουΙωάννου

"ΤΟΣΠΙΤΙΤΗΣΠΑΝΑΓΙΑΣ» 

(MERYEMANA) 

Στονχώροαυτόνπιστεύεταιότιπέρασετατελευταία 

τηςχρόνιαηΠαρθένος,σεέναμικρόπέτρινοσπίτι 

πουέχτισεοΆγιοςΙωάννης.Ένασπίτιπουσήμερα 

αποτελείμονήτωνκαθολικώναλλάκαιτων 

μουσουλμάνων,καθώςτοΚοράνιαποδέχεταιτην 

αγιότητα του προσώπου της Παναγίας. 

Σύμφωνα με ένα μύθο, η Παναγία μετά την 

ΑνάστασητουΧριστούήρθεστηνΈφεσομετον 

απόστολοΙωάννηοοποίοςπήγεστηνπεριοχήγιανα 

διαδώσει το Χριστιανισμό. Αυτή η πληροφορία 

βασίζεται κυρίως στην πεποίθηση ότι ο Ιωάννης 

ήρθε στην Έφεσο σε συνδυασμό με τη βιβλική 

δήλωσηότιοΙησούςτουανέθεσετηφροντίδατης 

μητέραςτου.ΗοικίατηςΠαναγίαςανακαλύφθηκε 

και αναγνωρίστηκε τον 19 ο αιώνα, μετά τα οράματα 

μιας Γερμανίδας μοναχής, που υπέδειξαν τον 

συγκεκριμένοχώρο.Ταερείπιαχρονολογούνταιτον 

έκτο με έβδομο αιώνα, με τα τμήματα των θεμελίων 

καιτουάνθρακαπουβρέθηκανστοχώρονα 

χρονολογείται στον πρώτο αιώνα μ.Χ. Η Άννα 

ΚατερίναΈμμεριχπιστεύεταιότιέβλεπεεικόνεςαπό 

τηζωήτηςΠαναγίαςκαιμεταξύαυτώνπεριέγραψε 

τηντελευταίατηςκατοικία,χωρίςηίδιαναέχειπάει 

ποτέστηνΈφεσο.Ηακρίβειατωνπεριγραφώντης 

οδήγησε ιερωμένους να ταξιδέψουν στα νότια 

παράλιατηςΤουρκίαςκαιεκείνααναγνωρίσουντο 

συγκεκριμένοσπίτι. 

Ανκαιείναιεπίσημοιερόπροσκύνημα,τααρχείατου 

συμβουλίουτηςΕφέσου,πουέγινετο431μ.Χ.σεμια 

βασιλικήαφιερωμένηστηΜαρίαδεναναφέρουνγια 

κανένασπίτιτηςΜαρίας.Επιπλέον,όλαταθρυλικά 

συγγράμματα που αναφέρονται στην κοίμηση της 

ΠαναγίαςτοπροσδιορίζουνστηνΙερουσαλήμ. 

Η αναγνώριση του συγκεκριμένου οικήματος ως η 

οικίαόπουέζησεηΠαναγίασυνάδεικαιμετην 

προφορική παράδοση των ορθόδοξων χριστιανών 

του κοντινού χωριού Κιρκιντζέ (απόγονοι των 

πρώτωνΕφέσιωνχριστιανώνπουεκδιώχθηκανστη 

Μικρασιατική Καταστροφή) οι οποίοι είχαν 

ονομάσειτονχώροΠαναγίαΚαπουλού. 

ΑπότότεχιλιάδεςπιστοίτουΧριστιανισμούκαιτου 

Ισλάμπροσέρχονταιναπροσκυνήσουν,αλλάκαινα 

αφήσουντιςγραπτέςπαρακλήσειςτουςεδώστον 

τοίχο των επιθυμιών που είναι πλήρως καλυμμένος 

με θραύσματα υφάσματος, φύλλα χαρτιού και άλλα 

υλικά στα οποία οι πιστοί γράφουν τις επιθυμίες 

τους. Μία φορά την εβδομάδα, οι επιθυμίες που 

αφήνονταικαίγονταικαιοιστάχτεςδιασκορπίζονται 

στονάνεμο.Πολλέςφορέςέχουναναφερθεί 

«θαύματα» στον συγκεκριμένο χώρο, ενώ στις 15 

Αυγούστου,κατάτηνεορτήτηςΚοίμησηςτης 

Θεοτόκου, συμβαίνει το σπάνιο φαινόμενο να 

συνυπάρχουν σε κοινή λειτουργία ορθόδοξοι, 

καθολικοί και μουσουλμάνοι. Τη μονή έχουν 

επισκεφτείΠάπες,μετελευταίαεπίσκεψηαυτήτου 

ΠάπαΒενέδικτουτου16ουτο2006. 

Η καθολική εκκλησία δέχεται τα οράματα της 

μοναχής, δηλαδή ως σπίτι της «Μαρίας Μητέρας». 

Θέσεις, απόψεις και αντιλήψεις όμως που 

απορρίπτονται από την Ορθόδοξη Εκκλησία που 

είναικατηγορηματικήστοότιηΠαναγίαπέθανεστα 

Ιεροσόλυμα. Κατά τον καθηγητή της Θεολογικής 

ΣχολήςτουΠανεπιστημίουΑθηνώνκ.ΓεώργιοΦίλια 

ηΠαναγία«δενεπισκέφθηκεποτέτηνΕφεσο». 

Μάλιστα,όπωςσημειώνει,«οΙωάννηςταξίδεψεστην 

Εφεσομετάτο50μ.Χ.,ότανείχεσυντελεστείαπό 

ετώνηΚοίμησητηςΘεοτόκου».

ΟΤοίχοςτωνΠαρακλήσεων

ΝΕΟΠΟΛΙΣΕΦΕΣΟΥ 

Η πόλη βρίσκεται 95 χιλιόμετρα νότια της Σμύρνης 

καιείναικτισμένησεμιαχερσόνησο.Τοόνομά 

σημαίνει «ΝησίτωνΠουλιών»καιοφείλεταιστο 

σχήμα της χερσονήσου, καθώς μοιάζει με κεφάλι 

πουλιού. Kusadasi ονόμαζαν οι Τούρκοι μόνον το 

μικρόνησίπουβρισκότανμπροστάστηνπόλη.Οι 

Έλληνες το έλεγαν ΝησίτωνΠεριστεριών. Στα 

Τουρκικα kuş σημαίνει (πουλί) και ada (νησί). Κατά 

τηβυζαντινήπερίοδοήτανγνωστόως‘Εφεσος 

Νεόπολις. Η περιοχή κατοικείται από το 3.000 π.Χ. 

Κατάτηδιάρκειατουπρώτουελληνικούαποικισμού 

δημιουργήθηκεανάμεσαστιςυπόλοιπεςπόλειςκαιη 

Νεόπολις,αλλάστησυνέχειαεπισκιάστηκεαπότην 

κοντινήΈφεσο.Τολιμάνιπέρασεστηνκατοχήτων 

Τούρκων το 1086, αλλά οι Βυζαντινοί το ανέκτησαν 

στη συνέχεια, για να γίνει τμήμα της Οθωμανικής 

Αυτοκρατορίαςτο1413. 

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, λέγεται ότι 

ιδρύθηκεαπότονΑγαμέμνονακαιότιείχε 

κατοικήσειεδώμεταυπόλοιπατουστρατούτου. 

Ήτανμιαπόλις(πόλη-κράτος)καιμέλοςτης 

Δηλιακήςσυμμαχίας.Στηναρχαιότηταεπισκιάστηκε 

απότηνΈφεσο.Απότον7οαιώναπ.Χ.ηακτή 

κυβερνήθηκεαπότουςΛυδούςαπότηνπρωτεύουσα 

τουςστηΣάρδεις,απότο546π.Χ.απότουςΠέρσες 

καιαπότο334π.Χ.,μαζίμεόλητηνΑνατολία,η 

ακτήκατακτήθηκεαπότονΜέγαΑλέξανδρο. 

Ηπεριοχήυπήρξεκέντροτέχνηςκαιπολιτισμούαπό 

τότεπουιδρύθηκεαπότουςανθρώπουςΛέλεγεςκαι 

τουςΚάρεςτο3000π.Χ. 

Οι μεταγενέστεροι άποικοι περιλαμβάνουν τους 

Αιολούςστον11οαιώναπ.Χ.καιτουςΊωνεςτον9ο 

αιώνα. Τον 10ο αιώνα π.Χ. ιδρύθηκαν και 

φημίστηκαν για τις πιο ανεπτυγμένες πόλεις της 

εποχής εκείνες οι «Ιωνικές πόλεις» – Σάμος, Χίος, 

Μίλητος, Πριήνη, Έφεσος, Τέως, Ερυθρά, Πιενά, 

Κλαζωνέμη, Λεμπέος, Φωκαία Κολοφώνα, Σμύρνη. 

ΑπότοτέλοςτουΤρωικούπολέμουέωςτην 

Βυζαντινή εποχή ονομαζόταν Pygela (Πύγελα). Το 

όνομαπροέρχεταιαπότηνλέξηπυγαίκαιπήρετο 

όνομάτουότανμερικοίαπότουςάντρεςμετον 

Αγαμέμνονα έμειναν εκεί λόγω ασθένειας, μια και 

υπήρχαν ιαματικές πηγές και το κλίμα της περιοχής 

ήτανιδανικό.ΗπόληκάποτεανήκεστουςΣαμιώτες. 

ΤολιμάνιπέρασεστηνκατοχήτωνΤούρκωντο1086, 

αλλάοιΒυζαντινοίτοανέκτησανστησυνέχεια,για 

να γίνει τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 

1413.Οιπύλεςκαιοιτοίχοιτουφρουρίουκαθώςκαι 

ηακρόπολητουκάστρουστονησίPigeon,χτίστηκαν 

στην οθωμανική περίοδο, αντικατοπτρίζοντας το 

αρχιτεκτονικόστυλτηςεποχής. 

Τοκαλοκαίριτου1821οκόλποςτηςΕφέσουυπήρξε 

θέρετροεπιχειρήσεωντουΕλληνικούστόλου,ο 

οποίοςείχεωςβάσητηΣάμο.Στις9Ιουλίουτα 

Ελληνικά πλοία κατέπλευσαν στην Άσπρη Πούντα, 

στονησίΠύργοςκαιστοΤσαγκίλα.Στηνναυμαχία 

πουέγινεοΕλληνικόςστόλοςκατέλαβετέσσερα 

Τουρκικάπλοίακαιαπέκρουσετηνπροσπάθειατων 

Τούρκων να αποβιβάσουν δυνάμεις στη Σάμο. Το 

αποτέλεσμαήταννααρχίσουνδιωγμούςκατάτων 

Ελλήνων. Πολλές συνοικίες λεηλατήθηκαν, πολλοί 

από τους κατοίκους σφαγιάστηκαν, οι ναοί 

βεβηλώθηκαν.Κατάτηνδιάρκειατωνεπεισοδίωνοι 

Τούρκοιπροέβησανσεφρικαλέεςσφαγέςτων 

Χριστιανών. 

Μέχριτηδεκαετίατου1970,ότανκαιάρχισενα 

αναπτύσσεται τουριστικά, ήταν ένα ψαροχώρι με 

περίπου5.000κατοίκους

PigeonIsland

ΑΦΡΟΔΙΣΙΑΔΑ 

ΗΑφροδισιάδαήτανμικρήπόληστηνΚαρίατης 

Μικράς Ασίας κτισμένη στην περιοχή του 

Αφροδισίου ακρωτηρίου και υπαγόταν στην Κνίδο. 

ΉτανγνωστήγιαταμάρμαράτηςκαιτηΣχολήτης 

γλυπτικής. Βρίσκεται 230 χλμ. νοτιοανατολικά της 

Σμύρνηςενώαπέχει100χλμ.απότηνακτή. 

Πήρετονόνομάτηςαπότονναόπουείχε 

αφιερωμένο στην θεά Αφροδίτηκαι στην περίοδο 

της Ύστερης Αρχαιότητας μετονομάσθηκε σε 

Σταυρούπολη. Η Αφροδισιάδα αποτελούσε ιερό 

τόπο από το 5.800 π.Χ. όταν οι Νεολιθικοί αγρότες 

λάτρευανεδώτηνΜητέραΘεά,τηςγονιμότηταςκαι 

τωνκαλλιεργειών.ΠριναπότηνΕλληνικήπερίοδο 

ονομαζόταν Λελέγων πόλις, ενός από τα 

προελληνικάφύλαπουζούσανσταπαράλιατης 

ΜικράςΑσίας,επίσηςωςΝινόηκαιΜεγάληπόλις. 

ΗστάσητηςκατάτονΑ’Μιθριδατικόπόλεμοκαιη 

βοήθειαπουέδωσεστηΡώμητηνέβγαλεαπότην 

αφάνεια, και έτσι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορική 

περίοδος σήμανε μια μακρά φάση ευημερίας και 

προνομίων. 

ΗΑφροδισιάδαπαρέμεινεγνωστήγιατοναότης 

(υπήρξεένααπόταπιοδιάσημακέντραλατρείαςτης 

Αφροδίτης),γιαταμάρμαρακαιτησχολήγλυπτικής 

της. Η ποιότητα του μαρμάρου είχε ως αποτέλεσμα 

την δημιουργία ενός ασυνήθιστα μεγάλου αριθμού 

επιγραφών.Ταέργαπουέβγαιναναπότα 

εργαστήριά της κοσμούσαν όλα τα ισχυρά κέντρα 

της αυτοκρατορίας. Η Σχολή Γλυπτικής της 

Αφροδισιάδας άκμασε από τον 1ο αι. π.Χ. έως και 

τον 6ο αι. μ.Χ. Μερικά αριστουργήματα της 

γλυπτικής έχουν την υπογραφή των δημιουργών 

τους, οι οποίοι ήταν ειδικοί στην κατασκευή 

ανάγλυφων και σαρκοφάγων. Πολλές σαρκοφάγοι 

ήταν διακοσμημένες με "ζωντανά" ανάγλυφα, 

συμβολίζοντας την άρνηση της κενότητας του 

θανάτου.Ταμάτιατωναγαλμάτωνπουβρέθηκαν 

εδώ είναι εκφραστικά, θαρρείς ζωντανά, ενώ τα 

σώματαδίνουντηνεντύπωσηότιμπορούννα 

κινηθούν. 

ΗδιαφοράτηςαπότιςάλλεςπόλειςτηςΜικράς 

Ασίας είναι η ποικιλία διαφορετικών 

οικοδομημάτων: Το σύνολο αυτό περιλαμβάνει το 

θέατρο,τηναγορά,τοβουλευτήριο,τομεγαλύτερο 

σωζόμενοαρχαίοελληνικόστάδιο,τοσιντριβάνι,και 

τοωδείο. 

Στοκέντροτηςπόληςβρισκότανοναόςτης 

Αφροδίτης. Αρχικά, η λατρεία εκδηλωνόταν σε 

τοπικήγυναικείαθεότητα,πουαργότεραοιΈλληνες 

ταύτισανμετηνΑφροδίτη.Κρίνονταςαπότα 

αγάλματατηςθεάς,ήτανκοντάστηλατρείατηςθεάς 

που λατρευόταν στην Έφεσο, της Εφεσίας 

Αρτέμιδας. Ο ναός χτίστηκε τον 1 Ο αιώνα π.Χ. και 

τον 5 ο μετατράπηκε σε ναό με ρυθμό βασιλικής. Οι 

ανασκαφέςέφερανστοφωςταερείπιαενός 

παλαιότερου κτιρίου που χρονολογείται στον 

7 Ο αιώνα.ΤοΤετράπυλοναποτελείτοκύριο 

αξιοθέατο της Αφροδισιάδας. Δημιουργήθηκε το 

2ο αιώνα μ.Χ. και είναι κορινθιακού ρυθμού. Το 

μοτίβο του περιλαμβάνει εικόνες ζιζανίων πάνω σε 

ακάνθους,πουήτανπολύδημοφιλείςέωςκαιπολύ 

αργότεραστοσχεδιασμότωνεκκλησιών. 

Ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένη εμπορικά, οικονομικά, 

πολιτικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά. Έπεσε σε 

παρακμή μετά τον 7 ο αιώνα, όταν σημαδεύτηκε από 

τιςαραβικέςεπιδρομέςαλλάκαιένανκαταστροφικό 

σεισμό,πουκατάστρεψεκάποιααπόταπιο 

επιβλητικά κτίρια. Από τον 12 ο έωςτον13 ο αιώνα 

δέχτηκε τις επιδρομές των Σελτζούκων Τούρκων. Οι 

επιδρομές αυτές οδήγησαν στην εγκατάλειψή της 

τον13 ο αιώνα. 

Η Αφροδισιάδα είναι Μνημείο Παγκόσμιας 

ΠολιτιστικήςΚληρονομιάςτηςUNESCO.

ΤοΣεβαστείον

ΗμνημειώδηςΠύλη(Τετράπυλον) 

ΝαόςΑφροδίτης

ΤοΣτάδιο

ΤοΓυμνάσιο

ΗΝότιαΑγορά

ΤοΘέατρο

ΛουτράΑδριανού,είσοδος

ToΒουλευτήριο

ΛεπτομέρειεςΣαρκοφάγων

ΤοΜουσείο

ΝαόςΑφροδίτης

ΙΕΡΑΠΟΛΙΣ 

Η Ιεράπολις ήταναρχαίαελληνικήπόλητης 

Φρυγίας. Πρόκειται για σημαντικό αξιοθέατο και 

μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της 

UNESCO γιατί συνδυάζει ένα μοναδικό φυσικό 

τοπίομεμιαεντυπωσιακήαρχαίαπόλη.Ταερείπια 

τηςαρχαίαςπόληςβρίσκονταικοντάστησύγχρονη 

πόληΠαμούκαλε. 

Ηαρχαίαπόληθεμελιώθηκεκαιεξαπλώθηκεσεένα 

πλάτωμα που σχηματίζεται σε επικλινή λόφο 

γεωλογικών σχηματισμών. Πρόκειται για συμπαγείς 

αποθέσειςιζημάτωναπότηροήτωνασβεστολιθικών 

υδάτωνπουαναβλύζουνστηνπεριοχή.Σεαυτούς 

τους «πύργους από βαμβάκι» οφείλει τη σύγχρονη 

τουρκική ονομασία της, Παμούκαλε. Οι ιαματικές 

πηγέςθερμώνυδάτωνήτανέναςαπότους 

παράγοντεςστηνανάπτυξητης. 

Τοόνοματηςπόλης,προήλθεαπότουςπολλούς 

ναούς της πόλης («Ιερά πόλις»). Μετά την 

κατάκτησηαπότονΑλέξανδρο,οιΣελευκίδες,την 

επανίδρυσαν ονομάζοντάς την Ιεράπολη. 

ΠιθανότεροιιδρυτέςθεωρούνταιοΑντίοχοςοΑ΄ή 

οΑντίοχοςοΒ΄. 

ΗσχέσητωνΑτταλιδώνμετηνπόληείναιευρέως 

αποδεκτή. Η ονομασία της πόλης αποδίδεται σε 

αυτή την περίπτωση στην επιθυμία του Ευμένη του 

Β,ΒασιλιάτηςΠεργάμουνατιμήσειτηνΙεράήΙερώ, 

σύζυγοτουμυθικούιδρυτήτηςΠεργάμουΤήλεφου. 

Υπέρμιαςπρώτηςσύνδεσηςτηςπόληςμετους 

Σελευκίδες συνηγορούν μια σειρά από επιγραφές 

της Αυτοκρατορικής περιόδου, όπου οι Ιεραπολίτες 

χαρακτηρίζονται με τα εθνικά επίθετα Μακεδών, 

ΜακεδονικόςκαιΜακεδονιανή. 

Σημαντική μαρτυρία αποτελούν επίσης τα ονόματα 

τωνφυλώντηςπόληςπουαποκαλύπτουντην 

οργάνωσηκαιδιαίρεσητουπληθυσμούμεονόματα 

από τα μέλη της μακεδονικής δυναστείας. Η 

αρχαιότερηεπιγραφήπουσώζεταιαπότηνΙεράπολη 

είναι ένα ψήφισμα προς τιμήν της Απολλωνίας, 

μητέρας του Ευμένη του Β΄, ή σχετικό με τον 

Απόλλωνα Αρχηγέτη, που τοποθετείται χρονικά το 

183π.Χ. 

Παράτιςασάφειεςκαιτηνέλλειψηικανοποιητικών 

στοιχείωνγιατηνιστορίατηςΙεράποληςσταπρώτα 

χρόνιαοργάνωσήςτης,γνωρίζουμεμεβεβαιότητα 

ότιπέρασεστηνκυριαρχίατωνΠεργαμηνώνμετάτη 

μάχη της Μαγνησίας το 190 π.Χ. Η γραπτή ιστορία 

τηςΙεράποληςαρχίζεικατάτηΡωμαϊκήπερίοδο. Η 

πόλη πέρασε στη ρωμαϊκή κυριαρχία το 133 π.Χ. ως 

πόλητηςεπαρχίαςτηςΑσίαςκαιδιοικούνταναπότο 

Ρωμαίο διοικητή της Εφέσου, ενώ υπέστη σοβαρές 

ζημιές από σεισμό την περίοδο του Τιβέριου, αλλά 

καταστράφηκεολοσχερώςτο60μ.Χ.,σταχρόνιατου 

Νέρωναοοποίοςυποστήριξετηνανοικοδόμησητης 

πόλης μετά τον καταστρεπτικό σεισμό, η σημερινή 

σωζόμενη εικόνα της πόλης είναι αποτέλεσμα των 

εργασιώνεκείνηςτηςπεριόδου. 

ΗΙεράποληέζησετιςπιοπαραγωγικέςπεριόδους 

κατάτο2 ο καιτον3 ο αι.μ.Χ.Αξιοσημείωτηυπήρξεη 

ανάπτυξητηςτέχνηςκαιτουπολιτισμού.Αθλητικοί 

και μουσικοί αγώνες διοργανώνοντα, 

προσελκύοντας τους πολυάριθμους λόγω των 

λουτρώνεπισκέπτεςτηςΙεράπολης.Χαρακτηριστικό 

είναιότιτοθέατροείναιπολύμεγαλύτεροαπόαυτό 

πουαναλογούσεστομέγεθοςτηςπόλης. 

Στην πόλη άκμαζε ιουδαϊκή κοινότητα, ιδιαίτερα 

κατάτο2οκαι3οαι.μ.Χ.,ηοποίαδιευκόλυνετην 

πρώιμη εξάπλωση του χριστιανισμού. Εδώ 

μαρτύρησεοΑπόστολοςΦίλιπποςκαιηεκκλησία 

πουτουαφιερώθηκεσυνέβαλεκαθοριστικάστη 

σπουδαιότητα που απόκτησε η πόλη κατά τους 

Βυζαντινούςχρόνους,ότανέγινεεπισκοπικόκέντρο. 

Αργότερα ο Μέγας Κωνσταντίνος τίμησε την 

Ιεράπολη ανακηρύσσοντάς την πρωτεύουσα της 

Φρυγίας,ενώτον6 ο αιώναανακηρύχθηκεμητρόπολη 

ΦρυγίαςαπότοναυτοκράτοραΙουστινιανό.

Μνημειακήπύλημετρειςαψίδες 

αφιερωμένηστοναυτοκράτοραΔομιτιανό

Tοθέατρο

ΗΚεντρικήΟδός

ΤοΘέατρο

ΗΕίσοδοςτηςΑγοράς

ΔημόσιαΑποχωρητήρια

ΗΝεκρόπολις

Νεκρόπολις

ΠΑΜΟΥΚΑΛΕ 

Το Παμούκαλε (τουρκικά: Pamukkale, 

κυριολεκτικά «κάστρο από βαμβάκι») είναι 

γεωλογικός σχηματισμός στην επαρχία Ντενιζλί. 

Αποτελείται από θερμές πηγές και λευκό 

τραβερτίνη,οοποίοςσχηματίζειπισίνεςαπότα 

ανθρακικά ορυκτά που περιέχονται στο νερό. 

Βρίσκεται στο εσωτερικό της κοιλάδας του 

ποταμούΜαιάνδρου. 

Ο λόφος έχει ύψος 160 μέτρα, μήκος 2.700 και 

πλάτος600,καιείναιορατόςαπόμεγάλη 

απόσταση. Η αρχαία πόλη Ιεράπολη βρίσκεται 

κοντά στο Παμούκαλε και μαζί αποτελούν 

μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO 

από1988. 

Υδρολογικά, οι θερμές πηγές τροφοδοτούνται 

απόνερότοοποίοβρίσκεταιμέσασταμάρμαρα 

και τους σχιστόλιθους και τροφοδοτείται από τα 

όμβριαύδατα,ταοποίαεισχωρούνστουπέδαφος. 

Σε μεγάλο βάθος, το νερό θερμαίνεται από το 

μάγμα. Το νερό αυτό αναβλύζει από τέσσερις 

μεγάλες πηγές, οι οποίες βρίσκονται κατά μήκος 

ενός ρήγματος. Το νερό έχει τυπική σύσταση 

καρστικής προέλευσης, με κύρια κατιόντα αυτά 

του ασβεστίου και μαγνησίου και κύρια ανιόντα 

τοόξινοανθρακικό(HCO3)καιτοθειικό(SO4) . 

Ηθερμοκρασίατωνθερμώνπηγώνείναι35-56°C. 

Οι πισίνες του Παμούκαλε αποτελούνται από 

τραβερτίνη, ένα ιζηματογενές πέτρωμα που 

εναποτίθεται από τα άλατα των θερμών πηγών. 

14.000 χρόνια χρειάστηκε η φύση για να 

δημιουργήσειαυτότοφαντασμαγορικότοπίοαπό 

κώνους, αναβαθμίδες και πετρωμένους 

καταρράκτεςμεσυνολικόύψοςάνωτων100 

μέτρων.Οιθεραπευτικέςιδιότητεςτουνερού 

είναι θρυλικές ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή. Ο 

μέγας γεωγράφος Στράβων που καταγόταν από 

τηνΑμάσεια,αναφέρειότιηΙεράποληήταν 

γνωστήγιαταθερμάτηςλουτράαλλάκαιγιατο 

Πλουτώνιον, ένα πλακοστρωμένο δωμάτιο στο 

οποίοκατέληγανδηλητηριώδηαέρια. 

Λέγεται ότι η περίφημη βασίλισσα της αρχαίας 

Αιγύπτου,ΚλεοπάτραΣελήνηII,γνωστήκαιως 

Κλεοπάτρα VIII της Αιγύπτου, πριγκίπισσα, 

μοναχοκόρη του Έλληνα Πτολεμαίου, όταν 

επισκέφτηκε την πόλη, χρησιμοποίησε για το 

λουτρότηςαυτήτηνπισίνα.Σύμφωναμετο 

θρύλοαυτήητεχνητή«πισίνα»ήτανδώροτου 

ΜάρκουΑντώνιουπροςτηνΚλεοπάτρα.Τον7 ο 

αιώναέναςσεισμόςκατέστρεψετοκτίριογύρω 

πουτηνπεριέβαλεκαιοιογκώδειςκολώνες 

έπεσανμέσαστονερό–εκείπουκαιπαραμένουν 

μέχρισήμερα. 

Σήμεραοικάτοικοιεκμεταλλευόμενοιτιςχημικές 

ιδιότητεςτωννερώνκαθαρίζουνστιςπηγέςτο 

εγχώριο βαμβάκι. Οι ιαματικές πηγές είναι 

πλούσιεςσεμέταλλα,κυρίωςανθρακικόκαιθεϊκό 

ασβέστιο,σεάλατασιδήρου,θείουκαιμαγνησίου.

Οιαναβαθμίδεςαπόπέτρωματραβερνίτη

Θερμέςπηγέςκαιθερμοπίδακες

Η«πισίνα»τηςΚλεοπάτρας

ΑνάγλυφομετονΠοσειδώνα 

ΜΙΛΗΤΟΣ 

Η Μίλητος ήταν αρχαία ελληνική πόλη της Ιωνίας 

χτισμένηστιςδυτικέςακτέςτηςΜικράςΑσίας,στην 

περιοχή που σήμερα αποτελεί την Επαρχία Αϊδινίου 

της Τουρκίας, κοντά στις εκβολές του Μαιάνδρου 

ποταμού. Η περιοχή κατοικοίτο από την Εποχή του 

Χαλκού.ΗΜίλητοςαποτέλεσεμίααπότιςδώδεκα 

ΙωνικέςπόλειςτηςΜικράςΑσίας.Τοσχέδιοπόλεως 

τηςΜιλήτουπουέμοιαζεμεσχάρα,σχεδιάστηκεαπό 

τονΙππόδαμο,καιέγινετοβασικόσχέδιοπόλεως 

γιατιςΡωμαϊκέςπόλεις.Ηπόληαπετέλεσεστα 

αρχαίαχρόνιαλιμάνι,πρινπροσχωθείαπότον 

Μαίανδρο. 

Σύμφωνα με μία αρχαία παράδοση, το 1500 π.Χ., 

άποικοι από την Κρήτη αποίκησαν τη Μίλητο. 

Κατά τον 7 ο και τον 6 ο π.Χ. αιώνα, η Μίλητος είχε 

γίνει θαλάσσια αυτοκρατορία, έχοντας ιδρύσει μία 

σειράαπόαποικίες.Κατάτον7 ο αιώνα π.Χ. 

συγκρούστηκε με τους Λυδούς η οποίοι 

προσπαθούσανναεπιβληθούνστιςΙωνικέςπόλεις. 

ΟιΛυδοίεισέβαλανστηνΜίλητοαρχικάτο624π.Χ. 

με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο Μιλησιακός πόλεμος 

πουείχεδιάρκεια13χρόνιακαιτελείωσεμεσυνθήκη 

ειρήνης μεταξύ των Μιλησίων και των Λυδών. Στα 

τέλη του 6 ου αιώναηΜίλητοςπέρασευπόΠερσική 

κυριαρχία έως το 479 π.Χ., όταν οι Πέρσες 

ηττήθηκαναπότουςΈλληνες. 

ΗΜίλητοςυπήρξεσπουδαίοκέντροφιλοσοφίαςκαι 

επιστημών, όπου γεννήθηκαν και έζησαν πνεύματα 

όπωςοΘαλής,οΑναξίμανδροςκαιοΑναξιμένης. 

Γύρωστο600π.Χ.οΘαλήςίδρυσεστηνΜίλητοτην 

Σχολή της Ιωνίας. Το 334 π.Χ., η πόλη 

απελευθερώθηκεαπότηνΠερσικήκυριαρχίααπό 

τονΑλέξανδροτοΜέγα. 

Οι αποικίες των Μιλησίων αποίκων εκτείνονταν σε 

όλοντοχώροτηςσημερινήςΤουρκίαςφτάνοντας 

μέχρι την Κριμαία. Στην επικράτεια της Μιλήτου 

ανήκε το σημαντικό ιερό και μαντείο Δίδυμα, που 

βρισκότανδεκαεπτάχιλιόμετρανότιατηςπόλης. 

Η Μίλητος πρωταγωνίστησε κατά τον δεύτερο 

ελληνικό αποικισμό. Ίδρυσε πολυάριθμες αποικίες, 

εκτωνοποίωνοιπερισσότερεςστηΜαύρηΘάλασσα 

κατάτον7οαιώναπ.Χ.ΟιΜιλήσιοιίδρυσανστις 

δυτικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας τις πόλεις: 

Απολλωνία Ποντική, την μετέπειτα Σωζόπολη, την 

Οδησσό, στην θέση της σημερινής Βάρνας, την 

Ίστρο,στιςεκβολέςτουΔούναβη,τονΤύραλίγο 

βορειότερακαιτηνΟλβίαστιςεκβολέςτουΜπουγκ 

ήτουΔνείπερου.Αποίκησεεπίσηςτηνπεριοχήτης 

Κριμαίας και της Αζοφικής θάλασσας ιδρύοντας και 

εκείαποικίες. 

ΣτηνπεριοχήτουΚαυκάσουίδρυσετιςπόλεις 

Πιτυούς, Διοσκουριάδα και Φάσις, ενώ στις νότιες 

ακτέςτηςΜαύρηςΘάλασσαςίδρυσετηνΣινώπηπου 

έγινεβάσηγιανέεςαποικίεςστηνπεριοχή,την 

Αμισό και την Τραπεζούντα. Η Μίλητος αποίκησε 

επίσηςταστενάτουΕλλήσποντουκαιτην 

Προποντίδα.ΣταστενάτουΕλλήσποντουίδρυσετην 

Άβυδο,τηνΛάμψακοκαιτηνΚαρδίαενώστην 

Προποντίδα,ίδρυσετιςπόλειςΚύζικο,Κίο,Αρτάκη 

και Ολβία Βιθυνίας. Άλλη σημαντική αποικία των 

ΜιλήσιωνήτανηΝαύκρατιςστηνΑίγυπτο,αποικία 

πουίδρυσανγύρωστο630π.Χ.ότανοΦαραώ 

Απρίης παραχώρησε στους Μιλήσιους μία περιοχή 

στοΔέλτατουΝείλουγιαναιδρύσουνεμπορική 

ΗΚαινήΔιαθήκημνημονεύειτηΜίλητοωςτηνπόλη 

όπουοαπόστολοςΠαύλοςσυνάντησετους 

ΠρεσβυτέρουςτηςΕκκλησίαςτηςΕφέσουπριντην 

σύλληψηκαιμεταγωγήτουστηΡώμηγιαδίκη, 

καθώςεπίσηςωςτηνπόληόπουανέρρωσεο 

Τρόφιμος,έναςαπότουςσυνοδούςτουΠαύλου.

Θέατρο

ΕίσοδοςΘεάτρου

Τοβουλευτήριονκαιστοβάθος 

ηΙωνικήΣτοά

ΗΙονικήΣτοά

Είσοδοςλουτρών

ΟιΘέρμεςτηςΦαυστίνας

ΤοαέτωματουΣατραπείου

ΔΙΔΥΜΑΜΙΛΗΤΟΥ 

Τα Δίδυμα ήταν σημαντικό αρχαίο ιερό και 

μαντείο αφιερωμένο στον Απόλλωνα, λίγο 

νοτιότερατηςΜιλήτουκαισυνδέοντανμεαυτήμε 

τηνιεράοδόμήκουςδεκαεπτάχιλιομέτρων.Κατά 

μήκος της οδού υπήρχαν αγάλματα της οικογένειας 

των Βραγχιδών ιερέων και αγάλματα που 

απεικόνιζαν ζώα. Μέρος των αγαλμάτων αυτών 

βρίσκεταιστοΒρετανικόΜουσείο. 

Τα Δίδυμα ήταν το σημαντικότερο αρχαίο μαντείο 

στονχώροτηςΙωνίαςμαζίμετοιερότουΑπόλλωνα 

στηνΚλάροκαιένααπότασημαντικότεραστον 

αρχαίοκόσμο.Αναφέρεταιπρώτηφοράστον 

Ομηρικό ύμνο του Απόλλωνα, γεγονός που 

αποδεικνύειπωςτομαντείουπήρχεπριντον7 Ο 

αιώνα π.Χ. Οι αρχαίοι συγγραφείς απέδιδαν την 

ονομασία Δίδυμα στην ύπαρξη ναών αφιερωμένων 

σταδίδυμααδέρφιαΑπόλλωνκαιΆρτεμη. 

ΟΗρόδοτοςκαιοΠαυσανίαςτοποθετούντην 

ίδρυσητουιερούπριντονΙωνικόαποικισμό.Μέχρι 

τηνκαταστροφήτουιερούαπότουςΠέρσεςκατά 

την διάρκεια της Ιωνικής επανάστασης το 494 π.Χ., 

τοιερότωνΔιδύμωνδιοικούταναπότηνοικογένεια 

τωνΒραγχιδών,ηοποίαυποστήριζεπωςκαταγόταν 

απότονμυθικόήρωαΒράγχο. ΟιΠέρσεςεκδίωξαν 

τους Βραγχίδες και έκαψαν τον ναό μεταφέροντας 

σταΕκβάτανατοχάλκινοάγαλματουΑπόλλωνα, 

έργοτουΚάναχουτουΣικυώνιου. 

Μετά τους Περσικούς πολέμους τα Δίδυμα δεν 

ανοικοδομήθηκανάμεσα,όπωςοιΔελφοίκαιοναός 

τηςΆρτεμηςτηςΕφέσου,αλλάμόλιςτο334π.Χ. 

ότανοΜέγαςΑλέξανδροςαπελευθέρωσετις 

Ιωνικές πόλεις. Τότε άρχισε να ανοικοδομείται ξανά 

τοιερόκαιηδιοίκησητουπέρασεστηνπόλητης 

Μιλήτου,ηοποίαεξέλεγεπλέοντουςιερείςκάθε 

χρόνο.ΌπωςοναόςτηςΑρτέμιδος,έτσικαιτο 

Διδύμαιον έμοιαζε εξωτερικά με παραδοσιακό 

ελληνικόναό,αλλάτοεσωτερικότουήτανανοιχτό. 

Στημέσητουσηκού,όπωςονομάζεταιοεσωτερικός 

χώροςενόςναού,υπήρχεηιερήπηγή,ηοποία 

περιτριγυριζόταναπόδεκάδεςδένδρα.Γύρωστο300 

π.Χ. όπως αναφέρει ο Παυσανίας, ο Σέλευκος Α' 

επανέφερε το μπρούτζινο άγαλμα του Απόλλωνα 

πίσωστοιερόκαιοιΜιλήσιοιξαναέκτισαντονναό, 

οοποίοςότανολοκληρώθηκεέγινεέναςαπότους 

μεγαλύτερους του ελληνιστικού κόσμου. Ο νέος 

ναός ήταν δίπτερος, εντυπωσιακά μεγάλων 

διαστάσεων, σημαντικά τμήματα του οποίου 

σώζονταιμέχρισήμερα.Απότον2 Ο αιώνα π.Χ. στα 

Δίδυμαδιοργανωνότανετήσιαεορτήκάτωαπότην 

κηδεμονία των Μιλήσιων, τα Διδύμεια. Οι άνδρες 

διαγωνίζοντανστηνπυγμαχία,στηνπάλη,στο 

δίαυλο,στοπαγκράτιο,στοπένταθλο,αλλάκαισε 

αγώνες δρόμου μεγάλης αποστάσεως. Στη συνέχεια 

διαγωνίζονταν σε αγώνες λυρικού άσματος, χορικού 

άσματος και άλλων μουσικών τεχνών. Ήταν μία 

πανελλήνιαεορτήπουξεκίνησετον2 ο αιώναπ.Χ. 

ΜετηναποκήρυξητουδωδεκάθεουαπότονΡωμαίο 

αυτοκράτοραΑυρηλιανό,τομαντείοάρχισεναχάνει 

τηχρησιμότητάτου. ΟΑυρηλιανόςπροσπάθησενα 

καθιερώσειωςκυρίαρχηθεότητατηςαυτοκρατορίας 

τονΑνίκητοΉλιο,χωρίςόμωςναδιώξειτηλατρεία 

των άλλων θεοτήτων. Αργότερα, όταν ο Μέγας 

Κωνσταντίνος πήρε τον αυτοκρατορικό θρόνο, 

δήμευσετηνπεριουσίατουναούκαιδιέταξετον 

θάνατοτουπροσωπικού.Μεγάλομέροςτουναού 

λεηλατήθηκε.Στουςχριστιανικούςχρόνουςχτίστηκε 

μια βασιλική εκκλησία στο άδυτο του ναού, ενώ τον 

7 ο αιώνα ο ογκώδης πρόδρομος μετατράπηκε σε 

οχυρό. Το 1493 ο ναός δέχτηκε ακόμη ένα χτύπημα. 

Αυτή τη φορά από σεισμό. Έμειναν όρθιοι μερικοί 

μόνοκίονεςκαικάποιααγάλματα,κάποιααπότα 

οποίακαταστράφηκαντο1821.

ΟΝαόςκαιτοΙερότουΑπόλλωνα

ΚεφαλήΜέδουσας

ΔΙΔΥΜΑΙΟΝ,Είσοδοςστοσηκό

Διδυμαίον,Είσοδοςστοσηκό

ΔιδυμαίονΜαντείον

ΔιδυμαίοΜαντείο/ 

ΝαόςτουΑπόλλωνα

ΛίμνηBafa

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ 

ΗΑλικαρνασσός,παράκτιαπόληαπέναντιαπότην 

Κω, ιδρύθηκεπερίπουτο1000π.Χ.απόΔωριείς 

αποίκουςμεεπικεφαλήςτονΆνθηαπότηνΤροιζήνα. 

ΗπερίφημηεπιγραφήτηςΣαλμακίδος,είναιένα 

μακροσκελές επίγραμμα το οποίο αναφέρεται 

εκτενώςσεμιαενπολλοίςάγνωστημυθογραφίατης 

ίδρυσηςτηςπόλης,πουπαντρεύειτοκαρικόμετο 

ελληνικόπαρελθόναυτής,αλλάκαιτηςπεριοχής 

συνολικά. Η Αλικαρνασσός θεωρείται πατρίδα των 

Κουρητών, που συντρόφευσαν το Δία όταν ήταν 

παιδί,καιτηςνύμφηςΣαλμακίδος,ηοποίαανέθρεψε 

τον Ερμαφρόδιτο, αυτόν που πρώτος ανακάλυψε 

τουςνόμουςτουγάμου.Ιδρυτέςτηςείναιδιαδοχικά 

οΠήγασοςκαιοΒελλερεφόντης(ιδρυτέςτων 

Πηδάσων),οΑθηναίοςΚραναός,πουεγκατέστησε 

τουςάριστουςτωνΚεκροπιδώνστηΣαλμακίδα,ο 

γενναίοςΕνδυμίων(εθνάρχηςτωνΚαρών)καιάλλα 

μυθικάπρόσωπαπουαναφέρονταισεένασημείοτης 

επιγραφής. 

Στηναρχαιότηταήτανδωρικήαποικίαστιςακτέςτης 

ΚαρίαςκαιμέλοςτηςΔωρικήςΕξάπολης.Σύμφωνα 

με τον Ηρόδοτο που καταγόταν από την 

Αλικαρνασσό, οιάλλεςπόλειςτηνέδιωξαναπότην 

εξάποληγιανατηντιμωρήσουνεπειδήοαθλητήςτης 

Αγασικλήςέκλεψετοντρίποδαπουκέρδισεστους 

αγώνεςαντίνατοναφιερώσειστοναότουΤριόπιου 

ΑπόλλωναστηνΚνίδο. 

Υποτάχθηκε στους Πέρσες τον 6 ο π.Χ. αιώνα. Κατά 

τον 4 ο π.Χ.αιώνασατράπηςτηςΚαρίαςέγινεο 

Μαύσωλοςοοποίοςμετέφερετηνπρωτεύουσααπό 

ταΜύλασαστηνΑλικαρνασσό.Μετάτοθάνατότου 

ηαδερφήτουκαισύζυγόςτουΑρτεμισίαΒ΄έχτισε 

στημνήμητουτοΜαυσωλείο της Αλικαρνασσού, 

ένααπόταεπτάθαύματατουαρχαίουκόσμου.Η 

λέξημαυσωλείοχρησιμοποιείταιαπότότεγιανα 

δηλώσειμεγάλο,μνημειώδητάφο. 

ΥπολογίζεταιότιτούψοςτουΜαυσωλείουήταν45 

μέτρακαιήτανλευκούχρώματος.ΟιΈλληνες 

αρχιτέκτονες,ΣάτυροςκαιΠύθεος,τοσχεδίασανκαι 

άλλοιτέσσεριςΈλληνεςγλύπτεςτοφιλοτέχνησαν. 

Ανκαιείχεολοκληρωθείσχεδόν20χρόνιαπροτούο 

Αλέξανδρος κατακτήσει την Αλικαρνασσό, η 

δημιουργική ανάμειξη αρχιτεκτονικών ρυθμών, που 

το χαρακτηρίζει αποτελεί πρόδρομο του 

εκλεπτικισμού της μεταγενέστερης ελληνιστικής 

περιόδου. Τον 13 ο αι. καταστράφηκε από σεισμό 

αλλλά το μεγαλύτερο μέρος του οικοδομήματος δεν 

είχεκαταρρεύσει το1522μ.Χ.,ότανδιατάχθηκεη 

κατεδάφισή του. Οι Ιωαννίτες ιππότες, που 

χρειάζοντανδομικάυλικάγιατοκάστροτουΑγίου 

Πέτρου,κοντάστηνπόλη,αφαίρεσαναρχιτεκτονικά 

μέλητουΜαυσωλείου. 

Οι Lord Stratford και Newton που διεξήγαγαν 

ανασκαφικές έρευνες μεταξύ 1846-1857, μετέφεραν 

384κούτεςαρχαιοτήτωνστοΒρετανικόΜουσείο: 

πρόκειταιγιατημεγαλύτερηλεηλασίααρχαιοτήτων 

απόμεσογειακήχώραπουέγινεποτέ.Μεταξύαυτών 

οι δώδεκα πλάκες της ζωφόρου της Αμαζονομαχίας, 

οιανδριάντεςτουΜαυσώλουκαιτηςΑρτεμισίας, 

τμήματα των χάλκινων αλόγων του άρματος του 

Μαυσώλου,καθώςκαιέναλιοντάρι,όλαέργααπότο 

Μαυσωλείο. 

Ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε την Αλικαρνασσό 

μετάαπόπολιορκίατο334π.Χ.καιτοποθέτησεως 

σατράπη της Καρίας την ‘Αδα, αδελφή του 

Μαυσώλου. Κατάτηνελληνιστικήπερίοδοηπόλη 

βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής των Πτολεμαίων και 

αργότερατηςΡόδου,αλλάφαίνεταιότιέχασε 

σταδιακάτησημασίατηςσταρωμαϊκάκαιβυζαντινά 

χρόνια. 

Το1404καταλήφθηκεκαιοχυρώθηκεαπότους 

ΙωαννίτεςιππότεςτηςΡόδου.ΤοΚάστροτουΑγίου 

Πέτρουείναιτοκαλύτερασωζόμενοοχυρότουςστη 

Μ.Ασία. Όταν ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής 

εξεστράτευσεεναντίοντηςΡόδουτο1522,τους 

ανάγκασενατοεγκαταλείψουν. 

ΤοΚάστρο,φιλοξενείτοπιοενδιαφέρονπαγκοσμίως 

Μουσείο Υποβρύχιας Αρχαιολογίας, έργο του 

πρωτοπόρουκαιιδρυτήτηςΑμερικανούProf.George 

Bass, και η πόλη θεωρείται διεθνές κέντρο ενάλιων 

ερευνών.

ΤοΚάστροτουΑγίουΠέτρουΤο Μου

Ηφυλακήτουκάστρου

ΤοΑρχαιολογικόΜουσείοστοΚάστρο

ΤοΜουσείοτωνΕναλίωνΑρχαιοτήτων

ΚΑΥΝΟΣ 

Παραλιακή πόλη, λιμάνι στην Καρία. Το όνομά της 

αναφέρεται πρώτη φορά στα ιστορικά κείμενα του 

6 ου π.Χ.αιώνα,ότανκαταλήφθηκεαπότονΠέρση 

στρατηγό‘Αρπαγο.ΣύμφωναμετονΗρόδοτοη 

Καύνος ήτανε μια καθαρά Καρική πόλη, αλλά οι 

κάτοικοί της ξεχωρίζουν από άλλους Κάρες και 

Λυδούς, λογαριάζοντας τους εαυτούς τους κρητικής 

καταγωγής,σαναπογόνουςτουΚαύνου.Ηγλώσσα 

που μιλούσαν έμοιαζε με την Καρική, αλλά δεν 

ταυτιζότανε μ' αυτή, όπως αποδείχνουν οι 

επιγραφές. Η Καύνος, αργότερα, πήρε μέρος στην 

Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία και πλήρωνε αρχικά μόνο 

μισό τάλαντο. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τόσο 

ηΑθήναόσοκαιηΣπάρτη,χρησιμοποίησαντο 

λιμάνιτης.Απότον4 ο π.Χ. αιώνα, η πόλη άρχισε 

σταδιακά να εξελληνίζεται (βρεθήκανε ελληνικές 

επιγραφές)καιστατέλητου3 ου π.Χ. αιώνα είχε 

καθαράελληνικόχαρακτήρα.Μετάτηναγόρασανοι 

Ρόδιοι. 

Στην ελληνική μυθολογία ο Καύνος ήταν ο δίδυμος 

αδελφός της Βυβλίδας, γιος του Μιλήτου και της 

Ειδοθέας.ΟΚαύνος,ότανκατάλαβεότιηαδελφή 

τουήτανερωτευμένημαζίτου,έφυγεαπότην 

πατρίδατουκαιπήγεστηνΚαρίαόπουίδρυσε 

ομώνυμη πόλη, την Καύνο. Σύμφωνα με μία άλλη 

εκδοχή,οΚαύνοςήταναυτόςπουαισθάνθηκεέρωτα 

γιατηναδελφήτου,καιγι'αυτόαυτοεξορίσθηκε. 

Διηγούνται επίσης ότι ο Καύνος στη Λυκία πήρε ως 

σύζυγό του μία Νύμφη, την Προνόη, και απέκτησαν 

έναγιο,τονΑιγίαλο,οοποίοςπιθανώςίδρυσετην 

πόληΚαύνοστηνΚαρία. 

Ταξιδεύοντας στον ποταμό, βλέπεις μπροστά σου 

στην απότομη πλαγιά του βουνού τους 

εντυπωσιακούς λαξευτούς τάφους όπου έθαβαν τα 

σημαίνοντα πρόσωπα της πόλης. Μερικοί από 

αυτούςφαίνονταιναείναιαπλοίενώάλλοιμε 

ναόσχημηόψηκαιμεπερίτεχναπλαίσια.Ηεξόρμηση 

στηνΚαύνογίνεταιμεσκάφοςμέσααπότο 

λαβύρινθοτουδέλτατουποταμούΚάλβι-σημερινού 

Νταλιάν.Παντούφυτρώνουνβούρλακαιόλοτο 

δέλτα μέχρι τη παραλία Iztuzu στο τέρμα, έχει 

κηρυχτεί εθνικό πάρκο, επειδή είναι τόπος ωοτοκίας 

τηςθαλάσσιαςχελώνας.Έναςαπέραντοςκαι 

πανέμορφοςβιότοπος. 

Λόγω των προσχώσεων του ποταμού Kάλβι, το 

λιμάνιτηςαρχαίαςπόληςείναιπιαβυθισμένοκαι 

απέχειτρίαχιλιόμετραμετοσκάφοςαπότον 

πλησιέστερο οικισμό. Μεγάλο τμήμα της πόλης 

είναικάτωαπότονερόκαιέτσιοιανασκαφέςείναι 

δύσκολες–διασώζονταιτοαρχαίοθέατρο,μια 

βυζαντινήβασιλικήοΝαόςτουΔιός,τοΝυμφαίο,ο 

ναός του Διονύσου και τμήματα των τοιχών που 

περιέβαλλαντολόφοτηςακρόπολης. 

Οιανασκαφέςστηνπεριοχήέφερανστοφωςαλυκές, 

πουχρονολογούνταιπριναπό2.000χρόνια.Η 

αρχαίαπόλητηςΚαύνουθεωρούτανκέντρο 

εμπορίου και πολιτισμού στο παρελθόν, ενώ οι 

ανασκαφές και οι επιστημονικές μελέτες έδειξαν ότι 

οι ντόπιοι κέρδιζαν μεγάλα εισοδήματα από την 

παραγωγήαλατιού.ΗαρχαίαΚαύνοςαναφέρεται 

σταέργατουΟβίδιουμετηθλιβερήιστορίατων 

διδύμωντουΒασιλιάτηςΚαρίας,τουΚαύνουκαιτης 

Βυβλίδας. 

Οι ανασκαφές στην Καύνο πρωτοξεκίνησαν το 1966 

και ήλθαν στο φως τα περίφημα ταφικά μνημεία 

λαξευμένα στους βράχους. Η αρχαία Καύνος 

περιλαμβάνεται στην προσωρινή λίστα της 

Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και 

απαιτούνται ακόμη πολλές προσπάθειες και έργα 

προστασίας για να καταταγεί στον οριστικό 

κατάλογο.

ΚάλβιοςΠοταμός

Νεκρόπολη,ανατολικήσυστάδαέξιναόσχημωντάφων

ΛΥΚΙΑ 

ΟιΛύκιοιήταναρχαίοςλαόςπουέδωσετοόνομα 

τουσεμιαμεγάληπεριοχήτηςΜικράςΑσίαςόπου 

και κατοικούσε, την Λυκία. Σύμφωνα με τον 

ΗρόδοτοκαιτονΠαυσανίαοιΛύκιοιήτανΚρήτες 

πουμετανάστευσανστηνΜικράΑσία.Ημυθολογία 

λέειότιοΣαρπηδόναςμετονΜίνωαφιλονίκησαν 

γιατοποιόςθαγίνειβασιλιάς,καιεπικράτησεο 

ΜίνωαςδιώχνονταςαπότηνΚρήτητονΣαρπηδόνα. 

ΟΣαρπηδόναςπαίρνονταςμαζίτουκαιαυτούςπου 

τονυποστήριζανπήγεστηνΜικράΑσίασεμια 

περιοχή που ονομαζόταν Μιλυάδα. Ο Σαρπηδόνας 

εγκαταστάθηκε εκεί μαζί με τον λαό του, οι ίδιοι οι 

Λύκιοι ονόμαζαν τον λαό τους Τερμίλαι μέχρι που 

ήρθεστηνπεριοχήοΑθηναίοςΛύκος,γιοςτου 

ΠανδίονακαιαδελφόςτουΑιγέα.ΟΛύκοςπήρετη 

εξουσίαότανπέθανεοΣαρπηδόναςστονΤρωικό 

πόλεμοκαιαπόαυτόνονομάστηκεΛυκίαηχώρακαι 

Λύκιοι ο λαός. Αναφορά στη Λυκία γίνεται στην 

Ιλιάδα, όταν ο Πάτροκλος σκοτώνει τον εξέχοντα 

ήρωα της, τον Σαρπηδόνα. Εκεί επεμβαίνει ο Δίας 

καιδίνειεντολήστονΑπόλλωναγιατηνανάληψη 

τουνεκρούΣαρπηδόνααπότοπεδίοτηςμάχηςκαι 

τημεταφοράτουστηνπατρικήΛυκία. 

Το546π.Χ.εισβάλουνστηΛυκίαοιΠέρσεςμετον 

στρατηγόΆρπαγοκαικατάτονΗρόδοτοοικάτοικοι 

τηςΞάνθουήτανοιμόνοιπουαντιστάθηκαν 

δείχνοντας μεγάλο ηρωισμό κατά την πολιορκία. 

ΌτανείδανότιηπόληθαπέσειστουςΠέρσες, 

μάζεψαν όλα τα γυναικόπαιδα στην ακρόπολη και 

έβαλαν φωτιά ενώ οι ίδιοι πραγματοποίησαν έξοδο 

πέφτοντας όλοι στο πεδίο της μάχης. Οι Λύκιοι 

συμμετείχαν και στην εκστρατεία του Ξέρξη με 50 

πλοία.ΜετοτέλοςτωνπερσικώνπολέμωνοΚίμων 

κατέστρεψετηνΞάνθοκαικατέλαβετηΦασηλίδα. 

ΌτανοιπόλειςτηςΛυκίαςέγινανανεξάρτητεςαπό 

τους Πέρσες προσχώρησαν στην Αθηναϊκή 

συμμαχία. 

ΗΛυκίαεξελληνίστηκεκατάτηνπερίοδοτουΜ. 

Αλεξάνδρου,ότανεκείνοςτηνκατέκτησεκαι 

ανέθεσετηδιοίκησήτηςστονπαιδικότουφίλο 

Νέαρχο.Μετάτονθάνατοτουπέρασεστην 

κυριαρχία του Αντίγονου και μετά των Πτολεμαίων. 

ΟΑντίοχοςΓ΄τηνπροσάρτησεστοβασίλειοτουκαι 

τέλοςστουςΡωμαίους. 

ΟιΛυκιακέςπόλειςείχανδημιουργήσειαπότον3 ο 

αιώνα, το Κοινό των Λυκίων πουήτανμια 

Ομοσπονδία των πόλεων της Λυκίας. Από αυτές 23 

πόλεις είχαν δικαίωμα ψήφου και αποφάσιζαν από 

κοινούσεπεριπτώσειςπολέμωνκαισυμμαχιών. 

ΔενείναιγνωστόπότεεκχριστιανίστηκεηΛυκία,τα 

Μύρααποτελούσανμητρόπολημεπάνωαπό30 

επισκοπές.Απόεδώπέρασε3φορέςοΑπόστολος 

ΠαύλοςενώΛύκιοςήτανκαιοΆγιοςΝικόλαος 

επίσκοπος Μύρων, όπως και ο Νίκανδρος πρώτος 

επίσκοποςΜύρων.Τογνωστότερομοναστήριτης 

ΛυκίαςήταναυτότηςΣιών,γνωστόςείναικαιο 

«ΘησαυρόςτηςΣιών»πουβρέθηκετο1963και 

αποτελείταιαπό71αργυράσκεύητηςμονής,κάποια 

ευρήματα σήμερα βλέπουμε στο Μουσείο της 

Αττάλειας. 

ΟΙΛΥΚΙΑΚΟΙΤΑΦΟΙ 

Οι επιβλητικοί λυκιακοί τάφοι κοσμούνε κατά 

εκατοντάδεςτιςπόλειςτηςπεριοχήςκαιξεχωρίζουν 

τουςαρχαιολογικούςχώρουςτηςΛυκίαςαπότους 

υπόλοιπους της Μικράς Ασίας και χρονολογούνται 

τον 5 ο αιώνα π.Χ. Χωρίζονται σε πέντε κατηγορίες: 

α.Τάφοι-στήλες,β.ναόσχημοιτάφοιλαξευμένοιστο 

βράχο,γ.τάφοιπουμιμούνταιοικίες,δ.σαρκοφάγοι 

καιμνημειακοίτάφοι. 

Οιτάφοι-στήλεςαποτελούνταιαπόμίαψηλή 

τετράγωνηςκάτοψηςστήληύψους6–8μέτρων 

πάνω στην οποία εδράζεται ο ταφικός θάλαμος. 

Πολλοί από αυτούς έφεραν ανάγλυφη διακόσμηση, 

όπωςολεγόμενοςτάφοςτωνΑρπυιώνστηνΞάνθο. 

Οι ναόσχημοι τάφοι που λαξεύονταν στους 

κάθετους βράχους είναι μία Λυκιακή ταφική 

πρακτική,αλλάσυναντάταιεπίσηςκαισεάλλες 

περιοχές της Μικράς Ασίας, όπως οι τάφοι των 

ΜιθριδατιδώνστηνΑμάσειατουΠόντουκαιστις 

πιοκοντινέςπόλειςΚαύνοκαιΤερμησσό.Συνήθως 

οι τάφοι είχαν κάτοψη μικρού πρόστυλου ναού με 

δύοκίονες.Τοκαλύτερασωζόμενοπαράδειγμαείναι 

οτάφοςτουΑμύνταστηνΤελμησσό(Fethiye). 

Οι τάφοι που μιμούνται τις λυκιακές οικίες είναι 

επίσηςλαξευμένοιστοβράχο,μεδύοήτρεις 

ορόφους και αετωματική στέγη σε κάποιες 

περιπτώσεις. Κάποιοι φέρουν ανάγλυφη ή και 

γραπτήδιακόσμησηστιςεξωτερικέςεπιφάνειεςή 

ακόμα και στον ταφικό θάλαμο. Παραδείγματα 

αυτούτουτύπουσώζονταισταΠίναρα,τηνΤλω,την 

Τελμησσό,ταΜύρα,ταΛίμυρακαιτηνΑντίφελλο. 

Οι σαρκοφάγοι που βρίσκονται στους δεκάδες 

αρχαιολογικούς χώρους της Λυκίας έχουν 

υπολογιστείσε2000καιέχουνμεγάλούψος.Οιπιο 

γνωστές είναι η σαρκοφάγοι του Payava και του 

Merehi απότηνΞάνθο.ΗσαρκοφάγοςτουPayava 

που τμήματά της υπάρχουν επίσης στο Βρετανικό 

Μουσείο,ονομάστηκεέτσιαπότοόνοματου 

κατασκευαστήτηςτοοποίοσώζεταικαιπιθανόνσε 

αυτήνετάφηοΠέρσηςσατράπηςΑυτοφραδάτης. 

Ως μνημειακοί τάφοι αναφέρονται τα ηρώα, πολλά 

από τα οποία, που θυμίζουν αρχαιοελληνικούς 

ναούς. ΟπιογνωστόςείναιτοΜνημείο των 

ΝηρηίδωναπότηνΞάνθοτου τέλους του 5 ου 

αιώνα,πουείναιέργοΕλλήνωντεχνητώνκαιεπίσης 

εκτίθεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, στο 

Λονδίνο. Στο μνημείο δούλεψαν δύο τουλάχιστον 

εργαστήρια με Έλληνες γλύπτες, οι οποίοι είχαν 

δεχτείέντονατηνεπίδρασητου«πλούσιουρυθμού». 

ΕίναιπιθανόνότιτομνημείοτωνΝηρηίδωνήτανο 

τάφος του δυνάστη Αρβίνα, ο οποίος, όπως 

μαθαίνουμε από μια δίγλωσση επιγραφή στην 

ελληνική και στη λυκιακή γλώσσα, χαραγμένη σε 

ένανπεσσόμεανάγλυφεςπαραστάσειςπου 

χρονολογείται στην περίοδο 430-410 π.Χ., 

κατόρθωσεναενώσειτηΛυκία.Έχειπλούσιογλυπτό 

διάκοσμοπουπροβάλλειτιςπολεμικέςεπιτυχίες,την 

ισχυρήεξουσίακαιτηδόξατουηγεμόνα.Τοπόδιο 

κοσμείται με δύο επάλληλες ζωφόρους ύψους, 

διακοσμημένες με ανάγλυφες παραστάσεις. Στην 

κάτω ζωφόρο, εικονίζονται μάχες με πεζούς και 

ιππείς, ενώ στην επάνω, διακρίνουμε στις δύο 

πλευρές πολιορκίες πόλεων και στην τρίτη έναν 

δυνάστη που δέχεται καθισμένος μια διπλωματική 

αντιπροσωπεία, αντιπάλων που θέλουν να 

διαπραγματευτούντηνπαράδοσήτους.Στηθέσητου 

επιστυλίου υπάρχει μια ζωφόρος με παραστάσεις 

έφιππου κυνηγιού, μαχών, καθώς και μιας πομπής με 

άνδρεςπουφέρνουνδώρα. 

Τοπιοενδιαφέρονστοιχείοτουγλυπτούδιακόσμου 

είναιτααγάλματαγυναικώνπουτρέχουνανάμεσα 

στουςκίονεςηέντονηκίνησήτουςκάνειτα 

ενδύματά τους να ανεμίζουν και να σχηματίζουν 

πλούσιεςπτυχές,πουκολλούνστοσώμα.Οιμορφές 

αυτέςεικονίζουνπιθανόταταΝηρηίδες,θεέςτης 

θάλασσαςκαιαδελφέςτηςΘέτιδας,τηςμητέραςτου 

Αχιλλέα.Ήδηαπότον5 ο αιώνα π.Χ. οι Έλληνες 

πίστευανότιοισπουδαίοιάνδρες,ότανπέθαιναν,δεν 

πήγαινανστονΆδη,αλλάσταΝησιάτωνΜακάρων, 

πέρααπότηθάλασσα,όπουζούσαναιώνια 

ευτυχισμένοι και σε αυτή την τελευταία κατοικία 

τούςσυνόδευανοιΝηρηίδες.

ΤΕΛΜΗΣΣΟΣ–ΜΑΚΡΗ 

Η Τελμησσός, μεταγενέστερα Αναστασιούπολις 

και Μάκρη ήτανημεγαλύτερηπόλητηςΛυκίας.Ο 

προστατευμένος λιμένας της Τελμησσού 

διαχωρίζεταιαπότονΚόλποτηςΤελμησσούαπόένα 

νησί.Στοναρχαίοτόποείναιχτισμένησήμεραη 

πόληΦετίγιε. 

ΗΤελμησσόςήτανανθηρήπόλητηςΛυκίας, 

φημισμένη για τη σχολή μάντεων, την οποία 

συμβουλεύτηκαν, μεταξύ άλλων ο Λυδός βασιλέας 

Κροίσος,πρινκηρύξειπόλεμοκατάτουΚύρουτου 

Μεγάλου και ο Μέγας Αλέξανδρος, μετά την 

πολιορκία της Αλικαρνασσού. Σύμφωνα με την 

μυθολογίαπήρετοόνομάτηςαπότονΤελμισσό,γιο 

τουθεούΑπόλλωνα.Στηνπόληυπήρχεμαντείο 

αφιερωμένοστονΑπόλλωνα.Σταμέσατου6 ου αιώνα 

π.Χ. έγινε μέρος της Περσικού Βασιλείου ενώ μετά 

τηναπελευθέρωσητωνπόλεωντωνπαραλίωντης 

ΜικράςΑσίαςπουήταναποτέλεσματηςήτταςτων 

Περσών από τους Έλληνες στους Περσικούς 

πολέμους, εντάχθηκε στη Δηλιακή συμμαχία. 

ΚαταλήφθηκεαπότονΑλέξανδροτο334π.Χ.. 

Η Τελμησσός μετονομάστηκε σε Αναστασιούπολη 

τον8οαιώνα,προφανώςπροςτιμήτουαυτοκράτορα 

Αναστάσιου Β΄, αλλά δεν κράτησε επί μακρόν το 

όνομα. Η πόλη στη συνέχεια ονομάστηκε Μάκρη 

παίρνοντας το όνομα του νησιού στην είσοδο του 

λιμένα.Τούτοτοόνομαμαρτυρείταιγιαπρώτηφορά 

το879. 

ΜέλοςτηςΑθηναϊκήςΣυμμαχίαςκατάτον5 ο π.Χ. 

αιώνα. Σώζεται ένα μικρό κομμάτι του αρχαίου 

θεάτρου και μία σαρκοφάγος βρίσκεται στην 

κυριολεξία καταμεσής του δρόμου προς στη 

θάλασσα. Η περιοχή είναι διάσημη για τους 

λαξευτούς τάφους. Εκεί δεσπόζει μεγαλοπρεπής 

τάφοςτουΑμύντα,ανάμεσασεμικρότερουςάλλους 

καιείναιορατόςαπότοκέντροτηςπόλης.Χτίστηκε 

τον4 Ο π.Χ.αιώνακαιέχειπρόσοψηελληνικούναού, 

μεδυοιωνικούςκίονεςκαιδυοστύλουςπου 

στηρίζουν το αέτωμα με τα σιγματοειδή κοσμήματα. 

Τον 11 ο αιώναΤηνπερίοδοαυτήηπόληδέχεταιτις 

επιδρομές των Σελτζούκων Τούρκων και τον 12 ο 

αιώνα επισκευάζονται οι οχυρώσεις της, τμήμα των 

οποίων σώζεται έως σήμερα. Στις αρχές του 13 ου 

αιώνα καταλαμβάνεται από φυλές Τουρκομάνων και 

προσαρτάται στο εμιράτο του Μεντεσέ. Το 1316 

αναφέρεται η επισκοπή Μάκρας και Λυβυσίου, υπό 

τηνμητρόποληΜύρων.ΤονίδιοαιώναοΆραβας 

γεωγράφος και ιστορικός Abu l- Fida (1273- 1331) 

αφιέρωσεδύοσειρέςστονκόλποτηςΜάκρηςστο 

γεωγραφικό του έργο Taqwim Al-Buldan: 

«Σημειώνουμε ένα κόλπο που ονομάζεται κόλπος της 

Μάκρηςτονοποίονγνωρίζουνκαλάοιταξιδιώτεςαπό 

εκεί εξάγεται ξυλεία στην Αλεξάνδρεια και σε άλλες 

πόλεις». Το 1390 καταλαμβάνεται προσωρινά από 

τους Οθωμανούς Τούρκους (οριστική κατάληψη το 

1426). Το 1411 επιτίθενται στην πόλη Ιωαννίτες 

ιππότεςαπότηΡόδο. 

Ήτανπρωτεύουσατουομώνυμουκαζά,ανκαιδεν 

ήταν ο μεγαλύτερος οικισμός, το οποίο ανήκε στο 

σαντζακίο Μεντεσέ (πρωτεύουσα τα Μούγλα) του 

βιλαετίου της Σμύρνης. Εκκλησιαστικά ανήκε στη 

μητροποληΠισιδίαςμετάτο1790. 

Το 1856 η πόλη καταστράφηκε από σεισμό, αλλά 

σταδιακάαναπτύχθηκελόγωτηςθέσηςτηςκαιτου 

ασφαλούς λιμανιού. Το 1875 η Μάκρη κάηκε και 

ξαναχτίστηκε με νέο ρυμοτομικό σχέδιο. Η 

εκπαίδευση στη Μάκρη ξεκινάει ουσιαστικά στα 

μέσα του 19 ου αιώναμεενέργειεςτουΜ.Μουσαίου 

καιχορηγίεςτωναδελφώνΛουϊζίδη. 

Μετά το 1916 οι κάτοικοι της Μάκρης υπέστησαν 

μεγάλους διωγμούς και εγκατέλειψαν αργότερα την 

περιοχήλόγωτηςανταλλαγήςτωνπληθυσμών.Οι 

πρόσφυγεςαπότηνΜάκρηεγκαταστάθηκανστην 

ΒορειοανατολικήΑττικήκαιίδρυσαντηΝέαΜάκρη.

ΛαξευτόςΛυκιακόςτάφος

ΛυκιακήΝεκρόπολις

ΟTάφοςτουΑμύντα,350π.Χ.

ΛΙΒΙΣΙ 

ΤοΛιβίσι ήεπίσηςΛειβίσσικαιΛεβίσσι,είναιχωριό 

8 χιλιόμετρα νότια της Μάκρης (Φετίγιε), περίπου 

απέναντιαπότηΡόδο.Διοικητικάανήκεστοβιλαέτι 

Σμύρνης,στοσαντζάκιΜεντεσέκαιστονκαζά 

Μάκρης.Τοχωριό-φάντασμα,πουδιατηρείταιπλέον 

ωςμουσείο,καιέχειχαρακτηριστείωςμνημείοαπό 

την UNESCO, αποτελείται από εκατοντάδες 

κατοικίεςκαιδύοεκκλησίες,οιοποίεςκαλύπτουνένα 

μικρόμέροςβουνοπλαγιάς. 

Ηπεριοχήκατοικούνταναπόταπρώιμααρχαϊκά 

χρόνια.ΕδώοιμελετητέςτοποθετούντηνΛυκιακή 

πόλη Καρμυλησσό. Ο οικισμός αποτελεί 

μετεγκατάσταση των κατοίκων της βυζαντινής 

Λεβισσού,νησίδαςνότιατουΛιβισίου,απότον7 ο 

αιώναωςτο1120τηςοποίαςοικάτοικοικατέφυγαν 

στηνενδοχώραεξαιτίαςτωνπειρατικώνεπιδρομών 

στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μια 

αμιγώςελληνική,ακμάζουσακοινότηταστατέλητου 

19ουαιώνακαιστιςαρχέςτου20ούπουείχεφθάσει 

νααριθμεί6.500κατοίκους. 

Μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο (1919-1922), το 

Λιβίσι εγκαταλείφθηκε μετά τη συμφωνία 

ανταλλαγήςπληθυσμώνπουυπογράφηκεαπότην 

ελληνικήκαιτουρκικήκυβέρνησητο1923. 

ΗσπουδαιότητατουΛιβισίουήδηαπότον19οαιώνα 

γιααυτήτηνπεριοχήτηςνοτιοδυτικήςΜικράςΑσίας 

φαίνεταιαπότουςδεκάδεςχάρτες,στουςοποίους 

αποτυπώθηκε.Ηανάπτυξητουοικισμούσεέναναπό 

τουςσημαντικότερουςτηςΛυκίαςέχειφυσικάσχέση 

μετημετανάστευσηπληθυσμώναπόταευάλωτα 

στουςπειρατέςΔωδεκάνησα,ενώείναιγνωστέςοι 

σχέσεις των κατοίκων με το γειτονικό Καστελλόριζο 

έωςκαιτον20 ο αιώνα.ΟισχέσειςτουΛιβισίουκαιτης 

ΜάκρηςμετοΚαστελλόριζοφαίνονταικαιστη 

μουσική: δύο μοιρολόγια του Καστελλόριζου έχουν 

ομοιότητεςμεαυτάτηςΜάκρης. 

Το χωριό χωριζόταν σε τρεις συνοικίες-ενορίες, την 

πάνωγειτονιά(μετηνεκκλησίατουΤαξιάρχηκαιτη 

βοτσαλωτήπλατείατουΣτούμπου,τακαφενείακαι 

τοΑρρεναγωγείο),τημέσηγειτονιά(μετηνεκκλησία 

της Αγίας Άννας-«μέση Παναγιά» και το 

Παρθεναγωγείο-«κάτω σχολειό») και την κάτω 

γειτονιά με την Παναγία Πυργιώτισσα-«κάτω 

Παναγιά. Στοχάρτηπουσυνοδεύειτην«Επίτομη 

Ιστορία της Μικρασιατικής εκστρατείας» της 

Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού αναφέρεται ότι το 

Φεβρουάριο του 1919 συνολικά στον υπήρχαν 1053 

μαθητέςκαι6εκκλησίες. 

Οι διώξεις των κατοίκων του Λιβισίου, εντάσσονται 

στο ευρύτερο σχέδιο των Νεοτούρκων να 

εκκενώσουνταπλούσιαπαράλιααπότουςΈλληνες 

κατοίκουςτους.Οιδιωγμοίστηνπεριοχήάρχισαντο 

1914μετονεγκλεισμότωνκατοίκωνστηΜάκρη.Το 

1916 πολλές οικογένειες οδηγήθηκαν στο Ντενιζλί, 

μετάαπόπορείαέξιημερών. 

Το1919εξορίστηκανοιάντρεςηλικίας13-70χρόνων 

καιτο1921οιεναπομείναντες480στοΙκόνιο,την 

Καισάρειακαιτελικά,μετάαπόπεζοπορία55ημερών, 

στοΧαμητιέτηςΣυρίας,όπουπαρέμεινανέωςτον 

Νοέμβριοτου1922.Οιπρόσφυγεςαπότηνπεριοχή 

τηςΜάκρηςεγκαταστάθηκανστηνΑττικήιδρύοντας 

τονΔήμοΝέαςΜάκρης,ενώοικάτοικοιαπότο 

ΛιβίσιίδρυσαντοΝέοΛειβήσι(/ΝέοΛιβύσσι),που 

ανήκε στην κοινότητα Μαρκόπουλου. Επίσης 

εγκαταστάθηκανστηΒοιωτία,τηΦωκίδακαιτην 

Εύβοια. 

Αφούτοχωριόεγκαταλείφθηκεαπότονελληνικό 

πληθυσμό του δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ. Σύμφωνα 

μετηλαϊκήπαράδοσηοιΤούρκοιαρνήθηκαννα 

εγκατασταθούνστοεδώ,γιατίείχεστοιχειωθείαπό 

τα πνεύματα των Ελλήνων που σφαγιάστηκαν. Έτσι 

μέχρικαισήμεραπαραμένειερειπωμένο.Aποτελείτο 

πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα διατηρημένου 

ελληνικού οικισμού της Μικράς Ασίας, ενώ και το 

σύνολο των εκκλησιών είναι σίγουρα το 

σημαντικότερο σύνολο εκκλησιαστικής 

αρχιτεκτονικήςτηςΜ.Ασίας,εκτόςφυσικάτης 

Καππαδοκίας.

ΚάτωΠαναγιάή 

ΠαναγιάηΠυργιώτισσα

ΜονήΤαξιάρχη

Oludeniz

ΤΛΩΣ 

Ιστορική πόλη, μια από τις έξι μεγαλύτερες της 

Λυκίας και δέσποζε πάνω από τα εμπορικά 

περάσματατηςπεριοχής.ΜαζίμετηνΠίναρακαι 

Ξάνθο ενέμοντο την εύφορη πεδιάδα του ποταμού 

Ξάνθου. Η ονομασία σχετίζεται ετυμολογικά με τις 

λέξεις "Τάλως" & "Τήλος" & "Λητώ" & "Δήλος" . 

ΣύμφωναμετονΣτέφανοΒυζάντιο,μιακόρητου 

Ωγύγη με το όνομα Πραξιδίκη έγινε σύζυγος του 

Τρέμιλου ή Τρεμίλη, με τον οποίο έκανε τέσσερις 

γιους:τονΤλω,τονΞάνθο,τονΠίναροκαιτον 

Κράγο.ΟΤλωςίδρυσετηνπόληκαιτηςέδωσετο 

όνομάτου.Τοίδιοέκανανκαιοιτρειςαδελφοίτου, 

ιδρύονταςτιςπόλειςΞάνθο,ΠίναρακαιΚράγο 

αντίστοιχα. 

ΑπότουςΛυδούς,πέρασεστουςΠέρσεςσταμέσα 

του 6 ου αιώνα, γνωρίζοντας από τότε πρωτόγνωρη 

ακμή. Υπετάχθη στον Αλέξανδρο Γ’, άλλαξε 

δεσπότεςστηδιαμάχηΔιαδόχωνκαιΕπιγόνων,για 

νααποτελέσεικύριομέλοςτουΚοινούτωνΛυκίων 

(μιααπότηνκραταιάεξάδαμετρειςψήφουςΤλώς, 

Πίναρα, Ξάνθος, Πάταρα, Μύρα, Όλυμπος), έως το 

43 μ.Χ. που η Λυκία συγκροτεί ρωμαϊκή επαρχία. 

Δημόσια οικοδομήματα και ανδριάντες μαρτυρούν 

γιατηναναμόρφωσήτηςσεμεγαλόπολη,ιδίωςεπί 

των Αντωνίνων. Συνέχισε να ακμάζει και στα 

πρωτοβυζαντινά χρόνια με χαρακτηριστικό το 

στιβαρότείχοςπουδεσπόζειστηβάσητης 

Ακρόπολης.Σήμεραοεπισκέπτηςβλέπειπρωτίστως 

τηρωμαϊκήκαινεότερηΤλωαφούαπότην 

προγενέστερη απομένουν μόνο βράχια, και βεβαίως 

ησημαντικήνεκρόποληκάτωαπότηνακρόπολη.Η 

νεκρόποληπεριλαμβάνειόλουςσχεδόντουςτύπους 

λυκιακών τάφων. Το στάδιο των Ελληνιστικών 

χρόνων απεκαλύφθη το 2011. Ανατολικότερα 

υπήρχεηαγοράτηςπόλεωςαλλάδενέχειακόμη 

ανασκαφεί.

Ακρόπολις&Νεκρόπολις

Τοθέατρο

Στάδιο 

Τοστάδιο

Faralya

ΛΗΤΩΟΝ 

Σεαπόσταση4χλμ.απότηνΞάνθο,στηδυτικήόχθη 

του ομώνυμου ποταμού, βρίσκεται το Λητώον, το 

σημαντικότεροιερότηςμητέραςτουΑπόλλωνοςκαι 

τηςΑρτέμιδοςστοναρχαίοκόσμο.Ανκαιπολιτικά 

ανήκειστηνΞάνθο,αποτελούσεκοινόιερότόπογια 

όλεςτιςπόλειςτηςΛυκίας.Ηπεριοχήαναπτύχθηκε 

ιδιαίτεραότανδυνάστηςτηςΛυκίαςήτανο 

Αρβίννας στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. Αργότερα, 

ιδιαίτερηφροντίδαγιατοιερόεπέδειξανοιαρχές 

τουΚοινούτηςΛυκίαςμετάτηνανεξαρτησίατης 

περιοχής από τη Ρόδο, μετά το 168 π.Χ. Η πόλη 

προέβη σε δημόσιο έρανο προκειμένου να 

συγκεντρώσει χρήματα για τις εργασίες 

αποκατάστασης του ιερού. Την ίδια διαδικασία 

ακολούθησανοιΞάνθιοικαιγιατηπολυδάπανη 

εργασία της επιχρύσωσης των λατρευτικών 

αγαλμάτων του Απόλλωνος, της Λητούς, της 

ΑρτέμιδοςκαιτηςΠαρθένου. 

Στοναρχαιολογικόχώροδεσπόζουνοιτρειςναοίτης 

Λητούς,τουΑπόλλωνοςκαιτηςΑρτέμιδος.Οναός 

τηςΛητούςείναιοδυτικότερος.Πρόκειταιγιαέναν 

περίπτεροιωνικόναό,μεπρόσοψηστονότοκαι 

χρονολογείται στο 2ο αι. π.Χ. Ο κεντρικός ναός 

είναι μικρότερος και αποδίδεται στην Αρτέμιδα. 

Είναι ο πρωιμότερος των τριών, χρονολογούμενος 

στον4οαι.π.Χ.,καιστοπίσωμέροςτουείναιεν 

μέρει συμφυής με το βράχο. Τέλος, στα ανατολικά 

βρίσκεται ο δωρικός ναός του Απόλλωνα. Οι 

διαστάσειςτουείναισχεδόνίδιεςμεαυτέςτουναού 

τηςΛητούςκαιχρονολογείταιεπίσηςστο2οαι.π.Χ. 

Είναιπερίπτεροςκαιέχει6x11κίονες,ενώ 

αποτελείται από πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. 

Διακοσμείται με ψηφιδωτά, όπου απεικονίζονται τα 

σύμβολατουΑπόλλωνος(φαρέτρα,τόξο,λύρακαι 

ρόδακας). Πρόκειται για κατεστραμμένο κτήριο, 

καθώςστηθέσητουοικοδομήθηκανάλλακτήρια 

κατάτηΒυζαντινήπερίοδο.Άλλακτήριαστοχώρο 

είναιμίαμεγάληελληνιστικήστοάκαιτονυμφαίο 

πουανάγεταιστηνεποχήτουΑδριανού.Μίαμικρή 

παλαιοχριστιανική βασιλική του 4ου αιώνα με 

εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτά δάπεδα βρίσκεται στο 

νοτιοανατολικόάκροτουχώρου.Επίσης,σε 

απόσταση100μ.βορειότερααπότουςναούς 

συναντάμετοελληνιστικόθέατρο.Τέλος,πρέπεινα 

αναφερθεί και η περίφημη τρίγλωσση στήλη που 

βρέθηκε στο Λητώον, η οποία παρέχει 

σημαντικότατες πληροφορίες για την ιστορία και 

τουςθεσμούςτηςπόληςτηςΞάνθου. 

ΠΑΤΑΡΑ 

ΤαΠάταραήτανμίααπότιςέξικορυφαίεςπόλειςτου 

Κοινού της Λυκίας, στα παράλια της Μικράς Ασίας. 

Στηναρχαίαπόληυπήρχεμαντείοκαιναόςτου 

Απόλλωνα που συγκρινόταν μόνο με εκείνον των 

Δελφών.Σύμφωναμεαρχαίεςπηγέςιδρύθηκεαπό 

τονΠάταρο,γιοτουΑπόλλωνακαιβρισκόταν,όπως 

γράφειοΣτράβων,60στάδιανοτιοανατολικάαπότις 

εκβολέςτουποταμούΞάνθου.Εδώοαρχαίοςθεός 

είχετηνονομασία«ΑπόλλωνΠαταρεύς»καιφέρεται 

ναιδρύθηκεαπότουςΔωριείς. 

ΟΗρόδοτοςαναφέρειότισταΠάταρατομαντείο 

λειτουργούσεμόνοέξιμήνεςτοχρόνοαπόμία 

ιέρεια,τουςυπόλοιπουςέξιμήνεςηιέρειαπαρέμενε 

στοιερόνησίτηςΔήλου.Το333π.Χ.παραδόθηκε 

στοστρατότουΜεγάλουΑλεξάνδρουκαιαργότερα 

επί Πτολεμαίων έλαβε την ονομασία της γυναίκας 

του Πτολεμαίου ‘Αρσινόη’. Tο λιμάνι αποτελούσε το 

επίνειοτηςπόληςτουΞάνθου.

Είσοδοςθεάτρου

Τοθέατρο

ΟΝαόςτηςΛητούς

Ερείπιαδημόσιωνπηγών

ΟΝαόςτηςΛητούς

ΗαψίδατουMettiusModestus

ΤοΛυκιακόΒουλευτήριοανοικοδομήθηκεμεέξοδατης 

ΑμερικανικήςΚυβέρνησηςπουαναγνώρισετην 

σημασίατουΛυκιακού«Συντάγματος»

ΞΑΝΘΟΣ 

ΗΞάνθοςμετοΛητώονθεωρείταιαπότους 

σημαντικότερουςαρχαιολογικούςχώρουςτης 

Τουρκίαςκαιέχειπεριληφθείστουςτόπους 

που συγκαταλέγονται στην παγκόσμια 

κληρονομιάαπότηνUNESCO. 

ΗΞάνθοςήτανησημαντικότερηπόλητηςΛυκίας. 

Βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Kinik, στη 

σημερινή επαρχία Muğla, επί της αριστερής όχθης 

του ποταμού Eşen çay. Σήμερα απέχει 7 χιλιόμετρα 

απότηνακτογραμμή.Παράτηγειτνίασήτηςμετη 

θάλασσα,ηΞάνθοςδενείχελιμάνι.Υπότη 

δικαιοδοσία της πόλης βρισκόταν, ήδη από την 

Αρχαϊκήπερίοδο,τοΛητώον,εθνικόιερότων 

Λυκίων. 

Στην Ιλιάδα αναφέρεται ως ηγεμόνας της περί του 

ποταμούΞάνθουΛυκίαςοΣαρπηδών,ογιοςτουΔία, 

οοποίοςπολέμησεστοπλευρότωνΤρώωνμαζίμετο 

Γλαύκο, τον εγγονό του Βελλεροφόντη. Άλλες 

πηγέςαναφέρουνωςιδρυτήτηςΞάνθουτονήρωα 

Ξάνθο,κρητικήςήαιγυπτιακήςκαταγωγής,ανκαι 

λέγεται ότι γονείς του ήταν ο Τρεμίλος (λυκικό 

όνομα) και η Πραξιδίκη. Αρχαιολογικά, η ελληνική 

διείσδυσηστηνπεριοχήανάγεταιστηνΎστερη 

Γεωμετρικήπερίοδο. 

ΗπόληΞάνθοςκαταστράφηκεολοσχερώςαπότους 

ΠέρσεςτουΆρπαγου,μαζίμετηνΚαύνο,κατάτη 

διάρκεια της προς δυσμάς επέλασής τους μετά την 

κατάληψητωνΣάρδεων(546π.Χ.)καιτηνκατάλυση 

του λυδικού βασιλείου. Αρχικά, μια μικρή δύναμη 

Λυκίωνηττήθηκεέξωαπότηνπόλη.Κατόπιν,οι 

Ξάνθιοι πολιορκήθηκαν. Η πόλη τους 

καταστράφηκε, τα γυναικόπαιδα σφάχτηκαν και 

όσοι κάτοικοι έμειναν έκαναν μια ηρωική, όσο και 

απελπισμένη και καταδικασμένη έφοδο ενάντια 

στους πολιορκητές. Όλοι οι κάτοικοι της πόλης 

εξοντώθηκαν. Μόνο ογδόντα οικογένειες, που 

κατοικούσανσεπαρακείμενεςπεριοχές,γλίτωσαντη 

σφαγήκαιέχτισανξανάτηνπόλη. 

Απότατέλητου6ουήτιςαρχέςτου5ουαι.π.Χ.,η 

Ξάνθος διοικήθηκε από μια τοπική δυναστεία 

ηγεμόνων,οιοποίοιεπέβαλανουσιαστικάέναμεικτό 

πολιτισμό με έντονα ελληνικά, αλλά και 

μικρασιατικά στοιχεία. Σύμφωνα με όλες τις 

ενδείξεις,ηΞάνθοςκαταστράφηκεεκνέουγύρωστο 

475-470 π.Χ., πιθανότατα από τον Αθηναίο 

στρατηγόΚίμωνα.Αργότερα,όμως,ηίδιαηΑθήνα 

συνέδραμε τους Λυκίους στην ανοικοδόμηση της 

πόλης.Μάλιστα,οιΛύκιοιτηςΞάνθουθεωρείταιότι 

προσχώρησανκαιστηΣυμμαχίατηςΔήλου. 

To 340 π.Χ. η Λυκία πέρασε στον έλεγχο των 

Εκατομνιδών σατραπών της Καρίας και 

συγκεκριμένα στον Πιξώδαρο. Την περίοδο εκείνη η 

Ξάνθοςφαίνεταιπωςείχεπλέονεξελληνιστείσε 

μεγάλοβαθμό,ανκρίνεικανείςαπότογεγονόςότιη 

ελληνική χρησιμοποιούνταν πλέον ως επίσημη 

γλώσσα,μαζίμετηλυκική. 

Το334π.Χ.,ηπόληκαταλήφθηκεαπότον 

Αλέξανδρο. ΜετάτοθάνατοτουΑλεξάνδρου,η 

ΞάνθοςβρέθηκεναελέγχεταιαπότονΑντίγονοτο 

Μονόφθαλμο. Το 309 π.Χ. από τον Πτολεμαίο Α. Η 

πόληπαρέμεινευπόαιγυπτιακόέλεγχοέωςτο197 

π.Χ.,οπότετηνπροσάρτησεστοκράτοςτουο 

ΑντίοχοςΓ.ΗΞάνθοςκατάφερενααπαλλαγείαπό 

τους φόρους προβάλλοντας το επιχείρημα της 

συγγένειάς της με το σελευκιδικό οίκο, μέσω της 

κοινήςκαταγωγήςαπότονΑπόλλωνα.ΟΑντίοχος 

αφιέρωσετηνΞάνθοστουςθεούςτουΛητώου. 

ΜετάτημάχητηςΜαγνησίαςτουΣιπύλουκαιτην 

ειρήνη της Απάμειας (188 π.Χ.), η Ξάνθος έγινε 

ελεύθερη πόλη. Στην πραγματικότητα, οι Ρόδιοι 

διοίκησαντηΛυκίασανναήτανκτήσητους.Όταντο 

ΚοινότωνΛυκίωνεπαναστάτησεκατάτηςροδιακής 

κατοχής το 177 π.Χ., η Ρώμη πήρε το μέρος τους: Η 

συνθήκη όριζε να είναι σύμμαχοι και όχι υποτελείς 

τηςΡόδου. Μεταξύ150και120π.Χ.,ότανηπεριοχή 

είχεειρηνεύσειοριστικά,ηΞάνθοςσύναψεσυνθήκη 

ισοπολιτείας με τα Μύρα. Το 86 π.Χ., επί ένα 

σύντομοχρονικόδιάστημα,ηΞάνθοςπεριήλθεστον 

έλεγχο του Μιθριδάτη Ευπάτορος του Πόντου. 

Η Ξάνθος ενεπλάκη στις εμφύλιες διαμάχες των 

Ρωμαίων. Την άνοιξη του 42 π.Χ., ο Βρούτος 

κατευθύνθηκε προς τη Λυκία. Οι Ξάνθιοι 

προτίμησαντοθάνατοαπότοναπέσουνσταχέρια 

τουεχθρούκαιεξοντώθηκανόλοι. Τελικά,ο 

Αντώνιοςέδωσετο41π.Χ.στουςΛυκίουςτηνάδεια 

ναανοικοδομήσουντηνΞάνθο. Το42μ.Χ.,ηΛυκία 

προσαρτήθηκεστηΡωμαϊκήΑυτοκρατορία. 

ΚατάτηΒυζαντινήπερίοδο,ηΞάνθοςάκμασε.Από 

τον7οέωςτον9οαιώνα,ηπόληυπέφερεαπό 

επιδρομές Αράβων και τελικά εγκαταλείφθηκε 

οριστικάκατάτο10οαιώνα. 

Λίγαείναιγνωστάγιατηνοικιστικήδομήκαιτα 

θρησκευτικά μνημεία της Ξάνθου της Αρχαϊκής και 

της Δυναστικής περιόδου (6ος-4ος αι. π.Χ). Η 

περίοδοςτηςμεγάληςακμήςτηςπόληςήτανο5ος 

αι.π.Χ.ΤότεχτίστηκανέξωαπότηνΑκρόπολητα 

σημαντικότερα ταφικά μνημεία. Στα έργα αυτά, 

ΛύκιοικαιΈλληνεςκαλλιτέχνεςσυνδύασαντο 

ελληνικό-ιωνικό καλλιτεχνικό ιδίωμα με τις 

παραδόσειςτηςανατολικήςκαιπερσικήςτέχνηςπου 

αποβλέπουν στην εξύψωση του ηγεμόνα μέσα από 

επιβλητικάμνημείαμεπλούσιαθεματολογία(κυνήγι 

εξωτικών ζώων, ακροάσεις ηγεμόνων, σκηνές μαχών 

και πολιορκίας πόλεων). Στην ίδια την ακρόπολη 

συναντάμε το λεγόμενο Στύλο της Ακρόπολης, 

συνολικούύψους6,4μ. 

Πολύκοντάστηνότιαπύλητουτείχουςτηςπόλης 

συναντά κανείς το χαμηλότερο τμήμα του 

κρηπιδώματος του Μνημείου των Νηρηίδων, ενός 

μνημειακού τάφου εξαιρετικής σημασίας για την 

εξέλιξητηςιωνικήςτέχνηςτον4οαι.π.Χ.,τοοποίο 

ανήκεστονΑρβίννα,τοντελευταίοηγεμόνατης 

λυκικής δυναστείας (η πρόσοψη του μνημείου έχει 

σήμερα μεταφερθεί και εκτίθεται στο Βρετανικό 

Μουσείο). 

Στη βορειοανατολική γωνία της ρωμαϊκής αγοράς 

έχειβρεθείέναςλαξευμένος,συμπαγήςτοίχοςύψους 

περίπου 4 μέτρων, που καλύπτεται από λυκικές και 

ελληνικές επιγραφές, ο λεγόμενος «ενεπίγραφος 

οβελίσκος της Ξάνθου». Η ελληνική επιγραφή το 

αναφέρει ως «νικέων και πολέμου μνήμα τόδε 

αθάνατον». 

Στηδυτικήπλευράτηςαγοράςδεσπόζουντρία 

ταφικά μνημεία, ένα ρωμαϊκό του 1ου αι. μ.Χ. ένα 

λυκικό του 5ου αι. π.Χ., με ύψος 8,59 μ., και ο 

λεγόμενος Στύλος των Αρπυιών. Είναι ένας 

μονολιθικός πεσσός ύψους 5,43 μ., που στηρίζει 

ταφικό θάλαμο επενδεδυμένο με μάρμαρο. Τα 

σημαντικά ανάγλυφα που κοσμούσαν το μνημείο 

(σκηνέςενόςηγεμόνακαιτηςσυζύγουτουνα 

δέχονταισεακρόασητουςυπηκόουςτους,ανάγλυφα 

με τις λεγόμενες Άρπυιες) έχουν μεταφερθεί στο 

ΒρετανικόΜουσείοκαιστηθέσητουςεκτίθενται 

σήμερααντίγραφα. 

Βορειότεραεκτείνεταιηνεκρόπολη,ηοποίαήταν 

και εν μέρει παραμένει διάσπαρτη με λυκικά ταφικά 

μνημεία και σαρκοφάγους. Ξεχωρίζουν η 

Σαρκοφάγος του Παγιαβά, πουσήμεραέχει 

μεταφερθεί στο Βρετανικό Μουσείο, και η 

Σαρκοφάγος των Λεόντων, το πρωιμότερο λυκικό 

μνημείο (550-540 π.Χ.), τα ανάγλυφα του οποίου 

έχουνεπίσηςμεταφερθείστοΒρετανικόΜουσείο. 

ΚατάτηνΠρώιμηΒυζαντινήπερίοδο,ηΞάνθοςήταν 

μία ιδιαιτέρως ακμάζουσα επαρχιακή πόλη της 

ΜικράςΑσίας.

ΟΟβελίσκοςτουΓέργιος 

(ΟβελίσκοςτηςΞάνθου)

ΟΤάφοςτουΧάρπι

Τοθέατρο

ΔύοτύποιΛυκιακώντάφων

ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΜΟΥΣΕΙΟ 

Ο Βρετανός αρχαιολόγος Charles Fellows 

εγκαταστάθηκε το 1832 στη Σμύρνη, από όπου 

άρχισετιςεξερευνήσειςτουσεάγνωστεςμέχριτότε 

στους Δυτικοευρωπαίους περιοχές της Μικράς 

Ασίας (Λυδία, Μυσία, Βιθυνία, Φρυγία, Πισιδία, 

Παμφυλία, Λυκία, Καρία). Tολμηρός, περιηγείται 

τηνάγνωστηωςτότεΛυκιακήχώρα(Ξάνθος,Tλως, 

Tελμησσός, Mύρα, Όλυμπος, Πάταρα) σε τρία 

ταξίδια (1838, 1839, 1844), συνοδευόμενος από 

μεγάλο αριθμό βοηθών. Ο Fellows, που πλήρωσε με 

δικάτουέξοδαόλεςτιςεξορμήσειςτου,συνέλεξεκαι 

αποκόμισεστηνΑγγλίαπλήθοςαρχαιοτήτωντης 

Μικράς Ασίας για λογαριασμό του Bρετανικού 

κράτους. Mόνο τον Iούνιο του 1842 μεταφέρθηκαν 

εβδομήνταδύοκιβώτιαμεγλυπτάκαιαρχιτεκτονικά 

μέλη. Tα ευρήματά του, που σήμερα βρίσκονται στο 

BρετανικόMουσείο,είναιγνωστάως«Ξάνθια 

Μάρμαρα». Χρίστηκε ιππότης για τις υπηρεσίες του 

καιιδίωςγιατημεταφοράτωνΞάνθιωνγλυπτώνστη 

χώρατου.TασημαντικότεροείναιτοΜνημείοτων 

Νηρηίδων και οι σαρκοφάγοι του Payava και του 

MerehiαπότηνΞάνθο. 

Οι αρχαιολόγοι Lord Stratford και Newton που 

διεξήγαγανανασκαφικέςέρευνεςστηνΑλικαρνασσό 

μεταξύ 1846-1857, μετέφεραν 384 κούτες 

αρχαιοτήτων στο Βρετανικό Μουσείο. Μεταξύ 

αυτώνοιδώδεκαπλάκεςτηςζωφόρουτης 

Αμαζονομαχίας, οι ανδριάντες του Μαυσώλου και 

της Αρτεμισίας, τμήματα των χάλκινων αλόγων του 

άρματος του Μαυσώλου, καθώς και ένα λιοντάρι, 

όλαέργααπότοΜαυσωλείο. 

Πρόκειταιγιατημεγαλύτερεςλεηλασίεςαρχαιοτήτωναπόμεσογειακήχώραπουέγινανποτέ.

ΜνημείοτωνΝηρηίδων 

Ξάνθος

Νηρηίδες-Ξάνθος

Σαρκοφάγος 

τουPayava 

Ξάνθος

ΜαυσωλείοτηςΑλικαρνασσού

ΜαυσωλείοτηςΑλικαρνασσού

Τοθέατρο

Τοθέατρο-στοβάθοςτοΚαστελλόριζο

ΚάστροΙωαννιτώνΙπποτώντηςΡόδου 

ΣταερείπιαπαλιούΒυζαντινού

ΟόρμοςΤαρσάνε,Σίμηνα

Νεκρόπολημεσαμαρωτέςσαρκοφάγους

Η«Πλέουσα»Σαρκοφάγος

Εκβραχισμοίκαιβυθισμένακτήρια, 

Δολιχίστη

Ερειπωμένακτήρια, 

Δολιχίστη

ΗβυθισμένηΠολιτεία

Δολιχίστη

ΜΥΡΑ 

ΤαΜύραήταναρχαίαπόλητηςΛυκίαςστηΜικρά 

Ασία, στη θέση της σημερινής μικρής πόλης Kale 

(Demre) της επαρχίας της Αττάλειας στην Τουρκία. 

ΗονομασίαπροερχόταναπότονποταμόΜύρο. 

ΗπόληΜύραείναιγνωστήαπότηνΑρχαιότητα. 

Ήταν σημείο αναφοράς στην Ανατολική Λυκία, 

μάλιστα με το διεθνές λιμάνι της Ανδριάκη σήμερα 

όμωςείναιπασίγνωστηγιατοχριστιανικόπαρελθόν 

τηςκαιτονεπίσκοποκαιΆγιότης,Νικόλαο.Ο 

ξακουστός ιστορικός Πλίνιος ο Πρεσβύτερος 

χαρακτήρισεταΜύραως"το παραθαλάσσιο 

μαργαριτάρι της Χώρας του Ήλιου", δηλαδή της 

Λυκίας.Σεαπόσταση5χλμ.απότηνακτήτης 

Μεσογείου, στις όχθες του ποταμού Αντράκ 

(Demre), βρίσκονται ερείπια αμφιθεάτρων και 

λαξευμένοι τάφοι πάνω σε ψηλά βράχια. Εδώ 

βρίσκουμε την πιο εντυπωσιακή, ίσως, νεκρόπολη 

τηςπεριοχής,μια«κυψέλη» που απαρτίζεται από 

δεκάδες, περίτεχνους σκαλιστούς τάφους σε 

πανύψηλα,κάθεταβράχια 

Οι Λύκιοι πίστευαν στη μετά θάνατον ζωή. Αυτή 

τους η πεποίθηση θεωρείται ο λόγος που 

δημιουργούσαν λαξευτούς τάφους σε βράχους. Οι 

τάφοιβρίσκοντανψηλάπάνωαπότοέδαφοςδιότιοι 

Λύκιοιπερίμενανναέρθειπετώνταςέναπλάσμαγια 

νατουςπάρειαπόεκείκαινατουςμεταφέρειστο 

μέροςόπουθαζούσανμετάτοθάνατότους.Οι 

τάφοι μπορεί να ήταν οικογενειακοί έτσι ώστε οι, 

μεταξύ των μελών, δεσμοί να παρέμεναν άρρηκτοι 

καιστηνάλληζωή.Μαζίτουςμπορείναέθαβανκαι 

τουςδούλουςπουανήκανστηνοικογένεια. 

Έχουν ανακαλυφθεί πολλοί και διαφορετικοί τάφοι 

σε αρκετές περιοχές (τουλάχιστον 20) της Μικράς 

Ασίας. Οι τάφοι υπολογίζεται ότι δημιουργήθηκαν 

περίπουτον5Οαιπ.Χ.καιδεφαίνεταιναδιέφεραν 

πολύαπότασπίτιαπουκατοικούσανοιΛύκιοιόσο 

ήτανστηζωή.Πρόκειταιγιααρχιτεκτονικές 

κατασκευέςπουμπορείναεπεκτείνοντανσεδύοή 

τρειςορόφουςκαιδιέθετανστέγησεσχήμα 

τριγώνου.Σεαρκετούςαπόαυτούςέχειβρεθεί 

ανάγλυφη διακόσμηση. Οι περισσότερες από τις 

κρύπτεςέχουνόμορφεςπροσόψεις,μεεπιγραφέςκαι 

εξαιρετικές εικόνες ανακούφισης. Κάθε τάφος, από 

τοεξωτερικό,είναιδιακοσμημένοςπολύπλούσιακαι 

φανταστικά. Οι ταλαντούχοι άνθρωποι 

απεικονίζονταν σε ρούχα, σύμφωνα με τους οποίους 

μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ποιος ή το 

πρόσωποαυτόήταναπότοεπάγγελμα. 

Οι τάφοι φιλοξενούσαν ασυνήθιστα τεράστιες 

σαρκοφάγους επάνω στις οποίες υπήρχαν 

παραστάσεις με θέματα εμπνευσμένα από την 

καθημερινότητα. Οι σαρκοφάγοι διέθεταν είτε την 

κλασική μορφή με βάση, θάλαμο, οροφή είτε την 

ασυνήθιστη μορφή της επιτύμβια στήλης. Οι 

δεύτερες ήταν κατασκευασμένες από μια πέτρα 

(μονόλιθοι)πουστένευεπροςταεπάνωκαιήταν 

τοποθετημένεςσεμιαβάσημικρώνδιαστάσεων. 

Ακόμηκαιαπόμεγάληαπόσταση,οιτάφοιτηςΜύρα 

εντυπωσιάζουν-Ίσωςαυτόναείναιένααπόταπιο 

σημαντικά νεκροταφεία του κόσμου. Ένα κομμάτι 

αιωνιότητας,τέλειαεγγεγραμμένοστογύρωτοπίο. 

Κυρίαρχηλατρείατηςπόληςήταναυτήτης 

ΑρτέμιδοςΕλευθέρας,τουΔιός,τουΑπόλλωνος,της 

ΑθηνάςκαιτηςΤύχης.Πολλέςοινομισματικέςκοπές 

τηςπόλης,κυρίωςσταρωμαϊκάχρόνια. 

Τομεγάλοθέατροαποκαλύφθηκετατελευταία 

χρόνιακαιείναιΡωμαϊκήςεποχής.

Ηνότιανεκρόπολις

Προσωπείααπότοδιάκοσμοτουθεάτρου

Toθέατρο

ΒΑΣΙΛΙΚΗΑΓΙΟΥΝΙΚΟΛΑΟΥ,ΜΥΡΑ 

Ο Άγιος Νικόλαος (15 Μαρτίου 270 - 6 Δεκεμβρίου 

343) είναι Μικρασιάτης άγιος της Ανατολικής 

Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. 

Ήταν επίσκοπος στα Μύρα της Λυκίας, γι' αυτό και 

αναφέρεται και ως Νικόλαος Μύρων,ενώστηΔύση 

αναφέρεται και ως Νικόλαος του Μπάρι,καθώςστο 

Μπάριβρίσκονταιταλείψανάτου. 

ΓεννήθηκεσταΠάταρατηςΛυκίας.ΤοΣυναξάριτου 

τον περιγράφει ως συμπαραστάτη των ορφανών και 

των χηρών, βοηθό των πτωχών, ελευθερωτή των 

αιχμαλώτων και προστάτη και σωτήρα εκείνων που 

ταξιδεύουν και κινδυνεύουν στη θάλασσα. 

Ταυτόχρονα,αναφέρεταικαιθεωρείταιωςιεράρχης 

ίσος με τους Αποστόλους και τους μεγάλους 

ΙεράρχεςτηςΟρθοδοξίας.ΣτηΔύσηηγιορτήτου 

ΑγίουΝικολάου,πουλέγεταιSantaClaus(σύντμηση 

του Santa Nicolaus), συνδέεται με τα Χριστούγεννα 

καιμετηνανταλλαγήδώρωνπουγίνεταιτότε. 

ΤαΜύρα,ηπατρίδατουΑγίουΝικολάου,που 

τουρκικά ονομάζεται Demre, από τη γενική του 

ελληνικού ονόματος (των Μύρων), υπήρξε από τις 

σημαντικότερες πόλεις της Λυκίας και σπουδαίο 

εμπορικό κέντρο. Την εποχή του αυτοκράτορα 

ΘεοδοσίουτουΒ΄έγινεπρωτεύουσατηςπεριοχής. 

Ναοί προς τιμήν του Αγίου Νικολάου 

οικοδομήθηκανπολλοίσεόλαταμήκηκαιταπλάτη 

της οικουμένης. Ο παλαιότερος αλλά και 

σημαντικότερος θεωρείται εκείνος στα Μύρα της 

Λυκίας. Οι λόγοι είναι πολλοί. Ο πρώτος και κύριος 

είναιτογεγονόςότιεκείβρίσκεταιοτάφοςτου. 

Μετά τον θάνατό του ονομάστηκε «Μυροβλύτης», 

καθώς σύμφωνα με την παράδοση της χριστιανικής 

θρησκείας,ταλείψανάτουάρχισαννααναβλύζουν 

Άγιομύρο,όπωςκαιάλλωναγίων.Ταλείψανάτου 

διατηρήθηκανσταΜύρατηςΛυκίαςέωςκαιτον11 ο , 

όπου το 1087 κάποιοι ναύτες αφαίρεσαν τα 

περισσότερακαιταμετέφερανστηνΙταλία,στην 

πόλη Μπάρι, όπου τοποθετήθηκαν στο Ναό του 

ΑγίουΣτεφάνου.ΟιΒυζαντινοίκατηγόρησαντους 

Λατίνουςγια"ιερή κλοπή"καιτουςπροειδοποίησαν 

ότιθαβρεθούναντιμέτωποιεκτόςαπότοννόμοκαι 

μετηνοργήτουίδιουτουΑγίου.Οτόποςαυτός 

αποτέλεσεπροσκύνημαήδηαπότον4 ο αιώνα και 

ήτανηέδρατηςεπισκοπήςτου. Οι τοιχογραφίες 

τουναούείναιεξαιρετικήςτέχνης. 

ΌπωςσημείωνεοκαθηγητήςτηςΧριστιανικήςκαι 

Βυζαντινής Αρχαιολογίας Γεώργιος Αντουράκης 

«Το αξιόλογο αυτό μνημείο -που αποτελεί 

χαρακτηριστικό “Μουσείο” παλαιοχριστιανικής, 

βυζαντινής και μεταβυζαντινής Τέχνης- παρουσιάζει 

έντονη,καιμάλιστααδιάκοπηλατρευτικήχρήσηαπό 

τον 4 ο αιώνα(τάφοςτουΑγίου,γλυπτάκ.ά.)και 

σχεδόν έως τη μοιραία εκείνη Μικρασιατική 

Καταστροφή του1922. Έτσι, ο περίφημος Ναός του 

Αγ.ΝικολάουσταΜύρακατέχειεξέχουσαθέσηστη 

συνείδηση όχι μόνο του μικρασιατικού λαού, αλλά 

και ολοκλήρου του Χριστιανικού κόσμου, και 

μάλιστα μέχρι σήμερα. Μετά τον περίφημο Ναό του 

ΕυαγγελιστούΙωάννουστηνΈφεσο,οτάφοςκαιη 

εκκλησίατουΑγ.Ιωάννουείναιτοπρώτοσε 

σπουδαιότηταχριστιανικόμνημείοτηςΜ.Ασίας». 

Κατάτηδιάρκειατου5 ου ήτου6 ου αιώνα 

οικοδομήθηκε στη θέση του τάφου βασιλική, της 

οποίας διατηρήθηκαν κάποια λείψανα από τη 

βορειοδυτική και τη νοτιοανατολική περιοχή, εκεί 

όπουβρισκότανησαρκοφάγοςμετολείψανοτου 

Αγίου. Κατά τον 8 ο αιώνα οικοδομήθηκε νέος 

επιβλητικόςναός,τρίκλιτηβασιλικήμετρούλο,όπου 

συμπεριλαμβάνονται και τα περισσότερα από τα 

παλαιότερα κτίρια, και κυρίως εκείνα της 

νοτιοανατολικήςπεριοχήςμεταπαρεκκλήσια.

Μαρμαροθετήματα

Γλυπτόςδιάκοσμος

ΗΣαρκοφάγος,ΛειψανοθήκηΑγίουΝικολάου

ΦΑΣΗΛΙΣ 

Η Φασηλίς, υπήρξε για πολλούς αιώνες ελληνική 

πόληκαισημαντικόλιμάνιστηνότιοΜικράΑσία, 

απέναντιαπότηνΚύπροκαιείναιγνωστήκυρίως 

γιατηνπολιορκίατηςαπότουςΈλληνεςτο469κατά 

τηνεκστρατείατουςεναντίοντωνΠερσών.Τα 

χρόνια εκείνα η Φασηλίδα τελούσε 

υπόπερσικήκυριαρχίακαιοιΈλληνεςπροσπάθησαν 

καιπέτυχαννατηναποσπάσουναπόαυτήν. 

Παράτηδωρικήτηςκαταγωγή,πάντως,υπήρξεστη 

συνέχειαγιακαιρότοανατολικότεροσημείο 

ουσιαστικήςαθηναϊκήςεπιρροήςστανότιαπαράλια 

τηςΜικράςΑσίαςεπίτηςΜεσογείου.Ηστρατηγική 

τηςθέσηκαιοεξαίρετοςελλιμενισμόςπου 

προσέφερετηνέκανανναυποστείπολλέςεπιδρομές 

και καταλήψεις, αλλά επιβίωσε ως ισχυρό εμπορικό 

λιμάνι μέχρι τον 11 ο μ.Χ. Ρωμαϊκά ερείπια 

διασώζονταιμέχρισήμερα. 

ΗΦασηλίςείχειδρυθείαπόΡοδίους,δηλαδή 

Δωριείςστηνκαταγωγή,γύρωστο700π.Χ.Ήτανσε 

στρατηγική θέση επάνω σε ισθμό μεταξύ δύο πολύ 

καλώνλιμένωνκαιγι’αυτόεξελίχθηκεγρήγορασε 

ένααπόταασφαλέστερακαιπιοπολυσύχναστα 

λιμάνιατηςΛυκίας.Ωςδιαμετακομιστικόκέντροκαι 

απλός σταθμός ελλιμενισμού εξυπηρετούσε 

εμπορικά τη Φοινίκη, την Κύπρο, την Αίγυπτο, την 

γειτονικήτηςΠαμφυλίακαθώςκαιτοεσωτερικότης 

ΜικράςΑσίαςκαθώςκαιταπαράλιατηςσημερινής 

ΜέσηςΑνατολήςαλλάκαιτηνηπειρωτικήΕλλάδα. 

ΗΦασηλίδαείχεκαταληφθείαπότουςΠέρσεςόταν 

αυτοίεπεκτάθηκανσεόλητηΜικράΑσία. 

Οι Αθηναίοι ως ηγέτες της Συμμαχίας της 

ΔήλουείχαναποφασίσειμετάτηλήξητωνΠερσικών 

ΠολέμωννακρατήσουνστοεξήςτουςΠέρσες 

μακριά από την Ιωνία. Όταν έμαθαν ότι περσικές 

δυνάμεις πεζικού και ναυτικού συγκεντρώνονταν 

στον Ευρυμέδοντα ποταμό, στην Παμφυλία, 

κατάλαβανότιοιΠέρσεςείχανσκοπόνακινηθούν 

παραλιακάγιατηνανακατάληψητηςΙωνίας. 

Ο Κίμωνας έφυγε τότε με το στόλο του από 

τηνΚνίδο,αρχαίαπόληαπέναντιαπότηΝίσυρο,και 

κατευθύνθηκε στην Φασηλίδα, επειδή αυτή 

εξακολουθούσεναβρίσκεταισεπερσικάχέριακαι 

ο Κίμωνας ήξερε πόσο σημαντικό σημείο 

ανεφοδιασμούθαμπορούσενααποδειχτείστην 

πορείατωνΠερσώνπροςτηνΙωνία. 

ΓνωρίζονταςπιθανώςότιστιςτριήρειςτωνΠερσών 

μπορείναπροστίθεντοκαιάλλες80φοινικικέςαπό 

τηνΚύπρο,βιαζότανναεπιτεθείπροτούέρθουνοι 

ενισχύσειςτωναντιπάλωντου.ΟιΠέρσεςείχανήδη 

200τριήρειςστιςεκβολέςτουΕυρυμέδοντακαιμέχρι 

στιγμής οι δυνάμεις τους ήταν ίσες. Έκρινε όμως 

σκόπιμονακαταλάβειπρώτατοδιπλόλιμένατων 

Φασηλιτών. Η Φασηλίδα, ήταν μεν ελληνική πόλη, 

αλλάηηγεσίατηςδενδιατίθετοναπροσχωρήσει 

στονελληνικόσυνασπισμό.Στηνπόληκατάπάσα 

πιθανότητα υπήρχε εξάλλου τοποθετημένη και 

περσική φρουρά. Οι Φασηλίτεςξεκαθάρισαν λοιπόν 

στονΚίμωναότιδενδέχοντανναελλιμενισθείεκείο 

στόλοςτουκαιότιεπιπλέονδενθαεπέτρεπανούτε 

την τροφοδοσία του στρατού του. Εκείνος 

προχώρησε σε πολιορκία παρότι στο ελληνικό 

στρατόπεδοκυριαρχούσεμεγάληνευρικότητα,αφού 

ήτανγνωστόότιοιΠέρσεςαπείχανοδικά80 

χιλιόμετρα και ελλιμενίζονταν ακριβώς απέναντι 

στονκόλποτηςσημερινήςΑττάλειας.Γιανα 

συντηρηθεί μάλιστα το ελληνικό στράτευμα και τα 

πληρώματα,οιάνδρεςέπρεπεναλεηλατούντιςγύρω 

περιοχέςκαιηπαράτασητηςπολιορκίαςστοίχιζεσε 

τρόφιμα,δυνάμειςκαιηθικό. 

Οι Χίοι, που ανήκαν στη Συμμαχία της Δήλου, είχαν 

απόπαλιάκαλέςεμπορικέςσχέσειςμετηΦασηλίδα. 

Φέρονται να μεσολάβησαν μεταξύ του Κόνωνα και 

τωνκατοίκωντηςΦασηλίδαςγιαναεπιτευχθεί 

συμφωνίακαιναπάρειτέλοςημέχριτότε 

ατελέσφορηπολιορκία.ΣύμφωναμετονΠλούταρχο 

πέταξανμηνύματακαρφωμέναήτυλιγμένασταβέλη 

τουςστοεσωτερικότηςπόληςκαιέτσιμπόρεσαννα 

συνεννοηθούν με τους κατοίκους της και να 

καταλήξουν σε συμφωνία. Ίσως η συμφωνία ήταν οι 

Φασηλίτεςναδεχτούνναδιώξουντηνπερσική 

φρουράήναανατρέψουντηντυχόνφιλοπερσική 

κυβέρνησήτους,ήτίποτεαπόαυτά.Πάντωςμε 

κάποιο τρόπο ανατράπηκε το σκηνικό και τα 

μηνύματασταβέληκατέληξανστοναενταχθείη 

Φασηλίδα στη Συμμαχία της Δήλου, παρέχοντας 

στρατόκαιαποδεχόμενηνακαταβάλλει10τάλαντα 

κάθεχρόνο–τοσυμμαχικόφόρο. 

Ο Κίμωνας έχοντας πλέον τα νώτα του καλυμμένα, 

διάσχισετονκόλποκαιεπιτέθηκεστοστόλοτων 

Περσών.Οιτελευταίοι,στημάχηστονΕυρυμέδοντα 

ποταμό για άγνωστους λόγους προτίμησαν να 

δώσουνμάχημετοπεζικότουςκαινααποσύρουντο 

στόλο τους στον ποταμό (ήταν φαρδύς και πλωτός 

μέχρι αρκετά ψηλά στην ενδοχώρα). Η ήττα τους 

ήτανσυντριπτικήκαιαπάλλαξετουςΈλληνεςκαι 

άλλουςλαούςτηςπεριοχήςαπόπερσικέςενοχλήσεις 

γιαπερίπου20χρόνια-μέχριτο451π.Χ.. 

ΗΦασηλίδαπαρέμεινεελεύθερηγιααρκετάχρόνια. 

Αναφέρεταιξανάστουςόρουςτηςειρήνηςμεταξύ 

ΕλλήνωνκαιΠερσώντο449π.Χ.όπουσύμφωναμε 

το Διόδωρο το Σικελό προβλεπόταν ότι «στη 

Φασηλίδα δε θα επιτρεπόταν πλέον ο ελλιμενισμός 

πολεμικού στόλου».Αυτόδείχνειότιηπεριοχή 

καθιερώθηκεμεταξύΕλλήνωνκαιΠερσώνναείναι 

ουδέτερο λιμάνι. Αργότερα είναι γνωστό ότι οι 

περισσότερες πόλεις της Λυκίας αποστάτησαν από 

τηΣυμμαχίατηςΔήλουεκτόςαπότηνΦασηλίδακαι 

τηνΤελμεσσόκαιότιοιΑθηναίοιπροσπάθησαννα 

τις επαναφέρουν. Οι κάτοικοι της Λυκίας τους 

νίκησαν και έμειναν στην αυτονομία τους, ώσπου 

επανακατακτήθηκαναπότουςΠέρσες. 

Όταν περίπου 80 χρόνια αργότερα ο Μέγας 

Αλέξανδρος προχώρησε στην εκστρατεία του 

εναντίοντωνΠερσών,πέρασεκαιαπότηνΦασηλίδα 

πουσυμπεριελήφθηστιςκατακτήσειςτου.Μετάτο 

θάνατό του η πόλη περιήλθε στον έλεγχο 

διάφορων ελληνιστικών βασιλείων, άλλοτε 

τηςΑιγύπτουκαιάλλοτετηςΡόδου.Γύρωστο170 

π.Χ. ο Άτταλος Β΄της Περγάμου έκτισε 

την Αττάλεια, σε απόσταση περίπου 40 χιλιομέτρων 

από την Φασηλίδα και φρόντισε ιδιαίτερα για το 

λιμάνιτηςπόληςτου,γεγονόςπουμπορείνα 

οδήγησε σταδιακά το λιμάνι της Φασηλίδας σε 

δεύτερη μοίρα. Γύρω στο 160 π.Χ., η Φασηλίδα 

πέρασε στον έλεγχο των Ρωμαίων που σχημάτισαν 

στηνπεριοχήτηδιοίκησηΛυκίας. 

Οιφυσικέςαλλαγέςστοπέρασματωναιώνωνείχαν 

μεταβάλει ορισμένα σημεία σε βάλτους που 

γίνονταν αιτία μετάδοσης ασθενειών, γεγονός που 

οδήγησε πιθανόν και στον σταδιακό μαρασμό της 

πόλης.Είναιγνωστόότιείχεενεργήδράσηγιατί 

διέθετε επίσκοπο το 459 μ.Χ. Επίσης το 787 μ.Χ. 

αντιπροσωπεύτηκε στην Ζ΄ Οικουμενική 

Σύνοδο κατά της εικονομαχίας. Αναφέρεται τέλος 

μέχριτο1200στααρχείατωνεπισκοπώνκαι 

αρχιεπισκοπών του πατριαρχείου 

Κωνσταντινουπόλεως. Ανήκε δηλαδή στους Βυζαντινούςγιαπολλούςαιώνες. 

ΗπόληκαταλήφθηκεαπότουςΆραβεςκαιέγινε 

όπως πολλές πόλεις της περιοχής σημείο 

συγκρούσεων μεταξύ Σταυροφόρων και Αράβων 

αλλάκαιΒυζαντινών.Τον11οαιώναήτανπλέονμια 

εξαιρετικάφτωχήπόλη.ΚαταλήφθηκεαπόΤούρκους 

του1076καιανακαταλήφθηκεαπόΒυζαντινούς 

ώσπου πέρασε οριστικά στα χέρια των Σελτζούκων 

Τούρκων.

ΟΝαύσταθμοςμετοβόρειολιμένα

ΗνότιααρχήτηςλεωφόρουΑδριανού 

Ηνότιααρχήτηςλεωφόρου

ΝότιαΛουτρά

τρο

ΗβόρειααρχήτηςλεωφόρουΑδριανού

Νότιοςλιμήν

ΤοΥδραγωγείο

ΠΕΡΓΗ 

ΗΠέργηήτανηαρχαίαελληνικήπόληπρωτεύουσα 

της Παμφυλίας. Βρισκόταν στις όχθες του Κέστρου 

ποταμούπουήτανπλωτόςκαικαθιστούσεέτσιτην 

πόληπαράλια.ΚοντάστηνΠέργηβρισκότανο 

περίφημος ναός της θεάς Αρτέμιδας της Περγαίας 

πουαποτελούσεσπουδαίοιερόκαιπροςτιμήτης 

οποίαςγίνοντανετήσιεςεορτές.HΠέργηβρισκόταν 

πάνω σε έναν από τους σημαντικούς εμπορικούς 

οδικούς άξονες της Μικράς Ασίας, που ξεκινούσε 

απότηνΠέργαμοκαισυνέδεετιςπόλειςΘυάτειρα, 

Ιεράπολη, Λαοδίκεια, Σίδη και Φιλαδέλφεια. 

Επιπλέον,είχετοπρονόμιοτουάμεσουελέγχουτων 

γύρωπεδινώνεδαφών–πουήτανπαροιμιώδηστους 

αρχαίουςχρόνουςγιατηγονιμότητάτους–με 

αποτέλεσμα να εξελιχτεί σε μείζον εμπορικό και 

οικονομικόκέντροτηςΠαμφυλίας. 

Ηίδρυσητηςπόληςανάγεταιστησφαίρατουμύθου. 

Σύμφωνα με τον Στράβωνα, μετά το τέλος του 

Τρωικού πολέμου γύρω στο 1200 π.Χ., μία ομάδα 

Ελλήνων –«μιγάδες», όπως αναφέρει 

χαρακτηριστικά το αρχαίο κείμενο– προωθήθηκε 

στηνενδοχώρακαιεγκαταστάθηκεσεμίαεύφορη 

περιοχή στη νοτιοανατολική Τουρκία, στην οποία 

έδωσε την εύγλωττη ονομασία «Παμφυλία» (χώρα 

όλων των φυλών). Πρωτεργάτες των 

μεταναστευτικώναυτώνκινήσεωνήτανοιπερίφημοι 

μάντεις Μόψος, Κάλχας και Αμφίλοχος. Οι 

νεοαφιχθέντες ίδρυσαν την Πέργη, την Ολβία, τη 

Μάγυδο,τηνΆσπενδο,τοΣίλλυονκαιτηΣίδη, 

πόλεις που επρόκειτο να διαδραματίσουν 

πρωταγωνιστικό ρόλο στα ιστορικά δρώμενα της 

Παμφυλίας μέχρι την ύστερη Αρχαιότητα. Στους 

ιστορικούς πλέον χρόνους, τον 7 ο αι. π.Χ., η πόλη 

δέχτηκενέουςεποίκουςαπότηΡόδο. 

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο τον 6 ο αι. π.Χ. 

κατακτήθηκε από τον Κροίσο (560-546 π.Χ.). Μετά 

τηνήττατωνΛυδώναπότουςΠέρσεςστημάχητης 

Πτερίαςτο547π.Χ.,ηΠαμφυλίαάλλαξεστρατόπεδο 

και εντάχθηκε διοικητικά σε μία περσική σατραπεία. 

Ηπόληπαρέμεινευπόπερσικόέλεγχομέχριτην 

άφιξητουΑλεξάνδρου(334/333π.Χ.). Στησυνέχεια 

περιήλθεστοκράτοςτωνΣελευκιδών,στοΒασίλειο 

τηςΠεργάμου,καιαπόαυτούςστουςΡωμαίουςγια 

να καταλήξει στους Βυζαντινούς. Κατά την 

ελληνιστικήπερίοδοηΠέργηαποτελούσεμίααπό 

τιςωραιότερεςπόλειςτηςανατολήςστολισμένημε 

πολλά αξιόλογα ελληνιστικά και ρωμαϊκά κτίρια, 

θέρμεςκ.λπ. 

Επίκεντροτηςθρησκευτικήςζωήςτηςπόληςήτανη 

Περγαία Άρτεμις στην εξελληνισμένη της εκδοχή, η 

οποίαείχεκυριαρχήσειήδηαπότον4 ο αι. π.Χ. Τη 

λατρείατηςθεάςεπέβλεπανιέρειεςαλλάκαιιερείς, 

«αγύρται», που προέρχονταν από την ύπαιθρο. Ο 

ναός της θεάς ήταν ιωνικός με μνημειώδεις 

διαστάσεις. 

Σε σύγκριση με άλλες περιοχές της Ασίας, οι 

Παμφυλιακέςπόλειςπουέκοβαννόμισμαήτανλίγες. 

ΗΠέργηέκοψεταπρώτατηςνομίσματατον3 ο αι. 

π.Χ. Η Περγαία Άρτεμις επικρατεί ως 

εικονογραφικός τύπος μέχρι και την ύστερη 

Αρχαιότητα. 

Οι Αυτοκρατορικοί χρόνοι ήταν η εποχή της 

μέγιστης ακμής της Πέργης. Οι ειρηνικές συνθήκες 

και η συσσώρευση πλούτου από το εμπόριο 

επέτρεψαν τον εξωραϊσμό της πόλης με λαμπρά 

δημόσια οικοδομήματα. Έτσι, στα χρόνια του 

Αδριανού (117-138) ολοκληρώθηκε ένα φιλόδοξο 

οικοδομικό πρόγραμμα. Τα μνημειώδη οικιστικά 

κατάλοιπατηςΠέργηςανήκουνωςεπίτοπλείστον 

σε αυτή την περίοδο, παρέχοντας ολοκληρωμένη 

εικόναγιατηνπόληκατάτηνεποχήεκείνη. 

Ο αρχικός οικιστικός πυρήνας δημιουργήθηκε στην 

ακρόπολη. Τα ελληνιστικά τείχη διατηρούνται 

σήμερα σε καλή κατάσταση. Αρκετοί από τους 

πολυάριθμουςαμυντικούςπύργουςσώζονταισχεδόν 

άθικτοισεύψος12μ.ΣτουςΒυζαντινούςχρόνουςο 

οικισμός συρρικνώθηκε και –όπως συνέβη και σε 

άλλεςπόλεις–οπληθυσμόςπεριορίστηκεξανάστην 

ακρόπολη. 

Οκατακόρυφοςδρόμος(cardomaximus)ξεκινούσε 

απότανότια,έξωαπόταόριατηςπόλης. 

ΟλοκληρώθηκεσταχρόνιατουΑδριανού(117-138) 

καιέφτασεμέχριτονυμφαίοσταβόρεια,με 

συνολικόμήκος300μ.Στοκέντροτωνδύο 

κεντρικών αυτών οδών υπήρχε ένας ανοιχτός 

αγωγόςστονοποίοκυλούσενερόπουανάβλυζεαπό 

τοβόρειονυμφαίο,κάτωαπότοάγαλματου 

Κέστρου.Τοτεχνητόαυτόρυάκιαποτελούσεανάσα 

δροσιάς για τους κατοίκους κατά τους θερμούς 

καλοκαιρινούςμήνες.Κάθελίγαμέτρα,εμπόδιαστο 

ρου του νερού δημιουργούσαν μικρούς πίδακες, 

προκαλώντας μια ευχάριστη οπτική και ακουστική 

εντύπωση. Μνημειακά λουτρά υπήρχαν και στο 

νότιοτμήματηςπόλης,ταοποίαανήκανστοντύπο 

λουτρών-γυμνασίωντουμικρασιατικούχώρου. 

Στανότιαβρισκότανέναακόμαμνημειακόνυμφαίο, 

τοοποίοχρονολογείταιστατέλητου2 ου αιώνα 

αιώνακαιείχεαφιερωθείστηνπροστάτιδαθεάτης 

πόλης,τηνΆρτεμηΠεργαίακαιτοναυτοκράτορα 

ΣεπτίμιοΣεβήρο. 

Εκτόςτωνορίωντηςπόλης,στανοτιοδυτικά, 

βρίσκονταιτοστάδιοκαιτοθέατρο.Ηκατασκευή 

τουςξεκίνησεκατάτοδεύτερομισότου1 ου αι. μ.Χ., 

αλλάφαίνεταιότιτοστάδιοαποπερατώθηκε 

νωρίτερααπότοθέατρο.Τοστάδιο,χωρητικότητας 

12.000 θεατών, ένα από τα καλύτερα διατηρημένα 

τηςΜικράςΑσίας.Έχειμήκος234μ.καιδιατηρείται 

σεάριστηκατάσταση.Στοανώτατοσημείοτου 

κοίλουυπήρχεστοάγιατηνπροστασίατωνθεατών 

από τη βροχή. Το σκηνικό οικοδόμημα είχε 

τουλάχιστονδύοορόφουςκαισώζεταισεμεγάλο 

ύψος. Κοσμούνταν με εντυπωσιακή ανάγλυφη 

ζωφόρομεθέματααπότηζωήτουΔιονύσου, 

κενταυρομαχία και γιγαντομαχία. Σε 

μεταγενέστερους χρόνους, ένα νυμφαίο χτίστηκε 

στον εξωτερικό τοίχο του σκηνικού οικοδομήματος. 

ΣτοθέατροτηςΠέργηςτελούντανκάθεείδους 

θεατρικές παραστάσεις, καθώς και μονομαχίες και 

θηριομαχίες από το 2 ο αι. μ.Χ. Επιπλέον, λόγω της 

μεγάλης χωρητικότητάς του, ήταν ο ιδανικός χώρος 

γιατιςσυνελεύσειςτουδήμου. 

ΤανεκροταφείατηςΠέργηςβρίσκοντανκοντάστις 

πύλες, στα ανατολικά, δυτικά και νότια. Η ποικιλία 

στουςταφικούςτύπουςκαισταυλικάκατασκευής 

απηχείτηδιαφορετικήκοινωνικήθέσητωννεκρών. 

Κατάτουςπρώτουςχριστιανικούςχρόνουςτηνπόλη 

επισκέφθηκαν ο ισαπόστολος Παύλος, ο 

ΕυαγγελιστήςΜάρκοςκαιοΒαρνάβαςοιοποίοικαι 

κήρυξαν τον Χριστιανισμό, που βρήκε πρόσφορο 

έδαφοςστηνπόλη.ΕδώδίδαξεοΑπόστολοςΠαύλος 

το 45-46, στη διάρκεια του πρώτου ιεραποστολικού 

ταξιδιούτουαπότηνΠάφοτηςΚύπρουστην 

Πισιδία. Γρήγορα δημιουργήθηκαν χριστιανικές 

κοινότητες στην πόλη και αναπτύχθηκαν με 

σταθερούς ρυθμούς, με μικρές ενίοτε 

οπισθοχωρήσεις που οφείλονταν στους διωγμούς. 

Ερείπιατηςπόληςβρίσκονταισήμερακοντάστην 

Αττάλεια,σταοποίαξεχωρίζουντατείχητης 

ακρόποληςτηςΠέργηςμιαπύληθριάμβου,το 

μεγαλοπρεπές θέατρο, το στάδιο και πολλοί ναοί. 

Επίσης έχουν βρεθεί πολλά νομίσματα με 

αναπαράστασητοιερότηςΑρτέμιδαςκαθώςκαι 

πολλές αρχαίες επιγραφές. Στο αρχαιολογικό 

μουσείο της Αττάλειας εκτίθενται σήμερα πληθώρα 

αγαλμάτων από την Πέργη. Οι πιο συνηθισμένοι 

είναιοΔίας,ηΑφροδίτη,ηΑθηνά,ηΝέμεση,ο 

Ερμής,οΑπόλλωνας,οΗρακλήςκαιοιΔιόσκουροι. 

ΑπότηΠέργηκαταγότανοαρχαίοςΈλληνας, 

σπουδαίος μαθηματικός και αστρονόμος, 

ΑπολλώνιοςοΠεργαίος.

Ηνότιαπύλητωνκυκλικώνπύργων

Παλαίστρα

ΛουτράΑδριανού

Αγορά,ΚεντρικήΟδός

Αγορά,Κεντρικήοδός

Αγορά,ΚεντρικήΟδός

ΝυμφαίομετοάγαλματουΚέστουποταμού

ViaColonnata

ΛουτράΑδριανού,είσοδος

Θέρμες

Συγκρότημαθερμώνκαιπαλαίστρας

Αψίδασταδίουκαιείσοδος

ΑψίδεςΣταδίου

ΤοΣτάδιο

ΑΣΠΕΝΔΟΣ 

ΗΆσπενδοςήτανμεσόγειααλλάπαρόχθιαπόληεπί 

τουποταμούΕυρυμέδονταπουήτανπλωτόςκαισε 

απόστασηπερίπου10χλμ.απότιςεκβολέςτουστη 

Μεσόγειο.ΑποτελούσεαποικίαΕλλήνωναπότο 

Άργοςπουφέρεταινατηνίδρυσανπερίτο1000π.Χ.. 

Κατάτον5οαιώναπ.Χ.ηΆσπενδοςαποτελούσετο 

σημαντικότερο κέντρο εμπορίου στη περιοχή με 

μεγάλες εξαγωγές γεωργικών και κτηνοτροφικών 

προϊόντων. Ανάμεσα στα προϊόντα που εξάγονταν 

ήτανοιελιέςκαιτοκρασί,ενώγύρωαπότηνπόλη 

υπήρχαν μεγάλες εκτάσεις με οπωροφόρα δέντρα. 

Μεγάληπηγήεσόδωναποτελούσετοαλάτι,που 

προερχόταν από μια γειτονική λίμνη. Η οικονομική 

ευρωστίατηςΑσπένδουαντανακλάταικαιστη 

νομισματοκοπίατης.ΗΆσπενδοςκαιηΣίδηήτανοι 

μοναδικές πόλεις της Παμφυλίας που έκοβαν 

αργυρόνόμισμαήδηαπότιςαρχέςτου5ουαι.π.Χ. 

Οι υπάρχουσες πληροφορίες σχετικά με τη 

θρησκευτικήζωήστηνΆσπενδοπροέρχονταικυρίως 

από νομίσματα και επιγραφές. Ιδιαίτερα 

διαδεδομένη ήταν η λατρεία της Αφροδίτης, καθώς 

καιτηςΑρτέμιδος.Εξίσουπρώιμηήτανκαιηλατρεία 

της Αθηνάς, η οποία επιβίωσε μέχρι τους 

Αυτοκρατορικούς χρόνους, όπου λατρεύονταν οι 

Ζευς, Ήρα, Διόνυσος, Ήφαιστος, Τύχη, Ηρακλής, 

Εκάτη,ΝέμεσιςκαιΑφροδίτη. 

Το333π.Χ.τηνπόληκατέλαβεοΜέγαςΑλέξανδρος 

και το 190 π.Χ. περιέρχεται στους Ρωμαίους μετά 

απόμεγάληκαταστροφή.Απότοτέλοςτης 

Ρωμαϊκήςπεριόδουκαιστησυνέχειακατάη 

ΒυζαντινήηΆσπενδοςέλαβεμιαλατινογενή 

προσωνυμία καλούμενη "Πριμόπολις" λόγω της 

εμπορικότητάς της, η οποία όμως άρχισε σιγά σιγά 

ναφθίνει. 

Από τα λείψανα της αρχαίας πόλης που βρίσκονται 

παρακείμενα του σημερινού λόφου Μπαλκίς πάρα 

τονποταμόΜπάλκεΣουήΚιοπρούΣου,(όπως 

λέγεται σήμερα ο αρχαίος Ευρυμέδοντας ποταμός), 

ξεχωρίζουν το αρχαίο ελληνορωμαϊκό θέατρο και το 

ρωμαϊκόυδραγωγείο. 

ΤοαρχαίοθέατροτηςΑσπένδουθεωρείταιένααπό 

τακαλύτεραδιατηρημένααρχαίαελληνικάθέατρα 

στο κόσμο. Έχει διάμετρο 96 μ. και χωρητικότητα 

καθισμάτων 10,000 – 12,000 θεατών. Κτίσθηκε από 

τον Έλληνα αρχιτέκτονα Ζήνωνα το 155 (μ.Χ.) στην 

ελληνιστική περίοδο. Το κοίλο ήταν 

κατασκευασμένο αμφιθεατρικά και έφερε τρία 

διαζώματα,(τοκάτω,τομεσαίοκαιτοάνωμε 

θολωτές καμάρες) ενδιάμεσα των οποίων φέρονταν 

ανάείκοσισειρέςμαρμάρινωνκαθισμάτων. 

Τοθέατροέχειμιαθαυμάσιαακουστική.Οιγυναίκες 

συνήθωςκάθοντανστιςανώτερεςσειρέςκάτωαπό 

τηνγκαλερί.Αυτόγίνεταισαφέςαπόταονόματαπου 

έχουνοιθέσειςκαιταοποίαδιατηρούνταιμέχρι 

σήμερα. 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από αρχιτεκτονική άποψη 

παρουσιάζειημεγάληπρόσοψητηςσκηνήςπουτο 

ύψοςτηςέφθανεπερίπουτα14μ.Ολόκληροτοχώρο 

τηςσκηνήςφέρεταινασκέπαζελοξήξύλινηστέγη 

πουεξασφάλιζεεπίσηςκαιηχομόνωση.Ηστέγηαυτή 

ήτανκρεμαστήσειστούςπουήτανπερασμένοισε58 

πακτωμένους προβόλους στο άνω μέρος της σκηνής 

και που με σχοινιά σύρονταν περιμετρικά από τις 

θολωτέςκαμάρεςτουάνωδιαζώματος.Τοθέατρο 

αυτόήτανδωρεάδύοπλουσίωνΑσπενδίωνεμπόρων 

τηςεποχής. 

ΚατάτηνΒυζαντινήπερίοδοτοθέατροείχε 

μεταβληθείαρχικάσεσταθμόκαραβανιών,αργότερα 

όμωςμετάτηνκατάληψητηςπεριοχήςαπότους 

Σελτζούκους αποτελούσε Σελτζουκικό ανάκτορο. 

Μέχρι πρόσφατα εδώ παρουσιάζονταν διάφορα 

θερινά καλλιτεχνικά φεστιβάλ, λόγω όμως φθορών 

που σημειώθηκαν έχουν ανασταλεί παρόμοιες 

εκδηλώσεις.

ΕΙΣΟΔΟΣΘΕΑΤΡΟΥ

ΡωμαϊκόΥδραγωγείο

ΓέφυρατουΕυρυμέδοντα

ΣΙΔΗ 

ΗΣίδηήταναρχαίαελληνικήπόληστηνΠαμφυλία 

στηνότιαακτήτηςΜικράςΑσίας.Iδρύθηκεαπό 

ΈλληνεςαποίκουςτηςΚύμηςστηνΑιολίδακατάτον 

7ο αιώνα π.Χ. Η ονομασία της σήμαινε Ρόδι στην 

τοπική σιδητική γλώσσα της αρχαιότητας, και 

υπάρχουν αντίστοιχες απεικονίσεις στα νομίσματα. 

Σταδιακά φαίνεται πως οι κάτοικοι υιοθέτησαν τα 

ελληνικά και δεν συνέχισαν να χρησιμοποιούν την 

τοπικήγλώσσα. 

Ιδιαίτερα διαδεδομένη ήταν η λατρεία του 

ΑπόλλωνακαιτηςΑθηνάς,οιοποίοιήτανοι 

προστάτεςθεοίτηςπόλης–παράστασητηςΑθηνάς 

υπήρχε στα νομίσματα της πόλης. Το τελετουργικό 

προςτιμήντωνδύοθεώνπεριλάμβανεκαιταΠύθια, 

που ήταν η βάση για την ομόνοια, δηλαδή τη φιλία, 

μεταξύ Δελφών και Σίδης. Το λιμάνι της Σίδης, 

σημείο συνάντησης σημαντικότατων θαλάσσιων 

οδών,τηνκατέστησετοκέντροτηςθαλάσσιας 

επικοινωνίας μεταξύ τόσο της Συρίας, της Αιγύπτου 

καιτηςΚύπρουστηνΑνατολήόσοκαιτηςΡόδουκαι 

τουΑιγαίουστηΔύση.Ήτανηκύριααντίπαλοςτης 

γειτονικής –και οικονομικά ισχυρής– Αττάλειας 

στοντομέατουεμπορίου. 

ΑρχικάκατακτήθηκεαπότουςΛύδιουςτον6οαιώνα 

π.Χ. και μετά πέρασε στην κυριαρχία των Περσών, 

έωςότουαυτοίηττηθούναπότονΑθηναίοστρατηγό 

Κίμωνα στην μάχη του Ευρυμέδοντα το 469 π.Χ. 

ΞαναπέρασεστονέλεγχοτωνΠερσώνμετην 

Ανταλκίδειο ειρήνη το 387 π.Χ. Μετά πέρασε στον 

έλεγχο της Μακεδονικής αυτοκρατορίας του 

ΜεγάλουΑλεξάνδρουμετάτηνμάχητουΓρανικού 

το334π.Χ.,καικατάτηνεποχήαυτήεπανήλθεη 

χρήση της ελληνικής γλώσσας. Kατά την 

ελληνιστικήπερίοδοήτανπόλητωνΣελευκιδών,και 

κατά διαστήματα των Πτολεμαίων. Στον 

Ρωμαιοσελευκιδικό πόλεμο ο ρωμαϊκός στόλος 

νίκησε τον στόλο των Σελευκιδών στην ναυμαχία 

της Σίδης, αποτέλεσμα που έκρινε την έκβαση του 

πολέμου. 

Καταλήφθηκε ξανά την περίοδο 89-84 π.Χ., μαζί με 

τηνευρύτερηπεριοχήαπότονΜιθριδάτηΣΤ´του 

Πόντου κατά τον Α´ Μιθριδατικό πόλεμο εναντίον 

τηςΡώμης,καιεπανακαταλήφθηκεαπότους 

Ρωμαίους το 78 π.Χ. οι οποίοι την ίδια περίοδο 

εξάλειψαν και το γενικότερο πρόβλημα της 

πειρατείας η οποία επικρατούσε στην περιοχή. Η 

πόληάκμασεσημαντικάκατάτον2οκαι3οαιώνα 

μ.Χ.,καιαποτελούσεμαζίμετηνΑττάλειατο 

σημαντικότεροεμπορικόκέντροτηςπεριοχής. 

ΣτουςΑυτοκρατορικούςχρόνους,ηυδροδότησητης 

πόληςγινόταναπότονποταμόΜέλανα.Τονερό 

έφθανεστηνπόλημέσωενόςεντυπωσιακού 

υδραγωγείου,τουοποίουοιαγωγοίξεκινούσαναπό 

την πηγή Dumanlı, ακολουθώντας πορεία 29 χλμ. 

μέχρι τα τείχη της πόλης. Σε μερικά σημεία ήταν 

λαξευμένοι στο φυσικό βράχο, ενώ αλλού ήταν 

υπέργειοι και στηρίζονταν σε ψηλές αψίδες, μερικές 

απότιςοποίεςείναιορατέςμέχρισήμερα.Τονερό 

συγκεντρωνόταν σε δεξαμενές και τροφοδοτούσε 

ένα μεγαλοπρεπές Νυμφαίο, με πλούσιο 

αρχιτεκτονικόδιάκοσμο,πουβρισκότανακριβώςέξω 

απότηβόρειαπύλη.Τόσοαυτόόσοκαιτο 

Υδραγωγείοχρονολογούνταιστον2οαιώναμ.Χ. 

Στονότιοτμήματηςπόληςδεσπόζειηπεριοχήμε 

τουςναούςτης,μεθέαστολιμάνικαιτηθάλασσα, 

δύο πανομοιότυπους περίπτερους κορινθιακούς 

ναούς κτισμένους σε υπερυψωμένη κρηπίδα, που 

χρονολογούνται στους Αυτοκρατορικούς χρόνους 

(2ος αιώνας μ.Χ.). Επρόκειτο για τους ναούς της 

ΑθηνάςκαιτουΑπόλλωνα(οοποίοςείναιενμέρη 

αναστηλωμένος) 

Στατέλητου3ουαιώναδέχτηκεεπιδρομέςαπότους 

Σκύθες,καικατάτονεπόμενοαιώνααπότους 

Ισαύρους, και αποδυναμώθηκε. Κατακτήθηκε από 

τουςΆραβεςτον7οαιώνακαιοιπερισσότεροι 

κάτοικοιτηςπόληςκατέφυγανστηνΑττάλεια.

ΤοΝυμφαίον

ΟΝαόςτουΑπόλλωνος

ΝαόςτηςΑθηνάς

ΑΤΤΑΛΕΙΑ 

ΗΑττάλειαήτανχτισμένησεστρατηγικήθέσηπάνω 

στηθάλασσα,ανάμεσαστηΜεσόγειοκαιτην 

οροσειράτουΤαύρου. 

Η περιοχή της νοτιοδυτικής Τουρκίας κατοικήθηκε 

πιθανότατα πριν από περίπου 50.000 χρόνια, όπως 

αποδεικνύεται από κάποιες αρχαιολογικές έρευνες 

καιανασκαφές. Κατάτηδιάρκειατηςεποχήςτου 

ΧαλκούηπεριοχήτηςΑττάλειαςπέρασεστησφαίρα 

επιρροήςτωνΧετταίων. 

Τοτέλοςτηςχετιτικήςεπιρροήςστηνπεριοχή 

συνέπεσεμετηνεισβολήτωνΦρυγών.Στησυνέχεια 

ηπεριοχήαποτέλεσετμήματωνλυδικώνκτήσεων 

απότον7οαι.π.Χ.έωςτημάχητωνΣάρδεωντο546 

π.Χ., όταν την κατέλαβαν οι Πέρσες. Ο Μέγας 

Αλέξανδροςέβαλετέλοςστηνκυριαρχίατων 

ΠερσώνστηνότιαΜικράΑσίαπερίτο334π.Χ. 

Μετάτοθάνατότου(323π.Χ.),καιτηνεπακόλουθη 

διαίρεση του κράτους του μεταξύ των στρατηγών 

του, η Παμφυλία συμπεριλαμβανόταν στις περιοχές 

πουπέρασανστονέλεγχοτουΑντιγόνου. 

ΟιδιάδοχοιτουΑλεξάνδρουσυνέχισαντις 

αντιπαλότητές τους μέχρι το 188 π.Χ., όταν ο 

ΑντίοχοςΓ΄υπέγραψετησυνθήκηειρήνηςτης 

Απάμειας με τους Ρωμαίους. Από τους όρους της 

συνθήκης επωφελήθηκαν ιδιαίτερα οι βασιλείς του 

Περγάμου,πουανήλθεωςαντίπαληδύναμηστη 

Μικρά Ασία. Έτσι, μερικές δεκαετίες αργότερα ο 

ΆτταλοςΒ΄τουΠεργάμουέχτισεστηνοτιοδυτική 

ΜικράΑσίατηνπόληστηνοποίαέδωσετοόνομά 

τουκαιπουσήμεραείναιγνωστήωςAntalya.Η 

πόληπροοριζότανναγίνειτοκυρίωςλιμάνιτου 

βασιλείου του Περγάμου και αυτό αποτέλεσε τη 

βάση της ευημερίας της: σύντομα εξωραΐστηκε με 

εξαιρετικά δημόσια κτήρια και απέκτησε πλούσια 

πολιτιστικήζωή. 

Το 133 π.Χ. ο βασιλιάς Άτταλος Γ΄ της Περγάμου 

κληροδότησετοβασίλειότουστουςΡωμαίους.Το43 

μ.Χ. ο αυτοκράτορας Κλαύδιος συνέστησε την 

επαρχία Λυκίας-Παμφυλίας. Αυτό το γεγονός 

σημάδεψετηναρχήμιαςνέαςπεριόδουευημερίαςγια 

τηνΑττάλεια,πουέφτασεστοαποκορύφωμάτης 

στονύστερο2οκαιτονπρώιμο3οαιώνα. 

ΣτηδιάρκειατηςΠρώιμηςΒυζαντινήςπεριόδου, 

ιδιαίτερατον5οκαι6οαιώνα,ηΑττάλειαγνώρισε 

μίαακόμηφάσηεξέλιξης.Κατάτουςαιώνεςαυτούς 

αναπτύχθηκε σε αξιόλογο εμπορικό κέντρο και 

επεκτάθηκεακόμακαιέξωαπότατείχητης.Τον7ο 

αιώναηαπειλήτωνμωαμεθανώνΑράβωνάρχισενα 

γίνεταιαισθητή.Μιανέαεποχήθαλάσσιων 

επιδρομών και ανασφάλειας άρχισε. Η Αττάλεια και 

ηπεριοχήτηςγνώρισανμιασύντομηπερίοδο 

αραβικής κατοχής το 860, σύντομα όμως 

ξαναπέρασανσταχέριατωνΒυζαντινών.Ηπεριοχή 

περιήλθε στην κυριαρχία των μουσουλμάνων το 

1085, με την έλευση του Σελτζούκου σουλτάνου 

Σουλεϊμάν Σαχ. Το 1103 καταλήφθηκε από το 

Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό, αλλά 

σύντομα ξανάπεσε στους Τούρκους. Αυτές οι 

εναλλαγέςεξουσίαςσυνέβησανσυνολικάέξιφορές. 

Απότο1120έωςτο1206ηΑττάλειααποτέλεσεξανά 

τμήματουΒυζαντίου.Το1206όμωςυποτάχθηκεστο 

σουλτάνο Gyaseddin Keyhusrev Α΄. Από το 1220 η 

πόλη χωρίσθηκε σε δύο τμήματα, το χριστιανικό και 

τουμουσουλμανικό.Ηπλευράτωνχριστιανών 

ξεκίνησε εμπορικές συναλλαγές με δύο άλλες 

βασικέςθαλασσοπόρεςπόλεις,τηΓένουακαιτη 

Βενετία. Όταν η σελτζουκική δυναστεία δεν 

μπορούσεπλέοννααντέξειτηνπίεσηπουασκούσαν 

επάνωτηςοιΙλχανίδες,ξεκίνησεηπερίοδοςτων 

ανεξάρτητωνεμιράτων.Κατάτηνπερίοδοαυτήη 

Αττάλειαπαρέμεινεανεξάρτητοεμιράτογια95 

χρόνια. Από το 1308 έως το 1426 ασκούσαν εξουσία 

στηνπεριοχήοιHamidoğullarıκαιστησυνέχειαη 

πόλη αποτέλεσε τμήμα της Οθωμανικής 

Αυτοκρατορίας. 

Τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά τεκμήρια που είναι 

ακόμηορατάμέσαστηνπόληαποτελούνταιαπότα 

ελληνιστικά και ιδιαίτερα από τα ρωμαϊκά 

κατάλοιπά της. Μεταξύ αυτών πιο σημαντικά είναι 

ταρωμαϊκάτείχηκαιηΠύλητουΑδριανού,που 

χτίστηκεγιατηνεπίσκεψητουαυτοκράτοραστην 

πόλη το 130. Αυτά τα οικοδομήματα σήμερα 

περιβάλλονταιαπότοσύγχρονοαστικόιστόκαι 

δυστυχώς βρίσκονται σε άσχημη κατάσταση. Η 

ΠύλητουΑδριανούείναιημόνηρωμαϊκήπύλητης 

ΜικράςΑσίαςπουόχιμόνοστέκει,αλλάείναικαισε 

χρήση. Αποτελείται από τρία αψιδωτά ανοίγματα, 

πουχωρίζονταιμεταξύτουςμεπεσσούςκαικίονεςεν 

παραστάσι. Τμήμα των οχυρώσεων αυτών 

αποτελούσεεπίσηςοφάρος,πουχτίστηκεμάλλον 

κατάτο2οαιώνα,καιείναισήμεραγνωστόςως 

Πύργος Hidirlik. Ο πύργος αυτός αποτελεί το σήμα 

κατατεθέν του σύγχρονου, τουριστικού πλέον, 

τμήματοςτηςπόλης. 

ΗΑττάλειαήτανέναμεγάλολιμάνιτοοποίο 

συνέδεε, τουλάχιστον από οικονομικής πλευράς, 

σημαντικό αριθμό πόλεων και κωμοπόλεων, που 

αναζητούσανδιέξοδογιαταπροϊόντατους.Μεταξύ 

των πόλεων αυτών συγκαταλέγονταν η Πέργη, η 

Άσπενδος και η Τερμησσός. Όταν ιδρύθηκε το 

μουσείο της Αντάλυας, αρχαιολογικά ευρήματα από 

τηνευρύτερηαυτήπεριοχήβρήκαντηθέσητουςστις 

προθήκεςτου–αυτάτουλάχιστονπουδενέπεσαν 

θύματαλαθραίαςδιακίνησης. 

ΗσύγχρονηΑντάλυαέχειφυσικάμνημείαπου 

ανήκουνσεόλεςτιςπεριόδουςτηςμακράςιστορίας 

της.ΤοτζαμίτουΑλαεττίνείναιαπόταπαλαιότερα 

μεσαιωνικά της κατάλοιπα, αφού χρονολογείται 

στον7οαιώνακαιέχειχτιστείεπάνωσταερείπια 

βυζαντινήςεκκλησίας.Τοίδιοσυνέβηκαιμετον 

επονομαζόμενο Κεσίκ Μιναρέ, που αρχικά ήταν η 

βασιλική της Παναγίας, χρονολογούμενη στον 6ο 

αιώνα Ακόμα ένα ενδιαφέρον μουσουλμανικό 

κατάλοιπο είναι το συγκρότημα Γιβλί Μιναρέ, με 

σήμα κατατεθέν ένα μιναρέ του 14ου αιώνα, που 

σηματοδοτούσε ένα οικοδόμημα αποτελούμενο από 

τζαμί, θρησκευτική σχολή και mevlevihane (τεκκέ), 

πουεπίσηςκατάπάσαπιθανότηταείχεχτιστείεπάνω 

σεβυζαντινήεκκλησία. 

ΤΟΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΜΟΥΣΕΙΟ 

Σημαντικό βήμα για τη διατήρηση του 

αρχαιολογικού υλικού που βρέθηκε στην ευρύτερη 

περιοχήήτανηίδρυσητουμουσείου,όπου 

στεγάστηκανκαιπερισώθηκανσημαντικάευρήματα. 

ΤοΑρχαιολογικόΜουσείοπουανακαινίστηκετο 

1985, παρουσιάζει τις πιο σημαντικές συλλογές 

ευρημάτων της περιοχής από την Παλαιολιθική 

περίοδο έως το 13ο αιώνα μ.Χ. Στο μουσείο μπορεί 

ναδεικανείςμιααντιπροσωπευτικήεικόνατης 

προϊστορίαςκαιτηςιστορίαςτηςπεριοχής. 

Οιπληροφορίεςγιατουςθεούςκαιτιςθεότητεςπου 

λατρεύονταν στην ελληνιστική και τη ρωμαϊκή 

Αττάλειασυνάγονταικυρίωςαπόαντικείμενακαι 

νομίσματα. Έτσι, στο αρχαιολογικό μουσείο της 

πόλης εκτίθενται μαρμάρινα αγάλματα και ειδώλια 

πουαπεικονίζουνθεούς.Οιπιοσυνηθισμένοιείναιο 

Δίας, η Αφροδίτη, η Αθηνά, η Νέμεση, ο Ερμής, ο 

Απόλλωνας,οΗρακλήςκαιοιΔιόσκουροι.Κεφαλές 

τουΆττηκαιέναάγαλματουΠριάπουμαρτυρούν 

επίσηςμιαθρησκευτικήατμόσφαιρασυνδεδεμένημε 

τη γονιμότητα, ενώ περιλαμβάνονται και 

αιγυπτιακέςθεότητες,όπωςοΣάραπης,ηΊσιδακαιο 

Αρποκράτης. Αρκετά από τα αντικείμενα αυτά, 

ωστόσο,δενανακαλύφθηκανμέσαστηνίδιατην 

πόλη,αλλάστηνευρύτερηπεριφέρειάτης,καιμέχρι 

τηνΠέργη.

ΚαταρράκτεςτουποταμούDuden

ΗΠύλητουΑδριανού

ΠαλιόλιμάνιμετατείχητουΑλέξιουΚομνηνού

ΜιναρέςYivli

Ελληνικήσυνοικία

ΕρείπιαΕκκλησίαςτηςΠαρθένουΜαρίας 

7ουαιώναμ.Χ.

ΜιναρέςKesic 

HidirlikTower

ΚαταρράκτεςποταμούDuden

AπότοΘησαυρό 

τηςΣιών(Κορυδάλλων)

Εθνολογικήσυλλογή 

τουκαθημερινούβίου


ΜιαπεριήγησηστιςΑρχαίεςΕλληνικέςΠόλεις 

ΑΙΟΛΙΣ,ΙΩΝΙΑ,ΚΑΡΙΑ,ΛΥΚΙΑ,ΠΑΜΦΥΛΙΑ 

ΔήμητραΣτασινοπούλου 

Μάιος2020

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ - Μια περιήγηση στις Αρχαίες Ελληνικές Πόλεις - Αιολίς, Ιωνία, Καρία, Λυκία, Παμφυλία

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?