30.01.2015 Views

el trabajo en red como estrategia para la cualificacion de los ...

el trabajo en red como estrategia para la cualificacion de los ...

el trabajo en red como estrategia para la cualificacion de los ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

L1-073<br />

EL TRABAJO EN RED COMO ESTRATEGIA PARA LA CUALIFICACION DE LOS<br />

PROCESOS DE EVALUACION Y TRANSFORMACIÓN DE LAS PRÁCTICAS<br />

EDUCATIVAS.<br />

MARIA ELVIRA RODRIGUEZ LUNA (mrodlun@yahoo.com)<br />

UNIVERSIDAD DISTRITAL “FRANCISCO JOSE DE CALDAS” - Bogotá (Colombia)<br />

FABIO JURADO VALENCIA (fabiojuradoval<strong>en</strong>cia@cable.net.co)<br />

UNIVERSIDAD NACIONAL DE COLOMBIA – Bogotá (Colombia)<br />

1. CONTEXTO EN EL QUE SURGE LA PROPUESTA<br />

El análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong> estudios realizados hasta <strong>la</strong> fecha durante <strong>el</strong> período compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre<br />

1980 y 2004 sobre evaluación <strong>en</strong> Colombia, ha mostrado <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>s ais<strong>la</strong>dos y<br />

<strong>la</strong> conformación incipi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> núcleos <strong>de</strong> investigación e innovación <strong>en</strong> este campo. Sin<br />

embargo, no existe <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> actores sociales comprometidos con <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evaluación ningún tipo <strong>de</strong> articu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre sí, lo cual impi<strong>de</strong> no sólo <strong>la</strong> visibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

producciones sino y especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> espacios <strong>de</strong> interacción que les<br />

permitan incidir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s políticas evaluativas y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong> manera significativa. De allí<br />

que se consi<strong>de</strong>re <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una comunidad académica consolidada <strong>en</strong> este campo<br />

<strong>como</strong> un factor negativo <strong>en</strong> este proceso, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong>tre pares y <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> víncu<strong>los</strong> efectivos <strong>en</strong>tre investigadores, doc<strong>en</strong>tes y funcionarios<br />

d<strong>el</strong> sistema nacional <strong>de</strong> investigación constituye una <strong>de</strong>bilidad <strong>para</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y<br />

una gran car<strong>en</strong>cia <strong>para</strong> <strong>la</strong> escu<strong>el</strong>a.<br />

<strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes son algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s id<strong>en</strong>tificadas:<br />

• Aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> víncu<strong>los</strong> cooperativos <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> profesionales que trabajan <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación y poca incid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s políticas educativas<br />

sobre evaluación.<br />

• Desarticu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> investigadores, <strong>los</strong> doc<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> ejercicio y <strong>la</strong>s<br />

instancias <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones.<br />

• Falta <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> sistemático que contribuya a superar <strong>la</strong>s concepciones tradicionales<br />

sobre evaluación que circu<strong>la</strong>n <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio educativo y se constituya <strong>en</strong> sistema <strong>de</strong><br />

apoyo <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> doc<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> tanto reflexión cualificada <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s prácticas pedagógicas.<br />

Fr<strong>en</strong>te a esta situación y a partir d<strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> reconceptualización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pruebas<br />

nacionales operado por <strong>el</strong> Instituto Colombiano <strong>para</strong> <strong>el</strong> Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación Superior<br />

(ICFES), organismo <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación externa <strong>en</strong> nuestro país, se ha seña<strong>la</strong>do <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> <strong>los</strong> investigadores, <strong>los</strong> doc<strong>en</strong>tes, <strong>los</strong> directivos académicos y <strong>de</strong>más<br />

usuarios d<strong>el</strong> sistema <strong>como</strong> un compon<strong>en</strong>te fundam<strong>en</strong>tal <strong>para</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> una nueva<br />

cultura investigativa <strong>en</strong> <strong>los</strong> distintos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> esco<strong>la</strong>ridad. Efectivam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s<br />

ori<strong>en</strong>taciones r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> evaluación ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a cambiar <strong>el</strong> rol tradicional <strong>de</strong> <strong>los</strong> exám<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> estado c<strong>en</strong>trados casi exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección/exclusión <strong>de</strong> <strong>los</strong> examinados <strong>para</strong><br />

su ingreso al sistema <strong>de</strong> educación superior. En consecu<strong>en</strong>cia cada vez más se otorga a <strong>la</strong>s<br />

pruebas nacionales (Estado, Saber, Ecaes, <strong>en</strong>tre otras) <strong>el</strong> valor r<strong>el</strong>ativo a <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong><br />

información significativa a <strong>los</strong> usuarios d<strong>el</strong> sistema nacional <strong>de</strong> evaluación sobre <strong>la</strong>s


difer<strong>en</strong>cias exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción evaluada fr<strong>en</strong>te a lo esperado <strong>como</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

formación impartida.<br />

De allí que sea cada vez más importante lograr una mayor sintonía <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos<br />

que ori<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> currículo, <strong>la</strong>s <strong>estrategia</strong>s pedagógicas y didácticas, y <strong>los</strong> instrum<strong>en</strong>tos a<br />

través <strong>de</strong> <strong>los</strong> cuales se evalúan <strong>los</strong> alcances <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> establecer <strong>los</strong><br />

logros, fortalecer <strong>los</strong> procesos <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>los</strong> aspectos que señal<strong>en</strong> <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s o <strong>de</strong>sfases y<br />

aportar información pertin<strong>en</strong>te <strong>para</strong> introducir <strong>los</strong> cambios necesarios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes<br />

instancias. Todo <strong>el</strong>lo con <strong>la</strong> finalidad es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> cualificar <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>de</strong><br />

apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> modo que se garantice una educación <strong>de</strong> calidad a todos <strong>los</strong> colombianos.<br />

Con <strong>la</strong> adopción <strong>en</strong> <strong>el</strong> 2000 <strong>de</strong> un “<strong>en</strong>foque por compet<strong>en</strong>cias”, por oposición a <strong>la</strong><br />

perspectiva tradicional <strong>de</strong> comprobación y control <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos curricu<strong>la</strong>res, mucho más<br />

c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> verificación <strong>de</strong> datos, <strong>la</strong> memorización <strong>de</strong> <strong>de</strong>finiciones y metal<strong>en</strong>guajes, <strong>la</strong><br />

lectura literal, <strong>la</strong> id<strong>en</strong>tificación <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos disciplinares, <strong>en</strong>tre otros propósitos, se ha<br />

visto <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> incidir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s prácticas educativas a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> id<strong>en</strong>tificación y<br />

conformación <strong>de</strong> núcleos <strong>de</strong> doc<strong>en</strong>tes interesados <strong>en</strong> transformar sus modos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señar, <strong>de</strong><br />

evaluar y <strong>de</strong> concebir <strong>los</strong> apr<strong>en</strong>dizajes <strong>de</strong> <strong>los</strong> alumnos.<br />

De esta manera se busca dar respuesta a <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación actual d<strong>el</strong> currículo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>foques<br />

interaccionistas y constuctivistas c<strong>en</strong>trados <strong>en</strong> resolución <strong>de</strong> problemas, <strong>la</strong> construcción<br />

social d<strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> posiciones críticas y propositivas fr<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> textos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cultura, <strong>el</strong> <strong>de</strong>spliegue <strong>de</strong> procesos y <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s ligadas a <strong>la</strong>s prácticas cognitivas,<br />

sociales y discursivas <strong>de</strong> <strong>los</strong> sujetos <strong>en</strong> formación. Por consigui<strong>en</strong>te, este cambio <strong>de</strong><br />

<strong>para</strong>digma también implica cambiar <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong> <strong>los</strong> niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> logro alcanzados por <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción evaluada con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> valorar <strong>los</strong> niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia alcanzados y su<br />

eficacia <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s <strong>para</strong> <strong>la</strong> vida.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia se asumió <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pruebas “por<br />

compet<strong>en</strong>cias”, por consi<strong>de</strong>rar que este <strong>en</strong>foque respondía más efectivam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s nuevas<br />

circunstancias sociales y culturales <strong>de</strong> Colombia <strong>de</strong> cara al siglo xxi, a <strong>los</strong> postu<strong>la</strong>dos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> tecnología y <strong>la</strong> sociedad, a <strong>la</strong>s<br />

concepciones sobre <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>los</strong> apr<strong>en</strong>dizajes que promuev<strong>en</strong> <strong>la</strong> autonomía <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

sujetos, <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido dado a <strong>la</strong> educación por <strong>el</strong> marco jurídico instaurado por <strong>la</strong> constitución<br />

política <strong>de</strong> 1991 y <strong>la</strong> ley 115 <strong>de</strong> 1994, <strong>en</strong>tre otros aspectos. Tal <strong>como</strong> se seña<strong>la</strong> por parte d<strong>el</strong><br />

ICFES, <strong>los</strong> propósitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación por compet<strong>en</strong>cias se r<strong>el</strong>acionan particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te con<br />

“a) <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> <strong>los</strong> propósitos educativos d<strong>el</strong> país; b) <strong>la</strong>s nuevas exig<strong>en</strong>cias culturales,<br />

sociales, políticas y económicas surgidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong> globalización; y c) <strong>los</strong> cambios<br />

e innovaciones que a esca<strong>la</strong> mundial se produc<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas disciplinas<br />

que conforman <strong>el</strong> exam<strong>en</strong>” 1<br />

Des<strong>de</strong> luego, <strong>el</strong> cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación masiva también exige <strong>el</strong><br />

establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> r<strong>el</strong>aciones más estrechas <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pruebas, <strong>la</strong>s<br />

categorías <strong>de</strong> análisis propuestas <strong>para</strong> <strong>la</strong> evaluación, y un conjunto <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>raciones<br />

1<br />

ICFES (2004) Evaluación por compet<strong>en</strong>cias. L<strong>en</strong>guaje. Idioma extranjero- inglés-. Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pruebas <strong>de</strong><br />

estado. Colección pruebas <strong>de</strong> estado. Icfes – Magisterio, Bogotá, página 10.


educativas, disciplinares e interdisciplinares <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas d<strong>el</strong> currículo, pedagógicas y<br />

didácticas que dan sust<strong>en</strong>to teórico a <strong>la</strong>s pruebas; fr<strong>en</strong>te a este nuevo panorama también se<br />

hace evid<strong>en</strong>te <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> fortalecer <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> doc<strong>en</strong>tes y estrechar <strong>los</strong><br />

víncu<strong>los</strong> <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> educadores e investigadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evaluación.<br />

En este contexto, surge <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> conformar una RED NACIONAL DE<br />

INVESTIGACION EN EVALUACIÓN, con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> id<strong>en</strong>tificar <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones exist<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> evaluación interna y <strong>la</strong> evaluación externa <strong>en</strong> Colombia. La primera, <strong>de</strong> carácter<br />

masivo (muestral o c<strong>en</strong>sal) <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da por <strong>el</strong> ICFES, y <strong>la</strong> segunda <strong>de</strong> carácter<br />

microestructural y realizada <strong>de</strong> manera cotidiana por alumnos y profesores <strong>en</strong> <strong>el</strong> au<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

c<strong>la</strong>se. El proyecto se propone indagar <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong>s causas d<strong>el</strong> ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre estas dos<br />

prácticas <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>para</strong> lo cual <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> Red permitirá profundizar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

singu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s y problemas inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>en</strong> Colombia. Ello<br />

supone <strong>la</strong> id<strong>en</strong>tificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos regionales y <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> nodos, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

perspectiva <strong>de</strong> darle cuerpo a una comunidad académica fuerte <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evaluación.<br />

A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>estrategia</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>red</strong>, se espera retomar <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das<br />

<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes regiones d<strong>el</strong> país <strong>de</strong> modo que tales propuestas incidan <strong>de</strong> manera efectiva <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prácticas esco<strong>la</strong>res y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propias políticas educativas, procurando<br />

una visión crítica y propositiva por parte <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s y una mayor articu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

instancias comprometidas con <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación <strong>en</strong> Colombia.<br />

2. DESCRIPCIÓN DEL COLECTIVO.<br />

El colectivo <strong>de</strong> investigación se reconoce <strong>como</strong> GRUPO DE INVESTIGACION EN<br />

COMETENCIAS. UNIVERSIDAD NACIONAL DE COLOMBIA, SEDE BOGOTÁ, aunque está<br />

conformado, a su vez, por miembros <strong>de</strong> otros colectivos <strong>de</strong> investigación pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a<br />

otras universida<strong>de</strong>s públicas d<strong>el</strong> distrito capital <strong>de</strong> Bogotá. En <strong>el</strong> grupo se cu<strong>en</strong>ta con<br />

profesores e investigadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Universidad Distrital Francisco José <strong>de</strong> Caldas <strong>de</strong> Bogotá,<br />

Universidad Pedagógica Nacional, profesores <strong>de</strong> educación básica y media d<strong>el</strong> Instituto<br />

Ramírez Montúfar <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad Nacional, funcionarios y expertos d<strong>el</strong> Instituto<br />

Colombiano <strong>para</strong> <strong>el</strong> Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación Superior(ICFES).<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este colectivo <strong>de</strong> investigación se cu<strong>en</strong>ta también con miembros d<strong>el</strong> Grupo <strong>de</strong><br />

investigación l<strong>en</strong>guaje cultura e id<strong>en</strong>tidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad Distrital Francisco José <strong>de</strong><br />

Caldas, <strong>la</strong> Red colombiana <strong>para</strong> <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación doc<strong>en</strong>te <strong>en</strong> l<strong>en</strong>guaje, <strong>la</strong>s<br />

Colegiaturas <strong>de</strong> l<strong>en</strong>gua cast<strong>el</strong><strong>la</strong>na, l<strong>en</strong>gua extranjera, ci<strong>en</strong>cias naturales y sociales,<br />

matemáticas d<strong>el</strong> ICFES y, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego con <strong>los</strong> miembros d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> base que li<strong>de</strong>ra <strong>la</strong><br />

propuesta, <strong>el</strong> Grupo <strong>de</strong> Investigación <strong>en</strong> Evaluación <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias – Programa Red <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad Nacional <strong>de</strong> Colombia. También se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran vincu<strong>la</strong>dos estudiantes <strong>de</strong><br />

pregrado, y posgrado (Maestría, y Especialización) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s universida<strong>de</strong>s públicas ya<br />

m<strong>en</strong>cionadas.<br />

3. PROGRAMA AL CUAL SE ADSCRIBE LA PROPUESTA


La propuesta se <strong>en</strong>marca <strong>en</strong> <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io interinstitucional suscrito por <strong>la</strong>s tres universida<strong>de</strong>s<br />

públicas d<strong>el</strong> Distrito Capital (Nacional, Pedagógica Nacional y Distrital Francisco José <strong>de</strong><br />

Caldas) con <strong>el</strong> Instituto Colombiano <strong>para</strong> <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación superior (ICFES) y <strong>el</strong><br />

aval d<strong>el</strong> Instituto Colombiano <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación, <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> tecnología<br />

(COLCIENCIAS).<br />

4. PROPUESTA PARA LA CREACION DE UNA RED NACIONAL DE INVESTIGACION EN<br />

EVALUACION<br />

4.1.HORIZONTE DE LA PROPUESTA: <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te proyecto, <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>red</strong> se<br />

asume <strong>de</strong>s<strong>de</strong> dos puntos <strong>de</strong> vista: <strong>como</strong> forma organizativa y <strong>como</strong> estructura <strong>de</strong><br />

gestión <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos.<br />

1. Como forma <strong>de</strong> organización. En este s<strong>en</strong>tido se trata <strong>de</strong> superar <strong>la</strong> situación <strong>de</strong><br />

ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to que caracteriza <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> académico, facilitar <strong>el</strong> intercambio y estimu<strong>la</strong>r <strong>en</strong><br />

cada participante (individuo, grupo o institución) <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong> concebir <strong>la</strong> <strong>red</strong> académica<br />

<strong>como</strong> <strong>red</strong> social, creadora <strong>de</strong> víncu<strong>los</strong> y <strong>de</strong> diálogo fecundo <strong>en</strong>tre difer<strong>en</strong>tes<br />

racionalidad. Se trata <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> promover <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción social <strong>para</strong> po<strong>de</strong>r operar<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> territorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> complejidad, propio <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos educativos.<br />

2. Como estructura <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to. Si bi<strong>en</strong> es cierto, es primordial <strong>para</strong> <strong>el</strong><br />

proyecto apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a operar <strong>en</strong> <strong>red</strong>, es también fundam<strong>en</strong>tal constituir <strong>la</strong> <strong>red</strong> <strong>en</strong><br />

gestora <strong>de</strong> nuevo conocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación. De esta manera,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong> intereses, objetivos concertados, interacción periódica,<br />

int<strong>en</strong>sidad afectiva, propias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>red</strong>es físicas, se trata <strong>de</strong> operar <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

r<strong>el</strong>aciones int<strong>en</strong>sas, trasc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s barreras geográficas <strong>para</strong> crear <strong>la</strong> comunidad<br />

virtual, que no se caracteriza so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

cuales nos conectamos, sino <strong>como</strong> espacios <strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro y participación efectiva <strong>en</strong><br />

<strong>los</strong> propósitos <strong>de</strong> compartir información, producir conocimi<strong>en</strong>to colectivo y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

proyectos. Como <strong>estrategia</strong> <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>red</strong> se propone<br />

<strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>para</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> capital humano, <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación d<strong>el</strong><br />

doc<strong>en</strong>te e investigadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo.<br />

4.2.PROBLEMÁTICA ABORDADA POR EL PROYECTO: <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una comunidad<br />

académica consolidada <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> evaluación impi<strong>de</strong> una mayor incid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

resultados <strong>en</strong> <strong>la</strong> cualificación d<strong>el</strong> sistema educativo, pues si bi<strong>en</strong> exist<strong>en</strong> programas<br />

gubernam<strong>en</strong>tales, experi<strong>en</strong>cias diversas y <strong>trabajo</strong>s <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> este campo,<br />

no hay articu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre estos dominios <strong>de</strong> acción. La <strong>de</strong>bilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evaluación <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> dicha atomización y <strong>de</strong> <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un horizonte conceptual<br />

y práctico que posibilite <strong>el</strong> acuerdo <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> doc<strong>en</strong>tes, <strong>los</strong> investigadores y <strong>la</strong>s<br />

instituciones oficiales <strong>para</strong> promover una mayor apropiación sobre <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> evaluación <strong>como</strong> eje dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s transformaciones educativas.<br />

Las dinámicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>red</strong>es académicas han mostrado efectos favorables <strong>para</strong> lograr<br />

avances <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación, dado que <strong>la</strong>s <strong>red</strong>es constituy<strong>en</strong> núcleos vivos <strong>para</strong> <strong>la</strong>


discusión y <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate <strong>en</strong> torno a <strong>los</strong> problemas que les compet<strong>en</strong>. De allí <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong><br />

establecer <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> arte <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> e investigación que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas<br />

regiones d<strong>el</strong> país se han c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis esa problemática <strong>como</strong> paso inicial hacia <strong>la</strong><br />

constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>red</strong> nacional <strong>de</strong> evaluación y <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> comunidad académica.<br />

investigadores y/o doc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> cualquier niv<strong>el</strong> (preesco<strong>la</strong>r, primaria, básica, media y<br />

superior) <strong>de</strong> <strong>la</strong> esco<strong>la</strong>ridad interesados <strong>en</strong> <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong> <strong>la</strong> externa <strong>en</strong> <strong>el</strong> país y su<br />

r<strong>el</strong>ación con <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> formación y <strong>la</strong>s políticas educativas.<br />

4.3. JUSTIFICACION DEL PROYECTO: si bi<strong>en</strong> es cierto <strong>en</strong> 1994 se creó <strong>el</strong> sistema nacional<br />

<strong>de</strong> evaluación que ha t<strong>en</strong>ido importantes ejecuciones, no ha podido funcionar con una total<br />

efectividad <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> atomización <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas dim<strong>en</strong>siones que lo compon<strong>en</strong> o han<br />

<strong>de</strong> componerlo, tales <strong>como</strong>: diseño <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos, <strong>de</strong>scripciones estadísticas,<br />

interpretación <strong>de</strong> resultados, r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> distintos programas (pruebas <strong>de</strong> calidad,<br />

pruebas <strong>de</strong> estado, ecaes, ac<strong>red</strong>itación) con <strong>la</strong> divulgación, <strong>la</strong> formación y <strong>la</strong> investigación.<br />

La <strong>de</strong>bilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> impacto social <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> dicha atomización y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un horizonte conceptual y practico que posibilite acuerdos <strong>para</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición d<strong>el</strong><br />

sistema. En esta perspectiva, <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> una <strong>red</strong> nacional <strong>de</strong> evaluación se prefigura<br />

<strong>como</strong> una <strong>estrategia</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> fundam<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes y proyectos <strong>para</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>en</strong> evaluación y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, promover una mayor<br />

apropiación por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s doc<strong>en</strong>tes y <strong>en</strong>tes estatales sobre <strong>la</strong> importancia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>como</strong> eje dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s transformaciones educativas.<br />

Las dinámicas académicas (cfr. <strong>red</strong> colombiana <strong>para</strong> <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />

doc<strong>en</strong>te <strong>en</strong> l<strong>en</strong>guaje), han mostrado <strong>los</strong> efectos favorables <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción, socialización y<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tros <strong>en</strong>tre pares, dado que <strong>la</strong>s <strong>red</strong>es constituy<strong>en</strong> núcleos vivos <strong>para</strong> <strong>la</strong> discusión y <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>bate. En esa perspectiva, <strong>la</strong> indagación sobre <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> arte <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> e<br />

investigación <strong>en</strong> torno a esta problemática, se convierte <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso inicial <strong>para</strong> <strong>la</strong><br />

constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>red</strong> nacional <strong>de</strong> evaluación y <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> comunidad académica.<br />

Los aspectos seña<strong>la</strong>dos pon<strong>en</strong> <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> construir nuevas <strong>estrategia</strong>s<br />

<strong>para</strong> promover <strong>el</strong> aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instancias y actores comprometidos, tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> programas <strong>de</strong> evaluación así <strong>como</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> pre<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> condiciones d<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>red</strong>,<br />

<strong>de</strong> modo que <strong>los</strong> pot<strong>en</strong>ciales usuarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> información puedan acce<strong>de</strong>r a <strong>el</strong><strong>la</strong> y apropiarse<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> conocimi<strong>en</strong>tos y experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad educativa.<br />

4.4. PROPÓSITO GENERAL DEL PROYECTO: analizar <strong>la</strong>s prácticas evaluativas <strong>en</strong> torno a<br />

<strong>los</strong> saberes específicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas d<strong>el</strong> currículo <strong>en</strong> Colombia y proponer <strong>en</strong>foques<br />

conceptuales <strong>para</strong> sus transformaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> una Red nacional <strong>de</strong> investigación<br />

sobre evaluación.<br />

4.5. OBJETIVOS ESPECÍFICOS:


° Analizar <strong>la</strong>s prácticas evaluativas –externas e internas- <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> l<strong>en</strong>guaje,<br />

matemáticas, ci<strong>en</strong>cias naturales, ci<strong>en</strong>cias sociales e inglés (l<strong>en</strong>gua extranjera) a partir <strong>de</strong><br />

estudios <strong>de</strong> caso.<br />

° Id<strong>en</strong>tificar <strong>los</strong> distintos <strong>en</strong>foques conceptuales sobre <strong>la</strong> evaluación, <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

áreas seña<strong>la</strong>das.<br />

° Indagar por <strong>en</strong>foques conceptuales sobre <strong>la</strong> evaluación, que sean coher<strong>en</strong>tes con <strong>los</strong><br />

lineami<strong>en</strong>tos y <strong>los</strong> refer<strong>en</strong>tes curricu<strong>la</strong>res, según <strong>los</strong> principios fi<strong>los</strong>óficos <strong>de</strong> una Red <strong>de</strong><br />

investigación <strong>en</strong> evaluación.<br />

° Establecer <strong>los</strong> mecanismos <strong>para</strong> <strong>la</strong> operacionalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red <strong>de</strong> Investigación <strong>en</strong><br />

Evaluación.<br />

4.6. METODOLOGIA PROPUESTA: <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> funcionalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>red</strong>es <strong>de</strong><br />

investigación <strong>en</strong> educación esta Red <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> evaluación acoge <strong>el</strong> <strong>para</strong>digma<br />

cualitativo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual <strong>la</strong>s <strong>estrategia</strong>s <strong>de</strong> investigación - acción- cooperativa presupon<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> colectivo, <strong>la</strong> interacción <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> participantes y <strong>la</strong> interpretación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras<br />

profundas <strong>de</strong> <strong>los</strong> registros. En <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s evaluaciones externas se id<strong>en</strong>tifica con<br />

r<strong>el</strong>ativa facilidad <strong>en</strong>foques diversos; sin embargo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s evaluaciones internas (o<br />

<strong>de</strong> au<strong>la</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo regu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ses) <strong>el</strong> asunto es más complejo. Por eso,<br />

<strong>la</strong> <strong>estrategia</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> observación participante y <strong>la</strong> negociación <strong>de</strong> significados con <strong>los</strong> actores<br />

implicados es <strong>de</strong>terminante.<br />

Procesos a seguir:<br />

En <strong>el</strong> objetivo 1: <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> análisis está constituida por <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos oficiales y no<br />

oficiales sobre <strong>los</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación y sus resultados, <strong>para</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evaluación externa; esto supone <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> análisis docum<strong>en</strong>tal y <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ido. En <strong>la</strong><br />

evaluación interna, <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> análisis apuntan hacia <strong>el</strong> espacio d<strong>el</strong> au<strong>la</strong>. Esto supone<br />

<strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> caso <strong>en</strong> <strong>la</strong> perspectiva etnográfica y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas a estudiantes y profesores.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>el</strong> análisis docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propuestas curricu<strong>la</strong>res institucionales y <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />

estudio según <strong>la</strong>s áreas. Los estudios <strong>de</strong> caso se harán <strong>en</strong> dos instituciones educativas.<br />

En <strong>el</strong> objetivo 2: <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> análisis están constituidas por <strong>la</strong>s publicaciones que dan<br />

cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>los</strong> resultados <strong>de</strong> investigación y propuestas teóricas sobre <strong>la</strong> evaluación <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

saberes específicos. En consecu<strong>en</strong>cia se trata <strong>de</strong> análisis docum<strong>en</strong>tal.<br />

En <strong>el</strong> objetivo 3: <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> análisis están apoyadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> singu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

docum<strong>en</strong>tos oficiales y no oficiales, <strong>los</strong> resultados nacionales e internacionales. Sobre estos<br />

docum<strong>en</strong>tos se realiza un meta-análisis, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> cual se podrá construir una propuesta que<br />

cohesione <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>tre evaluación, lineami<strong>en</strong>tos y estándares.<br />

En <strong>el</strong> objetivo 4: <strong>la</strong> propuesta <strong>para</strong> <strong>la</strong> formación doc<strong>en</strong>te se apoyará <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>para</strong>digma <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

investigación - acción - cooperativa, <strong>para</strong> <strong>de</strong>cantar<strong>la</strong> se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rán talleres afines.<br />

En <strong>el</strong> objetivo 5: <strong>para</strong> <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red se id<strong>en</strong>tificarán <strong>los</strong> grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que<br />

exist<strong>en</strong> actualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> país y, a partir d<strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> sus experi<strong>en</strong>cias, se conformarán


otros grupos regionales (nodos), comprometidos con <strong>el</strong> estudio continuado d<strong>el</strong> tema <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evaluación.<br />

BIBLIOGRAFIA<br />

Acevedo, M, Garcia, G (1999). "La evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> matemáticas y <strong>el</strong><br />

curriculum : un problema <strong>de</strong> coher<strong>en</strong>cia y consist<strong>en</strong>cia". En : Hacía una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evaluación <strong>para</strong> <strong>el</strong> siglo XXI. Bogotá. Universidad Nacional <strong>de</strong> Colombia.<br />

Al<strong>de</strong>rson, J. C. and Scott, M. (1992). Insi<strong>de</strong>rs, outsi<strong>de</strong>rs and participatory evaluation. In<br />

Al<strong>de</strong>rson, J. C. and<br />

Aldrich, H.E. y D.A. Whett<strong>en</strong>. (1981). Organizations Sets, Action Sets, and Networks: Making<br />

the Most of Simplicity. In P.C. Nystrom and W.H. Starbuck (eds.). Handbook of<br />

Organizational Design. New York: Oxford University Press.<br />

Barrón, Concepción (2.000). "La formación <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>cias", <strong>en</strong>: María <strong>de</strong> <strong>los</strong> Ang<strong>el</strong>es Valle<br />

(comp.). Formación <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>cias y certificación profesional. México. UNAM.<br />

Beillerot, J., B<strong>la</strong>nchard-Laville, C., et al. (1998). Saber y r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> saber. Barc<strong>el</strong>ona.<br />

Editorial Paidós.<br />

Beretta, A. (eds.) Evaluating Second Language Education. Cambridge: Cambridge University<br />

Press.<br />

Bernstein, Basil (1972). "Education cannotcomp<strong>en</strong>sate for society", on Languaje in<br />

Education. London. Routledge.<br />

Bishop, A. (1999). Enculturación matemática. La Educación Matemática <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una<br />

Perspectiva Cultural. Barc<strong>el</strong>ona. Paidós.<br />

Bruner, José Joaquín (1990) "Recursos humanos <strong>para</strong> <strong>la</strong> investigación <strong>en</strong> América Latina. El<br />

problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> investigadores". En: Pa<strong>la</strong>cios y otros: La Formación <strong>de</strong><br />

investigadores y <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> investigación y servicios <strong>en</strong> <strong>la</strong> universidad .<br />

Bogotá, ICFES.<br />

Burr<strong>el</strong>l, G. y G. Morgan. (1979). Sociological Paradigms and Organizational Analysis.<br />

London: Heinemann Educational Books.<br />

Bogoya, Dani<strong>el</strong>, et. al. (1999). Hacia una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>para</strong> <strong>el</strong> siglo XXI: Edit.<br />

Unibib<strong>los</strong>, Universidad Nacional, Bogotá.<br />

____________Compet<strong>en</strong>cias y proyecto pedagógico (2000) Edit. Unibib<strong>los</strong>, Universidad<br />

Nacional, Bogotá.<br />

____________ Trazas y miradas. Evaluación y compet<strong>en</strong>cies (2003) Edit. Unibib<strong>los</strong>,<br />

Universidad Nacional, Bogotá.<br />

C<strong>la</strong>rk, J.L. (1987) Currículo R<strong>en</strong>ewal in School Foreign Language Learning, Oxford: Oxford<br />

University Press.<br />

Cárd<strong>en</strong>as B., M. L. y Nieto C., M. C "Evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Compr<strong>en</strong>sión <strong>en</strong> Idioma Inglés <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

Marco d<strong>el</strong> Programa English Discoveries': Un Estudio <strong>de</strong> Caso <strong>en</strong> Bogotá". Capítulo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

Libro Trazas y Miradas: En <strong>la</strong> Evaluación <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cias. Unibib<strong>los</strong>: Universidad Nacional.<br />

En pr<strong>en</strong>sa.<br />

Cheval<strong>la</strong>rd, I. (1991). La transposición didáctica. D<strong>el</strong> saber sabio al saber <strong>en</strong>señado. Bu<strong>en</strong>os<br />

Aires. AIQUE<br />

Jurado, Fabio et. al. (1999) Culturas y esco<strong>la</strong>ridad. L<strong>en</strong>guaje y matemáticas. Compet<strong>en</strong>cias y<br />

proyectos <strong>de</strong> au<strong>la</strong>. Bogotá. Universidad Nacional <strong>de</strong> Colombia-P<strong>la</strong>za & Janés.<br />

Díaz Barriga, Ang<strong>el</strong>, compi<strong>la</strong>dor (1993). El exam<strong>en</strong>: textos <strong>para</strong> su historia y <strong>de</strong>bate . México,<br />

Universidad Nacional Autónoma <strong>de</strong> México.<br />

Díaz Vil<strong>la</strong>, Mario (1993) El campo int<strong>el</strong>ectual <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> Colombia. Cali, Universidad<br />

d<strong>el</strong> Valle.<br />

Duarte, Jesús Hernando (1995). State education and cli<strong>en</strong>t<strong>el</strong>ism in Colombia (the politics of<br />

state educational administration and of implem<strong>en</strong>tation of educational investm<strong>en</strong>t projects in


two colombian regions) . Thesis submitted in parcial fulfilm<strong>en</strong>t of the requirem<strong>en</strong>ts for the<br />

<strong>de</strong>gree of D. Phil. in Politics in the Faculty of Social Studies at the University of Oxford Trinity<br />

Term.<br />

Ei<strong>de</strong>, Kj<strong>el</strong>l (1992) "El intercambio <strong>en</strong>tre evaluación y autonomía : ¿Quién <strong>en</strong>gaña a quién ".<br />

En : Revista <strong>de</strong> Educación (Madrid), número 299, septiembre a diciembre.<br />

García, Alicia, Vargas Martha y Pulido, Or<strong>la</strong>ndo, 1987. La problemática <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación<br />

esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Colombia . Bogotá, Universidad Pedagógica Nacional.<br />

Gómez, G. E. I. y Otros. (1993) A Proposal of a Framework for the Teaching of English in the<br />

Colombian Lic<strong>en</strong>ciatura Programmes.¸COFE Project Working Docum<strong>en</strong>t 3. London: Thames<br />

Valley University.<br />

Gómez, Victor Manu<strong>el</strong> 1996. "Un exam<strong>en</strong> d<strong>el</strong> exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> estado: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

educación secundaria y superior" Bogotá, Universidad Nacional <strong>de</strong> Colombia. Instituto <strong>de</strong><br />

Estudios Políticos. Revista <strong>de</strong> Estudios Políticos, Nº 27<br />

Habermas, Jürg<strong>en</strong>. 1987 Teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción comunicativa . Madrid, Taurus.<br />

Hall, R.C. et a/. 1982. Patterns of Interorganizational R<strong>el</strong>ationships.Administrative Sci<strong>en</strong>ce<br />

Quarterly, 22:457-474.<br />

Horn, Robin, Wolff, Laur<strong>en</strong>ce y Vélez, Eduardo. s. f. Dev<strong>el</strong>oping educational assesm<strong>en</strong>t<br />

systems in Latin America . A Review of issues and rec<strong>en</strong>t experi<strong>en</strong>ce . Washington, Banco<br />

Mundial.<br />

Instituto Colombiano <strong>para</strong> <strong>el</strong> Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación Superior. Servicio Nacional <strong>de</strong><br />

pruebas. 1995 Sistemas <strong>de</strong> evaluación <strong>en</strong> educación básica y media- prácticas evaluativas<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> educación básica y media- diseño <strong>de</strong> investigación . Bogotá, Icfes.<br />

ICFES. SNP. Programas <strong>de</strong> evaluación . Evolución histórica . 1968-1996. Bogotá, mayo <strong>de</strong><br />

1997.<br />

ICFES. SNP. y Torrado, María Cristina (1998). "De <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> aptitu<strong>de</strong>s a <strong>la</strong> evaluación<br />

<strong>de</strong><br />

compet<strong>en</strong>cias. Aportes <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología a <strong>la</strong> reconceptualización d<strong>el</strong> Exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> Estado ".<br />

Bogotá.<br />

Jurado Val<strong>en</strong>cia, Fabio (2002). "El <strong>en</strong>foque comunicativo y <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias lectoescritoras",<br />

<strong>en</strong>: L<strong>en</strong>guaje y escu<strong>el</strong>a. Copacabana. Escu<strong>el</strong>a Normal Superior María<br />

Auxiliadora <strong>de</strong> Copacabana.<br />

Kadushin, C. 1975. A Conceptual Introduction to the Study of Networks. Working paper,<br />

Columbia University, Bureau of Applied Social Research.<br />

K<strong>el</strong><strong>la</strong>ghan, Thomas (Ed.) 1995 Admission to higher education: issues and practice . Dublin,<br />

Educational Research C<strong>en</strong>tre. Princeton, NJ International Association for Educational<br />

Assesem<strong>en</strong>t.<br />

Kogan, Maurice 1992 " El ajuste <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación<br />

" . En: Revista <strong>de</strong> Educación (Madrid), número 299, septiembre a diciembre.<br />

Kvale, Steinar 1992 "La evaluación y <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización <strong>de</strong> <strong>los</strong> conocimi<strong>en</strong>tos" . En: Revista<br />

<strong>de</strong> Educación (Madrid), número 299, septiembre a diciembre.<br />

Leinhart, S.1977. Social Networks. New York: Aca<strong>de</strong>mic Press.<br />

Lincoln, J.R. 1982. Intra- (and inter-) Organizational Networks. In Bacharach, S. (ed.),<br />

Research in the sociology of organizations. London: Jai Press, Inc.<br />

Lizarzaburu, Alfonso y Gustavo Zapata (comps.) (2.001). Pluriculturalidad y apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

matemática <strong>en</strong> América <strong>la</strong>tina. Madrid. Morat<br />

McLuhan, Marshall 1985 (1962) La Ga<strong>la</strong>xia <strong>de</strong> Gutemberg . Génesis d<strong>el</strong> Homo<br />

typographicus. Barc<strong>el</strong>ona, P<strong>la</strong>neta.<br />

McTighe, J. (1996) What Happ<strong>en</strong>s Betwe<strong>en</strong> Educational Lea<strong>de</strong>rship. California.


Ministerio <strong>de</strong> Educación Nacional 1993 Saber. Sistema Nacional <strong>de</strong> Evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Calidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación. Primeros Resultados: Matemática y L<strong>en</strong>guaje <strong>en</strong> <strong>la</strong> Básica Primaria .<br />

Bogotá, Ministerio <strong>de</strong> Educación (Colección Docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Saber, Número uno).<br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación Nacional, 1994. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Educación . Bogotá, Ministerio <strong>de</strong><br />

Educación.<br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación Nacional 1995 "Informe <strong>de</strong> resultados correspondi<strong>en</strong>tes a factores<br />

asociados a <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y al logro cognitivo <strong>en</strong> l<strong>en</strong>guaje y matemáticas. 3o y<br />

5o grados <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación básica primaria. Aplicaciones cal<strong>en</strong>dario A <strong>de</strong> 1993 ". Bogotá,<br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación Nacional.<br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación Nacional. 1996. Resolución número 2343 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1996 diseño<br />

<strong>de</strong> lineami<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos curricu<strong>la</strong>res d<strong>el</strong> servicio público educativo y se<br />

establec<strong>en</strong> indicadores <strong>de</strong> logros curricu<strong>la</strong>res <strong>para</strong> <strong>la</strong> educación formal . Bogotá, Ministerio<br />

<strong>de</strong> Educación Nacional.<br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación Nacional (1999). Idiomas Extranjeros. Lineami<strong>en</strong>tos Curricu<strong>la</strong>res.<br />

Bogotá: MEN.<br />

Morgan, G.1986. Images of Organizations. London: Sage Publications.<br />

Parra, Rodrigo 1996. Escu<strong>el</strong>a y mo<strong>de</strong>rnidad <strong>en</strong> Colombia . Bogotá, Tercer Mundo.<br />

Restrepo, Gabri<strong>el</strong> 1991 "Contexto, función y propuesta <strong>de</strong> <strong>los</strong> doctorados <strong>en</strong> una nueva<br />

<strong>estrategia</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> país y <strong>de</strong> <strong>la</strong> universidad", diseño <strong>de</strong> una política <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>cia y<br />

tecnología con énfasis <strong>en</strong> <strong>los</strong> doctorados, <strong>en</strong>: Cárd<strong>en</strong>as, Jorge Hernán (Editor): Doctorados :<br />

Reflexiones <strong>para</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> políticas <strong>en</strong> América Latina . Bogotá, Tercer Mundo,<br />

1991.<br />

Rea-Dickins, P. and Germaine, K. (1992). Evaluation. Oxford: Oxford University Press.<br />

Restrepo, Gabri<strong>el</strong> l995 "Exám<strong>en</strong>es nacionales <strong>de</strong> ingreso y <strong>de</strong> egreso: su r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong><br />

sistema nacional <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación", <strong>en</strong>: Trujillo, Car<strong>los</strong> A y otros.<br />

Misión Nacional <strong>para</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> universidad pública . Estudios <strong>de</strong> base. Tercer<br />

Tomo. Bogotá, Editorial Pres<strong>en</strong>cia. Páginas.<br />

Rincón, G., Molina, P., Bojacá, B. y Jurado, F. (2001). La formación doc<strong>en</strong>te <strong>en</strong> América<br />

Latina. Red Latinoamericana <strong>para</strong> <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación doc<strong>en</strong>te <strong>en</strong> L<strong>en</strong>guaje.<br />

Bogotá: Cooperativa Editorial Magisterio-Universidad Nacional <strong>de</strong> Colombia.<br />

Rodríguez, José 1982 "El logro <strong>en</strong> matemáticas y l<strong>en</strong>guaje <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación primaria<br />

colombiana"". Bogotá, Instituto SER <strong>de</strong> investigación, IFT-045.<br />

Rojas, M. (1978). "Promoción Automática y Fracaso Esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Colombia". En: Revista<br />

Colombiana <strong>de</strong> Educación. Bogotá. Universidad Pedagógica Nacional. C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

Investigación.<br />

Rojas, Manu<strong>el</strong> y Camargo, Marina, 1996. La evaluación <strong>de</strong> programas educativos<br />

nacionales, Colombia 1960 - 1992 . Bogotá, UPN.<br />

Thélot, C<strong>la</strong>u<strong>de</strong> (1993). L´Évaluation du système éducatif. Paris. Nathan.<br />

SECRETARIA DE EDUCACION-ALCALDIA MAYOR SANTAFE DE BOGOTA (2000).<br />

Resultados Evaluación Compet<strong>en</strong>cias Básicas <strong>en</strong> L<strong>en</strong>guaje, Matemática y Ci<strong>en</strong>cias. Cuarta<br />

aplicación C<strong>en</strong>sal. grados tercero y quinto. Cal<strong>en</strong>dario A.<br />

Van <strong>de</strong> V<strong>en</strong>, A. H. (1974). On the nature, formation, and maint<strong>en</strong>ance of r<strong>el</strong>ations among<br />

organizations. Aca<strong>de</strong>my of Managem<strong>en</strong>t Review, 5(1).<br />

Vergnaud, G. (1981). Multiplicative Conceptual Fi<strong>el</strong>d: What and Why. En: Multiplicative<br />

Reasoning. Edit. Guershon Har<strong>el</strong> and Jerey Confrey. State University of New York Press.<br />

Webb, N. L. (1992). Assessm<strong>en</strong>t of Stud<strong>en</strong>ts. Knowledge of Mathematics: steps Toward a<br />

Theory. En: Handbook of Research on Mathematics<br />

Webb, N., L. (1993). Assessm<strong>en</strong>t for the Mathematics C<strong>la</strong>ssroom. En: Assessm<strong>en</strong>t in the<br />

Mathematics C<strong>la</strong>ssroom, pp. 1 - 6. Yearbook. University of Wisconsin. Madison.


Weiler, Hans 1992 "¿Es <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección educativa un ejercicio<br />

contradictorio", <strong>en</strong>: Revista <strong>de</strong> Educación (Madrid), número 299, septiembre-diciembre, pp.<br />

57-80.<br />

W<strong>el</strong>lman B. and S.D. Berkowitz (eds.). 1988. Introduction: Studying Social Structures. En<br />

Social structures: A Network Approach. New York: University of Cambridge Press.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!