CEPAL - Serie Estudios y Perspectivas - <strong>México</strong> - N o 99<strong>Los</strong> <strong>retos</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>migración</strong> <strong>en</strong> <strong>México</strong>. <strong>Un</strong> <strong>espejo</strong> <strong>de</strong> <strong>dos</strong> <strong>caras</strong>consi<strong>de</strong>ra tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra como <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas. Sin embargo, lo que sí permiteeste diseño muestral es obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s líneas <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los migrantes que sobrepasan esos <strong>dos</strong>meses <strong>de</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el año <strong>en</strong> cuestión. La ACS señaló que <strong>en</strong> 2005 había, <strong>en</strong> promedio,26.781.547 personas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> mexicano residi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>. Esta cifra <strong>en</strong>globa tanto apersonas nacidas <strong>en</strong> <strong>México</strong>, como a <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> mexicanos radica<strong>dos</strong> <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>, sinimportar su nacionalidad o condición migratoria.Pese a que <strong>la</strong> ACS, al igual que el c<strong>en</strong>so estadouni<strong>de</strong>nse, no reporta a los inmigrantes por elnúmero <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración a <strong>la</strong> que correspon<strong>de</strong>n (esas estimaciones <strong>la</strong>s hace el Consejo Nacional <strong>de</strong>Pob<strong>la</strong>ción, CONAPO, <strong>en</strong> <strong>México</strong>), sí pres<strong>en</strong>ta el año <strong>de</strong> llegada <strong>de</strong> los inmigrantes <strong>en</strong> los rangosque se refier<strong>en</strong> a continuación <strong>en</strong> el cuadro 2.CUADRO 2AMERICAN COMMUNITY SURVEY, 2005Total Hombres Hombres(error est.)MujeresMujeres(error est.)Naci<strong>dos</strong> <strong>en</strong> <strong>México</strong> a 10 969 941 6 079 767 +/-61 163 4 890 174 +/-47 729Año <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada 1990 a marzo20002 796 118 1 614 008 +/-38 552 1 182 110 +/-26 970Año <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada 1980 a 1989 3 784 835 2 035 966 +/-30 485 1 748 869 +/-32 719Año <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada anterior a 1980 4 388 988 2 429 793 +/-29 647 1 959 195 +/-24 888Difer<strong>en</strong>tes g<strong>en</strong>eraciones b 15 811 606 7 926 982 - 7 884 624 -De orig<strong>en</strong> mexicano c 26 781 547 14 006 749 +/-40 000 12 774 798 +/-33 000Fu<strong>en</strong>te: American Community Survey, 2005.abPob<strong>la</strong>ción nacida <strong>en</strong> <strong>México</strong>.G<strong>en</strong>eración <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>: Pob<strong>la</strong>ción resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Un</strong>ión Americana, no nacida <strong>en</strong> <strong>México</strong> con alguno <strong>de</strong> lospadres que se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>re <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> mexicano, ya sea que haya nacido <strong>en</strong> <strong>México</strong> o <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>.cPob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> mexicano: Pob<strong>la</strong>ción resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>, nacida <strong>en</strong> <strong>México</strong> o <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>, pero quese <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ran <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> mexicano (méxico-americanos, chicanos o mexicanos).Otra fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> información oficial es <strong>la</strong> Curr<strong>en</strong>t Popu<strong>la</strong>tion Survey (CPS) que recolectam<strong>en</strong>sualm<strong>en</strong>te información <strong>la</strong>boral (excluy<strong>en</strong>do trabajadores <strong>de</strong> gobierno) <strong>de</strong> 50.000 hogares y <strong>la</strong>realiza <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>so para <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Estadísticas <strong>de</strong>l Trabajo <strong>de</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>(www.bls.gov). Por medio <strong>de</strong> este instrum<strong>en</strong>to se pue<strong>de</strong>n conocer <strong>la</strong>s condiciones <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>pob<strong>la</strong>ción estadouni<strong>de</strong>nse por sexo, raza y edad, <strong>en</strong>tre otras características. <strong>Los</strong> resulta<strong>dos</strong> <strong>de</strong> esta<strong>en</strong>cuesta resultan los más completos y fiables para conocer <strong>la</strong> dinámica <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong><strong>en</strong> perío<strong>dos</strong> muy cortos (m<strong>en</strong>sualm<strong>en</strong>te). Dado que el factor <strong>la</strong>boral es el mayor <strong>en</strong>tre los<strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>migración</strong> mexicana, <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta permite esbozar <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> losemigrantes al conocer <strong>la</strong> antigüedad <strong>de</strong> trabajo y/o resi<strong>de</strong>ncia, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> seña<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>movilidad geográfica <strong>en</strong> <strong>la</strong>psos breves.Pese a sus v<strong>en</strong>tajas, que <strong>la</strong> conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejor fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> información sobre <strong>la</strong> evolución <strong>la</strong>boralm<strong>en</strong>sual, <strong>la</strong> CPS no está diseñada para capturar los movimi<strong>en</strong>tos migratorios con exactitud porque sumuestra es muy pequeña con re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción total, y por lo tanto su error <strong>de</strong> estimación es mayorque <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ACS y el c<strong>en</strong>so. El c<strong>en</strong>so posee el marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> error más pequeño porque <strong>en</strong>cuesta ato<strong>dos</strong> los hogares; <strong>la</strong> ACS 2005 ti<strong>en</strong>e un error mayor que el c<strong>en</strong>so porque <strong>en</strong>cuesta a localida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> por lom<strong>en</strong>os 65.000 habitantes, y el CPS posee un marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> error mayor que los instrum<strong>en</strong>tos anteriores <strong>de</strong>bidoa que su muestra sólo compr<strong>en</strong><strong>de</strong> 50.000 hogares a nivel nacional. En suma, <strong>la</strong> CPS ofrece una12
CEPAL - Serie Estudios y Perspectivas - <strong>México</strong> - N o 99<strong>Los</strong> <strong>retos</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>migración</strong> <strong>en</strong> <strong>México</strong>. <strong>Un</strong> <strong>espejo</strong> <strong>de</strong> <strong>dos</strong> <strong>caras</strong>aproximación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> atracción <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra mexicana y su variación m<strong>en</strong>sual. En el cuadro 3se ofrec<strong>en</strong> los datos más reci<strong>en</strong>tes pres<strong>en</strong>ta<strong>dos</strong> por <strong>la</strong> CPS.CUADRO 3CURRENT POPULATION SURVEY, 2005-2006(Pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 16 años o más que trabaja o <strong>de</strong>sea trabajar, promedio anual)2005 2006Pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> mexicano 18 523 000 19 036 000Fu<strong>en</strong>te: Curr<strong>en</strong>t Popu<strong>la</strong>tion Survey, 2005 y 2006.Nota: Pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> mexicano: pob<strong>la</strong>ción resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>, nacida<strong>en</strong> <strong>México</strong> o <strong>en</strong> Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>, pero que se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ran <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> mexicano (méxicoamericanos,chicanos o mexicanos).2. <strong>México</strong>En <strong>México</strong> los mayores esfuerzos para estimar el monto <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción mexicana <strong>en</strong>Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong> los lleva a cabo el Consejo Nacional <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción (CONAPO,www.conapo.gob.mx). Esta institución oficial pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> información <strong>de</strong>mográfica <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>somexicano que realiza cada 10 años el Instituto Nacional <strong>de</strong> Estadística Geografía e Informática(INEGI). El CONAPO cu<strong>en</strong>ta también con <strong>la</strong> Encuesta sobre Migración <strong>en</strong> <strong>la</strong> Frontera Norte <strong>de</strong><strong>México</strong> (EMIF), que se lleva a cabo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1993. <strong>Los</strong> resulta<strong>dos</strong> <strong>de</strong>l ejercicio <strong>de</strong> 2004 se hicieronpúblicos <strong>en</strong> 2006. Esta <strong>en</strong>cuesta se aplica a los individuos cuyo motivo <strong>de</strong> <strong>migración</strong> es <strong>la</strong>boral yque se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> alguna etapa <strong>de</strong> su trayecto. La EMIF ti<strong>en</strong>e como objeto conocer el patrón y<strong>la</strong>s características económicas y socio<strong>de</strong>mográficas <strong>de</strong> los flujos migratorios <strong>la</strong>borales <strong>en</strong>tre ambospaíses y hacia <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s fronterizas (Corona y Tuirán, 2002). La EMIF permite bosquejar parte<strong>de</strong> <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia y movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los emigrantes. Su aplicación es continua (durante casi todo e<strong>la</strong>ño <strong>de</strong> día y <strong>de</strong> noche), se realiza <strong>en</strong> ocho ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera norte mexicana y los resulta<strong>dos</strong>que reporta son trimestrales. Su inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te es que los resulta<strong>dos</strong> no se pue<strong>de</strong>n extrapo<strong>la</strong>r a todoel f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o migratorio. La primera razón <strong>de</strong> ello es que <strong>en</strong>cuesta a qui<strong>en</strong>es int<strong>en</strong>tan emigrar, yéstos no necesariam<strong>en</strong>te lo logran. <strong>Los</strong> otros motivos son que su muestra sólo consi<strong>de</strong>ra <strong>la</strong><strong>migración</strong> <strong>la</strong>boral que atraviesa alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ocho ciuda<strong>de</strong>s don<strong>de</strong> se aplica, <strong>la</strong>s observacionesrecabadas son pocas y no otorgan sufici<strong>en</strong>te confiabilidad. Este último problema lo advierte elCONAPO <strong>en</strong> los resulta<strong>dos</strong> que pres<strong>en</strong>ta (CONAPO, 2007b).CUADRO 4ENCUESTA SOBRE MIGRACIÓN EN LA FRONTERA NORTE DE MÉXICO (EMIF), 1995-2004(Emigrantes naci<strong>dos</strong> <strong>en</strong> <strong>México</strong> rumbo a Esta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>, promedio anual)1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004Emigrantes 415 055 523 873 454 707 405 854 728 518 628 175 542 153Fu<strong>en</strong>te: Consejo Nacional <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción, “Principales resulta<strong>dos</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> EMIF, 1995-2004”.Entre <strong>la</strong>s diversas publicaciones <strong>de</strong>l CONAPO se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>la</strong> Situación <strong>de</strong>mográfica <strong>de</strong><strong>México</strong> 2006. Dicho trabajo pres<strong>en</strong>ta los números más actuales <strong>de</strong> <strong>migración</strong> <strong>de</strong> <strong>México</strong> aEsta<strong>dos</strong> <strong>Un</strong>i<strong>dos</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> que indica cambios <strong>en</strong> algunas variables migratorias. Tal es el caso <strong>de</strong>ltiempo <strong>de</strong> estancia <strong>de</strong> los emigrantes mexicanos que, según sus datos, <strong>en</strong> los últimos cinco años seduplicó, pasó <strong>de</strong> 5,5 a 10,4 meses por viaje. <strong>Los</strong> autores afirman que tal resultado provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong><strong>la</strong>um<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad fronteriza por el gobierno estadouni<strong>de</strong>nse.13