Informazio orokorra (3Mb)

INFORMAZIO 

OROKORRA

INGURUGIRO HEZKUNTZARAKO MATERIALA 

INFORMAZIO OROKORRA 

1 

2 

3 

A U R K I B I D E A 

O rr. 

IBAIEI BURUZKO IKUSPEGI OROKORRA . 19 

1.1. U r a g ure pl a net a n ................................ 19 

1.2 . M u ndu ko Ibai a k ..................................... 19 

1.3 . Ibai-eko s i stema k ................................... 2 1 

1.4. Ibai a: e r abiler a ket a neurr i z 

k a npoko er abiler a k ............................. 23 

EAE- KO IBAIAK .............................................................. 2 8 

2 .1. G ure ibai a k ................................................ 2 9 

A r aba............................................................. 2 9 

B i z k a i a .......................................................... 30 

G ipuzkoa ..................................................... 3 1 

2 . 2 . G ure ibaien kon tse r baz io 

egoer a ........................................................... 33 

2 . 2 .1. U r a r en k a lit a t e a 

e r abiler en a r abe r a ................ 33 

2 . 2 . 2 . K ontse r baz io egoer a 

o r oko rra ....................................... 3 4 

2 . 2 . 3 . Z enbai t i r a dokizun ............. 3 5 

2 . 3 . Landa e r dia r iet a f a u n a r i 

b uruzkoa k .................................................. 36 

2 .4. Ibilgu a r en e r a lda ket a, u holdea k 

e t a i baiertz eko bas o a ........................ 37 

2 .5. Ibai a kku l tur a r en ikuspegit ik ....... 3 8 

IBAI- EKOSISTEMEN KUDEAKETA 

INTEGRATUAREN BEHARRA ............................ 41

1.1. URA GURE PLANETAN 

DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZA - IBAIALDE 

G ure pla net a r i L urr a der itzogu ,ba ina Ur a iz ena e r e 

eder ki let o r kioke. Iz a ner e , la u z a t it a n ban a tuko bagen 

u , la urden bat s oilik iz a nen litza t eke lurr a e t a g a inontzeko 

hirura k b e rriz , ura . A gia n ,Pla net aUr dina d a 

iz enik egokiena, e s p a z io zabalet ik L urr e r abegir a tuz 

ger o , ura r en kolor e a n a g usitzen bait a . 

G ure pla net a ko ur en b olu mena 1.400.000 km 3 -ko a 

dela k a lku la tzen d a . Nahiko a ur d u g u , e zta ? Baina ar a - 

z o txo bat d a go:bolu men horre t a t ik %97 a o z e a no e t a 

itsa s oet a nda goela . Gainontzeko % 3t ik, % 77 gla z ia r 

e t a poloet a nme t a tuta ko iz o tza d a e t abe ste % 22 lur 

a z piko ur a kdir a . B e r a z , %1ge r a tzen za igu . P r oportz 

io tx iki honet a t ik %52 la k u e t a nda go pila tuta, %47 

lurzo rua n ,at mos fer a net a iz a ki b iz idu nen bait a n , e t a 

%1b e ste r ik e z d a ibai et a e rreke t a nda goena . E do 

b e ste hitze t a nes a nda, pla net a nguztir a d a goen ur kop 

urutik ibai et a e rreke t a nda goena % 0,000003 d a . 

B e r a z , ura ug a r iaba d a e r e , giz a kia kes k ura g a rri du en 

kop urua as koz e r e tx ikia goa d a . Gainer a, ura r en ban 

a ket a e z d a homogeneoa . E z a u g a rri honi, ura ar d u - 

r a r ik e t a neurr ir ik g abe er abili iz a n a e t a honek so rra - 

r a z idituen k utsa d ura ar a z o a k(iha r d u e r a industria la k , 

neka z a r itza k , e txeko kontsumoa ket aabar s o rta r a z it 

a koa k) gehitu b eha r z a iz kio. 

IBAIAI BURUZKO IKUSPEGI OROKORRA 1 

1.2 . MUNDUKO IBAIAK 

U r a k b iz itza r en p r o z e sue t a ndu en g a rra n tzia z a s p a ldi 

oha rtu z en giz a kia ; histo r ia urr e a nja d a nik, ibai baz - 

t e rre t a ngiz a t a lde h a ndia k b ildu z ir en. U r e t a t ik gertu 

b iz itze a k neka z a r itza e t a ab eltza intza r en g a r a pena 

a h a lb ide tu zuen e t a honekin bat e r a, egonkorta sun a . 

E gia z ki, urbazte rre t a nfinka tu z ir en herriek g a r a pen 

p a r egabe a e z a g utu zuten. Haienga ndik so rtu z en 

mer k a t a r i tza ; so b e r a kina k zi tuztenez b e ste he rri 

batzuei sa l tzeko a u ker a zuten e t a n abiga z ioa r en b idez 

g a rra i a tzeko a . D enb o r a k a urr e r a egin a h a l a, he- 

rri ha iek m u ndu ko lehen zi b iliz a z io h a ndia k b ila k a - 

tu zi r en:Nilo i bai a r en ingurua n A n tzina ko E gipt oko 

z i b iliz a z ioa g a r a tu z en,Tigr i s e t aEu f r a t e s i baien a r - 

t e a n M e s opot a mia ko zi b iliz a z ioa, I ndo h a r a neko zib 

iliz a z ioa Indo i bai a r en bazte rre t a n… 

H i sto r i a n zeha r, e t a g a ur egu ner e , i bai a kna z io m a il 

a ko zein n a z ioa rteko ma kin aba t i stiluren p r o t a gonista 

i z a ndi r a . Ibaiek, herrien h a rrema net a n b e r e b iz 

iko er a gin a i z a ndute , m u ndu ko geopolit ika r en ildo 

n a g usi a k zeha zte r a ino. Ibai a s ko, herri a ldeen a rteko 

m u g a “na tura l a k” dir a ; O der - N eisse ibai a Polonia 

e t aAlema nia r en a rteko mu g a d a, Jo r d a nibai aIsra el 

e t aJo r d a nia r en a rteko a, San L o r enz oibai aEsta tu 

Batua ket aKa n a d a r en a rteko a, R ío G r a nde i bai aEs - 

t a tu Batua ket aMe x iko r en a rteko a … E t a hor i ze r - 

g a t ik? inor kez d u ela ko i bai a kdi r en a l txo r p r e z i a tu 

horre t a r a inoko ir i s pider ik g abe gelditu n a hi. 

19


1 IBAIAI BURUZKO IKUSPEGI OROKORRA 

M u ndu ko ibair ik h a ndiena ket a e s a ngura tsuena k a z - 

t e rtu ko ditug u o r a in, ibai ho r iek b e r en e r a gin e r em 

u e t a nduten g a rra n tziaar gi ikusi a h a liz a t eko. 

A m a z ona s i bai a . Ibai erra ldoia 

B r a s ilda rrek “ O río m a r ”(I tsa s o a den ibaia )deitzen 

diot e ,be rta n bar ner a tu z ir en lehen n abiga tza ile por - 

tug a lda rrek e z baitzituzten b e r e bazte rra kik usten. 

A ndeet a n ,Oz e a no Bar e t ik 150 km-r a ja iotzen den 

ibai ho rrek iaHego A mer ika o s o a zeha r k a tzen d u; 

m u ndu a nib ilb ider ik luzeena ( 7 .025 km) e t a ema r ir ik 

h a ndiena (140 .000 metro ku b iko segu ndoko) d u en 

ibaia d a ; ondor ioz ,ba it a ibai sa r enabiga g a rrir ik h a ndiena 

e r e(A m a z ona s ibaia e t abe r eibaia d a rren a rtea 

n , g uztir a, 8 0 .000 km). I z a ner e ,be r e b oka lea n un tzir 

a tu e t aIq u it o s en ( P e ru) lehorre r a g a it e z ke, g uztir a 

3 .500 km-ko ib ilb idea eginez kon t inent e a n barrena . 

E z d a h a rritzeko a be r a z ,Am a z ona s ibaia oiha neko 

“ a uto b idea ”iz a t e a . A m a z onia ko oiha nea nla nda r een 

e t aanima lien a nizta sun a izug a rria d a, e t a oiha n abe r a, 

pla net a ko a r n a s g u ne. Gaur egu n , o r dea, defo r e sta z io 

bas a t ia r en a tza p a rre t a ner o r ida . 

N ilo i bai a . H e rri a lde bat en oina rri a 

E gipt o a rrek uste zuten ur geruza h a ndi bat z egoela 

m u ndu a r en ja t o rria n ; bat - bat e a nlurm utur bat a z a ler 

a tu e t a horrekin bat e r abiz ia so rtu z en eguzkia r en 

a z pia n. Haien sines menek horrela is la d a tzen zuten e u - 

r en h a r a n a r en e r a ket a: h a s ier a nibaia kla uta d a g uztia 

e sta ltzen zu en baina be r e b idea eginez joa n zen,bila - 

bar e r a tuz. 

N ilo ibaia g abe ,Egipt on neke z g a r a tuko za t ekeen 

m u ndu ko zib iliz a z io dis dir a tsuenet a ko bat iz a ndena . 

N ilo ibaia zib iliz a z io honen ja n a r iiturr iiz a n zen, g a - 

rra iob ide e t a kom u nikabide. B e r e ur a zen hilda koei 

egit en zitza ien e s k a intza p r e z ia tuena e r e. H o rra hor 

A n tzina ko E gipt oko b izta nleentza t N ilo ibaia k ze u k a n 

g a rra n tzia . Gaur egu n ,Burundi, Ug a nda, S u d a n et a 

E gipt o zeha r k a tzen ditu, 1 00 milioi perts ona t ik gor a 

b iz idir en e s k u a ldea h a in zuz en, e t a goia n a ipa tu dir en 

fu n tzioa k b e t e tzen ditu o r a indik e r e. 

6 .671 km-ko luze r a d u enez ,Nilo ibaia m u ndu ko b iga - 

rren luzeena d a, A m a z ona s ibaia r en a tze t ik. A fr ika 

20 

eku a t o r ia leko ha inbat la k u ( V ic t o r ia la k u a, M o b utu la - 

k u a …) zeha r k a tu e t aSu d a nen bar ner a tzen d a, b e r e 

ema r ia e r dir a m urr iztuz. Ibaia n b eher a,Abis inia ko mes 

e t a n zeha r, ema r ia h a z iegit en d aMontzoi g a r a iko 

e urit een ondor ioz , e t a honek uholdea ker a git en ditu 

(ma ia tza e t a eka ina bit a rte a n). U rria alder a, N ilo 

ibaia kohiko em a r iabe rre s k ura tzen d u ,be r a k b ustit a - 

ko e t aAb is inia t ik g a rra ia tuta ko limoa z onga rrizta tuko 

lurr a kla nda ket e z e sta liz . 

A z ken ha m a r k a d a h a u e t a n , e t aAssua ngo urtegia r en 

e r a ginez ,Nilo ibaia r en ja t o rriz ko dina mika n a lda ket a k 

gerta tu dir a ;urtegi honek ur ema r ia e rregu la tu e t a limoa 

r en g a rra ioa e r a gozten d u (limoa urtegia n b e rta n 

met a tzen d a ). H onen ondor ioa k b oka lea ner enabar 

ia kdir a . 

Gange s i bai a . I ndia ko i bai sa k r a tua 

4 00 milioi hindurentza t Ganges ibaia ibai sa k r a tua 

iz a n da be t ida nik. B e r a ien te stu e r lijios oet a n“z or 

iont a sun a r en ur a ”deitzen za io. T e stu h a u en a r aber 

a, ibai honet a n baina tzen dir enei b eka tu g uztia kga r - 

b itzen za iz kie,be rta ko ur a eda t en d utenei edo ur a z 

a hoa igurtzitzen d utenei, z o r itxa rrakihes egit en die, 

e t a ur h a u e t a nit o t a koa kja inkoen a rte a n b e r piztuko 

dir a . A r gi d a go b e r a z , herri honen, India r en, e t aber 

a u z eha r k a tzen d u en ibaia r en a rteko ha rrema n a e s - 

tua dela . 

Ganges ibaia k 3.000 km egit en ditu e t aIb e r ia r penintsulaba 

ino b i a ldiz h a ndia goa den a rro a d r ena t - 

z en d u . H ima la ia n ja iotzen d a, itsa s m a ila t ik o s o 

urrun , 6 .000 m-ko a ltue r a n. U rtuta ko elurr a r en e t a 

t ifoien e r a ginez ,Ga nges ibaia h a z iegit en d a, batzuet 

a n10 m-ko a ltue r a ir abaz iz e t a urte r o-urt e r o ur a k 

la uta d a e sta ltzen d u . U rte t ik urte r aar a z oha u ger o 

e t a la rria goa bila k a tzen a r ida, H ima la ia t ik gertu d a u - 

den e s k u a ldeek ja s a t en d uten defo r e sta z io bas a t ia - 

r en ondor ioz . 

Baina india rrek i bai a r ekin elka r b i z i tzen ika s i 

d ute. L urzo rutik a ltue r aba t e r a ja s odituzten pla n txen 

g a inea ner a iki dituzte etxe a k , e t a k a lea k ur a r en b ide 

iz a t eko pr e sta tuta d a u de, ibaia h a z it a d a t o rrener a ko; 

hir iet a n , pla t a for m a h a u ei e s ker, onda sun a k ur e t a t ik 

s a lb u ja rtz en dituzte india rrek. U zta e urit e a kha s i a u - 

rre t ik ja s o tzen d a . A z ken bat e a n , ibaia herrit a rren b iz 

imodu a n bar ner a tu d a .

R hin i bai a . E uropa ko i bai a 

R hin ibaia k sei herria lde zeha r k a tzen ditu edo g utxienez 

ingura tu: Su itza (herria lde honet a nja iotzen d a, 

2 .000 m-t ik gor a ko a ltue r a n), Liec h t enstein,Austria, 

A lema nia, F r a n tzia e t aHe r b eher e a k. H isto r ia r en e t a 

mer k a t a r itza r en a ldet ik g a rra n tzi ha ndiko ibaia d u g u . 

Iz a ner e ,Su itza e t aAustria itsa s o a r ekin lotzen ditu. 

Hala e r e , 1.326 km-ko b idea egit en d u enez , laburr a d a 

lehen a ipa tu ditug u nibaiekin a lder a tuz ger o. 

E uropa ko herria ldeen a rteko lo tur a e t a za t ike t a 

u g a r ier a git e a z g a in,Rhin ibaia iz a nda m u ndu ko e s - 

k u a lder ik a k t ib oenet a ko bat en kom u nika z io b idea . 

M ilioi e r dit ik gor abizta nle dituzten b eder a tzi hir i 

e t a 1 00.000tik gor a ko 4 0 inguru ditu R hin ibaia k 

b e r e bazte rre t a n , industria lde zabala e r a tuz. H o r i 

dela -et a, m u ndu ko ibair ik k utsa tuenet a ko bat d a, 

n a hiz e t a d u ela h a m a r k a d aba tzue t a t ik hona, k u dea - 

ket a k zo rro tza goa beha r zuela -et a, h a inbat neurr i 

a r idir en p r a k t ika nja rtz en. B ide honet a t ik, bu lego 

n a g usiaEstra s b urgon du en e t aRhin ibaia k zeha r - 

k a tzen dituen herria lde g uztiet a ko o r dez k a r iez o s a - 

tuta ko batzo r de bat e r a tu z en. Batzo r de honek 

ibaia n zeha rreko tr a fiko a an t ola tzen d u e t a be r e 

e s k u d a go k utsa d ura ar a z o a kmurr izteko et a ibaia 

b e rre s k ura tzeko a r d ura . 

1.3 . IBAI EKOSISTEMAK 


Ibaia ket a h a u en bazte rrek eko s istema ba t o s a tzen 

d ute , h a u d a, elementu fis ikoen ( b iot opoa r en edo b iz 

ia r en e szena t egia r en) e t abiologikoen ( b ioz enos ia r en 

edo iz a ki b iz idu nen kom u nit a t e a r en) sa r eez e r a tuta ko 

s istema konplexua kdir a . E lementu hor ien ( b iz idu nen 

e t abiz igabeen) a rteko elka rrekintza ja rra ia e t a e rreg 

u la rra d a . 

B iot opoa r en e r a ket a nha inbat fa k t o r ek d ute er a gina: 

• Fak t o r e klima t ikoek: t enper a tura k , hez 

e t a sun a k ,ar gia k… 

• Fak t o r eed a fikoek: lurzo rua r en e z a u g a - 

rri fis iko-kimikoek. 

IBAIAI BURUZKO IKUSPEGI OROKORRA 1 

• Fak t o r ehidr ogr a fikoek: ura r en e z a u g a - 

rri fis iko-kimikoek. 

B ioz enos ia k ikertz eko or d u a n zenbait fa k t o r e iz a n 

b eha r ditug u kon tua n : 

• Fak t o r e demog r a fiko a k : dib e rts it a t e a, 

indib idu oen bat e z b e steko b iz ir a u pena, pop 

u la z ioa r en dentsit a t e a … 

• Fak t o r e et ologiko a k : iz a ki b iz idu nen 

porta e r a ner a git en d uten fa k t o r e a k . 

• I z a ki b i z idu nek e r a ginda ko ingurunea 

r en a lda ket a k. 

• I z a ki b i z idu nen a rteko er l a z ioa: s inb ios 

ia, b iz k a rroitza, h a rra p a r itza … 

• E lika d ura . 

E kos istema ba t egitura konplexua d a, e t a o r eka, b iodib 

e rts it a t e a e t a elka rrekintza, hiru kon tzeptu hor iek, 

b e r eoina rria nda u de. 

E r a lda tu g abeko ibai et a e rreka k b iz itza z g a inez k a 

d a u de. U r e t a net a ur bazte rre t a ningurura o s oongi 

molda tuta d a u den a nima lia e t a la nda r e ug a r i a urki 

d a it e z ke. E s pez ie h a u e t a ko bakoitza kfu n tzio bat b et 

e tzen d u eko s istema r en dina mika n , e t a horrega t ik, 

e s pez ie bat en des a ger pena kegitura o s o a ndu e r a gina, 

des o r eka k so rta r a z iz ( batzue t a nla rria k b e steet a nez 

horren la rria k). 

O ngi kon tse r batzen dir en ibai et a e rreke t a n a dib idez , 

ibaiertz e t a n b e r e z koa k dir en zu h a itz e t a be stela ko 

la nda r e a kha zten dir a, leku batzue t a nib ilgu a e r abat 

ingura tuz. E r a tzen d uten kom u nit a t e a r i ibaiertz eko 

bas o a der itzo. H onek fu n tzio g a rra n tzitsua k b e t e tzen 

ditu: anima lia as kor en babe s leku e t a ja n a r iiturr ida, 

ibaiertz eko lurzo rua finka tzen d u , higa d ura g a la r a z i… 

Bas o a mozten bad a, b e r eor dez p a r e t a k , u h a itza ket a 

abar e r a ikitzeko , h abit a t honet a r a molda tuta d a u den 

e s pez iea ker ede s a gertu ko dir a, eko s istema r en egitur 

a sinplifika tuz. 

2 1



O r eka dina miko ho rre t a n , “dena kdenen menpe d a u - 

den” o r eka horre t a n indib idu oen a rteko er la z ioa k 

gerta tzen dir a, m a ila tr ofiko b e r ekoen zein m a ila des - 

b e r dinekoen a rte a n. Hau d a, s a r e tr ofiko a so rtz en d a, 

ener gi e t a m a t e r ia fluxua ema t en deneko sa r e bat 

a legia . H onela ba d a, s a r ehonen ener gi iturr ia eguzkia 

d a . Landa r e a kener gia honet a z balia tzen dir a elika - 

g a ia k so rtz eko et a horre x ega t ik h a in zuzen, “lehen 

m a ila ko ekoiz lea k” der itze.Landa r eha u e t a z elika tzen 

dir en a nima lia k“kon tsumitza ile p r ima r ioa k” dir a e t a 

a z ken ha u e t a z elika tzen dir ena k ,be rriz , “kontsu mit - 

z a ile seku nda r ioa k”. Talde h a u e t a ko bakoitza k a t e a - 

r en k a t e b egi bat d a . H onda kinez edo m a t e r ia hila z 

elika tzen dir ena k er e badir a: des konpos a tza ilea k. 

Hau en g a rra n tzia e r abat eko a d a, m a t e r ia hila birzikla - 

tzen baitute. 

Ik us dez a g u nma t e r ia r en zikloa r en a dib ide sinple bat : 

M iner a la k 

E lika g a ia 

L e rtxun ha usk a r ek per k a kja t en dituzte b e ste a k b e s - 

t e.P e r k a k ,aldi b e r e a n , t a m a ina tx ikia goko a rra inez elik 

a tzen dir a e t aaz ken ha u ek a lgez . E t aalga k , z e r e z elik 

a tzen dir a alga k? Hau ek, eguzki i z piez e t a 

des konpos a tza ileek ( bak t e r ioek, z enbait molusk u e t a 

22 

A lga k 

E g uzki E ner gia 

Zap aburua k 

A rra in tx ikia k 

P e r k a 

D e s konpos a tza ilea k 

L e rtxun ha usk a r a 

Mat e r ia hila 

k rusta z eok…) gor o tza ket a hilda ko iz a kien gor p u a k 

des konpos a tze a n a s k a tzen dir en miner a lez balia tuz, 

b eha r dituzten elika g a ia k sint e t iz a tzen dituzte. B e sta lde,algek, 

la nda r eguztiek legez , fot o s int e s ia dela medio 

o x igenoa ekoizten d ute , g a inontzeko b iz idu nent - 

z a t e r e b eha rre z koa den o x igenoa, a legia . 

Sar eha u h a uskorra d a, e rra z a p ur d a it eke. P entsa e z a - 

zue ze r gerta tuko litza t ekeen per k a gehiegi a rra n tza - 

tuko bagenitu, edo turista gehiegi d abiltza la inguruet 

a n et a, lertxun guztiek a lde egingo bal ute. 

E kos istema ko elementu g uztiet a ner a gingo lu ke. B iot 

opoa e r a tzen d uten elementue t a ko bat ek a lda ket a k 

ja s a ngo balitu, e s a t e r a ko ur a r en e z a u g a rri fis iko-kimikoe 

t a n a lda ket a kge rta tuko balir a, ondor ioa k b e r dintsua 

klir a t eke. 

Ibai et a e rreka k , s istema dina miko a kdir enez ,be r e z 

gerta tzen dir en (et a e z giz a e r a ginez ,aurr eko a dib idee 

t a n b e z a la ) baldintzaalda ket en menpe d a u de: negu a n 

migr a tzen d uten e s pez iea k , urt e sa s oia r en a r abe r a ko 

ur ema r ia r en gor abeher a k , h a z k u n tza boom-a k… B er 

a z , ingurua ba ldintza egokiet a nma n t entzeko meka - 

nis mo edo baliabide p r opioa kdituzteibaiet a e rrekek. 

Baliabide ha u en m u ltzo a r i a utodepura z ioa der itzo. 

L ehenik e t abehin, ibaiko iz a kiek, la nda r eek,anima liek 

e t aba k t e r ioek h a in zuzen, ur a z a let ik sa rtz en den o x igenoa 

e r abiltzen d ute. Bak t e r io a e r o b ioa kox igenoa z 

balia tzen dir a m a t e r ia o r g a niko a (la nda r eet aanima - 

lien honda kina k) m a t e r ia miner a l b ihurtzeko. U r a r en 

abia d ura e t a turb u lentzia h a ndia ba d a, o x igeno gehia - 

go sa rtz en d a, horrega t ik a utodepura z io m a ila altua - 

goa d a goi ib ilgu e t a n. 

B e sta lde e t a g r abit a t e a r en e r a ginez , pisu h a ndieneko 

honda kina khondoa n sediment a tzen dir a, a r a z g a ilu a r - 

t ifiz ia let a ko deka n t a z ioa n ge rta tzen den a n tze r a . 

G e r o , o x igenor ik b eha r e z d uten bak t e r io a n a e r o b ioek 

honda kin o r g a niko ho r iek m a t e r ia miner a l b ila k a - 

tuko dituzte , nor m a lea nkir a tsa at e r e a z . 

B e r a z , ba k t e r io des konpos a tza ileek ur a g a r b itzen 

d ute ,ba ina ur a r ihonda kin gehiegi heltzen za ionea n , 

industri et a honda r ure t a nge rta tzen den b e z a la, a u - 

t odepura z ioa e t en egit en d a, o r eka ap urtuz. E t a hor i, 

z o r itxa rre z , m a iz gerta tzen d a hir i, neka z a r itza e t a ind 

ustri honda kinen ondor ioz .

1.4. IBAIA:ERABILERAK ETA NEURRIZ 

KANPOKO ERABILERAK 


E kintza pila ba t a urr e r a e r a m a t eko ingurune urta rra z 

balia tzen d a giz a kia . Itsa s oet a o z e a noa k , e s a t e r a ko, 

z enbait iha r d u e r a ekonomiko r en ( a rra n tza …) e usk a - 

rri dir a, g a rra iob ide (itsa s mer k a t a r itza )er e badir a, 

e t aais ia ldir a ko ( baina tzeko , kir ola egit eko…) e t ab. ust 

ia tzen ditug u . Baina ur gez aar ega rra n tzitsua goa d a 

giz a kia r entza t ( b e r e b eha rra z kon tura tzeko na hiko a 

d u g u g ure go r p utza r en % 60 baino gehia go ur a dela 

gogor a tze a ) : kon tsumor a ko, neka z a r itza r a ko, e r abiler 

a industria ler a ko e t aabar ustia tzen d u g u . 

E r abiler a h a u e t a r abider a tzen d u g u n ur kop urua r en 

%80 ibai et a e rreke t a t ik h a rtz en d u g u zuzenea n , e t a 

g a inontzeko a be ste medio batzue t a t ik e s k ura tzen 

d u g u (la k u e t a t ik, lur a z piko ur e t a t ik, ur g a z ia ur gez a 

b ihurtzen d uten pla n t e t a t ik…). 

G iz a kia kibaien b eha rra d u e t a histo r ia n zeha r e t eng 

abe ustia tu ditu, g a ur egu ninoiz baino gehia go. H o r i 

dela -et a, z o r i txa rre z , i bai ekos i stema k (i bai et a 

ibaiertz a k) b ios fer a ko ingurune meha txa tuenet a r ikoa 

kdir a, giz a kia r en ekintza zuzenekiko et a e r a t o rriekiko 

sent iko rra k bait ir a o s o. 

Ik us dez a g u nja rra ia n , ibaiei ema t en za iz kien e r abiler a n a - 

g usia k zein dir en e t a nola e r a git en d uten ingurunea n. 

A ) N eka z a r i tza, abeltza intza e t aba s ogintza 

N eka z a r itza, giz a e b oluzioa r en nor abidea m a r k a tu 

d uten gerta e r a n a g usienet a ko bat dela e s a nohi d a ; giz 

a t a lde a kneka z a r i b ihurtuz joa n zir en heinea negonkortuz 

joa n zir en; leku bat e a nfinka tu z ir en, e t a neurr i 

bat e a n b ehintza t , lurr a lde edo e s k u a lde horren menpea 

n gelditu. D u ela 1 0 .000 urt e inguru, elika g a ia k 

ekoizteko lurr a la n tzen h a s i zen giz a kia e t a o r d ura ko 

ja d a nik, e urit een e s k a s ia e t a irregu la rta sun a zela -et a, 

a lorra k ur e zta tzeko ur hor nike t aartifiz ia la kga r a tze a - 

r en b eha rra z oha rtu z en. U r a lortz eko medio des - 

b e r dina k ze u den, ba ina k a su gehienet a n zuzenea n 

h a rtz en zuten ibait ik. 

D enb o r a n a urr e r a egin a h a la, la nda tuta ko lurr en kop 

urua kgo r a egin d u e t aab e r eek baz k a tzeko b ela r di 

e t a la rre a k ug a r ituz joa ndir a . H onek iz a ndu e r a ginik 

bas oet a net a ingurunea nor oha r : neka z a r itza lurr a k 

ir abazteko a s moz bas o a kkontrolik g abe mo ztu iz a n 

dir aas kot a n ; ibai, la k u e t a net aabar a lda ket a kge rta tu 

IBAIAI BURUZKO IKUSPEGI OROKORRA 

dir a e t aak u ife r o a kne urr igabe ustia tu dir a . E s k a la 

h a ndiko neka z a r i tza r en ondor io dir en gerta e r a 

h a u ek, aldi b e r e a n ,be ste fa k t o r e batzue t a ner a git en 

d ute ; bas oek ur a r en e rregu la z ioa n b e t e tzen d uten 

fu n tzioa ner a git en d ute ,arroen higa d ura ar e a gotu egit 

en d a e t a e z d a ziurt a tzen ibaien o r eka ekologiko r a - 

ko b eha rre z koa den ur ema r ia m a n t endu ko denik. 

Bas o a k ustia tzeko modu a r en ondor ioz e r ege rta tzen 

dir a horrela koa k , e t a k a su honet a nhiga d ura ar a z o a k 

la rria goa kdir a o r a indik, m a kinentza ko pistek, lurzorua 

r en g a ler ek, zuh a itz moz ket a m a s ib oek…, h a u d a, 

ekoiz pen p r o z e suek b e r a iek,az eler a tu egit en baitute 

higa d ura p r o z e sua . Ibai et a e rreka keuria kga rra ia tut 

a ko m a t e r ia z b e t e tzen dir a, eko s istema r en dina mika 

o ztopa tuz. 

N eka z a r itza ner abiltzen dir en ur e zta pener a ko sistem 

a des b e r dinen a rte t ik, ba tzuekin b e steekin baino 

ur gehia go a urr e zten d a: z enbait t eknika tr a diz iona - 

lekin (ildoen b idez ko ur e zta pena ) ur a r en e r dia ba ino 

gehia go g a ltzen d a e t a g a iner a ur a e z d a unifo r meki 

ban a tzen. B e r a z , e rrendimendu a o s o baxua d a . I hinz - 

t a d ura mot a ko ur e zta pena e r a ginko rra goa d a, ura - 

r en % 70 p r o b e txa tzen bait a . H o r i bai, ponpa ket a r a - 

ko e t a ba n a ket a r a ko insta la z ioa k na hiko ga r e stia k 

dir a . Tan t a k a ko ur e zta pena (la nda r e bakoitza r en a ltue 

r a r a e z a rrit a ko hodi e stua k) e rrent a g a rriena d a, 

ura r en %95pr o batxa tze a z g a in, s istema ongi dis 

eina turik bad a go b ehintza t , e z baitu ponpa ket a r ik 

b eha r. Hala e r e ,ba d u e r a gozpenen bat edo b e ste , 

ura irte t eko zu lotxo a k batzue t a nitxitze a, e s a t e bat 

e r a ko. 

B e sta lde, ekoiz pen a ar e a gotzeko a s moz , an tzina t ik 

e r abili dir a pla giz ida ket a onga rria k , denb o r a n zeha r 

h a u en konpos iz ioa e t a egitura alda tuz joa n bad a e r e. 

Baina zein d a g a ur egu ner abiltzen dir en p r odu k tuek 

inguru gir o a nduten e r a gina ? 

O nga rriek so rtz en d uten k utsa d ura, lurzo ru mot a r en, 

e urit een, onga rria ker abiltzeko modu a r en (gehiegi e r a - 

b iltze a r en, g a r a ide s egokia nonga rrizta tze a r en…) e t aau - 

ker a tuta ko onga rria r en menpe d a go hein h a ndi bat e a n. 

N itrogenoa d a ur en k utsa tza ile n a g usia . O nga rri 

gehienet a nnitra t omodu a ner abiltzen d a e t a neurr i 

txikia goa n a monio e t a nitrit oer a n. F o s for o a (fo s fa t o 

e r a n) e r e a urkitzen d a ur e t a n. G iz a kia ked a t en d u en 

ure t a net a ja t en dituen bar a z ki e t a fruitue t a n su b s - 

t a n tzia h a u en kon tzentra z io a ltua g a ix o t a sun la rrien 

k a usa iz a nda it eke. 

1 

23

2 4 



O nga rri inor g a nikoen b idez ko ur en k utsa d ura keu - 

trofiz a z io iz ena h a rtz en d u . N itrogenoa e t a fos for o a 

b eha rre z koa kdir a ur e t a ko la nda r een h a z k u n tza ema n 

d a din,ba ina kon tzentra z ioa kgo r a egit en bad u , la nda - 

r e a k a z k a r h a zten dir a, bai ta m a ina r i bai kopurua r ida - 

gokionez . Hau gerta tzen denea n , la nda r eek g a la r a z i 

egit en d ute ur e t a r a heltzen den a r gia sa koner a h a ndia 

goe t a r a ir iste a . Gainer a, hiltzen dir en la nda r e a k 

des konpos a tzeko ox igenoa beha r d a e t a e utrofiz a tut 

a ko ur e t a n , la nda r e a s ko d a goenez , o x igeno a s ko 

kon tsumitzen d a . H o r idela -et a, o r nogabe et aarra inek 

o x igenoz hor nitzeko or d u a n a r a z ola rria kiz a t en 

dituzte et aas ko hil egit en dir a . H o rta z , z enbait e s pez 

ie ur hor iet a t ik des a gertu ko dir a edot a e s pez ie 

oportu nista ba tzuek b e t eko dute ha ien leku a . H o rrek 

g uztia k b iodib e rts it a t e a r en g a ler a d a k a r. 

P la giz idei d a gokienez , gehienek iz a ki b iz idu net a nondor 

io k a lt ega rria ker a git en dituztela e s a nde z a keg u . 

Ibai et a e rreke t a r a lix ib ia tuen edo lurzo rua r en g a r b iket 

a r en (eurit e a k , ure zta pena k) b it a rte z heltzen dir a . 

E t a e z dir a ibai et a e rreke t a r a heltzen soilik; bait a lur 

a z piko ur e t a r a, lurzo rura e t a elika g a iet a r a e r e. 

A r a z oho r iet a ko batzue t a r a ko bad a u de konponb ide 

“ t ekniko a k”: e rre t en e t a ur e zta pen sistemen e r a ginkorta 

sun aar e a gotze a, pla giz ida e t a onga rri sint e t ikoa 

kne urr iz e r abiltze a, neka z a r itza iha r d u e r e t a t ik e r a - 

t o rri t a ko honda kinen k u dea ket a egokia, ura r en 

p r e z ioa finka tzeko or d u a n baliabide m u g a tua dela e t a 

ekonomia zein ingurugir o a ldet ik b e r eer abiler a kda - 

k a rtz a nko stua k balor a tze a e t aba s ola nek e r a git en dituzten 

ingurugir oinpa k tua kmurr izte a, b e ste a k b e ste. 

Baina “ R io 9 2 ”n a z a ldu b e z a la, “elika g a ien ekoiz pen 

e uskorra ur aarra z iona lki e t a e r a ginko rta sunez e r a - 

b iltze a r en menpe bad a go, e t a menpeko t a sun aar e a gotuz 

joa ngo bad a ” b eha r- b eha rre z koa d a g a ur egu ngo 

neka z a r itza sistema r iet a polit ika r i b uruzko h a usn a r - 

ket a sa kon a egit e a ; b e ste t ik sistema ekologikoen e z a - 

g utza e t abegirunea noina rritzen den neka z a r itza e t a 

abeltza intza modu a ker e b u ltza tu b eha r dir a ; lehent a - 

sun a ema n b eha r ko litza ieke elika g a i os a sunga rria k 

ekoizte a r i,ba liabideen k u dea ket a egokia r i, lurzo rua - 

r en kon tse r baz ioa r i, tra t a mendu z o rro tza k b eha r e z 

dituzten bar iet a t e a kla nda tze a r i, e t a e z epe laburr e a n 

e rrent a g a rrit a sun a lortz e a r iet a ekoiz pena r i. 

B e sta lde, ure zta pener a ko e t a arro bat e t ik b e ste r a 

ura ker a m a t eko pla nha ndien g a inea ner eha usn a rtu 

egin b eha r ko litza t eke , hor ien ondor ioa k(bai ekologia 

r en a lorreko a k , e t aba ihidr ologiko a ket a giz a rte 

m a ila koa ker e) kon tua niz a nik. 

E r abe r e a n ,ba s ogintza r a ko polit ika be rria k urra tu b eh 

a r ko genituzke, h a z k u n tza az k a rreko monok u lt ib oet 

a noina rritzen den e t a epe laburr e a nerrent a g a rrit a - 

sun abila tzen d u en polit ika ba zte rtu e t a, la nda r edia k 

b e t e tzen dituen fu n tzio hidr ologiko a ket a ekologikoa 

kkontua niz a nik, ekoiz pen euskorre a noina rritzen 

den polit ika ja rra ituz: dib e rts ifika z ioa, b e rta ko la nda - 

r edia r en kon tse r baz ioa … 

B ) E txeko kontsumoa 

G iz a kiok ur abeha r d u g u . P la net a ko perts ona g uztiek, 

g utxi go r a - b eher a, a n tzeko ur kop urua beha r d u g u b iz 

ir a uteko(kon tsumo b iologiko a ) : egu neko 2’5 litroing 

uru. B eha rriz a n b iologikoez g a in, g a inontzeko b eha - 

rriz a n a k(e rre a la kedo g u kge u k so rtu a k) a r e a gotuz 

joa ndir a denb o r a n zeha r e t a ur kon tsumoa neurr i 

g abe a r e a gotu d a, a z ken ha m a r k a dei e t a e s k u a lde ja - 

kin batzuei d a gokienez b e r e z iki. E gia z ki, elementu 

p r e z ia tu honen kon tsumoa e r abat des b e r dina d a 

m u ndu ko h a inbat e s k u a ldet a n , d a tu h a u ek a dier a zten 

diguten legez : 

MUNDUKO ZENBAIT ESKUALDETAKO 

BATEZBESTEKO URKONTSUMOA 

( PERTSONA ETA URTEKO ) 

Kan a d a ..................................... 9 3 .000 litro 

Kalifo r nia ................................. 191.000 litro 

EEBB......................................... 110 .000 litro 

Japonia ..................................... 1 0 4.000 litro 

E uropa ...................................... 55.000 litro 

E sta tu e s p a ina rra ................... 1 0 9.000 litro 

G r e z ia ...................................... 4 0 .000 litro 

A ljer ia ....................................... 3 5.000 litro 

India .......................................... 9.000 litro 

S u d a n........................................ 7 .000 litro


E s k u a lde industria liz a tue t a n ,ba t e z b e steko ur kon t - 

sumoa, perts ona ko e t a egu neko , 2 5 0 litro ingurukoa 

d a ( E s p a inia n 300 litro r a ir isten d a ). B eheko gr a fiko 

honet a n ur kop uru hor i ze rta ner abiltzen den e t a 

e r abiler aba koitze a n zenbat g a sta tzen den a dier a z - 

t en d a: 

1 00 l 

5 0 l 

U r a r en egu ner oko er abile r a k(g a r b ike t a perts ona la, 

a rropa g a r b ike t a …) dir ela -et a, x aboi, olio e t a honda - 

kin o r g a niko a kisurtzen dir a ur e t a r a, e t aar a zten e z 

baditug u , ura kkutsa tu egit en dir a e t a k a lt e a ker a git en 

dituzte ingurunea n. Gainer a, ibair a ir isten den g uztia 

e z d a denb o r a r ekin des a gertz en (ibaiertz eei edot a ur 

a z a la r ierrepa r a tu b e ste r ik e z d a go). 

K ontua niz a n b eha r d u g u z enbat e t a ur gehia go e r abili 

a r eet a gehia go k a lt e tzen ditug u la ibai ekos istema k ; 


30 l 

2 5l 

ibait ik h a rtu e t a g a ikutsa korre z k a r g a turik b u elt a tzen 

d u g u n ur kop urua h a ndia goa d a, b e r a z , ib ilgu e t a 

ibaiertz a kge r oet a e r a lda tua goa kda u de. H o r iguztia 

dela -et a, b eha r- b eha rre z koa d a ur baliabideen e r abiler 

a neurtze a e t a kon trola tze a, ura ba liabide m u g a tua 

15 l 15l 15 l 

bait a, z iklo bat ja rra itzen d u ena, e t a e r abiltzen d u g u n 

a ldier o b e r eka lit a t e a ner a git en d u g u . 

C ) I ndustri a e t a i bai a 

U r abeha rre z koa d a egu ner oer abiltzen ditug u npr od 

u k tuen fabr ika z ior a ko e t abe ste pr o z e su a s kot a r a ko 

(errefr iger a z io p r o z e sue t a r a ko, isuria kdilu itzeko et a 

abar ). 

1 

2 5

1 



Ibaiko ur a r en tenper a tura alda tzen bad a, honekin bat 

e r aalda ket abiologiko a kiz a ngo dir a . B e sta lde,boka - 

ler a h urb ildu a h a la ibai et a e rreken a utodepura tzeko 

g a it a sun a ger oet a tx ikia goa d a, ura r en abia d ura e t a 

turb u lentzia tx ikia goa kdir ela ko. Tarte ha u e t a n , h a in 

zuzen, ibair a tzen dir a isuri gehiena k. Industria kimikoek, 

p a per industriek, s iderurgiek… e rrefr iger a z io p r oz 

e sue t a r a ko e t a su b sta n tzia k dilu itzeko ur kop uru 

h a ndia beha r d ute. H o rta z ,as koz t enper a tura altua - 

goe t a net a su b sta n tziaarris k utsue z k a r g a tua itzultzen 

d ute ur hor iibair a . S u b sta n tziaarris k utsu hor ien a r - 

t e a nhidr oka r b uro a k ,be run a, a rts eniko a e t a mer k u - 

r ioa ditug u . S u b sta n tzia hor ien e r a ginez ger men k a lt 

ega rria k a gertz en dir enez e t a tenper a tura altue t a n 

ure t a ndis olbatuta ko o x igeno kop urua ba xua denez , 

a nima lia e t a la nda r e a s ko hil egit en dir a, ibaien des - 

konpos iz io e t a her iotza p r o z e sua az eler a tuz. 

Gar a pen industria lha ndikohir ia k zeha r k a tzen dituzten 

a kdir a ibair ik k utsa tuena k. H ir ien p a r e a nibaiko ur a 

e z d a g a r dena iz a t en, e zta g utxia go e r e. K o b r ehonda - 

rra kdir ela -et a, z enbait ibai go rria kdir a ; olioa r en e r a - 

ginez ,be rriz , met a lkolor e z ko ur a kdituzten ibaia ket a 

det e r gent een e r a ginez a p a rre z b e t e t a koa kik us ditza - 

keg u . H o r ina hiko tr iste a d a, baina itxa r openik e z g a lt - 

z eko hitz egin dez a g u n Tames iibaia nja z o t a koa z . 

26 

2 5 0 l 

7 5 0 l 

1.500 l 

338 km-ko luze r a d u en ibai hau E uropa ko g a rra n tzitsuenet a koa 

d a . Gar a i bat e a n Inga la t e rra e t a 

honen kolonien a rteko mer k a - 

t a r itza r en a r d a tza iz a n zen Tames 

i ibaia, e t a brit a inia r inper 

ioa r en egitura ket a n piez a 

1.300 l 

g a rra n tzitsua . Gaur egu n ere , 

petroliu n tzien e t a tra n s a t la n t ikoen 

tra fiko a e t a ber e bazterrek 

e z a g utu d uten g a r a pen ind 

ustria la dir ela medio g a rra n tzi 

h a ndiko a d a ekonomia r en a lorre 

a n. E t a ja kina, o r a in a rte a n , 

Tames i ibaia o s o kutsa tuta ko 

ibaia iz a n da . Baina ingeles a k 

a r a z o hor i konpontzen saia tu 

z ir en e t a horrek la n mar d u la 

3 5 0 l 

e s k a tu zuen, e s k a tu e r e. Gaur 

egu n ,biz itza z g a inez k a d a goen 

ibaia d aTa mes iibaia . 

E t a g u k ,Bilb oko b oka lea nedo 

D e ba ibaia n ,Are txabalet a edo 

E s kor ia tza p a r e a n baina tze r ik iz a ngo a ldug u noiz bait ? 

D ) A i s i a ldir a ko i bai et a e rreka k 

Ibaia ket a ibaiertz a kestimu h a ndia nditug u e t abe r a z , 

s a rrit a nhurb iltzen g a r abe rta r a . 

D enok d u g u ibaiez goz a tzeko es k u b idea, baina aurr er 

a n tze a ner ego z a tu n a hi bad u g u , e rre s petuz joka tu 

b eha r d u g u e t a egit en d u g u n a z kon tzient eiz a n. 

Sarrit a n , ibaia e t abe r eingurua ais ia ldigu ne b ihurtu 

n a hi denea n b e rta ko zu h a itz e t a zu h a is k a kmo ztu egit 

en dir a, iger ileku gis a e r abiltzeko pr e s a ker a iki, ba z - 

k a leku a k a n t ola tu, ak a npa tzeko leku a kpr e sta tu e t a 

a n tzeko a kegit en dir a … E r a iku n tza hor iek ibai ekos 

istemen b e r e z ko dina mika n a lda ket a ker a git en dituzt 

e. E t a e z d aah a ztu b eha r t oki h a u e t a r a jendetza h a ndia 

h urb iltzen dela e t a ondor ioz , z a r a t a k a nima lia k 

uxa tzen dituela, ura e t a ibaiertz a kkutsa tu egit en dir 

ela ( x aboia k , olioa k , pla stiko a k , la t a k e.a . a gertz en 

dir a )et a la nda r e tza kka lt e a kja s a t en dituela . 

Gaur egu ngo egoe r a kho b e r a egin dez a net aaurr er 

a n tze a ner eho rren b e r e z ia kdir en inguru h a u e t a z

goz a tzen ja rra itu a h a l iz a t eko , g uztiz b eha rre z koa k 

dir a kon tse r baz ioa e t a ustia pena aurr eikusten dituen 

lurr a lde a n t ola ket a e t a ingurugir ohe z k u n tza egokia . 

E ) E ner gia ekoiz pena e t a e rre s e r ba 

hidr iko a k 

Ibaien inda rra as p a ldida nik e r abili iz a n da ener gia 

ekoizteko ;ur aat e r a tzeko edot abihia tx ikitzeko a ntzina 

ko e rro t a za h a rra kinda r horre t a z balia tzen zir 

en, e t a g a ur egu neko zentra lhidr oelektriko moder - 

noek e r eha la egit en ja rra itzen d ute. 

E ner gia ekoizteko ibaiet a ko ur a r en inda rra z balia tzen 

den edoz ein e r a iku n tza k , neurr i bat e a nedo b e ste a n , 

ibai ekos istema e r a lda tzen d u : ura pila tzeko et abe r e 

m a ila igo tzeko er a ikit a ko p r e s aba t m u g a d a iz a ki ur - 

t a rrentza t , h ustub ideek ibaiertz e a n a lda ket a ker a git en 

dituzte… 

Hala e r e ,burdinola e t a e rro t a tr a diz iona lek e t a zentra 

lhidr oelektriko tx ikiek, g a ur egu n ur a pila tzekoet a 

z entra lhidr oelektriko a k ur e z hor nitzeko er a ikitzen 

dir en urtegi h a ndiek baino a s koz a z k a lt e tx ikia goa k 

s o rtz en zituzten. 

A z piegitura h a ndi h a u ei d a gokienez ,beha r- b eha rre z - 

koa d a la n a kha s i a urr e t ik ingurugir o a ner a gingo du - 

t en inpa k tua r en a zte r ket a egit e a, urt egiek ingurunea n 

a lda ket a ker a git en bait ituzte ; ibaia r en dina mika e t en 

egit en d a ( urt egia n ibaia k ga rra ia tuta ko m a t e r ia la k 

met a tzen dir a, b e rta n b iz idir en popu la z ioa kis ola tuta 

gelditzen dir a, ib ilgu a n b eher a ur ema r ia giz abeha rriz 

a nen a r abe r a e rregu la tzen d a …), ingurune horre t a - 

ko mikr oklima alda tu egit en d a, lur a z a ler a h a ndia k , 

e t a k a su batzue t a nhe rria ker e , ura kesta ltzen ditu… 

H o r iguztia dela -et a, b eha rre z koa d a g a ur egu ndu g u n 

ur e t a ener gi b eha rren pla nifika z io e t a e balu a z io e rrea 

la egit e a . Iz a ner e , k u dea ket a egokia e t a ur aarra z ion 

a lki kon tsumitze a n a hiko a iz a nda it e z ke o b r a e rra ldoi 

h a u ek d a k a rten g a stu ekonomiko et a ekologiko 

h a ndia m urr izteko. 

F ) B e ste er abiler aba tzuk 


Ibai et a e rreka k , s istema konplexua kdir enez ,ba liabideen 

m u ltzo zabala e s k a intzen digute (pot entzia lki 


b ehinik b ehin). Jad a nik a ipa tu ditug u nez g a in, ba dir a 

giz a kia r entza t g a rra n tzi ha ndia d uten b e ste ha u ek 

e r e : 

ARRANTZA: histo r ia n zeha r,ba rru a ldeko he rriek ja n a - 

r ia ( a rra ina )lo rtz eko ustia tu dituzte ibaia ket a o r a indik 

e r e , m u ndu ko zenbait e s k u a ldet a n ustia tzen 

ja rra itzen dituzte (A m a z ona s e t a Nilo ibaia k es a - 

t e r a ko). E s k u a lde ha u e t a ko jende a s kok a rra n tza d u 

b iz ib ide e t abe r a z ,bizta nler ia r en ir a u pena, neurr iha ndi 

bat e a n b ehintza t , ibaien e t a h a u en inguruen kon t - 

s e r baz io egoer a ona r en menpe d a go. 

G e rtu a go ditug u nibaiei b uruz, g ure ibaiei b uruz, z e r a 

e s a n de z a keg u , k utsa d ura k et a p r e s io a n tropiko a k 

a rra inen popu la z ioa k b iz iki m urr iztu dituela . A n tzina, 

iz okina k a rra n tza tzeko gure ibai et a e rreka kpa r ega - 

b e a k baz ir en e r e , g a ur egu n EAEko ekia ldea ngeldit - 

z en dir en e r emu txiki batzu e t a n soilik a rra n tza d a it 

e z ke i z okina k. E goe r a horren e r a gilea e z d a 

k utsa d ura soilik; bait a gehiegiz ko ustia pena e r e. 

GARRAIOA: ibaia kga rra iob ide gis a e r abiltzen ja rra itzen 

dir a m u ndu ko e s k u a lde g uztiet a n ,ba r nea ldeko es - 

k u a ldea ket a herria ldea kitsa s o zabala r ekin kom u nika - 

tuz; R hin ibaiaEuropa n ,Am a z ona s ibaiaAmer ike t a n , 

Yang-tse ibaiaAs ia n…). Hau ek g a rra iob ide gis a d uten 

g a rra n tzi ekonomiko a h a in d a h a ndia, k a su a s kot a n 

n a z io m a ila ko edot a n a z ioa rteko elka rte a k so rtu bait 

ir a ibaien e r abiler a e t a inpa k tu pos ib lea kerregu la t - 

z eko (z enbat e t a gogorra goa iz a n ustia pena ar eet a 

a h u la goa d a ibaia r en egoer a ). 

G iz a kia kos olo tura e stua d u ura r ekin o r oha r, e t aba - 

t e z e r egure ho r nitza ile n a g usi dir en ibaiekin. 

M u ndu m a ila nem a t en a r iden h a z k u nde demogr a fikoa 

r en ondor ioz ur b eha rra ger oet a h a ndia goa d a, 

baina nos ki, e r abilga rri et a e s k ura g a rri da goen ur kop 

urua e z d a emenda tzen. H oni, g u k so rtz en ditug u n 

a r a z o a kgehitzen badiz kiogu , e rra z a n tzema t en d a sis - 

t ema honi e z in diogu la e utsi. Baliabidea kne urr iz e r a - 

b iltze a, e r abiler a h a u ek ibaien kon tse r baz ioa r ekin bat 

e t o rtz e a e t aba liabidea k za intze abeha r b eha rre z koa 

d a . H o rren a ldeko he z k u n tza ket a kon tzientzia z ioa k 

s oilik a lda dez a ket ega ur egu neko joer a . 

1 

27

2 


EUSKO AUTONOMI ELKARTEKO IBAIAK 

Jakina denez ,EAEko ibaia kez d a u de o r a in a rte a nde s - 

k r ibatu ditug u n a r a z oet a t ik sa lb u . 

E z a u g a rri geologiko et a klima t iko a kdir ela -et a, b i a rro 

hidr ologiko mo t a d a go g ure lurr a ldea n ; isuria lde k a nt 

a uria rre a n bat e t ik, klima e uritsua e t a o r ogr a fia m a lk 

a rtsua iz a ki, ibai ug a r ida go; ibai ha u ek ib ilb ide labu - 

rreko a kdir a e t a ur ema r ikonsta n t e sa m a rreko a k. 

G ipuzkoa ko e t aBiz k a iko ibaiek e t aaz ken ha u en A r a - 

bako ibaia d a rrek e z a u g a rri ha u ek b e t e tzen dituzte. 

I suria lde medit e rra nea rre a n b e ste t ik, klima lehorra - 

goa e t a o r ogr a fia leu n a goa iz a ki, ibaia kgutxia go dir a 

baina aldi b e r e a nluze a goa k. A r abako ibai gehiena k 

isuria lde medit e rra nea rreko a kdir a ( Ebr oibaia r i bat - 

z en za iz kiona k). B iisuria ldeen a rteko mu g a geogr a fiko 

n a g usia, A r a la r,Aiz korri,An b o t o ,Go r b eia e t aSa lbad 

a mendiz e rrek o s a tuta ko k a t e a d a . 

Ibaib ideen ban a ket a h a ndi h a u dela e t a, histo r ia n zeh 

a r baliabideen iturri gis a e r abili iz a ndir a, ura r en a ldet 

ik e z e z ik ja r d u e r a ekonomiko de s b e r dinen e usk a - 

rri er e iz a n bait ir a ( b ihi-erro t a k , burdinola k et a 

o r a intsu a rte zentra lhidr oelektriko tx ikia k). 

H o rta z bad a, g ure he rriko ibaiet a n , e t abe r e z iki isur 

ia lde k a n t a uria rrekoet a n , giz a e r a gina emenda tuz 

joa nda, e t engabe. Ibai ha u en ib ilgu ek e t aba zte rrek a ld 

a ket aanitz p a ir a tu dituzte : ura pila tzeko pr e s a k , u b idea 

k , g a inez k abidea ke.a .er a iki dir a . A lda ket a hor ien 

g uztien e r a gina e z d a nola n a hiko a iz a n. E r a lda ket a hor 

ien e r a ginez ur ema r ia m urr iztu egit en d a e t a korront 

e a r en abia d ura tx ikitu, arra inek e t a anfib ioek 

g a inditu e z in dituzten hor mekin egit en d ute topo, nek 

a z a r itza iha r d u e r e t a ko e t a olet a ko honda kina k(s a - 

rra e t a g a nga )ib ilgura ir isten dir a … 

D enb o r a n a urr e r a egin a h a la, isuria lde k a n t a uria rra k 

g a r a pen industria l sendoa e z a g utu zuen. H onek, ur 

b olu men h a ndiez hor nitu b eha rra eka rri zu en e t a ondor 

ioz , g ure ibai na g usien e rtz a kindustriez b e t e tze a 

e r a gin zu en (honela, ibait ik ur a h a rtz e a z g a in isuria k 

zuzenea n a s k a zit e z keen b e rta r a ). Gar a pen industria - 

la kpopu la z ioa r en bat - bat eko ha z k u n tza eka rri zu en, 

ibaien g a ineko er a gina e r e b iz iki a r e a gotu z ela r ik. Jaz 

oer a h a u ,Isuria lde Kan t a uria r o s o a nem a nda e t a 

e s a nda koa egia zta tzeko na hiko a d aIbaiz abal,Ne r b ioi, 

D e ba, U r ola edo O r ia ibaiet a r a h urb iltze a ( bat e z e r e 

e r diko et abeheko ib ilg u e t a r a ). 

2 8 

Industriek e t a herriek e r a gina iz a ndute et enik g abe 

ibai ho r ien g a inea n , u d a lerria k a lde za h a r e t a industria 

lek lotuta ego t en bait ir a sa rri a s kot a n. Ibaia kez d u 

b e r e b urua ar a zteko b e ste denb o r a e t a, ondor ioz ,at - 

z e r a jotzen d u , ibaiz a t i batzue t a n ur e t a ko b iz imodu 

gehiena kde s a gertu e r eegit en dir ela, eko s istema e r e 

des a gertuz z a t ide s b e r dinet a n(ibar- bas o a k , u b idea …) 

e t a e r a s o a ibai-a hor a ino e t a kosta lder a ino heltzen d a . 

B e ste t ik, ibai ekos istema k Isuria lde M edit e rra nea rrea 

n et a aurr eko a n dituen a r a z o a k os o b e stela koa k 

dir a, urbaniz a z io e t a industria liz a z io b iz iek ingurunea 

molda tu e t a p r e s iona tu bad ute er e b e rta n ,biga rren 

k a sua n b ila k a e r a so z ioekonomiko a nez a k a r itza ingu - 

rua nib ili d a e t aba t e z e r e , g a ur egu ngo ga r a pen ind 

ustria ler aarte. 

G iz a kia kpr odu k z ioa emenda tze abila tzen d u e t enga - 

b e. H onek, neka z a r itza lurr en meka niz a z ioa e t a onga - 

rrien, pla giz iden e t a pestiz iden e r abiler a (ka su batzuet 

a ngehiegiz ko e r abiler a )ek a rri du . P r odu k tu kimiko 

h a u ek, lurzo rua r en g a r b ike t a (eurit e a k , ure zta pena …) 

dela -et a, ibaiet a r a heltzen dir a e t a ondor ioa kez a g u - 

n a kdir a: uren e utrofiz a z ioa, k utsa d ura o r g a niko a, p r od 

u k tu to x iko a kibair a heltze a … 

B e r a z , giz a e r abiler a e z b e r dinek (industriek, neka z a - 

r itza k , hir iek…) ingurugir o a nor oko rre a n , e t abe r e z iki 

ibaiet a n , k a lt enabar ia ker a gin dituzte.A dib ide gis a, 

ibaien k utsa d ura m a ila r iedot a ibaiek zeha r k a tzen dituzten 

herri et a neka z a r itza alorre t a n b ider a tu dir en 

ibai za t ien kop urua r ierrepa r a tu b e ste r ik e z d a go. 

A r a z oha u ek g ure lurr a ldeko he z egu neek e r eja s a t en 

dituzte. E kologia r en ikuspegit ik, hez egu nea kga rra n tzi 

h a ndiko ingurunea kdir a ; hega zti migr a tza ileen a tsedenleku 

e t a h abia egit eko leku a dir enez , g a rra n tzit - 

sua kdir a o s o. G iz a ekintzek, zuzenek zein zeha r k a koek 

(isuria k , neka z a r itza r a ko lurzo rua k ir abazteko 

ingurua klehortz e a k , ura lurzo rua k ur e zta tzeko er a - 

b iltze a k…) h abit a t h a u en a tze r a k a d a eka rri dute. 

Laburtzeko , g ure he rriko ga r a pen industria la k , kon tut 

a nha rtuta dituen b e r a r ia z ko e z a u g a rria k a z a ler a e t a 

b iz ila g u nen a ldet ik, e r a gin h a ndia iz a ndu ingurunea n 

e t aba t e z e r eibai ekos istemet a n. Hau g uzti ha u egia z - 

t a tzeko gure ibaiet a ko ur en k a lit a t e a e t a ingurunea r en 

egoer a za intzeko sa r e a r en tx o stena kditug u . T x o sten

hor ien a r abe r a g a ur egu ngo egoe r a e z d aba t e r eegokia, 

p r o z e su industria let a sa nea mendu koen barru a n 

ja r d u nea nja rtz en a r idir en neurr iek egoer a kho b erun 

tz jo dez a laah a lb ider a tzen d uten a rren, i bai ekos 

i stema r i zo r diog u nerre s petua e r e bad u g u . 

2 .1. GURE IBAIAK 

Jarra ia nda t o rrena EAEko ibai et aarro na g usien des - 

k r ibapen tx iki bat d a . 

A r aba 


1.—OMECILLO IBAIA: A r abako mendebaldeko muturre 

a n a urkitzen d a e t abe r e a rro a k 35 0 km 2 h a rtz en 

ditu,Ar abar ida goz kiona k 23 9km 2 badir a e r e. Gau b e a 

e t aEs pejo ud a lerria k zeha r k a tu e t a 32 kilometro ing 

uru ib ili ondor en Ebr oibaia r i batzen za io,Be r gonda 

ingurua n ,So b r onet ik gertu . H u medo edo T u mec illo 

ibaia d abe r eibaia d a r n a g usia ( B e r b e r a n a, Kar a nka, 

O s m a …). D emogr a fia r ida gokionez , h a r a nhonek a t - 

z e r a k a d a h a ndia e z a g utu d u , neka z a r itza ustia penek 

e r e b ide b e r a ja rra itu d ute et aapena s d a go industria - 

r ik. Z e r bait a z pima rra tzeko t a nes a n ,Omec illo ibaia, 

o r oko rre a n , egoer a one a nkontse r batzen dela . 

2 .—BAIAS IBAIA: Baia s ibaiaGo r b eia nja iotzen d a e t a 

62 bat kilometroko b idea egin ondor en, Mir a nda de 

Ebr opa r e a n ,Eb r oibaia nisurtzen ditu b e r e ur a k. B idea 

nes k u a ldeko ha inbat u d a lerri zeha r k a tzen ditu: 

Z u ia ( M urgia ) ,Ur k abusta itz,Ku a rta ngo ,Errib e r aGoit 

ia ( P o b e s ) et a Errib e r a beit ia ( R iv abellos a ). B e r e 

a rro a k 315 km 2 inguruko a z a ler a d u e t aOmec illo 

ibaia r en a rro a nge rta tzen den b e z a la ia e z d a go ind 

ustria r ik e t a popu la z ioa khir ib urura e t a e s k u a lde ind 

ustria liz a tue t a r a emigr a tu d u . I ndustria r a ko e z b e z a - 

la, neka z a r itza r a ko (labo r eet a r a ko) et aab eltza intza 

e stentsib o r a ko lur a z a ler a h a ndia k ustia tzen dir a . 

3 .—ZADORRA IBAIA: Zadorra ibaia d aEAEko ibair ik 

luzeena ; 85 km-ko luze r a d u e t aarro a k ,be rriz , 1.368 

km 2 ditu. Ibai honet a nhiru t a rte b e r eiztu ditug u : 

• Iturb uru a ldea, h a u d aOp a k u a t ik U libarri- 


Gan b o a ko urtegir a inoko ta rte a . Tartehonet 

a nibaia d a r a s kor en ur a kja s o tzen ditu Zadorra 

i bai a k et a Ag ura in ( Sal v a t ierra ) , 

Z u h a tsu e t aGe bar a ud a lerria k zeha r k a tzen 

ditu. 

• Za dorra ko urtegia biga rren ta rte a r en goiko 

m u g a d a . Tarte honet a n Gasteiz inguruko 

herrigu ne batzuk et a poligono industria la k 

( Gam a rra, Abe txu ko... ) zeha r k a tzen ditu 

ibai honek, e t aDu la n tzi ibaia e t aSa n t aEng 

r a z ia e rreka (iz en b e r eko urtegit ik abia t - 

z en dena ) batzen za iz kio. 

• Hirug a rren ta rte a nibaia h a r a n zabala goet 

a t ik ir a g a it en d a e t aZu b ia lde erreka r en 

e t aIbaiu d a ibaia r en ur a kja s o tzen ditu. L ehenengo 

ibaia d a r h a u G o r b eia ko mendiz erra 

nja io e t aGopegi, Le t ona e t aApoda k a 

u d a lerria k zeha r k a tu ondor en I ruñ a, e rrom 

a t a r g a r a iko he rrigu nea r en ingurua n bat - 

z en za io Zadorra ibaia r i. Ibaiu d a ibaia, a ldiz , 

T r e b iñoko konderriko ibai na g usia d a e t a 

Ebr oibaia r ekin bat egin baino pix k aba t gor 

a go batzen za io Zadorra ibaia r i.A z ken ta r - 

t eho rre t a nda u den ud a lerrien a rte a n Lang 

r a itz ( Nan c la r e s de La Oca) et aAr g a n tzun 

( La P u e b la de A r g a n z ón) dir aaipa g a rriena k. 

Gasteiz en iz a nez ik, o r oko rre a n , popu la z ioa k b eher a 

egin d u A r abako Lauta d a n. Har a n honek b i a r d a tz 

ekonomiko ditu; labo r eet a net a p a t a t a n(b ehea ldea n 

ja d a nik e rremola txa r enga t ik o r dez k a tzen d a p a t a t a ) 

oina rrituta ko neka z a r itza int entsib o a ba t a, e t a ib ilg 

u a n zeha r d a u den zenbait poligonot a n(A g ura in,La ng 

r a itz) kontzentra tzen dir en industria k b e ste a . 

4.—EGA IBAIA: Ebr oibaia r en a d a r n a g usiet a ko bat d a 

e t a goi ib ilgu aAr aban du en a rren, 2 8 bat kilometro 

egin ondor en Nafa rro a n bar ner a tzen d a . E g a ibaia k 

e t a honen ibaia d a rrek e r a tzen d uten sa r ehidr ogr a fikoaAr 

abako M endia ldea e s k u a ldeko sa r ena g usia d a . 

E s k u a lde honen bar nea nda u de Mae ztu,At a uri,An t oñ 

a n a e t aKa npezu u d a lerria k. E s k u a lde honek e r epop 

u la z ioa r en b eher a k a d a n abar ia e z a g utu d u e t abe r e 

egitura ekonomiko a tr a diz iona la d a, txa nda k a ko labo- 

2 

2 9

2 



r a n tza net a neurr i tx ikia goa n abeltza intza noina rrit - 

z en dena, a legia . Kar a rria e t abituminos aat e r a tzeko 

h a rro b ia ker e bad a u de. 

5.—INGLARES IBAIA: A r abako hegomendebaldea nkok 

a tua, 27 km-ko luze r a d u e t abe r e a rro a k97 km 2 -ko 

a z a ler a . H e rre r a ko menda t e a nja iotzen d a ( Kan t a uriko 

mendiz e rra ) et a Za n b r a n a t ik hego a lder a Eb r o 

ibaia nisurtzen ditu b e r e ur a k. B e r e b idea n , n a g usiki 

neka z a r itza n(labo r een k u lt ib o a n) diha r d uten herrigu - 

nea k zeha r k a tzen ditu: Pipa on, Ur iz a h a rra, B e r g a n tzu 

e t aOc io. 

6 .—ARABAKO ERRIOXA: Kan t a uriko mendiz e rra ingu - 

rua nja io e t aEb r oibaia r i batzen za iz kion ib ilb ide la - 

b urr eko ibaiek er a tzen d ute a rro ha u . A rro na g usia, 

e z a u g a rri b e r dintsua kdituzten e t aar doa ekoizten d u - 

t en hiru a rro tx ikia gok er a tzen d ute : 

B i z k a i a 

• Ma y o r ibaia: 9km-ko luze r a d u e t aLe z a e t a 

E ltziego ud a lerria k zeha r k a tzen ditu. 

• Sa n G ines ibaia: B ila r e t aBia ste r i zeha r k a t - 

z en ditu. 

• Oion ibaia: L ogr oñon Ebr oibaia r i batu a rte 

18 km-ko ib ilb idea egit en d u , 9km A r abar i 

d a goz kiola r ik.Tarte honet a n O ion e t aEkor 

a ud a lerriet a t ik ir a g a it en d a . 

7 .—KARRANTZA IBAIA: B iz k a iko mende baldeko mu - 

turr e a nda goen ibai honek e t aCa ler a e rreka k136 

km 2 -ko a rro a e r a tzen d ute. Karra n tza e t aLa nesto s a 

dir aarro honek b e r e bait a nha rtz en dituen ud a lerria k 

e t a h a u e t a nlehen sekt o r e a d a n a g usi (neka z a r itza, 

abeltza intza e t a ba s ogintza ). I nguru honet a n jende 

g utx i b iz idenez Karra n tza ibaia ongi kon tse r batzen 

d a . Hala e r e , e t a ingurua nda u den abelt egi ug a r ien 

e r a ginez ,ba d a u de k utsa d ura o r g a niko a d uten h a inbat 

p u n tu. 

30 

8.—AGUERA IBAIA: A g u e r a ibaia r en a rro aKa rra n tza - 

ko h a r a n a r en ekia ldea nda go. Ibaia k 28 km-ko luze r a 

d u e t a lehen sekt o r e a n(neka z a r itza n ,ba s ogintza net a 

abeltza intza n) diha r d uten T urtzioz e t aVilla v e r de T urt - 

z ioz u d a lerria k zeha r k a tzen ditu. 

9.—MERCADILLO EDO BARBADUN IBAIA: M e r cadillo 

ibaia ket a honen ibaia d a r n a g usia den Galda mes 

ibaia ker a tzen d uten a rro aBiz k a iko mendebaldea n 

kok a tzen d a e t a 144 km 2 -ko a z a ler a h a rtz en d u . 

Ibaia k 23 km-ko ib ilb idea egit en d u ,az ken hiru edo 

la u kilometroet a nma r e a r en e r a gina n abar ia dela r ik. 

Z eha r k a tzen d u en e s k u a ldea n , neka z a r itza, abelt - 

z a intza e t a iha r d u e r a industria la dir a n a g usi. A z ken 

h a u M uskiz a ldea nkontzentra tzen d a, P e tronor b ir - 

findegia inguru honet a n bait a go. Haz k u n tza az k a rreko 

zu h a itzen ustia pena e r ekontua nha rtz eko mod 

u koa d a . E rrepide b e rria dela e t a ib ilgu a k a lda ket a 

batzuk ja s a n zituen.A rtz ent a lez ,Ga r a pe ( S opu e rta ) , 

Galda mes e t aMuskiz dir aarro honet a ko ud a lerria k. 

1 0 .—KADAGUA IBAIA: Kad a g u a ibaia r en a rro a k577 

km 2 -ko a z a ler a d u . Hau e t a t ik 30 9km 2 d a goz kio B iz - 

k a ia r i, e t aBa lma s eda, Zalla, G u enes ,Go r dex ola,A lons 

o t egi e t aBa r a k a ldo/ B ilb odir abe rta nda u den ud a lerria 

k. A z ken ud a lerri honet a n N e r b ioi ibaia r ekin bat 

egit en d u . Kad a g u a ibaia r en luzeer a 67 km ingurukoa 

d aba ina 48 km soilik d a goz kio B iz k a ia r i, iturb urua e t a 

goi ib ilgu aBurgos i bait a goz kio. Har a nea njende ug a r i 

b iz idenez e t a industria kerruz d a u denez ,Biz k a ikoibai 

degr a d utuenet a ko bat d u g u Kad a g u a ibaia . Iz a lde,Artz 

iniega e t aHe rre r ia s ibaia kdir abe r eisurki n a g usia k. 

11.—NERBIOI IBAIA: N e r b ioi e t aIbaiz abal ibaiek Bas 

a urin bat egit en d ute et a sa r ehidr ogr a fiko bak a rra 

e r a tu a rren, ba koitza be r e a ldet ik des k r ibatu ditug u , 

b iek e r e a rro zabala e r a tzen baitute. 

N e r b ioi ibaia r en a rro a k53 5km 2 -ko a z a ler a e sta ltzen 

d u . B iz iki industria liz a tuta ko e t a popu la z io dentsit a t e 

h a ndiko a rro a d a . Iz a ner e ,Bilb o Handit ik gertu d a go. 

B e r e bar nea nha rtz en dituen ud a lerria kha u e x ek dir a: 

K o a rta ngo ,Am urr io,Aia r a e t aLa u dio A r abakoa ket a 

U r d u ñ a, A r a k a ldo, Arra nku dia g a, U g a o-M ir aballes ,


A rrigo rria g a, Zar a t a mo, Ba s a uri,Etxe barri et aBilb o 

( a z ken ha u m a r e a r en e r a gina r en e r emura ino) B iz k a ikoa 

k. 

B e r eluze r a 48 km ingurukoa d a e t abe r e a d a r batzuk , 

luze a kiz a t e a g a t ik e t a herrigu ne h a ndiet a t ik ir a g a it en 

dir enez , iz a e r a p r opioa d ute et a e z ditug u N e r b ioi 

ibaia r ekin bat e r a kon tsider a tu. Casta ños edo Galindo 

ibaia ( Bar a k a ldo,Tr a p a g a e t aSe sta o zeha r k a tzen ditu) 

e t aAltub eibaia ( Bar a n b io,Or o z ko e t aLa u diot ik ir a - 

g a it en d a )ha u e t a ko b iditug u . 

1 2 .—ASUA IBAIA: N e r b ioi ibaia r en a d a rra d a ba ina 

a rro pr opioa e r a tzen d u enez ,Tx o r ierri ha r a n a h a in 

zuzen, be r eiz it a des k r ibatu d u g u . Har a n a k 74 km 2 

ditu, popu la z io dentsit a t e a o s o a ltua d a e t a goia ldea n 

neka z a r itza e t a la uta d a nindustria, n a g usiki met a lurgia 

e t a industria kimiko a, dir a iha r d u e r a n a g usia k. Ih a r - 

d u e r a industria la kinda r h a ndia d u b ehea ldea n , e t a ondor 

ioz , t a rte honet a nibaia egoer a tx a rre a nkontse r - 

batzen d a . E r a ndio p a r e a n N e r b ioi ibaia r ekin batu 

a urr e t ik,Asua ibaia k15km-ko b idea egit en d u . B ide 

horre t a n L e z a m a, Zam u dio, Sondika, A sua ( L oiu )et a 

E r a ndio ud a lerria k(a z ken honet a nma r e a r en e r a gina 

s oma tzen d a ) zeha r k a tzen ditu. 

1 3 .—IBAIZABAL IBAIA: N e r b ioi ibaia r en ipa rrekia lder 

a kok a tua, ibai honen a rro a k41 6 km 2 ditu.43 km-ko 

b idea n zeha r E lorrio, Atxondo, Abadiño, Dura ngo , 

Z o r notza - E txa no,Lemoa, B edia, Galda k a oet aZa r a t a - 

mo ud a lerria k zeha r k a tu ondor en N e r b ioi ibaia r i bat - 

z en za io Bas a urin. A z ken ho rre t a n ge rta tzen den 

b e z a la, iha r d u e r a industria la kinda r h a ndia d u ib ilb idea 

r en ta rte guztiet a n. Ibaia d a rrei d a gokienez b e sta lde, 

a ipa g a rrienen a rte a n A rra t ia ( Igorre ,Arte a g a,A r e a tza 

e t a Ze a n urit ik ir a g a it en d a ) et a Ma ñ a r ia ( Mañ a r ia, 

Izurtza e t aDura ngo t ik ir a g a it en d a )ibaia ket aAtxondo 

e rreka ditug u . 

14.—BUTROI IBAIA: 1 7 9km 2 -ko a z a ler a h a rtz en d u en 

a rro honet a n popu la z io dentsit a t e a h a ndia d a e t a 

ekonomia r en a r d a tza kneka z a r itza / abeltza intza, iha r - 

d u e r a industria la e t a neurr i tx ikia goa n bas ogintza 

dir a . B utroi ibaia k 24km-ko luze r a d u e t aErrigoit i, 


F ruiz ,Ga miz - F ika, M u ngia, Gat ika, Jat abe (Maruri),Ur - 

d u liz e t aPlentzia ud a lerria k zeha r k a tzen ditu. 

15.—OKA IBAIA: M uxika, F o rua, G e r nika - L u mo e t a 

Gautegiz - A rte a g a arte a n ban a tua k , Ok a ibaia r en 

a rro a k18 0 km 2 ditu e t abe rta ko iha r d u e r a n a g usia k 

neka z a r itza / abeltza intza, bas ogintza e t a iha r d u e r a ind 

ustria la dir a . I ndustria gehiena ket a popu la z ioa r en 

gehiengo a Ge r nika ingurue t a n kontzentra tu dir a . 

O k a ibaia r en luze r a, m a r e a r en e r a gina ja s o tzen d u en 

ingurua kon tua niz a ngabe , 14,5kmingurukoa d a e t a 

b e r eibaia d a r n a g usiaGola ko e rreka . O k a ibaiaUr - 

d a ibaiko B ios fer a ko E rre s e r ba barru a nda go. 

1 6 .—LEA IBAIA: M u nit ibar,Au lesti,Giz aburua g a,A mor 

o t o ,Ip a zte r,Mendex a e t aLekeit ioko ud a lerriek e r a t - 

z en d ute L e a ibair en a rro a, g uztir a 79km 2 e sta liz . Ih a r - 

d u e r ei d a gokienez neka z a r i tza / abeltza intza e t a 

bas ogintza dir a n a g usi. L ekeit ion, be rriz ,aurr ekoez 

g a in, lehenengo sekt o r e a r ilo tuta d a goen iha r d u e r a 

industria la ket a hirug a rren sekt o r e a ker e b e r en g a - 

rra n tzia d ute. B oka ler a heldu b it a rte a n L e a ibaia k19 

km egit en ditu. 

1 7 .—ARTIBAI IBAIA: B iz k a iko ekia ldeko muturr e a n 

d a go e t abe r e a rro a k103,5km 2 inguru ditu Mar kina - 

X emein,Be rria tua e t aOnda rro a r en a rte a n ban a tua k. 

L ehen sekt o r e a d a ekonomia r en a r d a tza . A lt itude 

h a ndieneko ingurua k bas ogintza r a ko e t a negutegiet a - 

r a ko ustia tzen dir a . O nda rro a n ,aldiz ,arra n tza r en ing 

urua n a n t ola tuta ko industria kkontzentra tu dir a . A r - 

t ibai ibaia k19 ,5km-ko luze r a d u . 

G ipuzkoa 

18.—DEBA IBAIA: D e ba h a r a n aGipuzkoa ko mendebaldekomuturr 

e a nda go e t abe r e a z a ler a 518 km 2 -ko a 

d a . L eintz- Gatza g a, E s kor ia tza, A r e txabalet a, A rra s a t e 

( M ondr a gón), Be r g a r a, S o r a luze , Elgoibar,Menda r o 

e t aDe ba ud a lerriek e r a tzen d ute ha r a nha u . Ibaia r en 

luze r a 58 bat kilometroko a d a e t abiz iki industria liz a - 

tuta ko ingurua zeha r k a tzen d u , industria n a g usia kme- 

2 

3 1

2 



t a len tr a n s for m a z ioa r iet a meka nika r ilo tuta koa kdir 

ela r ik. H onek e t a popu la z io dentsit a t eha ndia k D e ba 

ibaia o s okutsa tuta ko ibaia iz a t e a e r a gin d ute.A r a m a io 

e t aOñ a t iibaia kdir abe r e a d a r n a g usiet a koa k. 

19.—EGO IBAIA: E go ibaiaDe ba ibaia r en a d a r n a g usia 

d aba ina g u k b e r eiz it a des k r ibatu ditug u . E go ibaia r en 

a rro a k 26 km 2 ditu e t a zeha r k a tzen dituen ud a lerria k 

popu la z io dentsit a t eha ndiko a kdir a: Mallabia e t aEr - 

m u aBiz k a iko a ket aEibar G ipuzkoa koa alegia . Maltza - 

g a p a r e a n D e ba ibaia r ekin bat egit en d u . Mallabia e t a 

E ibar a rte a nibai honen bazte rra kindustria z b e t e t a 

d a u de; honek e t a ingurua kez a g utu d u en hir iga r a pen 

h a ndia k , ibair a isuri a s ko e t a iz a e r a des b e r dineko a k 

heltze a e r a git en d u; ura kilu n a kdir a e t a us a in tx a rra 

n abar ia d a . H o rta z , o s odegr a d a tuta ko ibaia d aEgo 

ibaia, EAEko k utsa tuenet a koa . B e r eluze r a, g utxi go r a - 

b eher a, 9km-ko a d a . 

20.—UROLA IBAIA: ibai ha u G ipuzkoa ko e r dia ldea n 

kok a tzen d a e t abe r e a rro a r en a z a ler a 34 2 km 2 -ko a 

d a . Itsa s o r a tu a rte 51 ,5km-ko b idea egit en d u ,bide 

horre t a ko ta rte batzue t a nha r a n a zabala iz a nik e t a 

b e ste batzue t a n , o r dea, e stua . E z a u g a rri ha u iz a nda 

herrigu neen kok a pena ba ldintza tu d u ena . G oia ldea n 

d a u den ud a lerria k L ega z pi, Urre txu e t a Zu m a rra g a 

dir a, e r dia ldea n ,be rriz ,Az koit ia e t aAz peit ia . B ehea ldea 

n ,az kenik, Aiz a r n a z abal et a Ze sto a d a u de. Z u - 

m a ia nitsa s o r a tzen d aUr ola ibaia, h a inbat mea ndr o 

egin ondor en. Har a nea n zeha r met a lindustria k , egur 

industria k , ja n a r iindustria ket a ehu nindustria k a urki 

d a it e z ke. Hau ek e t a lehen sekt o r e a ( abeltza intza int 

entsib o a )dir a h a r a neko ekonomia r en e usk a rri na g u - 

s ia k. Ibaia d a rrei d a gokienez ,Altzola r a ts, Erre z il e t a 

U rre stilla e rreka kdir aad a r n a g usia k. 

2 1.—ORIA IBAIA: G ipuzkoa ko ibai luzeena e t a ema r i 

h a ndieneko a d a . 66 km-ko luze r a d u en ibai ha u G ip 

uzkoa ko ekia ldea hego a ldet ik ipa rra lder a zeha r k a t - 

z en d u . B e r e a rro a k87 1km 2 ditu. H e rrigu ne gehiena k 

ibaia r en bazte rre t a nda u de e t a h a u e t a njende a s ko 

kon tzentra tu d a, bat e z e r egoia ldekoet a n(industria 

met a lurgiko a k bait a u de) e t aTolos a - A ndoa in ingurua n. 

32 

B e sta lde, Or ia ibaia r en e r dia ldea nkoka tuta d a u den 

p a per industriek e r ega rra n tzi ha ndia d ute.A rro honi 

d a goz kion ud a lerria kha u e x ek dir a: Z ega m a, S egura, 

Idia z abal,Olabe rria, B e a s a in e t a Or diz ia goia ldea n ; 

A r a n a, Itsa s ondo ,Lego rre t a, Ik a ztegiet a,A legia,T olos a, 

A noet a, Irura, B illabona, Z izurkil e t aAndoa in e r dia ldea 

n ; e t aUr niet a, D onostia, U surb il,La s a rte-O r ia e t a 

O r io b ehea ldea n. Ibai honek n abar men ja s a t en ditu 

popu la z ioa r en e t a industrien kon tzentra z io a ltua r en 

e r a gina k. 

O r ia ibaia r en a d a r u g a r ien a rteko bat L eitza r a nibaia 

d a (ga inontzeko ibaia d a rrekin a lder a tuz ger oluze a d a 

e t ababe stua d a goen inguru bat z eha r k a tzen d u ).A r a - 

x e s ibaia ( B e t elu ,At a llu ,Liz a rtz a e t aTolos a )et aZela i 

( B e r a stegi,Eldu a in,Be rro b i) e t aEsta nda ( Z u m a rra g a, 

O r m a iztegi,Be a s a in) e rreka ker e b e r e a d a rra kdir a . 

22.—URUMEA IBAIA: b e r e a rro a k 272 km 2 ditu e t a 

hor iet a t ik 110 km 2 G ipuzkoa r ida goz kio (ga inontzekoa 

k Naf a rro a r i). U rumea ibaia k G ipuzkoa ko e r dia lde/ 

eki a lde a zeha r k a tzen d u e t a itsa s o r a tu a rte 51 

km egit en ditu. D onostia e t aHe r n a ni dir abide horre 

t a n zeha r k a tzen dituen G ipuzkoa ko ud a lerria k. 

G oia ldea n ,Pa goe t a e t aEr eñozu a rte a n a legia, ingu - 

rua m a lka rtsua denez , e z d a go ia industria r ik e t aber 

a z ,ba s e rri gir o a d a n a g usi. Z entra lhidr oelektriko 

txikia ker e ug a r ia kdir a . G oia ldea nez b e z a la, H e r - 

n a ni e t aDonostiaaldea n , h a r a n a zabala goa d a, jende 

gehia go b iz ida e t a industrigu nea ker e ug a r ia k 

dir a . 

23.—OIARTZUN IBAIA: O ia rtzun ibaia r en a rro a k87 

km 2 -ko a z a ler a d u e t a Gipuzkoa ko ipa rrekia ldea n 

d a go. Ibaia r en luze r a 18 bat kilometroko a d a e t a 

b e r e b idea n ,Oia rtzun ,Errent e r ia, L e z oet aPa s a ia 

u d a lerriet a t ik ir a g a it en d a . I nguru honet a n ,ba t e z e r e 

a z keneko ta rte a n , jende a s ko b iz ida e t a industria 

a s ko d a u de. 

2 4.—BIDASOA IBAIA: b e r eluze r a 66 km-ko aba d a e r e , 

a z keneko ta rte a soilik d a gokio G ipuzkoa r i, h a u d a 9 

bat kilometro.A rro a r ida gokionez e r e a n tzeko ze r bait 

gerta tzen d a ; b e r e 70 5km 2 -et a t ik 61 soilik d a goz kio 

G ipuzkoa r i.A z keneko ta rte a n B ida s o a ibaia k Irun ze-

h a r k a tzen d u , popu la z io dentsit a t eha ndiko ud a lerria . 

T x ingu diko badia nitsa s o r a tzen d aBida s o a ibaia, ekologia 

r en a ldet ik b eder en, g a rra n tzi ha ndiko ingurua n. 

2 . 2 . GURE IBAIEN KONTSERBAZIO 

EGOERA 

Ingurugir o a r en ikusp u n tutik, Eusk a l H e rriko ibaien 

a r a z ona g usia k utsa d ura o r g a niko a d a ; Indika tza ile kimikoek 

e t abiologikoek a dier a zten d utenez , ure t a ndis 

olbatuta ko o x igenoa r en kon tzentra z ioa ba xua d a 

(ma t e r ia o r g a niko a s ko met a tzen d a ibaiet a net a h a u 

des konpos a tzeko ox igeno kop uru h a ndia beha r d a ) , 

e t a nitrit o , fos fa t o(o rtofo s fa t o) e t a ur e t a ndis olbatut 

a ko hidr oka r b uroen kon tzentra z ioa, a ldiz ,altua . K u - 

tsa d ura r en a r a z o a o r a indik la rria goa d a ud aalder a, 

o x igenoa elementu m u g a tza ile b ila k a tzen bait a . B e r a z , 

u d a n ur a r en k a lit a t e a kokerre r a e t a dib e rts it a t e b iologiko 

a k b eher a egit e a r en e r a n tzule iaba k a rra k utsa - 

d ura d a . U d abe rria n , k utsa d ura o r g a niko a e r a git en d u - 

t en elementue z g a in,be stela ko su b sta n tziaba tzuk er e 

a gertz en dir a ur e t a n , n a hiz e t a kon tzentra z io baxua n 

iz a n : z ia n uro a ket a met a l a stun a k b e ste a k b e ste. Iz a n 

e r e , elementu h a u ek ema r ia h a ndia den g a r a ia nisurt - 

z en dir a ibair a . 

2 . 2 .1. U r a r en k a lit a t e a e r abiler en a r abe r a 

K utsa d ura aipa tze a n egoe r a fu n tzio bat a dier a zten 

d u g u n b it a rte a n , k a lit a t e a, e r abiler a r iestuki e r la z iona - 

turik d a goen kon tzeptua d a e t a horta z , e z in d u g u elementu 

edo ingurune bat en k a lit a t e a definitu ema t en 

z a iz kion e r abiler a kkontua niz a ngabe. E uropa ko E lk 

a rte a k , e r abiler en a r abe r a ur a k zein k a lit a t eiz a n b eh 

a r d u en zeha zteko , dir ekt iba batzuk so rtu ditu; kon t - 

sumo p u b liko a z tra t a tzen d u ena EEEko 75 / 440 d a, 

a i s i a ldir a ko e r abiler a k mu g a tzen dituena EEEko 

76/1 60, e t aarra in e s pez iea khiz pide dituena, a z kenik, 

EEEko 78 /659 dir ekt iba. H o r iguztia kon tua niz a nik, 

g ure ibaien e z a u g a rri na g usia kha u ek dir a: 

UR EDANGARRI LORTZEKO KALITATEA 


E txeko iturr iet a r a heltzen den ur gehiena ibaien iturb 

uru ingurue t a nda u den urtegiet a n(A ñ a r b e ,Or d u n- 


t e ,Ur k u lu ,Ba rrendiola …) pila tzen d a ; dena den, ur 

b olu menik h a ndiena Za dorra ko urtegiet a nda go. Hala 

e r e , e z in ditug u a h a ztu lur a z piko ur a k. Ibaiei b uruz 

egin dir en ike r ket e t a t ik a t e r a t a ko ondor ioa k a z a ldu - 

ko ditug u ja rra ia n ,ba ina kon tua niz a n b eha r d a ike r - 

ket a h a u ek ibaien ta rte degr a d a tue t a n b urutu dir ela 

(et a e z ongi kon tse r batuta koe t a n). O ndor ioa khona - 

ko h a u ek dir a: 

■ U r a eda nga rri b ihurtzeko tr a t a mendu e rra z a k 

edot a tr a t a mendu fis iko a k soilik (ir a g a z ket a 

a z k a rra e t a des infekz ioa )er abiliz , g ure ibaiet 

a ko ta rte bat e a ner eez d u g u lortu ko ur a k 

giz a kon tsumor a ko b eha rre z kotza t jotzen d u - 

g u nka lit a t ema ila i z a t e a . 

■ Lagindu dir en i baien %12 a n , tra t a mendu fis iko-kimiko 

no r m a l bat (per klor a z ioa, deka n t a - 

z ioa, i r a g a z keta e t a des infekz ioa ) er abiliz 

ger o , k a lit a t eoneko ur a lortu ko genu ke; ur a 

eda nga rri a i z a ngo li tza t eke. Ibai ha u ei b uruz 

a r i ga r a: M e r cadillo i bai a Muskiz en, Arti bai 

i bai aIruzub iet a n ,Omec illo i bai aVent aBl a ncan 

,Ba i a s i bai aKa t a dia non e t aIbai u d a i bai a 

E s can z a n a n. 

■ Lagindu dir en p u n tuen % 26a n ,aurr eko tr a t a - 

mendu a z g a in b e ste tr a t a mendu bat (oz oniz a - 

z ioa edo k a r b ono a k t ib o a ) a plika tuz ger o , ura k 

eda nga rria kiz a ngo lir a t eke. Ibai et a p u n tuok ondoko 

ha u ek dir a: H e rre r ia s ibaiaGo r dex ola n , 

A rra t ia ibaia, B utroi ibaia r en goia ldea, L e a ibaia, 

U r ola ibaia r en e r dia ldea, U rumea ibaiaHe r n a nir 

a ino,Ba ia s ibaiaRiv abellos a t ik b eher a, E g a ibaia 

E tura net aZa dorra ibaia urtegit ik Gasteiz e r a ino. 

■ Laginduta ko g a inontzeko pu n tue t a ko (%62) ur a, 

e z ingo litza t eke giz a kon tsumor abider a tu, s a lb 

u e s pen gutxi batzue t a niz a nez ik. 

AISIALDIRAKO URAREN KALITATEA ( BAINUA) 

E r abiler a honet a r a ko ur a zein k a lit a t eko a den e z a g u - 

tzeko mikr o b ioen zenbaket a egit en d a, ure t a ndis olbatuta 

ko o x igenoa neurtzen d a e t a olioa k ,ap a rra k 

edo b e stela ko elementua kda u den e r ekontua nha rtz 

en d a . 

2 

33

2 



Ibaien %17 a n soilik d a go bainura ko egokia iz a nda it ekeen 

ta rte r en bat edo b e ste. Hala e r e , p u n tu h a u e t a - 

ko bat ek e r eez d u bainura ko egokit a sun a denb o r a lu - 

z e z m a n t endu . O ndoko ibai et a ibai ta rteez a r iga r a: 

M e r cadillo ibaia, H e rre r ia s ( G o r dex ola ) ibaia, L e a 

ibaia r en b ehea ldea, A rtibai ibaia r en goia ldea, O mec illo 

ibaia, Baia s ibaia r en e r dia ldea e t aZa dorra ibaia r en 

b ehea ldea . 

Inguru h a u e t a ko gehienet a nez d a go industria r ik edo 

herrir ik, e t a ego t eko t a n , o s o b izta nle g utxiko he rria k 

iz a t en dir a e t a industriek ez d ute ia e r a git en ibaia n. 

H o r i bai,ais ia ldigu ne gis a ustia tzeko a r a z o a kegot en 

dir a k a su gehienet a n , ur ema r ia o s omu g a tua iz a t en 

dela ko. A r c en soilik ( Zadorra ibaia r en b ehea ldea n) 

ikusi iz a nda jendea ba inu a h a rtz en ud a n. 

URAREN KALITATEA ARRAINEN GARAPENERAKO 

EEEko 78 /659 dir ekt iban a z a ltzen den p a r a metro mu - 

g a tza ile iaba k a rra nitrit o a d a, nitrit o a r en kon tzentra - 

z ioa . D ir ekt iba honek, ure t a nda goen nitrit okontzentra 

z ioa r en a r abe r a be rta n zein a rra in e s pez iek 

b iz ir a u nde z a ket en a z a ltzen d u . Baina an tza denez , dir 

ekt iba h a u g ure lurr a ldea r en e z a u g a rri geogr a fiko a k 

iz a t e t ik o s o urrun da u den b e ste es k u a lde batzue t a r a - 

ko dis eina tuta d a go. 

D ir ekt iba honen a r abe r a, U rumea ibaia k H e r n a nir a ino,Bida 

s o a ibaia ket aArtibai ibaia r en goia ldea k , iz okinek 

e t aam u a rra inek b iz ir a uteko et a popu la z io egonkorra 

ker a tzeko b eha r dituzten baldintza k b e t e tzen 

dituzte. 

H e rre r ia s ,Omec illo, Ba ia s e t aLe a ibaiek ta rte guzt 

iet a n , e t aEg a ibaia k Kanpezun (a zte rtuta ko ta rteen 

%17 ) , z ipr inidoek b iz ir a uteko b eha r dituzten baldint - 

z a k b e t e tzen dituzte. 

Gainontzeko ibaiet a n ,be t ier edir ekt iba honen a r aber 

a, a rra inek e z in omen d ute b iz ir a u n. Baina e rre a lit a - 

t e a o s o b e stela koa d a . Ibai gehienen goi et a e r di ib ilg 

u e t a r a h urb ilduz ger o , loina, e z k a ilu a e t a ba r b o a 

ikuste a e z d a la nneke z a, e t a korrokoia e r eiabehe 

ib ilgu g uztiet a n b iz ida . 

3 4 

2 . 2 . 2 . K ontse r baz io egoer a o r oko rra 

Hainbat p a r a metro fis iko-kimiko et abiologiko z g a in, 

k a lit a t e a r en a dier a z le dir en b e ste pa r a metro batzuk 

kon tua nha rtuta, EAEko ibaien ingurugir oegoe r a r en 

e t a ur a r en k a lit a t e a r en ikusk a ket a sa r e a k(1993 ) ze r a 

ondor iozta tu zuen: 

— A zte rtu z ir en ibaien %50 g uztiz degr a d a tuta ko 

eko s istema kdir ela, h a u d a, e z in d utela biodib e rts it 

a t e ma x imoa iz a n , k utsa tuta ko ur a k edot a o s o 

k utsa tuta ko ur a kda r a m a tza t ela (ma t e r ia o r g a nikoa 

r en gehiegiz ko kon tzentra z ioa, met a l a stun a k... 

dir ela -et a )et abe r a z ,arra inen b iz ir a u pener a ko,ba in 

ura ko zein kon tsumor a ko e z dituztela beha rre z - 

ko baldintza k b e t e tzen. 

Baldintza h a u e t a nos o ug a r ia kdir a giz a kia r entza t z ein 

a nima lientza t p a t ogenoa kdir en o r g a nis moa k , kolifo r - 

mea k , z enbait e strept okoko , koler a, lept o s pir o s ia, int - 

s ektu hema t ofa goa ket a iz a ina k b e ste a k b e ste. 

— A zte rtuta ko ibaien a rteko %15 “helduta sun erta ineko” 

eko s istema k dir a e t a be r a ien e z a u g a rria k 

ondoko a k : ura keutrofiz a tua kda u de, h a u d a, a nim 

a lien b iz ir a u pen aarris k u a nja rtz en d uten elika g a i 

o r g a niko et a to x ikoen (nitrit o a, a monia koa )kont - 

z entra z ioa altua d a . D ena dela, konpos a tu h a u en 

isuria kez dir a ibai guztia n zeha r a z a ltzen, p u n tu ja - 

kin batzue t a n baiz ik. Zamo, t enka ket a za mo tx ikiez 

g a in, aingir a, m a z k a rra e t a loina e r e b iz idir a ur 

h a u e t a n. 

Ibaiko ur a r ekin bat e r a, e utrofiz a z ioa r en a r a z o a ur - 

t egi, p a d ura e t a ibaia kitsa s o r a tzen dir en kosta ldeko 

p u n tura ino heda tzen d a . 

— A zte rtuta ko ibaien % 3 5 a k b e r e z ko e z a u g a rria k 

gor detzen ditu e t aanizta sun ma ila altua d a . Hau et 

a t ik, %15 eko s istema “heldu s a m a rra k” dir a, h a u 

d a, e r a lda ket a h a ndir ik g abe ma n t entzen dir a, ura k 

g a r b ia kdir a, tra t a mendu e rra z bat a plika tuz ger o 

kon tsumor a ko e t aba inura ko egokia kdir a e t a sa lmonidoa 

k b iz i a h a liz a t eko baldintza kem a t en dir a . 

Gainontzeko %20 “er abat eko helduta sun a ”duten 

ibaia k dir a, e t a ibai ekos istemen dib e rts it a t e a r i 

e usteko a s moz babe s b e r e z ia ja s o tzen d uten ingu - 

runeen a rte a n a urkitzeko b eha rre z koa k dir en

e z a u g a rria k b e t e tzen dituzte. B e sta lde, inguru 

h a u en e r abiler a pot entzia la k ug a r ia kdir a . 

2 . 2 . 3 . Z enbai t i r a dokizun 

B iz k a ia,A r aba e t aGipuzkoa ko sa r ehidr ogr a fikoei b u - 

ruzko tx o stenea n , g ure ibaien ga ur egu neko egoer a 

z ein den a z a ldu ondor en, ondor ioekin bat e r a, ibaien 

degr a d a z ioa geldotzen e t a egoer a kho b e r a egit en la - 

g u nde z a ket en zenbait ekimen p r opos a tzen dir a . 

O ndor engo le rroet a n a z a ltzen ditug u n a k , txo sten horre 

t a ngomenda tzen dir en ekimen hor iet a ko batzuk 

dir a . 

ARABA 


P uron,Omec illo e t aBa i a s ibaia kga ur egu nda u - 

den b e z a la kon tse r batze a g a rra n tzitsua d a, baina horre 

t a r a ko ur ema r ia r en e t a ibaiertz en g a ineko kontrola 

e r a m a n b eha r ko litza t eke ,be r ekontse r baz io 

egoer a e t a la nda r e tza kesta lit a ko a z a ler a m a n t ent - 

z e aba imendu ko lu keena . Balio n a tura lha ndiko ingu - 

rua kdir enez , ur ema r iha ndia r ieuste a komeniko lit - 

z a t eke. 

Zadorra ibaia r en ingurua: U r kiola, Bar a z a r e t aBa - 

rru ndia ibaia kkontse r batze a z g a in, ib ilgu a het e r ogeneoa 

goa iz a t eko et a ibaiertz en egoer a kho b e r a egin 

dez a n ,Ag ura in p a r e a nibair a heltzen dir en isuria kekidin 

e t a o r a in a rte egin dir en d r a g a tua k zuzendu egin 

b eha r ko lir a t eke. Gasteiz e t ik b eher a: ibaiertz a k b erre 

s k ura tu, ir a g a z ki fu n tzioa be t eko duten zu h a itz ila - 

r a kla nda tu (ibaia lde bakoitze a n 30 m-ko zabaler a ko 

ila r a k) e t a ur ema r ia kon trola tu. Gasteiz ingurua n 

i b ilgu aah a lik e t a n a tura len m a n t endu b eha r - 

ko litza t eke e t aba zte rre t a nla nda r e ug a r ila nda tu, 

b e ste a k b e ste. 

Ibai u d a e t aEg a ibaien ingurua: ibai ha u e t a r a ko, ja - 

d a nik a ipa tu ditug u nibaiet a r a ko p r opos a tuta ko ekint - 

z abe r b e r a kgomenda tzen dir a . Ibaiertz a k b e rre s k ura - 

tu egin b eha r ko lir a t eke , ba zte rre t a n zu h a i tza k 

la nda tu e t a ur e zta pener a zuzentzen den ur kop urua 

kon trola tu. 

I ngla r e s ibaia r en ingurua k : ib ilgu a r en egoer a hob e t - 

z e a, ibaiertz eko bas o abe rre s k ura tzen sa ia tze a e t a ur 


ema r ia kon trola tze a gomenda tzen d a, bat e z e r e ud a 

p a rte a n. 

BIZKAIA ETA GIPUZKOA 

B ilurr a lde h a u e t a ko ibaiet a net a h a u en ingurue t a n 

b urutzen dir en ekintzen g a ineko kontrola kos o zorro 

tza beha r d u iz a n ,ba t e z e r e bas ogintza r ida gokionez 

. Bad abe ste ze r bait , ekologia r en ikusp u n tutik horrenb 

e steko ga rra n tzi a e z i z a n a rren, benet a n 

deiga rria dena: A r abako ibaiekin a lder a tuz ger o ,Gip 

uzkoa e t a Biz k a ikoet a n etxeko zabo rren kop urua 

h a ndia goa d a . B e sta lde, ja t o rri industria leko isuriei d a - 

gokienez , isuri bakoitza kiker ket a e t a tr a t a mendu e s - 

pez ifiko a e s k a tzen d u . E rrefr iger a z io p r o z e sue t a r a ko 

e r abiltzen den ur a k , ibair a itzuli a urr e t ik hoz ket a tra - 

t a menduren bat ja s o b eha r ko lu ke. 

Karra n tza, A g u e r a e t a Me r cadillo ibaia k et a 

h a u en ingurua k : ibai ha u en goia ldea kkontse r batzeko 

ekintza k b u ltza tu b eha r dir a, ibaiertz a k b e rre s k ura tu 

e t a g a inontzeko ta rteet a n ur a r en k a lit a t e a kon trola tu. 

Kad a g u a e t aIbai z abal ibaia ket a h a u en ingurua k : 

ura k a r a zteko et a isuria k(p a per industriet a koa k b er 

e z iki) ekidit eko pla ngintza ba t g a r a tu b eha r ko litza - 

t eke. H ir iet a herri ha ndiet a ko ( Balma s eda, Zalla, E lorrio,Dura 

ngo et aZo r notza ko) ur b eltza ker e a r a ztu 

egin b eha r ko lir a t eke , ibaiertz a k b e rre s k ura tu,ba zterra 

kga r b itu e t aaz kenik, ibai ha u e t a t ik h a rtz en den ur 

kop urua kon trola tu. 

N e r b ioi ibaia e t a ingurua k : Ur d u ñ a ko la uta d a t ik 

A m urr ior a ino ibaiertz a be rre s k ura tu e t a g a r b ike t a 

la n a k b urutu b eha r ko lir a t eke. A m urr iot ik b eher a, 

a ldiz , ja t o rri hir it a rreko isuria k a r a zte a k , ja t o rri industria 

leko isuria k ekidit e a k et a bider a ket en g a ineko 

kon trol e t a ekintzek d ute lehent a sun a . E t abe ste r ik e z 

bad a, d r a g a tua k b ehinik b ehin sa ihestu egin b eha r ko 

lir a t eke. Iz a n er e , u holdea k ga la r a zteko dr a g a tua k 

e r a ikitze a epe laburr e r a soilik d a e r a ginko rra, e t a g a iner 

a, d r a g a tuta ko p u n tutik b eher a uholdeen a rris k u a 

h a ndia goa bila k a tzen d a . 

B utroi e t a O k a ibaia ket a h a u en ingurua k :biibaien 

k a sua n , iturb urua kon tse r batze a e t a ibaiertz a, t a rte 

g uztiet a n ,be rre s k ura tze a komeni d a . H o rre t a z g a in, 

B utroi ibair en ta rte guztia ket aOk a ibaia r en b ehe 

2 

3 5

2 



ib ilb idea kes pez ieet a n abe r a tsa goa k b eha r lu ket eiz a n. 

B e sta lde, lurzo rua r en g a ler a ekidit eko ibaiertz a ket a 

bazte rra kla nda tu e t a met odo egokia kdir ela medio, 

a r a ztegia ket a filtro b e r dea kha in zuzen, isuria kkontrola 

tu b eha r ko lir a t eke. 

L e a e t aArti bai ibaia ket a h a u en ingurua k : o r okorre 

a n b i ibai ha u en kon tse r baz io egoer a ona d a, 

n a hiz e t a inguru gehiena k bas ogintza r a ko ustia tzen 

dir en. Ibaiertz a k b e rre s k ura tu e t a kon tse r batu b eh 

a r ko lir a t eke et aar a z ket e t a nkontrol ona e r a m a - 

nez ger o ,biibai ha u ek sa lmonidoz b ir popu la tze a pos 

ib le litza t eke. 

D e ba ibaia e t a honen inguru a k :Ar a m a io ibaia e t a 

O ñ a t iibaia r en iturb uru ingurua kkontse r batu egin b eh 

a r ko lir a t eke. B e ste a lde bat e t ik, iturb urutik E s kor 

ia tza r a ino b ehinik b ehin, De ba ibaia r en e rreku per a - 

z ioa kez d u la nha ndiegia e s k a tzen. H o rtik b eher a, 

o r dea, egit eko a k a s ko e t a epe luze a n a urr e r a e r a m a n 

b eha rreko a kdir a, ja t o rri industria leko isurien g a ineko 

kon trol zo rro tza e s a t e r a ko. O ñ a t iibaia r ida gokionez , 

O ñ a t it ik b eher a ekimen b e r b e r a k a urr e r a e r a m a t e a 

komeni d a . 

U r ola ibaia e t a honen ingurua k : ura k a r a ztu e t a 

ibaiertz a k b ir la nda tuz ger odib e rts it a t e a kgo r a egingo 

lu ke e t a ibaia k , o r oha r, hob e r a egingo lu ke. 

O r i a ibaia e t a honen ingurua k :Leitza r a net aAr a x e s 

ibaiei da gokienez , inguru h a u en kon tse r baz io m a ila 

gor ena iz a nda din b eha rre z ko dir en ekimena kma rtx 

a nja rtz e a e s k a tuko genu ke. Ibaiertz a kerreku per a t - 

z e a, ura k a r a zte a e t a herrigu neet a ko b ider a ket a k a h a - 

lik e t a “na tura lena k” iz a t e a komeniko litza t eke. 

O ia rtzun et aUrumea ibaia ket a h a u en ingurua k :bi 

ibaiha u en k a sua niturb urua r en ingurua kos oongi kon t - 

s e r batut a d a u de. B ehea ldea n ,be rriz , giz a e r a gina biz iki 

n abar ia d abiibaiet a n , e t a o s odegr a d a tuta d a u de. H o r i 

dela -et a, bai O ia rtzun ibaia n bai U rumea ibaia n , epe lu - 

z e r a ko pla ngintza ba t ja rri b eha r ko litza t eke ma rtx a n , 

ib ilgu n a tura la k so rtuz, ba zte rre t a nla nda r e a kla nda tuz 

e t aba t e z e r e , ura r en k a lit a t e a kon trola tuz. 

B ida s o a ibaia e t a honen ingurua k : n a z ioa rteko legedia 

r en e s k u d a goen ibaia iz a nik, n a hiko ongi kon tse r - 

batu d aBida s o a ibaia . A urr e r a n tze a ner e b e r eho rret 

a nma n t en d a dila lortu b eha r d a . B ida s o a ibaia r en 

36 

a d a rre t a ko bat ,Tx imista e rreka alegia, EAEko k a lit a t e 

onenet a ko e rreken a rte a n sa ilka tzen d a . 

2 . 3 . LANDAREDIARI ETA FAUNARI 

BURUZKOAK 

G ure ibaiek ja s a t en d uten a n tropiz a z io gogorra kontua 

nha rtuta, la nda r eet aanima lien a nizta sun a kibai 

h a u en kon tse r baz io egoer a o r oko rra zein den e z a - 

g utzeko balio digu . 

O r oko rre a n , la nda r eet aanima lien a ldet ik eko s istema 

abe r a tsa kdir a ibaia k ; baina ibai bat h a inbat eko s istem 

a kos a tuta ko m u ltzo tza t e r eha r d a it eke , ibai b e r ea 

nelka rren a rte a nde s b e r dina kdir en za t ia k bait a u de, 

e z a u g a rri de s b e r dineko a k ,alegia . 

H onela ba d a, goi ib ilgu a o s oma lka rtsua iz a t en d a e t a 

ondor ioz , korront e abiz ia d a e t a ibaia kos oox igena - 

tuta ko ur a d a r a m a . Baldintza h a u e t a n b iz idir en a nim 

a lien a rteko batzu kditug u ibai a m u a rra ina, e z k a ilu a, 

a ingir a, a rrabioa, m a rtin a rra n tza lea e t a m uturluze pir 

inia rra ( a z ken ho r ileku ja kin batzue t a n soilik). 

E r di ib ilgu a nib ilgu a zabala goa d a e t a m a lda leu n a gokoa 

. K o rront e b iz korreko ta rte a k , korront e a m a n tsoa 

goa e t a sa koner a h a ndia goa dir eneko ta rteekin tx a nd 

a k a tzen dir a . Ibilgu a r en a lde honet a nes pez ie gehia go 

b iz idir a . A rra inen a rte a n a m u a rra ina, e z k a ilu a, bar b o a, 

m a z k a rra, e rrutilo hega tsgorria e t aaingir a dir aaipa - 

g a rri; a nfib io e t a n a rra stien a rte a n ,be rriz ,apo a rru nt 

a, igel b e r dea e t a su ge gor bat a d u n a ; m a rtin a rra n tza - 

lea, ur- z o z o a, b uzta nika r a hor ia e t a buzta nika r a 

zuria dir a e r di ib ilgu a n a urkituko ditug u nhega ztiet a - 

ko batzuk. U g a ztunen a rte a n ,az kenik, ur- a rra t oia e t a 

ipurt a tsa aipa tuko ditug u . 

B ehe ib ilgu a nja d a nik, ibaiek h a r a n zabal et a la u a k zeh 

a r k a tzen dituzte , mea ndr o ug a r i itxura tuz. Tarte 

h a u e t a n abia d ura tx ikiko ko rront e a kdir a n a g usi et a 

fit opla nkt ona r en h a z k u n tza dela -et a, ura be r dex k a d a 

( EAEko ibai gutxit a n b e r eiz d a it eke a r gi e t a g a r b iib ilg 

u a r en ta rte ha u ). Katxo a, e z k a ilu a, m a z k a r a r a n tza - 

d u n a, z a moa e t a urre-a rra ina r ekin bat e r a, bar b o a e t a 

loina e r e b ehe ib ilgu a n b iz idir en a rra ina kdir a . A nfib io 

e t a n a rra stien a rte a n a po a rru n t a, bas oigel gorria e t a 

suge b iper a k a r a ikus ditza keg u e t a hega ztien a rte a n 

bas a t e a, uroiloa, txepetxa, lez k a r i a rru n t a … U r- a rra - 

t oia e t a iga r aba e r e b ehe ib ilgu ko a nima lia kditug u .


D ena dela, e t a g ure ibaien egoer a o r oko rra zein den 

a z a ltzeko , o r a in dela h a m a r k a d a ba tzuk a rte gure 

ibaiet a n ug a r ia k zir en e t abiz ir a uteko ongi kon tse r batuta 

ko ibaia k b eha r dituzten b i a nima lia e s pez ier en 

g a ur egu neko egoe r a n zentra tu g a r a: m a rtin a rra n tza - 

lea e t a iga r aba. 

Martin a rran tza lea: isuria lde k a n t a uria rreko ia 

goi ib ilgu g uztiet a nik usi ohi d a, bait a isuria lde medit 

e rra nea rreko zenbait e t a ner e(O mec illo, Ba ia s e t a 

Zadorra ibaiet a n). A rra n tza negit eko ur g a r b ia ket a 

k utsa tug abe a k b eha rre z koa k di tuen e s pez iea d a 

m a rtin a rran tza lea . N egu a n , migr a tzen d utena kir is - 

t en dir a g ure lurr a lder a e t a popu la z ioa kgo r a egit en 

d u . 

“ EAEko O r nodu nen Kat a logo a ”n (1986 -1989) des - 

k r ibatzen denez , hega zti ha u e z d a ug a r ia inola z e r e , 

ban a ket a zabaleko aba d a e r e , o s oleku g utxit a n a n tzem 

a n bait a (isuria lde k a n t a uria rra r ida gokionez b e r e z iki). 

K utsa d ura m a ila altua e t a h abia egit eko toki egokien 

e s k a s ia dir ela -et a, ingurune a s ko e z dir a hega zti 

honentza t h abit a t a p r opos a e t abe r a z , popu la z ioa k a t - 

z e r a k a d a n abar ia ja s a ndu . 

IBAIALDE ’96 k a npa ina nja s o t a ko d a tuen a r abe r a, a u - 

rreko tx o stena g a r a tu z enet ik hona g ure ibaien egoer 

a kho b e r a egin d u ela dirudi ( A r abar en k a sua n a urr eko 

gida n a ipa tuta ko ibai b e r b e r e t a n a ipa tu d a o r a ingo a n 

e r e). 

I g a r aba: txo stenet a ko e rrefe r entzien a r abe r a, m ust 

elido h a u EAEko la u p u n tuta n soilik det ekt a tu d a . 

Ig a r abar en h abit a t t ipiko a ingurune urta rra d a, ibaia k , 

e rreka k , urt egia k , la k u a ket a kosta ldea be ste a k b e ste. 

D u elabiedo hiru h a m a r k a d aartegurelurr a ldekoibai 

a s kot a n b iz i zen ug a ztun honek ja s a ndu en a tze r a k a - 

d a h a in d a h a ndia, non g a ur egu n EAEt ik des a gertz eko 

zo r ia n bait a go. H o rren e r a gile n a g usia k utsa d ura 

d a: hir iet a industria kibai ingurue t a nfinka tze a kibai 

bazte rren e r a lda ket a eka rri du , ibaiertz a khonda tuz 

e t a ur a kkutsa tuz. H oni lotuta, a rra inek n a hiz iga r abek 

b eha rre z koa k dituzten babe s leku a k de s a gertu egin 

dir a ibaiet a t ik. B e sta lde,be r ela rru p r e z ia tua dela -et a, 

iga r aba a rra n tza ba rrutiet a nehiz a tu dela kon tua niz a n 

b eha r d a . 


Gaur egu n , iga r aba 3181/ 1980 E rrege D ekr e tua z g uzt 

iz babe sturik d a go. Hala e r e ,babe s fis iko a z g a in, 

ibaien egoer a hob e tze abeha rre z koa litza t eke , e t a la n 

hor iguztioi d a gokigu , e s pez iea e z des a gertz e a z g a in, 

u g a r itu d a din. 

Ibaia r en konplexuta sun ma ila r en a dier a z le den b e ste 

e s pez ie bat m uturl uze pi r inia rra d a, baina EAEn , 

b e r e ban a ket a n a tura la mendebalder a m u g a tzen denez 

, e s pez ie honek e z d u g a inontzeko es k u a ldeet a r a - 

ko a dier a z le gis aba lio. E s pez ie h a u ibai bak a r bat eko 

p u n tu bak a n bat e a n a n tzema nda . K ontua niz a n b eha r 

d abe r ehabit a t a r en (os o ur g a r b ia e t a o x igena tua d u - 

t en ibai et a e rreka k) e r a lda ket a ket a k utsa d ura kes - 

pez ie honenga ngogo r e r a git en d utela: bat e t ik h a rra - 

p a kinenkopurua m urr iztuz e t abe ste t ik b e r eila jea r en 

ir a g a z k a it a sun a su n tsituz. 

Landa r edia r en a ldet ik, isuria lde k a n t a uria rre a n et a 

medit e rra nea rre a n es k u a lde klima t iko de s b e r dina k 

d a u denez , leku ko klima r en a r abe r a ibaiet a ko la nda r edia 

e r ede s b e r dina iz a ngo da . A dib ide gis a m a k a laaip 

a tu d a it eke ; isuria lde k a n t a uria rre a n zu h a itz a rra r o a 

d a e t a ib ilgu a n zeha r h a nhemenka ale batzuk b e ster 

ik e z ditug u a urkituko. Isuria lde medit e rra nea rre a n , 

b e rriz , ibai guztiet a nda go ( z enbait lekuta nma k a len 

la nda ket a k ustia tu egit en dir a ). 

Pad ura ko la nda r edia r ida gokionez ,biisuria ldeen a rtea 

nde s b edin t a sun nabar ia kda u de, ba ina hor iez d a 

klima r en e r a gina . Isuria lde k a n t a uria rre a nos opu n tu 

g utxit a nik us d a it eke pa d ura la nda r edia . Ibaia k b ider a - 

tu iz a n a e t a ur ek g a inez k a egit eko joer a h a ndia den 

ingurue t a nibai hondoa g a r b itze a p a d ura ko la nda r edia 

r en a z a ler a horren tx ikia iz a t e a r en e r a n tzulea k 

iz a nlit e z ke. 

Isuria lde medit e rra nea rre a n , leku gehia got a n a urkitu 

d a p a d ura ko la nda r edia ( b e r a u d a ta rte batzue t a ko 

la nda r edia mot a n a g usia, B o stibaiet a ibaia n ,Alb ina e t a 

U rru n a g a urtegien a rteko er emu a nes a t e r a ko). 

2 .4. IBILGUAREN ERALDAKETA, 

UHOLDEAK ETA IBAIERTZEKO BASOA 

A rro bat e r a tzen d uten ibaien e t a e rreken sa r e a k 

— z a ine z o s a tut a ko sistema ba ilitza n— ur s o b e r a kin 

a z lib r a tzeko meka nis mo p r opioa kditu. Ibaiertz eko 

2 

37

2 



b e r e z ko la nda r edia k , hondoko depos it o a ket a ibaia k 

egit en dituen b ihurg u neek ur a r en abia d ura kon trola t - 

z en d ute et a ibaia kga inez k a egit e a e r a gotzi. 

P uzzle h a u e t a ko piez a r en bat e r a lda tzen bad a, e r a gina 

m u ltzo os o a nnabar ituko d a nos ki, e t a e z s oilik ibaia n 

b eher a, bait a ibaia ngo r a e r e. Gainer a, u holdeen ondor 

ioa kla rria goa kiz a nda it e z ke. 

U holdea k a ldia n b ehin gerta tzen dir a g ure lurr a ldea n , 

isuria lde k a n t a uria rre a n b e r e z iki. Ibaia kga inez k a egit 

e a n ,ar a z ola rriena khir iet a herrigu neet a nem a t en 

dir a, gehienet a nibaia r en ingurua npila tuta d a u dela ko, 

z enbait k a suta n ud a lerria k bat a be ste a r en ja rra ia n 

d a u dela r ik. K ontua niz a n b eha r d u g u g ure ih a r d u e r a k 

ibaia r en dina mika n a tura la r en e r a ginpea nda goen lur 

e r emu a n a n t ola tzen baditug u , la n tze a n b ehin ibaia k 

susto r en bat edo b e ste em a ngo digu la . 

H o r ix eda h a in zuzen 1983 ko abuztua nisuria lde k a nt 

a uria rra kez a g utu zuen uholdea nge rta tu z ena . O ndor 

io la tzena k B ilb o Handia kja s a n zituen; egu nha iet 

a ko e urija s a am a igabe a z g a in, be ste iz a e r a ba t eko 

fa k t o r eek e r eiz a n zuten ze r ikusir ik gerta e r a honet a n : 

3 8 

• Ibaia r en inguruko lurzo rua zenbait e r abiler 

a t a r a ko ustia tzen d u g u nea n ,ba tzue t a nib ilg 

u abe r a e stutzen d u g u e t a honek, ura k a ltue 

r a h a ndia goa h a rtz e a e t a korront e a r en 

abia d ura h a nditze a e r a git en d u . H urr engo 

o ztopo r a heltze r a ko ur a r en inda rra h a ndia - 

goa iz a ngo da . Balit eke a ipa tuta ko o ztopoa 

giz a e r a iku n tza ba t iz a t e a . 

• Ga uza be r b e r a gerta tzen d a bider a ket ekin; 

ur a r en b idea o ztopa tzen e z d utenez , 

ura k , ibaia n b eher a doa nheinea nge r oet a 

abia d ura h a ndia goa h a rtz en d u . Tarte r en 

bat b ider a tzen denea n , inguru horre t a n 

u holdeen e r a gina tx ikia goa iz a t e a lortz en 

d a k a su gehienet a n. H o r i bai, hortik b eher 

a ko ta rte a inda r h a ndia goz a stindu ko d u 

ura k. 

• Ibaia kga inez k a egit en d u enea n , la uta d aalu - 

b ia la k b oka lea r en f u n tzioa be t e tzen d u . 

Lauta d a horre t a nda u den herri et a hir iek 

u holdea r ieusten diot e ,ba ina ar a z o a e z d a 

des a gertz en, ibaia n b eher a d a u den inguruet 

a r a leku a lda tu baiz ik. B ehea ldea n , h a inbat 

p u n tuta t ik d a t o z en ibaia k elka rtz en dir en 

k a sue t a n , honda mendia izug a rria iz a nda it eke 

ibaia k ur e z g a inez k a d a t o z enea n. B ilb on, 

hor ix ege rta tu z en. H e rri et a hir iinguruet 

a n ,arru n t a d a ibaia k a le, e txe , fabr ika e t a 

e usto r men a rte a nit o t a ego t e a e t a ibaiertz 

eko la nda r edia r ik e z iz a t e a . H o rren ondor 

ioz ,arris k u aar eet a la rria goa d a . 

• Zenbait lekuta n a ltue r aba xuko zu b iek ur a - 

r ieusteko balio iz a ndute ha s ier aba t e a n. 

Baina zu b ia k ur e t abuztin tona mor doa r i 

e utsi ez in dionea n a p urtu egit en d a e t a ur a 

inda r h a ndiz e r o rtz en d abeher a goko lurr et 

a n , k a lt e a ker a ginez . 

Fak t o r efis ikoen e t abiologikoen a r a u dia r ida gokionez 

, ibaiertz eko b e r e z ko la nda r edia r ekin e r la z ioa 

gor detzen d uten legeet a n sa kondu egin b eha r ko litza 

t ekeela der itzogu . I z a ner e , ibaiertz eko la nda r edia 

g a rra n tzi ha ndiko a d a ; lurzo rua babe stu, higa d u - 

r a g a la r a z iet a uholdea kekidit en dituela e t a egit en 

d u en itza la g a rra n tzi ekologiko ha ndiko a dela f r oga - 

tua d a go. 

Ibaiertz a k babe stu n a hi baditug u , o s oga rra n tzitsua d a 

h a u ek, lurzo ru p utzutue t a r a molda tzen dir en hosto 

e r o r korreko zu h a itze z e r a tuta ko ila r aba t e z ingura - 

tua kegot e a e t a, ingurue t a ko konife r oen la nda ket a k 

ibaiertz e r a ino ir iste aah a lden neurr ia nekidit e a . Ila r a 

hor iek 30 m-ko zabaler a iz a t e a e t a, zuh a itze z bak a rrik 

o s a tua kegon or dez , zuh a ix kez e t a la nda r e b ela r k a r e z 

abe r a ste a d a egokiena . A z kenik, ibaia kinguru e stu e t a 

s a kon a k zeha r k a tzen dituen leku e t a n , e z ponda kegokitu 

b eha r ko lir a t eke. 

2 .5. IBAIAK KULTURAREN IKUSPEGITIK 

Jad a nik h a inbat a ldiz a ipa tu d u g u nez , giz a kia r entza t 

baliabide iturr iop a r o a dir a ibaia ket abe r a z ,aintzina - 

t ik ustia tu iz a ndir a . Z enbait herria ldek ur a e s k ura g a - 

rri iz a t eko sistema sofistika tua kga r a tu z ituzten. E rro-


m a t a rrek e s a t e r a ko, u b ideen b idez hor nitzen zituzten 

ure z hir ia k. Baina elementu geogr a fiko a koztopo la - 

rria k zir ela -et a, u b ide h a u e t a ko a s ko b enet a ko ingenier 

itza o b r a e rra ldoia kiz a n zir en. Gaur egu n , o r a indik 

ongi kon tse r batzen dir en a zta r n a kgelditzen dir a . 

N o r kez d u e z a g utzen S ego v ia ko a k u edu k tua ? 

Gar a i bat e a n Ibe r ia r penintsula ko h a inbat e s k u a lde 

m usulma nen a gindu pea n egon zir en. M usulma n a k 

ibaien e r abiler a net a ibaiet a ko ur en g a rra ioa nma isu 

iz a n zir en, urt egia ket a ub idea ker a iki zituzten, ure z - 

t a pener a ko teknika k a s m a tu z ituzten e t a alorren 

ure zta pena an t ola tu zuten. B e r a ien p r e s entzia r en lek 

u ko dir a penintsula ko h a inbat p u n tuta nkontse r batu 

dir en zenbait e r a iku n tza e t a ur e zta pena r i b uruzko 

g a ztela nia z ko h a inbat hitzen ja t o rri a r abia rra: a dib idez 

,al - a min ( a la min) e s a t en za io ur e zta tze a z a r d ura t - 

z en dena r i; aa- sudd ( A zuz) ur a r ieusten dion hor m a, 

dike edo p r e s a r i; a d-da wr ( A dor ) he rri bakoitza r i 

ure zta pener a ko d a gokion tx a nda r i… 

E r a be r e a n , k u ltura r en tr a n s mis io b ide iz a n dir a 

ibaia k.A dib ide bat e z e rra z a go ulertu ko d u g u : 

1 200. urt eingurua n ,Ar aba e t aGipuzkoa Ga ztela ko 

e rre sum a r en za t i b ihurtu z ir en e t abe r a z , mes e t a t ik 

F r a n tzia r a hela r a z ina hi zir en p r odu k tuen g a rra ioa, a u - 

rre r a n tze a nlurr a lde h a u e t a n zeha r a n t ola tu z en, e t a 

e z Nafa rro a t ik. San t ia goko B idea r en ja t o rriz ko ib ilb idea 

ker e ,Na fa rro a t ik iga r o tzen zena k , g a rra n tzia g a ld 

u zuen denb o r a ldi bat e z , e t aGipuzkoa e t aAr abat ik 

iga r o tzen zena, b e rriz , inda rtu (ibai na g usiek ir ekit a ko 

b idea ja rra itzen zu en a d a rra r ena, a legia ). San t ia goko B idea 

r en a d a r h a u ,Or ia ibaia r en bazte rre t a nda u den 

u d a lerriet a t ik iga r o tzen zen G ipuzkoa n , hemendik San 

A d r ia ner a ko b idea h a rtz en zu en,Sa n A d r ia net ik A g u - 

r a iner a heltzen zen e t aAg ura inet ik a urr e r aZa dorra 

ibaia r en b idea ja rra itzen zu en A r g a n tzuner a ino. 

B e sta lde, s ines men e t a konda ir a ug a r ir en oina rria n 

d a u de ibaia k. H e rria r en sines ker e t a n ,Eusk a l H e rriko 

iturb uru e t a e rreka sto a s ko e t aas ko, jeinu mit ologiko 

batzuei lotuta d a u de. B e steleku batzue t a n sa indu k r is - 

t a u ek a n tzina ko sines mena kor dez k a tu dituzte (bas eliz 

a k a n tzina ko toki “ s a k r a tue t a n” e r a iki ohi zir en). 


Z enbait iturb uruta ko ur a k na tura z g a ineko inda rra 

omen d a u k a . L eku hor iet a ko batzukhona ko h a u ek dir a: 

• Tr e b iñoko F o r menio Saindu a r en iturr ia . 

E s a t en denez , s a indu a r en za ldia k za p a ldu 

zuen leku a nga ix o t a sun a k senda tzen omen 

dituen iturr ia so rtu z en. 

• Ar b u iot ik O r eniner a ko b ideko Mar iturr i 

iz eneko iturr ia . Gau e z s o r gina kge rtura tzen 

omen dir a e t a iturr ia r en ingurua nha zten 

den b ela rra za p a ltzen d u ena k or ient a z ioa 

edo memor ia g a ltzen omen d u . 

• La u dioko San t a Luzia . Iturr iko ur a z a hoa 

b e t eet a gis a horre t a z San A n t onio e r mit a n 

d a goen oina tze r a ino ( s a indu a k utzi omen 

zuen) doa n a k , g a uza be r a hiru a ldiz e rrepik 

a tuz ger oez d u h a ginet a ko minik iz a ngo. 

• Ur kiola ko San t a Apolonia iturr ia . H o r ko 

ura z a hoa be t e et a ba s eliz a r en ingurua n 

hiru b ir a ema nez ger o , h a ginet a ko mina des 

a gertu ko d a . 

• Eldu a ingo K r isto r en iturr ia . K ont a tzen d u - 

t enez iturr iko ur a k sabeleko mina senda - 

tzen d u . 

• Ola z a g utia e t aZior dia arte a nda goen U r - 

b edeinka tu iturr ia . B e r e ur sulfuro s o a k a z a - 

la r en g a ix o t a sun a k senda tzen omen ditu. 

E txe t ik k a npoko ur a, g a u e z jeinu z intzo zein g a iztoen 

menpea nda goela sinesten d ute batzuek o r a indik e r e. 

Gau e z ura ba d a r a m a zu e txe r a, sutondoko ika tz p usk a 

bat s a rtu b eha r d uzu ure t a n , horrela g a iz kinen edo 

iz a ki g a iztoen so r ginke r iet a t ik sa lb u ego t eko. San Ju a n 

g a u e a nka npoko ur a eda t en bad uzu edo b e rta n bain 

u a h a rtu , urt e b e t e z o s a sun on a iz a ngo duzu. 

P e rts ona ia mit ologiko ho r ien a rte a nez a g u nenet a koa 

k Lamia k ditug u . E m a k u mez koen a n tza omen d ute , 

a h a t eoina kiz a nez ik. O s oederra kdir a, e t a urre z ko 

o rra tz bat e z o rra zten omen d ute a d a ts luze a . 

2 

3 9

2 



A n b o t oko Dam a k ,Ma r ik, egit en zu en b e z a la, gezurr a z 

balia tzen zir en h a u ek e r e ; a rtz a in bat ek h a m a r a r di 

z e uzk a la e s a net abene t a nhogei baz ituen, la mia k a ldea 

r ekin gelditzen zir en. A ltxo r h a ndia k ze uzk a t en, 

e t a zintzo joka tzen zutenei sa r ia kem a t en ziz kiet en; 

b e r a ien e txeet a ko ika tz p usket a kop a r itzen zituzten, 

e t a ika tz z irudit en a rren urre b ihurtzen zir en. A lder 

a n tziz koa e r eegit en zuten; nor bait ek urre z ko o b jekturen 

bat la p urtzen baldin baz ien, be r a ien ingurue t a - 

t ik a ldentze a nik a tz b ihurtze a lit ekeena zen. 

Hain zir en polit a k , non giz onez ko a s ko b e r a iekin m a it 

emintzen baitzir en: 

« K o rrione E txeko (A rra s a t e) g a zte bat K o bau ndiko em a - 

k u me eder bat ekin m a it emindu z en. M utila kne s k a r ekin 

e z kondu n a hi zu en,ba ina horre t a r a ko ema k u mea r en a din 

a iga rri b eha r zuen. Gazte a r en a uzoko em a k u me bat 

kobazuloa r en a t a r ia nkoka tu z en, s a rre r a r i b iz k a rra ema - 

nez , e t a m a k urtuz,burua h a nka pet ik sa rtu zuen. Lamia k 

hor iik uste a n ze r a oihu k a tu zuen: “ N ir e b iz itza r en ehu n 

e t abo st urt eet a n a n tzeko r ik e z d ut inoiz ikusi!”. Gazte a k 

b e r eem a ztega ia r en a dina r en b e rri iz a n zu en bai,ba ina 

a h a t e a r en oina kik usi zituenea n ulertu zuen b e r ema it a - 

sun a e z inez koa zela, e t a tr iste z ia z hil zen». 

Lamia kko bazuloet a net a ibaiet a n b iz iohi zir en;ur la - 

s a ia k , p utzu e t a iturb urua k zituzten g ustukoen. H o r i 

g ure toponimia n ik us d a it eke , hona ko leku h a u ek 

b e r eegoitza ba it ir a: 

4 0 

• Ko bazuloa k :Or o z koko S u pelego r e t aJent ilzulo,Ma 

r kina ko O s olo,Ma ñ a r iko A s kondo, 

Z e a n uriko Lamina t egiet a, D ima ko Balz ola, 

A rra s a t eko Salturr iet aKo bau ndi, Giz abu - 

rua g a ko Lamina zulo, Abadiñoko A txa rte… 

K o bazulo h a u e t a r iko a s kor en barrutik e rrek 

a k a gertz en dir a . 

• Ibai et a e rreka k :La mia t egi ( O ñ a t iko errot 

a ) ,La minos ina ( Ibaiederra e t aUr ola k bat 

egit en d uten g u nea n ,Az peit it ik gertu ) ,Mu - 

triku ko Lamina t egi,Ze b e r ioko Lamina e rrek 

a, Z e a n uriko Lamina potzu,Us a n s oloko et a 

M u nda k a ko Lamia r a n ,Ma r kina ko A ltzibar … 

E g u n , la miei b uruz hitz egit en denea n , konda ir e t a ko 

iz a kia kdir ela e s a t en d a, a n tzina ko iz a kia k. Hala e r e , 

o r a indik batzuei g a ldetuz ger ola mia kot edir en a la e z , 

e s a e r a za h a r bat e z o r oituko dir a: 

“ Iz ena d u en g uztia kdu iz a n a ”. 

E s a e r a h a u k r ista u en sines menen a urk a zihoa nez ,bi 

a ldea ker a k usten zituen a tso t itza e r ees a nohi zen: 

“ D ir enik e z d a sinestu b eha r; e z dir ela e z d a 

e s a n b eha r ”.


IBAI- EKOSISTEMEN KUDEAKETA INTEGRATUAREN BEHARRA 

E d a t eko ur a r en e s k a s ia ingurugir o a r en a lorreko a r a z o a 

iz a t e a z g a in ekonomia r en, o s a sun a r en e t a polit ika r en 

a lorreko a r a z o a e r e bad a . H ego a ldeko he rria ldeet a n 

o b r a hidr a u likoegokia k , p utzua k , ure zta pen sistema k..., 

herria lde horren g a r a pener a ko b eha rre z ko a z piegitur 

a kdir a . Baina sa rrit a n ,benet a n b eha rre z koa kdir en a z - 

piegitura ker a iki o r dez , g a r a pena lortz eko ob r a h a ndia 

k (urt egia k , z entra l hidr oelektriko erra ldoia k…) 

e r a iki b eha r dir ela uste du g u . E s a nda koa r en a dib ide 

egokia d aAssua ngo urtegia ( E gipt o),Nilo ibaia n. 

Obr a h a u 196 4. urt e a n in a u g ura tu zuten. 5 00.000 

hekt a r e a ur e zta tzeko a dina ur pila tzen d u e t aEgipt on 

kon tsumitzen den elektriz it a t e a r en her ena be rta n 

ekoizten d a . A labaina, ingurugir o a r ida gokionez urt egia 

e r a ikitze a kinpa k tu h a ndia e r a gin zu en e t a ibaia r en 

dina mika zeha r o a lda tu zuen. U rtegia e r a iki zenet ik 

N ilo ibaia kez d u g a inez k a egit en e t a ja d a nik e z ditu 

b e r e bazte rra k abe r a sten. Gainer a, b e r e b idea n zeha r 

g a rra ia tuta ko limoa p r e s a nme t a tzen d a e t a hortik 

b eher a ko ta rteet a r a e z d a “onga rri” n a tura lho r iir is - 

t en, honen e r a gina delt a r a ino heltzen dela r ik. D elt a r a 

e z denez s edimenturik ir isten, itsa s o a, delt a ko lurr a k 

ir entsiz , ger o et a ba rrura go sa rtz en a r i da, urt eko 

30 m a legia . E t aarra ina k , g a r a i bat e a nha in ug a r ia k , 

ger oet a urria goa kdir a . 

M edit e rra neoa n(delt a r en e r a gina r en menpe d a goen 

e r emu a n) a rra n tza k b eher a egin iz a n a k ,ba it a zeha r k a 

bad a e r e , urt egia r ekin bad u z e r ikusir ik, e t a e s kit o s omios 

ia r en ( ur-ma rra s kiloen p a r a s it o bat ek e r a ginda ko 

g a ix o t a sun a, ure zta pen sistemekin ze r ikusia d u ena ) 

heda pena ket a delt a inguruko a lorre t a nga z it a sun a k 

gor a egin iz a n a ker e. 

B e r a z , uste z giz a rte a r en ongiz a t e abila tzen d uten e r a ik 

u n tza e rra ldoi h a u en egokit a sun a z z a la n tza h a ndia k 

ditug u . Sarri a s kot a n , elementu h a u ek e r a ikitzeko et a 

m a rtx a nja rtz eko or d u a n ,aurr eikusi ez dir en a r a z o 

h a ndiekin topo egit en d a e t a m a iz , giz a rte a r entza t 

onura g a rri iz a ngo den e r eez d a g a r b iik usten. 

India nes a t e r a ko,Na r m a n a ibaia r en ingurue t a n b iz i zir 

en 150 .000 perts onek emigr a tu egin b eha r iz a n zuten, 

1993 . urt e a nha r a nos o a ur e z e sta li zuten h a inbat p r es 

a e r a iki zir ela -et a . E t a zein zen urtegi h a u en b e t e b eha - 

rra ? bad a, hir iet a n b iz i zir en m a ila so z ia l a ltuko fa milientza 

t elektriz it a t e a ekoizte a e t a e s porta z ior a 

b ider a tzen zir en neka z a lpr odu k tuen a lorra k ur e zta t - 

z e a, e z b e ste r ik. Har a neko b izta nleek, horren ema nkorra 

k zir en lurr ik a urkitu e z inea n , s egura s ki B onbai et a 

A hmedabad-eko ingurua n b iz itzen a m a itu iz a n zuten. 

Ingurugir o a r en su n tsipena k , be r a z , pob r e z ia eka rri 

zuen.A dib ide ha u e z d aba k a rra, ehu nda k aaipa d a it e z - 

ke. 

H o r iguztia g utxi balitz,ar a z o a kez dir a hemen a m a itzen. 

P o b r e z ia e z d a ingurugir o a r en su n tsipena r en 

ema itza soilik, honen k a usa e r e bad a . P o b r e z ia k ,ba lia - 

b ide n a tura len gehiegiz ko e t a kon trolik g abeko ustia - 

pena d a k a r; lurzo rua r en higa d ura, bas oen moz ket a, 

p r odu k tu n a tura len gehiegiz ko ustia pena … E t a teknologia 

g a r b ia goa kes k ura e z ina kdir ela ko teknologia k uts 

a korra ker abiltze r a kondena tuta d a u de herria lde pob 

r e a k. 

B r a s ilen k a sua adib ide g a r b ia d a . P opu la z ioa r en gehiengoa 

pob r e z ia n b iz idaba inaab e r a sta sunna tura la h a ndia 

d a o s o , e t a neurr i bat e a n b ehintza t m u ndu ko ibaiha rrig 

a rrienet a ko bat i zo r z a io:Am a z ona s ibaia r i. Baina Br a - 

s il,arro luze et a zabal honet a ko bas oop a r o a kmo zte r a 

b eha rtuta d a go diru s a rre r a klo rtu e t a zo rra kkit a tu 

n a hi baditu. O iha n a ur b ilt egi n a tura la d a e t a ur a r en zikloa 

o r eka tzen d u , ura atxiki e t a lurr inke t a dela medio, 

b e rriz e r e ur e z b e t e tzen bait itu hodeia k. O iha n a des a - 

gertz e a n , e urit een zikloa e r a lda tu egit en d a ; e z d u e urir 

ik egit en e t a egit eko t a nmodu irregu la rre a n. E t a honek 

lehorte a, e t a ondor ioz gos e t e a d a k a r. 

Bat ek baino gehia gok pentsa tuko d u , honen ondor ioa 

kdefo r e sta z ioa ja s a t en d u en herria ldea kpa ir a tzen 

dituela soilik, ba ina e z d a horrela, e zta g utxia go e r e. 

A dib ide b e r b e r a r ieutsiko diogu ,Am a z ona s ibaia ket a 

oiha n tr opika la k er a tzen d uten eko s istema r i. B e r e 

sun tsipena r ekin, Lurr eko a r n a s g u nee t a ko bat g a ltzen 

d u g u g uztiok. Gainer a, oiha n tr opika la r en su n tsipena k 

g a ur egu ngo errit moa r ieutsiz ger o , 2000. urt e r a ko 

pla net a ko e s pez ieen %15 e t a % 20 b it a rte de s a gertu - 

ko d a . D ib e rts it a t e a r en g a ler a honek Ip a rra ldea ner e 

e r a gina d u , la nda r eet aanima lia tr opika l a s kot a t ik e r a - 

t o rrit a ko konpos a tu kimiko a k ,ba imediku n tza n bai 

neka z a r itza n ,ba lio h a ndiko a kiz a nda it e z keela fr oga tu 

bait a e s per imentuen b idez . 

H o rrek g uztia k Ip a r e t aHego a ldea m u ndu bak a rra 

e t aba n a e z ina g a r ela adier a zten d u , e t a ibaia ket a ing 

urugir o ababe stu e t a kon tse r batu n a hi baditug u ,bi 

f r ont e t a n baina elka r la nea n a r itu b eha rra d u g u : 

3 

41

3 



• Kontsumoa g utxitu e t abide b e rriet a t ik b ider 

a tu Ip a rra ldea n. 

• Po b r e z ia r en kon tra bo rroka tu. 

O r a in eda t eko ur a r i b uruzko h a inbat d a tu 

e s k a intzen ditug u (mu ndu m a ila koa k): 

■ P la net a ko la u b izta nlet ik hiruk eg u neko 50 litro 

r ekin molda tu b eha r d u . U r a r ida gokionez , 

z enbat e t a kop uru txikia goa iz a nes k ura g a rri 

b iz ika lit a t e a r en m a ila e r e baxua goa d a . H onelaba 

d a, b iz ika lit a t e a r en m a ila ba xu edo k a s k a - 

rra r en m u g a 8 0 litro t a nestima tzen d a . E sta tu 

m a ila n ,ba t e z b e steko ur kon tsumoa, egu net a 

perts ona ko, 300 litroko a d a . 

■ M u ndu ko 23 herria ldet a ngutxienez ,bizta nleen 

% 2 5 a k baino g utxia gok es k ura dez a ke ur eda ng 

a rria, e t a be ste 31 he rria ldet a n b izta nleen 

% 2 5et a % 30a k b it a rte es k ura dez a ket e. 

■ M u ndu ko g a ix o t a sun la rrien e r dia ba ino gehia - 

go k utsa tuta ko ur a ket a ur geldoa kdir ela medio 

tr a n s mit itzen dir a . 

Ibaien g a rra n tzia z hitz egin d u g u e t a h a u en a r a z ona - 

g usiez e r e a r itu g a r a . E kos istema h a u en kon tse r baz ioa 

z iurt a tze a g uztion ze r egina d a, e z d aadministra z ioei, 

u d a letxeei e t a ekologistei soilik d a gokien ze r bait . 

G ure b urua n soilik pentsa tuz e r e , g ure ibaia k babe s - 

t e a komeni za igu , ingurua nditug u n a ket a horren ger - 

tu e z ditug u n a k. Ibaia kkutsa tua ket a honda tua kda u - 

dela giz a g a r a pena e z inez koa ba it a . 

Ibaien e rreku per a z io,babe s e t a kon tse r baz ioa 

r en a ldeko a p ustua k b ide des b e r dina kjo rra t - 

z e a e t a giz a rteko sekt o r eguzti a kinplika tze a 

e s k a tzen d u . 

Ibaien babe s e r a ko h a inbat legez o s a tuta ko a r a u dia 

d u g u . L ege m u ltzo honet a koa kdir aHonda kin T o x iko 

e t aArris k utsuei b uruzko L egea e t aUr ei b uruzko L egea, 

1985. urt eko abuztua r en 2koa, b e ste a k b e ste. E u - 

r opa ko E lka rte a k ga r a tuta ko dir ekt ib e t a ko batzuk 

ibaien kon tse r baz ioa r en g a ia ukitzen d ute ; giz a kon- 

4 2 

tsumor a ko ur en k a lit a t e a r i b uruzko dir ekt iba, a rra inen 

b iz ir a u pener a ko ur k a lit a t e a r i b uruzkoa, lur a z piko 

ur en babe s a r i b uruzkoa e t aabar m u ltzo ho rre t a - 

koa k dir a . A r a u di hor iek ur baliabideen zentzuzko 

e r abiler a, k utsa d ura r en g a ineko kontrola e.a . b ila tzen 

d ute. Baina legedia, b e r aba k a rrik, e z d a n a hiko a . E gia 

d a horri b uruzko legedia iz a t e aaurr e r a p a uso a dela, 

baina gehia go a urr e r a tu b eha r d u g u o r a indik. G ure a r - 

t eko guztiok e t aba koitza kez a g utu e t abe t e b eha r ko 

genu ke legedia, b e steei e r e b e ste ho rrenb e ste es k a tu 

b eha r ko genieke , legedia be t e tzen e z d uten ekintza k 

s a la tu b eha r ko genituzke e t a ibaien babe s a r en a ldeko 

a r a u dia r en g a r a penea n a urr e r a egin d a dila e s k a tzen 

ja rra itu b eha r ko genu ke. Iz a ner e , legea kgiz a rte a r en 

kon tzientzia z ioa r iet a e s k a e r ei e r a n tzunez g a r a tzen 

dir a . 

B e sta lde, e t a elka rte a utonomoei soilik d a goz kien 

konpet entzia e z dir en a r loet a nga t a z k a r en bat ger - 

t a tzen denea n , e sta tuko legeek lehent a sun a d ute lege 

a utonomikoen a urr e a n. 

B ide horre t a t ik,Es p a inia ko kon stituzioa r en 149. a rtik 

u lu a n ze r a e s a t en d a, 1.22 p u n tua n : “ E sta tua r ida gokio 

ur baliabide e t a e r abiler a r i b uruzko legedi,an t ola - 

ket a e t aba imena kegit e a, ura kelka rte a utonomo bat 

baino gehia got a n zeha r iga r o tzen dir enea net a insta - 

la z io elektriko bat b e ste elka rte a utonomor en bat ek 

a p r o b e txa tzen d u enea n”. 

E usk a l A utonomia Er kidego a k a utonomi e sta tutua 

d u enez , ehiz a e t a ur kon t inent a let a ko a rra n tza, ur 

e r abiler a k , ur t e r m a la k , lur a z piko ur a ke.a . z ein lu - 

rra lde a n t ola ket a e t a herrila n a k b e r ekonpet entzia pekoa 

kdir a . Ingurugir o a r en g a ineko kontzientzia z io e t a 

hez k u n tza k a npa inen egitura ket a, g a r a pena e t a ejeku - 

z ioa e r e b e r a r ida goz kion konpet entzia kdir a . 

E r abe r e a n , e t aLurr a lde H isto r ikoei b uruzko legea 

dela medio, EAEk konpet entziaba tzuk F o ru A ldu ndien 

e s k u uzten ditu. H onela ba d a, a rra n tza e t a ehiz a 

baliabideen ustia pena, ingurugir oinpa k tua r en e balu a - 

ket a e t a p r oiektu hidr ogeogr a fiko a k b urutze a n a hiz 

herri ur a k et a ib ilgu a k ik usk a tu e t a kon trola tze a 

F o ru A ldu ndien konpet entzia kdir a . K onpet entzi ban 

a ket a horren helb urua, ur baliabideen k u dea ket a herrit 

a rroi h urb iltze a d a .



U rtegi h a ndiek, ibaien b ider a ket ek e t aabarrek inpa ktu 

h a ndia e r a git en d ute ,ba i b izta nleenga net aba iing 

urugir o a ner e. H o rre x ega t ik h a in zuzen, herrit a rrok 

e t a herrit a rron o r dez k a r i dir en e r a k u ndeek, iz a e r a 

honet a ko a z piegituren e r a ikitze pr o z e sua r en urra ts 

g uztiet a npa rte ha rtu b eha r ko genu ke: p r oiektua r en 

egitura tze fa s e a n , ingurugir o inpa k tua r en a zte r ket a 

txo stena r en b e rrikuspenea n , z ein p r oiektua r en a urkez 

penea n et a egia zta penea n. H o r i guztia ar a utua 

d a go.11 3 1 / 1988 E rrege D ekr e tua n , ingurugir oinpa ktua 

r en e balu a z ioa r i b uruzkoa n , edo 4 / 1989 L egea n , 

G u ne Natura len K ontse r baz ioa e t a Ba s a Flor a e t a 

Fau n a r en babe s a r i b uruzkoa n b e ste a k b e ste , herrit a - 

rrok e r abakiet a ner a ginik iz a nde z a keg u la e t a horrela 

iz a nda din b eha r a dina info r m a z io e t a denb o r a z goz a - 

tu b eha r d u g u la ona rtz en d a . Has ier aba t e a n , horrek 

g uztia kpr o z e sua luza tu e t a za ildu egingo du ela pent - 

s aba dez a keg u e r e , epe luze r a onura g a rria iz a t en d a ; 

p r oiektua e rra z a go e t a biz korra go m a mituko bait a 

e t a jendea r en la nkidetza iz a ngo baitu. 

Jad a nik ikusi du g u nez , ibaiek p a ir a tzen dituzten ingu - 

rugir o a lorreko a r a z oek e z d ute hurb ileko inguru a n 

e r a git en soilik. Ibaiena, m u ndu m a ila ko e r a gina d u en 

a r a z o a d a . Iz a ner e , g ure pla net a eko s istema e rra ldoia 

d a, a t a lguztia kelka r loturik dituen eko s istema e rra ldoia, 

e t abe r a z , g u b iz iga r en ingurutik kilometro a s kot 

a r a d a goen ibai bat e a nge rta tzen dena k , zuzenea nedo 

z eha r k a, e r a gina d u g urega n. H o r idela -et a, ibaien a lde- 

ko b o rroka njo rra tu b eha rreko b ide bat n a z ioa rteko 

la nkide tza d a: t eknologia egokien elka r truk a ket a, lehorte 

a r en e t a ibaiertz en defo r e sta z ioa r en a urk a ko 

b o rroka ... P o b r e z ia e r e , ingurugir o a r en degr a d a z ioa r en 

k a use t a ko bat iz a ki, n a z ioa rteko a r a z o a d a . 

H o rrela, Gar a pener a ko Lag u n tza Ofiz ia la e t aBa nku 

M u ndia la k b u ltza tuta ko p r oiektua k , g a r a pen e uskorra 

r en a ldeko a kiz a nda it e z ela alda rrika tu b eha r d u g u . 

Sarri a s kot a n , ingurunea babe ste a kohiz k a npoko ga s - 

tua kes k a tzen ditu, ba idiruta n ,ba idenb o r a r ida gokionez 

e r e. Baina e t o r kizuner abegir a, g a stu hor iinb 

e rts ioa be ste r ik e z d a . Ingurunea babe ste a r en e t a 

b e r eegoe r a hob e tze a r en a lde a p ustu egin e z iz a n a, 

ekonomia r iet a ekologia r ida gokienez , ger oet a g a r e s - 

t ia go a r iga r a o r d a intzen, e t a h a u a s kot a ngelditu d a 

a ger ia n ;uholde e t a lehorteet a n so rtz en dir en k a lt een 

dimentsioa horren a dib ide g a r b ia d u g u . 

I ngurugir ohe z k u n tza ndirua, e s fortzua e t a denb o r a 

inb e rtitze a o s oga rran tzitsua d a e t o r kizuner abegir a, 

b eha r - b eha rre z koa ba it a herrit a rra k info r m a tze a, 

kon tzientzia tze a e t a ja rre r a ket a ohitura k a lda tze a . 

H o rre t a r a ko, giz a rteko sekt o r eguztia k a intza t h a rtu 

b eha r ditu ingurugir ohe z k u n tza k , g a zte a k , heldu a k , 

ika s lea k , la ngilea k , legegilea k , enpr e s a r ia k , ministroa 

k... H emengo IBAIALDE u nit a t e dida k t iko ha u ek 

urr a ts bat iz a nna hi d ute b ide horre t a n. 

3 

4 3

Informazio orokorra (3Mb)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?