27.01.2015 Views

Tavi 3. Kklimatis cvlileba - momxmarebeli.ge

Tavi 3. Kklimatis cvlileba - momxmarebeli.ge

Tavi 3. Kklimatis cvlileba - momxmarebeli.ge

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Tavi</strong> <strong>3.</strong> <strong>Kklimatis</strong> <strong>cvlileba</strong><br />

(reziume – dakabadondeba <strong>Tavi</strong>s satitulo gverdze)<br />

globaluri klimatis <strong>cvlileba</strong> mniSvnelovan problemad dgas<br />

Tanamedrove msoflioSi. industriuli saqmianobis Sedegad atmosferoSi e.w.<br />

`saTburis gazebis~ gafrqveva da amiT gamowveuli `globaluri daTboba~<br />

ganapirobebs klimatis globaluri cvlilebis amJamad mimdinare process, rac<br />

sxvadasxva lokaluri gamovlinebiT aisaxeba mTel msoflioSi.<br />

saqarTveloSi ukve Cans globaluri klimatis cvlilebis mavne Sede<strong>ge</strong>bi:<br />

gaxSirda bunebis eqstremaluri movlenebi, Seicvala klimaturi maxasiaTeblebi,<br />

rac aisaxeba bunebrivi resursebis xarisxze da, saboloo jamSi, ekonomikazec.<br />

saqarTvelo, rogorc gaeros klimatis cvlilebis CarCo-konvenciis (gkcCk)<br />

mxare da misi kiotos protokolis wevri-qveyana, valdebulia gaataros<br />

konvenciis principebi, anu SeZlebisdagvarad gaataros RonisZiebebi saTburis<br />

gazebis emisiis Semcirebisa da klimatis cvlilebisadmi adaptaciis mizniT.<br />

1. Sesavali: klimatis cvlilebis mizezebi da Sede<strong>ge</strong>bi (H1)<br />

klimatis cvlilebis amJamindeli fenomeni mkveTrad gamovlinda da<br />

mecnierebis, politikosebis da farTo sazogadiebis yuradReba miipyro me-20<br />

saukunis 70-iani wlebidan, roca SeamCnies msoflio saSualo wliuri<br />

temperaturis mkveTri awevis tendencia da gaxSirebuli klimaturi<br />

katastrofebi. dReisTvis ukve mecnieruladaa dadasturebuli, rom klimatis<br />

<strong>cvlileba</strong> namdvilad xdeba planetis masStabiT da gamoixateba saSualo<br />

temperaturis awevasa da amasTan dakavSirebiT naleqebis matebaSi, rac<br />

ukiduresad uaryofiTi formiT aisaxeba eqstremaluri movlenebis gaxSirebaSi.<br />

klimatis cvlilebis mavne Sede<strong>ge</strong>bi mravalgvaria: myinvarebis dnoba mTebze<br />

da yinulis fenebis ganleva okeaneebSi, e.w. `sicxis talRebi~, gvalva, erTi<br />

mxriv, da Zlieri wvimebi, meore mxriv; aseve _ okeanis donis aweva, Stormebis,<br />

wyaldidobebis, Rvarcofebis, mewyerebis, zvavebis, cunamis, sxvadasxva<br />

qariSxlis gaZliereba da gaxSireba. klimatis Secvlis Sedegad icvleba buneba,<br />

ekosistemebi, romelTagan mravali verc axerxebs adaptacias da gadagvardeba;<br />

izrdeba adamianTa daavadebis, maT Soris, epidemiebis gavrcelebis riskic.<br />

`saTburis efeqtiT~ gamowveuli mavne Sede<strong>ge</strong>bi wlidan wlamde sul ufro met<br />

mravalferovnebasa da intensivobas avlens, rac amZafrebs problemas da<br />

aucilebels xdis mis saswrafod mogvarebas.<br />

mecnieruli prognozis Tanaxmad, 21-e saukunis bolosaTvis globaluri<br />

saSualo temperatura, msoflios ganviTarebis sxvadasxva scenaris mixedviT<br />

[2,4], moimatebs 1,4-dan 5,8 0 C-mde, xolo zRvis done, 1990 welTan SedarebiT, aiwevs<br />

9-dan 88 sm-mde, rac gaamZafrebs bunebriv kataklizmebs mTel msoflioSi.<br />

Seicvleba da gadagvardeba ekosistemebi, zogierTi maTgani saerTod gaqreba;<br />

Seicvleba cxovelTa, mcenareTa saxeobebis gavrcelebis are, zogi maTgani<br />

saerTod gaqreba; gaCndeba axali saxeobebi, wyliT daifareba zogierTi<br />

kunZuli, gaZneldeba sakvebis mopoveba, radgan zogan Semcirdeba wylis<br />

resursebi, rac gazrdis ariduli miwebis farTobs, zogan ki piriqiT _ xSiri<br />

wyaldidobebi da wyalmovardnebi Seamcirebs niadagis sasoflo-sameurneo<br />

vargisianobas. mravali iseTi saSiSroeba iCens Tavs, risi winaswarmetyvelebac<br />

dReisaTvis SeuZlebelia.<br />

aseTi momavlis <strong>Tavi</strong>dan asacileblad aucilebelia daTbobis procesis<br />

SeCereba, rac moiTxovs adekvatur Zalisxmevas globalur doneze: adamianis<br />

cxovrebisa da saqmianobis wesis mniSvnelovan gardaqmnas, qveynebis ekonomikuri


politikis ekologiurad „damzogav“ teqnologiebze orientacias.<br />

iTvleba, rom kacobriobis istoriaSi dafiqsirebuli globaluri klimatis<br />

cvlilebis yvela periodisagan gansxvavebiT, Tanamedrove klimatis <strong>cvlileba</strong><br />

gamowveulia adamianis sawarmoo saqmianobiT da dakavSirebulia intensiur<br />

industrializaciasTan [2]. kerZod, industriuli saqmianobis Sedegad<br />

atmosferoSi gamoyofili airebi cvlis atmosferos Semad<strong>ge</strong>nlobas da xels<br />

uSlis dedamiwis zedapiridan siTbos kargvas. am airebs „saTburis gazebi“<br />

ewodebaT. isini moicaven naxSirorJangs, meTans, azotis qveJangs da ramdenime<br />

sxva, arapirdapiri moqmedebis gazs.<br />

გაზი სიცოცხლის–<br />

უნარიანობა<br />

(წლები)<br />

გლობალური დათბობის<br />

პოტენციალი (დროითი<br />

ინტერვალი 100 წელი)<br />

CO2<br />

ცვლადი<br />

1<br />

(50-200)<br />

CH4 12±3 21<br />

N2O 120 310<br />

HFCs<br />

HFC-23 264 11700<br />

HFC-32 5,6 650<br />

HFC-125 32,6 2800<br />

HFC-134 10,6 1300<br />

HFC-143 48,3 3800<br />

HFC-152 1,5 140<br />

HFC-227 36,5 2900<br />

HFC-236 209 6300<br />

HFC-245 6,6 560<br />

PFCs<br />

CF4 50000 6500<br />

C2F6 10000 9200<br />

C3F8 2600 7000<br />

C4F10 2600 7000<br />

saTburis gazi eqvsia, esenia: naxSirorJangi<br />

(CO 2 ), meTani (CH 4 ), azotis qveJangi (N 2 O),<br />

hidroftornaxSirbadebi (HFCs), perftornax-<br />

Sirbadebi (PFCs) da ftorosulfatebi (SF 6 ). es<br />

gazebi STanTqaven dedamiwidan atmosferoSi<br />

areklil infrawiTel gamosxivebas da abruneben<br />

mas dedamiwaze, rac iwvevs e.w. „saTburis<br />

efeqts“ da temperaturis matebas dedamiwaze.<br />

saTburis gazebis mTliani raodenobis 63%-ს<br />

naxSirorJangi Sead<strong>ge</strong>ns, Semdeg modis meTani<br />

(24%), azotis qveJangi (10%) da sxva gazebi (3 %),<br />

Tumca am gazebis mier „saTburis efeqtSi“<br />

Setanili wili damokidebulia ara marto maT<br />

raodenobaze, aramed aseve maT siTbur<br />

potencialzec.<br />

koeficients, romelic gamoxatavs ama Tu im<br />

gazis siTburi efeqtis siZlieres<br />

naxSirorJangTan SefardebiT, globaluri<br />

daTbobis potenciali (GWP) ewodeba.<br />

am koeficientis gaTvaliswinebiT saTburis<br />

gazebis saerTo emisia gadaiyvaneba da izomeba<br />

naxSirorJangis ekvivalentebSi.<br />

C6F14 3200 7400<br />

Kcxrili <strong>3.</strong>1: saTburis gazebis daxasiaTeba mdgradobisa da globaluri daTbobis<br />

potencialis mixedviT.<br />

gansakuTrebiT didia wiaRiseuli sawvavis (naxSiri, navTobi, gazi)<br />

moxmarebis roli saTburis gazebis gafrqvevaSi. maTi moxmareba mkveTrad<br />

gaizarda sayovelTao industrializaciisa da transportis swrafi ganviTarebis<br />

kvaldakval, me-20 saukunis bolo aTwleulebSi, da dRemde grZeldeba.


diagrama <strong>3.</strong>1. naxSirbadis emisiis dinamika moxmarebuli wiaRiseuli sawvavidan. wyaro:<br />

naxSirorJangis informaciis analizis centri (CDIAC),<br />

http://cdiac.esd.oml.gov/trends/emis/em_cont.htm<br />

SeniSvna: gafrqvevebi gadaangariSebulia gafrqveuli naxSirbadis tonebSi.<br />

naxSirorJangis emisiebis SefasebisaTvis es mniSvnelobebi unda gamravldes 44/12-ze.<br />

me-20 saukunis 90-ian wlebamde saTburis gazebis gafrqvevis meti wili<br />

modioda ganviTarebul industriul qveynebze, romelTac ekisrebaT istoriuli<br />

pasuxism<strong>ge</strong>bloba klimatis mimdinare cvlilebebsa da mis Sede<strong>ge</strong>bze. magram imis<br />

gamo, rom ganviTarebadi qveynebis upirvelesi mizani maTi erovnuli ekonimikis<br />

swrafi ganviTarebaa (CineTi, brazilia, indoeTi, samxreT afrika da sxv.)<br />

maTTvis xelmisawvdomi gziT ise, rom garemosdacviTi sakiTxebi naklebad<br />

miiReba am procesSi mxedvelobaSi da imis gamo, rom maT xeli ar miuwvdebaT<br />

Tanamedrove energodamzog, ganaxlebad da sxva tipis sufTa, magram<br />

ZviradRirebul teqnologiebze, dRiTidRe icvleba ganviTarebadi da<br />

ganviTarebuli qveynebis proporcia saTburis gazebis msoflio emisiebSi da<br />

sul ufro da ufro izrdeba ganviTarebadi qveynebis wili, rac amJamad<br />

raodenobiT aWarbebs kidec ganviTarebuli qveynebisas.


diagrama <strong>3.</strong>2. ganviTarebuli da ganviTarebadi qveynebis wilis prognostirebuli<br />

dinamika naxSirorJangis emisiaSi, wyaro: aSS ener<strong>ge</strong>tikis departamenti, 2007.<br />

SeniSvna: gafrqvevebi naCvenebia naxSirorJangis tonebSi.<br />

klimatis cvlilebis fenomenis globaluri xasiaTidan gamomdinare<br />

aucilebeli gaxda misi SeCerebisaTvis kacobriobis Zalisxmevis gaerTianeba.<br />

1988 wels msoflios wamyvani mecnierebisagan Seiqmna gaeros klimatis<br />

cvlilebis mTavrobaTaSorisi sabWo (Intergovernamental Panel on Climate Chan<strong>ge</strong> -<br />

IPCC), romlis mizania Seafasos adamianis saqmianobiT gamowveuli klimatis<br />

cvlilebis riski, misi potenciuri Sede<strong>ge</strong>bi, am Sede<strong>ge</strong>bis Serbilebisa da<br />

klimatis <strong>cvlileba</strong>sTan adaptaciis gzebi. sabWom Seiswavla problema da<br />

ganacxada globaluri temperaturis matebis Sesaxeb saTburis gazebis<br />

atmosferoSi gafrqvevis gamo. Semdegadß daiwyo saerTaSoriso RonisZiebebis<br />

gatareba am gafrqvevebis SemcirebisTvis. 1992 wels rio-de-JaneiroSi xeli<br />

moewera gaeros klimatis cvlilebis CarCo-konvencias (UNFCCC), romelSic<br />

aisaxa globaluri klimatis cvlilebis problema da masTan brZolis<br />

principebi.<br />

klimatis cvlilebis CarCo-konvencia, romelsac amJamad ukve 192 qveyana, maT<br />

Soris saqarTveloc, miuerTda, ayalibebs saerTaSoriso qmedebebis mTavar<br />

principebs, rom qveynebi win unda aRudgnen klimatis cvlilebis problemas<br />

maTi valdebulebebis da SesaZleblobebis Sesabamisad da ganviTarebulma<br />

qveynebma unda ikisron mTavari roli am problemis gadawyvetaSi. konvencia<br />

ayalibebs klimatis <strong>cvlileba</strong>sTan dakavSirebuli problemis gadawyvetis<br />

principebs ori ZiriTadi mimarTulebiT: saTburis gazebis Semcireba, rogorc<br />

problemis gamomwvevi mizezis aRmofxvra-Serbileba, da klimatis<br />

cvlilebisadmi da misi Sede<strong>ge</strong>bisadmi adaptacia. Aam orive mimarTulebiT<br />

konvencia Qxelmomwer mxare-qveynebs (danarT I-Si Sesuls _ ZiriTadad<br />

ganviTarebuls da danarT I-Si arSesuls _ ZiriTadad ganviTarebads, arsebobs<br />

kidev gardamavali ekonomikis mqone qveynebi, romelTa nawili Sedis danarT I-Si<br />

da nawili _ ara. saqarTvelo danarT I-Si arSesuli qveyanaa) gansxvaveul<br />

valdebulebebs usaxavs, maTi ganviTarebis donis Sesabamisad. es gansxvaveba<br />

aisaxeba konvenciis kiotos protokolSic, romelic aregulirebs saTburis<br />

gazebis emisiis SemcirebasTan dakavSirebul ekonomikur aspeqtebs. kerZod, am<br />

protokoliT gansazRvrulia saTburis gazebis emisiis Semcirebis raodenobrivi


valdebulebebi ganviTarebuli qveynebisaTvis da aseve gansazRvrulia<br />

meqanizmebi (e.w. „kiotos protokolis moqnili meqanizmebi“) am valdebulebebis<br />

Sesrulebis gasaadvileblad.<br />

kiotos moqnili meqanizmebidan saqarTvelos, rogorc danarT I-Si<br />

arSemaval qveyanas, misi statusidan gamomdinare, ufleba aqvs monawileoba<br />

miiRos mxolod sufTa ganviTarebis meqanizmSi (sgm). es meqanizmi uflebas<br />

aZlevs ganviTarebul qveynebs <strong>Tavi</strong>anTi valdebulebebis nawili ganviTarebadi<br />

qveyanis teritoriaze Seasrulon ufro sufTa, naklebi saTburis gazebis<br />

gamfrqvevi teqnologiebis danergvis gziT. Aam meqanizmis farglebSi<br />

saqarTveloSi mimdinareobs seriozuli muSaoba saTburis gazebis emisiis<br />

Semcirebis SesaZlo sferoebis gamovlenis, proeqtebis momzadebisa da<br />

ganxorcielebis TvalsazrisiT. saTburis gazebis emisiis Semcirebis<br />

perspeqtiuli sferoebia ener<strong>ge</strong>tika, transporti, samrewvelo procesebi (azotis<br />

warmoeba, cementis warmoeba, metalurgiuli warmoebebi), soflis meurneoba,<br />

narCenebis gadamuSaveba.<br />

2. klimatis cvlilebis<br />

gamovlineba saqarTveloSi<br />

(H1)<br />

axlaxan Catarebulma<br />

kvlevebma (`saqarTvelos II<br />

erovnuli angariSi gaeros<br />

klimatis cvlilebis<br />

CarCo-konvenciisadmi~, 2009)<br />

gamoavlina ZiriTadi<br />

klimaturi parametrebis<br />

(haeris saSualo da<br />

eqstremaluri temperatura,<br />

saSualo wliuri naleqebi,<br />

fardobiTi tenianoba,<br />

naleqebis mosvlis reJimi,<br />

qari)<br />

<strong>cvlileba</strong><br />

saqarTvelos<br />

mTel<br />

teritoriaze. kerZod,<br />

meteorologiuri<br />

sadgurebis statistikurma<br />

monacemebma aCvena haeris<br />

saSualo da eqstremaluri<br />

temperaturis zrda da<br />

saqarTvelos hidrometeorologiur dakvirvebaTa qseli<br />

saqarTveloSi sistematuri meteorologiuri dakvirvebebi daiwyo 1844<br />

wlidan, xolo hidrologiuri _ 1905 wlidan.<br />

me-20 s-is 80-iani wlebisaTvis dakvirvebebis qselma moicva mTeli<br />

saqarTvelos teritoria, maT Soris _ maRalmTiani da Znelad<br />

misadgomi regionebi.klimatur procesebze dakvirvebisaTvis gamoiyeneba<br />

specialuri teqnikuri saSualebebiT aRWurvili hidrometeorologiuri<br />

sadgurebi, romlebic awarmoeben dakvirvebebs da iReben<br />

informacias klimaturi parametrebis (temperatura, naleqebi, tenianoba<br />

da sxv.) Sesaxeb qveynis sxvadasxva nawilSi. aRebuli informacia<br />

ikribeba, sistematizirdeba da muSavdeba hidrometeorologiur<br />

centrSi. arsebuli mravalwliani monacemebis analizis safuZvelze<br />

SesaZloa gakeTdes prognozebi momavali monacemebis Sesaxeb.<br />

bolo ocwleulSi saqarTveloSi hidrometeorologiuri sadgurebis<br />

ricxvi mkveTrad Semcirda da amJamad dakvirvebebi warmoebs mxolod<br />

40-mde sadgursa da saguSagoze. Tbilisis sadguri CarTulia klimatur<br />

dakvirvebaTa globalur qselSi. Sesabamisad dakvirvebis punqtebisa da<br />

gazomili parametrebis raodenobis Semcirebam gavlena iqonia<br />

saboloo daskvnebis sizustec. hidrometeorologiur qselsa da<br />

dakvirvebebze amJamad pasuxism<strong>ge</strong>belia garemos dacvis erovnuli<br />

saa<strong>ge</strong>nto, romelic struqturulad Sedis saqarTvelos garemos<br />

dacvisa da bunebrivi resursebis saministroSi da mis saqveuwyebo<br />

dawesebulebas warmoad<strong>ge</strong>ns. am da sxva statistikuri informaciis<br />

safuZvelze tardeba kvlevebi klimatis amJamindeli da momavali<br />

mdgomareobis Sesaxeb.<br />

naleqebis saSualo wliuri jamisa da reJimis <strong>cvlileba</strong> rogorc dasavleT,<br />

ise aRmosavleT saqarTveloSi.


diagrama <strong>3.</strong><strong>3.</strong> haeris temperaturis saSualo mniSvnelobebis <strong>cvlileba</strong> saqarTveloSi<br />

(Sedarebulia 1900-1960 da 1957-2006 ww-is 60-wliani saSualo monacemebi).<br />

diagrama <strong>3.</strong>4. naleqTa saSualo wliuri jamebis <strong>cvlileba</strong> (Sedarebulia 1900-1960 da 1957-2006 wwis<br />

60-wliani saSualo monacemebi).<br />

amave klimaturi parametrebis prognozi gviCvenebs, rom momavalSi es<br />

cvlilebebi kidev ufro dramatul xasiaTs miiRebs. modelirebis gamoyenebiT<br />

miRebuli temperaturisa da naleqTa jamebis prognozebi 2100 wlisaTvis<br />

dasavleT da aRmosavleT saqarTveloSi mocemulia 5-8 diagramebze.<br />

diagrama <strong>3.</strong>5. temperaturis prognostirebuli mniSvnelobebi dasavleT saqarTveloSi<br />

2100 wlisaTvis ( 0 C), gamoyenebuli modelebis gasaSualebiT miRebuli Sede<strong>ge</strong>bis<br />

mixedviT.


diagrama <strong>3.</strong>6. temperaturis prognostirebuli mniSvnelobebi aRmosavleT saqarTveloSi<br />

2100 wlisaTvis ( 0 C), gamoyenebuli modelebis gasaSualebiT miRebuli Sede<strong>ge</strong>bis<br />

mixedviT.<br />

diagrama <strong>3.</strong>7. naleqTa jamis prognostirebuli mniSvnelobebi dasavleT saqarTveloSi<br />

2100 wlisaTvis (mm), gamoyenebuli modelebis gasaSualebiT miRebuli Sede<strong>ge</strong>bis<br />

mixedviT.<br />

diagrama <strong>3.</strong>8. naleqTa jamis prognostirebuli mniSvnelobebi aRmosavleT saqarTveloSi<br />

2100 wlisaTvis (mm), gamoyenebuli modelebis gasaSualebiT miRebuli Sede<strong>ge</strong>bis<br />

mixedviT.<br />

ukanaskneli 20 wlis ganmavlobaSi, rogorc statistika mowmobs,<br />

saqarTveloSi mkveTrad gaxSirda bunebrivi kataklizmebi, romlebic<br />

damaxasiaTebelia klimatis cvlilebisaTvis. Cveulebriv movlenad iqca Zlieri<br />

wvimebi, <strong>Tavi</strong>si dramatuli Sede<strong>ge</strong>biT; gaxSirda mewyerebi, wyalmovardnebi,<br />

zvavebi, mdinareebis kalapotidan gadmosvla, qarborbalebi. gamovlinda


sezonurobis <strong>cvlileba</strong>. ramdenime adgilas gamoikveTa gaudabnoebis procesi.<br />

jerjerobiT Seswavlili ar aris am movlenebis gamomwvevi konkretuli,<br />

qveynisaTvis specifikuri mizezebi. saqarTveloSi klimatis aseT <strong>cvlileba</strong>s,<br />

savaraudod, ganapirobebs ekosistemebis mravalferovneba da qveynis reliefi –<br />

maRali mTebi da wylis uxvi resursebi, aseve zRvis siaxlove.<br />

aRniSnuli klimaturi cvlilebebisa da stiqiuri movlenebis mavne<br />

Sede<strong>ge</strong>bs amZafrebs ener<strong>ge</strong>tikuli krizisis periodSi (1990-iani wlebi) gakafuli<br />

tyeebi da qarsacavebi, wylis resursebis marTvis (napirsamagri, sadrenaJo,<br />

sairigacio) sistemebis gaumarTaoba, rac aisaxeba niadagis eroziaze. es ki<br />

amcirebs sasoflo-sameurneo savargulebis farTobebsa da maT nayofierebas.<br />

gauTvaliswinebeli stiqiuri movlenebis Sede<strong>ge</strong>bis likvidaciisaTvis<br />

aucilebeli xdeba sul ufro meti fuladi saxsrebis daxarjva, rac mZime<br />

tvirTad awveba qveynis ekonomikas.<br />

dakvirvebebma da kvlevebma gamoavlina klimatis cvlilebis Sede<strong>ge</strong>bisadmi<br />

gansakuTrebiT mgrZnobiare regionebi saqarTveloSi.<br />

diagrama <strong>3.</strong>9. saSualo temperaturebis <strong>cvlileba</strong> prioritetul regionebSi 1955-2005 ww-<br />

Si (Sedarebulia 1955-1970 da 1990-2005 ww-is 15-wliani periodebis gasaSualoebuli<br />

maCveneblebi).


diagrama <strong>3.</strong>10. naleqebis wliuri jamis <strong>cvlileba</strong> prioritetul regionebSi 1955-2005 ww-<br />

Si (Sedarebulia 1955-1970 da 1990-2005 ww-is 15-wliani periodebis gasaSualoebuli<br />

maCveneblebi).<br />

Savi zRvis sanapiro zoli (H2)<br />

zRvis sanapiro zoli yvelgan, mTel msoflioSi, amJRavnebs<br />

gansakuTrebul mgrZnobiarobas klimatis cvlilebis mavne zegavlenis mimarT<br />

da am mxriv gamonakliss arc saqarTvelos SavizRvispireTi warmoad<strong>ge</strong>ns, sadac<br />

sanapiro zolis mTel sigrZeze SeiniSneba zRvis donis aweva xmeleTTan<br />

SedarebiT, Stormebis gaxSireba da gaZliereba, zRvaSi mdinareebis Camonatanis<br />

gazrda da zRvis zedapiruli wylebis temperaturis <strong>cvlileba</strong>. klimatis<br />

<strong>cvlileba</strong>sTan dakavSirebuli es Sede<strong>ge</strong>bi gansakuTrebiT mwvave viTarebas qmnis<br />

md. rionis deltaSi, q. foTTan, sadac aris ormagi problema (Seqmnili mdinaris<br />

ori totiT): erTi mxriv, zRvis SemoWra da xmeleTis mitaceba da, meore mxriv,<br />

mdinaris SeWra zRvaSi da iq naSalis Catana. uaxlesi kvlevebi (klimatis<br />

cvlilebis CarCo-konvenciisadmi ward<strong>ge</strong>nili saqarTvelos II erovnuli<br />

Setyobineba, 2009) aCvenebs, rom Savi zRvis sanapiro zona warmoad<strong>ge</strong>ns<br />

saqarTveloSi amJamad yvelaze mowyvlad ekosistemas klimatis cvlilebisadmi<br />

da modelirebuli prognozebi 2100 wlisaTvis kidev ufro savalalo suraTs<br />

gvixatavs.<br />

diagrama <strong>3.</strong>11. sxvadasxva siZlieris Stormebis jamuri raodenobis da wilis dinamika<br />

saqarTvelos SavizRvispireTSi.


qvemo svaneTi (lentexis raioni) (H2)<br />

aq gansakuTrebiT aRsaniSnavia naleqebis raodenobis momateba. Secvlilia<br />

TviT naleqebis mosvlis reJimi _ ufro xSiri da uxvia, magram ufro<br />

moklexniani. amis Sedegia gaxSirebuli da gaZlierebuli wyaldidobebi, zvavebi,<br />

mewyerebi da Rvarcofebi. niadagis gaZlierebuli erozia, rasac xels uwyobs<br />

gaCexili tyeebic, did zarals ayenebs raionis ekonomikas da iwvevs migraciis<br />

tendencias.<br />

diagrama <strong>3.</strong>12. wyaldidobebis maxasiaTeblebi md. cxeniswylis auzSi.<br />

diagrama <strong>3.</strong>1<strong>3.</strong> mewyerebis dinamika lentexis raionis dazianebul adgilebSi, 1980-1998.<br />

dedofliswyaros raioni (H2)<br />

klimatis cvlilebis mavne gavlena gamoixateba gvalvis gaxSirebaSi, wylis<br />

resursebis daklebasa da miwis degradaciaSi. moSlili qarsacavi zoli da<br />

irigaciis sistema (me-20 saukunis bolos, politikur-ekonomikuri krizisis<br />

dros) damatebiT problemebs uqmnis soflis meurneobisaTvis am Zalian<br />

mniSvnelovani regionis ekonomikur sar<strong>ge</strong>blianobas.<br />

diagrama <strong>3.</strong>14. gvalvis dinamika dedofliswyaros raionSi.


diagrama <strong>3.</strong>15. wylis danaklisi soflis meurneobaSi<br />

SeniSvna: wylis danaklisi Sefasebulia wylis resursebis marTvis WEAP modeliT.<br />

SavizRvispireTis, qvemo svaneTisa da dedofliswyaros regionebis<br />

aRniSnuli problemebis garda, saqarTveloSi, savaraudod, arsebobs kidev sxva<br />

regionebi da sferoebi, sadac jer kidev ar aris Seswavlili klimatis<br />

cvlilebis zegavlena. aq igulisxmeba mdinareebis adidebasTan dakavSirebuli<br />

gaxSirebuli wyaldidobebi, rac xdeba TiTqmis yvela raionSi, myinvarebis<br />

dnobasTan dakavSirebuli sakiTxebi da a.S., rac uaxloes momavalSi<br />

aucileblad moiTxovs gamokvlevas.<br />

<strong>3.</strong> saqarTvelos wili saTburis gazebis msoflio emisiebSi<br />

90-iani wlebis meore naxevarSi saqarTveloში saTburis gazebis emisiebi<br />

DsaSualod 4-jer Semcirda. es gamowveuli iyo politikuri ZvrebiT da<br />

ekonomikis moSliT. gansakuTrebiT mniSvnelovani gavlena iqonia ener<strong>ge</strong>tikulma<br />

krizisma, ramac mkveTrad Seamcira wiaRiseuli sawvavis moxmareba da<br />

imavdroulad daeca mrewvelobac (da saerTod ekonomika). A<br />

miuxedavad qveynis mTliani Sida produqtis (mSp) maCvenebilis zrdisa (9-<br />

11%) 2003-2007 wlebSi, qveynis saerTo emisia 2006 wlisaTvis jer isev 1990 wlis<br />

donis meoTxedi iyo.<br />

diagrama <strong>3.</strong>16. saqarTvelos saTburis gazebis emisiebis trendi 1990-2006 ww.


diagrama <strong>3.</strong>17.saTburis gazebis emisiebi 1990-2006 ww. seqtorebis mixedviT.<br />

SeniSvna: am da momdevno diagramebze warmod<strong>ge</strong>nili seqtorebis klasifikacia miyveba IPCC-s klasifikacias<br />

(saTburis gazebis emisiebis inventarizaciis saxelmZRvanelo dokumenti), romlis mixedviTac, ener<strong>ge</strong>tikis<br />

seqtori moicavs wiaRiseuli sawvavis moxmarebis mTel sferos, transportis CaTvliT, xolo narCenebis<br />

seqtori – nagavsayrelebsa da Camdinare wylebs, romelTaganac warmoiSoba saTburis gazebi.<br />

specifikuria tyeebis wili saTburi airebis emisiaSi: xeebis asakidan da<br />

saxeobidan gamomdinare tye jamurad SeiZleba iyos saTburis gazebis an<br />

gamfrqvevi, an STamnTqmeli. 2000 wlidan saqarTvelos saTburis gazebis<br />

gafrqvevasa da Sefaseba-aRricxvaSi gaTvaliswinebulia tyis es specifika.<br />

miuxedavad wliuri variaciebisa tyeebi saqarTveloSi STanTqmis wyaroa. 2000-<br />

2006 wlebis inventarizaciis Sede<strong>ge</strong>bi tyeebis gaTvaliswinebiT warmod<strong>ge</strong>nilia<br />

me-18 diagramaze.<br />

diagrama <strong>3.</strong>18. saTburis gazebis emisiebi 2000-2006 wlebSi seqtorebis mixedviT (tyeebis CaTvliT).<br />

diagramebidan Cans, rom ener<strong>ge</strong>tikis seqtori saqarTveloSi, sxva qveynebis<br />

msgavsad, wamyvania saTburis gazebis gafrqvevis TvalsazrisiT. miuxedavad<br />

mniSvnelovani dasustebisa 1990-iani wlebis politikuri kataklizmebis Semdeg,<br />

ener<strong>ge</strong>tika amJamad saqarTveloSi aRmavlobis gzazea. Sesabamisad, saTburis


gazebis emisiebic zrdis tendencias amJRavnebs. ener<strong>ge</strong>tikis seqtoridan<br />

gansakuTrebiT didi gafrqvevebi transportis qveseqtoridanaa.<br />

diagrama <strong>3.</strong>19. saTburis gazebis emisiebis dinamika transportis seqtoridan.<br />

amJamad saqarTvelos wili saTburis gazebis msoflio emisiebSi Zalian<br />

mcirea da 0.01 %-ze naklebs Sead<strong>ge</strong>ns. saqarTvelos meore erovnul Setyobinebis<br />

farglebSi gakeTebulma Sefasebebma aCvena, rom 2025 wlisaTvis ener<strong>ge</strong>tikis<br />

seqtoridan saTburis gazebis emisia 3-jer gaizrdeba 2006 wlis donesTan<br />

SedarebiT, Tumca is jer kidev 2-jer naklebi iqneba 1990 wlis doneze. amave<br />

dokumentis farglebSi Sefasda saTburis gazebis emisiebis Semamcirebeli<br />

RonisZiebebis gatarebis ori sxvadasxva scenari: erTi, rodesac es Semcireba<br />

<strong>Tavi</strong>siT xdeba, sazogadoebis mier sxvadasxva individualuri Tu jgufuri<br />

proeqtis ganxorcielebis safuZvelze da romlis Sedegadac 2025 wlisaTvis<br />

12%-iT naklebi iqneba gafrqvevebi ener<strong>ge</strong>tikis seqtoridan tradiciuli biznesis<br />

(e.i. roca araferi keTdeba) scenarTan SedarebiT da meore, `erTiani samTavrobo<br />

politikis scenari~, romlis SemTxvevaSic xorcieldeba sxvadasxva samTavrobo<br />

programa emisiebis Sesamcireblad da am SemTxvevaSi danazogi 2025 wlisaTvis<br />

aranakleb 24% iqneba. yvelaze mniSvnelovani resursebi saTburis gazebis<br />

emisiebis Sesamcireblad aris, erTi mxriv, wiaRiseuli sawvavis Canacvleba<br />

ganaxlebadi energoresursebiT eleqtro da Tburi energiebis <strong>ge</strong>neraciis da<br />

Tburi energiis moxmarebis qveseqtorebSi da meore mxriv, energoefeqtianobis<br />

gazrda saerTod mTel ener<strong>ge</strong>tikaSi (mopovebidan-moxmarebis CaTvliT);<br />

transportis seqtorSi, erTi mxriv, sawvavis Canacvleba (benzinisa da dizelis<br />

sawvavis Secvla gaziT, romelsac globaluri daTbobis naklebi potenciali<br />

aqvs) da, meore mxriv, moZraobis sqemebis optimizacia; axali teqnologiebis<br />

Semotana warmoebaSi; energodamzogavi mSenebloba, sxvadasxva warmoebis narCeni<br />

energiebis (siTbos) gamoyeneba da sxv. saqarTvelosTvis gansakuTrebul<br />

SesaZleblobas saTburis gazebis emisiebis Sesamcireblad iZleva sufTa<br />

ganviTarebis meqanizmi, romelic kiotos protokoliT gansazRvruli,<br />

damatebiTi sufTa investiciebis Semomtani meqanizmia.<br />

klimatis <strong>cvlileba</strong>sTan adaptacia (H2)<br />

garda saTburis gazebis emisiebis Semcirebisa, klimatis cvlilebis<br />

konvencia iTvaliswinebs klimatis cvlilebis Sede<strong>ge</strong>bTan adaptaciis<br />

RonisZiebebis gatarebis aucileblobasac. rogorc saqarTveloSi, ise msoflios


mraval qveyanaSi mwvaved dgas klimatis mimdinare cvlilebiT gamowveuli<br />

zianis aRd<strong>ge</strong>nisa da misadmi medegobis aRd<strong>ge</strong>nis RonisZiebebis saswrafod<br />

gatarebis aucilebloba. rogorc wesi, aseTi RonisZiebebi moiTxovs<br />

mniSvnelovan xarjebs. gansakuTrebiT mowyvladi regionebis, seqtorebisa da<br />

ekosistemebis drouli gamovlena da Sesabamisi saadaptacio RonisZiebebis<br />

gansazRvra, maTTvis aucilebeli xarjebis gamoTvlasa da moZiebasTan erTad,<br />

warmoad<strong>ge</strong>ns kidev erT, Zalian mniSvnelovan mimarTulebas klimatis cvlilebis<br />

sferoSi. gaeros klimatis cvlilebis CarCo-konvenciis mimarT 2009 wels<br />

ward<strong>ge</strong>nil saqarTvelos II erovnul SetyobinebaSi Sefasda sami savaraudod<br />

yvelaze mowyvladi regioni (SavizRvispireTi, dedofliswyaro da qvemo svaneTi),<br />

romelTaTvisac momzadda saadaptacio strategiebi, sadac gaTvaliswinebulia<br />

is gadaudebeli RonisZiebebi, romelTa ganxorcieleba aucilebelia klimatis<br />

cvlilebiT gamowveuli riskebis Sesamcireblad am regionebSi. aRniSnul<br />

strategiebs Tan axlavs konkretuli saproeqto winadadebebi. sul SemuSavda 8<br />

saadaptacio winadadeba: sami winadadeba momzadebulia Savi zRvis sanapiro<br />

zonisaTvis da iTvaliswinebs rogorc napiraRd<strong>ge</strong>niT/napirdacviT samuSaoebs<br />

(baTumi-adlia, rionis delta), agreTve adreuli Setyobinebis sistemis mowyobas<br />

rionis deltaSi; dedofliswyaros regionisaTvis gamoikveTa qarsafarebis<br />

gadaudebeli reabilitacia, plantaciuri tyeebis gaSeneba da irigaciis<br />

sistemebis optimaluri reabilitacia; rac Seexeba qvemo svaneTs, aq ZiriTadi<br />

aqcenti mewyerebis gaaqtiurebis sawinaaRmdego RonisZiebebzea gakeTebuli,<br />

kerZod _ am regionSi Txilis kulturis moSenebaze. kidev erTi, saproeqto<br />

winadadeba ganixilvs saadaptacio RonisZiebebs myinvarebis (WaWi, devdoraki,<br />

abano da <strong>ge</strong>r<strong>ge</strong>ti) dnobis Sedegad adgilobrivi soflebisa da darialis<br />

xeobisaTvis (samxedro gza) SesaZlo zianis miyenebis Sesamcireblad. Ees<br />

saproeqto winadadebebi dagzavnilia sxvadasxa donorTan dafinansebis<br />

mopovebis mizniT. dedofliswyaros raionis saproeqto winadadebebis<br />

safuZvelze <strong>ge</strong>rmaniis teqnikuri TanamSromlobis organizaciam (GTZ) 2008 wels<br />

gamoyo Tanxebi saqarTveloSi klimatis cvlilebis gavleniT degradirebuli<br />

miwebis reabilitaciisaTvis, romelic xorcieldeba dedofliswyaros raionSi.<br />

momavlisaTvis aucilebelia erTiani erovnuli saadaptacio <strong>ge</strong>gmis momzadeba,<br />

romelic iqneba saerTo erovnuli ganviTarebis <strong>ge</strong>gmis nawili, daeyrdnoba<br />

arsebuli mdgomareobisa da resursebis Sefasebas da warmoad<strong>ge</strong>ns arCeuli<br />

prioritetebis mixedviT droSi gaweril RonisZiebebs Sesabamisi finansuri da<br />

teqnikuri uzrunvelyofis gaTvaliswinebiT.<br />

K<br />

4. ZiriTadi gamowvevebi<br />

saqarTveloSi klimatis globaluri cvlilebis Sede<strong>ge</strong>bis Seswavlaanalizma<br />

gamoavlina klimaturi parametrebis (saSualo wliuri, maqsimaluri da<br />

minimaluri temperatura, naleqTa saSualo wliuri jami da naleqebis mosvlis<br />

reJimi) sagrZnobi cvlilebebi me-20 s-is dasawyisidan dRemde.Ees cvlilebebi<br />

aisaxeba sxvadasxva ekosistemis maxasiaTeblebze, maT xarisxobriv degradaciaze,<br />

ekonomikuri efeqtianobis Semcirebaze. saqarTveloSi iseve, rogorc mTel<br />

msoflioSi, aRiniSneba eqstremaluri klimaturi movlenebis gaxSireba<br />

(Stormebi, qariSxlebi, wyaldidobebi, zvavebi, mewyerebi, siTburi talRebi), rac<br />

didwilad ukavSirdeba klimatis cvlilebis process.<br />

klimatis globaluri cvlilebis lokaluri Sede<strong>ge</strong>bis Seswavlam<br />

saqarTveloSi gamoavlina gansakuTrebiT mgrZnobiare regionebi _ Savi zRvis<br />

sanapiro zoli, dedofliswyaros regioni da qvemo svaneTi (lentexis raioni),<br />

sadac saWiroa dauyovnebeli saadaptacio RonisZiebebi.<br />

klimatis cvlilebis Sede<strong>ge</strong>bis simwvavidan gamomdinare, saqarTvelom<br />

klimatis cvlilebis politikis sferoSi qveynis prioritetul mimarTulebad


klimatis <strong>cvlileba</strong>sa da mis Sede<strong>ge</strong>bTan adaptacia aRiara, rac Sesabamisad<br />

aisaxa konvenciis samdivnoSi saqarTvelos mier ward<strong>ge</strong>nil sakuTar poziciaSi.<br />

mimdinareobs seriozuli muSaoba erovnuli saadaptacio samoqmedo <strong>ge</strong>gmis<br />

Sesaqmnelad, rac qveyanas daexmareba gasatarebeli RonisZiebebis organizebasa<br />

da saxsrebis mozidvaSi. aseTi <strong>ge</strong>gmis Seqmna Zalian Sromatevadi samuSaoa da<br />

moiTxovs mravalmxriv Zalisxmevas mecnieruli, ekonomikuri, finansuri da<br />

teqnikuri potencialis mobilizebisa da gamoyenebis TvalsazrisiT.<br />

paralelurad mimdinareobs saerTaSoriso (maT Soris, gkcCk-is farglebSi<br />

arsebuli) finansuri meqanizmebis (pirvel rigSi, kiotos protokolTan<br />

arsebuli adaptaciis fondis) gamoyenebis SesaZleblobebis Seswavla.<br />

rac Seexeba klimatis cvlilebis Serbilebis mimarTulebas, miuxedavad<br />

saTburis gazebis mcire emisiisa, saqarTvelo, rogorc gaeros klimatis<br />

cvlilebis CarCo-konvenciis mxare da misi kiotos protokolis wevri-qveyana,<br />

apirebs gaataros RonisZiebebi am emisiebis Sesamcirebladac. es gadawyvetileba<br />

aisaxa saqarTvelos mier 2009 wlis dekemberSi kopenha<strong>ge</strong>nSi miRebul<br />

dokumentTan (e.w. `kopenha<strong>ge</strong>nis akordi~) mierTebis oficialur ganacxadSic.<br />

saTburis gazebis emisiis Sesamcireblad saqarTvelo prioritetulad miiCnevs<br />

sufTa ganviTarebis meqanizmis sruli siZlieriT amoqmedebas uaxloes sam<br />

weliwadSi (2012 wlamde, roca iwureba kiotos protokoliT gaTvaliswinebuli<br />

pirveli savaldebulo periodi). amJamad saqarTveloSi registrirebulia sufTa<br />

ganviTarebis meqanizmis 2 proeqti (`nagavsayrelis gazis CaWera da<br />

eleqtroenergiis gamomuSaveba TbilisSi~ da `gaJonvebis Semcireba<br />

`yaztransgaz-Tbilisis~ gazis gamanawilebeli sistemis miwiszeda gazis<br />

gamanawilebeli mowyobilobebidan-Tbilisi, saqarTvelo~), ramdenime ki<br />

damuSavebis procesSia. kidev erTi ZiriTadi mimarTuleba am kuTxiT aris<br />

saTburis gazebis Semcirebis erovnuli <strong>ge</strong>gmis SemuSaveba, rac <strong>ge</strong>gmur CarCoebSi<br />

moaqcevs saTburis gazebis Semcirebis RoniZiebebs. am erovnuli <strong>ge</strong>gmis<br />

SemuSaveba sakmaod seriozul kvlevebs da, Sesabamisad, did Tanxebs moiTxovs,<br />

rac qveyanam unda miiRos saerTaSoriso donorebisagan. es ki mniSvnelovnadaa<br />

damokidebuli konvenciis farglebSi mimdinare molaparakebebis Sede<strong>ge</strong>bze.<br />

2010 wlis dekemberSi gaeros klimatis cvlilebis CarCo-konvenciis<br />

mxareTa Sexvedram unda gadawyvitos saTburis gazebis emisiis Semcirebis<br />

mimarTulebiT maTi raodenobrivi valdebulebebis da klimatis cvlilebis<br />

sferoSi gasatarebeli momavali msoflio politikis sakiTxebi. kiotos<br />

protokolis Semcvleli xelSekrulebis Sinaarsze didadaa damokidebuli<br />

wevri-qveynebis Semdgomi erovnuli politikis mimarTulebebic da es<br />

xelSekruleba mniSvnelovnad gansazRvravs saqarTvelos 2012 wlis Semdgom<br />

politikas klimatis cvlilebis sferoSi.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. saqarTvelos meore erovnuli Setyobineba klimatis cvlilebis CarCokonvenciisaTvis,<br />

Tbilisi, 2009<br />

2. IPCC 4 th Assessment Report , 2007<br />

<strong>3.</strong> Nakicenovic, N.et. al. Special Report on Emissions Scenarios. IPCC, Cambrid<strong>ge</strong>, 2000<br />

4. saqarTvelos mTavrobis pozicia klimatis cvlilebis politikis Sesaxeb 2010-2012<br />

ww.<br />

5. Association of Georgia with the Copenha<strong>ge</strong>n Accord (oficialuri werili danarTiT emisiebis<br />

Semcirebis Sesaxeb)

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!