44<strong>Derrigorrezko</strong> <strong>Bigarren</strong> <strong>Hezkuntza</strong>ko irakasgaiakharremanak erabiltzeko gai izan behar da: kausalitatezkoak edo eraginezkoak, kualitatiboakedo kuantitatiboak; halaber, sistema konplexuak, hau da, zenbait faktorek parte hartzen dutensistemak aztertzeko trebetasuna behar da. Natur Zientzien bidez, mundu fisikoa (naturala edogizakiak sortutakoa) behatzeko, behaketari buruz informazioa lortzeko eta horren arabera jardutekogaitasuna garatu behar da. Eta hori bat dator gaitasun honen ardatz nagusiarekin. Bainagaitasun honek bestelako ikasketak ere eskatzen ditu; hain zuzen ere, fenomeno naturaleiburuzko ezagutzak sortzeko modua ikasi behar da. Horretarako, hau da, saiakuntza eta sormenaerabiliz intereseko egoerak tratatzeko lan zientifikoa aise erabili behar da. Proposatutakoegoeren interesa eztabaidatu behar da eta haien azterketa kualitatiboa egin, esanahiaren azterketaalegia, aurkeztutako egoerak errazago ulertu eta mugatzeko; gero uste eta hipotesi oinarrituakaurkeztu behar dira, eta ondorioak lortzeko estrategiak prestatu, esperimentuen diseinuakere erabiliz, behar izanez gero, azkenik emaitzen analisia egiteko.Gainera, gaitasun honen zenbait alderdik arreta zehatza eskatzen dute. Adibidez, norberarengorputza eta ohiturek edo bizimoduak osasunarekin duten lotura ezagutzeko orduan. Gauzabera gertatzen da giza jarduerek eta, bereziki, gizarteko ohitura zehatz batzuek eta jarduerazientifiko eta teknologikoak ingurumenean dituzten eraginekin. Ildo horri jarraikiz, teknozientziarenzeregina goratzeko edo errefusatzeko jarrera sinplistak baztertu behar ditugu eta gizadiakgaur egun dituen arazo nagusiak ezagutarazi, baita garapen iraunkorra lortzeko irtenbideenbila egiten ari den ahalegina ere. Halaber, tokian tokiko arazoen eta arazo orokorreninguruko erabakietan parte hartzeko oinarrizko prestakuntza behar dugu.Matematikako gaitasuna estu lotuta dago Natur Zientzietako ikasketekin. Natur fenomenoakkuantifikatzeko, kausak eta ondorioak aztertzeko eta naturari buruzko datuak eta ideiak adieraztekohizkuntza matematikoa erabiliz gero, testuinguru ugari eta askotarikoak sortzen diragaitasun honekin zerikusia duten edukiak jokoan jartzeko eta, horrenbestez, ikasketa haueizentzua emateko. Baina Natur Zientziek matematikako gaitasunari ekarpena egiten diote tresnamatematikoak behar bezala erabiltzea azpimarratzen den heinean eta horien erabilgarritasunanabarmentzen den neurrian: haiek erabiltzeko aukera eman behar da, eta, testuinguruarekinbat, prozedura eta adierazpide egokiak aukeratu behar dira, eskatutako zehaztasunarekin etalortu nahi den helburua kontuan hartuz. Bestalde, lan zientifikoan maiz gertatzen da formulazioeta soluzio ireki samarrak dituzten problemak ebatzi behar izatea, eta horretarako gaitasun honilotutako estrategiak erabili behar dira.Era berean, lan zientifikoak forma bereziak ditu informazioa bilatu, bildu, hautatu, landu etaaurkezteko eta, gainera, forma desberdinetan erabil daiteke: hitzezkoa, numerikoa, sinbolikoaedo grafikoa. Horrekin guztiarekin zerikusia duten edukiak erantsiz gero, irakasgai horiek informazioarentratamendua eta gaitasun digitala garatzen laguntzen dute. Hala, gaitasun hori errazagolortuko da baldin eta irakasgaietan sarri erabiltzen diren baliabideak (hala nola eskemak,mapa kontzeptualak, txosten, testu eta abarrekoen ekoizpena eta aurkezpena, etab.) erabiltzekotrebetasunak hobetzen badira. Gaitasun digitalaren alderditik ere laguntza eskaintzen da,bestalde, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz zientzien ikasketan, komunikatzeko,informazioa lortzeko, informazioa atzeraelikatzeko, egoerak simulatu eta bistaratzeko,
Natur Zientziak 45datuak lortu eta tratatzeko eta abarretarako. Baliabide erabilgarria da Natur Zientzien eremuaneta jarduera zientifikoaren ikuspegi eguneratua erakuts dezakegu berari esker.Gaitasun sozialari eta herritartasunari Natur Zientziek bi alderditan egiten diote ekarpena. Leheniketa behin, aipatu behar da etorkizuneko herritarrak gizarte demokratikoan erabakiak hartzekoorduan eraginkortasunez parte hartzeko prestatze aldera zientziak duen zeregina; etahori, ezagutza zientifikoaren gizarte izaerak garrantzi handia duelako. Alfabetatze zientifikoariesker, intereseko arazoak azaldu eta tratatzeko aukera dago, egindako ikerketen bidez irekitakoinplikazioak eta ikuspegiak kontuan hartzen dira eta taldean erabaki arrazoituak hartzen dira,gizarte eztabaidan gero eta garrantzitsuagoa den esparru batean.<strong>Bigarren</strong>ik, zientziaren aurrerapenerako funtsezkoak izan diren zenbait eztabaida nola gauzatudiren ezagutu dugu eta, horri esker, lehengo gizartearen bilakaera ulertzeko eta oraingo gizarteaaztertzeko garrantzitsuak diren zenbait gai hobeki ulertu ditugu. Zientziaren historiak zenbaititzalgune baditu eta ez dira baztertu behar; hala eta guztiz ere, zientziaren emaitzarik onenenbitartez giza adimena askatu da eta giza eskubideak hedatu egin dira. Alfabetatze zientifikoaherritarren kulturaren oinarrizko dimentsioa da eta, era berean, arreta printzipioaren aplikazioabermatzen du. Printzipio horren oinarrian gizartearen sentsibilizazioa dago, jendea gero eta kezkatuagobaitago garapen teknozientifikoak pertsonentzat edo ingurumenerako ekar ditzakeenarriskuen aurrean.Hizkuntzaren bidez komunikatzeko gaitasunari dagokionez, irakasgai honek gaitasuna lortzekobi bide erabiltzen ditu. Batetik, naturari buruzko ideiak eta informazioak egituratu eta transmititzeakdiskurtsoa eraikitzeko modu berariazkoa jartzen du jokoan eta harremanak arrazoitzeraedo zehaztera bideratuta dago. Hori lortzeko, irakasgai hauek ikasi behar dira ezinbestez. Terminoakzehatz-mehatz adieraziko dira, ideiak behar bezala lotuko eta erlazioak hitzez adierazikodira, ekarpen hori eraginkorra izan dadin. Beste alde batetik, izaki bizidunei, objektuei etanaturako fenomenoei buruz terminologia berezia lortzen da eta horri esker giza esperientziarenzati garrantzitsua behar bezala komunika daiteke eta horri buruz beste batzuek adierazten dutenauler daiteke.Ezagutza zientifikoa eraikitzeko eta transmititzeko moduarekin zerikusia duten edukiek ikastenikasteko gaitasuna garatzeko aukera ematen dute. Naturaren ezagutzaren kasuan, bizitzan zeharikasi egiten da eta, horretarako, kasu batzuetan norberaren esperientziak berak ekarritakoinformazioak barneratzen dira; beste batzuetan, berriz, idatzizko edo ikus-entzunezko bitartekoekeskaintzen dizkigute ezagutza horiek. Pertsona bakoitzaren ezagutzaren egituran informaziohori integratzeko, lehenik eta behin, mundu naturalaz dugun ezagutzarekin zerikusia dutenoinarrizko kontzeptuak lortu behar ditugu eta, bigarrenik, Natur Zientzietan ohikoak diren kausaeta ondorioen analisirako prozedurak ere bai. Halaber, trebetasunak behar dira lan zientifikoakberezko dituen saiakuntza eta sormena garatzeko, ezagutzak integratu eta koherentzia orokorrabilatzeko eta adimen prozesuak autoerregulatu eta interregulatzeko.Espiritu kritikoa garatuz gero, dogmak zalantzan jar daitezke eta aurreiritziei aurka egin; horrelanorberaren autonomia eta ekimena garatuko da. Ildo horretan, zientziak espiritu kritikoa sendotzendu zentzurik sakonenean eta zeregin hori azpimarratu behar da: problema irekiei aurre
- Page 4: Aurkibidea25/2007 FORU DEKRETUA, ma
- Page 7 and 8: 10Foru Dekretua- Nafarroaren anizta
- Page 9 and 10: 12Foru Dekretua3. artikulua. Helbur
- Page 11 and 12: 14Foru Dekretua3. Lehen hiru ikastu
- Page 13: 16Foru Dekretua2. Foru dekretu hone
- Page 17 and 18: 20Foru Dekretua5. Ikastetxeek, bere
- Page 19 and 20: 22Foru DekretuaLaugarrena. Hizkuntz
- Page 21 and 22: Oinarrizko gaitasunak
- Page 23 and 24: 28Oinarrizko gaitasunakEuropar Bata
- Page 25 and 26: 30Oinarrizko gaitasunak2. Matematik
- Page 27 and 28: 32Oinarrizko gaitasunakondorioak lo
- Page 29 and 30: 34Oinarrizko gaitasunakGaitasun hon
- Page 31 and 32: 36Oinarrizko gaitasunakjarrera ere
- Page 33 and 34: 38Oinarrizko gaitasunakten, lanaren
- Page 35 and 36: Natur ZientziakNatur Zientziekin mu
- Page 37: Natur Zientziak 43Materiaren batasu
- Page 41 and 42: Natur Zientziak 4710. Zientziak eta
- Page 43 and 44: Natur Zientziak 49- Harrien garrant
- Page 45 and 46: Natur Zientziak 518. Izaki biziduna
- Page 47 and 48: Natur Zientziak 534. multzoa. Lurra
- Page 49 and 50: Natur Zientziak 557. Ekosistema hur
- Page 51 and 52: Natur Zientziak 574. multzoa. Aldak
- Page 53 and 54: Natur Zientziak 59tzeari buruzko in
- Page 55 and 56: Natur Zientziak 61Irizpide honen bi
- Page 57 and 58: Natur Zientziak 63Laugarren kurtsoa
- Page 59 and 60: Natur Zientziak 655. multzoa. Etork
- Page 61 and 62: Natur Zientziak 67tur aniztasuna ga
- Page 63 and 64: Natur Zientziak 69- Zatiketa zelula
- Page 65 and 66: Natur Zientziak 715. Gurutzatze mot
- Page 67 and 68: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 69 and 70: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 71 and 72: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 73 and 74: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 75 and 76: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 77 and 78: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 79 and 80: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 81 and 82: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 83 and 84: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 85 and 86: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 87 and 88: Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 89 and 90:
Gizarte Zientziak, Geografia eta Hi
- Page 91 and 92:
98Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzak
- Page 93 and 94:
100Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 95 and 96:
102Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 97 and 98:
104Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 99 and 100:
106Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 101 and 102:
108Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 103 and 104:
110Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 105 and 106:
112Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 107 and 108:
Herritartasunerako hezkuntzaHerrita
- Page 109 and 110:
Herritartasunerako hezkuntza 117hau
- Page 111 and 112:
Herritartasunerako hezkuntza 1195.
- Page 113 and 114:
Herritartasunerako hezkuntza 1213.
- Page 115 and 116:
Herritartasunerako hezkuntza 123- E
- Page 117 and 118:
Herritartasunerako hezkuntza 125Iri
- Page 119 and 120:
Herritartasunerako hezkuntza 127- A
- Page 121 and 122:
Herritartasunerako hezkuntza 1296.
- Page 123 and 124:
Plastika eta ikus-hezkuntzaPlastika
- Page 125 and 126:
Plastika eta ikus-hezkuntza 133aurr
- Page 127 and 128:
Plastika eta ikus-hezkuntza 135- Ir
- Page 129 and 130:
Plastika eta ikus-hezkuntza 1375. S
- Page 131 and 132:
Plastika eta ikus-hezkuntza 139Ebal
- Page 133 and 134:
InformatikaAzken hamarkadetan gizar
- Page 135 and 136:
Informatika 143askotariko gailuak e
- Page 137 and 138:
Informatika 1453. Gizarte sareetan
- Page 139 and 140:
Informatika 147Ebaluazio irizpideak
- Page 141 and 142:
LatinaLatina laugarren kurtsoan auk
- Page 143 and 144:
Latina 151rrezkoa da elementu morfo
- Page 145 and 146:
Latina 153- Idatzizko iturrietako i
- Page 147 and 148:
Latina 155zioaren teknologiak barne
- Page 149 and 150:
MatematikaMundua ulertzeko ahalegin
- Page 151 and 152:
Matematika 159kaintzen du, hala nol
- Page 153 and 154:
Matematika 161Matematika lagungarri
- Page 155 and 156:
Matematika 163- Problemei aurre egi
- Page 157 and 158:
Matematika 165(buruzkoa, idatzizkoa
- Page 159 and 160:
Matematika 167- Problemei aurre egi
- Page 161 and 162:
Matematika 169Ebaluazio irizpideak1
- Page 163 and 164:
Matematika 171- Erlazio kuantitatib
- Page 165 and 166:
Matematika 173- Zentralizazioaren e
- Page 167 and 168:
Matematika 1758. Problemak ebazteko
- Page 169 and 170:
Matematika 1776. multzoa. Estatisti
- Page 171 and 172:
Matematika 179B aukeraEdukiak1. mul
- Page 173 and 174:
Matematika 181Ebaluazio irizpideak1
- Page 175 and 176:
MusikaMusika kultur ondasuna da, et
- Page 177 and 178:
Musika 185tetik. Beste hitz batzuet
- Page 179 and 180:
Musika 1872. Musikako hiztegi eta t
- Page 181 and 182:
Musika 189- Ahotsaren ahalmenak ara
- Page 183 and 184:
Musika 1913. Entzundako musikari bu
- Page 185 and 186:
Musika 193- Musikaren lanbide eremu
- Page 187 and 188:
TEKNOLOGIAKAzken mendean zehar tekn
- Page 189 and 190:
Teknologiak 197kudeaketa eta aplika
- Page 191 and 192:
Teknologiak 199duen eragina erakuts
- Page 193 and 194:
Teknologiak 2017. Sistema informati
- Page 195 and 196:
Teknologiak 2038. multzoa. Elektriz
- Page 197 and 198:
Teknologiak 2056. Testuak eta grafi
- Page 199 and 200:
Teknologiak 2075. multzoa. Kontrola
- Page 201 and 202:
Teknologiak 2098. Historian zeharko
- Page 203 and 204:
212Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 205 and 206:
214Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza
- Page 207:
216Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza