Joint Transboundary Monitoring Program_final ... - Kura River Basin
Joint Transboundary Monitoring Program_final ... - Kura River Basin
Joint Transboundary Monitoring Program_final ... - Kura River Basin
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
transsasazRvro mdinaris - mtkvris auzis - marTvis II faza<br />
sasomxeTi, saqarTvelo da azerbaijani<br />
TACIS/2007/134-398<br />
mdinare mtkvris auzze 2009-20011 w. ganxorcielebuli transsasazRvro<br />
mdinaris marTvis erTiani monitoringis programa<br />
teqnikuri angariSi<br />
saboloo<br />
momzadebulia:<br />
piter ronkekis, jesper ansbaekis da anatoli piCuginis mier<br />
Targmani inglisuridan<br />
Targmanis redaqtorebi – marina makarova, marine arabiZe<br />
EPTISA Servicios de Ingenieria S.A. (espaneTi) & Grontmij Carl Bro A.S. (dania)<br />
ivnisi 2011<br />
proeqti dafinansebulia evrokavSiris mier<br />
SeniSvna: es angariSi momzadebulia evrokomisiis finansuri<br />
mxardaWeriT.<br />
am angariSSi moyvanili mosazrebebi ekuTvnis konsultantebs da ar<br />
asaxavs komisiis oficialur mosazrebas<br />
1
sarCevi<br />
sarCevi ..................................................................................................................................... 2<br />
mokle mimoxilva................................................................................................................. 3<br />
1. winasityvaoba.................................................................................................................. 6<br />
kiTxvebi........................................................................................................................... 17<br />
sinjis aRebis 1-li etapi........................................................................................ 17<br />
sinjis aRebis me-2 etapi.......................................................................................... 17<br />
sinjis aRebis me-3 etapi.......................................................................................... 17<br />
sinjis aRebis me-4 etapi.......................................................................................... 17<br />
1. momzadebuli teqnikuri saxelmZRvanelo miTiTebebis xarisxi,<br />
instruqtaJis, sinjis aRebis proceduris da oqmebis CaTvliT .......... 17<br />
2. mxardaWeris da mowvevis werilebis gamosadegoba procedurebisas<br />
sasazRvro SemowmebaSi dasaxmareblad ........................................................... 17<br />
3. komunikaciis gamosadegoba da mkafiooba mosamzadebeli fazisas 17<br />
4. RonisZiebis dagegmva............................................................................................ 17<br />
5. sinjis amRebi jgufebis mier samuSaos Sesruleba............................... 17<br />
6. transporti da mobiloba .................................................................................. 17<br />
7. RonisZiebis Catarebisas proeqtis mTavari eqspertebis mxridan<br />
xelmZRvaneloba da zedamxedveloba ................................................................ 17<br />
8. savele pirobebSi gamoyenebuli mowyobilobebis momzadeba ............ 17<br />
9. sinjis aRebis SeTanxmebul procedurasTan Sesabamisoba................. 17<br />
10. Sesabamisoba usafrTxoebis zomebTan ........................................................ 17<br />
11. biologiuri monitoringis demonstrireba .............................................. 17<br />
12. RonisZiebis mniSvneloba .................................................................................. 17<br />
ferebis mniSvneloba: mwvane: Zalian kargi yavisferi: kargi............. 17<br />
3.4 sakontrolo sinjebis Sedegebi.................................................................... 28<br />
danarTi 1 emp-s sinjis aRebis adgilebis ruqa (USAID 2007<br />
dayrdnobiT) ........................................................................................................................ 40<br />
danarTi 2 sakontrolo CamonaTvali sinjis asaRebad savele pirobebSi<br />
gasamgzavreblad............................................................................................................... 41<br />
danarTi 3 sinjis aRebis oqmi ............................................................................ 44<br />
danarTi 4 erTiani sinjis aRebis operaciebis procedura erovnuli<br />
jgufebis mier.................................................................................................................... 46<br />
danarTi 5 emp-Si monawile laboratoriebis mier wylis sinjebis<br />
analizisaTvis gamoyenebuli meTodebi.................................................................. 47<br />
danarTi 6 qimiuri analizis oqmi emp-dan mdinare mtkvrisaTvis .............. 50<br />
2
mokle mimoxilva<br />
mdinare mtkvris auzi warmoadgens wylis mTavar auzs samxreT<br />
kavkasiaSi da mravali transsasazRvro sakiTxi dakavSirebulia am<br />
mdinaris sistemasTan da mis SenakadebTan. amitom, informacia da<br />
monacemebi mniSvnelovania Sesabamisi zomebis misaRebad, raTa<br />
SenarCundes wylis resursebis Sesabamisi raodenoba da xarisxi<br />
rogorc momavali, ise dRevandeli TaobisaTvis.<br />
gamomdinare iqidan, rom mdinare mtkvris auzis qveynebSi wylis<br />
xarisxis monitoringis saxelmwifo programebma ganicades marcxi<br />
sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg 1991 wlidan, da isini mxolod<br />
nawilovriv aRdga ramdenime wlis win, SeTanxmeba iyo miRweuli imis<br />
Sesaxeb, rom danergiliyo da ganxorcielebuliyo transsasazRvro<br />
mdinaris erToblivi monitoringis programa (emp) evrokavSiris mtkvris<br />
proeqtis farglebSi.<br />
ZiriTadi miznebi ganisazRvra Semdegnairad:<br />
• proeqtSi monawile qveynebis mier gamoyenebuli monitoringis<br />
saSualebebis da meTodebis harmonizeba,<br />
• sami qveynis daxmareba transsasazRvro wylebis marTvisa da<br />
strategiis sakiTxebisaTvis umTavresi prioritetis misaniWeblad,<br />
• transsasazRvro TanamSromlobis daxmareba wylis xarisxis<br />
marTvis sakiTxSi.<br />
erToblivi monitoringis RonisZiebaTa strategia efuZneboda<br />
evrokavSiris saxelmZRvanelo dokuments #7 - “monitoringi wylis<br />
CarCo direqtivis farglebSi” da gaeros ekonomikuri komisia<br />
evropisaTvis “transsasazRvro mdinareebis da tbebis monitoringis da<br />
Sefasebis saxelmZRvanelo”-s .<br />
sinjis aRebis adgilebi, monitoringis sixSire, sazomi parametrebi,<br />
analitikuri meTodebi da sinjis aRebis da analizis Rirebuleba<br />
SeTanxmebuli iyo proeqtis monawile qveynebs Soris da damtkicebuli<br />
- evrokomisiis mier moTxovnis Sesabamisad. sinjebis aReba moxda<br />
sakuTriv mdinare mtkvris sinjis aRebis ori adgilidan da<br />
SenakadebTan nimuSis aRebis Svidi adgilidan. erToblivi monitoringis<br />
programis mimdinareobisas (2009 da 2010) ganxorcielda rva nimuSis<br />
aReba (kvartalurad), rac asaxavda gansxvavebas mdinaris dinebasTan,<br />
klimatur pirobebTan da vegetaciis sezonTan dakavSirebiT.<br />
sinjebis aReba moxda erToblivad sami saxelmwifo laboratoriis<br />
kvalificiuri teqnikosebis mier saqarTveloSi, somxeTsa da<br />
azerbaijanSi (mtkvris proeqtis mTavari eqspertebi Tval-yurs<br />
adevnebdnen sinjis aRebis mTels process) da sijebis analizi<br />
ganxorcielda erovnul laboratoriebSi, romlebic pasuxismgebelni<br />
arian qveynebSi zedapiruli wylebis xarisxis monitoringis<br />
programebze:<br />
• garemos dabinZurebis monitoringis departamentis laboratoria<br />
(saqarTvelo),<br />
• garemoze gavlenis monitoringis centris laboratoria (somxeTi)<br />
da<br />
3
• garemos erovnuli monitoringis departamentis laboratoria<br />
(azerbaijani).<br />
mdinare mtkvris ZiriTad transsasazRvro sakiTxebze saWiro<br />
informaciis misaRebad arCeul iqna wylis xarisxis 23 determinanti<br />
(Jangbadis mdgomareoba, nutrientebi da mZime liTonebi). Tumca, im<br />
faqtis gamo, rom proeqtis qveynebSi jer ar aris ganviTarebuli<br />
SesaZleblobebi biologiuri monitoringisaTvis, arCeul iqna mxolod<br />
fizikuri da qimiuri parametrebi erToblivi monitoringis programaSi<br />
gamosayeneblad. laboratoriebSi gamoyenebuli iyo standartizebuli<br />
meTodebi rogorc sinjis damuSavebis, ise misi qimiuri analizisaTvis.<br />
xarisxis uzrunvelyofis/xarisxis kontrolis zogierTi elementi<br />
dainerga erToblivi monitoringis programis dros, radgan<br />
laboratoriebs jer kidev ar qondaT SemuSavebuli xarisxis marTvis<br />
sistema. sakontrolo sinji da paraleluri analogebi arCeul iqna<br />
Sida kontrolis elementis saxiT da laboratoriaTaSorisi analizi<br />
da wylis nimuSebis paraleluri analizi arCeul iqna xarisxis<br />
uzrunvelyofis/xarisxis kontrolis sistemis gare elementis saxiT.<br />
wylis xarisxis arCeuli parametrebisTvis laboratoriaTaSorisi<br />
kvleva (PO4, NH4, NO3 da eqvsi mZime liToni As, Cd, Cu, Ni, Pb da Zn) da<br />
wylis sinjebis paraleluri analizi ganaxorciela erovnulma<br />
sacdelma laboratoriam slovakeTSi.<br />
erToblivi monitoringis programis mimdinareobisas sinjis aRebis sam<br />
adgilas (mdinare debeda sadaxloSi da mdinare xrami imirsa da wiTel<br />
xidTan) ganxorcielda makro-uxerxemloebis nimuSis aReba. cdis mizani<br />
iyo biologiuri SerCevis da analizis zogierTi ZiriTadi principis<br />
demonstrireba. ufro metic, sinjis aRebis sami adgilisaTvis gakeTda<br />
raodenobis kalkulacia (ori mdinare alazanSi da erTi mdinare<br />
debedaSi) monacemebidan informaciis mosapoveblad da imis<br />
sailustraciod, Tu ramdenad saWiroa wylis raodenobrivi da<br />
xarisxobrivi monacemebi analizisaTvis.<br />
ramdenadac Jangbadis Semcveloba da nutrientebis koncentraciebi<br />
SedarebiTi iyo qveynebs Soris, mZime liTonebis koncentraciebi didad<br />
gansxvavdeboda miuxedavad im faqtisa, rom wylis sinjebi aRebuli iyo<br />
erTidaimave nimuSebidan da erToblivi monitoringis programisas<br />
gamoyenebuli iyo erTiani SerCevis teqnologiuri procesi. mZime<br />
liTonebis koncentraciebs Soris es gansxvavebebi aseve gamovlinda<br />
wylis paralelur sinjebSi (gamoxatuli fardobiTi procentuli<br />
sxvaobis saxiT).<br />
sinjebis aRebis mTeli procesis harmonizebam xeli Seuwyo erToblivi<br />
monitoringis programis Sedegebis gaumjobesebas da cxadyo, rom<br />
gazomvebi an analitikuri uzustobebi ZiriTadad pasuxismgebeli iyo<br />
erToblivi monitoringis programindan miRebuli Sedegebis<br />
gansxvavebebze. amitom qveynebma meti yuradReba unda miaqcion<br />
analitikur procedurebs da praqtikas da xarisxis<br />
uzrunvelyofas/kontrols.<br />
erToblivi monitoringis programis dros amgvari xarisxis<br />
uzrunvelyofis/kontrolis zomebis danergvam, rogorebicaa<br />
sakontrolo sinji, paraleluri analogebi, laboratoriaTaSorisi<br />
gamokvleva da sinjis paraleluri analizi, mniSvnelovnad Seuwyo<br />
xeli ndobis Senebas proeqtis qveynebs Soris da monitoringis<br />
4
procedurebis gaumjobesebas da harmonizebas. miuxedavad imisa, rom<br />
samxreT kavkasiis qveynebi iziareben erTidaimave wylis resursebs,<br />
erTiani transsasazRvro mdinaris monitoringis RonisZiebebi amJamad<br />
efuZneba mxolod saerTaSoriso proeqtebs.<br />
5
1. winasityvaoba<br />
dResdReisobiT, TiTqmis yvela bunebriv resursze gavlenas axdens<br />
dabinZureba sxvadasxva intensivobiT. zedapiruli wylebis xarisxi<br />
mudmivad uaresdeba da kidev ufro meti sirTulea mosalodneli<br />
wylis resursebis sxvadasxva komponentebze klimatis cvlilebis<br />
SesaZlo gavlenis gamo. yvela uaryofiTi gavlena gamowveulia<br />
adamianTa moqmedebebiT da aseve bunebrivi movlenebiT. amitom, yvela am<br />
sakiTxis gaTvaliswinebiT, saWiroa monitoringis programidan miRebul<br />
zust monacemebze dayrdnobiT dauyovneblivi zomebis miReba imisaTvis,<br />
rom SevinarCunoT wylis resursebis Sesabamisi raodenoba da xarisxi<br />
rogorc axlandeli, ise momavali TaobisaTvis. es kidev ufro cxadia<br />
transsasazRvro mdinaris auzisaTvis rogoricaa mdinare mtkvris auzi.<br />
1.1 emp-s safuZveli<br />
sabWoTa kavSiris daSlamde, wylis sakiTxebis marTva (maT Soris<br />
zedapiruli wylebis xarisxis monitoringi transsasazRvro<br />
mdinareebze) samxreT kavkasiis qveynebSi pirdapir xorcieldeboda<br />
sabWoTa mTavrobis mier miRebuli gadawyvetilebebis safuZvelze. 1991w.<br />
sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg samxreT kavkasiaSi iyo<br />
transsasazRvro mdinareebis monitoringis seriozuli deficiti.<br />
problemis gadawyvetis gzebi gansazRvrulia rogorc evrokavSiris<br />
wylis CarCo direqtivaSi (2000/60/EC), aseve gaeros ekonomikuri komisiis<br />
evropisaTvis konvenciaSi - “transsasazRvro mdinareebis da<br />
saerTaSiriso tbebis dacvis da mdgradi gamoyenebis konvencia”.<br />
(helsinki 1992).<br />
helsinkis 1992w. konvencias xeli moawera azerbaijanma, magram<br />
saqarTvelo da somxeTi jer kidev ganixilaven konvenciaze xelis<br />
moweris sakiTxs. konvenciaze xelmoweriT mTavroba aseve xels awers<br />
aucilebeli transsasazRvro monitoringis programis Seqmnas da aseve<br />
informaciis gaziarebas mezobeli qveynebisaTvis.<br />
erTiani monitoringis programisaTvis am proeqtis farglebSi arCeuli<br />
strategia ZiriTadad efuZneboda evrokavSiris saxelmZRvanelo<br />
dokuments #7 -“monitoringi wylis CarCo direqtivis farglebSi” da<br />
gaeros ekonomikuri komisia evropisaTvis saxelmZRvanelos -<br />
“transsasazRvro mdinareebis da tbebis minitoringis da Sefasebis<br />
saxelmZRvanelo”.<br />
orives mizania transsasazRvro mdinareebis ekologiuri mdgomareobis<br />
gaumjobeseba da monacemebis da informaciis miwodeba gadawyvetilebis<br />
mimRebi pirebisaTvis saWiroebisamebr (Sedareba, Tvalyuris devneba,<br />
ganmeoreba).<br />
mdinare mtkvris auzSi zedapiruli wylis ekologiuri statusi unda<br />
Sefasdes biologiuri xarisxis elementebis monacemebiT<br />
hidromorfologiuri da qimiuri xarisxis elementebis mxardaWeriT.<br />
Tumca, im faqtis gamo, rom proeqtis qveynebSi jer ar aris<br />
ganviTarebuli SesaZleblobebi biologiuri monitoringisaTvis,<br />
mxolod fizikuri da qimiuri determinantebi iqna arCeuli erTiani<br />
monitoringis programaSi mdinare mtkvris auzisaTvis. miuxedavad amisa,<br />
am etapobrivma midgomam, mdinare mtkvris auzisaTvis erTiani<br />
monitoringis programis gansasazRvrad, romelic amJamad<br />
6
fokusirebulia mxolod wylis xarisxis SezRudul qimiur<br />
elementebze (seleqcia efuZneba wyalTan dakavSirebul mniSvnelovan<br />
sakiTxebs transsasazRvro doneze) kargad gansazRvruli xarisxis<br />
uzrunvelyofis/kontrolis elementebiT, SesaZloa mogvces SedarebiTi<br />
monacemebi da daexmaros sam qveyanas praqtikaSi gamoiyenos<br />
mniSvnelovani elementebi gadawyvetilebis miRebisas (urTierTndoba da<br />
sando monacemebi da informacia wylis resursebTan dakavSirebiT).<br />
1.2 emp-is miznebi<br />
proeqti ZiriTadad mimarTuli iyo mdinare mtkvris auzSi<br />
transsasazRvro zedapirul wylebTan dakavSirebuli saerTo<br />
aqtivobebis ganxorcielebisaken.<br />
• ori ZiriTadi mizani proeqtSi monawile qveynebis da evrokomiis<br />
SeTanxmebis Sesabamisad aris Semdegi: proeqtis qveynebis mier<br />
gamoyenebuli monitoringis saSualebebis, meTodebis da<br />
procedurebis harmonizeba,<br />
• transsasazRvro TanamSromlobis da sanapiros mflobeli<br />
qveynebis urTierTndobis xelSewyoba.<br />
am moxsenebaSi aRwerili moqmedebebi dakavSirebulia me-2 komponentTan:<br />
monitoringi da moqmedeba 2.1: erTiani savele monitoringi/gamokvlevebi<br />
arCeul adgilebSi transasazRvro TanamSromlobisaTvis<br />
gansakuTrebuli mniSvnelobis miniWebiT.<br />
2. emp-s aRwera<br />
2.1 monawile laboratoriebi<br />
sinjis aReba moxda erToblivad sami laboratoriis kvalificiuri<br />
specialistebis mier (mtkvris proeqtis mTavari eqspertebi<br />
akvirdebodnen sinjis aRebis mTels process) da sinjebi gaigzavna sam<br />
laboratoriaSi:<br />
• garemos dabinZurebis monitoringis departementis laboratoria<br />
(saqarTvelo),<br />
• garemoze gavlenis monitoringis centris laboratoria (somxeTi)<br />
da<br />
• garemos erovnuli monitoringis departamentis laboratoria<br />
(azerbaijani).<br />
es laboratoriebi pasuxismgebelni arian qveynebSi zedapiruli<br />
wylebis xarisxis monitoringisTvis saWiro aqtivobebze erovnul da<br />
transsasazRvro doneze.<br />
proeqtis partniorebis SeTanxmebis Sesabamisad, erToblivad aRebuli<br />
wylis sinjebi Tanabrad gaiyo zemoTxsenebul sam mxares Soris da<br />
SeTanxmebuli meTodebis gamoyenebiT analizisaTvis maTi<br />
transportireba moxda aRniSnul laboratoriebSi.<br />
2.2 sinjis aRebis adgilebi<br />
sinjis aRebis adgilebis arCeva moxda im kriteriumebis gamoyenebiT,<br />
romlebic dakavSirebulia zedapiruli wylebis transsasazRvro<br />
monitoringTan (evrokavSiris wylis CarCo direqtiva 2000) da erTiani<br />
monitoringis aqtivobebis wina gamocdilebasTan, rac ganxorcielda<br />
7
proeqtis beneficiarebis mier 2006-2007 wlebSi USAID-is samxreT<br />
kavkasiis wylis proeqtis farglebSi (USAID 2007).<br />
sinjebi aRebul iqna sinjis aRebis 2 adgilas TviTon mdinare<br />
mtkvridan da Svidi sinjis aRebis adgilidan SenakadebTan (ix. cxrili<br />
1).<br />
cxrili 1 sinjis adgilebis CamonaTvali emp-sTvis<br />
<strong>River</strong> Name Town/LocationName<br />
Latitude Longitude Altitude<br />
d.m.s. d.m.s.<br />
m<br />
1. <strong>Kura</strong> Kesalo (GE) 41°21’55’’ 45°04’08’’ 267<br />
2. <strong>Kura</strong> Shykhly (AZ) 41°18’46’’ 45°07’43’’ 235<br />
3. Debed Ayrum (AM) 41°13’16.7’’ 44°53’0.02’’ 463<br />
4. Debed Ayrum/hydrostation (AM)<br />
5. Debed Sadakhlo (GE) 41°14’56’’ 44°48’27’’ 416<br />
6. Khrami Imiri (GE) 41°24´16’’ 44°50´02’’ 330<br />
7. Khrami Red Bridge (GE) 41°20’00’’ 45°04’03’’ 267<br />
8. Alazani Shakriani (GE) 41°59’00’’ 45°35’00’’ 355<br />
9. Alazani Agrichai (AZ)<br />
mdinaris qalaqi/adgilis ganedi grZedi maRlobi<br />
dasaxeleba dasaxeleba<br />
1. mtkvari qesalo (saq.) 41 0 21’ 55” 45 0 04’ 08” 267<br />
2. mtkvari Sixli (azer.) 41 0 18’ 46” 45 0 07’ 43” 235<br />
3. debeda airumi (som.) 41 0 13’ 16.7” 44 0 53’ 0.02” 463<br />
4. debeda airumi/hidro<br />
sadg. (som.)<br />
5. debeda sadaxlo (saq.) 41 0 14’ 56” 44 0 48’ 27” 416<br />
6. xrami imiri (saq.) 41 0 24’ 16” 44 0 50’ 02” 330<br />
7. xrami wiT. xidi (saq.) 41 0 20’ 00” 44 0 04’ 23” 267<br />
8. alazani Saqriani (saq.) 41 0 59’ 00” 45 0 35’ 00” 355<br />
9. alazani agriCai (azer)<br />
sinjis aRebis adgilebi SeTanxmebul iqna mdinare mtkvris auzis<br />
erTiani monitoringis programis beneficiarebis mier (ix. cxrili 1 da<br />
aseve TandarTuli ruqa danarTSi 1).<br />
proeqtis qveynebis SeTanxmebis Sesabamisad TiToeuli adgilidan<br />
wylis sinjis aReba moxda kvartalurad (weliwadSi 4 sinji TiToeuli<br />
adgilidan - dawyebuli 2009 wlis aprilis dasawyisidan dasrulebuli<br />
2010 wlis dekemberSi. ix cxrili 2) da is asaxavda wylis nakadis<br />
sezonur da bunebriv aspeqtebs (ganixileba mdinaris minimaluri da<br />
maqsimaluri nakadi da vegetaciis periodi) teritoriidan Camonadenisa<br />
da wyalSekreb farTobis klimaturi pirobebis.<br />
8
cxrili 2.<br />
sinjis aRebis RonisZiebebi da adgilebi<br />
Date of sampling event Sampling sites Remark<br />
1 st Sampling – April 7,2009 1; 2; 3; 5; 6; 7<br />
High river flow conditions due to<br />
precipitation and snow melting<br />
2 nd Sampling – June 2, 2009 1; 2; 3; 5; 6; 7 Normal river flow conditions<br />
3 rd Sampling – September 2, 2009 1; 2; 3; 5; 6; 7 Low river flow conditions<br />
4 th Sampling – December 2, 2009 1; 2; 3; 5; 6; 7 Low river flow conditions<br />
5 th Sampling – March 17-18, 2010 1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9<br />
Very high river flow conditions due<br />
6 th Sampling – June 1-2, 2010 1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9<br />
to precipitation and snow melting<br />
High river flow conditions due to<br />
precipitation<br />
7 th Sampling – September 7-8, 2010 1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 Normal river flow conditions<br />
8 th Sampling – December 1-2, 2010 1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 Low river flow conditions<br />
sinjis aRebis TariRi sinjis aRebis adgili SeniSvna<br />
1-li sinjis aReba -<br />
7aprili, 2009<br />
1; 2; 3; 5; 6; 7 mdinaris Camonadeni<br />
wyaluxvis pirobebSi<br />
naleqis da Tovlis<br />
dnobis gamo<br />
me-2 sinjis aReba - 2<br />
ivnisi, 2009<br />
1; 2; 3; 5; 6; 7 mdinaris normaluri<br />
Camonadeni<br />
me-3 sinjis aReba - 2<br />
seqtemberi, 2009<br />
1; 2; 3; 5; 6; 7 mdinaris Camonadeni<br />
wyalmcirobis pirobebSi<br />
me-4 sinjis aReba - 2 1; 2; 3; 5; 6; 7 mdinaris Camonadeni<br />
dekemberi, 2009<br />
me-5 sinjis aReba - 17-18<br />
marti, 2010<br />
me-6 sinjis aReba - 1-2<br />
ivnisi, 2010<br />
me-7 sinjis aReba - 7-8<br />
seqtemberi, 2010<br />
me-8 sinjis aReba - 1-2<br />
dekemberi, 2010<br />
wyalmcirobis pirobebSi<br />
1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 mdinaris Camonadeni<br />
Zalian Zlieri<br />
wyaluxvis pirobebSi<br />
naleqis da Tovlis<br />
dnobis gamo<br />
1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 mdinaris Zlieri dineba<br />
naleqis gamo<br />
1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 mdinaris normaluri<br />
Camonadeni<br />
1; 2; 3; 4; 5; 7; 8;9 mdinaris Camonadeni<br />
wyalmcirobis pirobebSi<br />
2.2.1 sinjis aRebis meTodi<br />
sinjis damuSavebisas gamoyenebul iqna standartizebuli meTodebi ISO<br />
5667-6, ISO 5667-2, ISO 5667-14, da ISO 5667-3 Sesabamisad.<br />
mosamzadebeli samuSaoebi sinjis aRebamde<br />
sinjis aRebis erovnuli jgufis wevrebma uzrunvelyves sinjis aRebis<br />
dagegmil RonisZiebebTan dakavSirebuli yvela saWiro formaluri da<br />
praqtikuli moqmedeba. kerZod, jgufis wevrebs moeTxovebodaT:<br />
• Sesabamis adgilobriv xelmZRvanelobasTan dakavSireba sinjis<br />
aRebis mizniT teritoriaze Sesvlis nebarTvis asaRebad;<br />
• dagegmili samuSaos Sesasruleblad aRWurvilobis da saWiro<br />
raodenobiT sinjis konteinerebis momzadeba (sakontrolo<br />
sinjebis etiketebiT) qimiuri nivTierebebis CaTvliT sinjebis<br />
9
SenarCunebisaTvis/dafiqsirebisTvis (ix. cxrili 3). sakontrolo<br />
CamonaTvali (ix. danarTi 2) Seivso da waredgina Sesabamis<br />
eqsperts sinjis aRebis dawyebamde TiToeuli sinjis amRebi<br />
jgufis mier.<br />
cxrili 3. sinjis asaRebad saWiro aRWurviloba da masalebi<br />
Item Description Responsible<br />
Cars<br />
Portable refrigerators<br />
with cooling inserts<br />
(or cooling boxes)<br />
Water sampler<br />
Sample containers for<br />
water with field sample<br />
labels<br />
Distilled water, liquid<br />
soup for cleaning<br />
Portable analytical<br />
equipment (Multiprobe<br />
DataSonde)<br />
GPS (if available)<br />
Transport of the teams and equipments;<br />
transport of samples to the laboratories<br />
Transport of water samples<br />
Sampling in a distance of ca. 2-3 m from shore<br />
or in the middle of the river<br />
Containers: 1 litre plastic or glass bottle with<br />
narrow neck and stopper polypropylene 500 ml<br />
with Suprapur nitric acid for fixation (and/or<br />
other conservation agents)<br />
On-site cleaning of sampling equipment/<br />
bottles etc.; plastic containers and samplers<br />
In situ measurement of T, pH, O2, O2<br />
saturation, conductivity and turbidity<br />
Exact sampling sites position<br />
Selected laboratories<br />
of the project countries<br />
Selected laboratories<br />
of the project countries<br />
Selected laboratories<br />
of the project countries<br />
Selected laboratories<br />
of the project countries<br />
Selected laboratories<br />
of the project countries<br />
Selected laboratories<br />
of the project countries<br />
Selected laboratories<br />
of the project countries<br />
erTeuli aRwera pasuxismgebloba<br />
avtomanqanebi<br />
jgufis da aRWurvilobis<br />
transportireba;<br />
sinjebis transportireba<br />
laboratoriebSi;<br />
portatuli macivrebi wylis sinjebis transportireba<br />
gamagrilebeli seqciiT<br />
(an gamagrilebeli<br />
yuTebi)<br />
batometri<br />
wylis sinjis<br />
konteinerebi savele<br />
sinjis etiketiT<br />
distilirebuli wyali<br />
da Txevadi saponi<br />
gasawmendad<br />
portatuli saanalizo<br />
aRWurviloba<br />
(mravalwertilovani<br />
xelsawyo)<br />
sinjis aReba daaxloebiT 2-3 metris<br />
daSorebiT napiridan, an mdinaris<br />
Sua nawilidan<br />
konteinerebi<br />
- 1l plastmasis an minis boTli<br />
viwro yeliT da sacobiT<br />
polipropileni 500ml azotmJavasTan<br />
erTad fiqsaciisaTvis (da/an sxva<br />
konservanti)<br />
adgilze sinjis aRebis<br />
mowyobilobebis/boTlebis da a.S.<br />
gawmenda; plastmasis konteinerebi<br />
da sinjis asaRebi xelsawyoebi<br />
T, pH, O2, O2-iT gajerebis,<br />
gamtarunarianobis da simRrivis<br />
gazomva adgilze<br />
proeqtis qveynebis<br />
arCeuli<br />
laboratoriebi<br />
proeqtis qveynebis<br />
arCeuli<br />
laboratoriebi<br />
proeqtis qveynebis<br />
arCeuli<br />
laboratoriebi<br />
proeqtis qveynebis<br />
arCeuli<br />
laboratoriebi<br />
proeqtis qveynebis<br />
arCeuli<br />
laboratoriebi<br />
proeqtis qveynebis<br />
arCeuli<br />
laboratoriebi<br />
10
GPS (Tu<br />
xelmisawvdomia)<br />
sinjis aRebis adgilis zusti<br />
mdebareoba<br />
proeqtis qveynebis<br />
arCeuli<br />
laboratoriebi<br />
2.3 determinantebis CamonaTvali<br />
zedapiruli wylebis xarisxis determinantebis SerCeva moxda mdinare<br />
mtkvris auzSi wyalTan dakavSirebiT identificirebuli problemebis<br />
safuZvelze da SeTanxmebuli iyo beneficiarebis mier. erTiani<br />
monitoringis programis dros myari nawilakebis raodenobis<br />
gamosaTvlelad gadawyda wylis Camonadenis damateba<br />
determinantebisaTvis. determinantTa CamonaTvali mocemulia cxrilSi<br />
4.<br />
cxrili 4 emp-s dros gamoyenebuli determinantebis CamonaTvli<br />
Determinand<br />
Unit<br />
Principle level<br />
of interest*<br />
Tolerance<br />
<strong>River</strong> flow (in situ) m 3 /s - 5%<br />
Temperature (in situ) °C 0 - 25 0,1<br />
Dissolved Oxygen (in situ) mg/l 6 10%<br />
Oxygen saturation (in situ) % - 10%<br />
pH (in situ) 7,5 0,1<br />
Conductivity @ 20 °C (in situ) μS/cm 300 10%<br />
Transparency (in situ) -<br />
Total suspended Solids mg/l 10 20%<br />
BOD 5 mg/l 5 20%<br />
COD Cr mg/l 25 20%<br />
Ammonium (NH 4 -N mg/l 0,3 20%<br />
Nitrate (NO 3 -N) mg/l 3 20%<br />
Phosphates (PO 4 -P) mg/l 0,1 20%<br />
Arsenic μg /l 5 20%<br />
Cadmium μg /l 10 20%<br />
Copper μg /l 20 20%<br />
Nickel μg /l 20 20%<br />
Lead μg /l 7 20%<br />
Zink μg /l 100 20%<br />
Molybdenum μg /l 20 20%<br />
Iron mg/l 0,5 20%<br />
Manganese mg/l 0,5 20%<br />
Petroleum products mg/l 0,05 20%<br />
Phenols index mg/l 0,02 20%<br />
determinanti erTeuli maCveneblis<br />
tolerantoba<br />
ZiriTadi done*<br />
mdinaris<br />
m 3 /wm - 5%<br />
Camonadeni(adgilze)<br />
temperatura °C 0 - 25 0,1<br />
(adgilze)<br />
gaxsnili Jangbadi<br />
(adgilze)<br />
mg/l 6 10%<br />
11
JangbadiT gajereba % - 10%<br />
(adgilze)<br />
pH (adgilze) 7,5 0,1<br />
gamtaroba @ 20 °C μS/sm 300 10%<br />
(adgilze)<br />
gamWirvaloba<br />
(adgilze)<br />
-<br />
Sewonili myari mg/l 10 20%<br />
nawilakebi srulad<br />
Jbm 5 (BOD 5) mg/l 5 20%<br />
Jangbadis qimiuri mg/l 25 20%<br />
moTxovnileba<br />
amoniumi (NH 4 -N) mg/l 0,3 20%<br />
nitrati (NO 3 -N) mg/l 3 20%<br />
fosfatebi(PO 4 -P) mg/l 0,1 20%<br />
dariSxani μg/l 5 20%<br />
kadmiumi μg/l 10 20%<br />
spilenZi μg/l 20 20%<br />
nikeli μg/l 20 20%<br />
tyvia μg/l 7 20%<br />
TuTia μg/l 100 20%<br />
molibdeni μg/l 20 20%<br />
rkina mg/l 0,5 20%<br />
magniumi mg/l 0,5 20%<br />
navTobproduqtebi mg/l 0,05 20%<br />
fenolis indeqsi mg/l 0,02 20%<br />
* maCveneblebi efuZneba wylis kargi xarisxis limitebs, romelic<br />
mocemulia samuSao dokumentSi “zedapiruli wylebis wylis xarisxis<br />
klasifikacia sapiloto mdinaris auzebSi” (evrokavSiris mtkvris<br />
proeqti 2009)<br />
laboratoriebis mier adgilze gazomvebisaTvis da laboratoriuli<br />
analizisaTvis gamoyenebuli meTodebi mocemulia danarTSi 5.<br />
2.4 xarisxis kontrolis sistemis elementebi<br />
mopovebuli monacemebis sizustis da saerTo sandoobis<br />
uzrunvelsayofad yvela monawile laboratoriis mier gamoyenebuli<br />
unda iyos xarisxis kontrolis gamWirvale da kargad gansazRvruli<br />
procedurebi. amitom erTiani monitoringis programis<br />
ganxorcielebisas warmodgenili iyo xarisxis uzrunvelyofis/<br />
kontrolis ramdenime elementi, rogorc es aRwerilia qvemoT.<br />
2.4.1. xarisxis kontrolis sistemis elementebis analizi monawile<br />
laboratoriebSi<br />
erTiani monitoringis proeqtSi CarTuli sami laboratoriis mier<br />
gamoyenebuli xarisxis marTvis sistemis (xms) analizze dayrdnobiT<br />
aRmoCnda, rom laboratoriebSi arsebobs xarisxis<br />
12
uzrunvelyofis/kontrolis deficiti da masTan dakavSirebuli<br />
mcireodeni xarvezebi.<br />
sam laboratoriaSi xarisxis marTvis sistemis ganxorcielebis<br />
arsebul mdgomareobasTan dakavSirebiT gamovlinda Semdegi:<br />
• samive laboratoria Seiqmna saxelmwifo kanonmdeblobis<br />
safuZvelze, raTa ganexorcielebina zedapiruli wylebis xarisxis<br />
marTva da Sefaseba (zedapiruli wylebis xarisxis programebis da<br />
dokumentebis ganaxleba xdeba yovelwliurad);<br />
• arc erT laboratorias oficialurad ar warmoudgenia xarisxis<br />
marTvis sistema (Tumca ukve gamoiyeneba xms-s zogierTi elementi);<br />
• arc erTi muSaki ar aris pirdapir pasuxismgebeli xarisxis marTvis<br />
sistemaze (garda saqarTvelosa) da ar gauvlia xms treningi;<br />
• laboratoriis CanawerTa sistema ar aris formalizebuli 3<br />
laboratoriaSi (Tumca zogierTi Canaweri Senaxulia);<br />
• standartizebuli meTodebi da procedurebi gamoiyeneba da inaxeba<br />
originalis saxiT, magram standartuli operaciebis procedurebi<br />
Seqmnilia mxolod saqarTvelos laboratoriis mier.<br />
• Sida xarisxis kontroli ar aris formalizebuli romelime<br />
laboratoriaSi da gare xarisxis kontroli (laboratoriaTaSorisi<br />
analizi) emyareba mxolod saerTaSiroso proeqtebs;<br />
• sazomi da saanalizo aRWurviloba periodulad mowmdeba da<br />
utardeba kalibracia da Canawerebi inaxeba;<br />
• ar aris raime formaluri sistema koreqtivebis Sesatanad, rodesac<br />
romelime 3 laboratoriaSi adgili aqvs raime Seusabamobas;<br />
• ar aris swavlebis formaluri gegma sinjis amRebi da<br />
laboratoriis personalisaTvis<br />
aqedan gamomdinare, laboratoriebis dasaxmareblad, raTa maT<br />
gaaumjobeson xarisxis marTvis sistema, proeqtis partniorebi<br />
SeTanxmdnen CaerToT xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis zogierTi<br />
elementi erTiani monitoringis progrmaSi, rac ZiriTadad mimarTuli<br />
iyo sinjis damuSavebis, gare kontrolis analizis da monacemTa<br />
angariSis momzadebisaken.<br />
2.4.2 emp-is dros damatebuli xarisxis kontrolis sistemis elementebi<br />
sakontrolo sinjebi<br />
sakontrolo sinjebi Segrovda da maTi analizi moxda sinjis aRebis<br />
procesis xarisxis ZiriTadi kontrolis saxiT. sakontrolo sinjebi<br />
moicavda Tanabrad ganawilebul sufTa wyals, romelic damuSavebuli<br />
iyo Tanmimdevrulad sinjis aRebis sistemis TiToeuli komponentis<br />
gaTvaliswinebiT. sakontrolo sinjma gamoavlina saerTo dabinZurebis<br />
maCvenebeli (gadaxra), romelic arsebobda sinjSi (sakontrolo sinji<br />
iyo distilirebuli/deionizirebuli wyali, romelsac sinjebis<br />
aRebamde Cautarda Semowmeba sisufTaveze da qonda sisufTavis<br />
damadasturebeli mowmoba).<br />
paraleluri analogebi<br />
zedapiruli wylebis wylis sinjebi Segrovda paraleluri analogebis<br />
saxiT. wylis sinji gaiyo erovnul sinjis amReb sam jgufs Soris da<br />
13
aseve adgilze Cautarda gazomvebi (rac ganxorcielda erTidaimave<br />
dros) arCeul determinantebze.<br />
laboratoriaTaSorisi Semowmeba<br />
rogorc mdinare mtkvris auzis erTiani monitoringis programis<br />
Semadgeneli nawili, 4 laboratoriaTaSorisi Semowmeba ganxorcielda<br />
xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis sistemis xelSesawyobad. es<br />
Semowmeba moicavda standartuli wylis sinjebis analizs, romlebic<br />
moamzada erovnulma sacdelma laboratoriam slovakeTSi arCeuli<br />
parametrebisaTvis (PO4, NH4, NO3 da eqvsi mZime liToni - As, Cd, Cu, Ni, Pb<br />
and Zn). standartuli sinjebi miewoda erTiani monitoringis programis<br />
laboratoriebs da standartuli wylis sinjebis analizis Semdeg<br />
Sedegebi Seafasa erovnulma sacdelma laboratoriam slovakeTSi.<br />
erovnuli sacdeli laboratoria (esl) akreditirebulia ILAC G 13:2007<br />
slovakeTis erovnuli akreditaciis samsaxuris mier saregistracio<br />
nomriT No. 059/T-005, rom ganaxorcielos wylis sinjebis analizis<br />
laboratoriaTaSorisi Semowmebebi.<br />
wylis paraleluri sinjebi<br />
sinjis aRebis oTxi RonisZiebis dros sami adgilidan aRebuli wylis<br />
sinjebi miewoda wylebis erovnul sacdel laboratorias<br />
bratislavaSi, raTa Catarebuliyo paraleluri sakontrolo analizi<br />
mZime liTonebze (As, Cd, Cu, Ni, Pb, Zn). Sedegebi gamoyenebul iqna<br />
monawile laboratoriebis mier mZime liTonebis Sesaxeb mopovebuli<br />
monacemebis sizustis Sesafaseblad konkretuli sinjis aRebis dros.<br />
am SefasebisaTvis gamoangariSebul iqna e.w. fardobiTi procentuli<br />
sxvaobis maCvenebeli (fps - RPD)<br />
RPD = (NRL-country)*100<br />
(NRL+country)/2)<br />
fps= (erovn. sacdeli lab.-qveyana)*100<br />
(erovn. sacdeli lab. +qveyana/2)<br />
sadac bratislavas erovnul sacdel laboratoriaSi miRebuli mZime<br />
liTonebis koncentraciis maCveneblebi Seadares sami monawile<br />
laboratoriis monacemebs.<br />
monacemebis Sesaxeb angariSis gakeTeba<br />
qimiuri analizis Sedegebis angariSi momzadda laboratoriebis mier<br />
qimiuri analizis damtkicebuli oqmis SeTanxmebuli formatiT, sinjis<br />
aRebis oqmebis CaTvliT. angariSi momzadda proeqtis qveynebis<br />
jgufebis pasuxismgebeli wevris mier. oqmi moicavda Semdeg<br />
informacias: sinjis aRebis adgilis gansazRvra, sinjis aRebis TariRi,<br />
analizis TariRi, analizis Sedegebi individualurad TiToeuli<br />
determinantisaTvis determinantis dasaxelebis mkafio gansazRvriT da<br />
gamovlenis zRvaris qvemoT arsebuli maCveneblis miTiTeba (Tu aseTi<br />
arsebobs), sinjis aRebis cdomilebis identificireba, Tu moxda<br />
sakontrolo sinjebis analizi. gansakuTrebuli yuradReba eqceoda<br />
faqts, rom yvela monacemis mowodeba momxdariyo Sesabamis<br />
14
metamonacemTan erTad, raTa SesaZlebeli yofiliyo maTi Sedareba da<br />
ganmeoreba.<br />
2.5 raodenobis gamoTvlis Sefasebis procedura<br />
gadawyvetilebis mimRebi pirebisaTvis da dagegmvis miznebisTvis, aseve<br />
Zalian mniSvnelovania vicodeT da ganvsazRvroT zogadad mdinaris<br />
wylis xarisxisaTvis mdinaris auzis sxvadasxva nawilSi dabinZurebis<br />
raodenobrivi wili monitoringis konkretul sadgurze. dabinZurebis<br />
raodenobis gamosaTvlelad aucilebeli iyo rogorc mdinaris<br />
Camonadenis, ise wylis xarisxis determinantebis gazomva erTdroulad.<br />
erTiani monitoringis programis farglebSi mdinaris dineba da wylis<br />
xarisxis determinantebi gaizoma sinjis aRebis or adgilas mdinare<br />
alazanze (alazani-Saqriani (saqarTvelo) da alazani-agriCai<br />
(azerbaijani) da sinjis aRebis erT adgilas mdinare debedaze (debedaairumis<br />
hidro sadguri)).<br />
mdinareebSi mZime liTonebis raodenobis gamosaTvlelad gamoyenebuli<br />
iyo Semdegi formula:<br />
L (kg/day) = Q (m 3 /s) x Mean c (mg/m 3 ) x 60 x 60 x 24<br />
L (kg/dRe) = Q (m 3 /wm) x saSualo c (mg/m 3 ) x 60 x 60 x 24.<br />
3. erTiani monitoringis programis Sedegebis prezentacia<br />
3.1 sinjis aRebis procesis Sefaseba<br />
sinjis aRebamde, jgufis wevrebma miiRes sinjis aRebis dagegmil<br />
moqmedebebTan dakavSirebuli yvela aucilebeli formaluri da<br />
praqtikuli zoma, rogorc es gansazRvrulia da damtkicebulia sinjis<br />
aRebis RonisZiebebis CamonaTvalSi qveynis warmomadgenlebis mier.<br />
sinjis aRebis scenari SemuSavda sinjis aRebamde 10 dRiT adre da<br />
miewoda sinjis amReb samive jgufs, sadac mocemuli iyo ganrigebi da<br />
amocanebi sxvadasxva jgufisaTvis.<br />
sinjis aRebis oqmSi Caiwera monacemebi (ix. sur. 1) da informacia<br />
adgilze Catarebuli gazomvebis da sinjis aRebis adgilis<br />
maxasiaTeblebis Sesaxeb. ufro metic, samive jgufma Seagrova<br />
sakontrolo sinjebi (mtkvari-qesalo sinjis aRebis adgili) rom<br />
SeefasebinaT sinjis damuSavebisas cdomileba (cvlilebebi wylis<br />
sinjSi sinjis aRebidan laboratoriaSi transportirebamde).<br />
15
sur 1 sinjis aReba emp-sTvis xrami-imiri sinjis aRebis adgilas (2 ivnisi, 2009)<br />
wylis sinjebis Segroveba moxda ise, rogorc aRwerilia sinjis aRebis<br />
proceduraSi.<br />
sinjis amReb jgufebs gadaecaT da maT Seavses RonisZiebaTa Sefasebis<br />
forma, romelic momzadda proeqtisaTvis da moicavda sinjis aRebamde<br />
da sinjis aRebis periodTan dakavSirebul ramodenime kiTxvas.<br />
Sevsebuli formebi gadaeca mtkvris proeqtis jgufs. Sefasebis<br />
formaSi mocemuli informacia Sefasda da mogvianebiT, erTiani<br />
monitoringis programis jgufebs gaegzavnaT rekomendaciebi sinjis<br />
aRebis Semdegi RonisZiebisaTvis, raTa gaeumjobesebinaT sinjis aRebis<br />
procesi. Semdegi daskvnebis gakeTebaa SesaZlebeli sinjis aRebis<br />
procesis SefasebasTan dakavSirebiT mTeli emp-sTvis:<br />
• emps-s dros ganxorcielebulma sinjis aRebis procesma miaRwia<br />
im dones (mesame sinjis aRebis Semdeg), rodesac sinjis amRebi<br />
samive jgufi kmayofili iyo samuSaos SesrulebiT (ix. cxrili 5);<br />
• mosamzadebeli faza dagegmvis CaTvliT (sinjis aRebis<br />
saxelmZRvanelo dokumenti, mxardaWeris werilebi, sakomunikacio<br />
moqmedebebi) Sefasda rogorc Zalian kargi emp-s dasawyisSi,<br />
ramac xeli Seuwyo sinjis aRebis procesis daubrkolebel<br />
Sesrulebas;<br />
• RonisZiebis dros proeqtis mTavari eqspertebis mxridan<br />
xelmZRvaneloba da zedamxedveloba aseve dadebiTad Sefasda<br />
monawileebis mier.<br />
cxrili 5 sinjis aRebis procesis Sefaseba emp-s dros<br />
16
Questions<br />
1 st Sampling<br />
grading<br />
2 nd Sampling<br />
grading<br />
3 rd Sampling<br />
grading<br />
4 th Sampling<br />
grading<br />
1. Quality of the technical guidance notes prepared including<br />
instructions, sampling procedures and protocols<br />
1 1 1 1<br />
2. Usefulness of the letters of support and invitation<br />
letters to facilitate the border check through procedure<br />
1,5 1,3 1,5 1,5<br />
3. Usefulness and clarity of communications<br />
in the preparatory phase<br />
1,25 1,3 1,5 1,25<br />
4. Planning of the event 1,75 1,3 1 1<br />
5. Performance of the sampling teams 1,5 1,6 1,5 1,25<br />
6. Transport and mobility 2 1,3 1 1,25<br />
7. Guidance and supervision from the project key<br />
experts during the event<br />
1,25 1 1 1<br />
8. reparedness of the equipment used in the field 2,5 1,6 2 1,5<br />
9. Compliance with the agreed sampling procedure 2,25 1,6 1,75 1,5<br />
10. Compliance with the safety rules 2 1 1,5 1,25<br />
11. Demonstration of biological monitoring 1,75<br />
12. OVERALL VALUE OF THE EVENT 1,75 1,3 1,25 1,25<br />
Colour key: Green: very good Brown: good<br />
Red: some improvements are needed for better compliance with the agreed protocol (EU standard of good practice)<br />
kiTxvebi<br />
1. momzadebuli teqnikuri saxelmZRvanelo<br />
miTiTebebis xarisxi, instruqtaJis, sinjis aRebis<br />
proceduris da oqmebis CaTvliT<br />
2. mxardaWeris da mowvevis werilebis gamosadegoba<br />
procedurebisas sasazRvro SemowmebaSi<br />
dasaxmareblad<br />
3. komunikaciis gamosadegoba da mkafiooba<br />
mosamzadebeli fazisas<br />
sinjis<br />
aRebis 1-<br />
li etapi<br />
sinjis<br />
aRebis me-2<br />
etapi<br />
sinjis<br />
aRebis me-3<br />
etapi<br />
sinjis<br />
aRebis me-4<br />
etapi<br />
1 1 1 1<br />
1,5 1,3 1,5 1,5<br />
1,25 1,3 1,5 1,25<br />
4. RonisZiebis dagegmva 1,75 1,3 1 1<br />
5. sinjis amRebi jgufebis mier samuSaos Sesruleba 1,5 1,6 1,5 1,25<br />
6. transporti da mobiloba 2 1,3 1 1,25<br />
7. RonisZiebis Catarebisas proeqtis mTavari<br />
eqspertebis mxridan xelmZRvaneloba da<br />
1,25 1 1 1<br />
zedamxedveloba<br />
8. savele pirobebSi gamoyenebuli mowyobilobebis<br />
momzadeba<br />
2,5 1,6 2 1,5<br />
9. sinjis aRebis SeTanxmebul procedurasTan<br />
Sesabamisoba<br />
2,25 1,6 1,75 1,5<br />
10. Sesabamisoba usafrTxoebis zomebTan 2 1 1,5 1,25<br />
11. biologiuri monitoringis demonstrireba 1,75<br />
12. RonisZiebis mniSvneloba 1,75 1,3 1,25 1,25<br />
ferebis mniSvneloba: mwvane: Zalian kargi yavisferi: kargi<br />
wiTeli: saWiroa zogierTi ramis gaumjobeseba SeTanxmebul protokolTan<br />
SesabamisobisaTvis (evrokavSiris standarti kargi praqtikisaTvis)<br />
3.2 mdinaris wylis xarisxis monacemebi<br />
17
emp-dan miRebuli mdinaris wylis xarisxis monacebebi ZiriTadad<br />
gamoyenebul iqna monitoringis meTodebis harmonizebis, qveynebs Soris<br />
ndobis Senebis da aseve mdinare mtkvarze da mis SenakadebTan wylis<br />
xarisxis statusis Sesaxeb codnis gaRrmavebis xelSesawyobad.<br />
emp-s dros miRweul iqna SeTanxmeba, rom laboratoriebs gaezomaT<br />
mdinare mtkvris 23 determinanti. rogorc suraTze 2 aris naCvenebi,<br />
laboratoriebs qondaT garkveuli problemebi determinantTa sruli<br />
CamonaTvalis SemowmebasTan dakavSirebiT (es gamowveuli iyo<br />
laboratoriaSi aRWurvilobasTan, reagentebis SenaxvasTan<br />
dakavSirebuli problemebiT da a.S).<br />
gazomili<br />
Number of<br />
parametrebis<br />
parameters measured<br />
raodenoba<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
1st<br />
event<br />
2nd<br />
event<br />
3rd<br />
event<br />
Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />
4th<br />
event<br />
5th<br />
event<br />
6th<br />
event<br />
7th<br />
event<br />
8th<br />
event<br />
Lab 3<br />
Lab 2<br />
Lab 1<br />
Lab 1<br />
Lab 2<br />
Lab 3<br />
lab. 1<br />
lab. 2<br />
lab. 3<br />
lab. 3<br />
lab. 2<br />
lab. 1<br />
sur 2 laboratoriebis mier gazomili wylis xarisxis parametrebi emp-s dros<br />
3.2.1 adgilze Catarebuli gazomvebi<br />
wylis xarisxis eqvsi determinanti (pH, T, gamtarunarianoba, gaxsnili<br />
Jangbadi, JangbadiT gajerebuloba da simRvrive) gaizoma sinjis amRebi<br />
samive erovnuli jgufis mier savele pirobebSi (ix. sur. 3). maT<br />
gamoiyenes portatuli aRWurviloba, romelic Semowmda sinjis<br />
aRebamde erTi dRiT adre da kalibraciis Sedegebi Caiwera<br />
sakontrolo cxrilSi. erTiani gazomvebidan mopovebuli eqvsi<br />
determinantis Sedegebi iyo 10% zRvaris farglebSi (SeTanxmebuli<br />
rogorc misaRebi intervali) emp-s dros. aqedan gamomdinare, qimiuri<br />
analizis aRebis oqmSi Caiwera mxolod saSualo maCveneblebi samive<br />
laboratoriisaTvis.<br />
18
sur 3 adgilze Catarebuli gazomvebi sinjis aRebisas emp-s dros mtkvariqesalo<br />
sinjis aRebis adgilas<br />
3.2.2 Jangbadis da nutrientebis mdgomareoba<br />
gaxsnili Jangbadis Semcveloba mdinaris wyalSi gamoyenebuli iyo<br />
indikatoris saxiT, raTa mieRoT informacia zedapiruli wylebis<br />
xarisxze adamianTa moqmedebebis zegavlenis Sesaxeb. O 2 koncentraciis<br />
Semcireba SesaZloa iyos gaxrwnadi organuli nivTierebebiT<br />
dabinZurebis Sedegi da meores mxriv, mateba normis zRvaridan<br />
SesaZloa dakavSirebuli iyos evTrofikaciis procesTan<br />
(wyalmcenareebis Zlieri zrda). aseve BOD 5 gamoyenebuli iyo<br />
zedapiruli wylebis biogaxrwnadi organuli nivTierebebiT<br />
dabinZurebis indikatoris saxiT, romelsac gavlena aqvs Jangbadis<br />
Semcvelobaze.<br />
Jangbadis koncentraciebis gazomva moxda sinjis amRebi jgufebis mier<br />
TviTon savele pirobebSi da maCveneblebi jgufebs Soris ar<br />
gansxavdeboda 10% farglebSi. BOD 5 gaizoma laboratoriebSi<br />
(inkubacia). qveynebis jgufebis mier mowodebuli BOD 5 maCveneblebi<br />
sinjis aRebis erTi RonisZiebidan gansxvavdeboda meore<br />
RonisZiebisagan. gamomdinare im faqtidan, rom sinjis aRebis meTodebi<br />
iyo SeTanxmebuli da aseve gamoyenebul iqna paraleluri analogebi<br />
wylis sinjis saxiT qveynebis mier, laboratoriuli praqtika (maT<br />
Soris sinjis damuSaveba analizamde) gansazRvravda am gansxvavebebs.<br />
amitom, erovnuli monitoringis jgufebma gacilebiT ufro meti<br />
yuradReba unda miaqcion BOD 5 gazomvebTan daavSirebul uzustobebs.<br />
Jangbadis koncentraciis maCvenebeli emp-s dros iyo 7,0mg/l-ze maRali<br />
sinjis aRebis yvela adgilas (garda me-5 sinjis aRebis adgilisa<br />
mdinare mtkvris auzSi Camonadeni wyaluxvis pirobebis gamo, ix. sur 4).<br />
gaxsnili Jangbadi ufro metad asaxavda emp-s farglebSi arsebul<br />
mdinare mtkvarsa da mis SenakadebSi bunebriv pirobebs da mdinaris<br />
19
hidrologiur reJims, vidre adamianTa moqmedebiT gamowveul<br />
zegavlenas.<br />
igive mdgomareoba gamovlinda Jbm 5 maCvneblebTan dakavSirebiT, rogorc<br />
es ilustrirebulia suraTze 5 - xrami-wiTeli xidi. Jbm 5 maCveneblema<br />
ar gadaaWarba 3mg/l, garda 2010 wlis 2 dekembersCatarebuli bolo<br />
gazomvisa (3,4mg/l). am dros moRebuli maRali maCveneblebi SesaZloa<br />
dakavSirebuli iyos rogorc Camonadeni wyalmcirobis pirobebTan, aseve<br />
wylis dabal temperaturasTan (zedapirul wylebSi Semavali<br />
organuli damabinZurebeli nivTierebebis asimilaciis unarianobis<br />
Semcireba)<br />
12<br />
O2 koncentracibi <strong>Kura</strong>-Kesalo O2 mg/l concentrations mtkvari-qesalo in mg/l<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
1st<br />
event<br />
2nd<br />
event<br />
3rd<br />
event<br />
4th<br />
event<br />
Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />
5th<br />
event<br />
6th<br />
event<br />
7th<br />
event<br />
8th<br />
event<br />
Lab 3<br />
Lab 2<br />
Lab 1<br />
Lab 1<br />
Lab 2<br />
Lab 3<br />
lab. 1<br />
lab. 2<br />
lab. 3<br />
lab. 3<br />
lab. 2<br />
lab. 1<br />
sur 4 ganzavebuli Jangbadis koncentracis emp-s dros (2009-2010) mtkvariqesalo<br />
sinjis aRebis adgilas<br />
20
BOD BOD5 5 mg/l in mg/l xrami-wiTeli in Khrami-Red Bridge xidi<br />
4<br />
3,5<br />
BOD5<br />
3<br />
BOD 5<br />
BOD5 in mg/l<br />
2,5<br />
2<br />
1,5<br />
1<br />
0,5<br />
0<br />
Sedegebi:1 1st event 2nd 2 event 3rd 3 event 4th 4 event 5th event 5 6th event 6 7th event 7 8th 8 event<br />
sur 5 BOD 5 saSualo maCveneblebi xrami-wiTeli xidis monakveTSi emp-s<br />
dros (2009-2010)<br />
radgan mdinare mtkvris auzSi ar aris sakanalizacio wylebis<br />
funqcionirebadi gamwmendi nagebobebi, nutrientebi miCneul<br />
iqna, rogorc zedapiruli wylebis potenciuri damabinZureblebi, iseve<br />
rogorc Jbm 5 . indikatorebis saxiT iqna arCeuli NH 4 , NO 3 da PO 4<br />
imisaTvis, rom aReweraT zedapiruli wylebis xarisxi emp-s dros<br />
nutrientebis SemcvelobasTan kavSirSi.<br />
wylis sinjebis laboratoriebisaTvis miwodebis Semdeg qveynebis<br />
laboratoriebSi gaizoma wylis xarisxis samive determinanti. wylis<br />
sinjebs nutrientebis dasafiqsireblad daemata konservantebi.<br />
im SemTxvevaSi Tu emp-s dros wylis sinjebis Sedegebi NO 3 da PO 4 -sTvis<br />
SeiZleba ganixilos rogorc SedarebiTi (ix. sur. 6 da 7), NH 4<br />
SemTxvevaSi gansxvaveba sakmaod didia qveynebs Soris (ix. sur. 8)<br />
miuxedavad imisa, rom qveynebi iyenebdnen analizis erTidaimave<br />
meTodebs NH 4 koncentraciis gansasazRvrad.<br />
21
NO3 mg/l <strong>Kura</strong>-Kesalo mtkvari-qesalo NO3 mg/l<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
1st<br />
event<br />
2nd<br />
event<br />
3rd<br />
event<br />
Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />
4th<br />
event<br />
5th<br />
event<br />
6th<br />
event<br />
7th<br />
event<br />
8th<br />
event<br />
Lab 1<br />
Lab 3<br />
Lab 1<br />
Lab 2<br />
Lab 3<br />
lab. 1<br />
lab. 2<br />
lab. 3<br />
lab. 3<br />
lab. 1<br />
sur. 6 NO 3 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo sinjis<br />
aRebis adgilebze<br />
NO 3 , NH 4 da PO 4 koncentraciebi aris im doneebze, romlebic organuli<br />
dabinZurebis (rogorc asaxulia Jbm 5 maCveneblebiT) msgavsad miuTiTeben<br />
mdinaris auzze adamianTa qmedebebis zegavlenaze (mag. fosforis done<br />
aradabinZurebul zedapirul wylebSi Cveulebriv aris daaxloebiT<br />
0,025mg/l an naklebi). mdinare mtkvarSi zedapiruli wyali qesalos<br />
sinjis aRebis adgilas SeiZleba daxasiaTdes rogorc nutrientebiT<br />
mdidari wyali evTropikaciis procesis maRali potenciiT, rac<br />
SeiZleba warmoadgendes potenciur safrTxes mdinare mtkvarze<br />
ganlagebuli rezervuarebisaTvis. wylis xarisxis amgvari statusi<br />
SedarebiTia mag. mdinare dunais sinjis aRebis adgilTan mdinaris Sua<br />
adgilas da dabal nawilebSi.<br />
22
PO4 mg/l mtkvari-qesalo<br />
lab. 1<br />
lab. 2<br />
lab. 3<br />
lab. 3<br />
lab. 2<br />
lab.1<br />
Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />
sur. 7 PO4 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo sinjis<br />
aRebis adgilebze<br />
NH4 mg/l <strong>Kura</strong>-Kesalo mtkvari-qesalo<br />
NH4 mg/l<br />
1,6<br />
1,4<br />
1,2<br />
1<br />
0,8<br />
0,6<br />
0,4<br />
0,2<br />
0<br />
1st<br />
event<br />
2nd<br />
event<br />
3rd<br />
event<br />
4th<br />
event<br />
Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />
5th<br />
event<br />
6th<br />
event<br />
7th<br />
event<br />
8th<br />
event<br />
Lab 1<br />
Lab 3<br />
Lab 1<br />
Lab 2<br />
Lab 3<br />
lab. 1<br />
lab. 2<br />
lab. 3<br />
lab. 3<br />
lab. 1<br />
sur. 8 NH 4 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo sinjis aRebis<br />
adgilebze<br />
aseve mdinare mtkvris msgavsi situaciaa mdinare xramis auzSi. meores<br />
mxriv, mdinare alaznidan mopovebulma monacemebma uCvena, rom NH 4 , NO 3<br />
da PO 4 koncentraciebi dabal donezea oligotropuli wylebis<br />
msgavsad.<br />
3.2.3 mZime liTonebis koncentracia<br />
samTo samuSaoebi da narCenebi ganisazRvra rogorc transsasazRvo<br />
wylebTan dakavSirebuli problema mdinare mtkvris auzis emp-s<br />
23
dawyebisas. amitom, eqvsi mZime liToni (As, Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) iqna arCeuli<br />
wylis xarisxis indikatorebad, raTa sinjis aRebis wertilebSi<br />
gaezomaT dabinZureba zedapirul wylebSi. wylis sinjebi Segrovda<br />
mdinare mtkvridan da misi Senakadebidan da gaiyo sam qvesinjad<br />
(paraleluri analogebi), TiTo sinji TiToeuli laboratoriisaTvis<br />
da sinjebi Segrovda da dafiqsirda mZime liTonebis standartuli<br />
operaciebis proceduris (SOP) Sesabamisad. mZime liTonebis<br />
koncentraciebis gazomva moxda qveynebis laboratoriebSi mas Semdeg,<br />
rac wylis sinjebi miewodaT laboratoriebs. aqedan gamomdinare,<br />
samive qveynis laboratoriebis mier Catarebuli wylis sinjis<br />
analizebis Sedegebi unda iyos SedarebiTi, Tu cdomilebebi da<br />
araswori mopyroba minimumamde iqneba dayvanili. Tumca, miuxedavad<br />
imisa, rom xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis amgvari elementebi iqna<br />
gamoyenebuli sinjis damuSavebisas, mZime liTonebTan dakavSirebuli<br />
Sedegebi qveynebis laboratoriebs Soris gansxvavdeboda<br />
erTmaneTisagan (ix. sur. 9), gansakuTrebiT dabali koncentraciebis<br />
gazomvisas (es SeiZleba dakavSirebuli iyos analizis meTodis<br />
mgrZnobelobasTan, aRmoCenis zRvarTan, gamoyenebuli saSualebebis<br />
sisufTavesTan da a.S).<br />
Cu <strong>Kura</strong>-Kesalo mkg/l mtkvari-qesalo<br />
Cu in microg/l<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
1st<br />
event<br />
2nd<br />
event<br />
3rd<br />
event<br />
4th<br />
event<br />
Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />
5th<br />
event<br />
6th<br />
event<br />
7th<br />
event<br />
8th<br />
event<br />
Lab 1<br />
Lab 3<br />
Lab 1<br />
Lab 2<br />
Lab 3<br />
lab. 1<br />
lab. 2<br />
lab. 3<br />
lab. 3<br />
lab. 1<br />
sur 9 Cu koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />
mdinare mtkvarSi mZime liTonebiT dabinZurebis Sesafaseblad<br />
aucilebeli iyo e.w “fonuri dabinZurebis” Sefaseba. mZime liTonebiT<br />
fonuri dabinZurebis (ilustraciisaTvis ix. fonuri dabinZureba<br />
alazani/ganixis mdinare sur. 10 da cxrili 6) Sesafaseblad<br />
gamoyenebuli iyo statistikuri “Teoriuli log-normaluri<br />
ganawilebis” meTodi, rac gansazRvrulia ori parametriT (saSualo<br />
maCvenebeli μ da standartuli gadaxra σ).<br />
24
Concentration (microg/l)<br />
Teoriuli mrudi Cu<br />
Theoretical curve Cu<br />
5,0<br />
bg<br />
4,0<br />
3,0<br />
2,0<br />
1,0<br />
0,0<br />
0% 50% 100%<br />
p<br />
sur. 10 Cu fonuri dabinZurebis Sesafasebeli Teoriuli log-normaluri<br />
ganawilebis albaTobis funqcia<br />
cxrili 6<br />
mZime liTonebis koncentraciebis statistikuri<br />
maxasiaTeblebi gamoyenebuli alazani/ganixis mdinaris<br />
auzis fonuri dabinZurebis Sesafaseblad<br />
Parameter/Characteristic Cd Pb As Cu Cr total Ni Zn<br />
Detection limit (μg/l) 0,05 0,7 0,5 0,7 0,05 0,7 0,7<br />
Number of measurements 74 74 74 74 74 74 74<br />
Mean (μg/l) 0,06 0,78 0,84 1,31 1,44 1,62 13,0<br />
Maximum (μg/l) 0,1 1,2 1,4 3,2 2,9 3,9 37<br />
Standard deviation (μg/l) 0,01 0,15 0,26 0,56 0,55 1,00 8,6<br />
C50 (μg/l) 0,051 0,72 0,75 1,12* 1,21* 1,25* 9,8*<br />
C60 (μg/l) 0,059 0,83* 0,88* 1,34 1,51 1,54 12,1<br />
C70 (μg/l) 0,068* 0,96 1,03 1,62 1,91 1,94 15,1<br />
C95 (μg/l) 0,13 1,73 2,03 3,52 5,06 5,00 38<br />
parametri/maxasiaTebeli Cd Pb As Cu Cr<br />
saerTo<br />
aRmoCenis zRvari (μg/l) 0,05 0,7 0,5 0,7 0,05 0,7 0,7<br />
gazomvebis raodenoba 74 74 74 74 74 74 74<br />
saSualo (μg/l) 0,06 0,78 0,84 1,31 1,44 1,62 13,0<br />
maqsimaluri (μg/l) 0,1 1,2 1,4 3,2 2,9 3,9 37<br />
standartuli<br />
gadaxra(μg/l) 0,01 0,15 0,26 0,56 0,55 1,00 8,6<br />
C50 (μg/l) 0,051 0,72 0,75 1,12* 1,21* 1,25* 9,8*<br />
C60 (μg/l) 0,059 0,83* 0,88* 1,34 1,51 1,54 12,1<br />
C70 (μg/l) 0,068* 0,96 1,03 1,62 1,91 1,94 15,1<br />
C95 ((μg/l) 0,13 1,73 2,03 3,52 5,06 5,00 38<br />
* fonuri dabinZureba<br />
mdinare mtkvris auzSi mZime liTonebis koncentraciebi gacilebiT<br />
maRali iyo fonur dabinZurebasTan SedarebiT, magram dabalia<br />
dadebiTi statusisaTvis aucilebeli koncentraciebis zRvarze, rac am<br />
Ni<br />
Zn<br />
25
etapze kargi magaliTia dunais mdinaris dacvis saerTaSoriso komisiis<br />
midgomis (ICPDR) gamoyenebis ilustraciisaTvis. erTi gamonaklisi iyo<br />
sinjis aRebis me-5 RonisZieba, rodesac gamovlinda Cu gacilebiT<br />
maRali koncentracia sinjis aRebis danarCen 7 RonisZiebasTan<br />
SedarebiT. amgvari koncentracia aixsneba mdinaris Zalian Zlieri<br />
dinebiT mTels wyalsakreb adgilas (wylis sinjebSi Sewonili<br />
nawilakebis da nalewis maRali Semcveloba da saerTo koncentraciebi<br />
gaizoba emp-s dros mdinare mtkvrisaTvis).<br />
3.3 laboratoriaTaSorisi gamokvlevis Sedegebi<br />
evrokavSiris mtkvris proeqtis msvlelobisas aRmoCnda, rom emp-Si<br />
monawile laboratoriebis mier arasodes ganxorcielebula gare<br />
sakontrolo gazomvebi laboratoriaTaSorisi gamokvlevis saxiT.<br />
amitom SeTanxmeba iqna miRweuli, rom emp-s dros Catarebuliyo 4<br />
laboratoriaTaSorisi gamokvleva, rac daamtkica evrokomisiam.<br />
laboratoriaTaSorisi gamokvlevisaTvis wylis standartuli sinjebi<br />
moamzada bratislavas erovnulma sacdelma laboratoriam slovakeTSi<br />
(esl-NRL).<br />
3.3.1 wylis xarisxis gamokvleuli parametrebi<br />
wylis xarisxis Semdegi determinantebi iqna arCeuli<br />
laboratoriaTaSorisi gamoklvevisaTvis:<br />
• nutrientebi- orTofosfati, amoniumi, nitrati, nitriti<br />
• mZime liTonebi - As, Cd, Cu, Ni, Pb and Zn.<br />
3.3.2 monawile laboratoriebi<br />
mdinare mtkvris emp-Si CarTuli sami laboratoria:<br />
1. garemoze gavlenis monitoringis centris laboratoria (somxeTi)<br />
2. garemos erovnuli monitoringis departamentis laboratoria<br />
(azerbaijani).<br />
3. garemos dabinZurebis monitoringis departamentis laboratoria<br />
(saqarTvelo),<br />
3.3.3 Sefasebis meTodi<br />
laboratoriis Sedegebi Seafasa slovakeTis erovnulma sacdelma<br />
laboratoriam z-mniSvnelobis safuZvelze, romelic gamoiTvleba<br />
Semdegi formuliT:<br />
z = (x - X) / σ<br />
sadac:<br />
z - z-mniSvneloba<br />
x - monawilis mier mowodebuli Sedegi<br />
X - sawyisi maCvenebeli<br />
σ - standartuli gadaxris saZiebo maCvenebeli (aq sawyisi<br />
maCveneblis 20%)<br />
analitikur sistemaSi, romelic kontrols eqvemdebareba, z-mniSvneloba<br />
ganixileba rogorc:<br />
damakmayofilebeli Tu z <br />
26
saeWvo Tu z an <br />
aradamakmayofilebeli Tu z 3<br />
oTxive laboratoriaTaSorisi Sedegi Sejamebulia cxrilSi 7.<br />
laboratoriebma erovnuli sacdeli laboratoriisagan miiRes<br />
Sefasebis angariSebi laboratoriis mier samuSaos Sesrulebis<br />
sertifikatTan erTad imis dasadastureblad, rom laboratoriebis<br />
mier wylis xarisxis determinantebis gansazRvra damakmayofilebeli<br />
iyo.<br />
laboratoriis oTxive gamokvlevis Sedegebis Sedarebisas naTlad Cans,<br />
rom monawile laboratoriebis mier miRweulia gaaumjobesebebi.<br />
pirvelma laboratoriam warmatebiT gaiara aTive sacdeli<br />
determinanti. orma laboratoriam (laboratoriebi 2 da 3) ver Caabara<br />
gamocda, magram faqtiurad iyo Zalian axlos. gansxvavebebi Zalian<br />
mcire aRmoCnda (gacilebiT mcire vidre 1-li, me-2 da me-3<br />
laboratoriaTaSoris gamokvlevisas) mowodebul analitikur Sedegebs<br />
da koncentraciebis misaReb intervals Soris. jer kidev saWiroa meti<br />
yuradRebis gamoCena laboratoriebis 2 da 3 mxridan xarisxis<br />
kontrolis da xarisxis marTvis mimarT. detalebis ganxilva moxda<br />
laboratoriebTan 2 da 3.<br />
cxrili 7 laboritoriebs Soris Catarebuli oTxi gamokvlevis<br />
Sedegebi<br />
Performance of Laboratory<br />
Parameter Laboratory 1 Laboratory 2 Laboratory 3<br />
1 st 2 nd 3 rd 4 th 1 st 2 nd 3 rd 4 th 1 st 2 nd 3 rd 4 th<br />
Ammonium<br />
Nitrate<br />
Nitrite N/A N/A N/A<br />
Orthophosphate<br />
Heavy metals<br />
As N/A N/A N/A N/A<br />
Cd N/A N/A N/A N/A<br />
Cu<br />
Ni<br />
Pb<br />
Zn<br />
laboratoriis mier samuSaos Sesruleba<br />
parametri laboratoria 1 laboratoria 2 laboratoria 3<br />
1-<br />
li<br />
me-2 me-3 me-4 1-<br />
li<br />
me-2 me-3 me-4 1-<br />
li<br />
me-2 me-3 me-4<br />
amoniumi<br />
nitrati<br />
nitrati N/A N/A N/A<br />
orTofosfati<br />
mZime liTonebi<br />
As N/A N/A N/A N/A<br />
Cd N/A N/A N/A N/A<br />
Cu<br />
Ni<br />
27
Pb<br />
Zn<br />
mwvane: gaiara kontroli<br />
wiTeli: ver gaiara kontroli<br />
N/A: ar aris analizi Catarebuli<br />
3.4 sakontrolo sinjebis Sedegebi<br />
sakontroli sinjebi Segrovda da Cautarda analizi sinjis aRebis<br />
procesis xarisxis ZiriTadi kontrolis Sesabamisad. sakontrolo<br />
sinji iyo distilirebuli/deionizirebuli wyali sisufTavis<br />
sertifikatiT. gamocdilebam aCvena, rom uzustobebis Semcireba sinjis<br />
aRebis dros uaRresad mniSvnelovania wylis monitoringis programebis<br />
optimizaciisaTvis. aqedan gamomdinare, iseTi midgomis Semotana,<br />
rogoricaa sakontrolo sinji, mniSvnelovani iyo emp-sTvis, raTa<br />
momxdariyo sinjis aRebis procesTan dakavSirebuli uzustobebis ukeT<br />
gageba. faqtiurad amgvari midgoma laboratoriebma gamoiyenes<br />
pirvelad.<br />
sakontrolo sinjebi damuSavda emp-s sinjis aRebis rvave<br />
SemTxvevisTvis. sinjis aRebis pirveli da meore RonisZiebebis<br />
Sedegebma aCvena, rom sinjis damuSavebis dros aris mZime liTonebiT<br />
wylis sinjis dabinZurebis ramdenime wyaro. wylis sinjSi mZime<br />
liTonebis koncentraciebis gamoTvla moxda 10%-ian donemde (mag. Cd<br />
70% pirveli sinjis aRebisas 1-li laboratoriisaTvis). miuxedavad<br />
amisa, momdevno eqvsma sinjis aRebis RonisZiebam ar aCvena wylis<br />
sinjis dabinZureba mZime liTonebiT (maCvenebeli iyo gamovlenis<br />
zRvaris qvemoT). amgvari progresis miRweva ZiriTadad moxda<br />
gazomvebis warmodgeniT rogorc sinjis aRebamde (sinjis aRebis<br />
mzaobis kontroli), ise sinjis aRebis fazaSi (sinjis aRebis<br />
proceduris mkacri dacva). ufro metic, amgvar Sedegebze dayrdnobiT<br />
SeiZleba davaskvnaT, rom sinjis aRebis procesma emp-sTvis miaRwia<br />
dones, sadac uzustobebi cnobilia da mcirea da laboratoriebma<br />
fokusireba unda moaxdinon gazomvebis dros uzustobebis Semcirebaze<br />
emp-s analitikuri nawilisas.<br />
3.5. wylis paraleluri sinjebis analizis Sedegebi<br />
rogorc xarisxis uzrunvelyofis/kontrols sistemis nawili, sinjis<br />
aRebis sami adgilidan wylis sinjebi moewoda erovnul sacdel<br />
laboratorias bratislavaSi wylis am sinjebSi mZime liTonebis (As,<br />
Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) paraleluri sakontrolo analizis Casatareblad.<br />
wylis sinjis paraleluri analizidan mopovebuli Sedegebi<br />
gamoyenebul iqna konkretuli sinjis aRebis dros monawile<br />
laboratoriebis mier mZime liTonebze formulirebuli monacemebis<br />
sizustis Sesafaseblad.<br />
am mizniT, gamoiTvala e.w. fardobiTi procentuli sxvaoba, sadac<br />
Seadares bratislavas erovnuli sacdeli laboratoriis da sami<br />
monawile laboratoriis mier miRebuli mZime liTonebis<br />
koncentraciis maCveneblebi.<br />
zogadad dabali fardobiTi procentuli sxvaoba miuTiTebs gacilebiT<br />
zust gazomvaze. am monacemebis Sedarebisas naTlad SeiZleba daskvnis<br />
gamotana, rom erovnuli sacdeli laboratoriidan (esl) miRebuli<br />
28
monacemebi zustia da swori (esl aris akreditirebuli laboratoria)<br />
da rom igive wylidan iyo aRebuli sinji, romlis analizic unda<br />
gaekeTebinaT monawile laboratoriebs (paraleluri analogebi),<br />
gamoyenebuli iyo sinjis aRebis igive procedura da Sesabamisad<br />
laboratoriis Sedegebi unda yofiliyo SedarebiTi.<br />
sailustracio, meoTxe sinjis aRebis RonisZiebis Sedegebi (dekemberi<br />
2009) moyvanilia cxrilebSi 8-10 da sur. 10. am Sedegebidan Cans, rom<br />
gansxvaveba arsebobs mZime liTonebis koncentraciebis monacemebTan<br />
dakavSirebiT emp-Si monawile laboratoriebs da slovakeTis esl-is<br />
mier wylis sinjebze Catarebul sakontrolo analizis Sedegebs<br />
Soris. me-2 da me-3 laboratoriebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />
maCveneblebi mxolod periodulad aris 20% dabali (es maCvenebeli -<br />
20%- SeiZleba zogadad Sefasdes rogorc gazomvis misaRebi sizuste,<br />
Tu gaviTvaliswinebT monawile laboratoriebis xarisxis<br />
uzrunvelyofis/kontrolis sistemas).<br />
cxrili 8 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />
gamoTvlili maCveneblebi debeda-airumisaTvis (sinjis aRebis me-4<br />
RonisZieba, dekemberi 2009). muqad: gazomvis misaRebi sizuste<br />
Sampling site/laboratory Relative Percentage Difference in %<br />
Debed-Ayrum As Cd Cu Ni Pb Zn<br />
Laboratory - 1 2,7 -17,1 14,7 0,0 94,9 17,9<br />
Laboratory - 2 -51,2 -12,8 0,0 154,7<br />
Laboratory - 3 19,4 -142,9 -43,9 -46,8<br />
sinjis aRebis<br />
adgili/laboratoria fardobiTi procentuli sxvaoba %<br />
debeda-airumi As Cd Cu Ni Pb Zn<br />
laboratoria - 1 2,7 -17,1 14,7 0,0 94,9 17,9<br />
laboratoria-2 -51,2 -12,8 0,0 154,7<br />
laboratoria-3 19,4 -142,9 -43,9 -46,8<br />
cxrili 9 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />
gamoTvlili maCveneblebi mtkvari-SixlisaTvis (sinjis aRebis me-4<br />
RonisZieba, dekemberi 2009). muqad: gazomvis misaRebi sizuste<br />
Sampling site/laboratory Relative Percentage Difference in %<br />
<strong>Kura</strong>-Shykhly As Cd Cu Ni Pb Zn<br />
Laboratory - 1 0,0 0,0 20,6 8,3 28,1 13,3<br />
Laboratory - 2 -40,0 -36,7 0,0 85,7<br />
Laboratory - 3 -78,4 -150,0 -79,1 -63,8<br />
sinjis aRebis<br />
adgili/laboratoria fardobiTi procentuli sxvaoba %<br />
mtkvari-Sixli As Cd Cu Ni Pb Zn<br />
laboratoria - 1 0,0 0,0 20,6 8,3 28,1 13,3<br />
laboratoria-2 -40,0 -36,7 0,0 85,7<br />
laboratoria-3 -78,4 -150,0 -79,1 -63,8<br />
29
cxrili 10 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />
gamoTvlili maCveneblebi mtkvari-qesalosaTvis (sinjis aRebis me-4<br />
RonisZieba, dekemberi 2009). muqad: gazomvis misaRebi sizuste<br />
Sampling site/laboratory Relative Percentage Difference in %<br />
<strong>Kura</strong>-Kesalo As Cd Cu Ni Pb Zn<br />
Laboratory - 1 12,8 133,3 25,0 -18,2 80,0 94,1<br />
Laboratory - 2 -82,4 -70,3 0,0 42,4<br />
Laboratory - 3 -118,2 -155,6 -112,5 35,3<br />
sinjis aRebis<br />
adgili/laboratoria fardobiTi procentuli sxvaoba %<br />
mtkvari-qesalo As Cd Cu Ni Pb Zn<br />
laboratoria - 1 12,8 133,3 25,0 -18,2 80,0 94,1<br />
laboratoria-2 -82,4 -70,3 0,0 42,4<br />
laboratoria-3 -118,2 -155,6 -112,5 35,3<br />
1-li laboratoriis SemTxvevaSi mdgomareoba gansxvavebulia wylis<br />
sakontrolo sinjebis monacemebTan Sedarebisas. mZime liTonebis<br />
monacemebi miRebuli 1-li laboratoriidan da erovnuli sacdeli<br />
laboratoriidan sakmaod Seesabameba erTmaneTs (ix. sur. 11). es<br />
monacemebi SeiZleba miuTiTebdes, rom laboratoriam-1 gamoiyena<br />
xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis zogierTi elementi praqtikaSi.<br />
mZime liTonebi Debed-Ayrum debeda-airumi<br />
Heavy metals<br />
60<br />
concentrations in<br />
microg/l<br />
koncentraciebi<br />
mkg/l<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
As<br />
Cd<br />
Cu<br />
Ni<br />
Pb<br />
Zn<br />
Lab-3<br />
Lab-2<br />
Lab-1<br />
NRL- Debed /Ayrum/<br />
NRL- Debed /Ayrum/<br />
Lab-1<br />
Lab-2<br />
Lab-3<br />
esl-debedi/airumi<br />
lab. 1<br />
lab. 2<br />
lab. 3<br />
lab. 3<br />
lab. 2<br />
lab.1<br />
esl-debedi/airumi<br />
sur. 11 mZime liTonebis Sedegebi miRebuli wylis sinjebis<br />
paraleluri analizidan debeda-airumis sinjis aRebis adgilisaTvis<br />
(dekemberi 2009)<br />
3.6 raodenobis Sefasebis Sedegebi<br />
umravles situaciaSi, mdinareSi arsebuli nivTierebis raodenobis<br />
Sefaseba moiTxovs sinjis aRebis programas, romelic specialurad<br />
iqneba Seqmnili am miznisaTvis. emp-s SemTxvevaSi mizani iyo mdinareSi<br />
30
arsebuli nivTierebebis raodenobis gamoTvlis proceduris<br />
ilustrireba. mdinaris dinebis gasavalis da sinjis aRebis adgilebis<br />
gazomva moxda erTdroulad (alazani-Saqriani, alazani-agriCai da<br />
debeda-airumis hidrosadguris sinjis aRebis adgilebi), rodesac<br />
aRebul iqna wylis sinjebi. mdinaris dinebis gasavlis gazomvebi<br />
Caatares erovnuli hidrologiuri samsaxuris eqspertebma. wylis<br />
raodenobis da xarisxis monacemebma saSualeba mogvca gamogveTvala<br />
dabinZurebis odeoba da gangvesazRvra wyalsakrebi adgilis wvlili<br />
mdinaris dabinZurebis srul suraTSi. xSir SemTxvevaSi amgvar<br />
informacias iTxoven gadawyvetilebis mimRebi pirebi, rom gansazRvron<br />
dabinZurebis wyaroebi, miiRon zomebi am faqtis Sesamcireblad da<br />
aseve gansazRvron mdinaris auzis marTvis procesi.<br />
magaliTad, mdinaris dinebis monacemebze da Cu saSualo<br />
koncentraciaze dayrdnobiT raodenobis (L) gamoTvla moxda mdinare<br />
alazanze sinjis aRebis me-5 RonisZiebisaTvis (marti 17-18, 2010):<br />
L (kg/dRe) = Q (m 3 /wm) x saSualo c (mg/m 3 ) x 60 x 60 x 24<br />
L – alazani-Saqriani = 134 m 3 /wm x 10 mg/m 3 x 60x 60 x 24 = 116 kg/dRe<br />
L – alazani -agriCai = 315 m 3 /wm x 15,7 mg/m 3 x 60 x 60 x 24 = 428 kg/dRe<br />
Cu -is raodenobrivi wili mdinare alaznis auzidan sinjis aRebis or<br />
adgils Soris aris 312 kg/dReSi.<br />
3.7 biologiuri monitoringis gamoyeneba<br />
sinjis aRebis sami adgilas ganxorcielda makrouxerxemloebis sinjis<br />
aReba (mdinare debeda sadaxloSi, mdinare xrami imirSi da wiTel<br />
xidTan). davalebis mizani iyo biologiuri sinjis aRebis da analizis<br />
ramdenime ZiriTadi principis demonstrireba (ix. sur. 12).<br />
davalebebidan miRebuli dakvirvebis Sedegebi:<br />
• mdinare debeda sadaxloSi: mdinaris kalapoti iyo vulkanuri<br />
warmoSobis, Zalian mcire raodenobis qvebiT, mcire mcenareebiT<br />
da ramdenime adgilas qviSiani naleqiT.<br />
mdinaris kalapotze ar Canda biologiuri safari (mcenareebi da<br />
baqteriebi) da nanaxi iyo ramdenime cxoveli qvebis qveS, romlis<br />
sinjic gakeTda.<br />
mdinaris Sesaxeb zogadi mosazreba iyo, rom mas qonda dabali<br />
biologiuri aqtivoba - oligotrofuli. saerTo iersaxe da<br />
napovni ramdenime cxoveli miuTiTebda karg/maRal statusze.<br />
• mdinare xrami imirTan da wiTel xidTan: mdinaris kalapoti<br />
dafaruli iyo ZiriTadad qviT da sanapirosTan, zogierT<br />
adgilas naleqiT (qviSa da Slami). qvebze, romlebic qmnidnen<br />
mdinaris kalapots, iyo sqeli biologiuri safari (dominirebda<br />
filamenturi wyalmcenare) da mravali cxoveli aRmoCnda qvebis<br />
qveS, romlebsac CauratdaT analizi, maT Soris ruiselebi<br />
(mravlad), erTdRiurebi (xSirad), qironomidebi (iSviaTad).<br />
makrofitebSi nanaxi iyo kiboebi (napovni iyo erTi cxoveli).<br />
mdinaris Sesaxeb zogadi mosazreba iyo, rom mas qonda maRali<br />
biologiuri aqtivoba - evtrofuli. saerTo iersaxe da napovni<br />
31
mravali cxoveli miuTiTebda mcire organul dabinZurebaze da<br />
karg/saSualo statusze.<br />
sur 12 biologiuri sinjis aReba emp-s dros mdinare mtkvris auzSi<br />
4. monitoringis meTodebis harmonizeba da ndobis Seneba partniorebs<br />
Soris<br />
4.1 monitoringis meTodebis harmonizeba<br />
monotoringis meTodebis da procedurebis harmonizebis saWiroeba<br />
erTerTi umniSvnelovanesi elementia nebismieri erTiani<br />
transsasazRvro monitoringis programisaTvis. monitoringis<br />
programebi xdeba ufro metad Rirebuli, rodesac isini iZlevian sxva<br />
monitoringis programebTan da monacemebTan mniSvnelovani Sedarebis<br />
gakeTebis saSualebas. monitoringis programebis droSi ukeTesad<br />
ganawilebam da standartizebam SesaZloa gazardos mopovebuli<br />
Sedegebis SedarebiToba da moqmedebis masStabi.<br />
emp-s am nawilis ZiriTadi mizani iyo erovnuli monitoringis jgufebis<br />
mier gamoyenebuli meTodebis da procedurebis harmonizeba, raTa<br />
Semcirebuliyo gansxvavebebi monitoringis praqtikaSi mdinare mtkvris<br />
auzis qveynebSi. warsulSi arsebulma monitoringis meTodologiis da<br />
aseve erTiani monitoringis RonisZiebebis naklebobam samxreT kavkasiis<br />
qveynebSi gamoiwvia wylis xarisxis Sedegebis gansxvavebuli axsna da<br />
uTanxmoeba qveynebs Soris.<br />
emp-s ganxorcielebisas kidev erTi mniSvnelovani da sayuradRebo<br />
sakiTxia is, rom evrokavSiris wylis CarCo direqtiva moiTxovs<br />
standartuli meTodebis gamoyenebas wylis xarisxis elementebis<br />
monitoringis dros: “parametrebis monitoringisaTvis gamoyenebuli<br />
meTodebi unda Seesabamebodes qvemoT CamoTvlil saerTaSoriso<br />
standartebs an sxva amgvar erovnul an saerTaSoriso standartebs,<br />
romlebic uzrunvelyofen Sesabamisi samecniero xarisxis da<br />
SedarebiTi monacemebis mowodebas”.<br />
aqedan gamomdinare emp-s dros ganxiluli iyo Semdegi sami safexuri<br />
mdinare mtkvrisaTvis:<br />
32
• sinjis aRebis procesi<br />
• laboratoriuli analizi<br />
• monacemTa Sesaxeb angariSis gakeTeba.<br />
4.1.1 sinjis aRebis meTodebis harmonizeba<br />
zogadad, yvelaze mniSvnelovani faqtori, rac gavlenas axdens<br />
zedapiruli wylebis xarisxis monacemebze, aris sinjis aRebis xarisxi<br />
(an sinjis aRebis uzustobebi) da laboratoriis analizis xarisxi (an<br />
analitikuri uzustobebi). sinjis aRebasTan dakavSirebuli<br />
uzustobebis gansxvaveba SesaZloa im uzustobebs Soris, romlebic<br />
dakavSirebulia warmodgenili sinjis aRebis adgilis arCevasTan,<br />
mdinaris mocemuli gadakveTis seqciebidan warmodgenil sinjebTan da<br />
sinjis aRebis Sesabamisi sixSiris arCevasTan, mag. mocemul adgilas<br />
warmodgenili raodenobis gamoTvlisaTvis. im faqtis gamo, rom<br />
arsebobs saerTo monitoringis aqtivobebis ukmarisoba mdinar mtkvris<br />
transsasazRvro auzze, cxadi gaxda, rom aucilebelia sinjis aRebis<br />
procedurebis harmonizeba. sinjis aRebis proceduris aseTi<br />
harmonizeba mniSvnelovnad Seuwyobs xels sinjis aRebisas<br />
uzustobebis Semcirebas. am mizeziT saWiro gaxda Semdeg kiTxvebze<br />
pasuxebis povna:<br />
• ra gavlenas axdens sinjis aRebis procedura mdinaris wylis<br />
sinjis aRebis Sedegebze?<br />
• rogor korelirebs Sedegebi qveynebis laboratoriebs Soris?<br />
sinjis aRebis proceduras SeiZleba qondes sxvadasxa gavlena wylis<br />
xarisxis konkretul elementebze (Sewonili nawilakebis da masTan<br />
dakavSirebuli naerTebis variabeloba zogadad gacilebiT metia, vidre<br />
xsnadi naerTebis). emp-is farglebSi yuradReba ZiriTadad gamaxvilda<br />
mZime liTonebze, sadac didi gansxvavebebi gamovlinda sakontrolo<br />
sinjebsa da wylis sinjebs Soris, rac SeiZleba CaiTvalos paralelur<br />
analogad maSin, rodesac ZiriTadi parametrebi - pH, gaxsnili Jangbadi<br />
da nutrientebi SedarebiTi iyo qveynebis laboratoriebs Soris.<br />
pirveli sinjis aRebis Sedegebma aCvena, rom sinjis aRebis proceduram<br />
gavlena moaxdina mdinaris wylis sinjebis Sedegebze (koncentraciis<br />
maCveneblebi didad gansxvavdeboda qveynebs Soris). am aRmoCenebma<br />
moiTxova sinjis aRebamde (mosamzadebeli samuSaoebi, sinjis aRebis<br />
gegma da sakontrolo CamonaTvali) da sinjis aRebis dros saWiro<br />
procedurebis SemuSaveba (sinjis aRebis oqmis, wylis sinjebis Senaxvis<br />
da laboratoriebSi transportirebis CaTvliT). gansakuTrebuli<br />
Zalisxmeva mimarTuli iyo mZime liTonebis sinjis aRebis operaciebis<br />
proceduris SemuSavebisaken, radgan qveynebi iyenebdnen gansxvavebul<br />
midgomebs mZime liTonebis sinjis asaRebad zedapirul wylebSi<br />
(boTlebi, fiqsatorebi/konservantebi, Senaxva da a.S).<br />
miuxedavad imisa, rom qveynebi sinjis asaRebad iyenebdnen garemos<br />
saerTaSoriso standartizaciis organizaciis (ISO EN) standartebs (ix.<br />
Tavi 2.2.1) realuri praqtika savele pirobebSi iyo gansxvavebuli.<br />
pirveli sinjis aRebis Semdeg sinjis aRebis mTliani procesis<br />
harmonizebam xeli Seuwyo emp-s Sedegebis gaumjobesebas, rogorc es<br />
naTlad Cans cxrilidan 5 (sinjis aRebis procesis Sefaseba), sadac<br />
sinjis aRebis me-3 RonisZiebis Semdeg yvela erovnulma sinjis amRebma<br />
33
jgufma sinjis aRebis procesi Seafasa dadebiTad da es aseve Cans<br />
suraTidan 9 (mZime liTonebis koncentraciebSi gansxvavebebis<br />
Semcireba sinjis aRebis momdevno RonisZiebebisas). Tumca, miuxedavad<br />
am zomebisa, romlebic gatarebuli iqna mdinare mtkvris auzze sinjis<br />
aRebis procedurisaTvis emp-s dros, mainc arsebobs sagrZnobi<br />
gansxvaveba mZime liTonebis koncentraciebis SedegebSi qveynebs Soris.<br />
es mdgomareoba SeiZleba ukavSirdeba analitikur uzustobebs da<br />
praqtikas, romelsac iyeneben qveynebis laboratoriebi.<br />
4.1.2 analitikuri meTodebis harmonizeba<br />
sinjis aRebis uzustobebTan SedarebiT, gazomvebis da analizis<br />
uzustobebi SedarebiT dabalia, magram es mainc axdens gavlenas wylis<br />
sinjis analizis sizusteze. emp-s wylis xarisxis nebismieri arCeuli<br />
elementisaTvis xelmisawvdomia saerTaSoriso standartebi (mag. ISO EN,<br />
USEPA, DIN - garemos saerTaSoriso standartebis organizacia, aSS-s<br />
garemos dacvis samsaxuri, germaniis standartizaciis instituti) da<br />
aseve arsebobs standartizaciis xarisxi erovnul doneze da maTi<br />
dacvis Sesaxeb rekomendaciebi miecaT monawile qveynebs. am nawilSi<br />
proeqtis mTavari mizani iyo mxari daeWiraT qveynebis<br />
laboratoriebaTvis, rom zustad aReweraT romel analitikur meTods<br />
iyenebdnen da ra iyo aRmoCenis zRvari konkretuli analitikuri<br />
meTodebis gamoyenebisas. zogierT SemTxvevaSi aRmoCenis zRvrebi<br />
dadginda emp-s dros (aRmoCenis zRvrebi mZime liTonebisaTvis<br />
saqarTvelos laboratoriaSi). Ni da Cu aRmoCenis maRali zRvari<br />
gamoiricxa e.w. “standartuli damatebis meTodis” gamoyenebiT, rom<br />
aseve gamoevlinaT dabali koncentraciebi wylis sinjebSi aRmoCenis<br />
zRvaris maCveneblebis saxiT.<br />
wylis sinjebis laboratoriuli analizis amgvarma codnam da<br />
metamonacemebidan miRebulma informaciam uzrunvelyo monacemTa<br />
Sedareba, romlebic miRebuli iyo qveynebis laboratoriebidan emp-s<br />
dros da aseve sxva wyaroebidan. laboratoriuli analizis<br />
mniSvnelovani nawili iyo aseve monacemebis Sesaxeb angariSis gakeTeba.<br />
am mizniT momzadda qimiuri analizis oqmi emp-s farglebSi da<br />
laboratoriebma monacemebis angariSi gaakeTes unificirebuli<br />
formatiT (ix. danarTi 6).<br />
4.2 xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis elementebi rogorc ndobis<br />
Senebis saSualeba<br />
xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis elementebis warmodgenam erTis<br />
mxriv SeiZleba gaaumjobesos monitoringis procesi da aseve wvlili<br />
Seitanos emp-s qveynebs Soris ndobis SenebaSi. xarisxis<br />
uzrunvelyofis/kontrolis elementebi, rogorc Sida ise gare<br />
kontrolis, warmoadgenen reputaciaze dafuZnebuli ndobis ZiriTad<br />
sakiTxs qveynebis laboratoriebs Soris. erTiani monitoringis<br />
programis ganxorcielebasTan dakavSirebiT maTi ndobis da<br />
kmayofilebis mopovebis procesi unda ganxorcieldes gaxsnilad.<br />
sinjis aRebis da laboratoriuli analizis Sedegebis Sesamowmeblad<br />
gamoyenebuli unda iyos mxolod standartizebuli midgomebi da<br />
meTodebi, radgan qveynebis laboratoriebi ar endobian erovnuli<br />
34
monitoringis programis sistemaSi arsebul monacemebs. Cveulebriv<br />
isini iyurebian sxvadasxva mimarTulebiT da xarisxis marTvis sistemas<br />
SeuZlia gaaerTianos da harmonizaciaSi moiyvanos midgomebi. es<br />
SesaZloa JRerdes martivad, magram sasiamovnoa, rodesac erovnuli<br />
monitoringis jgufebi gegmaven samuSaos iseTi kuTxiT, rac saSualebas<br />
aZlevs maT endon emp-dan miRebul monacemebs da gamoiyenon xarisxis<br />
marTvis sistemis upiratesobebi.<br />
4.2.1 Sida kontrolis elemendebi<br />
sakontroli sinjebi da zedapiruli wylebis sinjebi, romlebic<br />
Segrovda paraleluri analogebis saxiT gamoyenebul iqna xarisxis<br />
marTvis sistemis sazomebis saxiT emp-s sinjis aRebis procesis dros<br />
mdinare mtkvrisTvis. erTis mxriv, sakontrolo sinjebma mogvca<br />
informacia sinjSi arsebuli (sakontrolo sinji iyo<br />
distilirebuli/deionizirebuli wyali sisufTaveze sertifikatiT)<br />
saerTo dabinZurebis Sesaxeb (gadaxra) da paralelurma analogebma<br />
saSualeba misca qveynebis laboratoriebs ganexorcielebinaT mdinaris<br />
imave wylis analizi wylis xarisxis arCeuli parametrebisaTvis.<br />
pirveli Sedegebi gamovlinda mesame sinjis aRebis RonisZiebis Semdeg,<br />
rodesac yvela qveynis sinjis amRebma jgufma Seafasa sinjis aRebis<br />
procesi rogorc “Zalian kargi” da Semdgomac qondaT igive Sefaseba<br />
emp-s dasrulebamde. sakontrolo sinjebis analizis Sedegebma ar<br />
aCvena zedapiruli wylebis sinjebSi raime saxis dabinZureba sinjis<br />
analizis procesisas.<br />
4.2.2 gare kontrolis elementebi<br />
laboratoriaTaSorisi gamokvlevebi da wylis paraleluri sinjebis<br />
analizi iqna arCeuli xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis sistemis<br />
gare elementebis saxiT. amgvarma sazomebma qvveynebis laboratoriebs<br />
saSualeba misca SeedarebinaT sinjebis TavianTi analitikuri Sedegebi<br />
msgavsi sxva laboratoriis SedegebisaTvis. laboratoriaTaSorisi<br />
gamokvlevis programa laboratorias uqmnis warmodgenas “misi”<br />
Sedegebis xarisxis Sesaxeb da aZlevs stimuls saWiroebis SemTxvevaSi<br />
ganaxorcielos swori moqmedebebi. mdinare mtkvris auzis emp-s dros<br />
Catarda 4 laboratoriaTaSorisi gamokvleva xarisxis<br />
uzrunvelyofis/kontrolis sistemis xelSesawyobad. es gamokvleva<br />
moicavda wylis standartuli sinjebis analizs, romlebic moamzada<br />
erovnulma sacdelma laboratoriam wylebisaTvis slovakeTSi,<br />
arCeuli parametrebisaTvis (PO4, NH4, NO3 da eqvsi mZime liToni (As, Cd,<br />
Cu, Ni, Pb and Zn).<br />
am 4 laboratoriaTaSorisi gamokvlevidan miRebulma Sedegebma aCvena,<br />
rom iyo mcire gansxvaveba qveynebis laboratoriebs Soris xarisxis<br />
marTvis sistemis gamoyenebas da ganxorcielebas Soris. meores mxriv,<br />
laboratoriaTaSorisi kvlevis davalebebma mogvca SesaZlebloba<br />
gangvexila susti mxareebi da amgvari gansxvavebis potenciuri<br />
wyaroebi da gvepovna zogadi swori sazomi laboratoriebSi. qveynebis<br />
laboratoriebma aseve Riad gauziares erTmaneTs TavianTi<br />
gamocdileba.<br />
35
wylis paraleluri sinjebi aRebul iqna sinjis aRebis oTxi<br />
RonisZiebis dros sinjis aRebis sami adgilidan da miewoda erovnul<br />
sacdel laboratorias wylebisaTvis bratislavaSi, rom<br />
ganexorcielebina mZime liTonebis (As, Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) paraleluri<br />
sakontrolo analizi. amgvari analizis Sedegebi gamoyenebl iqna<br />
monawile laboratoriebis mier konkretuli sinjis aRebis<br />
RonisZiebidan mZime liTonebis Sesaxeb miRebuli monacemebis sizustis<br />
Sesafaseblad. am SefasebisaTvis gamoiTvales fardobiTi procentuli<br />
sxvaobis maCvenebeli.<br />
laboratoriaTaSorisi gamokvlevis msgavsad, wylis paraleluri<br />
sinjebis analizma aCvena mcireodeni gansxvaveba laboratoriebSi<br />
xarisxis marTvis sistemis ganxorcielebis kuTxiT.<br />
laboratoriaTaSorisi analizis da wylis paraleluri sinjebis<br />
analizis Sedegebi Zalian kargad korelirebda erTmaneTTan<br />
(laboratoriaTaSorisi analizis maRali damakmayofilebeli Sefaseba<br />
da wylis paraleluri sinjebis analizisas dabali fardobiTi<br />
procentuli sxvaoba laboratoriisaTvis, ix. cxrilebi 7, 8, 9 da 10).<br />
aseTi gare sakontrolo elementebi warmoadgenda obieqtur saSualebas<br />
gamWirvale da Ria ganxilvebisaTvis da SemdgomSi aman xeli Seuwyo<br />
qveynebis laboratoriebs Soris reputaciis/ndobis Camoyalibebas.<br />
5. emp-dan naswavli gakveTilebi<br />
mdinare mtkvris emp-s erTerTi ZiriTadi SezRudva iyo, rom samxreT<br />
kavkasiis regionSi jer kidev ar aris xelmowerili samTavrobo<br />
ormxrivi SeTanxmebebi transsasazRvro TanamSromlobis Sesaxeb wylis<br />
resursebis marTvasa da wylis monitoringTan dakavSirebiT. es<br />
situacia kritikul gavlenas axdens zedapiruli wylebis xarisxis<br />
erTiani transsasazRvro monitoringis RonisZiebebze regionSi.<br />
miuxedavad amisa, evrokavSiris mtkvris proeqtma emp-s meSveobiT<br />
warmatebiT mouyara Tavi zedapiruli wylebis xarisxis erovnuli<br />
monitoringis programebis warmomadgenlebs, romelTac didi survili<br />
qondaT eTanmSromlaT erTmaneTTan mdinare mtkvris auzis emp-is<br />
farglebSi.<br />
emp-s ganxorcielebis dros damtkicda, rom meTodebis, procedurebis<br />
da midgomebis harmonizeba zedapiruli wylebis monitoringisaTvis<br />
warmoadgens seriozul gamowvevas im faqtis gamo, rom samxreT<br />
kavkasiis regionis sam qveyanas Soris arsebobs saerTo monitoringTan<br />
dakavSirebuli moqmedebebis nakleboba.<br />
faqtiurad emp-m xeli Seuwyo sinjis aRebis procesis harmonizebas da<br />
Tavisufal ganxorcielebas (Sefasebis dros yvela monawilem sinjis<br />
aReba Seafasa dadebiTad) da minimumamde daiyvana sinjis aRebis<br />
uzustobebi emp-s dros (amas adasturebs sakontrolo sinjebi). Tumca,<br />
gazomvis/analitikur uzustobebs jer kidev qonda maRali gavlena<br />
zedapiruli wylebis xarisxis emp-dan miRebul monacemebze.<br />
ufro metic, sam qveyanas Soris zedapiruli wylebis xarisxis saerTo<br />
strategiis naklebobis gamo, emp-s sawyis etapze mniSvnelovani<br />
36
xarisxiT gamovlinda araswori gageba da sawinaaRmdego mosazrebebi.<br />
amitom, emp-s ganxorcielebis erTerTi mizani iyo erovnuli<br />
monitoringis jgufebs Soris ndobis Senebis xelSewyoba<br />
gamWirvalobis, diskusiebis da xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis<br />
elementebis warmodgenis gziT.<br />
xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis sazomebis gacnobam sakontrolo<br />
sinjebis, paraleluri analogebs, laboratoriaTaSorisi gamokvlevebis<br />
da paraleluri sinjebis analizis saxiT, mniSvnelovani wvlili<br />
Seitana ndobis SenebaSi sinjis aRebis erovnul jgufebs Soris da<br />
damatebiTi mniSvneloba SesZina transsasazRvro monitorings,<br />
ramdenadac qveynebi aRar ganixilavdnen Tu romeli qveynis monacemi<br />
iyo swori da romlis araswori. amasTanave, laboratoriaTaSorisma<br />
kvlevam da wylis sinjebis paralelurma analizma xarisxis<br />
kontrolis gare elementis saxiT, uzrunvelyo qveynebis erovnul<br />
laboratoriebSi arsebuli xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis<br />
sistemis deficitis gageba da misi ukeT gaazreba.<br />
emp-s ganxorcielebisas gamovlinda, rom wylis xarisxis da<br />
raodenobis monacemebi zogadad ar gamoiyeneba gadawyvetilebis<br />
miRebis procesSi. monacemebidan informaciis misaRebad monitoringis<br />
programis, monacemTa da procedurebis marTvis gaumjobeseba, mag.<br />
wyalsakrebi adgilebidan mdinareSi Camdinare wylis raodenobis<br />
gamoTvla an minimaluri Camonadenis Sefaseba, rac sakmarisia wlis<br />
kargi florisa da faunisaTvis (uzrunvelyofs karg ekologiur<br />
statuss), xels Seuwyobs wylis monitoringis monacemebis gamoyenebas<br />
gadawyvetilebis miRebisas.<br />
emp-s dros ganxorcielebulma biologiurma monitoringma aCvena<br />
amgvari monitoringis gamoyenebis saWiroeba samxreT kavkasiis<br />
qveynebisaTvis (amJamad qveynebSi arsebobs profesionaluri eqspertizis<br />
da teqnikuri SesaZleblobebis fundamenturi ukmarisoba wylis<br />
xarisxis biologiuri monitoringis kuTxiT).<br />
zedapiruli wylebis xarisxis monitoringis programebi didad aris<br />
damokidebuli kargad momzadebul personalze. dResdReisobiT<br />
saswavlo aqtivobebi monitoringis personalisaTvis arasakmarisia<br />
samive qveynis laboratoriebSi (amJamad ar arsebobs monitoringis<br />
personalis saswavlo gegma).<br />
miuxedavad imisa, rom samxreT kavkasiis qveynebi iyneben saerTo wylis<br />
resursebs, erTiani transsasazRvro monitoringis aqtivobebi mTlianad<br />
damokidebulia saerTaSoriso proeqtebis mxardaWeraze.<br />
6. rekomendaciebi da daskvnebi<br />
samxreT kavkasiis qveynebisaTvis Zalian mniSvnelovania gaerTiandnen<br />
mdinaris wylis xarisxis marTvis garSemo. evrokavSiris mtkvris<br />
proeqtma mniSvnelovan progress miaRwia im TvalsazrisiT, rom<br />
daexmara qveynebs amis gacnobierebaSi.<br />
37
Tumca proeqtis qveynebis mxridan saWiroa ufro mtkice Zalisxmevis<br />
gamovlena.<br />
• mdinare mtkvris auzis emp unda efuZnebodes qveynebs Soris<br />
SeTanxmebas da saWiroa saxelmwifo biujetidan mxardaWera, raTa<br />
uwyvetad SenarCundes saerTaSoriso proeqtebis dros dawyebuli<br />
aqtivobebi. yvelaze swori gamosavali aris samTavrobo ormxrivi<br />
SeTanxmebebi (somxeTi/saqarTvelo, azerbaijani/saqarTvelo). es<br />
samTavrobo ormxrivi SeTanxmebebi unda moicavdes wylis xarisxis<br />
da raodenobis erTiani monitoringis programebs (monacemTa da<br />
informaciis gacvlis CaTvliT).<br />
• amgvari erTiani monitoringis programebi unda ganxorcieldes EU<br />
wylis CarCo direqtivis da UNECE wylis konvenciis principebis<br />
safuZvelze.<br />
• emp aseve unda asaxavdes gadawyvetilebis mimRebi pirebis<br />
saWiroebebs, rom gaumklavdnen transsasazrRvro wyalTan<br />
dakavSirebul sakiTxebs.<br />
• xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis elementebi warmodgenili unda<br />
iyos mTeli emp-s dros (sinjis aReba, analizi, monacemTa damuSaveba<br />
da angariSis gakeTeba), rom Tavidan aviciloT raime saxis<br />
gaugebroba da dabneuloba mdinare mtkvris auzis wylis xarisxis<br />
monacemebis Sesaxeb.<br />
• laboratoriis personalma meti yuradReba unda miaqcios xarisxis<br />
uzrunvelyofas/kontrols wylis sinjis analizis procesSi da<br />
minimumamde daiyvanos gazomvebis uzustobebi.<br />
• qveynebma unda gaaumjobeson pirobebi da SesaZleblobebi, rom<br />
monitoringis programebSi CarTon biologiuri xarisxis elementTa<br />
monitoringi (amJamad qveynebSi aris profesiuli da teqnikuri<br />
SesaZleblobebis nakleboba).<br />
• uaRresad mniSvnelovania personals, romelic axorcielebs wylis<br />
xarisxis monitorings, regularulad Cautardes swavleba, raTa<br />
miiRon wylis xarisxis Sesaxeb zusti Sedegebi. rekomendebulia mag.<br />
EU TAIEX programis gamoyeneba, rom moxdes personalis gacvla da<br />
evrokavSiris qveynebis laboratoriebidan gamocdilebis miReba.<br />
• mdinre mtkvris auzis qveynebs Soris regularulad unda moxdes<br />
codnis gaziareba monitoringis praqtikasTan dakavSirebiT, raTa<br />
uzrunvelyofili iyos saerTo gageba wylis xarisxis saxiTxebze.<br />
cxadia, rom saerTaSoriso TanamSromloba warmoadges mdinare mtkvris<br />
auzSi arsebuli wylis marTvis problemebis gadaWris safuZvels.<br />
saWiro aris EU wylis CarCo direqtivis da UNECE wylis konvenciis<br />
principebze dafuZnebuli kanonieri CarCo am TanamSromlobis<br />
mxardasaWerad da aseve erTian monitoringTan dakavSirebuli<br />
aqtivobebi mniSvnelovan wvlils Seitans transsasazRvro wylebTan<br />
dakavSirebuli sakiTxebis saerTo gagebasa da gadaWris sakiTxSi.<br />
gamoyenebuli literatura<br />
EC saxelmZRvanelo dokumenti #7 monitoringi wylis CarCo direqtivis<br />
farglebSi, luqsemburgi: evrokomisiis oficialuri publikaciebis<br />
ofisi.<br />
38
UNECE, 2000 transsasazRvro mdinareebis monitoringis da Sefasebis<br />
saxelmZRvanelo. RIZA, lelistadi, niderlandebi.<br />
TACIS 2003. mdinaris marTvis erTiani programa - mtkvris auzi (No.: SCR-<br />
E/111231/C/SV/WW). saboloo angariSi.<br />
USAID 2007. wylis monitoringis strategiuli gegma transsasazRvro<br />
mdinareebisaTvis, samxreT kavkasiis wylis programa (No.: Epp-I-00-<br />
04_00025-00) recenziis angariSi.<br />
suraTebis da cxrilebis CamonaTvali<br />
suraTi 1 sinjis aReba emp-sTvis xrami imiris sinjis aRebis adgilas<br />
(2 ivnisi, 2009)<br />
suraTi 2 laboratoriebis mier wylis xarisxis gazomili<br />
parametrebis raodenoba emp-s dros<br />
suraTi 3 emp-sTvis sinjis aRebis dros adgilze Catarebuli<br />
gazomvebi mtkvari-qesalo sinjis aRebis adgilas<br />
suraTi 4 mtkvari-qesalo sinjis aRebis adgilze gaxsnili Jangbadis<br />
koncentracia emp-s dros (2009-2010)<br />
suraTi 5 BOD 5 saSualo maCveneblebi emp-s dros xrami-wiTel xidze<br />
(2009-2010)<br />
suraTi 6 NO 3 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />
sinjis aRebis adgilas<br />
suraTi 7 PO 4 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />
sinjis aRebis adgilas<br />
suraTi 8 NH 4 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />
sinjis aRebis adgilas<br />
suraTi 9 Cu koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />
sinjis aRebis adgilas<br />
suraTi 10 Teoriuli log-normaluri ganawilebis albaTobis funqcia<br />
Cu fonuri dabinZurebis Sesafaseblad<br />
suraTi 11 mZime liTonebis Sedegebi wylis paraleluri sinjebis<br />
analizidan debeda-airumis sinjis aRebis adgilas (dekemberi 2009)<br />
suraTi 12 biologiuri sinjis aRebis davaleba emp-s dros mtkvris<br />
auzisaTvis<br />
cxrili 1. sinjis aRebis adgilebi emp-sTvis<br />
cxrili 2. sinjis aRebis RonisZiebebi da sinjis aRebis adgilebi<br />
cxrili 3. sinjis aRebisTvis saWiro aRWurviloba da masalebi emp-s<br />
dros<br />
cxrili 4 emp-Si gamoyenebuli determnantebis CamonaTvali<br />
cxrili 5 sinjis aRebis procesis Sefaseba emp-s dros<br />
cxrili 6 fonuri dabinZurebis Sesafaseblad gamoyenebuli mZime<br />
liTonebis koncentraciis statistikuri maxasiaTeblebi alazani/ganixi<br />
mdinaris auzSi<br />
cxrili 7 oTxi laboratoriaTaSorisi gamokvlevis Sedegebi<br />
cxrili 8 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />
maCveneblebi debeda-airumisaTvis (sinjis aRebis me-4 RonisZieba,<br />
dekemberi 2009)<br />
39
cxrili 9 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />
maCveneblebi mtkvari-SixlisaTvis (sinjis aRebis me-4 RonisZieba,<br />
dekemberi 2009)<br />
cxrili 10 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />
maCveneblebi mtkvari-qesalosaTvis (sinjis aRebis me-4 RonisZieba,<br />
dekemberi 2009)<br />
abriviaturebis CamonaTvali<br />
BOD 5 Jangbadis biologiuri moTxovna (5 dRiani inkubacia)<br />
EC evrokomisia<br />
EU WFD evrokavSiris wylis CarCo direqtiva<br />
ISO saerTaSoriso standartizaciis oranizacia<br />
JMP erTiani monitoringis programa mdinare mtkvrisaTvis<br />
QA/QC xarisxis uzrunvelyofa/kontroli<br />
QMS xarisxis marTvis sistema<br />
RPD fardobiTi procentuli sxvaoba<br />
TACIS damoukidebeli saxelmwioebis saerTo keTildReobisaTvis<br />
teqnikuri daxmareba<br />
EU TAIEX evrokavSiris teqnikur daxmarebis da informaciis<br />
gacvliTi programa<br />
UNECE gaeros ekonomikuri komisia evropisaTvis<br />
USAID aSS-s daxmarebis programa<br />
danarTi 1<br />
emp-s sinjis aRebis adgilebis ruqa (USAID 2007 dayrdnobiT)<br />
40
danarTi 2<br />
sakontrolo CamonaTvali sinjis asaRebad savele<br />
pirobebSi gasamgzavreblad<br />
mdinare mtkvris proeqti - evropis<br />
daxmareba/125284/C/SER/multi<br />
Equipment/Item Quantity Confirmation<br />
Car 1<br />
Multisonde kit with pH buffer solutions 1<br />
Water sampler 1<br />
Batteries in reserve<br />
Portable refrigerators with cooling<br />
inserts (or cooling boxes)<br />
Sample containers:<br />
- bottle for BOD5 and COD,<br />
- bottle for nutrients<br />
1 set<br />
depending on the capacity<br />
8 (+1)<br />
8 (+1)<br />
41
- bottle for heavy metals,<br />
- bottle for phenols and petroleum<br />
substances<br />
Fixation and conservation compounds,<br />
(Suprapur nitric acid for heavy metals<br />
shall be delivered by ARM team for all<br />
three teams)<br />
8 (+1)<br />
8 (+1)<br />
1 set<br />
Pipette 2<br />
Field sample labels 30<br />
Distilled water<br />
Deionised water (will be delivered by<br />
ARM team with certificate from the<br />
analysis)<br />
5 L<br />
5 L<br />
Water proof boots 1<br />
Labelling tape 1<br />
Alcohol-resistant marking pens 2<br />
Watch 1<br />
Pencil and paper 1<br />
Gloves (if working in polluted or very<br />
cold water)<br />
2<br />
Liquid Soup for cleaning 1<br />
Others<br />
aRWurviloba/erTeuli raodenoba damowmeba<br />
avtomanqana 1<br />
xelsawyoebis kompleqti pH<br />
buferul xsnarebTan erTad<br />
wylis sinjis asaRebi<br />
mowyobiloba<br />
saTadarigo elementebi<br />
portatuli macivrebi<br />
gamagrilebliT (an<br />
gamagrilebeli yuTebi)<br />
sinjis konteinerebi:<br />
- boTli Jbm5 da Jangb. qim.<br />
moTxovnisTvis<br />
- boTli nutrientebisTvis<br />
- boTli mZime<br />
liTonebisaTvis<br />
- boTli fenolebisTvis da<br />
navTobproduqtebisTvis<br />
1<br />
1<br />
1 kompleqti<br />
damokidebulia<br />
moculobaze<br />
8 (+1)<br />
8 (+1)<br />
8 (+1)<br />
42
8 (+1)<br />
dasafiqsirebeli<br />
nivTierebebi da<br />
konservantebi (azotmJava<br />
mZime liTonebisaTvis samive<br />
jgufs unda miawodos ARM<br />
jgufma)<br />
1 kompleqti<br />
pipeti 2<br />
savele sinjebis etiketebi 30<br />
distilirebuli wyali<br />
deionizirebuli wyali<br />
(miawodebs ARM jgufi<br />
analizis sertifikatTan<br />
erTad)<br />
5 l<br />
5 l<br />
wyalgamZle fexsacmeli 1<br />
mosaniSni lenta 1<br />
spirtisadmi mdgradi<br />
markerebi<br />
2<br />
saaTi 1<br />
fanqari da qaRaldi 1<br />
xelTaTmanebi (Tu samuSao<br />
tardeba dabinZurebul<br />
adgilas, an civ amindSi)<br />
2<br />
Txevadi saponi gasawmendad 1<br />
sxva<br />
TariRi:<br />
adgili:<br />
Sevsebulia:<br />
43
danarTi 3<br />
sinjis aRebis oqmi<br />
mdinare mtkvris proeqti - evropis<br />
daxmareba/125284/C/SER/multi<br />
<strong>Kura</strong> <strong>River</strong> project - EuropeAid/125284/C/SER/Multi<br />
Purpose of the Sampling: The <strong>Joint</strong> Measurement under the <strong>Transboundary</strong> <strong>Monitoring</strong> <strong>Program</strong>me<br />
Institution: __________________________________________________<br />
Collected by: _________________________, Completed by: ________________________<br />
Date: ______________________(day/month/year), Local time: ______________,<br />
Location: City___________________ State________________________<br />
Watershed: __________________, Stream: __________________, <strong>River</strong> km: ______ ,<br />
SITE DESCRIPTION<br />
Weather: Sunny Cloudy Partly Cloudy Raining Foggy<br />
Longitude ______________, Latitude _______________, Elevation ________________<br />
Land Use: Urban Suburban Agricultural Grazing Forest<br />
Channelized: Yes No<br />
<strong>River</strong> bottom substrate: Boulders Rubble Gravel Sand Silt Clay<br />
Air Temperature: _________________(C) (at site)<br />
WATER QUALITY PARAMERES (in situ measurements)<br />
Water Temperature: _________(C), pH: ______ , Conductivity:__________<br />
O2 concentration:_______mg/l,<br />
O2 saturation:_______%,<br />
Surface Oils: None Some Lots<br />
Water Odours: Normal Sewage Petroleum Chemical Other__________<br />
Additional Notes: Report below any information or observations you made that are not included<br />
on this form: __________________________________________________<br />
___________________________________________________________________________<br />
44
sinjis aRebis mizani: erTiani gazomvebi transsasazRvro monitoringis<br />
programis farglebSi<br />
organizacia: __________________________________________________<br />
Segrovebulia: ____________________, Sevsebulia: ________________________<br />
TariRi: ______________________(dRe/Tve/weli), adgilobrivi dro:________,<br />
adgilmdebareoba: qalaqi___________________ qveyana_____________________<br />
mdinaris auzi: ________________, nakaduli: ____________, mdinare km: ______ ,<br />
adgilis aRwera<br />
amindi: mziani Rrubliani nawilobriv Rrubliani wvima nisli<br />
grZedi ______________, ganedi _______________, simaRle ________________<br />
adgili: dasaxlebuli naxevrad dasaxlebuli<br />
saZovari tye<br />
saxnav-saTesi<br />
arxiT mimarTuli: ki ara<br />
mdinaris fskeris substrati:riyis qvebi yore xreSi qviSa Slami Tixa<br />
haeris temperatura: _________________(C) (adgilze)<br />
wylis xarisxis parametrebi (adgilze gazomvebi )<br />
wylis temperatura: _________(C), pH: ______ , gamtaroba:__________<br />
O2 koncentracia:_______mg/l,<br />
O2 gajereba:_______%,<br />
zedapiruli navTobi: ar aris mcire odenobiT didi odenobiT<br />
wylis suni: normaluri kanalizaciis navTobis qimiuri sxva__________<br />
damatebiTi SeniSvna: qvemoT miuTiTeT informacia, an Tqveni<br />
dakvirvebebi, rac ar aris mocemuli am formaSi:<br />
__________________________________________________<br />
__________________________________________________________________________<br />
45
evrokavSiris proeqti - transsasazRvro mdinaris - mdinare mtkvris<br />
auzis - marTva faza II - sasomxeTi, saqarTvelo, azerbaijani<br />
danarTi 4 erTiani sinjis aRebis operaciebis procedura erovnuli<br />
jgufebis mier<br />
wylis sinjebi saerTo mZime liTonebis analizisaTvis<br />
sinjis aRebamde<br />
1. garecxeT Svidi 1l SuSis (an sufTa, axali, plastmasis) boTli<br />
(erTi boTli TiToeuli sinjis aRebis adgilisaTvis da erTi<br />
sakontrolo sinjisaTvis) marilmJavas susti xsnariT da Semdeg samjer<br />
garecxeT distilirebuli wyliT, raTa srulad moaSoroT wina<br />
sinjebidan savaraudod darCenili mZime liTonebi. gaamSraleT da<br />
Semdeg hermetulad daaxureT boTlebs Tavsaxuri. aseve, msgavsi gziT<br />
unda gairecxos sinjis asaRebi yvela sxva mowyobiloba, rom Tavidan<br />
iqnas acilebuli dabinZureba wina sinjebidan.<br />
2. darwmundiT, rom gaqvT konservantebis sakmao raodenoba (winaswar<br />
gasufTavebuli azotmJava) da iyenebT Sesabamis instruments sinjSi<br />
konservantebis ineqciisaTvis.<br />
sinjis aReba<br />
mdinaris wyali<br />
3. sinjis asaRebi mowyobilobis gamoyenebiT aiReT sinji sinjis aRebis<br />
adgilidan. sinjis aRebis dros ar SeexoT mdinaris fskeris naleqs,<br />
raTa Tavidan aiciloT myari nawilakebis Sereva. wylis sinji<br />
moaTavseT 1l boTlSi da daumateT konservanti (ix. punqti 5 qvemoT)<br />
da daaxureT Tavsaxuri. darwmundiT, rom boTli bolomde iyos<br />
gavsebuli.<br />
4. alternatiulad, SegiZliaT xeliT aiRoT wylis sinji 1l boTlis<br />
gamoyenebiT. sinjis aRebis dros ar SeexoT mdinaris fskeris naleqs,<br />
raTa Tavidan aiciloT myari nawilakebis Sereva. amopirqvavebuli<br />
boTli CauSviT mdinareSi daaxloebiT 20-30sm-ze. SemoabruneT boTli<br />
daaxloebiT 90° mdinaris dinebis sapirispiro mimarTulebiT da<br />
bolomde aavseT is mdinaris dinebis sapirispirod neli moZraobiT.<br />
amiReT boTli wylidan, darwmundiT rom mcire adgili iyos<br />
datovebuli konservantebis dasamateblad, daumateT konservantebi da<br />
daaxureT boTls Tavsaxuri.<br />
5. Zn, Cu, Cr, Ni, As, Pb, Cd SesanarCuneblad saWiroa pH < 2; amis misaRwevad<br />
boTlSi SeiyvaneT winaswar gasufTavebuli azotmJava daaxloebiT 5ml<br />
da daaxureT Tavsaxuri boTls.<br />
sakontrolo sinji<br />
6. garecxeT sinjis asaRebi mowyobiloba distilirebuli wyliT da<br />
aavseT deionizirebuli wyliT, romelic gamoyenebuli iyo garemos<br />
46
saxiT sakontrolo sinjisaTvis. 1l boTlSi SeiyvaneT winaswar<br />
gasufTavebuli azotmJavas daaxloebiT 5ml da gaavseT boTli<br />
batometridan deionizebuli wyliT. boTls hermetulad daaxureT<br />
Tavsaxuri.<br />
sinjis aRebis Semdeg<br />
7. 1l boTlebi SeinaxeT dafiqsirebul sinjebTan erTad bnel da<br />
gril adgilas daaxloebiT 4°C temperaturis pirobebSi.<br />
8. sinjebis analizi unda moxdes laboratoriaSi mitanidan rac<br />
SeiZleba male, magram ara ugvianes 30 dRisa.<br />
SeniSvna analizisaTvis sinjis damuSavebasTan dakavSirebiT<br />
wylis sinjis damuSaveba unda moxdes Sesabamisi analitikuri<br />
meTodebis/instrumentebis gamoyenebiT laboratoriaSi. analitikuri<br />
Secdomis minimumamde Sesamcireblad uaRresad mniSvnelovania<br />
analitikuri proceduris Sesaxeb dokumentis dacva.<br />
danarTi 5 emp-Si monawile laboratoriebis mier wylis sinjebis<br />
analizisaTvis gamoyenebuli meTodebi<br />
Parameter<br />
Method used<br />
Armenia Azerbaijan Georgia<br />
temperature Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />
turbidity Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />
Dissolved oxygen Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />
Oxygen saturation Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />
pH Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />
Salinity Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />
Conductivity Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />
Total suspended solids/<br />
Total dissolved solids<br />
Gravimetric method Gravimetric method Gravimetric method<br />
BOD 5 Dissolved oxygen Dissolved oxygen Dissolved oxygen<br />
COD Cr Dichromate method Dichromate method Dichromate method<br />
Ammonia nitrogen,<br />
ammonia<br />
Colorimetric method<br />
Spectrophotometer<br />
Colorimetric method<br />
Spectrophotometer<br />
Colorimetric method<br />
Spectrophotometer<br />
Nitrate nitrogen,<br />
Colorimetric method<br />
Ion Chromatograph<br />
nitrates<br />
Spectrophotometer<br />
Ion Chromatograph<br />
Phosphates<br />
Colorimetric method Colorimetric method<br />
Spectrophotometer Spectrophotometer<br />
Ion Chromatograph<br />
Copper ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />
Zink ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />
Iron ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />
Manganese ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />
Cadmium ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />
Nickel ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />
Led ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />
47
Molybdenum ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />
Arsenic<br />
ICP-MS<br />
Atomic fluorescence Hydride generation<br />
spectrometry AAS<br />
Petroleum products N/A Fluorimetry<br />
Fourier transform<br />
infra-red (FT-IR)<br />
Phenols N/A Spectrophotometer Spectrophotometer<br />
parametri<br />
temperatura<br />
simRvrive<br />
gaxsnili<br />
Jangbadi<br />
JangbadiT<br />
gajereba<br />
pH<br />
marilianoba<br />
gamtaroba<br />
Sewonili<br />
nawil. saerTo<br />
raod./gaxsnili<br />
nawilakebi<br />
gamoyenebuli meTodi<br />
somxeTi azerbaijani saqarTvelo<br />
mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />
sinjebi adgilze . sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />
mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />
sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />
mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />
sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />
mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />
sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />
mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />
sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />
mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />
sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />
mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />
sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />
gravimetruli gravimetruli gravimetruli<br />
meTodi<br />
meTodi<br />
meTodi<br />
BOD 5 gaxsnili Jangbadi gaxsnili Jangbadi gaxsnili Jangbadi<br />
Jangbadis diqromatuli diqromatuli diqromatuli<br />
qimiuri<br />
moTxovna<br />
meTodi<br />
meTodi<br />
meTodi<br />
amoniumis<br />
azoti, amiaki<br />
nitrati<br />
azoti,<br />
nitratebi<br />
kolorimetruli<br />
meTodi<br />
speqtometri<br />
ionuri<br />
qromatografi<br />
kolorimetruli<br />
meTodi<br />
speqtometri<br />
kolorimetruli<br />
meTodi<br />
speqtometri<br />
kolorimetruli<br />
meTodi<br />
speqtometri<br />
ionuri<br />
qromatografi<br />
fosfatebi<br />
Spectrophotometer<br />
speqtometri<br />
speqtometri<br />
ionuri<br />
qromatografi<br />
spilenZi induqc. dakavS. grafit. aas<br />
aas<br />
plaz. opt. emis.<br />
speqtr.<br />
TuTia induqc. dakavS. grafit. aas<br />
aas<br />
plaz. opt. emis.<br />
speqtr.<br />
rkina induqc. dakavS. grafit. aas aas<br />
48
plaz. opt. emis.<br />
speqtr.<br />
magniumi induqc. dakavS. grafit. aas<br />
aas<br />
plaz. opt. emis.<br />
speqtr.<br />
kadmiumi induqc. dakavS. grafit. aas<br />
aas<br />
plaz. opt. emis.<br />
speqtr.<br />
nikeli induqc. dakavS. grafit. aas<br />
aas<br />
plaz. opt. emis.<br />
speqtr.<br />
tyvia<br />
induqc. dakavS. grafit. aas<br />
aas<br />
plaz. opt. emis.<br />
speqtr.<br />
molibdeni induqc. dakavS. grafit. aas<br />
aas<br />
plaz. opt. emis.<br />
speqtr.<br />
dariSxani induqc. dakavS.<br />
plaz. opt. emis.<br />
atomuri<br />
fluorescenciis<br />
hidridis<br />
warmoqmnis aas<br />
speqtr.<br />
speqtrometria<br />
navTobproduqt.<br />
ar aris fluorometria furie gardaqmnis<br />
infra-wiTeli<br />
speqtroskopia<br />
fenolebi ar aris speqtometri speqtometri<br />
49
danarTi 6 qimiuri analizis oqmi emp-dan mdinare mtkvrisaTvis<br />
Date of sampling<br />
Detection Limit (or LOQ)<br />
Temperature, °C<br />
Replacement<br />
of sampling site<br />
Transparency<br />
Dissolved oxygen, mg/l<br />
Oxygen saturation, %<br />
pH<br />
Mineralization, mg/l<br />
Conductivity, mS/cm<br />
Total Suspended solids, mg/l<br />
BOD 5<br />
COD (MnO 4 -) , mg O 2 /l<br />
COD (Cr 2 O 7 2-) , mg O 2 /l<br />
Ammonia, mg/l<br />
Nitrate, mg/l<br />
Phosphates, mg/l<br />
Copper, μg /l<br />
Zink, μg /l<br />
Iron, μg /l<br />
Manganese, μg /l<br />
Cadmium, μg /l<br />
Nickel, μg /l<br />
Lead, μg /l<br />
Molybdenum, μg /l<br />
Arsenic, μg /l<br />
Petroleum products, mg/l<br />
Phenols, mg/l<br />
Debed-Ayrum (AM)<br />
Debed-Sadakhlo (GE)<br />
Khrami-Imiri (GE)<br />
<strong>Kura</strong>-Kesalo (GE)<br />
Khrami-Red Bridge (GE)<br />
<strong>Kura</strong>-Shykhly (AZ)<br />
Debed-Ayrum HS (AM)<br />
Alazani-Shakriani (GE)<br />
Alazani-Agrichai (AZ)<br />
Field Blank Sample<br />
Date of analysis<br />
50
sinjis aRebis<br />
adgilis Secvla<br />
51<br />
sinjis aRebis TariRi<br />
aRmoCenis zRvari (an<br />
raod. zRvari)<br />
temperatura o C<br />
gamWirvaloba<br />
gaxsn. Jangb. mg/l<br />
JangbadiT gajereba %<br />
pH<br />
mineralizacia mg/l<br />
gamtarunaruianoba<br />
msim/sm<br />
Sew. nawil.. raod.mg/l<br />
Jbm5<br />
Jangb.qim.moTx. (MnO -) 4 , mg<br />
O 2 /l<br />
Jangb.qim.moTx. (Cr 2 O 2-) 7 ,mg<br />
O 2 /l<br />
amiaki mg/l<br />
nitrati mg/l<br />
fosfatebi mg/l<br />
spilenZi mg/l<br />
TuTia mg/l<br />
rkina mg/l<br />
magniumi mg/l<br />
kadmiumi mg/l<br />
nikeli mg/l<br />
tyvia mg/l<br />
molibdeni mg/l<br />
dariSxani mg/l<br />
navT. produqtebi mg/l<br />
fenolebi mg/l<br />
debeda-airumi<br />
(sasomx.)<br />
debeda-sadaxlo<br />
(saq.)<br />
xrami-imiri (saq.)<br />
mtkvari-qesalo<br />
(saq.)<br />
(GE)<br />
xrami-wiT.xidi<br />
(saq.)<br />
mtkvari-Sixli<br />
(azer.)<br />
debeda-airumis<br />
hidr. sadg.<br />
(sasomx.)<br />
alazani-Saqriani<br />
(saq.)<br />
alazani-agriCai<br />
(azer.)<br />
sakontrolo<br />
sinji<br />
analizis TariRi