11.06.2015 Views

Joint Transboundary Monitoring Program_final ... - Kura River Basin

Joint Transboundary Monitoring Program_final ... - Kura River Basin

Joint Transboundary Monitoring Program_final ... - Kura River Basin

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

transsasazRvro mdinaris - mtkvris auzis - marTvis II faza<br />

sasomxeTi, saqarTvelo da azerbaijani<br />

TACIS/2007/134-398<br />

mdinare mtkvris auzze 2009-20011 w. ganxorcielebuli transsasazRvro<br />

mdinaris marTvis erTiani monitoringis programa<br />

teqnikuri angariSi<br />

saboloo<br />

momzadebulia:<br />

piter ronkekis, jesper ansbaekis da anatoli piCuginis mier<br />

Targmani inglisuridan<br />

Targmanis redaqtorebi – marina makarova, marine arabiZe<br />

EPTISA Servicios de Ingenieria S.A. (espaneTi) & Grontmij Carl Bro A.S. (dania)<br />

ivnisi 2011<br />

proeqti dafinansebulia evrokavSiris mier<br />

SeniSvna: es angariSi momzadebulia evrokomisiis finansuri<br />

mxardaWeriT.<br />

am angariSSi moyvanili mosazrebebi ekuTvnis konsultantebs da ar<br />

asaxavs komisiis oficialur mosazrebas<br />

1


sarCevi<br />

sarCevi ..................................................................................................................................... 2<br />

mokle mimoxilva................................................................................................................. 3<br />

1. winasityvaoba.................................................................................................................. 6<br />

kiTxvebi........................................................................................................................... 17<br />

sinjis aRebis 1-li etapi........................................................................................ 17<br />

sinjis aRebis me-2 etapi.......................................................................................... 17<br />

sinjis aRebis me-3 etapi.......................................................................................... 17<br />

sinjis aRebis me-4 etapi.......................................................................................... 17<br />

1. momzadebuli teqnikuri saxelmZRvanelo miTiTebebis xarisxi,<br />

instruqtaJis, sinjis aRebis proceduris da oqmebis CaTvliT .......... 17<br />

2. mxardaWeris da mowvevis werilebis gamosadegoba procedurebisas<br />

sasazRvro SemowmebaSi dasaxmareblad ........................................................... 17<br />

3. komunikaciis gamosadegoba da mkafiooba mosamzadebeli fazisas 17<br />

4. RonisZiebis dagegmva............................................................................................ 17<br />

5. sinjis amRebi jgufebis mier samuSaos Sesruleba............................... 17<br />

6. transporti da mobiloba .................................................................................. 17<br />

7. RonisZiebis Catarebisas proeqtis mTavari eqspertebis mxridan<br />

xelmZRvaneloba da zedamxedveloba ................................................................ 17<br />

8. savele pirobebSi gamoyenebuli mowyobilobebis momzadeba ............ 17<br />

9. sinjis aRebis SeTanxmebul procedurasTan Sesabamisoba................. 17<br />

10. Sesabamisoba usafrTxoebis zomebTan ........................................................ 17<br />

11. biologiuri monitoringis demonstrireba .............................................. 17<br />

12. RonisZiebis mniSvneloba .................................................................................. 17<br />

ferebis mniSvneloba: mwvane: Zalian kargi yavisferi: kargi............. 17<br />

3.4 sakontrolo sinjebis Sedegebi.................................................................... 28<br />

danarTi 1 emp-s sinjis aRebis adgilebis ruqa (USAID 2007<br />

dayrdnobiT) ........................................................................................................................ 40<br />

danarTi 2 sakontrolo CamonaTvali sinjis asaRebad savele pirobebSi<br />

gasamgzavreblad............................................................................................................... 41<br />

danarTi 3 sinjis aRebis oqmi ............................................................................ 44<br />

danarTi 4 erTiani sinjis aRebis operaciebis procedura erovnuli<br />

jgufebis mier.................................................................................................................... 46<br />

danarTi 5 emp-Si monawile laboratoriebis mier wylis sinjebis<br />

analizisaTvis gamoyenebuli meTodebi.................................................................. 47<br />

danarTi 6 qimiuri analizis oqmi emp-dan mdinare mtkvrisaTvis .............. 50<br />

2


mokle mimoxilva<br />

mdinare mtkvris auzi warmoadgens wylis mTavar auzs samxreT<br />

kavkasiaSi da mravali transsasazRvro sakiTxi dakavSirebulia am<br />

mdinaris sistemasTan da mis SenakadebTan. amitom, informacia da<br />

monacemebi mniSvnelovania Sesabamisi zomebis misaRebad, raTa<br />

SenarCundes wylis resursebis Sesabamisi raodenoba da xarisxi<br />

rogorc momavali, ise dRevandeli TaobisaTvis.<br />

gamomdinare iqidan, rom mdinare mtkvris auzis qveynebSi wylis<br />

xarisxis monitoringis saxelmwifo programebma ganicades marcxi<br />

sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg 1991 wlidan, da isini mxolod<br />

nawilovriv aRdga ramdenime wlis win, SeTanxmeba iyo miRweuli imis<br />

Sesaxeb, rom danergiliyo da ganxorcielebuliyo transsasazRvro<br />

mdinaris erToblivi monitoringis programa (emp) evrokavSiris mtkvris<br />

proeqtis farglebSi.<br />

ZiriTadi miznebi ganisazRvra Semdegnairad:<br />

• proeqtSi monawile qveynebis mier gamoyenebuli monitoringis<br />

saSualebebis da meTodebis harmonizeba,<br />

• sami qveynis daxmareba transsasazRvro wylebis marTvisa da<br />

strategiis sakiTxebisaTvis umTavresi prioritetis misaniWeblad,<br />

• transsasazRvro TanamSromlobis daxmareba wylis xarisxis<br />

marTvis sakiTxSi.<br />

erToblivi monitoringis RonisZiebaTa strategia efuZneboda<br />

evrokavSiris saxelmZRvanelo dokuments #7 - “monitoringi wylis<br />

CarCo direqtivis farglebSi” da gaeros ekonomikuri komisia<br />

evropisaTvis “transsasazRvro mdinareebis da tbebis monitoringis da<br />

Sefasebis saxelmZRvanelo”-s .<br />

sinjis aRebis adgilebi, monitoringis sixSire, sazomi parametrebi,<br />

analitikuri meTodebi da sinjis aRebis da analizis Rirebuleba<br />

SeTanxmebuli iyo proeqtis monawile qveynebs Soris da damtkicebuli<br />

- evrokomisiis mier moTxovnis Sesabamisad. sinjebis aReba moxda<br />

sakuTriv mdinare mtkvris sinjis aRebis ori adgilidan da<br />

SenakadebTan nimuSis aRebis Svidi adgilidan. erToblivi monitoringis<br />

programis mimdinareobisas (2009 da 2010) ganxorcielda rva nimuSis<br />

aReba (kvartalurad), rac asaxavda gansxvavebas mdinaris dinebasTan,<br />

klimatur pirobebTan da vegetaciis sezonTan dakavSirebiT.<br />

sinjebis aReba moxda erToblivad sami saxelmwifo laboratoriis<br />

kvalificiuri teqnikosebis mier saqarTveloSi, somxeTsa da<br />

azerbaijanSi (mtkvris proeqtis mTavari eqspertebi Tval-yurs<br />

adevnebdnen sinjis aRebis mTels process) da sijebis analizi<br />

ganxorcielda erovnul laboratoriebSi, romlebic pasuxismgebelni<br />

arian qveynebSi zedapiruli wylebis xarisxis monitoringis<br />

programebze:<br />

• garemos dabinZurebis monitoringis departamentis laboratoria<br />

(saqarTvelo),<br />

• garemoze gavlenis monitoringis centris laboratoria (somxeTi)<br />

da<br />

3


• garemos erovnuli monitoringis departamentis laboratoria<br />

(azerbaijani).<br />

mdinare mtkvris ZiriTad transsasazRvro sakiTxebze saWiro<br />

informaciis misaRebad arCeul iqna wylis xarisxis 23 determinanti<br />

(Jangbadis mdgomareoba, nutrientebi da mZime liTonebi). Tumca, im<br />

faqtis gamo, rom proeqtis qveynebSi jer ar aris ganviTarebuli<br />

SesaZleblobebi biologiuri monitoringisaTvis, arCeul iqna mxolod<br />

fizikuri da qimiuri parametrebi erToblivi monitoringis programaSi<br />

gamosayeneblad. laboratoriebSi gamoyenebuli iyo standartizebuli<br />

meTodebi rogorc sinjis damuSavebis, ise misi qimiuri analizisaTvis.<br />

xarisxis uzrunvelyofis/xarisxis kontrolis zogierTi elementi<br />

dainerga erToblivi monitoringis programis dros, radgan<br />

laboratoriebs jer kidev ar qondaT SemuSavebuli xarisxis marTvis<br />

sistema. sakontrolo sinji da paraleluri analogebi arCeul iqna<br />

Sida kontrolis elementis saxiT da laboratoriaTaSorisi analizi<br />

da wylis nimuSebis paraleluri analizi arCeul iqna xarisxis<br />

uzrunvelyofis/xarisxis kontrolis sistemis gare elementis saxiT.<br />

wylis xarisxis arCeuli parametrebisTvis laboratoriaTaSorisi<br />

kvleva (PO4, NH4, NO3 da eqvsi mZime liToni As, Cd, Cu, Ni, Pb da Zn) da<br />

wylis sinjebis paraleluri analizi ganaxorciela erovnulma<br />

sacdelma laboratoriam slovakeTSi.<br />

erToblivi monitoringis programis mimdinareobisas sinjis aRebis sam<br />

adgilas (mdinare debeda sadaxloSi da mdinare xrami imirsa da wiTel<br />

xidTan) ganxorcielda makro-uxerxemloebis nimuSis aReba. cdis mizani<br />

iyo biologiuri SerCevis da analizis zogierTi ZiriTadi principis<br />

demonstrireba. ufro metic, sinjis aRebis sami adgilisaTvis gakeTda<br />

raodenobis kalkulacia (ori mdinare alazanSi da erTi mdinare<br />

debedaSi) monacemebidan informaciis mosapoveblad da imis<br />

sailustraciod, Tu ramdenad saWiroa wylis raodenobrivi da<br />

xarisxobrivi monacemebi analizisaTvis.<br />

ramdenadac Jangbadis Semcveloba da nutrientebis koncentraciebi<br />

SedarebiTi iyo qveynebs Soris, mZime liTonebis koncentraciebi didad<br />

gansxvavdeboda miuxedavad im faqtisa, rom wylis sinjebi aRebuli iyo<br />

erTidaimave nimuSebidan da erToblivi monitoringis programisas<br />

gamoyenebuli iyo erTiani SerCevis teqnologiuri procesi. mZime<br />

liTonebis koncentraciebs Soris es gansxvavebebi aseve gamovlinda<br />

wylis paralelur sinjebSi (gamoxatuli fardobiTi procentuli<br />

sxvaobis saxiT).<br />

sinjebis aRebis mTeli procesis harmonizebam xeli Seuwyo erToblivi<br />

monitoringis programis Sedegebis gaumjobesebas da cxadyo, rom<br />

gazomvebi an analitikuri uzustobebi ZiriTadad pasuxismgebeli iyo<br />

erToblivi monitoringis programindan miRebuli Sedegebis<br />

gansxvavebebze. amitom qveynebma meti yuradReba unda miaqcion<br />

analitikur procedurebs da praqtikas da xarisxis<br />

uzrunvelyofas/kontrols.<br />

erToblivi monitoringis programis dros amgvari xarisxis<br />

uzrunvelyofis/kontrolis zomebis danergvam, rogorebicaa<br />

sakontrolo sinji, paraleluri analogebi, laboratoriaTaSorisi<br />

gamokvleva da sinjis paraleluri analizi, mniSvnelovnad Seuwyo<br />

xeli ndobis Senebas proeqtis qveynebs Soris da monitoringis<br />

4


procedurebis gaumjobesebas da harmonizebas. miuxedavad imisa, rom<br />

samxreT kavkasiis qveynebi iziareben erTidaimave wylis resursebs,<br />

erTiani transsasazRvro mdinaris monitoringis RonisZiebebi amJamad<br />

efuZneba mxolod saerTaSoriso proeqtebs.<br />

5


1. winasityvaoba<br />

dResdReisobiT, TiTqmis yvela bunebriv resursze gavlenas axdens<br />

dabinZureba sxvadasxva intensivobiT. zedapiruli wylebis xarisxi<br />

mudmivad uaresdeba da kidev ufro meti sirTulea mosalodneli<br />

wylis resursebis sxvadasxva komponentebze klimatis cvlilebis<br />

SesaZlo gavlenis gamo. yvela uaryofiTi gavlena gamowveulia<br />

adamianTa moqmedebebiT da aseve bunebrivi movlenebiT. amitom, yvela am<br />

sakiTxis gaTvaliswinebiT, saWiroa monitoringis programidan miRebul<br />

zust monacemebze dayrdnobiT dauyovneblivi zomebis miReba imisaTvis,<br />

rom SevinarCunoT wylis resursebis Sesabamisi raodenoba da xarisxi<br />

rogorc axlandeli, ise momavali TaobisaTvis. es kidev ufro cxadia<br />

transsasazRvro mdinaris auzisaTvis rogoricaa mdinare mtkvris auzi.<br />

1.1 emp-s safuZveli<br />

sabWoTa kavSiris daSlamde, wylis sakiTxebis marTva (maT Soris<br />

zedapiruli wylebis xarisxis monitoringi transsasazRvro<br />

mdinareebze) samxreT kavkasiis qveynebSi pirdapir xorcieldeboda<br />

sabWoTa mTavrobis mier miRebuli gadawyvetilebebis safuZvelze. 1991w.<br />

sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg samxreT kavkasiaSi iyo<br />

transsasazRvro mdinareebis monitoringis seriozuli deficiti.<br />

problemis gadawyvetis gzebi gansazRvrulia rogorc evrokavSiris<br />

wylis CarCo direqtivaSi (2000/60/EC), aseve gaeros ekonomikuri komisiis<br />

evropisaTvis konvenciaSi - “transsasazRvro mdinareebis da<br />

saerTaSiriso tbebis dacvis da mdgradi gamoyenebis konvencia”.<br />

(helsinki 1992).<br />

helsinkis 1992w. konvencias xeli moawera azerbaijanma, magram<br />

saqarTvelo da somxeTi jer kidev ganixilaven konvenciaze xelis<br />

moweris sakiTxs. konvenciaze xelmoweriT mTavroba aseve xels awers<br />

aucilebeli transsasazRvro monitoringis programis Seqmnas da aseve<br />

informaciis gaziarebas mezobeli qveynebisaTvis.<br />

erTiani monitoringis programisaTvis am proeqtis farglebSi arCeuli<br />

strategia ZiriTadad efuZneboda evrokavSiris saxelmZRvanelo<br />

dokuments #7 -“monitoringi wylis CarCo direqtivis farglebSi” da<br />

gaeros ekonomikuri komisia evropisaTvis saxelmZRvanelos -<br />

“transsasazRvro mdinareebis da tbebis minitoringis da Sefasebis<br />

saxelmZRvanelo”.<br />

orives mizania transsasazRvro mdinareebis ekologiuri mdgomareobis<br />

gaumjobeseba da monacemebis da informaciis miwodeba gadawyvetilebis<br />

mimRebi pirebisaTvis saWiroebisamebr (Sedareba, Tvalyuris devneba,<br />

ganmeoreba).<br />

mdinare mtkvris auzSi zedapiruli wylis ekologiuri statusi unda<br />

Sefasdes biologiuri xarisxis elementebis monacemebiT<br />

hidromorfologiuri da qimiuri xarisxis elementebis mxardaWeriT.<br />

Tumca, im faqtis gamo, rom proeqtis qveynebSi jer ar aris<br />

ganviTarebuli SesaZleblobebi biologiuri monitoringisaTvis,<br />

mxolod fizikuri da qimiuri determinantebi iqna arCeuli erTiani<br />

monitoringis programaSi mdinare mtkvris auzisaTvis. miuxedavad amisa,<br />

am etapobrivma midgomam, mdinare mtkvris auzisaTvis erTiani<br />

monitoringis programis gansasazRvrad, romelic amJamad<br />

6


fokusirebulia mxolod wylis xarisxis SezRudul qimiur<br />

elementebze (seleqcia efuZneba wyalTan dakavSirebul mniSvnelovan<br />

sakiTxebs transsasazRvro doneze) kargad gansazRvruli xarisxis<br />

uzrunvelyofis/kontrolis elementebiT, SesaZloa mogvces SedarebiTi<br />

monacemebi da daexmaros sam qveyanas praqtikaSi gamoiyenos<br />

mniSvnelovani elementebi gadawyvetilebis miRebisas (urTierTndoba da<br />

sando monacemebi da informacia wylis resursebTan dakavSirebiT).<br />

1.2 emp-is miznebi<br />

proeqti ZiriTadad mimarTuli iyo mdinare mtkvris auzSi<br />

transsasazRvro zedapirul wylebTan dakavSirebuli saerTo<br />

aqtivobebis ganxorcielebisaken.<br />

• ori ZiriTadi mizani proeqtSi monawile qveynebis da evrokomiis<br />

SeTanxmebis Sesabamisad aris Semdegi: proeqtis qveynebis mier<br />

gamoyenebuli monitoringis saSualebebis, meTodebis da<br />

procedurebis harmonizeba,<br />

• transsasazRvro TanamSromlobis da sanapiros mflobeli<br />

qveynebis urTierTndobis xelSewyoba.<br />

am moxsenebaSi aRwerili moqmedebebi dakavSirebulia me-2 komponentTan:<br />

monitoringi da moqmedeba 2.1: erTiani savele monitoringi/gamokvlevebi<br />

arCeul adgilebSi transasazRvro TanamSromlobisaTvis<br />

gansakuTrebuli mniSvnelobis miniWebiT.<br />

2. emp-s aRwera<br />

2.1 monawile laboratoriebi<br />

sinjis aReba moxda erToblivad sami laboratoriis kvalificiuri<br />

specialistebis mier (mtkvris proeqtis mTavari eqspertebi<br />

akvirdebodnen sinjis aRebis mTels process) da sinjebi gaigzavna sam<br />

laboratoriaSi:<br />

• garemos dabinZurebis monitoringis departementis laboratoria<br />

(saqarTvelo),<br />

• garemoze gavlenis monitoringis centris laboratoria (somxeTi)<br />

da<br />

• garemos erovnuli monitoringis departamentis laboratoria<br />

(azerbaijani).<br />

es laboratoriebi pasuxismgebelni arian qveynebSi zedapiruli<br />

wylebis xarisxis monitoringisTvis saWiro aqtivobebze erovnul da<br />

transsasazRvro doneze.<br />

proeqtis partniorebis SeTanxmebis Sesabamisad, erToblivad aRebuli<br />

wylis sinjebi Tanabrad gaiyo zemoTxsenebul sam mxares Soris da<br />

SeTanxmebuli meTodebis gamoyenebiT analizisaTvis maTi<br />

transportireba moxda aRniSnul laboratoriebSi.<br />

2.2 sinjis aRebis adgilebi<br />

sinjis aRebis adgilebis arCeva moxda im kriteriumebis gamoyenebiT,<br />

romlebic dakavSirebulia zedapiruli wylebis transsasazRvro<br />

monitoringTan (evrokavSiris wylis CarCo direqtiva 2000) da erTiani<br />

monitoringis aqtivobebis wina gamocdilebasTan, rac ganxorcielda<br />

7


proeqtis beneficiarebis mier 2006-2007 wlebSi USAID-is samxreT<br />

kavkasiis wylis proeqtis farglebSi (USAID 2007).<br />

sinjebi aRebul iqna sinjis aRebis 2 adgilas TviTon mdinare<br />

mtkvridan da Svidi sinjis aRebis adgilidan SenakadebTan (ix. cxrili<br />

1).<br />

cxrili 1 sinjis adgilebis CamonaTvali emp-sTvis<br />

<strong>River</strong> Name Town/LocationName<br />

Latitude Longitude Altitude<br />

d.m.s. d.m.s.<br />

m<br />

1. <strong>Kura</strong> Kesalo (GE) 41°21’55’’ 45°04’08’’ 267<br />

2. <strong>Kura</strong> Shykhly (AZ) 41°18’46’’ 45°07’43’’ 235<br />

3. Debed Ayrum (AM) 41°13’16.7’’ 44°53’0.02’’ 463<br />

4. Debed Ayrum/hydrostation (AM)<br />

5. Debed Sadakhlo (GE) 41°14’56’’ 44°48’27’’ 416<br />

6. Khrami Imiri (GE) 41°24´16’’ 44°50´02’’ 330<br />

7. Khrami Red Bridge (GE) 41°20’00’’ 45°04’03’’ 267<br />

8. Alazani Shakriani (GE) 41°59’00’’ 45°35’00’’ 355<br />

9. Alazani Agrichai (AZ)<br />

mdinaris qalaqi/adgilis ganedi grZedi maRlobi<br />

dasaxeleba dasaxeleba<br />

1. mtkvari qesalo (saq.) 41 0 21’ 55” 45 0 04’ 08” 267<br />

2. mtkvari Sixli (azer.) 41 0 18’ 46” 45 0 07’ 43” 235<br />

3. debeda airumi (som.) 41 0 13’ 16.7” 44 0 53’ 0.02” 463<br />

4. debeda airumi/hidro<br />

sadg. (som.)<br />

5. debeda sadaxlo (saq.) 41 0 14’ 56” 44 0 48’ 27” 416<br />

6. xrami imiri (saq.) 41 0 24’ 16” 44 0 50’ 02” 330<br />

7. xrami wiT. xidi (saq.) 41 0 20’ 00” 44 0 04’ 23” 267<br />

8. alazani Saqriani (saq.) 41 0 59’ 00” 45 0 35’ 00” 355<br />

9. alazani agriCai (azer)<br />

sinjis aRebis adgilebi SeTanxmebul iqna mdinare mtkvris auzis<br />

erTiani monitoringis programis beneficiarebis mier (ix. cxrili 1 da<br />

aseve TandarTuli ruqa danarTSi 1).<br />

proeqtis qveynebis SeTanxmebis Sesabamisad TiToeuli adgilidan<br />

wylis sinjis aReba moxda kvartalurad (weliwadSi 4 sinji TiToeuli<br />

adgilidan - dawyebuli 2009 wlis aprilis dasawyisidan dasrulebuli<br />

2010 wlis dekemberSi. ix cxrili 2) da is asaxavda wylis nakadis<br />

sezonur da bunebriv aspeqtebs (ganixileba mdinaris minimaluri da<br />

maqsimaluri nakadi da vegetaciis periodi) teritoriidan Camonadenisa<br />

da wyalSekreb farTobis klimaturi pirobebis.<br />

8


cxrili 2.<br />

sinjis aRebis RonisZiebebi da adgilebi<br />

Date of sampling event Sampling sites Remark<br />

1 st Sampling – April 7,2009 1; 2; 3; 5; 6; 7<br />

High river flow conditions due to<br />

precipitation and snow melting<br />

2 nd Sampling – June 2, 2009 1; 2; 3; 5; 6; 7 Normal river flow conditions<br />

3 rd Sampling – September 2, 2009 1; 2; 3; 5; 6; 7 Low river flow conditions<br />

4 th Sampling – December 2, 2009 1; 2; 3; 5; 6; 7 Low river flow conditions<br />

5 th Sampling – March 17-18, 2010 1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9<br />

Very high river flow conditions due<br />

6 th Sampling – June 1-2, 2010 1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9<br />

to precipitation and snow melting<br />

High river flow conditions due to<br />

precipitation<br />

7 th Sampling – September 7-8, 2010 1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 Normal river flow conditions<br />

8 th Sampling – December 1-2, 2010 1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 Low river flow conditions<br />

sinjis aRebis TariRi sinjis aRebis adgili SeniSvna<br />

1-li sinjis aReba -<br />

7aprili, 2009<br />

1; 2; 3; 5; 6; 7 mdinaris Camonadeni<br />

wyaluxvis pirobebSi<br />

naleqis da Tovlis<br />

dnobis gamo<br />

me-2 sinjis aReba - 2<br />

ivnisi, 2009<br />

1; 2; 3; 5; 6; 7 mdinaris normaluri<br />

Camonadeni<br />

me-3 sinjis aReba - 2<br />

seqtemberi, 2009<br />

1; 2; 3; 5; 6; 7 mdinaris Camonadeni<br />

wyalmcirobis pirobebSi<br />

me-4 sinjis aReba - 2 1; 2; 3; 5; 6; 7 mdinaris Camonadeni<br />

dekemberi, 2009<br />

me-5 sinjis aReba - 17-18<br />

marti, 2010<br />

me-6 sinjis aReba - 1-2<br />

ivnisi, 2010<br />

me-7 sinjis aReba - 7-8<br />

seqtemberi, 2010<br />

me-8 sinjis aReba - 1-2<br />

dekemberi, 2010<br />

wyalmcirobis pirobebSi<br />

1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 mdinaris Camonadeni<br />

Zalian Zlieri<br />

wyaluxvis pirobebSi<br />

naleqis da Tovlis<br />

dnobis gamo<br />

1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 mdinaris Zlieri dineba<br />

naleqis gamo<br />

1; 2; 3; 4; 5; 7; 8; 9 mdinaris normaluri<br />

Camonadeni<br />

1; 2; 3; 4; 5; 7; 8;9 mdinaris Camonadeni<br />

wyalmcirobis pirobebSi<br />

2.2.1 sinjis aRebis meTodi<br />

sinjis damuSavebisas gamoyenebul iqna standartizebuli meTodebi ISO<br />

5667-6, ISO 5667-2, ISO 5667-14, da ISO 5667-3 Sesabamisad.<br />

mosamzadebeli samuSaoebi sinjis aRebamde<br />

sinjis aRebis erovnuli jgufis wevrebma uzrunvelyves sinjis aRebis<br />

dagegmil RonisZiebebTan dakavSirebuli yvela saWiro formaluri da<br />

praqtikuli moqmedeba. kerZod, jgufis wevrebs moeTxovebodaT:<br />

• Sesabamis adgilobriv xelmZRvanelobasTan dakavSireba sinjis<br />

aRebis mizniT teritoriaze Sesvlis nebarTvis asaRebad;<br />

• dagegmili samuSaos Sesasruleblad aRWurvilobis da saWiro<br />

raodenobiT sinjis konteinerebis momzadeba (sakontrolo<br />

sinjebis etiketebiT) qimiuri nivTierebebis CaTvliT sinjebis<br />

9


SenarCunebisaTvis/dafiqsirebisTvis (ix. cxrili 3). sakontrolo<br />

CamonaTvali (ix. danarTi 2) Seivso da waredgina Sesabamis<br />

eqsperts sinjis aRebis dawyebamde TiToeuli sinjis amRebi<br />

jgufis mier.<br />

cxrili 3. sinjis asaRebad saWiro aRWurviloba da masalebi<br />

Item Description Responsible<br />

Cars<br />

Portable refrigerators<br />

with cooling inserts<br />

(or cooling boxes)<br />

Water sampler<br />

Sample containers for<br />

water with field sample<br />

labels<br />

Distilled water, liquid<br />

soup for cleaning<br />

Portable analytical<br />

equipment (Multiprobe<br />

DataSonde)<br />

GPS (if available)<br />

Transport of the teams and equipments;<br />

transport of samples to the laboratories<br />

Transport of water samples<br />

Sampling in a distance of ca. 2-3 m from shore<br />

or in the middle of the river<br />

Containers: 1 litre plastic or glass bottle with<br />

narrow neck and stopper polypropylene 500 ml<br />

with Suprapur nitric acid for fixation (and/or<br />

other conservation agents)<br />

On-site cleaning of sampling equipment/<br />

bottles etc.; plastic containers and samplers<br />

In situ measurement of T, pH, O2, O2<br />

saturation, conductivity and turbidity<br />

Exact sampling sites position<br />

Selected laboratories<br />

of the project countries<br />

Selected laboratories<br />

of the project countries<br />

Selected laboratories<br />

of the project countries<br />

Selected laboratories<br />

of the project countries<br />

Selected laboratories<br />

of the project countries<br />

Selected laboratories<br />

of the project countries<br />

Selected laboratories<br />

of the project countries<br />

erTeuli aRwera pasuxismgebloba<br />

avtomanqanebi<br />

jgufis da aRWurvilobis<br />

transportireba;<br />

sinjebis transportireba<br />

laboratoriebSi;<br />

portatuli macivrebi wylis sinjebis transportireba<br />

gamagrilebeli seqciiT<br />

(an gamagrilebeli<br />

yuTebi)<br />

batometri<br />

wylis sinjis<br />

konteinerebi savele<br />

sinjis etiketiT<br />

distilirebuli wyali<br />

da Txevadi saponi<br />

gasawmendad<br />

portatuli saanalizo<br />

aRWurviloba<br />

(mravalwertilovani<br />

xelsawyo)<br />

sinjis aReba daaxloebiT 2-3 metris<br />

daSorebiT napiridan, an mdinaris<br />

Sua nawilidan<br />

konteinerebi<br />

- 1l plastmasis an minis boTli<br />

viwro yeliT da sacobiT<br />

polipropileni 500ml azotmJavasTan<br />

erTad fiqsaciisaTvis (da/an sxva<br />

konservanti)<br />

adgilze sinjis aRebis<br />

mowyobilobebis/boTlebis da a.S.<br />

gawmenda; plastmasis konteinerebi<br />

da sinjis asaRebi xelsawyoebi<br />

T, pH, O2, O2-iT gajerebis,<br />

gamtarunarianobis da simRrivis<br />

gazomva adgilze<br />

proeqtis qveynebis<br />

arCeuli<br />

laboratoriebi<br />

proeqtis qveynebis<br />

arCeuli<br />

laboratoriebi<br />

proeqtis qveynebis<br />

arCeuli<br />

laboratoriebi<br />

proeqtis qveynebis<br />

arCeuli<br />

laboratoriebi<br />

proeqtis qveynebis<br />

arCeuli<br />

laboratoriebi<br />

proeqtis qveynebis<br />

arCeuli<br />

laboratoriebi<br />

10


GPS (Tu<br />

xelmisawvdomia)<br />

sinjis aRebis adgilis zusti<br />

mdebareoba<br />

proeqtis qveynebis<br />

arCeuli<br />

laboratoriebi<br />

2.3 determinantebis CamonaTvali<br />

zedapiruli wylebis xarisxis determinantebis SerCeva moxda mdinare<br />

mtkvris auzSi wyalTan dakavSirebiT identificirebuli problemebis<br />

safuZvelze da SeTanxmebuli iyo beneficiarebis mier. erTiani<br />

monitoringis programis dros myari nawilakebis raodenobis<br />

gamosaTvlelad gadawyda wylis Camonadenis damateba<br />

determinantebisaTvis. determinantTa CamonaTvali mocemulia cxrilSi<br />

4.<br />

cxrili 4 emp-s dros gamoyenebuli determinantebis CamonaTvli<br />

Determinand<br />

Unit<br />

Principle level<br />

of interest*<br />

Tolerance<br />

<strong>River</strong> flow (in situ) m 3 /s - 5%<br />

Temperature (in situ) °C 0 - 25 0,1<br />

Dissolved Oxygen (in situ) mg/l 6 10%<br />

Oxygen saturation (in situ) % - 10%<br />

pH (in situ) 7,5 0,1<br />

Conductivity @ 20 °C (in situ) μS/cm 300 10%<br />

Transparency (in situ) -<br />

Total suspended Solids mg/l 10 20%<br />

BOD 5 mg/l 5 20%<br />

COD Cr mg/l 25 20%<br />

Ammonium (NH 4 -N mg/l 0,3 20%<br />

Nitrate (NO 3 -N) mg/l 3 20%<br />

Phosphates (PO 4 -P) mg/l 0,1 20%<br />

Arsenic μg /l 5 20%<br />

Cadmium μg /l 10 20%<br />

Copper μg /l 20 20%<br />

Nickel μg /l 20 20%<br />

Lead μg /l 7 20%<br />

Zink μg /l 100 20%<br />

Molybdenum μg /l 20 20%<br />

Iron mg/l 0,5 20%<br />

Manganese mg/l 0,5 20%<br />

Petroleum products mg/l 0,05 20%<br />

Phenols index mg/l 0,02 20%<br />

determinanti erTeuli maCveneblis<br />

tolerantoba<br />

ZiriTadi done*<br />

mdinaris<br />

m 3 /wm - 5%<br />

Camonadeni(adgilze)<br />

temperatura °C 0 - 25 0,1<br />

(adgilze)<br />

gaxsnili Jangbadi<br />

(adgilze)<br />

mg/l 6 10%<br />

11


JangbadiT gajereba % - 10%<br />

(adgilze)<br />

pH (adgilze) 7,5 0,1<br />

gamtaroba @ 20 °C μS/sm 300 10%<br />

(adgilze)<br />

gamWirvaloba<br />

(adgilze)<br />

-<br />

Sewonili myari mg/l 10 20%<br />

nawilakebi srulad<br />

Jbm 5 (BOD 5) mg/l 5 20%<br />

Jangbadis qimiuri mg/l 25 20%<br />

moTxovnileba<br />

amoniumi (NH 4 -N) mg/l 0,3 20%<br />

nitrati (NO 3 -N) mg/l 3 20%<br />

fosfatebi(PO 4 -P) mg/l 0,1 20%<br />

dariSxani μg/l 5 20%<br />

kadmiumi μg/l 10 20%<br />

spilenZi μg/l 20 20%<br />

nikeli μg/l 20 20%<br />

tyvia μg/l 7 20%<br />

TuTia μg/l 100 20%<br />

molibdeni μg/l 20 20%<br />

rkina mg/l 0,5 20%<br />

magniumi mg/l 0,5 20%<br />

navTobproduqtebi mg/l 0,05 20%<br />

fenolis indeqsi mg/l 0,02 20%<br />

* maCveneblebi efuZneba wylis kargi xarisxis limitebs, romelic<br />

mocemulia samuSao dokumentSi “zedapiruli wylebis wylis xarisxis<br />

klasifikacia sapiloto mdinaris auzebSi” (evrokavSiris mtkvris<br />

proeqti 2009)<br />

laboratoriebis mier adgilze gazomvebisaTvis da laboratoriuli<br />

analizisaTvis gamoyenebuli meTodebi mocemulia danarTSi 5.<br />

2.4 xarisxis kontrolis sistemis elementebi<br />

mopovebuli monacemebis sizustis da saerTo sandoobis<br />

uzrunvelsayofad yvela monawile laboratoriis mier gamoyenebuli<br />

unda iyos xarisxis kontrolis gamWirvale da kargad gansazRvruli<br />

procedurebi. amitom erTiani monitoringis programis<br />

ganxorcielebisas warmodgenili iyo xarisxis uzrunvelyofis/<br />

kontrolis ramdenime elementi, rogorc es aRwerilia qvemoT.<br />

2.4.1. xarisxis kontrolis sistemis elementebis analizi monawile<br />

laboratoriebSi<br />

erTiani monitoringis proeqtSi CarTuli sami laboratoriis mier<br />

gamoyenebuli xarisxis marTvis sistemis (xms) analizze dayrdnobiT<br />

aRmoCnda, rom laboratoriebSi arsebobs xarisxis<br />

12


uzrunvelyofis/kontrolis deficiti da masTan dakavSirebuli<br />

mcireodeni xarvezebi.<br />

sam laboratoriaSi xarisxis marTvis sistemis ganxorcielebis<br />

arsebul mdgomareobasTan dakavSirebiT gamovlinda Semdegi:<br />

• samive laboratoria Seiqmna saxelmwifo kanonmdeblobis<br />

safuZvelze, raTa ganexorcielebina zedapiruli wylebis xarisxis<br />

marTva da Sefaseba (zedapiruli wylebis xarisxis programebis da<br />

dokumentebis ganaxleba xdeba yovelwliurad);<br />

• arc erT laboratorias oficialurad ar warmoudgenia xarisxis<br />

marTvis sistema (Tumca ukve gamoiyeneba xms-s zogierTi elementi);<br />

• arc erTi muSaki ar aris pirdapir pasuxismgebeli xarisxis marTvis<br />

sistemaze (garda saqarTvelosa) da ar gauvlia xms treningi;<br />

• laboratoriis CanawerTa sistema ar aris formalizebuli 3<br />

laboratoriaSi (Tumca zogierTi Canaweri Senaxulia);<br />

• standartizebuli meTodebi da procedurebi gamoiyeneba da inaxeba<br />

originalis saxiT, magram standartuli operaciebis procedurebi<br />

Seqmnilia mxolod saqarTvelos laboratoriis mier.<br />

• Sida xarisxis kontroli ar aris formalizebuli romelime<br />

laboratoriaSi da gare xarisxis kontroli (laboratoriaTaSorisi<br />

analizi) emyareba mxolod saerTaSiroso proeqtebs;<br />

• sazomi da saanalizo aRWurviloba periodulad mowmdeba da<br />

utardeba kalibracia da Canawerebi inaxeba;<br />

• ar aris raime formaluri sistema koreqtivebis Sesatanad, rodesac<br />

romelime 3 laboratoriaSi adgili aqvs raime Seusabamobas;<br />

• ar aris swavlebis formaluri gegma sinjis amRebi da<br />

laboratoriis personalisaTvis<br />

aqedan gamomdinare, laboratoriebis dasaxmareblad, raTa maT<br />

gaaumjobeson xarisxis marTvis sistema, proeqtis partniorebi<br />

SeTanxmdnen CaerToT xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis zogierTi<br />

elementi erTiani monitoringis progrmaSi, rac ZiriTadad mimarTuli<br />

iyo sinjis damuSavebis, gare kontrolis analizis da monacemTa<br />

angariSis momzadebisaken.<br />

2.4.2 emp-is dros damatebuli xarisxis kontrolis sistemis elementebi<br />

sakontrolo sinjebi<br />

sakontrolo sinjebi Segrovda da maTi analizi moxda sinjis aRebis<br />

procesis xarisxis ZiriTadi kontrolis saxiT. sakontrolo sinjebi<br />

moicavda Tanabrad ganawilebul sufTa wyals, romelic damuSavebuli<br />

iyo Tanmimdevrulad sinjis aRebis sistemis TiToeuli komponentis<br />

gaTvaliswinebiT. sakontrolo sinjma gamoavlina saerTo dabinZurebis<br />

maCvenebeli (gadaxra), romelic arsebobda sinjSi (sakontrolo sinji<br />

iyo distilirebuli/deionizirebuli wyali, romelsac sinjebis<br />

aRebamde Cautarda Semowmeba sisufTaveze da qonda sisufTavis<br />

damadasturebeli mowmoba).<br />

paraleluri analogebi<br />

zedapiruli wylebis wylis sinjebi Segrovda paraleluri analogebis<br />

saxiT. wylis sinji gaiyo erovnul sinjis amReb sam jgufs Soris da<br />

13


aseve adgilze Cautarda gazomvebi (rac ganxorcielda erTidaimave<br />

dros) arCeul determinantebze.<br />

laboratoriaTaSorisi Semowmeba<br />

rogorc mdinare mtkvris auzis erTiani monitoringis programis<br />

Semadgeneli nawili, 4 laboratoriaTaSorisi Semowmeba ganxorcielda<br />

xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis sistemis xelSesawyobad. es<br />

Semowmeba moicavda standartuli wylis sinjebis analizs, romlebic<br />

moamzada erovnulma sacdelma laboratoriam slovakeTSi arCeuli<br />

parametrebisaTvis (PO4, NH4, NO3 da eqvsi mZime liToni - As, Cd, Cu, Ni, Pb<br />

and Zn). standartuli sinjebi miewoda erTiani monitoringis programis<br />

laboratoriebs da standartuli wylis sinjebis analizis Semdeg<br />

Sedegebi Seafasa erovnulma sacdelma laboratoriam slovakeTSi.<br />

erovnuli sacdeli laboratoria (esl) akreditirebulia ILAC G 13:2007<br />

slovakeTis erovnuli akreditaciis samsaxuris mier saregistracio<br />

nomriT No. 059/T-005, rom ganaxorcielos wylis sinjebis analizis<br />

laboratoriaTaSorisi Semowmebebi.<br />

wylis paraleluri sinjebi<br />

sinjis aRebis oTxi RonisZiebis dros sami adgilidan aRebuli wylis<br />

sinjebi miewoda wylebis erovnul sacdel laboratorias<br />

bratislavaSi, raTa Catarebuliyo paraleluri sakontrolo analizi<br />

mZime liTonebze (As, Cd, Cu, Ni, Pb, Zn). Sedegebi gamoyenebul iqna<br />

monawile laboratoriebis mier mZime liTonebis Sesaxeb mopovebuli<br />

monacemebis sizustis Sesafaseblad konkretuli sinjis aRebis dros.<br />

am SefasebisaTvis gamoangariSebul iqna e.w. fardobiTi procentuli<br />

sxvaobis maCvenebeli (fps - RPD)<br />

RPD = (NRL-country)*100<br />

(NRL+country)/2)<br />

fps= (erovn. sacdeli lab.-qveyana)*100<br />

(erovn. sacdeli lab. +qveyana/2)<br />

sadac bratislavas erovnul sacdel laboratoriaSi miRebuli mZime<br />

liTonebis koncentraciis maCveneblebi Seadares sami monawile<br />

laboratoriis monacemebs.<br />

monacemebis Sesaxeb angariSis gakeTeba<br />

qimiuri analizis Sedegebis angariSi momzadda laboratoriebis mier<br />

qimiuri analizis damtkicebuli oqmis SeTanxmebuli formatiT, sinjis<br />

aRebis oqmebis CaTvliT. angariSi momzadda proeqtis qveynebis<br />

jgufebis pasuxismgebeli wevris mier. oqmi moicavda Semdeg<br />

informacias: sinjis aRebis adgilis gansazRvra, sinjis aRebis TariRi,<br />

analizis TariRi, analizis Sedegebi individualurad TiToeuli<br />

determinantisaTvis determinantis dasaxelebis mkafio gansazRvriT da<br />

gamovlenis zRvaris qvemoT arsebuli maCveneblis miTiTeba (Tu aseTi<br />

arsebobs), sinjis aRebis cdomilebis identificireba, Tu moxda<br />

sakontrolo sinjebis analizi. gansakuTrebuli yuradReba eqceoda<br />

faqts, rom yvela monacemis mowodeba momxdariyo Sesabamis<br />

14


metamonacemTan erTad, raTa SesaZlebeli yofiliyo maTi Sedareba da<br />

ganmeoreba.<br />

2.5 raodenobis gamoTvlis Sefasebis procedura<br />

gadawyvetilebis mimRebi pirebisaTvis da dagegmvis miznebisTvis, aseve<br />

Zalian mniSvnelovania vicodeT da ganvsazRvroT zogadad mdinaris<br />

wylis xarisxisaTvis mdinaris auzis sxvadasxva nawilSi dabinZurebis<br />

raodenobrivi wili monitoringis konkretul sadgurze. dabinZurebis<br />

raodenobis gamosaTvlelad aucilebeli iyo rogorc mdinaris<br />

Camonadenis, ise wylis xarisxis determinantebis gazomva erTdroulad.<br />

erTiani monitoringis programis farglebSi mdinaris dineba da wylis<br />

xarisxis determinantebi gaizoma sinjis aRebis or adgilas mdinare<br />

alazanze (alazani-Saqriani (saqarTvelo) da alazani-agriCai<br />

(azerbaijani) da sinjis aRebis erT adgilas mdinare debedaze (debedaairumis<br />

hidro sadguri)).<br />

mdinareebSi mZime liTonebis raodenobis gamosaTvlelad gamoyenebuli<br />

iyo Semdegi formula:<br />

L (kg/day) = Q (m 3 /s) x Mean c (mg/m 3 ) x 60 x 60 x 24<br />

L (kg/dRe) = Q (m 3 /wm) x saSualo c (mg/m 3 ) x 60 x 60 x 24.<br />

3. erTiani monitoringis programis Sedegebis prezentacia<br />

3.1 sinjis aRebis procesis Sefaseba<br />

sinjis aRebamde, jgufis wevrebma miiRes sinjis aRebis dagegmil<br />

moqmedebebTan dakavSirebuli yvela aucilebeli formaluri da<br />

praqtikuli zoma, rogorc es gansazRvrulia da damtkicebulia sinjis<br />

aRebis RonisZiebebis CamonaTvalSi qveynis warmomadgenlebis mier.<br />

sinjis aRebis scenari SemuSavda sinjis aRebamde 10 dRiT adre da<br />

miewoda sinjis amReb samive jgufs, sadac mocemuli iyo ganrigebi da<br />

amocanebi sxvadasxva jgufisaTvis.<br />

sinjis aRebis oqmSi Caiwera monacemebi (ix. sur. 1) da informacia<br />

adgilze Catarebuli gazomvebis da sinjis aRebis adgilis<br />

maxasiaTeblebis Sesaxeb. ufro metic, samive jgufma Seagrova<br />

sakontrolo sinjebi (mtkvari-qesalo sinjis aRebis adgili) rom<br />

SeefasebinaT sinjis damuSavebisas cdomileba (cvlilebebi wylis<br />

sinjSi sinjis aRebidan laboratoriaSi transportirebamde).<br />

15


sur 1 sinjis aReba emp-sTvis xrami-imiri sinjis aRebis adgilas (2 ivnisi, 2009)<br />

wylis sinjebis Segroveba moxda ise, rogorc aRwerilia sinjis aRebis<br />

proceduraSi.<br />

sinjis amReb jgufebs gadaecaT da maT Seavses RonisZiebaTa Sefasebis<br />

forma, romelic momzadda proeqtisaTvis da moicavda sinjis aRebamde<br />

da sinjis aRebis periodTan dakavSirebul ramodenime kiTxvas.<br />

Sevsebuli formebi gadaeca mtkvris proeqtis jgufs. Sefasebis<br />

formaSi mocemuli informacia Sefasda da mogvianebiT, erTiani<br />

monitoringis programis jgufebs gaegzavnaT rekomendaciebi sinjis<br />

aRebis Semdegi RonisZiebisaTvis, raTa gaeumjobesebinaT sinjis aRebis<br />

procesi. Semdegi daskvnebis gakeTebaa SesaZlebeli sinjis aRebis<br />

procesis SefasebasTan dakavSirebiT mTeli emp-sTvis:<br />

• emps-s dros ganxorcielebulma sinjis aRebis procesma miaRwia<br />

im dones (mesame sinjis aRebis Semdeg), rodesac sinjis amRebi<br />

samive jgufi kmayofili iyo samuSaos SesrulebiT (ix. cxrili 5);<br />

• mosamzadebeli faza dagegmvis CaTvliT (sinjis aRebis<br />

saxelmZRvanelo dokumenti, mxardaWeris werilebi, sakomunikacio<br />

moqmedebebi) Sefasda rogorc Zalian kargi emp-s dasawyisSi,<br />

ramac xeli Seuwyo sinjis aRebis procesis daubrkolebel<br />

Sesrulebas;<br />

• RonisZiebis dros proeqtis mTavari eqspertebis mxridan<br />

xelmZRvaneloba da zedamxedveloba aseve dadebiTad Sefasda<br />

monawileebis mier.<br />

cxrili 5 sinjis aRebis procesis Sefaseba emp-s dros<br />

16


Questions<br />

1 st Sampling<br />

grading<br />

2 nd Sampling<br />

grading<br />

3 rd Sampling<br />

grading<br />

4 th Sampling<br />

grading<br />

1. Quality of the technical guidance notes prepared including<br />

instructions, sampling procedures and protocols<br />

1 1 1 1<br />

2. Usefulness of the letters of support and invitation<br />

letters to facilitate the border check through procedure<br />

1,5 1,3 1,5 1,5<br />

3. Usefulness and clarity of communications<br />

in the preparatory phase<br />

1,25 1,3 1,5 1,25<br />

4. Planning of the event 1,75 1,3 1 1<br />

5. Performance of the sampling teams 1,5 1,6 1,5 1,25<br />

6. Transport and mobility 2 1,3 1 1,25<br />

7. Guidance and supervision from the project key<br />

experts during the event<br />

1,25 1 1 1<br />

8. reparedness of the equipment used in the field 2,5 1,6 2 1,5<br />

9. Compliance with the agreed sampling procedure 2,25 1,6 1,75 1,5<br />

10. Compliance with the safety rules 2 1 1,5 1,25<br />

11. Demonstration of biological monitoring 1,75<br />

12. OVERALL VALUE OF THE EVENT 1,75 1,3 1,25 1,25<br />

Colour key: Green: very good Brown: good<br />

Red: some improvements are needed for better compliance with the agreed protocol (EU standard of good practice)<br />

kiTxvebi<br />

1. momzadebuli teqnikuri saxelmZRvanelo<br />

miTiTebebis xarisxi, instruqtaJis, sinjis aRebis<br />

proceduris da oqmebis CaTvliT<br />

2. mxardaWeris da mowvevis werilebis gamosadegoba<br />

procedurebisas sasazRvro SemowmebaSi<br />

dasaxmareblad<br />

3. komunikaciis gamosadegoba da mkafiooba<br />

mosamzadebeli fazisas<br />

sinjis<br />

aRebis 1-<br />

li etapi<br />

sinjis<br />

aRebis me-2<br />

etapi<br />

sinjis<br />

aRebis me-3<br />

etapi<br />

sinjis<br />

aRebis me-4<br />

etapi<br />

1 1 1 1<br />

1,5 1,3 1,5 1,5<br />

1,25 1,3 1,5 1,25<br />

4. RonisZiebis dagegmva 1,75 1,3 1 1<br />

5. sinjis amRebi jgufebis mier samuSaos Sesruleba 1,5 1,6 1,5 1,25<br />

6. transporti da mobiloba 2 1,3 1 1,25<br />

7. RonisZiebis Catarebisas proeqtis mTavari<br />

eqspertebis mxridan xelmZRvaneloba da<br />

1,25 1 1 1<br />

zedamxedveloba<br />

8. savele pirobebSi gamoyenebuli mowyobilobebis<br />

momzadeba<br />

2,5 1,6 2 1,5<br />

9. sinjis aRebis SeTanxmebul procedurasTan<br />

Sesabamisoba<br />

2,25 1,6 1,75 1,5<br />

10. Sesabamisoba usafrTxoebis zomebTan 2 1 1,5 1,25<br />

11. biologiuri monitoringis demonstrireba 1,75<br />

12. RonisZiebis mniSvneloba 1,75 1,3 1,25 1,25<br />

ferebis mniSvneloba: mwvane: Zalian kargi yavisferi: kargi<br />

wiTeli: saWiroa zogierTi ramis gaumjobeseba SeTanxmebul protokolTan<br />

SesabamisobisaTvis (evrokavSiris standarti kargi praqtikisaTvis)<br />

3.2 mdinaris wylis xarisxis monacemebi<br />

17


emp-dan miRebuli mdinaris wylis xarisxis monacebebi ZiriTadad<br />

gamoyenebul iqna monitoringis meTodebis harmonizebis, qveynebs Soris<br />

ndobis Senebis da aseve mdinare mtkvarze da mis SenakadebTan wylis<br />

xarisxis statusis Sesaxeb codnis gaRrmavebis xelSesawyobad.<br />

emp-s dros miRweul iqna SeTanxmeba, rom laboratoriebs gaezomaT<br />

mdinare mtkvris 23 determinanti. rogorc suraTze 2 aris naCvenebi,<br />

laboratoriebs qondaT garkveuli problemebi determinantTa sruli<br />

CamonaTvalis SemowmebasTan dakavSirebiT (es gamowveuli iyo<br />

laboratoriaSi aRWurvilobasTan, reagentebis SenaxvasTan<br />

dakavSirebuli problemebiT da a.S).<br />

gazomili<br />

Number of<br />

parametrebis<br />

parameters measured<br />

raodenoba<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

1st<br />

event<br />

2nd<br />

event<br />

3rd<br />

event<br />

Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />

4th<br />

event<br />

5th<br />

event<br />

6th<br />

event<br />

7th<br />

event<br />

8th<br />

event<br />

Lab 3<br />

Lab 2<br />

Lab 1<br />

Lab 1<br />

Lab 2<br />

Lab 3<br />

lab. 1<br />

lab. 2<br />

lab. 3<br />

lab. 3<br />

lab. 2<br />

lab. 1<br />

sur 2 laboratoriebis mier gazomili wylis xarisxis parametrebi emp-s dros<br />

3.2.1 adgilze Catarebuli gazomvebi<br />

wylis xarisxis eqvsi determinanti (pH, T, gamtarunarianoba, gaxsnili<br />

Jangbadi, JangbadiT gajerebuloba da simRvrive) gaizoma sinjis amRebi<br />

samive erovnuli jgufis mier savele pirobebSi (ix. sur. 3). maT<br />

gamoiyenes portatuli aRWurviloba, romelic Semowmda sinjis<br />

aRebamde erTi dRiT adre da kalibraciis Sedegebi Caiwera<br />

sakontrolo cxrilSi. erTiani gazomvebidan mopovebuli eqvsi<br />

determinantis Sedegebi iyo 10% zRvaris farglebSi (SeTanxmebuli<br />

rogorc misaRebi intervali) emp-s dros. aqedan gamomdinare, qimiuri<br />

analizis aRebis oqmSi Caiwera mxolod saSualo maCveneblebi samive<br />

laboratoriisaTvis.<br />

18


sur 3 adgilze Catarebuli gazomvebi sinjis aRebisas emp-s dros mtkvariqesalo<br />

sinjis aRebis adgilas<br />

3.2.2 Jangbadis da nutrientebis mdgomareoba<br />

gaxsnili Jangbadis Semcveloba mdinaris wyalSi gamoyenebuli iyo<br />

indikatoris saxiT, raTa mieRoT informacia zedapiruli wylebis<br />

xarisxze adamianTa moqmedebebis zegavlenis Sesaxeb. O 2 koncentraciis<br />

Semcireba SesaZloa iyos gaxrwnadi organuli nivTierebebiT<br />

dabinZurebis Sedegi da meores mxriv, mateba normis zRvaridan<br />

SesaZloa dakavSirebuli iyos evTrofikaciis procesTan<br />

(wyalmcenareebis Zlieri zrda). aseve BOD 5 gamoyenebuli iyo<br />

zedapiruli wylebis biogaxrwnadi organuli nivTierebebiT<br />

dabinZurebis indikatoris saxiT, romelsac gavlena aqvs Jangbadis<br />

Semcvelobaze.<br />

Jangbadis koncentraciebis gazomva moxda sinjis amRebi jgufebis mier<br />

TviTon savele pirobebSi da maCveneblebi jgufebs Soris ar<br />

gansxavdeboda 10% farglebSi. BOD 5 gaizoma laboratoriebSi<br />

(inkubacia). qveynebis jgufebis mier mowodebuli BOD 5 maCveneblebi<br />

sinjis aRebis erTi RonisZiebidan gansxvavdeboda meore<br />

RonisZiebisagan. gamomdinare im faqtidan, rom sinjis aRebis meTodebi<br />

iyo SeTanxmebuli da aseve gamoyenebul iqna paraleluri analogebi<br />

wylis sinjis saxiT qveynebis mier, laboratoriuli praqtika (maT<br />

Soris sinjis damuSaveba analizamde) gansazRvravda am gansxvavebebs.<br />

amitom, erovnuli monitoringis jgufebma gacilebiT ufro meti<br />

yuradReba unda miaqcion BOD 5 gazomvebTan daavSirebul uzustobebs.<br />

Jangbadis koncentraciis maCvenebeli emp-s dros iyo 7,0mg/l-ze maRali<br />

sinjis aRebis yvela adgilas (garda me-5 sinjis aRebis adgilisa<br />

mdinare mtkvris auzSi Camonadeni wyaluxvis pirobebis gamo, ix. sur 4).<br />

gaxsnili Jangbadi ufro metad asaxavda emp-s farglebSi arsebul<br />

mdinare mtkvarsa da mis SenakadebSi bunebriv pirobebs da mdinaris<br />

19


hidrologiur reJims, vidre adamianTa moqmedebiT gamowveul<br />

zegavlenas.<br />

igive mdgomareoba gamovlinda Jbm 5 maCvneblebTan dakavSirebiT, rogorc<br />

es ilustrirebulia suraTze 5 - xrami-wiTeli xidi. Jbm 5 maCveneblema<br />

ar gadaaWarba 3mg/l, garda 2010 wlis 2 dekembersCatarebuli bolo<br />

gazomvisa (3,4mg/l). am dros moRebuli maRali maCveneblebi SesaZloa<br />

dakavSirebuli iyos rogorc Camonadeni wyalmcirobis pirobebTan, aseve<br />

wylis dabal temperaturasTan (zedapirul wylebSi Semavali<br />

organuli damabinZurebeli nivTierebebis asimilaciis unarianobis<br />

Semcireba)<br />

12<br />

O2 koncentracibi <strong>Kura</strong>-Kesalo O2 mg/l concentrations mtkvari-qesalo in mg/l<br />

10<br />

8<br />

6<br />

4<br />

2<br />

0<br />

1st<br />

event<br />

2nd<br />

event<br />

3rd<br />

event<br />

4th<br />

event<br />

Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />

5th<br />

event<br />

6th<br />

event<br />

7th<br />

event<br />

8th<br />

event<br />

Lab 3<br />

Lab 2<br />

Lab 1<br />

Lab 1<br />

Lab 2<br />

Lab 3<br />

lab. 1<br />

lab. 2<br />

lab. 3<br />

lab. 3<br />

lab. 2<br />

lab. 1<br />

sur 4 ganzavebuli Jangbadis koncentracis emp-s dros (2009-2010) mtkvariqesalo<br />

sinjis aRebis adgilas<br />

20


BOD BOD5 5 mg/l in mg/l xrami-wiTeli in Khrami-Red Bridge xidi<br />

4<br />

3,5<br />

BOD5<br />

3<br />

BOD 5<br />

BOD5 in mg/l<br />

2,5<br />

2<br />

1,5<br />

1<br />

0,5<br />

0<br />

Sedegebi:1 1st event 2nd 2 event 3rd 3 event 4th 4 event 5th event 5 6th event 6 7th event 7 8th 8 event<br />

sur 5 BOD 5 saSualo maCveneblebi xrami-wiTeli xidis monakveTSi emp-s<br />

dros (2009-2010)<br />

radgan mdinare mtkvris auzSi ar aris sakanalizacio wylebis<br />

funqcionirebadi gamwmendi nagebobebi, nutrientebi miCneul<br />

iqna, rogorc zedapiruli wylebis potenciuri damabinZureblebi, iseve<br />

rogorc Jbm 5 . indikatorebis saxiT iqna arCeuli NH 4 , NO 3 da PO 4<br />

imisaTvis, rom aReweraT zedapiruli wylebis xarisxi emp-s dros<br />

nutrientebis SemcvelobasTan kavSirSi.<br />

wylis sinjebis laboratoriebisaTvis miwodebis Semdeg qveynebis<br />

laboratoriebSi gaizoma wylis xarisxis samive determinanti. wylis<br />

sinjebs nutrientebis dasafiqsireblad daemata konservantebi.<br />

im SemTxvevaSi Tu emp-s dros wylis sinjebis Sedegebi NO 3 da PO 4 -sTvis<br />

SeiZleba ganixilos rogorc SedarebiTi (ix. sur. 6 da 7), NH 4<br />

SemTxvevaSi gansxvaveba sakmaod didia qveynebs Soris (ix. sur. 8)<br />

miuxedavad imisa, rom qveynebi iyenebdnen analizis erTidaimave<br />

meTodebs NH 4 koncentraciis gansasazRvrad.<br />

21


NO3 mg/l <strong>Kura</strong>-Kesalo mtkvari-qesalo NO3 mg/l<br />

14<br />

12<br />

10<br />

8<br />

6<br />

4<br />

2<br />

0<br />

1st<br />

event<br />

2nd<br />

event<br />

3rd<br />

event<br />

Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />

4th<br />

event<br />

5th<br />

event<br />

6th<br />

event<br />

7th<br />

event<br />

8th<br />

event<br />

Lab 1<br />

Lab 3<br />

Lab 1<br />

Lab 2<br />

Lab 3<br />

lab. 1<br />

lab. 2<br />

lab. 3<br />

lab. 3<br />

lab. 1<br />

sur. 6 NO 3 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo sinjis<br />

aRebis adgilebze<br />

NO 3 , NH 4 da PO 4 koncentraciebi aris im doneebze, romlebic organuli<br />

dabinZurebis (rogorc asaxulia Jbm 5 maCveneblebiT) msgavsad miuTiTeben<br />

mdinaris auzze adamianTa qmedebebis zegavlenaze (mag. fosforis done<br />

aradabinZurebul zedapirul wylebSi Cveulebriv aris daaxloebiT<br />

0,025mg/l an naklebi). mdinare mtkvarSi zedapiruli wyali qesalos<br />

sinjis aRebis adgilas SeiZleba daxasiaTdes rogorc nutrientebiT<br />

mdidari wyali evTropikaciis procesis maRali potenciiT, rac<br />

SeiZleba warmoadgendes potenciur safrTxes mdinare mtkvarze<br />

ganlagebuli rezervuarebisaTvis. wylis xarisxis amgvari statusi<br />

SedarebiTia mag. mdinare dunais sinjis aRebis adgilTan mdinaris Sua<br />

adgilas da dabal nawilebSi.<br />

22


PO4 mg/l mtkvari-qesalo<br />

lab. 1<br />

lab. 2<br />

lab. 3<br />

lab. 3<br />

lab. 2<br />

lab.1<br />

Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />

sur. 7 PO4 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo sinjis<br />

aRebis adgilebze<br />

NH4 mg/l <strong>Kura</strong>-Kesalo mtkvari-qesalo<br />

NH4 mg/l<br />

1,6<br />

1,4<br />

1,2<br />

1<br />

0,8<br />

0,6<br />

0,4<br />

0,2<br />

0<br />

1st<br />

event<br />

2nd<br />

event<br />

3rd<br />

event<br />

4th<br />

event<br />

Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />

5th<br />

event<br />

6th<br />

event<br />

7th<br />

event<br />

8th<br />

event<br />

Lab 1<br />

Lab 3<br />

Lab 1<br />

Lab 2<br />

Lab 3<br />

lab. 1<br />

lab. 2<br />

lab. 3<br />

lab. 3<br />

lab. 1<br />

sur. 8 NH 4 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo sinjis aRebis<br />

adgilebze<br />

aseve mdinare mtkvris msgavsi situaciaa mdinare xramis auzSi. meores<br />

mxriv, mdinare alaznidan mopovebulma monacemebma uCvena, rom NH 4 , NO 3<br />

da PO 4 koncentraciebi dabal donezea oligotropuli wylebis<br />

msgavsad.<br />

3.2.3 mZime liTonebis koncentracia<br />

samTo samuSaoebi da narCenebi ganisazRvra rogorc transsasazRvo<br />

wylebTan dakavSirebuli problema mdinare mtkvris auzis emp-s<br />

23


dawyebisas. amitom, eqvsi mZime liToni (As, Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) iqna arCeuli<br />

wylis xarisxis indikatorebad, raTa sinjis aRebis wertilebSi<br />

gaezomaT dabinZureba zedapirul wylebSi. wylis sinjebi Segrovda<br />

mdinare mtkvridan da misi Senakadebidan da gaiyo sam qvesinjad<br />

(paraleluri analogebi), TiTo sinji TiToeuli laboratoriisaTvis<br />

da sinjebi Segrovda da dafiqsirda mZime liTonebis standartuli<br />

operaciebis proceduris (SOP) Sesabamisad. mZime liTonebis<br />

koncentraciebis gazomva moxda qveynebis laboratoriebSi mas Semdeg,<br />

rac wylis sinjebi miewodaT laboratoriebs. aqedan gamomdinare,<br />

samive qveynis laboratoriebis mier Catarebuli wylis sinjis<br />

analizebis Sedegebi unda iyos SedarebiTi, Tu cdomilebebi da<br />

araswori mopyroba minimumamde iqneba dayvanili. Tumca, miuxedavad<br />

imisa, rom xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis amgvari elementebi iqna<br />

gamoyenebuli sinjis damuSavebisas, mZime liTonebTan dakavSirebuli<br />

Sedegebi qveynebis laboratoriebs Soris gansxvavdeboda<br />

erTmaneTisagan (ix. sur. 9), gansakuTrebiT dabali koncentraciebis<br />

gazomvisas (es SeiZleba dakavSirebuli iyos analizis meTodis<br />

mgrZnobelobasTan, aRmoCenis zRvarTan, gamoyenebuli saSualebebis<br />

sisufTavesTan da a.S).<br />

Cu <strong>Kura</strong>-Kesalo mkg/l mtkvari-qesalo<br />

Cu in microg/l<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

1st<br />

event<br />

2nd<br />

event<br />

3rd<br />

event<br />

4th<br />

event<br />

Sedegebi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8<br />

5th<br />

event<br />

6th<br />

event<br />

7th<br />

event<br />

8th<br />

event<br />

Lab 1<br />

Lab 3<br />

Lab 1<br />

Lab 2<br />

Lab 3<br />

lab. 1<br />

lab. 2<br />

lab. 3<br />

lab. 3<br />

lab. 1<br />

sur 9 Cu koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />

mdinare mtkvarSi mZime liTonebiT dabinZurebis Sesafaseblad<br />

aucilebeli iyo e.w “fonuri dabinZurebis” Sefaseba. mZime liTonebiT<br />

fonuri dabinZurebis (ilustraciisaTvis ix. fonuri dabinZureba<br />

alazani/ganixis mdinare sur. 10 da cxrili 6) Sesafaseblad<br />

gamoyenebuli iyo statistikuri “Teoriuli log-normaluri<br />

ganawilebis” meTodi, rac gansazRvrulia ori parametriT (saSualo<br />

maCvenebeli μ da standartuli gadaxra σ).<br />

24


Concentration (microg/l)<br />

Teoriuli mrudi Cu<br />

Theoretical curve Cu<br />

5,0<br />

bg<br />

4,0<br />

3,0<br />

2,0<br />

1,0<br />

0,0<br />

0% 50% 100%<br />

p<br />

sur. 10 Cu fonuri dabinZurebis Sesafasebeli Teoriuli log-normaluri<br />

ganawilebis albaTobis funqcia<br />

cxrili 6<br />

mZime liTonebis koncentraciebis statistikuri<br />

maxasiaTeblebi gamoyenebuli alazani/ganixis mdinaris<br />

auzis fonuri dabinZurebis Sesafaseblad<br />

Parameter/Characteristic Cd Pb As Cu Cr total Ni Zn<br />

Detection limit (μg/l) 0,05 0,7 0,5 0,7 0,05 0,7 0,7<br />

Number of measurements 74 74 74 74 74 74 74<br />

Mean (μg/l) 0,06 0,78 0,84 1,31 1,44 1,62 13,0<br />

Maximum (μg/l) 0,1 1,2 1,4 3,2 2,9 3,9 37<br />

Standard deviation (μg/l) 0,01 0,15 0,26 0,56 0,55 1,00 8,6<br />

C50 (μg/l) 0,051 0,72 0,75 1,12* 1,21* 1,25* 9,8*<br />

C60 (μg/l) 0,059 0,83* 0,88* 1,34 1,51 1,54 12,1<br />

C70 (μg/l) 0,068* 0,96 1,03 1,62 1,91 1,94 15,1<br />

C95 (μg/l) 0,13 1,73 2,03 3,52 5,06 5,00 38<br />

parametri/maxasiaTebeli Cd Pb As Cu Cr<br />

saerTo<br />

aRmoCenis zRvari (μg/l) 0,05 0,7 0,5 0,7 0,05 0,7 0,7<br />

gazomvebis raodenoba 74 74 74 74 74 74 74<br />

saSualo (μg/l) 0,06 0,78 0,84 1,31 1,44 1,62 13,0<br />

maqsimaluri (μg/l) 0,1 1,2 1,4 3,2 2,9 3,9 37<br />

standartuli<br />

gadaxra(μg/l) 0,01 0,15 0,26 0,56 0,55 1,00 8,6<br />

C50 (μg/l) 0,051 0,72 0,75 1,12* 1,21* 1,25* 9,8*<br />

C60 (μg/l) 0,059 0,83* 0,88* 1,34 1,51 1,54 12,1<br />

C70 (μg/l) 0,068* 0,96 1,03 1,62 1,91 1,94 15,1<br />

C95 ((μg/l) 0,13 1,73 2,03 3,52 5,06 5,00 38<br />

* fonuri dabinZureba<br />

mdinare mtkvris auzSi mZime liTonebis koncentraciebi gacilebiT<br />

maRali iyo fonur dabinZurebasTan SedarebiT, magram dabalia<br />

dadebiTi statusisaTvis aucilebeli koncentraciebis zRvarze, rac am<br />

Ni<br />

Zn<br />

25


etapze kargi magaliTia dunais mdinaris dacvis saerTaSoriso komisiis<br />

midgomis (ICPDR) gamoyenebis ilustraciisaTvis. erTi gamonaklisi iyo<br />

sinjis aRebis me-5 RonisZieba, rodesac gamovlinda Cu gacilebiT<br />

maRali koncentracia sinjis aRebis danarCen 7 RonisZiebasTan<br />

SedarebiT. amgvari koncentracia aixsneba mdinaris Zalian Zlieri<br />

dinebiT mTels wyalsakreb adgilas (wylis sinjebSi Sewonili<br />

nawilakebis da nalewis maRali Semcveloba da saerTo koncentraciebi<br />

gaizoba emp-s dros mdinare mtkvrisaTvis).<br />

3.3 laboratoriaTaSorisi gamokvlevis Sedegebi<br />

evrokavSiris mtkvris proeqtis msvlelobisas aRmoCnda, rom emp-Si<br />

monawile laboratoriebis mier arasodes ganxorcielebula gare<br />

sakontrolo gazomvebi laboratoriaTaSorisi gamokvlevis saxiT.<br />

amitom SeTanxmeba iqna miRweuli, rom emp-s dros Catarebuliyo 4<br />

laboratoriaTaSorisi gamokvleva, rac daamtkica evrokomisiam.<br />

laboratoriaTaSorisi gamokvlevisaTvis wylis standartuli sinjebi<br />

moamzada bratislavas erovnulma sacdelma laboratoriam slovakeTSi<br />

(esl-NRL).<br />

3.3.1 wylis xarisxis gamokvleuli parametrebi<br />

wylis xarisxis Semdegi determinantebi iqna arCeuli<br />

laboratoriaTaSorisi gamoklvevisaTvis:<br />

• nutrientebi- orTofosfati, amoniumi, nitrati, nitriti<br />

• mZime liTonebi - As, Cd, Cu, Ni, Pb and Zn.<br />

3.3.2 monawile laboratoriebi<br />

mdinare mtkvris emp-Si CarTuli sami laboratoria:<br />

1. garemoze gavlenis monitoringis centris laboratoria (somxeTi)<br />

2. garemos erovnuli monitoringis departamentis laboratoria<br />

(azerbaijani).<br />

3. garemos dabinZurebis monitoringis departamentis laboratoria<br />

(saqarTvelo),<br />

3.3.3 Sefasebis meTodi<br />

laboratoriis Sedegebi Seafasa slovakeTis erovnulma sacdelma<br />

laboratoriam z-mniSvnelobis safuZvelze, romelic gamoiTvleba<br />

Semdegi formuliT:<br />

z = (x - X) / σ<br />

sadac:<br />

z - z-mniSvneloba<br />

x - monawilis mier mowodebuli Sedegi<br />

X - sawyisi maCvenebeli<br />

σ - standartuli gadaxris saZiebo maCvenebeli (aq sawyisi<br />

maCveneblis 20%)<br />

analitikur sistemaSi, romelic kontrols eqvemdebareba, z-mniSvneloba<br />

ganixileba rogorc:<br />

damakmayofilebeli Tu z <br />

26


saeWvo Tu z an <br />

aradamakmayofilebeli Tu z 3<br />

oTxive laboratoriaTaSorisi Sedegi Sejamebulia cxrilSi 7.<br />

laboratoriebma erovnuli sacdeli laboratoriisagan miiRes<br />

Sefasebis angariSebi laboratoriis mier samuSaos Sesrulebis<br />

sertifikatTan erTad imis dasadastureblad, rom laboratoriebis<br />

mier wylis xarisxis determinantebis gansazRvra damakmayofilebeli<br />

iyo.<br />

laboratoriis oTxive gamokvlevis Sedegebis Sedarebisas naTlad Cans,<br />

rom monawile laboratoriebis mier miRweulia gaaumjobesebebi.<br />

pirvelma laboratoriam warmatebiT gaiara aTive sacdeli<br />

determinanti. orma laboratoriam (laboratoriebi 2 da 3) ver Caabara<br />

gamocda, magram faqtiurad iyo Zalian axlos. gansxvavebebi Zalian<br />

mcire aRmoCnda (gacilebiT mcire vidre 1-li, me-2 da me-3<br />

laboratoriaTaSoris gamokvlevisas) mowodebul analitikur Sedegebs<br />

da koncentraciebis misaReb intervals Soris. jer kidev saWiroa meti<br />

yuradRebis gamoCena laboratoriebis 2 da 3 mxridan xarisxis<br />

kontrolis da xarisxis marTvis mimarT. detalebis ganxilva moxda<br />

laboratoriebTan 2 da 3.<br />

cxrili 7 laboritoriebs Soris Catarebuli oTxi gamokvlevis<br />

Sedegebi<br />

Performance of Laboratory<br />

Parameter Laboratory 1 Laboratory 2 Laboratory 3<br />

1 st 2 nd 3 rd 4 th 1 st 2 nd 3 rd 4 th 1 st 2 nd 3 rd 4 th<br />

Ammonium<br />

Nitrate<br />

Nitrite N/A N/A N/A<br />

Orthophosphate<br />

Heavy metals<br />

As N/A N/A N/A N/A<br />

Cd N/A N/A N/A N/A<br />

Cu<br />

Ni<br />

Pb<br />

Zn<br />

laboratoriis mier samuSaos Sesruleba<br />

parametri laboratoria 1 laboratoria 2 laboratoria 3<br />

1-<br />

li<br />

me-2 me-3 me-4 1-<br />

li<br />

me-2 me-3 me-4 1-<br />

li<br />

me-2 me-3 me-4<br />

amoniumi<br />

nitrati<br />

nitrati N/A N/A N/A<br />

orTofosfati<br />

mZime liTonebi<br />

As N/A N/A N/A N/A<br />

Cd N/A N/A N/A N/A<br />

Cu<br />

Ni<br />

27


Pb<br />

Zn<br />

mwvane: gaiara kontroli<br />

wiTeli: ver gaiara kontroli<br />

N/A: ar aris analizi Catarebuli<br />

3.4 sakontrolo sinjebis Sedegebi<br />

sakontroli sinjebi Segrovda da Cautarda analizi sinjis aRebis<br />

procesis xarisxis ZiriTadi kontrolis Sesabamisad. sakontrolo<br />

sinji iyo distilirebuli/deionizirebuli wyali sisufTavis<br />

sertifikatiT. gamocdilebam aCvena, rom uzustobebis Semcireba sinjis<br />

aRebis dros uaRresad mniSvnelovania wylis monitoringis programebis<br />

optimizaciisaTvis. aqedan gamomdinare, iseTi midgomis Semotana,<br />

rogoricaa sakontrolo sinji, mniSvnelovani iyo emp-sTvis, raTa<br />

momxdariyo sinjis aRebis procesTan dakavSirebuli uzustobebis ukeT<br />

gageba. faqtiurad amgvari midgoma laboratoriebma gamoiyenes<br />

pirvelad.<br />

sakontrolo sinjebi damuSavda emp-s sinjis aRebis rvave<br />

SemTxvevisTvis. sinjis aRebis pirveli da meore RonisZiebebis<br />

Sedegebma aCvena, rom sinjis damuSavebis dros aris mZime liTonebiT<br />

wylis sinjis dabinZurebis ramdenime wyaro. wylis sinjSi mZime<br />

liTonebis koncentraciebis gamoTvla moxda 10%-ian donemde (mag. Cd<br />

70% pirveli sinjis aRebisas 1-li laboratoriisaTvis). miuxedavad<br />

amisa, momdevno eqvsma sinjis aRebis RonisZiebam ar aCvena wylis<br />

sinjis dabinZureba mZime liTonebiT (maCvenebeli iyo gamovlenis<br />

zRvaris qvemoT). amgvari progresis miRweva ZiriTadad moxda<br />

gazomvebis warmodgeniT rogorc sinjis aRebamde (sinjis aRebis<br />

mzaobis kontroli), ise sinjis aRebis fazaSi (sinjis aRebis<br />

proceduris mkacri dacva). ufro metic, amgvar Sedegebze dayrdnobiT<br />

SeiZleba davaskvnaT, rom sinjis aRebis procesma emp-sTvis miaRwia<br />

dones, sadac uzustobebi cnobilia da mcirea da laboratoriebma<br />

fokusireba unda moaxdinon gazomvebis dros uzustobebis Semcirebaze<br />

emp-s analitikuri nawilisas.<br />

3.5. wylis paraleluri sinjebis analizis Sedegebi<br />

rogorc xarisxis uzrunvelyofis/kontrols sistemis nawili, sinjis<br />

aRebis sami adgilidan wylis sinjebi moewoda erovnul sacdel<br />

laboratorias bratislavaSi wylis am sinjebSi mZime liTonebis (As,<br />

Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) paraleluri sakontrolo analizis Casatareblad.<br />

wylis sinjis paraleluri analizidan mopovebuli Sedegebi<br />

gamoyenebul iqna konkretuli sinjis aRebis dros monawile<br />

laboratoriebis mier mZime liTonebze formulirebuli monacemebis<br />

sizustis Sesafaseblad.<br />

am mizniT, gamoiTvala e.w. fardobiTi procentuli sxvaoba, sadac<br />

Seadares bratislavas erovnuli sacdeli laboratoriis da sami<br />

monawile laboratoriis mier miRebuli mZime liTonebis<br />

koncentraciis maCveneblebi.<br />

zogadad dabali fardobiTi procentuli sxvaoba miuTiTebs gacilebiT<br />

zust gazomvaze. am monacemebis Sedarebisas naTlad SeiZleba daskvnis<br />

gamotana, rom erovnuli sacdeli laboratoriidan (esl) miRebuli<br />

28


monacemebi zustia da swori (esl aris akreditirebuli laboratoria)<br />

da rom igive wylidan iyo aRebuli sinji, romlis analizic unda<br />

gaekeTebinaT monawile laboratoriebs (paraleluri analogebi),<br />

gamoyenebuli iyo sinjis aRebis igive procedura da Sesabamisad<br />

laboratoriis Sedegebi unda yofiliyo SedarebiTi.<br />

sailustracio, meoTxe sinjis aRebis RonisZiebis Sedegebi (dekemberi<br />

2009) moyvanilia cxrilebSi 8-10 da sur. 10. am Sedegebidan Cans, rom<br />

gansxvaveba arsebobs mZime liTonebis koncentraciebis monacemebTan<br />

dakavSirebiT emp-Si monawile laboratoriebs da slovakeTis esl-is<br />

mier wylis sinjebze Catarebul sakontrolo analizis Sedegebs<br />

Soris. me-2 da me-3 laboratoriebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />

maCveneblebi mxolod periodulad aris 20% dabali (es maCvenebeli -<br />

20%- SeiZleba zogadad Sefasdes rogorc gazomvis misaRebi sizuste,<br />

Tu gaviTvaliswinebT monawile laboratoriebis xarisxis<br />

uzrunvelyofis/kontrolis sistemas).<br />

cxrili 8 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />

gamoTvlili maCveneblebi debeda-airumisaTvis (sinjis aRebis me-4<br />

RonisZieba, dekemberi 2009). muqad: gazomvis misaRebi sizuste<br />

Sampling site/laboratory Relative Percentage Difference in %<br />

Debed-Ayrum As Cd Cu Ni Pb Zn<br />

Laboratory - 1 2,7 -17,1 14,7 0,0 94,9 17,9<br />

Laboratory - 2 -51,2 -12,8 0,0 154,7<br />

Laboratory - 3 19,4 -142,9 -43,9 -46,8<br />

sinjis aRebis<br />

adgili/laboratoria fardobiTi procentuli sxvaoba %<br />

debeda-airumi As Cd Cu Ni Pb Zn<br />

laboratoria - 1 2,7 -17,1 14,7 0,0 94,9 17,9<br />

laboratoria-2 -51,2 -12,8 0,0 154,7<br />

laboratoria-3 19,4 -142,9 -43,9 -46,8<br />

cxrili 9 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />

gamoTvlili maCveneblebi mtkvari-SixlisaTvis (sinjis aRebis me-4<br />

RonisZieba, dekemberi 2009). muqad: gazomvis misaRebi sizuste<br />

Sampling site/laboratory Relative Percentage Difference in %<br />

<strong>Kura</strong>-Shykhly As Cd Cu Ni Pb Zn<br />

Laboratory - 1 0,0 0,0 20,6 8,3 28,1 13,3<br />

Laboratory - 2 -40,0 -36,7 0,0 85,7<br />

Laboratory - 3 -78,4 -150,0 -79,1 -63,8<br />

sinjis aRebis<br />

adgili/laboratoria fardobiTi procentuli sxvaoba %<br />

mtkvari-Sixli As Cd Cu Ni Pb Zn<br />

laboratoria - 1 0,0 0,0 20,6 8,3 28,1 13,3<br />

laboratoria-2 -40,0 -36,7 0,0 85,7<br />

laboratoria-3 -78,4 -150,0 -79,1 -63,8<br />

29


cxrili 10 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />

gamoTvlili maCveneblebi mtkvari-qesalosaTvis (sinjis aRebis me-4<br />

RonisZieba, dekemberi 2009). muqad: gazomvis misaRebi sizuste<br />

Sampling site/laboratory Relative Percentage Difference in %<br />

<strong>Kura</strong>-Kesalo As Cd Cu Ni Pb Zn<br />

Laboratory - 1 12,8 133,3 25,0 -18,2 80,0 94,1<br />

Laboratory - 2 -82,4 -70,3 0,0 42,4<br />

Laboratory - 3 -118,2 -155,6 -112,5 35,3<br />

sinjis aRebis<br />

adgili/laboratoria fardobiTi procentuli sxvaoba %<br />

mtkvari-qesalo As Cd Cu Ni Pb Zn<br />

laboratoria - 1 12,8 133,3 25,0 -18,2 80,0 94,1<br />

laboratoria-2 -82,4 -70,3 0,0 42,4<br />

laboratoria-3 -118,2 -155,6 -112,5 35,3<br />

1-li laboratoriis SemTxvevaSi mdgomareoba gansxvavebulia wylis<br />

sakontrolo sinjebis monacemebTan Sedarebisas. mZime liTonebis<br />

monacemebi miRebuli 1-li laboratoriidan da erovnuli sacdeli<br />

laboratoriidan sakmaod Seesabameba erTmaneTs (ix. sur. 11). es<br />

monacemebi SeiZleba miuTiTebdes, rom laboratoriam-1 gamoiyena<br />

xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis zogierTi elementi praqtikaSi.<br />

mZime liTonebi Debed-Ayrum debeda-airumi<br />

Heavy metals<br />

60<br />

concentrations in<br />

microg/l<br />

koncentraciebi<br />

mkg/l<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

As<br />

Cd<br />

Cu<br />

Ni<br />

Pb<br />

Zn<br />

Lab-3<br />

Lab-2<br />

Lab-1<br />

NRL- Debed /Ayrum/<br />

NRL- Debed /Ayrum/<br />

Lab-1<br />

Lab-2<br />

Lab-3<br />

esl-debedi/airumi<br />

lab. 1<br />

lab. 2<br />

lab. 3<br />

lab. 3<br />

lab. 2<br />

lab.1<br />

esl-debedi/airumi<br />

sur. 11 mZime liTonebis Sedegebi miRebuli wylis sinjebis<br />

paraleluri analizidan debeda-airumis sinjis aRebis adgilisaTvis<br />

(dekemberi 2009)<br />

3.6 raodenobis Sefasebis Sedegebi<br />

umravles situaciaSi, mdinareSi arsebuli nivTierebis raodenobis<br />

Sefaseba moiTxovs sinjis aRebis programas, romelic specialurad<br />

iqneba Seqmnili am miznisaTvis. emp-s SemTxvevaSi mizani iyo mdinareSi<br />

30


arsebuli nivTierebebis raodenobis gamoTvlis proceduris<br />

ilustrireba. mdinaris dinebis gasavalis da sinjis aRebis adgilebis<br />

gazomva moxda erTdroulad (alazani-Saqriani, alazani-agriCai da<br />

debeda-airumis hidrosadguris sinjis aRebis adgilebi), rodesac<br />

aRebul iqna wylis sinjebi. mdinaris dinebis gasavlis gazomvebi<br />

Caatares erovnuli hidrologiuri samsaxuris eqspertebma. wylis<br />

raodenobis da xarisxis monacemebma saSualeba mogvca gamogveTvala<br />

dabinZurebis odeoba da gangvesazRvra wyalsakrebi adgilis wvlili<br />

mdinaris dabinZurebis srul suraTSi. xSir SemTxvevaSi amgvar<br />

informacias iTxoven gadawyvetilebis mimRebi pirebi, rom gansazRvron<br />

dabinZurebis wyaroebi, miiRon zomebi am faqtis Sesamcireblad da<br />

aseve gansazRvron mdinaris auzis marTvis procesi.<br />

magaliTad, mdinaris dinebis monacemebze da Cu saSualo<br />

koncentraciaze dayrdnobiT raodenobis (L) gamoTvla moxda mdinare<br />

alazanze sinjis aRebis me-5 RonisZiebisaTvis (marti 17-18, 2010):<br />

L (kg/dRe) = Q (m 3 /wm) x saSualo c (mg/m 3 ) x 60 x 60 x 24<br />

L – alazani-Saqriani = 134 m 3 /wm x 10 mg/m 3 x 60x 60 x 24 = 116 kg/dRe<br />

L – alazani -agriCai = 315 m 3 /wm x 15,7 mg/m 3 x 60 x 60 x 24 = 428 kg/dRe<br />

Cu -is raodenobrivi wili mdinare alaznis auzidan sinjis aRebis or<br />

adgils Soris aris 312 kg/dReSi.<br />

3.7 biologiuri monitoringis gamoyeneba<br />

sinjis aRebis sami adgilas ganxorcielda makrouxerxemloebis sinjis<br />

aReba (mdinare debeda sadaxloSi, mdinare xrami imirSi da wiTel<br />

xidTan). davalebis mizani iyo biologiuri sinjis aRebis da analizis<br />

ramdenime ZiriTadi principis demonstrireba (ix. sur. 12).<br />

davalebebidan miRebuli dakvirvebis Sedegebi:<br />

• mdinare debeda sadaxloSi: mdinaris kalapoti iyo vulkanuri<br />

warmoSobis, Zalian mcire raodenobis qvebiT, mcire mcenareebiT<br />

da ramdenime adgilas qviSiani naleqiT.<br />

mdinaris kalapotze ar Canda biologiuri safari (mcenareebi da<br />

baqteriebi) da nanaxi iyo ramdenime cxoveli qvebis qveS, romlis<br />

sinjic gakeTda.<br />

mdinaris Sesaxeb zogadi mosazreba iyo, rom mas qonda dabali<br />

biologiuri aqtivoba - oligotrofuli. saerTo iersaxe da<br />

napovni ramdenime cxoveli miuTiTebda karg/maRal statusze.<br />

• mdinare xrami imirTan da wiTel xidTan: mdinaris kalapoti<br />

dafaruli iyo ZiriTadad qviT da sanapirosTan, zogierT<br />

adgilas naleqiT (qviSa da Slami). qvebze, romlebic qmnidnen<br />

mdinaris kalapots, iyo sqeli biologiuri safari (dominirebda<br />

filamenturi wyalmcenare) da mravali cxoveli aRmoCnda qvebis<br />

qveS, romlebsac CauratdaT analizi, maT Soris ruiselebi<br />

(mravlad), erTdRiurebi (xSirad), qironomidebi (iSviaTad).<br />

makrofitebSi nanaxi iyo kiboebi (napovni iyo erTi cxoveli).<br />

mdinaris Sesaxeb zogadi mosazreba iyo, rom mas qonda maRali<br />

biologiuri aqtivoba - evtrofuli. saerTo iersaxe da napovni<br />

31


mravali cxoveli miuTiTebda mcire organul dabinZurebaze da<br />

karg/saSualo statusze.<br />

sur 12 biologiuri sinjis aReba emp-s dros mdinare mtkvris auzSi<br />

4. monitoringis meTodebis harmonizeba da ndobis Seneba partniorebs<br />

Soris<br />

4.1 monitoringis meTodebis harmonizeba<br />

monotoringis meTodebis da procedurebis harmonizebis saWiroeba<br />

erTerTi umniSvnelovanesi elementia nebismieri erTiani<br />

transsasazRvro monitoringis programisaTvis. monitoringis<br />

programebi xdeba ufro metad Rirebuli, rodesac isini iZlevian sxva<br />

monitoringis programebTan da monacemebTan mniSvnelovani Sedarebis<br />

gakeTebis saSualebas. monitoringis programebis droSi ukeTesad<br />

ganawilebam da standartizebam SesaZloa gazardos mopovebuli<br />

Sedegebis SedarebiToba da moqmedebis masStabi.<br />

emp-s am nawilis ZiriTadi mizani iyo erovnuli monitoringis jgufebis<br />

mier gamoyenebuli meTodebis da procedurebis harmonizeba, raTa<br />

Semcirebuliyo gansxvavebebi monitoringis praqtikaSi mdinare mtkvris<br />

auzis qveynebSi. warsulSi arsebulma monitoringis meTodologiis da<br />

aseve erTiani monitoringis RonisZiebebis naklebobam samxreT kavkasiis<br />

qveynebSi gamoiwvia wylis xarisxis Sedegebis gansxvavebuli axsna da<br />

uTanxmoeba qveynebs Soris.<br />

emp-s ganxorcielebisas kidev erTi mniSvnelovani da sayuradRebo<br />

sakiTxia is, rom evrokavSiris wylis CarCo direqtiva moiTxovs<br />

standartuli meTodebis gamoyenebas wylis xarisxis elementebis<br />

monitoringis dros: “parametrebis monitoringisaTvis gamoyenebuli<br />

meTodebi unda Seesabamebodes qvemoT CamoTvlil saerTaSoriso<br />

standartebs an sxva amgvar erovnul an saerTaSoriso standartebs,<br />

romlebic uzrunvelyofen Sesabamisi samecniero xarisxis da<br />

SedarebiTi monacemebis mowodebas”.<br />

aqedan gamomdinare emp-s dros ganxiluli iyo Semdegi sami safexuri<br />

mdinare mtkvrisaTvis:<br />

32


• sinjis aRebis procesi<br />

• laboratoriuli analizi<br />

• monacemTa Sesaxeb angariSis gakeTeba.<br />

4.1.1 sinjis aRebis meTodebis harmonizeba<br />

zogadad, yvelaze mniSvnelovani faqtori, rac gavlenas axdens<br />

zedapiruli wylebis xarisxis monacemebze, aris sinjis aRebis xarisxi<br />

(an sinjis aRebis uzustobebi) da laboratoriis analizis xarisxi (an<br />

analitikuri uzustobebi). sinjis aRebasTan dakavSirebuli<br />

uzustobebis gansxvaveba SesaZloa im uzustobebs Soris, romlebic<br />

dakavSirebulia warmodgenili sinjis aRebis adgilis arCevasTan,<br />

mdinaris mocemuli gadakveTis seqciebidan warmodgenil sinjebTan da<br />

sinjis aRebis Sesabamisi sixSiris arCevasTan, mag. mocemul adgilas<br />

warmodgenili raodenobis gamoTvlisaTvis. im faqtis gamo, rom<br />

arsebobs saerTo monitoringis aqtivobebis ukmarisoba mdinar mtkvris<br />

transsasazRvro auzze, cxadi gaxda, rom aucilebelia sinjis aRebis<br />

procedurebis harmonizeba. sinjis aRebis proceduris aseTi<br />

harmonizeba mniSvnelovnad Seuwyobs xels sinjis aRebisas<br />

uzustobebis Semcirebas. am mizeziT saWiro gaxda Semdeg kiTxvebze<br />

pasuxebis povna:<br />

• ra gavlenas axdens sinjis aRebis procedura mdinaris wylis<br />

sinjis aRebis Sedegebze?<br />

• rogor korelirebs Sedegebi qveynebis laboratoriebs Soris?<br />

sinjis aRebis proceduras SeiZleba qondes sxvadasxa gavlena wylis<br />

xarisxis konkretul elementebze (Sewonili nawilakebis da masTan<br />

dakavSirebuli naerTebis variabeloba zogadad gacilebiT metia, vidre<br />

xsnadi naerTebis). emp-is farglebSi yuradReba ZiriTadad gamaxvilda<br />

mZime liTonebze, sadac didi gansxvavebebi gamovlinda sakontrolo<br />

sinjebsa da wylis sinjebs Soris, rac SeiZleba CaiTvalos paralelur<br />

analogad maSin, rodesac ZiriTadi parametrebi - pH, gaxsnili Jangbadi<br />

da nutrientebi SedarebiTi iyo qveynebis laboratoriebs Soris.<br />

pirveli sinjis aRebis Sedegebma aCvena, rom sinjis aRebis proceduram<br />

gavlena moaxdina mdinaris wylis sinjebis Sedegebze (koncentraciis<br />

maCveneblebi didad gansxvavdeboda qveynebs Soris). am aRmoCenebma<br />

moiTxova sinjis aRebamde (mosamzadebeli samuSaoebi, sinjis aRebis<br />

gegma da sakontrolo CamonaTvali) da sinjis aRebis dros saWiro<br />

procedurebis SemuSaveba (sinjis aRebis oqmis, wylis sinjebis Senaxvis<br />

da laboratoriebSi transportirebis CaTvliT). gansakuTrebuli<br />

Zalisxmeva mimarTuli iyo mZime liTonebis sinjis aRebis operaciebis<br />

proceduris SemuSavebisaken, radgan qveynebi iyenebdnen gansxvavebul<br />

midgomebs mZime liTonebis sinjis asaRebad zedapirul wylebSi<br />

(boTlebi, fiqsatorebi/konservantebi, Senaxva da a.S).<br />

miuxedavad imisa, rom qveynebi sinjis asaRebad iyenebdnen garemos<br />

saerTaSoriso standartizaciis organizaciis (ISO EN) standartebs (ix.<br />

Tavi 2.2.1) realuri praqtika savele pirobebSi iyo gansxvavebuli.<br />

pirveli sinjis aRebis Semdeg sinjis aRebis mTliani procesis<br />

harmonizebam xeli Seuwyo emp-s Sedegebis gaumjobesebas, rogorc es<br />

naTlad Cans cxrilidan 5 (sinjis aRebis procesis Sefaseba), sadac<br />

sinjis aRebis me-3 RonisZiebis Semdeg yvela erovnulma sinjis amRebma<br />

33


jgufma sinjis aRebis procesi Seafasa dadebiTad da es aseve Cans<br />

suraTidan 9 (mZime liTonebis koncentraciebSi gansxvavebebis<br />

Semcireba sinjis aRebis momdevno RonisZiebebisas). Tumca, miuxedavad<br />

am zomebisa, romlebic gatarebuli iqna mdinare mtkvris auzze sinjis<br />

aRebis procedurisaTvis emp-s dros, mainc arsebobs sagrZnobi<br />

gansxvaveba mZime liTonebis koncentraciebis SedegebSi qveynebs Soris.<br />

es mdgomareoba SeiZleba ukavSirdeba analitikur uzustobebs da<br />

praqtikas, romelsac iyeneben qveynebis laboratoriebi.<br />

4.1.2 analitikuri meTodebis harmonizeba<br />

sinjis aRebis uzustobebTan SedarebiT, gazomvebis da analizis<br />

uzustobebi SedarebiT dabalia, magram es mainc axdens gavlenas wylis<br />

sinjis analizis sizusteze. emp-s wylis xarisxis nebismieri arCeuli<br />

elementisaTvis xelmisawvdomia saerTaSoriso standartebi (mag. ISO EN,<br />

USEPA, DIN - garemos saerTaSoriso standartebis organizacia, aSS-s<br />

garemos dacvis samsaxuri, germaniis standartizaciis instituti) da<br />

aseve arsebobs standartizaciis xarisxi erovnul doneze da maTi<br />

dacvis Sesaxeb rekomendaciebi miecaT monawile qveynebs. am nawilSi<br />

proeqtis mTavari mizani iyo mxari daeWiraT qveynebis<br />

laboratoriebaTvis, rom zustad aReweraT romel analitikur meTods<br />

iyenebdnen da ra iyo aRmoCenis zRvari konkretuli analitikuri<br />

meTodebis gamoyenebisas. zogierT SemTxvevaSi aRmoCenis zRvrebi<br />

dadginda emp-s dros (aRmoCenis zRvrebi mZime liTonebisaTvis<br />

saqarTvelos laboratoriaSi). Ni da Cu aRmoCenis maRali zRvari<br />

gamoiricxa e.w. “standartuli damatebis meTodis” gamoyenebiT, rom<br />

aseve gamoevlinaT dabali koncentraciebi wylis sinjebSi aRmoCenis<br />

zRvaris maCveneblebis saxiT.<br />

wylis sinjebis laboratoriuli analizis amgvarma codnam da<br />

metamonacemebidan miRebulma informaciam uzrunvelyo monacemTa<br />

Sedareba, romlebic miRebuli iyo qveynebis laboratoriebidan emp-s<br />

dros da aseve sxva wyaroebidan. laboratoriuli analizis<br />

mniSvnelovani nawili iyo aseve monacemebis Sesaxeb angariSis gakeTeba.<br />

am mizniT momzadda qimiuri analizis oqmi emp-s farglebSi da<br />

laboratoriebma monacemebis angariSi gaakeTes unificirebuli<br />

formatiT (ix. danarTi 6).<br />

4.2 xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis elementebi rogorc ndobis<br />

Senebis saSualeba<br />

xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis elementebis warmodgenam erTis<br />

mxriv SeiZleba gaaumjobesos monitoringis procesi da aseve wvlili<br />

Seitanos emp-s qveynebs Soris ndobis SenebaSi. xarisxis<br />

uzrunvelyofis/kontrolis elementebi, rogorc Sida ise gare<br />

kontrolis, warmoadgenen reputaciaze dafuZnebuli ndobis ZiriTad<br />

sakiTxs qveynebis laboratoriebs Soris. erTiani monitoringis<br />

programis ganxorcielebasTan dakavSirebiT maTi ndobis da<br />

kmayofilebis mopovebis procesi unda ganxorcieldes gaxsnilad.<br />

sinjis aRebis da laboratoriuli analizis Sedegebis Sesamowmeblad<br />

gamoyenebuli unda iyos mxolod standartizebuli midgomebi da<br />

meTodebi, radgan qveynebis laboratoriebi ar endobian erovnuli<br />

34


monitoringis programis sistemaSi arsebul monacemebs. Cveulebriv<br />

isini iyurebian sxvadasxva mimarTulebiT da xarisxis marTvis sistemas<br />

SeuZlia gaaerTianos da harmonizaciaSi moiyvanos midgomebi. es<br />

SesaZloa JRerdes martivad, magram sasiamovnoa, rodesac erovnuli<br />

monitoringis jgufebi gegmaven samuSaos iseTi kuTxiT, rac saSualebas<br />

aZlevs maT endon emp-dan miRebul monacemebs da gamoiyenon xarisxis<br />

marTvis sistemis upiratesobebi.<br />

4.2.1 Sida kontrolis elemendebi<br />

sakontroli sinjebi da zedapiruli wylebis sinjebi, romlebic<br />

Segrovda paraleluri analogebis saxiT gamoyenebul iqna xarisxis<br />

marTvis sistemis sazomebis saxiT emp-s sinjis aRebis procesis dros<br />

mdinare mtkvrisTvis. erTis mxriv, sakontrolo sinjebma mogvca<br />

informacia sinjSi arsebuli (sakontrolo sinji iyo<br />

distilirebuli/deionizirebuli wyali sisufTaveze sertifikatiT)<br />

saerTo dabinZurebis Sesaxeb (gadaxra) da paralelurma analogebma<br />

saSualeba misca qveynebis laboratoriebs ganexorcielebinaT mdinaris<br />

imave wylis analizi wylis xarisxis arCeuli parametrebisaTvis.<br />

pirveli Sedegebi gamovlinda mesame sinjis aRebis RonisZiebis Semdeg,<br />

rodesac yvela qveynis sinjis amRebma jgufma Seafasa sinjis aRebis<br />

procesi rogorc “Zalian kargi” da Semdgomac qondaT igive Sefaseba<br />

emp-s dasrulebamde. sakontrolo sinjebis analizis Sedegebma ar<br />

aCvena zedapiruli wylebis sinjebSi raime saxis dabinZureba sinjis<br />

analizis procesisas.<br />

4.2.2 gare kontrolis elementebi<br />

laboratoriaTaSorisi gamokvlevebi da wylis paraleluri sinjebis<br />

analizi iqna arCeuli xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis sistemis<br />

gare elementebis saxiT. amgvarma sazomebma qvveynebis laboratoriebs<br />

saSualeba misca SeedarebinaT sinjebis TavianTi analitikuri Sedegebi<br />

msgavsi sxva laboratoriis SedegebisaTvis. laboratoriaTaSorisi<br />

gamokvlevis programa laboratorias uqmnis warmodgenas “misi”<br />

Sedegebis xarisxis Sesaxeb da aZlevs stimuls saWiroebis SemTxvevaSi<br />

ganaxorcielos swori moqmedebebi. mdinare mtkvris auzis emp-s dros<br />

Catarda 4 laboratoriaTaSorisi gamokvleva xarisxis<br />

uzrunvelyofis/kontrolis sistemis xelSesawyobad. es gamokvleva<br />

moicavda wylis standartuli sinjebis analizs, romlebic moamzada<br />

erovnulma sacdelma laboratoriam wylebisaTvis slovakeTSi,<br />

arCeuli parametrebisaTvis (PO4, NH4, NO3 da eqvsi mZime liToni (As, Cd,<br />

Cu, Ni, Pb and Zn).<br />

am 4 laboratoriaTaSorisi gamokvlevidan miRebulma Sedegebma aCvena,<br />

rom iyo mcire gansxvaveba qveynebis laboratoriebs Soris xarisxis<br />

marTvis sistemis gamoyenebas da ganxorcielebas Soris. meores mxriv,<br />

laboratoriaTaSorisi kvlevis davalebebma mogvca SesaZlebloba<br />

gangvexila susti mxareebi da amgvari gansxvavebis potenciuri<br />

wyaroebi da gvepovna zogadi swori sazomi laboratoriebSi. qveynebis<br />

laboratoriebma aseve Riad gauziares erTmaneTs TavianTi<br />

gamocdileba.<br />

35


wylis paraleluri sinjebi aRebul iqna sinjis aRebis oTxi<br />

RonisZiebis dros sinjis aRebis sami adgilidan da miewoda erovnul<br />

sacdel laboratorias wylebisaTvis bratislavaSi, rom<br />

ganexorcielebina mZime liTonebis (As, Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) paraleluri<br />

sakontrolo analizi. amgvari analizis Sedegebi gamoyenebl iqna<br />

monawile laboratoriebis mier konkretuli sinjis aRebis<br />

RonisZiebidan mZime liTonebis Sesaxeb miRebuli monacemebis sizustis<br />

Sesafaseblad. am SefasebisaTvis gamoiTvales fardobiTi procentuli<br />

sxvaobis maCvenebeli.<br />

laboratoriaTaSorisi gamokvlevis msgavsad, wylis paraleluri<br />

sinjebis analizma aCvena mcireodeni gansxvaveba laboratoriebSi<br />

xarisxis marTvis sistemis ganxorcielebis kuTxiT.<br />

laboratoriaTaSorisi analizis da wylis paraleluri sinjebis<br />

analizis Sedegebi Zalian kargad korelirebda erTmaneTTan<br />

(laboratoriaTaSorisi analizis maRali damakmayofilebeli Sefaseba<br />

da wylis paraleluri sinjebis analizisas dabali fardobiTi<br />

procentuli sxvaoba laboratoriisaTvis, ix. cxrilebi 7, 8, 9 da 10).<br />

aseTi gare sakontrolo elementebi warmoadgenda obieqtur saSualebas<br />

gamWirvale da Ria ganxilvebisaTvis da SemdgomSi aman xeli Seuwyo<br />

qveynebis laboratoriebs Soris reputaciis/ndobis Camoyalibebas.<br />

5. emp-dan naswavli gakveTilebi<br />

mdinare mtkvris emp-s erTerTi ZiriTadi SezRudva iyo, rom samxreT<br />

kavkasiis regionSi jer kidev ar aris xelmowerili samTavrobo<br />

ormxrivi SeTanxmebebi transsasazRvro TanamSromlobis Sesaxeb wylis<br />

resursebis marTvasa da wylis monitoringTan dakavSirebiT. es<br />

situacia kritikul gavlenas axdens zedapiruli wylebis xarisxis<br />

erTiani transsasazRvro monitoringis RonisZiebebze regionSi.<br />

miuxedavad amisa, evrokavSiris mtkvris proeqtma emp-s meSveobiT<br />

warmatebiT mouyara Tavi zedapiruli wylebis xarisxis erovnuli<br />

monitoringis programebis warmomadgenlebs, romelTac didi survili<br />

qondaT eTanmSromlaT erTmaneTTan mdinare mtkvris auzis emp-is<br />

farglebSi.<br />

emp-s ganxorcielebis dros damtkicda, rom meTodebis, procedurebis<br />

da midgomebis harmonizeba zedapiruli wylebis monitoringisaTvis<br />

warmoadgens seriozul gamowvevas im faqtis gamo, rom samxreT<br />

kavkasiis regionis sam qveyanas Soris arsebobs saerTo monitoringTan<br />

dakavSirebuli moqmedebebis nakleboba.<br />

faqtiurad emp-m xeli Seuwyo sinjis aRebis procesis harmonizebas da<br />

Tavisufal ganxorcielebas (Sefasebis dros yvela monawilem sinjis<br />

aReba Seafasa dadebiTad) da minimumamde daiyvana sinjis aRebis<br />

uzustobebi emp-s dros (amas adasturebs sakontrolo sinjebi). Tumca,<br />

gazomvis/analitikur uzustobebs jer kidev qonda maRali gavlena<br />

zedapiruli wylebis xarisxis emp-dan miRebul monacemebze.<br />

ufro metic, sam qveyanas Soris zedapiruli wylebis xarisxis saerTo<br />

strategiis naklebobis gamo, emp-s sawyis etapze mniSvnelovani<br />

36


xarisxiT gamovlinda araswori gageba da sawinaaRmdego mosazrebebi.<br />

amitom, emp-s ganxorcielebis erTerTi mizani iyo erovnuli<br />

monitoringis jgufebs Soris ndobis Senebis xelSewyoba<br />

gamWirvalobis, diskusiebis da xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis<br />

elementebis warmodgenis gziT.<br />

xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis sazomebis gacnobam sakontrolo<br />

sinjebis, paraleluri analogebs, laboratoriaTaSorisi gamokvlevebis<br />

da paraleluri sinjebis analizis saxiT, mniSvnelovani wvlili<br />

Seitana ndobis SenebaSi sinjis aRebis erovnul jgufebs Soris da<br />

damatebiTi mniSvneloba SesZina transsasazRvro monitorings,<br />

ramdenadac qveynebi aRar ganixilavdnen Tu romeli qveynis monacemi<br />

iyo swori da romlis araswori. amasTanave, laboratoriaTaSorisma<br />

kvlevam da wylis sinjebis paralelurma analizma xarisxis<br />

kontrolis gare elementis saxiT, uzrunvelyo qveynebis erovnul<br />

laboratoriebSi arsebuli xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis<br />

sistemis deficitis gageba da misi ukeT gaazreba.<br />

emp-s ganxorcielebisas gamovlinda, rom wylis xarisxis da<br />

raodenobis monacemebi zogadad ar gamoiyeneba gadawyvetilebis<br />

miRebis procesSi. monacemebidan informaciis misaRebad monitoringis<br />

programis, monacemTa da procedurebis marTvis gaumjobeseba, mag.<br />

wyalsakrebi adgilebidan mdinareSi Camdinare wylis raodenobis<br />

gamoTvla an minimaluri Camonadenis Sefaseba, rac sakmarisia wlis<br />

kargi florisa da faunisaTvis (uzrunvelyofs karg ekologiur<br />

statuss), xels Seuwyobs wylis monitoringis monacemebis gamoyenebas<br />

gadawyvetilebis miRebisas.<br />

emp-s dros ganxorcielebulma biologiurma monitoringma aCvena<br />

amgvari monitoringis gamoyenebis saWiroeba samxreT kavkasiis<br />

qveynebisaTvis (amJamad qveynebSi arsebobs profesionaluri eqspertizis<br />

da teqnikuri SesaZleblobebis fundamenturi ukmarisoba wylis<br />

xarisxis biologiuri monitoringis kuTxiT).<br />

zedapiruli wylebis xarisxis monitoringis programebi didad aris<br />

damokidebuli kargad momzadebul personalze. dResdReisobiT<br />

saswavlo aqtivobebi monitoringis personalisaTvis arasakmarisia<br />

samive qveynis laboratoriebSi (amJamad ar arsebobs monitoringis<br />

personalis saswavlo gegma).<br />

miuxedavad imisa, rom samxreT kavkasiis qveynebi iyneben saerTo wylis<br />

resursebs, erTiani transsasazRvro monitoringis aqtivobebi mTlianad<br />

damokidebulia saerTaSoriso proeqtebis mxardaWeraze.<br />

6. rekomendaciebi da daskvnebi<br />

samxreT kavkasiis qveynebisaTvis Zalian mniSvnelovania gaerTiandnen<br />

mdinaris wylis xarisxis marTvis garSemo. evrokavSiris mtkvris<br />

proeqtma mniSvnelovan progress miaRwia im TvalsazrisiT, rom<br />

daexmara qveynebs amis gacnobierebaSi.<br />

37


Tumca proeqtis qveynebis mxridan saWiroa ufro mtkice Zalisxmevis<br />

gamovlena.<br />

• mdinare mtkvris auzis emp unda efuZnebodes qveynebs Soris<br />

SeTanxmebas da saWiroa saxelmwifo biujetidan mxardaWera, raTa<br />

uwyvetad SenarCundes saerTaSoriso proeqtebis dros dawyebuli<br />

aqtivobebi. yvelaze swori gamosavali aris samTavrobo ormxrivi<br />

SeTanxmebebi (somxeTi/saqarTvelo, azerbaijani/saqarTvelo). es<br />

samTavrobo ormxrivi SeTanxmebebi unda moicavdes wylis xarisxis<br />

da raodenobis erTiani monitoringis programebs (monacemTa da<br />

informaciis gacvlis CaTvliT).<br />

• amgvari erTiani monitoringis programebi unda ganxorcieldes EU<br />

wylis CarCo direqtivis da UNECE wylis konvenciis principebis<br />

safuZvelze.<br />

• emp aseve unda asaxavdes gadawyvetilebis mimRebi pirebis<br />

saWiroebebs, rom gaumklavdnen transsasazrRvro wyalTan<br />

dakavSirebul sakiTxebs.<br />

• xarisxis uzrunvelyofis/kontrolis elementebi warmodgenili unda<br />

iyos mTeli emp-s dros (sinjis aReba, analizi, monacemTa damuSaveba<br />

da angariSis gakeTeba), rom Tavidan aviciloT raime saxis<br />

gaugebroba da dabneuloba mdinare mtkvris auzis wylis xarisxis<br />

monacemebis Sesaxeb.<br />

• laboratoriis personalma meti yuradReba unda miaqcios xarisxis<br />

uzrunvelyofas/kontrols wylis sinjis analizis procesSi da<br />

minimumamde daiyvanos gazomvebis uzustobebi.<br />

• qveynebma unda gaaumjobeson pirobebi da SesaZleblobebi, rom<br />

monitoringis programebSi CarTon biologiuri xarisxis elementTa<br />

monitoringi (amJamad qveynebSi aris profesiuli da teqnikuri<br />

SesaZleblobebis nakleboba).<br />

• uaRresad mniSvnelovania personals, romelic axorcielebs wylis<br />

xarisxis monitorings, regularulad Cautardes swavleba, raTa<br />

miiRon wylis xarisxis Sesaxeb zusti Sedegebi. rekomendebulia mag.<br />

EU TAIEX programis gamoyeneba, rom moxdes personalis gacvla da<br />

evrokavSiris qveynebis laboratoriebidan gamocdilebis miReba.<br />

• mdinre mtkvris auzis qveynebs Soris regularulad unda moxdes<br />

codnis gaziareba monitoringis praqtikasTan dakavSirebiT, raTa<br />

uzrunvelyofili iyos saerTo gageba wylis xarisxis saxiTxebze.<br />

cxadia, rom saerTaSoriso TanamSromloba warmoadges mdinare mtkvris<br />

auzSi arsebuli wylis marTvis problemebis gadaWris safuZvels.<br />

saWiro aris EU wylis CarCo direqtivis da UNECE wylis konvenciis<br />

principebze dafuZnebuli kanonieri CarCo am TanamSromlobis<br />

mxardasaWerad da aseve erTian monitoringTan dakavSirebuli<br />

aqtivobebi mniSvnelovan wvlils Seitans transsasazRvro wylebTan<br />

dakavSirebuli sakiTxebis saerTo gagebasa da gadaWris sakiTxSi.<br />

gamoyenebuli literatura<br />

EC saxelmZRvanelo dokumenti #7 monitoringi wylis CarCo direqtivis<br />

farglebSi, luqsemburgi: evrokomisiis oficialuri publikaciebis<br />

ofisi.<br />

38


UNECE, 2000 transsasazRvro mdinareebis monitoringis da Sefasebis<br />

saxelmZRvanelo. RIZA, lelistadi, niderlandebi.<br />

TACIS 2003. mdinaris marTvis erTiani programa - mtkvris auzi (No.: SCR-<br />

E/111231/C/SV/WW). saboloo angariSi.<br />

USAID 2007. wylis monitoringis strategiuli gegma transsasazRvro<br />

mdinareebisaTvis, samxreT kavkasiis wylis programa (No.: Epp-I-00-<br />

04_00025-00) recenziis angariSi.<br />

suraTebis da cxrilebis CamonaTvali<br />

suraTi 1 sinjis aReba emp-sTvis xrami imiris sinjis aRebis adgilas<br />

(2 ivnisi, 2009)<br />

suraTi 2 laboratoriebis mier wylis xarisxis gazomili<br />

parametrebis raodenoba emp-s dros<br />

suraTi 3 emp-sTvis sinjis aRebis dros adgilze Catarebuli<br />

gazomvebi mtkvari-qesalo sinjis aRebis adgilas<br />

suraTi 4 mtkvari-qesalo sinjis aRebis adgilze gaxsnili Jangbadis<br />

koncentracia emp-s dros (2009-2010)<br />

suraTi 5 BOD 5 saSualo maCveneblebi emp-s dros xrami-wiTel xidze<br />

(2009-2010)<br />

suraTi 6 NO 3 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />

sinjis aRebis adgilas<br />

suraTi 7 PO 4 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />

sinjis aRebis adgilas<br />

suraTi 8 NH 4 koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />

sinjis aRebis adgilas<br />

suraTi 9 Cu koncentraciebi emp-s dros (2009-2010) mtkvari-qesalo<br />

sinjis aRebis adgilas<br />

suraTi 10 Teoriuli log-normaluri ganawilebis albaTobis funqcia<br />

Cu fonuri dabinZurebis Sesafaseblad<br />

suraTi 11 mZime liTonebis Sedegebi wylis paraleluri sinjebis<br />

analizidan debeda-airumis sinjis aRebis adgilas (dekemberi 2009)<br />

suraTi 12 biologiuri sinjis aRebis davaleba emp-s dros mtkvris<br />

auzisaTvis<br />

cxrili 1. sinjis aRebis adgilebi emp-sTvis<br />

cxrili 2. sinjis aRebis RonisZiebebi da sinjis aRebis adgilebi<br />

cxrili 3. sinjis aRebisTvis saWiro aRWurviloba da masalebi emp-s<br />

dros<br />

cxrili 4 emp-Si gamoyenebuli determnantebis CamonaTvali<br />

cxrili 5 sinjis aRebis procesis Sefaseba emp-s dros<br />

cxrili 6 fonuri dabinZurebis Sesafaseblad gamoyenebuli mZime<br />

liTonebis koncentraciis statistikuri maxasiaTeblebi alazani/ganixi<br />

mdinaris auzSi<br />

cxrili 7 oTxi laboratoriaTaSorisi gamokvlevis Sedegebi<br />

cxrili 8 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />

maCveneblebi debeda-airumisaTvis (sinjis aRebis me-4 RonisZieba,<br />

dekemberi 2009)<br />

39


cxrili 9 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />

maCveneblebi mtkvari-SixlisaTvis (sinjis aRebis me-4 RonisZieba,<br />

dekemberi 2009)<br />

cxrili 10 mZime liTonebis fardobiTi procentuli sxvaobis<br />

maCveneblebi mtkvari-qesalosaTvis (sinjis aRebis me-4 RonisZieba,<br />

dekemberi 2009)<br />

abriviaturebis CamonaTvali<br />

BOD 5 Jangbadis biologiuri moTxovna (5 dRiani inkubacia)<br />

EC evrokomisia<br />

EU WFD evrokavSiris wylis CarCo direqtiva<br />

ISO saerTaSoriso standartizaciis oranizacia<br />

JMP erTiani monitoringis programa mdinare mtkvrisaTvis<br />

QA/QC xarisxis uzrunvelyofa/kontroli<br />

QMS xarisxis marTvis sistema<br />

RPD fardobiTi procentuli sxvaoba<br />

TACIS damoukidebeli saxelmwioebis saerTo keTildReobisaTvis<br />

teqnikuri daxmareba<br />

EU TAIEX evrokavSiris teqnikur daxmarebis da informaciis<br />

gacvliTi programa<br />

UNECE gaeros ekonomikuri komisia evropisaTvis<br />

USAID aSS-s daxmarebis programa<br />

danarTi 1<br />

emp-s sinjis aRebis adgilebis ruqa (USAID 2007 dayrdnobiT)<br />

40


danarTi 2<br />

sakontrolo CamonaTvali sinjis asaRebad savele<br />

pirobebSi gasamgzavreblad<br />

mdinare mtkvris proeqti - evropis<br />

daxmareba/125284/C/SER/multi<br />

Equipment/Item Quantity Confirmation<br />

Car 1<br />

Multisonde kit with pH buffer solutions 1<br />

Water sampler 1<br />

Batteries in reserve<br />

Portable refrigerators with cooling<br />

inserts (or cooling boxes)<br />

Sample containers:<br />

- bottle for BOD5 and COD,<br />

- bottle for nutrients<br />

1 set<br />

depending on the capacity<br />

8 (+1)<br />

8 (+1)<br />

41


- bottle for heavy metals,<br />

- bottle for phenols and petroleum<br />

substances<br />

Fixation and conservation compounds,<br />

(Suprapur nitric acid for heavy metals<br />

shall be delivered by ARM team for all<br />

three teams)<br />

8 (+1)<br />

8 (+1)<br />

1 set<br />

Pipette 2<br />

Field sample labels 30<br />

Distilled water<br />

Deionised water (will be delivered by<br />

ARM team with certificate from the<br />

analysis)<br />

5 L<br />

5 L<br />

Water proof boots 1<br />

Labelling tape 1<br />

Alcohol-resistant marking pens 2<br />

Watch 1<br />

Pencil and paper 1<br />

Gloves (if working in polluted or very<br />

cold water)<br />

2<br />

Liquid Soup for cleaning 1<br />

Others<br />

aRWurviloba/erTeuli raodenoba damowmeba<br />

avtomanqana 1<br />

xelsawyoebis kompleqti pH<br />

buferul xsnarebTan erTad<br />

wylis sinjis asaRebi<br />

mowyobiloba<br />

saTadarigo elementebi<br />

portatuli macivrebi<br />

gamagrilebliT (an<br />

gamagrilebeli yuTebi)<br />

sinjis konteinerebi:<br />

- boTli Jbm5 da Jangb. qim.<br />

moTxovnisTvis<br />

- boTli nutrientebisTvis<br />

- boTli mZime<br />

liTonebisaTvis<br />

- boTli fenolebisTvis da<br />

navTobproduqtebisTvis<br />

1<br />

1<br />

1 kompleqti<br />

damokidebulia<br />

moculobaze<br />

8 (+1)<br />

8 (+1)<br />

8 (+1)<br />

42


8 (+1)<br />

dasafiqsirebeli<br />

nivTierebebi da<br />

konservantebi (azotmJava<br />

mZime liTonebisaTvis samive<br />

jgufs unda miawodos ARM<br />

jgufma)<br />

1 kompleqti<br />

pipeti 2<br />

savele sinjebis etiketebi 30<br />

distilirebuli wyali<br />

deionizirebuli wyali<br />

(miawodebs ARM jgufi<br />

analizis sertifikatTan<br />

erTad)<br />

5 l<br />

5 l<br />

wyalgamZle fexsacmeli 1<br />

mosaniSni lenta 1<br />

spirtisadmi mdgradi<br />

markerebi<br />

2<br />

saaTi 1<br />

fanqari da qaRaldi 1<br />

xelTaTmanebi (Tu samuSao<br />

tardeba dabinZurebul<br />

adgilas, an civ amindSi)<br />

2<br />

Txevadi saponi gasawmendad 1<br />

sxva<br />

TariRi:<br />

adgili:<br />

Sevsebulia:<br />

43


danarTi 3<br />

sinjis aRebis oqmi<br />

mdinare mtkvris proeqti - evropis<br />

daxmareba/125284/C/SER/multi<br />

<strong>Kura</strong> <strong>River</strong> project - EuropeAid/125284/C/SER/Multi<br />

Purpose of the Sampling: The <strong>Joint</strong> Measurement under the <strong>Transboundary</strong> <strong>Monitoring</strong> <strong>Program</strong>me<br />

Institution: __________________________________________________<br />

Collected by: _________________________, Completed by: ________________________<br />

Date: ______________________(day/month/year), Local time: ______________,<br />

Location: City___________________ State________________________<br />

Watershed: __________________, Stream: __________________, <strong>River</strong> km: ______ ,<br />

SITE DESCRIPTION<br />

Weather: Sunny Cloudy Partly Cloudy Raining Foggy<br />

Longitude ______________, Latitude _______________, Elevation ________________<br />

Land Use: Urban Suburban Agricultural Grazing Forest<br />

Channelized: Yes No<br />

<strong>River</strong> bottom substrate: Boulders Rubble Gravel Sand Silt Clay<br />

Air Temperature: _________________(C) (at site)<br />

WATER QUALITY PARAMERES (in situ measurements)<br />

Water Temperature: _________(C), pH: ______ , Conductivity:__________<br />

O2 concentration:_______mg/l,<br />

O2 saturation:_______%,<br />

Surface Oils: None Some Lots<br />

Water Odours: Normal Sewage Petroleum Chemical Other__________<br />

Additional Notes: Report below any information or observations you made that are not included<br />

on this form: __________________________________________________<br />

___________________________________________________________________________<br />

44


sinjis aRebis mizani: erTiani gazomvebi transsasazRvro monitoringis<br />

programis farglebSi<br />

organizacia: __________________________________________________<br />

Segrovebulia: ____________________, Sevsebulia: ________________________<br />

TariRi: ______________________(dRe/Tve/weli), adgilobrivi dro:________,<br />

adgilmdebareoba: qalaqi___________________ qveyana_____________________<br />

mdinaris auzi: ________________, nakaduli: ____________, mdinare km: ______ ,<br />

adgilis aRwera<br />

amindi: mziani Rrubliani nawilobriv Rrubliani wvima nisli<br />

grZedi ______________, ganedi _______________, simaRle ________________<br />

adgili: dasaxlebuli naxevrad dasaxlebuli<br />

saZovari tye<br />

saxnav-saTesi<br />

arxiT mimarTuli: ki ara<br />

mdinaris fskeris substrati:riyis qvebi yore xreSi qviSa Slami Tixa<br />

haeris temperatura: _________________(C) (adgilze)<br />

wylis xarisxis parametrebi (adgilze gazomvebi )<br />

wylis temperatura: _________(C), pH: ______ , gamtaroba:__________<br />

O2 koncentracia:_______mg/l,<br />

O2 gajereba:_______%,<br />

zedapiruli navTobi: ar aris mcire odenobiT didi odenobiT<br />

wylis suni: normaluri kanalizaciis navTobis qimiuri sxva__________<br />

damatebiTi SeniSvna: qvemoT miuTiTeT informacia, an Tqveni<br />

dakvirvebebi, rac ar aris mocemuli am formaSi:<br />

__________________________________________________<br />

__________________________________________________________________________<br />

45


evrokavSiris proeqti - transsasazRvro mdinaris - mdinare mtkvris<br />

auzis - marTva faza II - sasomxeTi, saqarTvelo, azerbaijani<br />

danarTi 4 erTiani sinjis aRebis operaciebis procedura erovnuli<br />

jgufebis mier<br />

wylis sinjebi saerTo mZime liTonebis analizisaTvis<br />

sinjis aRebamde<br />

1. garecxeT Svidi 1l SuSis (an sufTa, axali, plastmasis) boTli<br />

(erTi boTli TiToeuli sinjis aRebis adgilisaTvis da erTi<br />

sakontrolo sinjisaTvis) marilmJavas susti xsnariT da Semdeg samjer<br />

garecxeT distilirebuli wyliT, raTa srulad moaSoroT wina<br />

sinjebidan savaraudod darCenili mZime liTonebi. gaamSraleT da<br />

Semdeg hermetulad daaxureT boTlebs Tavsaxuri. aseve, msgavsi gziT<br />

unda gairecxos sinjis asaRebi yvela sxva mowyobiloba, rom Tavidan<br />

iqnas acilebuli dabinZureba wina sinjebidan.<br />

2. darwmundiT, rom gaqvT konservantebis sakmao raodenoba (winaswar<br />

gasufTavebuli azotmJava) da iyenebT Sesabamis instruments sinjSi<br />

konservantebis ineqciisaTvis.<br />

sinjis aReba<br />

mdinaris wyali<br />

3. sinjis asaRebi mowyobilobis gamoyenebiT aiReT sinji sinjis aRebis<br />

adgilidan. sinjis aRebis dros ar SeexoT mdinaris fskeris naleqs,<br />

raTa Tavidan aiciloT myari nawilakebis Sereva. wylis sinji<br />

moaTavseT 1l boTlSi da daumateT konservanti (ix. punqti 5 qvemoT)<br />

da daaxureT Tavsaxuri. darwmundiT, rom boTli bolomde iyos<br />

gavsebuli.<br />

4. alternatiulad, SegiZliaT xeliT aiRoT wylis sinji 1l boTlis<br />

gamoyenebiT. sinjis aRebis dros ar SeexoT mdinaris fskeris naleqs,<br />

raTa Tavidan aiciloT myari nawilakebis Sereva. amopirqvavebuli<br />

boTli CauSviT mdinareSi daaxloebiT 20-30sm-ze. SemoabruneT boTli<br />

daaxloebiT 90° mdinaris dinebis sapirispiro mimarTulebiT da<br />

bolomde aavseT is mdinaris dinebis sapirispirod neli moZraobiT.<br />

amiReT boTli wylidan, darwmundiT rom mcire adgili iyos<br />

datovebuli konservantebis dasamateblad, daumateT konservantebi da<br />

daaxureT boTls Tavsaxuri.<br />

5. Zn, Cu, Cr, Ni, As, Pb, Cd SesanarCuneblad saWiroa pH < 2; amis misaRwevad<br />

boTlSi SeiyvaneT winaswar gasufTavebuli azotmJava daaxloebiT 5ml<br />

da daaxureT Tavsaxuri boTls.<br />

sakontrolo sinji<br />

6. garecxeT sinjis asaRebi mowyobiloba distilirebuli wyliT da<br />

aavseT deionizirebuli wyliT, romelic gamoyenebuli iyo garemos<br />

46


saxiT sakontrolo sinjisaTvis. 1l boTlSi SeiyvaneT winaswar<br />

gasufTavebuli azotmJavas daaxloebiT 5ml da gaavseT boTli<br />

batometridan deionizebuli wyliT. boTls hermetulad daaxureT<br />

Tavsaxuri.<br />

sinjis aRebis Semdeg<br />

7. 1l boTlebi SeinaxeT dafiqsirebul sinjebTan erTad bnel da<br />

gril adgilas daaxloebiT 4°C temperaturis pirobebSi.<br />

8. sinjebis analizi unda moxdes laboratoriaSi mitanidan rac<br />

SeiZleba male, magram ara ugvianes 30 dRisa.<br />

SeniSvna analizisaTvis sinjis damuSavebasTan dakavSirebiT<br />

wylis sinjis damuSaveba unda moxdes Sesabamisi analitikuri<br />

meTodebis/instrumentebis gamoyenebiT laboratoriaSi. analitikuri<br />

Secdomis minimumamde Sesamcireblad uaRresad mniSvnelovania<br />

analitikuri proceduris Sesaxeb dokumentis dacva.<br />

danarTi 5 emp-Si monawile laboratoriebis mier wylis sinjebis<br />

analizisaTvis gamoyenebuli meTodebi<br />

Parameter<br />

Method used<br />

Armenia Azerbaijan Georgia<br />

temperature Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />

turbidity Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />

Dissolved oxygen Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />

Oxygen saturation Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />

pH Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />

Salinity Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />

Conductivity Multiprobe on site Multiprobe on site Multiprobe on site<br />

Total suspended solids/<br />

Total dissolved solids<br />

Gravimetric method Gravimetric method Gravimetric method<br />

BOD 5 Dissolved oxygen Dissolved oxygen Dissolved oxygen<br />

COD Cr Dichromate method Dichromate method Dichromate method<br />

Ammonia nitrogen,<br />

ammonia<br />

Colorimetric method<br />

Spectrophotometer<br />

Colorimetric method<br />

Spectrophotometer<br />

Colorimetric method<br />

Spectrophotometer<br />

Nitrate nitrogen,<br />

Colorimetric method<br />

Ion Chromatograph<br />

nitrates<br />

Spectrophotometer<br />

Ion Chromatograph<br />

Phosphates<br />

Colorimetric method Colorimetric method<br />

Spectrophotometer Spectrophotometer<br />

Ion Chromatograph<br />

Copper ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />

Zink ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />

Iron ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />

Manganese ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />

Cadmium ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />

Nickel ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />

Led ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />

47


Molybdenum ICP-MS Graphite furnace AAS AAS<br />

Arsenic<br />

ICP-MS<br />

Atomic fluorescence Hydride generation<br />

spectrometry AAS<br />

Petroleum products N/A Fluorimetry<br />

Fourier transform<br />

infra-red (FT-IR)<br />

Phenols N/A Spectrophotometer Spectrophotometer<br />

parametri<br />

temperatura<br />

simRvrive<br />

gaxsnili<br />

Jangbadi<br />

JangbadiT<br />

gajereba<br />

pH<br />

marilianoba<br />

gamtaroba<br />

Sewonili<br />

nawil. saerTo<br />

raod./gaxsnili<br />

nawilakebi<br />

gamoyenebuli meTodi<br />

somxeTi azerbaijani saqarTvelo<br />

mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />

sinjebi adgilze . sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />

mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />

sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />

mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />

sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />

mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />

sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />

mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />

sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />

mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />

sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />

mravalparametriani mravalparametriani mravalparametriani<br />

sinjebi adgilze sinjebi adgilze sinjebi adgilze<br />

gravimetruli gravimetruli gravimetruli<br />

meTodi<br />

meTodi<br />

meTodi<br />

BOD 5 gaxsnili Jangbadi gaxsnili Jangbadi gaxsnili Jangbadi<br />

Jangbadis diqromatuli diqromatuli diqromatuli<br />

qimiuri<br />

moTxovna<br />

meTodi<br />

meTodi<br />

meTodi<br />

amoniumis<br />

azoti, amiaki<br />

nitrati<br />

azoti,<br />

nitratebi<br />

kolorimetruli<br />

meTodi<br />

speqtometri<br />

ionuri<br />

qromatografi<br />

kolorimetruli<br />

meTodi<br />

speqtometri<br />

kolorimetruli<br />

meTodi<br />

speqtometri<br />

kolorimetruli<br />

meTodi<br />

speqtometri<br />

ionuri<br />

qromatografi<br />

fosfatebi<br />

Spectrophotometer<br />

speqtometri<br />

speqtometri<br />

ionuri<br />

qromatografi<br />

spilenZi induqc. dakavS. grafit. aas<br />

aas<br />

plaz. opt. emis.<br />

speqtr.<br />

TuTia induqc. dakavS. grafit. aas<br />

aas<br />

plaz. opt. emis.<br />

speqtr.<br />

rkina induqc. dakavS. grafit. aas aas<br />

48


plaz. opt. emis.<br />

speqtr.<br />

magniumi induqc. dakavS. grafit. aas<br />

aas<br />

plaz. opt. emis.<br />

speqtr.<br />

kadmiumi induqc. dakavS. grafit. aas<br />

aas<br />

plaz. opt. emis.<br />

speqtr.<br />

nikeli induqc. dakavS. grafit. aas<br />

aas<br />

plaz. opt. emis.<br />

speqtr.<br />

tyvia<br />

induqc. dakavS. grafit. aas<br />

aas<br />

plaz. opt. emis.<br />

speqtr.<br />

molibdeni induqc. dakavS. grafit. aas<br />

aas<br />

plaz. opt. emis.<br />

speqtr.<br />

dariSxani induqc. dakavS.<br />

plaz. opt. emis.<br />

atomuri<br />

fluorescenciis<br />

hidridis<br />

warmoqmnis aas<br />

speqtr.<br />

speqtrometria<br />

navTobproduqt.<br />

ar aris fluorometria furie gardaqmnis<br />

infra-wiTeli<br />

speqtroskopia<br />

fenolebi ar aris speqtometri speqtometri<br />

49


danarTi 6 qimiuri analizis oqmi emp-dan mdinare mtkvrisaTvis<br />

Date of sampling<br />

Detection Limit (or LOQ)<br />

Temperature, °C<br />

Replacement<br />

of sampling site<br />

Transparency<br />

Dissolved oxygen, mg/l<br />

Oxygen saturation, %<br />

pH<br />

Mineralization, mg/l<br />

Conductivity, mS/cm<br />

Total Suspended solids, mg/l<br />

BOD 5<br />

COD (MnO 4 -) , mg O 2 /l<br />

COD (Cr 2 O 7 2-) , mg O 2 /l<br />

Ammonia, mg/l<br />

Nitrate, mg/l<br />

Phosphates, mg/l<br />

Copper, μg /l<br />

Zink, μg /l<br />

Iron, μg /l<br />

Manganese, μg /l<br />

Cadmium, μg /l<br />

Nickel, μg /l<br />

Lead, μg /l<br />

Molybdenum, μg /l<br />

Arsenic, μg /l<br />

Petroleum products, mg/l<br />

Phenols, mg/l<br />

Debed-Ayrum (AM)<br />

Debed-Sadakhlo (GE)<br />

Khrami-Imiri (GE)<br />

<strong>Kura</strong>-Kesalo (GE)<br />

Khrami-Red Bridge (GE)<br />

<strong>Kura</strong>-Shykhly (AZ)<br />

Debed-Ayrum HS (AM)<br />

Alazani-Shakriani (GE)<br />

Alazani-Agrichai (AZ)<br />

Field Blank Sample<br />

Date of analysis<br />

50


sinjis aRebis<br />

adgilis Secvla<br />

51<br />

sinjis aRebis TariRi<br />

aRmoCenis zRvari (an<br />

raod. zRvari)<br />

temperatura o C<br />

gamWirvaloba<br />

gaxsn. Jangb. mg/l<br />

JangbadiT gajereba %<br />

pH<br />

mineralizacia mg/l<br />

gamtarunaruianoba<br />

msim/sm<br />

Sew. nawil.. raod.mg/l<br />

Jbm5<br />

Jangb.qim.moTx. (MnO -) 4 , mg<br />

O 2 /l<br />

Jangb.qim.moTx. (Cr 2 O 2-) 7 ,mg<br />

O 2 /l<br />

amiaki mg/l<br />

nitrati mg/l<br />

fosfatebi mg/l<br />

spilenZi mg/l<br />

TuTia mg/l<br />

rkina mg/l<br />

magniumi mg/l<br />

kadmiumi mg/l<br />

nikeli mg/l<br />

tyvia mg/l<br />

molibdeni mg/l<br />

dariSxani mg/l<br />

navT. produqtebi mg/l<br />

fenolebi mg/l<br />

debeda-airumi<br />

(sasomx.)<br />

debeda-sadaxlo<br />

(saq.)<br />

xrami-imiri (saq.)<br />

mtkvari-qesalo<br />

(saq.)<br />

(GE)<br />

xrami-wiT.xidi<br />

(saq.)<br />

mtkvari-Sixli<br />

(azer.)<br />

debeda-airumis<br />

hidr. sadg.<br />

(sasomx.)<br />

alazani-Saqriani<br />

(saq.)<br />

alazani-agriCai<br />

(azer.)<br />

sakontrolo<br />

sinji<br />

analizis TariRi

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!