INVITASYONSEMINAR LALITLALIT pe fer enn seminar lorBlok Istorik, Burzwazi Deta &Demokratizasyon Lekonomi a-la-PTr Vandredi 2 Novam,9.30am - 3 pm, Batiman LPT,Gran Rivyer.Tem seminar li “GuvernmanAktyel, dan ki lintere li reyne?”Suvan nu tu poz nu-memlakestyon: “Guvernman aktyel, liguverne dan lintere ki klasdimunn? Kimanyer li ariv fer sa?Depite rod nu vot, nu ki travay<strong>pu</strong> viv, lerla li reyne dan linterekapitalist. Kimanyer li ariv fersa?” Dan kontex sa kriz ekonomikaktyel ki pe kontiyne agrave ekdan kontext prezantasyon Bidzeguvernman PT-PMSD ki pe vini,LALIT pe invit u dan ennSeminar – avek bi <strong>pu</strong> fit nukonpreansyon politik profon.PROGRAMVandredi 2 Novam9:30am: Dite, Kafe, zi10:00: Byenveni ek Introdiksyon parprezidans, Rajni Lallah.10:20: Burzwazi Deta eDemokratizasyon Lekonomi a-la-Ramgoolam: Ram Seegobin11:20: Kestyon, Komanter, Debaplenyer.12:20: Brek Dezene (amenn enn dipinkiksoz <strong>pu</strong> manze).1:00: Introdiksyon par prezidans,Alain Ah-Vee1:20: Blok Istorik e so bann Mitasyon:Lindsey Collen, RadaKistnasamy2:00: Kestyon, Komanter, DebaPlenyer.3:00: KlotirKWIN SYANTIFIKKONPRIME LAVORTMANDepi le 15 Oktob, 2012 ena 5 lopital Guvernman ki finn deza organizzot <strong>pu</strong> ki zot kapav ofer lavortman su nuvo lalwa, setadir Jeetoo,Victoria, Rose-Belle, Lenor, ek Flacq. Fam bizin fer reket dan seksyonzinekolozi, e so ka bizin tom dan 4-5 kondisyon: swa fam ansent <strong>pu</strong>sufer grav problem lasante fizik ubyen mantal si li pa fer lavortman,swa finn ena vyol e li finn inform istasyon lapolis, swa finn ena inses,swa tifi ansent ena mwens ki 16 an, swa fetis pa <strong>pu</strong> vyab akozmalformasyon grav.Nu remarke ki tu linformasyon Guvernman, ek tu koze bannprofesyonel lor radyo lor lavortman, pe asyum ki lavortman <strong>pu</strong> tultanfer par enn operasyon (lavortman sirirzikal) setadir par enn kirtaz (D& C) ubyen par enn form aspirasyon. Me, anfet seki dimunn <strong>pare</strong>alize se ki zordizur, dan buku pei, lavortman par medikaman, setadirpar konprime, li finn vinn pli komin ki lavortman par kit intervansyonsirizikal.Pursantaz lavortman medikal (konprime)Finland 86%Lafrans 52%Laswed 74%Laswis 64%Lekos 74%Norvez 78%Sa vedir enn minorite lavortman fer par sirirzi dan sa bann pei Leropki nu finn pran kuma lexanp. Alor li for posib ki dan Moris, etan doneki lavortman finn dekriminalize parsyelman asterla, ki dokter <strong>pu</strong> ferlavortman de-pliz-an-pli atraver konprime (lavortman medikal).Manyer ki enn fam prosede <strong>pu</strong> fer lavortman medikal: Dan ka Moris,lavortman <strong>pu</strong> ena tu sa bann kondisyon atase, alor li <strong>pu</strong> enn chalennjbirokratik <strong>pu</strong> reysi gayn enn, mem u tom dan le ka 100%. Dan salartik Kwin Syantifik la, nu pe gete kimanyer prosede (kote medikal)<strong>pu</strong> fer sa kalite lavortman la – me san ki nu rant dan detay birokratik.1. Fam ansent al get enn dokter ki cheke ki li pena kont-indikasyon<strong>pu</strong> medikaman lavortman la, par exanp ki so groses pa ektopik (andeorliteris), e li pena maladi lerin; e dokter <strong>pu</strong> cheke ki pena enn “la<strong>pare</strong>y”(IUD) anplas. Fode fam ansint mwens ki 9 semenn <strong>pu</strong> fer sa kalitelavortman medikal la. (Ena serten lezot medikaman ki marse dandezyem trimest groses.)2. Si fam la al delavan avek enn lavortman, dan enn dezyem randevu,li bwar mifepristone (3 konprime, normalman) divan dokter. Samedikaman la li efektivman bar aksyon prozesteronn ki li, li normalmananpes kontraksyon literis. An Kreol, dimunn exprim sa par dir, “Samedikaman anpes groses anrasine.”3. Apre 2 zur, kot li, fam pran ankor 2 konprime apel misoprostol. Sadeklans kontraksyon, li uver kol literis, e sa provok seynman. (Parfwaservi sipozitwar vazinal, plito ki konprime, me mem medikaman.)4. Seynman kumanse ant 4 ek 24 er apre dezyem vole konprime, ekontiyne <strong>pu</strong> 7-14 zur. (Si seyne buku, ubyen plis ki 30 zur, bizin alkonsilte.)5. Detutfason, u bizin re-al konsilte, 14 zur apre, fer enn eko, cheke situ inn desann.Anfet, pena gran diferans anterm risk konplikasyon ant lavortmanmedikal ek sirirzikal.8
LOR RADIO ONE ANSAM EK MANB LALITEXPER LOR SEKIRITE ALIMANTER, CYRIL MONTYKan ena kriz alimanter, Leta pa pe rann lapel.Li inportan konn sityasyon teknik dan domenn prodiksyon manze.Ala enn apersi lide enn agronom.Merkredi 17 Oktob, dan programradio Habib Mosaheb, ti ena enndeba interesan lor sekirite alimanter,dan lekel Cyril Monty, agronom,ek Rajni Lallah, manbLALIT, ti invite. Rajni Lallah tikoz lor plizyer pwin dan Sart lorSekirite Alimanter. Sa Sart la tidevlope par Fron Komin SekiriteAlimanter, inisye par LALIT ekenn dizenn lorganizasyon. (GetSart la dan prosenn lartik).Anmemtan, nu truv li inportan<strong>pu</strong> raport seki Cyril Monty finndir dan sa program radyo la. M.Monty li pa zis enn agronom ordiner;li ti ansarz seksyon diversifikasyonagrikol Sanb Agrikiltir, ekan 2008, li ti nome a-la-tet FoodSecurity Fund ki guvernman PT-PMSD ti met dibut swit a krizalimanter ek an-repons a LALITso kanpayn lor sekirite alimanter.An 2010, guvernman pa finnrenuvle so kontra. Antan ki exper,seki Cyril Monty finn dir piblikmanlor radyo li demontre nesesiteirzan <strong>pu</strong> enn kanpayn kumaLALIT ek Fron Komin finn dezadeklanse.Pledwari <strong>pu</strong> sekirite alimanterDan program radyo, Cyril Montyfinn dir ki mem si kazi-totalitepopilasyon pei ziska ler pe kapavgayn sifizaman manze <strong>pu</strong> sirviv,dimunn pe anfet manz mwens.Lot problem se ki dimunn depannbuku lor inportasyon manze <strong>pu</strong>alimantasyon, alor nu sibir lefeogmantasyon pri depi lexteryer.75% nuritir li inporte“75% manze ki nu konsome, liinporte,” li finn dir. Li finn suliyneki Moris ti inport lavaler Rs30milyar prodwi agrikol an 2011. Meli finn explike ki si exklir disik ekprodwi ki pa alimanter, li vedir kilane 2011, ti ena inportasyonalimanter (net, pa an-gro) <strong>pu</strong>lavaler Rs18 milyar.M.Monty finn azute ki sa sif kisuvan site (Rs30 milyar) <strong>pu</strong> inportasyonagrikol li akoz danseksyon “Agrikiltir” dan ladwann,ena 24 diferan Sapit ki definir tumarsandiz ki tom su kategori“Agrikiltir” ki inklir zanimo, legim,semans etc. Seksyon “zanimo”,li inklir osi suval, lisyin, sat, zwazo,etc ki dimunn pa manze. Alor, lifinn dir, kan exklir bann marsandizki nu pa manze, lerla sif depanslor inportasyon nuritir vinn Rs18milyar <strong>pu</strong> 2011.“Dimunn pe manz mwins”Cyril Monty finn fer resortir kideza ena problem grav kan getsif kantite manze ki inporte. An2006, li dir, ti inport lavaler Rs10milyar nuritir. Kan konpar sa aveksif inportasyon nuritir <strong>pu</strong> 2011,setadir Rs18 milyar 5 an apre.Li <strong>pare</strong>t kote sif ki inportasyonnuritir finn ogmante. Me kan getvolim inportasyon, setadir komyenuritir ki pe inporte, an 2006 li tiapepre 480,000 tonn lerla an 2011,li finn vinn 526.000 tonn. CyrilMonty analize ki sa sif-la montre2 kitsoz byin presi. Premyerman,li finn dir ki kon<strong>pare</strong>zon sif 2006ek 2011 montre ki pri pe montebuku plis <strong>pu</strong> mem kantite manzeki inporte. Inportasyon manze pekut buku pli ser. Dezyem pwinanaliz ki li finn fer se ki depi 2009,inportasyon net <strong>pu</strong> nuritir, li pebese. Seki inportan se, anmemtanprodiksyon nuritir lokal pa finnogmante. Seki vedir ki Morisyinpe manz mwins nuritir kon<strong>pare</strong>9avek 5 an desela. Li finn dir ki satandans la, li byin trakasan ek li<strong>pare</strong>t <strong>pu</strong> agrave avek ogmantasyonpri manze ki pe vini.An 2013, etan done lasesresLeta Zini ek Larisi ek dan Brezil,Lenn ek Lasinn finn ena gravproblem <strong>pu</strong> lagrikiltir, nu kapavatann ki <strong>pu</strong> ena gro ogmantasyonpri manze ki inporte. Cyril Montyfinn fer resortir ki se klas dimunnpov ek klas mwayenn ki <strong>pu</strong> sibirlefe sa ogmantasyon pri la. Li finnaverti tu dimunn: “Pu mwa, seextreman inkyetan ki dan enn peimwayennman devlope komMoris ki pe espere vinn ‘le Singa<strong>pu</strong>rde Losean Indyin’ avekogmantasyon pri prodwi alimanter,popilasyon pe manz mwins.”Nesesite prodwir manzeM. Monty finn dir ki olye inportea enn pri ser, ena plizyer prodwialimanter ki kapav fer onivo lokal.Seki neseser se transformasyonek prezervasyon. Li finn dir, “Liinadmisib <strong>pu</strong> enn pei kuma Morisan 2011 inport <strong>pu</strong> 5.2 milyar lavyannkonzele, bwat konserv, dileek prodwi letye [prodwi transformeek prezerve]. 5an desela,sa bann mem prodwi la ti kut Rs3.6 milyar. Volim finn ogmante,me byin mwins, anterm <strong>pu</strong>rsantaz,ki valer nu inportasyon. Alorpri nu dile, nu diber, lavyann finnogmante kuma tu dimunn finntruve.” Li finn dir ki Moris enapotansyel <strong>pu</strong> fer prodiksyon sakalite alimantasyon la, me li dirbizin organiz lelvaz modern kumaena Sidafrik uswa Lerop <strong>pu</strong>permet ki ena enn prodiksyon dekalite. “Se ver sa ki nu bizin ale”,li finn dir.