15.12.2012 Views

kari 3: wyali - momxmarebeli.ge

kari 3: wyali - momxmarebeli.ge

kari 3: wyali - momxmarebeli.ge

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>kari</strong> 3: <strong>wyali</strong><br />

<strong>wyali</strong> Cveni planetis erT-erTi Seucvleli resursia. misi<br />

racionaluri gamoyenebisa da dacvis problemas didi yuradReba unda<br />

daeTmos.<br />

zedapiruli hidrosfero (msoflio okeaneebi, zRvebi, mdinareebi,<br />

tbebi, myinvarebi, atmosferuli teni) da miwisqveSa hidrosfero<br />

(dedamiwis qerqis is nawili, romelSic SeiZleba miwisqveSa wylebi<br />

arsebobdes) ganixileba, rogorc erTi mTlianis _ hidrosferos _<br />

Semad<strong>ge</strong>neli nawilebi da maTi resursebis ekologiuri mdgomareoba<br />

uSualodaa damokidebuli rogorc qveynis bunebrivi pirobebis<br />

mravalferovnebasa da klimatze, ise atmosferuli naleqebisa da<br />

zedapiruli Camonadenis sididesa da xarisxze.<br />

hidrosferos saerTo balansis formirebaSi zedapiruli da<br />

miwisqveSa wylebis bunebriv resursebs mniSvnelovani roli akisria.<br />

isini wylis bunebrivi wrebrunvis Sedegad mudmiv ganaxlebas ganicdian<br />

da erTmaneTTan uSualo hidravlikuri kavSiris gamo swrafad reagireben<br />

rogorc bunebrivi, aseve anTropo<strong>ge</strong>nuri faqtorebis yovelgvar (negatiur<br />

Tu pozitiur) zemoqmedebaze.<br />

Tavi 5. miwisqveSa wylebi<br />

reziume<br />

mtknari miwisqveSa wylebis hidromonitoringi dRes saqarTveloSi<br />

ar xorcieldeba. Tumca 2000 wels ganxorcielebuli SefasebebiT<br />

miwisqveSa wylebi seriozulad iyo dabinZurebuli rogorc organuli,<br />

ise araorganuli nivTierebebiT.<br />

saqarTvelos mosaxleobis umetesoba sasmelad miwisqveSa wyals<br />

iyenebs. aqedan naxevari damoukideblad moipovebs sasmel wyals EWebisa<br />

da wyaroebis saSualebiT da moixmars mas yovelgvari gawmendis gareSe.<br />

Sesabamisad, miwisqveSa wylebis dabinZurebam Zalze didi zegavlena<br />

SeiZleba iqonios mosaxleobis janmrTelobaze. aucilebelia saswrafod<br />

aRd<strong>ge</strong>s miwisqveSa wylebis hidromonitoringi im regionebSi, sadac<br />

rogorc maTi <strong>momxmarebeli</strong> mosaxleobis raodenoba, aseve miwisqveSa<br />

wylebis dabinZurebis albaToba maRalia. pirvel rigSi esenia<br />

samegrelos, wyaltubos, alaznis da marneuli-gardabnis arteziuli<br />

auzebi.<br />

1. normatiuli baza (H1)<br />

saqarTvelos kanonmdeblobiT, miwisqveSa wylebi, zedapiruli<br />

wylebisagan gansxvavebiT, sasar<strong>ge</strong>blo wiaRiseul resurss warmoad<strong>ge</strong>ns. am<br />

resursis marTvaze sxvadasxva uwyebebia pasuxism<strong>ge</strong>beli:<br />

• wylis resursebis marTva, dacva, kontroli da monitoringi<br />

saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis<br />

saministros kompetenciaa.<br />

• licenzias miwisqveSa wylebis sar<strong>ge</strong>blobisaTvis gascems<br />

saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro `sasar<strong>ge</strong>blo<br />

wiaRiseulis mopovebis licenziis gacemis wesis Sesaxeb~<br />

saqarTvelos mTavrobis dad<strong>ge</strong>nilebis Sesabamisad. miwisqveSa<br />

wylebis gamoyenebaze licenzia gaicema auqcionis wesiT da<br />

1


savaldebuloa mxolod im SemTxvevaSi, Tu miwisqveSa wylebis<br />

gamoyeneba xdeba komerciuli miznebisaTvis. miwisqveSa sasmeli<br />

wylis xarisxis kontrols axorcielebs soflis meurneobis<br />

saministro.<br />

• wylis standartebTan (wylis xarisxisadmi wayenebuli<br />

sanitariul-higienuri xasiaTis normebTan da wesebTan)<br />

dakavSirebul sakiTxebs aregulirebs saqarTvelos Sromis,<br />

janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro.<br />

miuxedavad imisa, rom mtknari <strong>wyali</strong> sxva wiaRiseulTan SedarebiT<br />

farTodaa gavrcelebuli dedemiwaze, igi bevrad naklebadaa Seswavlili<br />

da ekologiuri TvalsazrisiT yvelaze arasakmarisad aris daculi.<br />

miwisqveSa wylebis obieqtebis dacvis ZiriTad meqanizms warmoad<strong>ge</strong>ns<br />

kanonqvemdebare normatiuli aqtebiT gansazRvruli sanitariuli dacvis<br />

zonebis (sdz) mowyoba da wiaRiseulis sabadoebis damuSavebis<br />

proeqtiT gaTvaliswinebuli RonisZiebebi. saqarTvelos kanonmdeblobiT<br />

yvela tipis wyalmomara<strong>ge</strong>bis obieqtebisaTvis unda SemuSavdes<br />

sanitariuli dacvis zonebis proeqti, romelic iTvaliswinebs I (mkacri),<br />

II da III sdz-is mowyobasa da im specialuri RonisZiebebis gatarebas,<br />

romelTa meSveobiTac gamoiricxeba miwisqveSa wylebis dabinZureba, maTi<br />

resursebis araswori eqspluatacia da aramiznobrivi xarjva.<br />

mosaxleobis saxelmwifo standartebis moTxovnebis Sesabamisi<br />

wyliT uzrunvelsayofad da wylis kontrolis mizniT SemuSavebulia<br />

`wyalmomara<strong>ge</strong>bis wyaroebis da sasmel-sameurneo daniSnulebis<br />

wyalsadenebis da kurortebisa da sakurorto adgilebis sanitariuli<br />

dacvis zonebis~ da `Camosxmuli sasmeli wylis xarisxisadmi wayenebuli<br />

sanitariul-higienuri moTxovnebis~ sanitariuli wesebi da normebi,<br />

romelic am wylebSi sxvadasxva dambinZurebel nivTierebaTa zRvrulad<br />

dasaSveb koncentraciebs (zdk) ad<strong>ge</strong>ns. iTvleba, rom Tuki wyalSi<br />

dambinZureblis odenoba zdk-s ar aremateba, aseTi <strong>wyali</strong><br />

janmrTelobisTvis usafrTxoa.<br />

2. miwisqveSa wylebis resursebi (H1)<br />

saqarTvelos teritoriis miwisqveSa hidrosferos farglebSi<br />

naTladaa warmod<strong>ge</strong>nili sruli speqtri rogorc klasikuri, aseve<br />

metad iSviaTi hidro<strong>ge</strong>ologiuri kanonzomierebebisa da anomaliebisa,<br />

rac, Tavis mxriv, ganapirobebs am teritoriaze ZiriTadi, iSviaTi da<br />

unikaluri tipis miwisqveSa wylebis farTo gavrcelebas.<br />

hidro<strong>ge</strong>ologiuri daraionebis mixedviT, saqarTvelos teritoriaze<br />

gavrcelebulia arteziuli auzebi da wyalwneviani sistemebi, romlebic<br />

Seicaven forovan, napralur da napralur-karstuli cirkulaciis<br />

wylebs. maT axasiaTebs didi resursebi, maRali xarisxobrivi<br />

maCveneblebi da droSi ganaxleba (ix. sqematuri ruka 1).<br />

miwisqveSa wylebis resursebis gamovlena da damuSaveba sasar<strong>ge</strong>blo<br />

wiaRiseulis mopovebis licenziis safuZvelze xdeba, xolo sabados<br />

gaTvlili saeqspluatacio mara<strong>ge</strong>bis damtkicebas axorcielebs<br />

saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministrosTan<br />

arsebuli sasar<strong>ge</strong>blo wiaRiseulis mara<strong>ge</strong>bis saxelmwifo uwyebaTaSorisi<br />

komisia.<br />

2


uka 1. saqarTvelos hidro<strong>ge</strong>ologiuri daraionebis sqematuri ruka<br />

le<strong>ge</strong>nda:<br />

hidro<strong>ge</strong>ologiuri<br />

I.<br />

II.<br />

regioni<br />

mTavari<br />

kavkasionis<br />

kristaluri<br />

substratis<br />

gruntis wylebis<br />

zona<br />

mTavari<br />

kavkasionis<br />

samxreT ferdis<br />

wyalwneviani<br />

sistemebis zona<br />

III. saqarTvelos<br />

beltis<br />

arteziuli<br />

auzebis zona<br />

IV. aWara-TrialeTis<br />

naoWa zonis<br />

wyalwneviani<br />

sistemebis zona<br />

V. arTvin-bolnisis<br />

beltis gruntis<br />

wylebis zona<br />

hidro<strong>ge</strong>ologiuri raioni<br />

II1 afxazeTis napraluri wyalwneviani sistema<br />

II2 svaneTis napraluri wyalwneviani sistema<br />

II3<br />

mestia-TianeTis napraluri<br />

wyalwneviani sistema<br />

da napralur-karstuli<br />

II4 yazbeg-mTaTuSeTis napraluri wyalwneviani sistema<br />

II5<br />

kelasuris kristaluri<br />

wylebis raioni<br />

masivis gruntis napraluri<br />

II6<br />

yeli-yazbegis lavuri<br />

wylebis raioni<br />

ganfenebis gruntis napraluri<br />

bzifis napraluri<br />

III1<br />

arteziuli auzi<br />

da napralur-karstuli wylebis<br />

kodoris forovani, napraluri da napralur-karstuli<br />

III2<br />

wylebis arteziuli auzi<br />

samegrelos napraluri da napralur-karstuli wylebis<br />

III3<br />

arteziuli auzi<br />

raWa-leCxumis napraluri da napralur-karstuli wylebis<br />

III4<br />

arteziuli auzi<br />

kolxeTis forovani napraluri da napralur-karstuli<br />

III5<br />

wylebis arteziuli auzi<br />

III6 guriis forovani, napraluri wylebis arteziuli auzi<br />

wyaltubos forovani, napraluri da napralur-karstuli<br />

III7<br />

wylebis arteziuli auzi<br />

argveTis forovani, napraluri<br />

III8<br />

wylebis arteziuli auzi<br />

da napralur-karstuli<br />

qarTlis forovani, napraluri<br />

III9<br />

wylebis arteziuli auzi<br />

da napralur-karstuli<br />

alaznis forovani, napraluri<br />

III10<br />

wylebis arteziuli auzi<br />

da napralur-karstuli<br />

iori-Siraqis forovani da napraluri wylebis arteziuli<br />

III11<br />

auzi<br />

marneuli-gardabnis<br />

III12<br />

arteziuli auzi<br />

forovani da napraluri wylebis<br />

Zirulis kristaluri masivis gruntis napraluri<br />

III13<br />

napralur-karstuli wylebis arteziuli auzi<br />

da<br />

IV1 aWara-imereTis napraluri wyalwneviani sistema<br />

IV2<br />

TrialeTis napraluri<br />

wyalwneviani sistema<br />

da napralur-karstuli<br />

IV3<br />

Tbilisis napraluri<br />

wyalwneviani sistema<br />

da napralur-karstuli<br />

IV4 axalcixis napraluri wylebis arteziuli auzi<br />

V1<br />

axalqalaqis lavuri warmonaqmnebis napraluri gruntis<br />

wylebis raioni<br />

V2<br />

javaxeTis qedis aRmosavleTi kalTis napraluri gruntis<br />

wylebis raioni<br />

3


saqarTveloSi miwisqveSa wylebi warmod<strong>ge</strong>nilia msoflioSi cnobili<br />

yvela unikaluri wylis sruli speqtriT, rogorc qimiuri Sed<strong>ge</strong>nilobis,<br />

temperaturis, ise Tvisebrivi TvalsazrisiT. pirobiTad isini<br />

mineralizaciisa da temperaturis mixedviT iyofa Semdeg jgufebad:<br />

a) mtknari sasmeli wylebi (mineralizaciiT ara umetes 1,0 g/l).<br />

b) mineraluri wylebi (1,0 g/l-ze maRali saerTo mineralizaciiT).<br />

g) Termuli wylebi _ samkurnalo (20-35 0 C), Tboener<strong>ge</strong>tikuli (40-108 0 C)<br />

miwisqveSa mtknari wylebi (H2)<br />

miwisqveSa mtknari wylebi warmoad<strong>ge</strong>ns sasmelad vargisi umaRlesi<br />

xarisxis wylebis yvelaze saimedod dacul wyaros. saqarTvelos sasmeli<br />

wylis resursebis saerTo raodenobis 60-70% swored am miwisqveSa<br />

wylebze modis (ix. diagrama 1).<br />

miwisqveSa mtknari sasmeli wylebi saerTo mineralizaciis mixedviT<br />

iyofa ultramtknar _ 0,2-0,3 g/l (ZiriTadad gavrcelebulia samxreT<br />

saqarTvelos teritoriaze) da 0,3_1,0 g/l mineralizaciis wylebad.<br />

saqarTvelos teritoriaze sul moZiebulia mtknari miwisqveSa<br />

wylebis 100-ze meti sabado, romelTa bunebrivi resursebi Sead<strong>ge</strong>ns 18<br />

mlrd m3 /weliwadSi (573 m3 /wm). isini qveynis hidro<strong>ge</strong>ologiuri olqebis<br />

mixedviT Zalze araTanabradaa ganawilebuli (ix. diagrama 1). am wylebis<br />

siuxviT gamoirCeva qarTlis, alaznis, bzifis, samegrelos, raWa-leCxumis<br />

arteziuli auzebi. SedarebiT Raribia axalcixis, guriis da iori-Siraqis<br />

arteziuli auzebi.<br />

aWara-TrialeTis<br />

naoWa zonis<br />

wyalwneviani<br />

sistemis zona<br />

9%<br />

mTavari<br />

kavkasionis<br />

samxreT ferdis<br />

gruntis<br />

wylebisa da<br />

wyalwneviani<br />

sistemis zona<br />

52%<br />

arTvin-bolnisis<br />

beltis gruntis<br />

wylebis zona<br />

10%<br />

OsaqarTvelos<br />

beltis<br />

arteziuli<br />

auzebis zona<br />

30%<br />

dasavleTis<br />

daZirvis<br />

18%<br />

aRmosavleTis<br />

daZirvis<br />

11%<br />

diagrama 1. miwisqveSa mtknari wylebis bunebrivi resursebis ganawileba<br />

hidro<strong>ge</strong>ologiuri olqebis mixedviT.<br />

moqmedi normebis mixedviT, miwisqveSa mtknari wylebis bunebrivi<br />

resursebis gamoyenebis dasaSvebi raodenoba, anu saeqspluatacio<br />

resursi, ar unda aRematebodes mTliani resursis naxevarze mets, Cvens<br />

4


SemTxvevaSi _ 9 mlrd m 3 / weliwadSi (285,5 m 3 /wm). jerjerobiT saqarTvelos<br />

teritoriaze gamovlenili miwisqveSa mtknari wylebis resursebis<br />

mxolod mesamedia detalurad Seswavlili da mara<strong>ge</strong>bis saxelmwifo<br />

komisiis mier damtkicebuli maTi saeqspluatacio mara<strong>ge</strong>bi Sead<strong>ge</strong>ns 4,2<br />

mlrd m 3 /weliwadSi (133 m 3 /wm) (ix. diagrama 2).<br />

mTavari kavkasionis samxreT<br />

ferdis gruntis wylebisa da<br />

wyalwneviani sistemis zona<br />

saqarTvelos beltis<br />

arteziul i auzebis<br />

dasavleTis daZirvis zona.<br />

saqarTvelos beltis<br />

arteziul i auzebis<br />

aRmosavleTis daZirvis zona.<br />

arTvin-bolnisis bel tis<br />

gruntis wylebis zona<br />

aWara-TrialeTis naoWa zonis<br />

wyalwneviani sistemis zona<br />

0 2 4 6 8 10<br />

mlrd m3 /ww<br />

resursi<br />

damtkicebuli<br />

saeqspluatacio<br />

maragi<br />

diagrama 2. saqarTvelos miwisqveSa mtknari wylebis bunebrivi<br />

resursebis Sefardeba damtkicebul saeqspluatacio mara<strong>ge</strong>bTan da maTi<br />

ganawileba hidro<strong>ge</strong>ologiuri olqebis mixedviT.<br />

2008 wlis monacemebiT, saqarTveloSi mtknari miwisqveSa wylebi<br />

weliwadSi gamoyenebuli iyo 427,9 mln. m 3 odenobiT, maT Soris sasmeli<br />

wylis sistemebisTvis _ 425,3 mln. m 3 , xolo sawarmoo saWiroebisaTvis _<br />

2,6 mln. m 3 . garda amisa, saqarTveloSi qalaqis mosaxleobis 5% da<br />

soflis mosaxleobis 65% sasmel wyals damoukideblad moipovebs da<br />

amisaTvis ZiriTadad miwisqveSa wylebs iyenebs.<br />

5


450<br />

400<br />

350<br />

300<br />

?<br />

?<br />

250<br />

?<br />

200<br />

?<br />

150<br />

100<br />

50<br />

0<br />

diagrama 3. saqarTvelos regionebis mosaxleobis raodenoba,<br />

romelic mtknar sasmel wyals individualurad moipovebs.<br />

sasmeli da samkurnalo daniSnulebis mineraluri wylebi (H2)<br />

saqarTvelo agreTve mdidaria mineraluri miwisqveSa wylebiT.<br />

saqarTvelos teritoriaze gamovlenili farTo speqtris mineraluri<br />

Sed<strong>ge</strong>nilobis, temperaturisa da sxva unikaluri Tvisebebis mqone<br />

mineraluri wylebis gamosavlebis (wyaroebi, WaburRilebi) saerTo<br />

raodenoba 2000-s aWarbebs, maTi jamuri debiti 160 aTasi m 3 -ia dRe-RameSi.<br />

qimiuri Sed<strong>ge</strong>nilobisa da saerTo mineralizaciis maCveneblebis mixedviT<br />

es wylebi pirobiTad dayofilia 1,0-4,5 g/l-mde, 5,0-10,0 g/l-mde da 6,0-12,0<br />

g/l-mde mineralizaciis jgufebad.<br />

qveynis mineraluri wylebis prognozuli resursebi dReRameSi<br />

daaxloebiT 50 mln. m3-is tolia. dReisaTvis saqarTvelos teritoriaze<br />

detalurad Seswavlilia mineraluri wylis 45 sabado. mara<strong>ge</strong>bis<br />

saxelmwifo komisiaSi damtkicebuli mara<strong>ge</strong>bis raodenoba Sead<strong>ge</strong>ns 76,2<br />

aTas m3 /dR.R. maTgan meoTxedis gamoiyeneba xdeba balneologiuri<br />

miznebisaTvis (samkurnalo abazanebi) _ `wyaltubo~, `menji~, `caiSi~.<br />

naxevarze mets sammagi gamoyeneba aqvs (samkurnalo, sasmel-samkurnalo,<br />

samrewvelo Camosxma): `borjomi~, `nabeRlavi~, `sairme~, `uwera~, xolo<br />

nawili gamoiyeneba samrewvelo CamosxmisaTvis _ `mitarbi~, `flate~,<br />

`likani~, `zanavi~, `kokotauri~ `yvibisi~ da sxv.<br />

Termuli wylebi (H2)<br />

saqarTvelos teritoriaze aRricxulia 40_108 0 C temperaturis mqone<br />

wylis 200-ze meti bunebrivi (8 wyaro) da xelovnuri (200 WaburRili)<br />

calkeuli da jgufuri gamosavlebi. maTi jamuri debiti Sead<strong>ge</strong>ns<br />

daaxloebiT 160 aTas m 3 /dR.R.<br />

6


<strong>ge</strong>oTermuli Seswavlis donis mixedviT, wiaRSi arsebuli Termuli<br />

wylebis prognozuli resursi Sead<strong>ge</strong>ns 350-400 mln. m 3 /weliwadSi.<br />

mara<strong>ge</strong>bis saxelmwifo komisiaSi damtkicebuli Termuli wylis<br />

saeqspluatacio mara<strong>ge</strong>bi (15 sabado) 126 aTasi m 3 /dR.R. tolia, rac<br />

saerTo prognozuli resursebis mxolod 20%-s Sead<strong>ge</strong>ns.<br />

qveynis teritoriaze arsebul <strong>ge</strong>oTermul wylebs, maTi<br />

temperaturuli maCveneblebis mixedviT, iyeneben rogorc soflis<br />

meurneobaSi, aseve komunalur meurneobasa da balneologiaSi (Tbilisilisi,<br />

oxurei, zugdidi-caiSi).<br />

unda aRiniSnos, rom qveynis miwisqveSa wylebis sabadoebze<br />

damtkicebuli mara<strong>ge</strong>bis samrewvelo aTvisebis xvedriTi wili<br />

daaxloebiT 12% mineralur wylebze modis, 4% _ Termoener<strong>ge</strong>tikul<br />

wylebze, xolo 2% _ mtknar miwisqveSa wylebze maSin, roca miwisqveSa<br />

sasmeli wylis resursuli potencialis mixedviT, saqarTvelo erT-erTi<br />

umdidresi qveyanaa msoflioSi.<br />

3. miwisqveSa wylebis dabinZurebis done (H1)<br />

aRsaniSnavia, rom saqarTvelos umetesi qalaqisa da soflis<br />

mosaxleoba sasmelad iyenebs Wisa da wyaros wyals, romelic Zalze<br />

sustad aris daculi dabinZurebis rogorc anTropo<strong>ge</strong>nuri, ise bunebrivi<br />

faqtorebis zemoqmedebisgan.<br />

saqarTvelos teritoriis dablobi da mTaTaSorisi regionebi<br />

(kolxeTis dablobi, qarTlis veli, md. alaznis marcxena napiri da sxv.),<br />

romelTa farglebSic Tavmoyrilia erovnuli meurneobis mTeli<br />

potenciali da msxvili dasaxlebuli punqtebis 80%-ze meti, miwisqveSa<br />

hidrosferos, gansakuTrebiT gruntis da zedapiridan pirveli wneviani<br />

wyalSemcveli fenis umetesi nawili, dabinZurebis riskis zonaSia<br />

moqceuli.<br />

me-20 saukunis bolo aTwleulebSi sasoflo-sameurneo savargulebSi<br />

agroqimikatebis didi dozebiT gamoyenebas mohyva rogorc zedapiruli,<br />

ise gruntis wylebis dabinZureba nitratebiT, nitritebiT, pesticidebiT.<br />

kolxeTis dablobis (samegrelos, imereTis), agreTve, qarTlisa da<br />

kaxeTis regionebSi meoTxeuli naleqebis doneze arsebuli gruntis<br />

wylebis qimiuri Sed<strong>ge</strong>nilobis analizebma aCvenes, rom maTSi nitratebis<br />

Semcveloba zRvrulad dasaSveb normas 20-30-jer aRemateba. aseve 3-4-jer<br />

metia amiakis Semcveloba, 2-3-jer _ nitritebisa. es ukanaskneli axali<br />

dabinZurebis maCvenebelia da misi wyaroa ara mxolod sasuqebiT<br />

gajerebuli saxnav-saTesi savargulebi, aramed im sawarmoebis Camdinare<br />

wylebi, romlebic sawarmoo miznebisaTvis nitratul marilebs iyeneben.<br />

aRniSnuli teritoriebis farglebSi zedapiridan pirveli<br />

wyalSemcavi horizontis udawneo wylebic mniSvnelovnad aris<br />

dabinZurebuli, razec miuTiTebs maTSi amoniumis azotisa da nitratebis<br />

maRali Semcveloba.<br />

miwisqveSa hidrosferos ekologiuri mdgomareobis dad<strong>ge</strong>nis mizniT<br />

saqarTvelos mTel rig regionebSi mravali wlis ganmavlobaSi<br />

mimdinareobda reJimuli dakvirvebebi (hidromonitoringi) miwisqveSa<br />

wylebis resursebis raodenobasa da xarisxze.<br />

saqarTvelos <strong>ge</strong>ologiis saxelmwifo departamentis mier me-20<br />

saukunis 70-90 ww-Si Catarebuli hidro<strong>ge</strong>ologiuri sareJimo, a<strong>ge</strong>gmviTi,<br />

saZiebo da laboratoriuli samuSaoebis Sede<strong>ge</strong>bze dayrdnobiT, 2000 w-s<br />

ganxorcielda saqarTvelos teritoriaze arsebuli liTomonitoringuli<br />

7


qselis farglebSi arsebuli miwisqveSa mtknari wylebis wyalpunqtebis<br />

wylis (707 sinjis) sxvadasxva tipis dabinZurebis kerebis analizi da<br />

gakeTda daskvna, rom: saqarTvelos teritoriaze miwisqveSa wylebma<br />

ganicades Tvisebrivi cvlilebebi xarisxis gauaresebis TvalsazrisiT da<br />

rom miwisqveSa hidrosferos dabinZurebis masStabebi rogorc<br />

lokaluri, aseve regionuli xasiaTisaa da saWiroebs aucilebel<br />

reagirebas.<br />

2000 wlis mdgomareobiT saqarTvelos miwisqveSa hidrosferos<br />

ekologiuri viTarebis amsaxveli suraTi 15 hidro<strong>ge</strong>ologiuri raionis<br />

mixedviT (ix. ruka 2-5):<br />

ruka 2-5. 1970-1990 ww-Si saqarTvelos teritoriaze gamovlenili<br />

miwisqveSa wylebis dabinZurebis hidro<strong>ge</strong>oekologiuri ruka (mzaddeba<br />

ramdenime ruka)<br />

2-5 rukebze Cans miwisqveSa wylebis dabinZurebis gavrceleba,<br />

dambinZurebeli nivTierebebi da dabinZurebis xarisxi:<br />

a) axalcixis arteziuli auzi da axalqalaqis lavuri<br />

warmonaqmnebis napraluri gruntis wylebis raioni<br />

samcxe-javaxeTis regionis farglebSi (aspinZis raionis garda)<br />

gavrcelebuli naleqebis pirveli wyalSemcveli horizontis miwisqveSa<br />

wylebi (52 WaburRilis, 29 wyaros da 6 Wis monacemebiT) gabinZurebulia<br />

azotovani naerTebiT: nitratebiT, nitritebiT da amiakiT, romelTa<br />

Semcveloba miwisqveSa wylebSi 1,5-3,0 jer aRemateba zRvrulad dasaSveb<br />

koncentracias (zdk).<br />

b) alaznis da iori-Siraqis arteziuli auzi<br />

kaxeTis regionis teritoriaze, miwisqveSa wylebSi (152 WaburRilis<br />

monacemebiT) zRvrulad dasaSveb koncentracias aRemateba nitratebis,<br />

nitritebisa da gogirdwyalbadis Semcveloba. wylebSi meTanisa da<br />

navTobproduqtebis arsebobis mizezi unda iyos fekaluri wylebis<br />

magistralebis dazianeba, mecxoveleobis fermebidan fekaluri wylebis<br />

da sasoflo-sameurneo savargulebidan Sxamqimikatebis CaJonva, aseve<br />

sasuqis sawyobebis gaumarTaoba da sxv.<br />

g) samegrelos arteziuli auzi<br />

samegrelo-zemo svaneTis regionis teritoriaze gruntis wylebi<br />

ZiriTadad dabinZurebulia azotis naerTebiT _ nitratebiT, nitritebiT<br />

da amoniumiT, SeiniSneboda, agreTve, rkinis, fenolisa da manganumis<br />

Semcveloba. 79 WaburRilis monacemebis mixedviT, dabinZurebis maRali<br />

xarisxiT gansakuTrebiT gamoirCeoda mWidrod dasaxlebuli punqtebi.<br />

e) mestia-TianeTis wyalwneviani sistema<br />

mcxeTa-TianeTis regioni mWidrod dasaxlebuli raionebisgan Sed<strong>ge</strong>ba<br />

da am teritoriaze gavrcelebulia soflis meurneobis TiTqmis yvela<br />

dargi. Sesabamisad, aq, sasoflo-sameurneo savargulebSi, farTod<br />

gamoiyeneboda sxvadasxva tipis Sxamqimikatebi da mineraluri sasuqebi.<br />

sakvlev teritoriaze, 58 WaburRilSi, dafiqsirda zdk-ze meti iseTi<br />

ingredientebi, rogoricaa: nitratebi, nitritebi, liTiumi, amoniumi,<br />

qlori, rkina.<br />

v) qarTlis arteziuli auzi<br />

Sida qarTlis regionSi me-20 s-is bolosaTvis didi raodenobiT iyo<br />

samrewvelo obieqtebi: cementisa da Saqris qarxnebi, xorckombinati,<br />

avtogasamarTi sadgurebi da sxv. am teritoriaze 83 WaburRilSi zdk-Tan<br />

8


SedarebiT maRali iyo iseTi damabinZurebeli ingredientebi, rogoricaa<br />

liTiumi, manganumi, rkina, nitratebi da nitritebi. gansakuTrebiT<br />

aRsaniSnavia kadmiumis Semcvelobis momatebis faqti sof. CumaTeleTis<br />

wyaroSi, romelsac sasmelad iyenebdnen (suramis saavtomobilo gvirabis<br />

axlos, bazrobis teritoriaze).<br />

z) marneuli-gardabnis arteziuli auzi<br />

qvemo qarTlis regionis miwisqveSa wylebSi damabinZurebeli<br />

ingredientebis zdk-Tan SedarebiT momatebuli raodenoba dafiqsirebuli<br />

iyo 77 WaburRilsa da 8 wyaroSi. ZiriTadad gamovlenili iyo amoniumi,<br />

nitratebi, nitritebi, bariumi, bori, kadmiumi, kobalti, liTiumi,<br />

fenolebi, pesticidebi, rkina.<br />

T) wyaltubos, argveTis da Zirulis arteziuli auzebi<br />

imereTis regionis teritoriaze Semowmebul 53 wyalpunqtSi (6<br />

wyaro da 47 WaburRili) aRiniSneboda zdk-Tan SedarebiT momatebuli<br />

damabinZurebeli ingredientebis Semcveloba. am mxriv sayuradReboa q.<br />

quTaisis farglebSi miwisqveSa wylebSi mZime metalebis arseboba, rac<br />

uTuod gamowveuli unda iyos am regionSi ganla<strong>ge</strong>buli sawarmoebidan<br />

CaJonili wyliT. savaraudod es aris adre dabinZurebuli kera,<br />

romelmac mogvianebiT iCina Tavi.<br />

i) guriis arteziuli auzi<br />

guriis regionSi Seswavlil 25 WaburRilSi zdk-Tan SedarebiT<br />

momatebuli aRmoCnda fenolebis, mZime metalebis, nitratebis<br />

Semcveloba.<br />

k) raWa-leCxumis arteziuli auzi<br />

raWa-leCxum-qvemo svaneTis regionis farglebSi Seswavlili<br />

wyalpunqtebidan mxolod 5 wyaroSi aRmoCnda momatebuli zdk-Tan<br />

SedarebiT rkinis, boris da nitratebis Semcveloba.<br />

l) aWara-imereTis wyalwneviani sistema<br />

aWaris avtonomiuri respublikis teritoriaze eqspluataciaSi myofi<br />

araRrma WaburRilebis (30 WaburRili) wylebSi nitratebis, fenolebis,<br />

mZime metalebis da navTobproduqtebis Semcveloba mniSvnelovnad<br />

aWarbebda zdk-s.<br />

miwisqveSa wylebis dabinZurebis gamomwvevi mizezebi (H1)<br />

miwisqveSa hidrosferos dabinZurebaSi igulisxmeba wylis xarisxis<br />

cvlileba, mis bunebriv (fonur) mdgomareobasTan SedarebiT, gamowveuli<br />

rogorc bunebrivi, aseve anTropo<strong>ge</strong>nuri saqmianobiT, rac wyals<br />

nawilobriv an mTlianad gamousadegars xdis. pirvel rigSi es exeba<br />

mtknar miwisqveSa wyals.<br />

miwisqveSa hidrosferos dabinZureba mniSvnelovnad aris<br />

ganpirobebuli bunebrivi garemos sxva elementebis (niada<strong>ge</strong>bi,<br />

zedapiruli wylebis, atmosferos da atmosferuli naleqebis)<br />

ekologiuri mdgomareobiT. aqedan miwisqveSa wylebis binZurdeba<br />

metalebiT (maT Soris _ mikroelementebiT), arametalebiT,<br />

navTobproduqtebiT, pesticidebiT da sxva komponentebiT.<br />

hidrosferos dabinZureba ZiriTadad xdeba qimiuri, biologiuri da<br />

radioaqtiuri wyaroebidan.<br />

qimiuri dabinZureba xdeba sxvadasxva samrewvelo sawarmos (qimiuri,<br />

navTobqimiuri, navTob da samTomompovebeli, metalurgiuli, celulozaqaRaldis,<br />

ludis) da sxva warmomavlobis Txevadi Camonadenis myari<br />

narCenebis xarjze.<br />

9


miwisqveSa wylebSi, Txevadi Camonadenis Semad<strong>ge</strong>nlobaSi arsebuli<br />

organuli da araorganuli nivTierebebi SeiZleba moxvdes uSualod am<br />

sawarmoebis teritoriaze teqnologiuri gaJonvis Sedegad, agreTve,<br />

saleqarebidan, e.w. `kudebidan~, Slamis sacavebidan, safiltracio<br />

moednebidan da a.S. amis Sedegad miwisqveSa wylebSi Tavs iCens<br />

janmrTelobisaTvis mavne toqsikuri nivTierebebi.<br />

miwisqveSa wylebis dabinZureba ZiriTadad im regionebSi xdeba,<br />

sadac wyalmomara<strong>ge</strong>bis wyaroebs warmoad<strong>ge</strong>ns mdinareTa filtratebi da<br />

araRrmad ganla<strong>ge</strong>buli ekologiurad daucveli miwisqveSa wylebis<br />

horizontebi, romlebic metad mgrZnobiarea zedapiruli wylebis<br />

xarisxobrivi mdgomareobis mimarT, maTTan uSualo hidravlikuri<br />

kavSiris gamo. aseT wyalSemcvel horizontebs, miuxedavad imisa, rom<br />

advilad binZurdebian da moiTxoven sanitariul damuSavebas, didi<br />

praqtikuli gamoyeneba aqvT.<br />

yvelaze metad binZurdeba gruntis wylebi, sadac aeraciis zonis<br />

gavliT Caedineba samrewvelo wylebi, xolo sasoflo-sameurneo<br />

daniSnulebis miwebze atmosferul naleqebTan da sarwyav wylebTan<br />

erTad CaiJoneba Sxamqimikatebi.<br />

gacilebiT naklebad an praqtikulad ar binZurdeba wneviani<br />

miwisqveSa wylebis Semcveli horizontebi, romlebic gansakuTrebiT<br />

daculia wnevis areSi. aqve unda aRiniSnos, rom ar aris gamoricxuli am<br />

horizontebis kvebis aredan, wyalgaumtar fenebSi arsebuli `fanjrebis~<br />

gavliT, samrewvelo Camonadenis Rrmad ganla<strong>ge</strong>bul SreebSic moxvedra<br />

da wneviani wylebis dabinZurebac (ix. naxazi 1,2).<br />

rig regionebSi, rogoricaa samegrelo, aWara-guria, qarTli, kaxeTi,<br />

qvemo imereTi, sadac mosaxleoba mWidrodaa dasaxlebuli da<br />

centralizebuli wyalsaRebebis farTo qseli funqcionirebs, Rrmad<br />

ganla<strong>ge</strong>buli arteziuli horizontebis miwisqveSa wylebis dabinZurebis<br />

SemTxvevebs me-20 s-is bolo aTwleulSi, marTalia iSviaTad, magram mainc<br />

hqonda adgili.<br />

qimiuri dabinZureba vrceldeba did manZilze da dabinZurebis<br />

kerebis zomebi da farTobi icvleba drosa da sivrceSi imisda mixedviT,<br />

Tu rogoria konkretuli raionis hidro<strong>ge</strong>ologiuri pirobebi da<br />

wyalSemcveli horizontis am<strong>ge</strong>bi qanebis Tvisebebi.<br />

biologiuri dabinZureba gamowveulia muclis tifis, dizinteriis,<br />

qolerisa da sxva daavadebebis baqteriebiT. es baqteriebi advilad<br />

xvdeba gruntis wylebSi fekaluri masebisa da sameurneo-sayofacxovrebo<br />

wylebis meSveobiT da dazianebuli sakanalizacio sistemebidan,<br />

mesaqonleobis fermebidan da mefrinveleobis fabrikebidan. rac Seexeba<br />

wnevian wylebs, maTi biologiuri dabinZurebis wyaro SeiZleba gaxdes<br />

mitovebuli wyalsaRebebi da saZiebo WaburRilebi.<br />

kvlevebiT dad<strong>ge</strong>nilia, rom miwisqveSa wylebSi baqteriebis<br />

sicocxlisunarianobis xangrZlivoba metia, vidre zedapirul wylebSi,<br />

rac aixsneba miwisqveSa wylebis meti daculobiT mzis sxivebis<br />

zemoqmedebisgan, Sesabamisad, wylebis SedarebiT dabali temperaturis<br />

gamo.<br />

radiaciuli dabinZurebis warmoSobis or saxes ganasxvaveben _<br />

bunebrivs da xelovnurs. pirveli gamowveulia bunebriv pirobebSi<br />

wylebSi uranis, radiumis, stronciumis, tritiumisa da sxva elementebis<br />

arsebobiT, meore SemTxvevaSi ki radioaqtiuri dabinZurebis wyaroa<br />

miwisqveSa atomuri afeTqebebi, atomuri eleqtrosadgurebis muSaobis<br />

narCenebi.<br />

10


gansakuTrebiT advilad binZurdeba gruntis wylebi aeraciis zonis<br />

mcire simZlavrisas. amitom aucilebelia mkacrad iyos daculi is<br />

teritoriebi, sadac uSualodaa ganla<strong>ge</strong>buli miwisqveSa wylebis sasmelsameurneo<br />

miznebisaTvis gamosayeneblad SerCeuli wyalpunqtebi. maT<br />

siaxloves dabinZurebam SeiZleba Secvalos wylis Sed<strong>ge</strong>niloba, xarisxi<br />

da wyalmomara<strong>ge</strong>bis pirobebi, aseve gamoiwvios sxva arasasurveli<br />

Sede<strong>ge</strong>bi.<br />

naxazi 1,2. potenciuri dabinZurebis riskis qveS myofi hidro<strong>ge</strong>ologiuri<br />

auzebis Wrilebi<br />

saqarTvelos 1:600 000 masStabis hidro<strong>ge</strong>ologiuri rukis fragmenti<br />

(i. buaCiZe, v. WumburiZe, 1970)<br />

1. iori-Siraqis arteziuli auzis hidro<strong>ge</strong>ologiuri Wrili<br />

11


2. sarTiWalis arteziuli auzis hidro<strong>ge</strong>ologiuri Wrili<br />

3. wyaltubo_samegrelos arteziuli auzebis hidro<strong>ge</strong>ologiuri Wrili<br />

3. ZiriTadi gamowvevebi (H1)<br />

aq moyvanili hidromonitoringuli kvlevebis masalebi aCvenebs, rom<br />

saqarTvelos teritoriis miwisqveSa hidrosferos ekologiuri<br />

12


mdgomareoba aradamakmayofilebelia. miwisqveSa sasmelma wyalma ganicada<br />

raodenobrivi da xarisxobrivi cvlilebebi rogorc lokaluri, aseve<br />

regionuli masStabiT da xSir SemTxvevaSi, mosaxleobis mier sasmelad<br />

moxmarebuli miwisqveSa wylebis xarisxi ar Seesabameboda sasmeli<br />

wylisadmi saxelmwifo standartebiT wayenebul moTxovnebs.<br />

dReisaTvis ar arsebobs uaxlesi monacemebi qveynis miwisqveSa<br />

hidrosferos ekologiuri mdgomareobis Sesaxeb, radgan mravali welia<br />

ar mimdinareobs miwisqveSa sasmeli wylebis ekologiur mdgomareobis<br />

kontroli; ukontrolod xdeba saeqspluatacio WaburRilebis burRva,<br />

specialuri nebarTvebisa da wiaRis Sesaxeb informaciis erTian fondSi<br />

registraciis gareSe; ugulvebelyofilia wyalmomara<strong>ge</strong>bis wyaros<br />

SerCevisa da SefasebisaTvis aucilebeli kriteriumebi; irRveva burRvis<br />

teqnologiuri procesebi; ar xdeba burRvis monacemTa Sesabamisi formiT<br />

dokumentireba; ar sruldeba sanitariuli dacvis zonis moTxovnebis<br />

dacva da a.S. daud<strong>ge</strong>nelia wylis resurebis dabinZurebis xarisxi da<br />

masStabebi; ar aris SemuSavebuli is RonisZiebebi, romlebic<br />

gasatarebelia, rom ar moxdes miwisqveSa wylebis resursebis gamoleva<br />

da xarisxis gauareseba, rom srulad aRikveTos an arsebiTad SeizRudos<br />

mosalodneli safrTxeebi.<br />

amasTan, ganuwyvetliv izrdeba anTropo<strong>ge</strong>nuri datvirTvebi.<br />

mosaxleobis janmrTelobis dacvisTvis aucilebelia aRd<strong>ge</strong>s uwyveti<br />

reJimuli dakvirvebebi miwisqveSa hidrosferos resursebis raodenobisa<br />

da xarisxis cvalebadobaze.<br />

pirvel rigSi aseTi dakvirvebebis aRd<strong>ge</strong>na aucilebelia samegrelos,<br />

wyaltubos, alaznis, marneuli-gardabnis arteziul auzebSi. am<br />

arteziuli auzebis SerCevas safuZvlad daedo Semdegi kriteriumebi:<br />

a) mosaxleobis mier miwisqveSa wylebis moxmarebis maRali xvedriTi<br />

wili;<br />

b) miwisqveSa wylebis dabinZurebis maRali riskis ubnebis arseboba;<br />

g) mWidrod dasaxlebuli teritoriebi ganviTarebuli mrewvelobiTa<br />

da soflis meurneobiT.<br />

pirvel etapze sakvlevi arteziuli auzebis farglebSi winaswar<br />

SerCeul wyalpunqtebze da maTTan hidrodinamikur kavSirSi myofi<br />

zedapiruli wylebis obieqtebze unda moewyos ramodenime aTeuli<br />

sadamkvirveblo hidromonitoringuli da hidrologiuri saguSago. maTze<br />

ganxorcielebuli kvlevebis Sedegad gamovlindeba miwisqveSa wylebis<br />

dabinZurebis wyaroebi da masStabebi, SemuSavdeba maTi ekologiuri<br />

mdgomareobis gaumjobesebis rekomendaciebi da wyalmomara<strong>ge</strong>bis<br />

obieqtebis mosawyobad ekologiurad jansaRi teritoriebi gamoiyofa.<br />

13

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!