31.05.2013 Views

Aus dem Alten Testament Joseph in Ägypten Igitur Ioseph1 ductus ...

Aus dem Alten Testament Joseph in Ägypten Igitur Ioseph1 ductus ...

Aus dem Alten Testament Joseph in Ägypten Igitur Ioseph1 ductus ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Joseph</strong> <strong>in</strong> <strong>Ägypten</strong><br />

<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 2<br />

Der junge Israelit <strong>Joseph</strong> wird von se<strong>in</strong>en neidischen Brüdern <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en Brunnen geworfen, von Sklavenhändlern<br />

entdeckt und nach <strong>Ägypten</strong> gebracht:<br />

<strong>Igitur</strong> Ioseph 1 <strong>ductus</strong> est <strong>in</strong> Aegyptum. Emitque 2 eum Putiphar 3 , eunuchus Pharaonis, pr<strong>in</strong>ceps<br />

exercitūs, vir Aegyptius, de manu Ismahelitarum 4 , a quibus per<strong>ductus</strong> erat. Fuitque Dom<strong>in</strong>us<br />

cum eo et erat vir <strong>in</strong> cunctis prospere 5 agens habitabatque <strong>in</strong> domo dom<strong>in</strong>i sui. Qui optime<br />

noverat esse Dom<strong>in</strong>um cum eo et omnia, quae gereret, ab eo 6 dirigi <strong>in</strong> manu illius 7 . Invenitque<br />

Ioseph gratiam coram 8 dom<strong>in</strong>o suo et m<strong>in</strong>istrabat 9 ei. A quo praepositus 10 omnibus,<br />

gubernabat 11 creditam sibi domum et universa, quae tradita fuerant. Benedixitque 12 Dom<strong>in</strong>us<br />

domui Aegyptii propter Ioseph et multiplicavit tam <strong>in</strong> aedibus 13 quam <strong>in</strong> agris cunctam eius<br />

substantiam 14 . Nec quicquam aliud noverat nisi panem, quo vescebatur. Erat autem Ioseph<br />

pulchra facie 15 et decorus 16 aspectu. Post multos itaque dies iecit 17 dom<strong>in</strong>a oculos suos <strong>in</strong><br />

Ioseph et ait: „Dormi mecum!“ Qui nequaquam 18 adquiescens 19 operi nefario 20 , dixit ad eam:<br />

„Ecce dom<strong>in</strong>us meus, omnibus mihi traditis, ignorat, quid habeat <strong>in</strong> domo sua; nec quicquam<br />

est, quod non <strong>in</strong> mea sit potestate vel non tradiderit mihi, praeter te, quae uxor eius es.<br />

Quomodo ergo possum malum hoc facere et peccare <strong>in</strong> Deum meum?“ Huiuscemodi 21 verbis<br />

per s<strong>in</strong>gulos dies et mulier molesta 22 erat adulescenti et ille recusabat stuprum.<br />

1<br />

<strong>Joseph</strong> (<strong>in</strong>dekl.): <strong>Joseph</strong> (hebr.: „er möge ‹noch e<strong>in</strong>en<br />

Sohn› h<strong>in</strong>zufügen“)<br />

2<br />

emo 3, emi, emptum: kaufen<br />

3<br />

Putiphar (<strong>in</strong>dekl.) eunuchus (-i m.): Potiphar, e<strong>in</strong> Eunuch<br />

4<br />

Ismahelita, -ae m.: Ismahelit (e<strong>in</strong> Nachfahre Ismahels) =<br />

Araber<br />

5<br />

prosperus, -a, -um: erfolgreich;<br />

<strong>in</strong> omnibus ‹rebus› prospere agens<br />

6<br />

ab eo = a Dom<strong>in</strong>o<br />

7<br />

illius = Ioseph<br />

8<br />

coram dom<strong>in</strong>o: vor se<strong>in</strong>em Herrn ‹Potiphar›<br />

9<br />

m<strong>in</strong>istro 1: dienen<br />

10<br />

praepono 3, praeposui, -positum: voranstellen<br />

11<br />

guberno 1: leiten<br />

12<br />

benedico 3, benedixi, -dictum (+ Dat.): (jem.) segnen<br />

13<br />

aedes, aedium f.Pl.: Haus<br />

14<br />

substantia, -ae f.: Besitz<br />

15<br />

facies, faciei f.: Gestalt<br />

16<br />

decorus (-a, -um) aspectu (Sup<strong>in</strong>um): anmutig anzusehen<br />

17<br />

iacio 3, ieci, iactum: werfen<br />

18<br />

nequaquam (Adv.): ke<strong>in</strong>esfalls<br />

19<br />

adquiesco 3 (+ Dat.): e<strong>in</strong>verstanden se<strong>in</strong> (mit)<br />

20<br />

nefarius, -a, -um: ruchlos<br />

21<br />

huiuscemodi: dieser Art<br />

22<br />

molestus, -a, -um: lästig<br />

Die Geschichte der Frau des Potiphar <strong>in</strong>spirierte auch den<br />

Schlager „In der Bar zum Krokodil“ (von Willy Engel-Berger /<br />

Fritz Löhner Beda 1927), der u.a. von den Comedian Harmonists<br />

oder Max Raabe und se<strong>in</strong>em Palastorchester <strong>in</strong>terpretiert wurde:<br />

Das war die Frau des Potiphar,<br />

die ungeme<strong>in</strong> erfahren war<br />

<strong>in</strong> allen Liebessachen, so Sachen, so Sachen!<br />

Der Gatte aber - oh konträr! -<br />

der war schon alt und konn't nicht mehr<br />

… tirili tirila, tirili, tirila ....<br />

die kle<strong>in</strong>e Frau bewachen, bewachen, bewachen!<br />

Da pfiff sie auf die Sittsamkeit<br />

und kaufte sich e<strong>in</strong> Spitzenkleid<br />

und fuhr h<strong>in</strong>ab nach Theben,<br />

um dort sich auszuleben.<br />

Denn Theben ist für Memphis,<br />

das, was Lausanne für Genf ist.<br />

In der Bar zum Krokodil am Nil, am Nil, am Nil,<br />

verkehrten ganz <strong>in</strong>cognito<br />

der <strong>Joseph</strong> und der Pharao.<br />

Dort tanzt man nur dreiviertelnackt<br />

im Rumba- und Dreivierteltakt.<br />

Es trifft mit der Geliebten sich<br />

des Abends ganz <strong>Ägypten</strong> sich,<br />

<strong>in</strong> der Bar zum Krokodil am Nil, am Nil, am Nil.<br />

Fortsetzung nächste Seite


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 3<br />

Accidit autem, ut quadam die <strong>in</strong>traret Ioseph domum et operis quippiam 1 absque arbitris 2<br />

faceret et illa 3 adprehensā 4 lac<strong>in</strong>iā 5 vestimenti eius diceret: „Dormi mecum!“ Qui relicto <strong>in</strong><br />

manu illius pallio fugit et egressus est foras. Cumque vidisset mulier vestem <strong>in</strong> manibus suis et<br />

se esse contemptam 6 , vocavit hom<strong>in</strong>es domūs suae et ait ad eos: „En <strong>in</strong>troduxit 7 virum<br />

Hebraeum, ut <strong>in</strong>luderet nobis. Ingressus est ad me, ut coiret 8 mecum. Cumque ego<br />

succlamassem 9 et audisset vocem meam, reliquit pallium, quod tenebam, et fugit foras.“ In<br />

argumentum 10 ergo fidei retentum 11 pallium ostendit marito revertenti domum et ait:<br />

„Ingressus est ad me servus Hebraeus, quem adduxisti, ut <strong>in</strong>luderet mihi. Cumque vidisset me<br />

clamare 12 , reliquit pallium et fugit foras.“ His auditis dom<strong>in</strong>us et nimium credulus verbis<br />

coniugis iratus est valde tradiditque Ioseph <strong>in</strong> carcerem, ubi v<strong>in</strong>cti 13 regis custodiebantur 14 . Et<br />

erat ibi clausus. Fuit autem Dom<strong>in</strong>us cum Ioseph et miseritus illius dedit ei gratiam <strong>in</strong><br />

conspectu pr<strong>in</strong>cipis carceris. Qui tradidit <strong>in</strong> manu ipsius universos v<strong>in</strong>ctos 13 , qui <strong>in</strong> custodia<br />

tenebantur, et quicquid fiebat, sub ipso erat. Nec noverat aliquid, cunctis ei creditis. Dom<strong>in</strong>us<br />

enim erat cum illo et omnia eius opera dirigebat.<br />

<strong>Joseph</strong> macht sich schließlich als Traumdeuter e<strong>in</strong>en Namen. Er sagt <strong>dem</strong> Pharao e<strong>in</strong>e Hungersnot voraus und<br />

kommt deshalb nicht nur frei, sondern erhält sogar e<strong>in</strong>e führende Stellung bei Hofe. Schließlich versöhnt er sich<br />

mit se<strong>in</strong>en Brüdern und holt sie und ihre Familien zum Schutz vor der here<strong>in</strong>gebrochenen Hungersnot nach<br />

<strong>Ägypten</strong>. Die Zeit des Volkes Israel <strong>in</strong> <strong>Ägypten</strong> beg<strong>in</strong>nt.<br />

1 quippiam = quicquam<br />

2 arbiter, arbitri m.: Augenzeuge<br />

3 illa: die Frau des Potiphar<br />

4 adprehendo 3. adprehendi, -prehensum:<br />

ergreifen<br />

5 lac<strong>in</strong>ia (-ae f.) vestimenti: Gewandzipfel<br />

6 contemno 3, contempsi, -temptum: verschmähen<br />

7 <strong>in</strong>troduco 3, <strong>in</strong>troduxi, -ductum: h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>führen<br />

8 coeo, -is, -ire, coii, -itum: Geschlechtsverkehr<br />

haben<br />

9 succlamo 1: zuschreien;<br />

succlama‹vi›ssem<br />

10 <strong>in</strong> argumentum fidei: zum Beweis ihrer Glaub-<br />

würdigkeit<br />

11 ret<strong>in</strong>eo 2, ret<strong>in</strong>ui, -tentum: zurückbehalten<br />

12 clamo 1: schreien<br />

13 v<strong>in</strong>ctus, -i m.: Gefangener<br />

14 custodio 4: bewachen<br />

Fortsetzung:<br />

Dem Gatten der Frau Potiphar,<br />

<strong>dem</strong> wurde bald die Chose klar,<br />

er g<strong>in</strong>g h<strong>in</strong>ab zu Ramses, zu Ramses, zu Ramses.<br />

"Ich weiß, was me<strong>in</strong>e Gatt<strong>in</strong> macht,<br />

sie fährt nach Theben jede Nacht.<br />

... tirili, tirila, tirili, tirila ...<br />

Ja, Majestät, da ham'ses, da ham'ses, da ham'ses!"<br />

Da sagte drauf der Pharao:<br />

Dann machen wir es ebenso,<br />

Sie sehn', wie doof es hier ist,<br />

im Restaurant "Osiris".<br />

Drum geh’n als Philosophen<br />

wir auch nach Theben schwofen,<br />

<strong>in</strong> der Bar zum Krokodil, am Nil, am Nil, am Nil.<br />

Dann setzten sie sich mit Genuss<br />

<strong>in</strong> den Pyramiden-Omnibus<br />

und fuhr'n h<strong>in</strong>aus nach Theben, nach Theben, nach Theben.<br />

Da gab es Mädchen, drollige,<br />

teils schlanke und teils mollige,<br />

und süß wie die Zibeben, Zibeben, Zibeben!<br />

Der Gatte der Frau Potiphar<br />

besah sich da der Mädchen Schar<br />

und spuckte auf den Boden.<br />

Der Ramses fragt: "Wieso denn?"<br />

Worauf die Antwort schallte:<br />

"Ich denk' an me<strong>in</strong>e Alte!"<br />

In der Bar zum Krokodil am Nil, am Nil, am Nil,<br />

verkehrten ganz <strong>in</strong>cognito<br />

der <strong>Joseph</strong> und der Pharao.<br />

Dort tanzt man nur dreiviertelnackt<br />

im Rumba- und Dreivierteltakt.<br />

Es trifft mit der Geliebten sich<br />

des Abends ganz <strong>Ägypten</strong> sich<br />

<strong>in</strong> der Bar zum Krokodil am Nil, am Nil, am Nil.


Israel <strong>in</strong> <strong>Ägypten</strong><br />

<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 4<br />

Wegen e<strong>in</strong>er Hungersnot war das Volk Israel <strong>dem</strong> Rufe <strong>Joseph</strong>s, der am Hofe des Pharao e<strong>in</strong>e füh-rende<br />

Stellung e<strong>in</strong>nahm, gefolgt und nach <strong>Ägypten</strong> gezogen. Dort lebten sie anfangs <strong>in</strong> Frieden als geachtete<br />

Viehzüchter. Doch nach <strong>dem</strong> Tode <strong>Joseph</strong>s ändern sich die Verhältnisse (Exod.1,7-15):<br />

Filii Israhel creverunt et quasi germ<strong>in</strong>antes 1 multiplicati sunt ac roborati 2 nimis impleverunt<br />

terram. Surrexit <strong>in</strong>terea rex novus super Aegyptum, qui ignorabat Ioseph, et ait ad populum<br />

suum: „Ecce populus filiorum Israhel multus et fortior nobis! Venite, sapienter opprimamus<br />

eum, ne forte multiplicetur, et, si <strong>in</strong>gruerit 3 contra nos, bellum addatur <strong>in</strong>imicis nostris<br />

expugnatisque nobis egrediatur e terrā!“ Praeposuit itaque eis magistros 4 operum, ut<br />

adfligerent 5 eos oneribus; aedificaveruntque urbes tabernaculo-rum 6 Pharaoni Phiton 7 et<br />

Ramesses. Quantoque opprimebant eos, tanto magis multi-plicabantur et crescebant.<br />

Oderantque filios Israhel Aegyptii et adfligebant 5 <strong>in</strong>ludentes eis atque ad amaritud<strong>in</strong>em 8<br />

perducebant vitam eorum operibus duris luti 9 et lateris 10 omnique famulatu 11 , quo <strong>in</strong> terrae<br />

operibus premebantur.<br />

Bibelübersetzungen und Bibelsprache<br />

Fast alle Bücher des <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong>s s<strong>in</strong>d ursprünglich <strong>in</strong> hebräischer Sprache geschrieben worden. Die älteste<br />

und bedeutendste Übersetzung <strong>in</strong>s Griechische erfolgte im 3. Jhdt v. Chr. Sie trägt den Namen Septuag<strong>in</strong>ta (=<br />

70), da angeblich 70 (tatsächlich 72) jüdische Gelehrte daran gearbeitet haben. Griechisch blieb auch die<br />

Sprache des Christentums: Das Neue <strong>Testament</strong> ist von vornhere<strong>in</strong> <strong>in</strong> Griechisch verfasst worden (ko<strong>in</strong>è:<br />

griechische Geme<strong>in</strong>sprache der hellenistischen Welt). Über-setzungen des <strong>Alten</strong> und Neuen <strong>Testament</strong>s <strong>in</strong>s<br />

Late<strong>in</strong>ische gab es seit <strong>dem</strong> 2. Jhdt n. Chr., die bedeutendste wurde unter der Leitung des Gelehrten Hieronymus<br />

(ca. 348 – 420 n. Chr., geb. <strong>in</strong> Dalmatien) im Auftrag des Papstes Damasus angefertigt („Vulgata“= die<br />

„allgeme<strong>in</strong> gebräuchliche“ Textausgabe) Sie ist im Wesentlichen noch heute gültig (Seit 1979 gibt es e<strong>in</strong>e<br />

„Nova Vulgata“).<br />

Besonderheiten des Bibellate<strong>in</strong> ergeben sich zu e<strong>in</strong>em guten Teil aus <strong>dem</strong> hebräischen Urtext:<br />

• Hebräische Namen werden nicht dekl<strong>in</strong>iert.<br />

• Der Pleonasmus (Stilmittel der „Fülle“) ist weit verbreitet: ait … dicens (Er/sie sagt/e, <strong>in</strong><strong>dem</strong> er/sie<br />

spricht/sprach).<br />

• Sätze werden häufig mit „et“ e<strong>in</strong>geleitet (Beiordnung statt Unterordnung von Sätzen).<br />

• Das Verbum steht oft an erster Stelle im Satz (et dixit unus …).<br />

• Ille, ipse werden als Personalpronomen verwendet. Als Attribut wird ille (ille vir) vielfach als Artikel<br />

verwendet (vgl. Romanische Sprachen).<br />

• Bei der Präposition <strong>in</strong> gehen Abl. und Akk. durche<strong>in</strong>ander („Rektionsvertauschung“: zB dabit dom<strong>in</strong>us te <strong>in</strong><br />

manu mea = Gott wird dich <strong>in</strong> me<strong>in</strong>e Hand geben). Die Präpositionen <strong>in</strong>, de können auch e<strong>in</strong>en<br />

Mittelsablativ umschreiben.<br />

1<br />

germ<strong>in</strong>o 1: hervorsprossen<br />

2<br />

roboro 1: stärken<br />

3<br />

<strong>in</strong>gruo 3, -ui, -: losstürzen<br />

4<br />

magister, -tri m.: hier: Aufseher<br />

5<br />

adfligo 3: pe<strong>in</strong>igen<br />

6<br />

tabernaculum, -i n.: hier: Magaz<strong>in</strong><br />

7<br />

Phiton / Ramesses: Pithon / Raemses (aus Nilschlammziegeln erbaute Städte)<br />

8<br />

amaritudo, -<strong>in</strong>is f.. Bitterkeit<br />

9<br />

lutum, -i n.: Schlamm<br />

10<br />

later, lateris m.: Ziegel<br />

11<br />

famulatus, -us m.: Frondienst


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 5<br />

Als der Versuch des Pharao fehlschlägt, den männlichen Nachwuchs Israels bei der Geburt sterben zu lassen –<br />

die damit beauftragten Hebammen gehorchen nicht –, gibt er neue Befehle (Exod.1,22-2,15):<br />

Praecepit autem Pharao omni populo suo dicens: „Quicquid mascul<strong>in</strong>i sexūs natum fuerit, <strong>in</strong><br />

flumen proicite, quicquid fem<strong>in</strong>ei, reservate 1 !“ Egressus est post haec vir de domo Levi 2 ,<br />

acceptā uxore stirpis suae. Quae concepit et peperit filium et videns eum elegantem abscondit 3<br />

tribus mensibus; cumque iam celare 4 non posset, sumpsit fiscellam 5 scirpeam et l<strong>in</strong>ivit 6 eam<br />

bitum<strong>in</strong>e 7 ac pice 8 posuitque <strong>in</strong>tus <strong>in</strong>fantulum et exposuit eum <strong>in</strong> carecto 9 ripae flum<strong>in</strong>is, stante<br />

procul sorore eius et considerante eventum rei. Ecce autem descendebat filia Pharaonis, ut<br />

lavaretur <strong>in</strong> flum<strong>in</strong>e, et puellae eius gradiebantur 10 per crepid<strong>in</strong>em 11 alvei. Quae cum vidisset<br />

fiscellam <strong>in</strong> papyrione 12 , misit unam e famulis suis et adlatam aperiens cernensque <strong>in</strong> eā<br />

parvulum vagientem 13 miserta 14 eius ait: „De <strong>in</strong>fantibus Hebraeorum est.“ Cui soror pueri<br />

„Vis,“ <strong>in</strong>quit „ut vadam et vocem tibi Hebraeam mulierem, quae nutrire possit <strong>in</strong>fantulum?“<br />

Respondit: „Vade!“ Perrexit 15 puella et vocavit matrem eius. Ad quam locuta filia Pharaonis:<br />

„Accipe“ ait „puerum istum et nutri mihi. Ego tibi dabo merce<strong>dem</strong> 16 tuam.“ Suscepit 17 mulier<br />

et nutrivit puerum adultumque 18 tradidit filiae Pharaonis. Quem illa adoptavit <strong>in</strong> locum filii<br />

vocavitque nomen eius Mosi 19 dicens: „Quia de aquā tuli eum!“<br />

1 reservo 1: verschonen<br />

2 Levi: e<strong>in</strong> Sohn des Abrahamenkels Jakob,<br />

Ahnherr des gleichnamigen israelitischen<br />

Priesterstammes<br />

3 abscondo 3: verstecken<br />

4 celo 1: geheim halten<br />

5 fiscella (-ae f.) scirpea: Körbchen aus B<strong>in</strong>se<br />

6 l<strong>in</strong>io 4: abdichten<br />

7 bitumen, -<strong>in</strong>is n.: Pech<br />

8 pix, picis f.: Teer<br />

9 carectum, -i n.: Schilf; Ort voll Riedgras<br />

10 gradior 3: schreiten<br />

11 crepído, (-<strong>in</strong>is f.) alvei: Uferrand des Flussbettes<br />

12 papyrio, -onis f.: Schilf, Röhricht (aus Papyrus)<br />

13 vagio 4: wimmern<br />

14 misereor 2, miser‹i›tus sum (+ Gen.): sich erbarmen<br />

15 pergo 3, perrexi, -rectum: sich aufmachen<br />

16 merces, mercedis f.: Lohn<br />

17 suscipio 3, suscepi, -ceptum: aufnehmen<br />

18 adultus, -a, -um: herangewachsen<br />

19 Mo‹y›ses, -is m.: Mose<br />

(hier fälschlich gedeutet als „herausgezogen“,<br />

andere deuten den Namen als „Befreier“,<br />

wahrsche<strong>in</strong>lich aber Hebräisierung des<br />

ägyptischen Wortes „mes“: „K<strong>in</strong>d“)<br />

Auff<strong>in</strong>dung des Moses (La Fosse, Paris, Louvre)


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 6<br />

In diebus illis, postquam creverat, Moses egressus ad fratres suos vidit adflictionem 1 eorum et<br />

virum Aegyptium percutientem quendam de Hebraeis fratribus suis. Cumque circumspexisset<br />

huc atque illuc et nullum adesse vidisset, percussum Aegyptium abscondit 2 sabulo 3 ; et egressus<br />

die altero conspexit duos Hebraeos rixantes 4 dixitque ei, qui faciebat <strong>in</strong>iuriam: „Quare percutis<br />

proximum tuum?“ Qui respondit: „Quis constituit te pr<strong>in</strong>cipem et iudicem super nos? Num<br />

occidere me tu dicis, sicut occidisti Aegyptium?“ Timuit Moses et ait: „Quomodo palam 5<br />

factum est verbum istud?“ Audivitque Pharao sermonem hunc et quaerebat occidere Mosen.<br />

Qui fugiens de conspectu eius moratus est <strong>in</strong> terrā Madian 6 .<br />

Nach se<strong>in</strong>er Flucht aus <strong>Ägypten</strong> heiratet Mose e<strong>in</strong>e der Töchter des Priesters von Midian und weidet dessen<br />

Herden (Exod.3,1-14):<br />

‹Moses› venit ad montem Dei Horeb 7 apparuitque ei Dom<strong>in</strong>us <strong>in</strong> flammā ignis de medio rubi 8 ;<br />

et videbat, quod rubus arderet et non conbureretur 9 . Dixit ergo Moses: „Vadam et videbo<br />

visionem hanc magnam, quare non conburatur rubus.“ Cernens autem Dom<strong>in</strong>us, quod<br />

pergeret 10 ad videndum, vocavit eum de medio rubi et ait: „Moses, Moses!“ Qui respondit:<br />

„Adsum!“ At ille: „Ne adpropies 11 !“ <strong>in</strong>quit „Huc<br />

solve calciamentum 12 de pedibus tuis: Locus enim, <strong>in</strong> quo stas, terra sancta est!“ Et ait: „Ego<br />

sum Deus patris tui, Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob!“ Abscondit 13 Moses faciem<br />

suam; non enim audebat aspicere contra Deum.<br />

Mose und der Dornbusch (Feti, Wien, KHM)<br />

1<br />

adflictio, -onis f.: Pe<strong>in</strong>igung<br />

2<br />

abscondo 3: verscharren<br />

3<br />

sabulum, -i n.: Sand<br />

4<br />

rixo 1: raufen<br />

5<br />

palam (Adv.): bekannt<br />

6<br />

Madian: Midian (Gebiet auf der Halb<strong>in</strong>sel S<strong>in</strong>ai)<br />

7<br />

Horeb: Horeb (Gottesberg auf der Halb<strong>in</strong>sel S<strong>in</strong>ai, nicht genau<br />

lokalisierbar)<br />

8<br />

rubus, -i m.: Dornstrauch<br />

9<br />

conburo 3: verbrennen<br />

10<br />

pergo 3: sich aufmachen<br />

11<br />

adpropio 1: näher treten<br />

12<br />

calciamentum, -i n.: Schuhwerk<br />

13<br />

abscondo 3: verbergen


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 7<br />

Cui ait Dom<strong>in</strong>us: „Vidi adflictionem 1 populi mei <strong>in</strong> Aegypto et clamorem eius audivi propter<br />

duritiam eorum, qui praesunt operibus! Et sciens dolorem eius descendi, ut liberarem eum de<br />

manibus Aegyptiorum et educerem de terrā illā <strong>in</strong> terram bonam et spatiosam 2 , <strong>in</strong> terram, quae<br />

fluit lacte 3 et melle 4 , ad loca Chananei 5 et Hetthei 6 et Amorrei 7 , Ferezei 8 et Evei 9 et Iebusei 10 .<br />

Clamor ergo filiorum Israhel venit ad me vidique adflictionem eorum, qua ab Aegyptiis<br />

opprimuntur. Sed veni, mittam te ad Pharaonem, ut educas populum meum, filios Israhel, de<br />

Aegypto!“ Dixit Moses ad Deum: !“Quis ego sum, ut vadam ad Pharaonem et educam filios<br />

Israhel de Aegypto?“ Qui dixit ei: „Ero tecum; et hoc habebis signum, quod miserim te, cum<br />

eduxeris populum de Aegypto, immolabis 11 Deo super montem istum! Ait Moses ad Deum:<br />

„Ecce ego vadam ad filios Israhel et dicam eis: ‚Deus patrum vestrorum misit me ad vos!‘ Si<br />

dixer<strong>in</strong>t mihi, quod est nomen eius, quid dicam eis? Dixit Deus ad Mosen: „Ego sum, qui 12<br />

sum!“ ait „Sic dices filiis Israhel: ‚Qui 12 est, misit me ad vos!‘ “<br />

Mose (Michelangelo, Rom, San Pietro <strong>in</strong> V<strong>in</strong>coli)<br />

Moses Hörner<br />

In der bildenden Kunst wird Mose seit <strong>dem</strong><br />

Mittelalter außer mit den beiden Gesetzestafeln,<br />

die er von Gott erhielt, üblicherweise<br />

auch mit zwei Hörnern dargestellt.<br />

Das beruht auf e<strong>in</strong>em Übersetzungsfehler<br />

des Kirchenvaters Hieronymus: In Exodus<br />

34, 29 steigt Mose nämlich mit den Gesetzestafeln<br />

vom Berg S<strong>in</strong>ai, wobei se<strong>in</strong><br />

Gesicht „strahlt“, weil er mit Gott geredet<br />

hat. Hieronymus übersetzte fälschlich das<br />

hebräische „qeren“ mit „gehörnt“ („quod<br />

cornuta esset facies“) statt „strahlend“.<br />

1 adflictio, -onis f.: Pe<strong>in</strong>igung<br />

2 spatiosus, -a, -um: geräumig<br />

3 lac, lactis n. : Milch<br />

4 mel, mellis n.: Honig<br />

5 Chananei: Bewohner von Kanaan<br />

(Gebiet zw. Jordan u. Mittelmeer)<br />

6 Hetthei: Hetiter (mächtiges Volk im<br />

Vorderen Orient)<br />

7 Amorrei: Amoriter (Volk <strong>in</strong> Paläst<strong>in</strong>a)<br />

8 Ferezei: Pheresiter (Volksstamm <strong>in</strong> Kanaan)<br />

9 Evei: Heviter (Volksstamm <strong>in</strong> Kanaan)<br />

10 Iebusei: Jebusiter (Bewohner Jerusalems<br />

und se<strong>in</strong>er Umgebung)<br />

11 immolo 1: opfern<br />

12 qui sum / qui est: übersetzt hebräisch<br />

„Jahwe“ (er ist das).


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 8<br />

Mose kehrt auf Gottes Befehl h<strong>in</strong> nach <strong>Ägypten</strong> zurück und wendet sich geme<strong>in</strong>sam mit se<strong>in</strong>em Bruder Aaron<br />

an den Pharao mit der Bitte, das Volk der Israeliten ziehen lassen. Dieser jedoch verschärft daraufh<strong>in</strong> den<br />

Frondienst des Gottesvolkes noch. Da treten Mose und Aaron wieder vor den Pharao (Exod.7, 10-22):<br />

Ingressi itaque Moses et Aaron ad Pharaonem fecerunt, sicut praeceperat Dom<strong>in</strong>us; tulitque<br />

Aaron virgam 1 coram Pharao et servis eius, quae versa est <strong>in</strong> colubrum 2 . Vocavit autem Pharao<br />

sapientes et maleficos 3 , et fecerunt etiam ipsi per <strong>in</strong>cantationes 4 Aegyptias et arcana 5 quaedam<br />

similiter proieceruntque s<strong>in</strong>guli virgas suas, quae versae sunt <strong>in</strong> dracones: Sed devoravit 6 virga<br />

Aaron virgas eorum <strong>in</strong>duratumque 7 est cor Pharaonis, et non audivit eos, sicut praeceperat<br />

Dom<strong>in</strong>us. Dixit autem Dom<strong>in</strong>us ad Mosen: „Ingravatum est cor Pharaonis. Non vult dimittere<br />

populum. Vade ad eum mane 8 ! Ecce egredietur ad aquas, et stabis <strong>in</strong> occursum 9 eius super<br />

ripam flum<strong>in</strong>is et virgam, quae conversa est <strong>in</strong> draconem, tolles <strong>in</strong> manu tuā dicesque ad eum:<br />

„Dom<strong>in</strong>us Deus Hebraeorum misit me ad te dicens: ‚Dimitte populum meum, ut mihi<br />

sacrificet 10 <strong>in</strong> deserto 11 ! Et usque 12 ad praesens audire noluisti.‘ Haec igitur dicit Dom<strong>in</strong>us; <strong>in</strong><br />

hōc scies, quod Dom<strong>in</strong>us sim. Ecce percutiam virgā, quae <strong>in</strong> manu meā est, aquam flum<strong>in</strong>is, et<br />

vertetur <strong>in</strong> sangu<strong>in</strong>em. Pisces quoque, qui sunt <strong>in</strong> fluvio, morientur et conputrescent 13 aquae et<br />

adfligentur 14 Aegyptii bibentes aquam flum<strong>in</strong>is.“ Dixit quoque Dom<strong>in</strong>us ad Mosen: „Dic ad<br />

Aaron: ‚Tolle virgam tuam et extende 15 manum tuam super aquas Aegypti et super fluvios<br />

eorum et rivos ac paludes 16 et omnes lacūs aquarum, ut vertantur <strong>in</strong> sangu<strong>in</strong>em, et sit cruor <strong>in</strong><br />

omni terrā Aegypti tam <strong>in</strong> ligneis vasis 17 quam <strong>in</strong> saxeis.‘ “<br />

1 virga, -ae f.: Stock<br />

2 coluber, -bri m.: Schlange<br />

3 maleficus, -i m.: Hexer<br />

4 <strong>in</strong>cantatio, -onis f.: Zauberspruch<br />

5 arcanum, -i n.: Geheimnis<br />

6 devoro 1: verschl<strong>in</strong>gen<br />

7 <strong>in</strong>duro 1: verhärten<br />

8 mane (Adv.): <strong>in</strong> der Früh<br />

9 occursus, -us m.: Begegnung<br />

10 sacrifico 1: opfern<br />

11 desertum, -i n.: Wüste<br />

12 usque ad praesens: bis jetzt<br />

13 conputresco 3: faulig werden<br />

14 adfligo 3: pe<strong>in</strong>igen<br />

15 extendo 3: ausstrecken<br />

16 palus, paludis f.: Sumpf<br />

17 vasum, -i n.: Gefäß<br />

Mose und Aaron beim Pharao (Meister der D<strong>in</strong>teville Allegorie, 16.Jh.)


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 9<br />

Feceruntque ita Moses et Aaron, sicut praeceperat Dom<strong>in</strong>us, et elevans 1 virgam 2 percussit<br />

aquam flum<strong>in</strong>is coram Pharao et servis eius, quae versa est <strong>in</strong> sangu<strong>in</strong>em. Et pisces, qui erant<br />

<strong>in</strong> flum<strong>in</strong>e, mortui sunt conputruitque 3 fluvius et non poterant Aegyptii bibere aquam flum<strong>in</strong>is,<br />

et fuit sanguis <strong>in</strong> totā terrā Aegypti. Feceruntque similiter malefici 4 Aegyptiorum<br />

<strong>in</strong>cantationibus 5 suis, et <strong>in</strong>duratum 6 est cor Pharaonis nec audivit eos, sicut praeceperat<br />

Dom<strong>in</strong>us. Avertitque se et <strong>in</strong>gressus est domum suam nec adposuit 7 cor etiam hac vice.<br />

Foderunt 8 autem omnes Aegyptii per circuitum 9 flum<strong>in</strong>is aquam, ut biberent. Non enim<br />

poterant bibere de aquā flum<strong>in</strong>is impletique sunt septem dies, postquam percussit Dom<strong>in</strong>us<br />

fluvium.<br />

Es folgen weitere Plagen: <strong>Ägypten</strong> wird von Fröschen heimgesucht, von Stechmücken, Ungeziefer und e<strong>in</strong>er<br />

Viehseuche, Geschwüre pe<strong>in</strong>igen die Menschen, Hagelwetter und Heuschrecken führen e<strong>in</strong>e Hungersnot herbei.<br />

Von all diesem Unheil bleibt das Volk Israel verschont. Als der Pharao die Israeliten aber immer noch nicht<br />

ziehen lässt, schickt Gott e<strong>in</strong>e letzte Plage (Exod.12, 29-38):<br />

Factum est autem <strong>in</strong> noctis medio, percussit Dom<strong>in</strong>us omne primogenitum 10 <strong>in</strong> terrā Aegypti a<br />

primogenito Pharaonis, qui sedebat <strong>in</strong> solio 11 eius usque ad primogenitum captivae 12 , quae erat<br />

<strong>in</strong> carcere 13 , et omne primogenitum iumentorum 14 . Surrexitque Pharao nocte et omnes servi<br />

eius cunctaque Aegyptus, et ortus est clamor magnus <strong>in</strong> Aegypto; neque enim erat domus, <strong>in</strong><br />

qua non iaceret mortuus. Vocatisque Mosen et Aaron nocte, ait: „Surgite, egredim<strong>in</strong>i a populo<br />

meo et vos et filii Israhel! Ite, immolate 15 Dom<strong>in</strong>o, sicut dicitis! Oves vestras et armenta 16<br />

adsumite, ut peti‹v›eratis, et abeuntes benedicite 17 mihi!“ Urguebantque 18 Aegyptii populum de<br />

terrā exire velociter dicentes: „Omnes moriemur!“<br />

1 elevo 1: erheben<br />

2 virga, -ae f.: Stock<br />

3 conputresco 3, conputrui, -: faulig werden<br />

4 maleficus, -i m.: Hexer<br />

5 <strong>in</strong>cantatio, -onis f.: Zauberspruch<br />

6 <strong>in</strong>duro 1: verhärten<br />

7 adpono 3 cor hac vice: sich darum kümmern<br />

8 fodio 3, fodi, fossum: graben<br />

9 circuitus, -us m.: Umgebung<br />

10 primogenitus, -a, -um: erstgeboren<br />

11 solium, -i n.: Thron<br />

12 captiva, -ae f.: Gefangene<br />

13 carcer, carceris m.: Kerker<br />

14 iumentum, -i n.: Zugtier<br />

15 immolo 1: opfern<br />

16 armentum, -i n.: R<strong>in</strong>derherde<br />

17 benedico 3 (+ Dat.): hier: beten (für)<br />

18 urgueo 2: (be)drängen<br />

Der Bibelübersetzer Hieronymus wurde um 347 <strong>in</strong> Dalmatien<br />

geboren. Er studierte <strong>in</strong> Rom und g<strong>in</strong>g nach se<strong>in</strong>er Taufe <strong>in</strong> den<br />

Osten, wo er zwei Jahre <strong>in</strong> Askese lebte. Zum Priester geweiht,<br />

kehrte er 383 nach Rom zurück und wurde Sekretär des Papstes<br />

Damasus, der Late<strong>in</strong> als Sprache der Liturgie e<strong>in</strong>führte. Von<br />

diesem beauftragt, begann er se<strong>in</strong>e Bibelübersetzung („Vulgata“).<br />

Nach e<strong>in</strong>em Zerwürfnis mit <strong>dem</strong> römischen Klerus g<strong>in</strong>g er<br />

endgültig <strong>in</strong> den Osten, wo er mehrere Klöster gründete. 420 starb<br />

er <strong>in</strong> Bethlehem. Hieronymus galt als scharfs<strong>in</strong>nig und streitbar.<br />

Unter den late<strong>in</strong>ischen Kirchenvätern ist er der bedeutendste<br />

Gelehrte. Neben Late<strong>in</strong> und Griechisch beherrschte er auch<br />

Hebräisch.


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 10<br />

Tulit igitur populus conspersam 1 far<strong>in</strong>am, antequam fermentaretur 2 , et ligans 3 <strong>in</strong> palliis 4 posuit<br />

super umeros suos; feceruntque filii Israhel, sicut praeceperat Moses, et peti‹v›erunt ab<br />

Aegyptiis vasa 5 argentea et aurea vestemque plurimam. Dedit autem Dom<strong>in</strong>us gratiam populo<br />

coram Aegyptiis, ut commodarent 6 eis; et spoliaverunt Aegyptios. Profectique sunt filii Israhel<br />

de Ramesse 7 <strong>in</strong> Soccoth sescenta ferme milia peditum virorum absque parvulis; sed et vulgus<br />

promiscuum 8 <strong>in</strong>numerabile ascendit cum eis, oves et armenta 9 et animantia 10 diversi generis<br />

multa nimis 11 .<br />

Die Israeliten ziehen ab. Den Pharao aber reut se<strong>in</strong> Entschluss (Exod.14, 6-31):<br />

‹Pharao› iunxit ergo currum et omnem populum<br />

suum adsumpsit secum tulitque sescentos currūs<br />

electos, quicquid <strong>in</strong> Aegypto curruum fuit et<br />

duces totius exercitūs; <strong>in</strong>duravitque 12 Dom<strong>in</strong>us<br />

cor Pharaonis regis Aegypti; et persecutus est<br />

filios Israhel. At illi egressi erant <strong>in</strong> 13 manu<br />

excelsā. Cumque persequerentur Aegyptii<br />

vestigia praecedentium, reppe-rerunt eos <strong>in</strong><br />

castris super mare. Omnis equitatus et currus<br />

Pharaonis et universus exercitus erant <strong>in</strong><br />

Ahiroth 14 contra Beel-sephon.<br />

1<br />

conspersa far<strong>in</strong>a (-ae f.): Brotteig<br />

2<br />

fermentor 1: sauer werden<br />

3<br />

ligo 1: hier: hüllen<br />

4<br />

pal1ium, -i n.: Mantel<br />

5<br />

vasum, -i n.: Gefäß<br />

6<br />

commodo 1: zum Gebrauch überlassen<br />

7<br />

Ramesse <strong>in</strong> Socoth: von Raemses (vgl. exod.1,11)<br />

nach Sukkoth (Stadt im O-Jordanland)<br />

8<br />

promiscuus, -a, -um: gemischt<br />

9<br />

armentum, -i n.: R<strong>in</strong>derherde<br />

10<br />

animans, -ntis n.: Tier<br />

11<br />

nimis: hier: sehr<br />

12<br />

<strong>in</strong>duro 1: verhärten<br />

13<br />

<strong>in</strong> manu excelsā: mit der Hand <strong>in</strong> der Höhe = freudig<br />

14<br />

<strong>in</strong> Ahiroth contra Beelsephon: <strong>in</strong> Hahiroth vor<br />

Baal Zephon (Ort an ägyptischen Grenze)<br />

Hieronymus (Jan van Eyck, 15.Jh., Detroit, Institute of<br />

Arts)<br />

Der Bibelübersetzer Hieronymus wird <strong>in</strong> der<br />

christlichen Kunst <strong>in</strong> Kard<strong>in</strong>alstracht (<strong>in</strong><br />

Purpur mit Kard<strong>in</strong>alshut) dargestellt, weil er<br />

Sekretär des Papstes Damasus war. Meist sieht<br />

man ihn mit Büchern beim Übersetzen der<br />

Bibel. Oft ist auch e<strong>in</strong> Löwen mit dabei, mit<br />

<strong>dem</strong> er sich <strong>in</strong> der Wüste angefreundet haben<br />

soll.


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 11<br />

Cumque adprop<strong>in</strong>quasset Pharao, levantes 1 filii Israhel oculos viderunt Aegyptios post se et<br />

timuerunt valde clamaveruntque ad Dom<strong>in</strong>um et dixerunt ad Mosen: „Forsitan non erant<br />

sepulchra 2 <strong>in</strong> Aegypto? Ideo tulisti nos, ut moreremur <strong>in</strong> solitud<strong>in</strong>e 3 ? Quid hoc facere voluisti,<br />

ut educeres nos ex Aegypto? Nonne iste est sermo 4 , quem loquebamur ad te <strong>in</strong> Aegypto<br />

dicentes: ‚Recede a nobis, ut serviamus Aegyptiis!‘? Multo enim melius est servire eis quam<br />

mori <strong>in</strong> solitud<strong>in</strong>e.“ Et ait Moses ad populum: „Nolite timere! State et videte magnalia 5<br />

Dom<strong>in</strong>i, quae facturus est hodie! Aegyptios enim, quos nunc videtis, nequaquam 6 ultra<br />

videbitis usque 7 <strong>in</strong> sempiternum. Dom<strong>in</strong>us pugnabit pro vobis, et vos tacebitis!“ Dixitque<br />

Dom<strong>in</strong>us ad Mosen: „Quid clamas ad me? Loquere filiis Israhel, ut proficiscantur! Tu autem<br />

eleva 8 virgam 9 tuam et extende 10 manum super mare et divide illud, ut gradiantur 11 filii Israhel<br />

<strong>in</strong> medio mari per siccum 12 ! Ego autem <strong>in</strong>durabo 13 cor Aegyptiorum, ut persequantur vos, et<br />

glorificabor 14 <strong>in</strong> Pharaone et <strong>in</strong> omni exercitu eius, <strong>in</strong> curribus et <strong>in</strong> equitibus illius; et scient<br />

Aegyptii, quia ego sum Dom<strong>in</strong>us, cum glorificatus fuero <strong>in</strong> Pharaone et <strong>in</strong> curribus atque <strong>in</strong><br />

equitibus eius.“ Tollensque 15 se angelus Dei, qui praecedebat castra Israhel, abiit post eos, et<br />

cum eo pariter columna 16 nubis 17 priora 18 dimittens post tergum stetit <strong>in</strong>ter castra Aegyptiorum<br />

et castra Israhel et erat nubes tenebrosa 19 et <strong>in</strong>lum<strong>in</strong>ans 20 noctem, ut ad se <strong>in</strong>vicem toto noctis<br />

tempore accedere non valerent. Cumque extendisset Moses manum super mare, abstulit illud<br />

Dom<strong>in</strong>us, flante 21 vento vehementi et urente 22 totā nocte, et vertit ‹mare› <strong>in</strong> siccum divisaque<br />

est aqua.<br />

1<br />

levo 1: erheben<br />

2<br />

sepulcrum, -i n.: Grab<br />

3<br />

solitudo, -<strong>in</strong>is f.: Wüste<br />

4<br />

sermo, -onis m. = verba, -orum n.Pl.<br />

5<br />

magnalia, -ium n.Pl.: Großtaten<br />

6<br />

nequaquam ultra = non iam<br />

7<br />

usque <strong>in</strong> sempiternum: auf ewig<br />

8<br />

elevo 1: erheben<br />

9<br />

virga, -ae f.: Stock<br />

10<br />

extendo 3: ausstrecken<br />

11<br />

gradior 3: schreiten<br />

12<br />

siccus, -a, -um.: trocken<br />

13<br />

<strong>in</strong>duro 1: verhärten<br />

14<br />

glorificor 1: sich als groß erweisen<br />

15<br />

tollo 3: hier: erheben<br />

16<br />

columna, -ae f.: Säule<br />

17<br />

nubes, nubis f.: Wolke<br />

18<br />

<strong>dem</strong>itto 3 priora post tergum: die Spitze<br />

des Zuges h<strong>in</strong>ter sich lassen<br />

19<br />

tenebrosus, -a, -um: f<strong>in</strong>ster<br />

20<br />

<strong>in</strong>lum<strong>in</strong>o 1: erhellen<br />

21<br />

flo 1: wehen<br />

22<br />

uro 3: „brennen“<br />

Nach Hieronymus kommen die Israeliten ans Rote Meer<br />

(Exodus 13,18: „mare Rubrum“). Im hebräischen Urtext steht<br />

tatsächlich „jam suf“, was soviel wie Schilfmeer bedeutet.<br />

Tatsächlich f<strong>in</strong>det sich schon <strong>in</strong> der griechischen Heiligen<br />

Schrift dafür mehrfach der <strong>Aus</strong>druck „érythra thálassa“<br />

(Rotes Meer). Wo sich das Schilfmeer aber befunden hat, ist<br />

umstritten. Manche lokalisieren es am Meerbusen von Suez,<br />

also tatsächlich am Roten Meer, andere siedeln es an der<br />

Mittelmeerküste an.<br />

Nil<br />

Suez


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 12<br />

Et <strong>in</strong>gressi sunt filii Israhel per medium maris sicci 1 . Erat enim aqua quasi murus a dextrā<br />

eorum et l‹a›eva. Persequentesque Aegyptii <strong>in</strong>gressi sunt post eos, omnis equitatus Pharaonis,<br />

currus eius et equites per medium maris. Iamque advenerat vigilia 2 matut<strong>in</strong>a, et ecce respiciens<br />

Dom<strong>in</strong>us super castra Aegyptiorum per columnam 3 ignis et nubis 4 <strong>in</strong>terfecit exercitum eorum<br />

et subvertit 5 rotas 6 curruum, ferebanturque 7 <strong>in</strong> profundum. Dixerunt ergo Aegyptii: „Fugiamus<br />

Israhelem! Dom<strong>in</strong>us enim pugnat pro eis contra nos!“ Et ait Dom<strong>in</strong>us ad Mosen: „Extende 8<br />

manum tuam super mare, ut revertantur aquae ad Aegyptios super currūs et equites eorum!“<br />

Cumque extendisset Moses manum contra mare, reversum est primo diluculo 9 ad priorem<br />

locum, fugientibusque Aegyptiis occurrerunt aquae, et <strong>in</strong>volvit eos Dom<strong>in</strong>us <strong>in</strong> mediis<br />

fluctibus; reversaeque sunt aquae et operuerunt 10 currūs, et equites cuncti exercitūs Pharaonis,<br />

qui sequentes <strong>in</strong>gressi fuerant mare; ne unus qui<strong>dem</strong> superfuit 11 ex eis. Filii autem Israhel<br />

perrexerunt 12 per medium sicci maris et aquae eis erant quasi pro muro a dextris et a s<strong>in</strong>istris.<br />

Liberavitque Dom<strong>in</strong>us <strong>in</strong> die illo Israhel de manu Aegyptiorum, et viderunt Aegyptios mortuos<br />

super litus maris et manum 13 magnam, quam exercuerat Dom<strong>in</strong>us contra eos; timuitque<br />

populus Dom<strong>in</strong>um et crediderunt Dom<strong>in</strong>o et Mosi servo eius.<br />

Nach <strong>dem</strong> <strong>Aus</strong>zug aus <strong>Ägypten</strong> s<strong>in</strong>d nach <strong>dem</strong> Bericht der Bibel die Israeliten vierzig Jahre unterwegs durch die<br />

Wüste, ehe sie im gelobten Land ankommen. In dieser Zeit erhält Mose von Gott selbst auf zwei Ste<strong>in</strong>tafeln<br />

auch das Gesetz für se<strong>in</strong> Volk.<br />

1<br />

siccus, -a, -um.: trocken<br />

2<br />

vigilia (-ae f.) matut<strong>in</strong>a:<br />

Morgenwache<br />

3<br />

columna, -ae f.: Säule<br />

4<br />

nubes, nubis f.: Wolke<br />

5<br />

subverto 3, suberti, -versum:<br />

stecken bleiben lassen<br />

6<br />

rota, -ae f.: Rad<br />

7<br />

feror (ferri) <strong>in</strong> profundum:<br />

tief e<strong>in</strong>s<strong>in</strong>ken<br />

8<br />

extendo 3: ausstrecken<br />

9<br />

diluculum, -i n.: Morgengrauen<br />

10<br />

operio 4, operui, opertum:<br />

bedecken<br />

11<br />

supersum, -esse: übrig bleiben<br />

12<br />

pergo 3, perrexi, -rectum: sich aufmachen<br />

13<br />

manus, -us f.: hier: Tat<br />

Moses Zug durch das Rote Meer (Cosimo Rosselli, Vatikan, Sixt<strong>in</strong>ische Kapelle)


Das Salomonische Urteil<br />

<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 13<br />

Nach der Befreiung aus <strong>Ägypten</strong> gelangte das Volk Israel schließlich <strong>in</strong> das gelobte Land, wo es allerd<strong>in</strong>gs<br />

gegen allerlei Völker zu kämpfen hatte. E<strong>in</strong> besonders gefährlicher Gegner waren dabei die Philister, die erst<br />

nach zähem R<strong>in</strong>gen besiegt werden konnten (vgl. Schulbuch „<strong>Aus</strong> Mythos und Geschichte“, Late<strong>in</strong>-Lektüre<br />

aktiv, Wien 2004, Samson; S.22ff u. David: S.30ff). Schließlich gelang es König David die Verhältnisse zu<br />

konsolidieren. Auf ihn folgte se<strong>in</strong> Sohn Salomon, der zwischen 961 und 931 v.Chr. regierte. In se<strong>in</strong>e Herrschaft<br />

fiel der Bau des Tempels <strong>in</strong> Jerusalem. Des Königs sprichwörtlich gewordene Weisheit manifestiert sich u.a. im<br />

berühmten Salomonischen Urteil (1.Kön. 3,16-28):<br />

Tunc venerunt duae mulieres meretrices 1 ad regem steteruntque coram eo 2 . Quarum una ait:<br />

„Obsecro, mi dom<strong>in</strong>e! Ego et mulier haec habitabamus <strong>in</strong> domo una et peperi apud eam <strong>in</strong><br />

cubiculo. Tertiā vero die, postquam ego peperi, peperit et haec, et eramus simul nullusque alius<br />

<strong>in</strong> domo nobiscum, exceptis nobis duabus. Mortuus est autem filius mulieris huius nocte:<br />

Dormiens quippe oppressit 3 eum. Et consurgens <strong>in</strong>tempestā 4 nocte silentio tulit filium meum<br />

de latere 5 meo ancillae 6 tuae dormientis et conlocavit <strong>in</strong> s<strong>in</strong>u suo suum autem filium, qui erat<br />

mortuus, posuit <strong>in</strong> s<strong>in</strong>u meo. Cumque surrexissem mane 7 , ut darem lac filio meo, apparuit<br />

mortuus. Quem diligentius <strong>in</strong>tuens 8 clarā luce deprehendi 9 non esse meum, quem genueram.“<br />

Responditque altera mulier: „Non est ita, sed filius tuus mortuus est. Meus autem vivit.“ E<br />

contrario illa dicebat: „Mentiris 10 ! Filius quippe meus vivit et filius tuus mortuus est!“ Atque <strong>in</strong><br />

hunc modum contendebant coram rege. Tunc rex ait: „Haec dicit: ‚Filius meus vivit et filius<br />

tuus mortuus est!‛ et ista respondit: „Non, sed filius tuus mortuus est et filius meus vivit!‛“<br />

Dixit ergo rex: „Adferte mihi gladium!“ Cumque adtulissent gladium coram rege, „Dividite“,<br />

<strong>in</strong>quit, „<strong>in</strong>fantem vivum <strong>in</strong> duas partes et date dimidiam partem uni et dimidiam partem alteri!“<br />

Dixit autem mulier, cuius filius erat vivus, ad regem: Commota sunt quippe viscera 11 eius<br />

super filio suo: „Obsecro, dom<strong>in</strong>e! Date illi <strong>in</strong>fantem vivum et nolite <strong>in</strong>terficere eum!“ Contra<br />

illa dicebat: „Nec mihi nec tibi sit!“ Dividatur!“ Respondens rex ait: „Date huic <strong>in</strong>fantem<br />

vivum et non occidatur! Haec est mater eius.“ Audivit itaque omnis Israhel iudicium, quod<br />

iudicasset 12 rex, et timuerunt regem videntes sapientiam Dei esse <strong>in</strong> eo ad faciendum iudicium.<br />

1<br />

meretrix, meretricis f.: Dirne<br />

2<br />

eo = Salomone<br />

3<br />

opprimo 3, oppressi, oppressum: hier: erdrücken<br />

4<br />

<strong>in</strong>tempestus, -a, -um: tief<br />

5<br />

latus, lateris n.: Seite<br />

6<br />

ancilla, -ae f.: Magd<br />

7<br />

mane (Adv.): <strong>in</strong> der Früh<br />

8<br />

<strong>in</strong>tueor 2: betrachten<br />

9<br />

deprehendo 3, deprehendi, -prehensum: hier: bemerken<br />

10<br />

mentior 4: lügen<br />

11<br />

viscera, viscerum n.Pl.: das Innere<br />

12<br />

iudica‹vi›sset


Susanna<br />

<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 14<br />

Nach <strong>dem</strong> Tode Salomons zerfiel das Reich. Im 6.Jh.v.Chr. wurde Jerusalem sogar von den Babyloniern<br />

erobert. Die Babylonische Gefangenschaft begann und der Glaube an Jahwe war allseits durch die heidnische<br />

Götterwelt Babylons bedroht. In diese Zeit fällt auch die Geschichte von Susanna (Dan 13 gek.):<br />

Et erat vir habitans <strong>in</strong> Babylone, et nomen eius Ioakim: Et accepit uxorem nom<strong>in</strong>e Susannam,<br />

filiam Helciae pulchram nimis, et timentem Deum. Parentes enim illius, cum essent iusti,<br />

erudierunt filiam suam secundum legem Moysi 1 . Erat autem Ioakim dives valde, et erat ei<br />

pomarium 2 vic<strong>in</strong>um domui suae, et ad ipsum confluebant 3 Iudaei, eo quod esset honorabilior<br />

omnium. Et constituti sunt de populo duo senes iudices <strong>in</strong> illo anno, de quibus locutus est<br />

Dom<strong>in</strong>us, quia egressa est <strong>in</strong>iquitas 4 de Babylone a senioribus iudicibus, qui videbantur regere<br />

populum. Isti frequentabant domum Ioakim, et veniebant ad eos omnes, qui habebant iudicia.<br />

Cum autem populus revertisset 5 per meridiem, <strong>in</strong>grediebatur Susanna, et deambulabat 6 <strong>in</strong><br />

pomario viri sui. Et videbant eam senes cottidie <strong>in</strong>gredientem et deambulantem, et exarserunt<br />

<strong>in</strong> concupiscentiam eius et everterunt 7 sensum suum, et decl<strong>in</strong>averunt 8 oculos suos, ut non<br />

viderent caelum neque recordarentur 9 iudiciorum iustorum. Erant ergo ambo vulnerati amore<br />

eius. (...) Confessi sunt concupiscentiam suam et tunc <strong>in</strong> communi statuerunt tempus, quando<br />

eam possent <strong>in</strong>venire solam. Factum est autem, cum observarent diem aptum, <strong>in</strong>gressa est<br />

aliquando (...)voluitque lavari <strong>in</strong> pomario: Aestus 10 quippe erat et non erat ibi quisquam praeter<br />

duos senes absconditos 11 et contemplantes eam. (...) Surrexerunt duo senes et accurrerunt ad<br />

eam et dixerunt: “Ecce ostia 12 pomarii clausa sunt, et nemo nos videt, et nos <strong>in</strong> concupiscentiā<br />

tui sumus: Quam ob rem assentire 13 nobis, et commiscere 14 nobiscum. Quodsi 15 nolueris,<br />

dicemus contra 16 te testimonium 17 , quod fuerit tecum iuvenis. (...)<br />

1 Moysi (<strong>in</strong>dekl.): Mose<br />

2 pomarium, -i n.: Obstgarten<br />

3 confluo 3: zusammenströmen<br />

4 <strong>in</strong>iquitas, -atis f.: Ungerechtigkeit<br />

5 reverto 3 hier: sich wieder entfernen<br />

6 deambulo 1: umherspazieren<br />

7 everto 3: verlieren<br />

8 decl<strong>in</strong>o 1: verdrehen<br />

9 recordor 1 + Gen.: denken an<br />

10 aestas, -atis f.: Sommer<br />

11 absconditus, -a, -um: versteckt<br />

12 ostium, -i n.: Pforte<br />

13 assentior 4: zustimmen<br />

14 commisceor 2 + Dat.: sich vere<strong>in</strong>igen mit<br />

15 quodsi: wenn aber<br />

16 contra = contra te<br />

17 testimonium, -i n.: Zeugenaussage<br />

Susanna im Bade (T<strong>in</strong>toretto, KHM Wien)


<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 15<br />

Ingemuit 1 Susanna et ait: “Angustiae 2 sunt mihi undique! (...) Sed melius est mihi absque<br />

opere <strong>in</strong>cidere 3 <strong>in</strong> manūs vestras, quam peccare 4 <strong>in</strong> conspectu Dom<strong>in</strong>i.” (...) Et facta est dies<br />

crast<strong>in</strong>a. Cumque venisset populus ad Ioakim virum eius, venerunt et duo presbyteri 5 pleni<br />

<strong>in</strong>iquā 6 cogitatione adversus Susannam, ut <strong>in</strong>terficerent eam. Et dixerunt coram populo:<br />

“Mittite ad Susannam filiam Helciae uxorem Ioakim.” Et statim miserunt. Et venit cum<br />

parentibus, et filiis, et universis cognatis suis. Porro Susanna erat delicata nimis, et pulchrā<br />

specie. (...) Et dixerunt presbyteri: Cum deambularemus <strong>in</strong> pomario soli, <strong>in</strong>gressa est haec (...).<br />

Venitque ad eam adolescens, qui erat absconditus, et concubuit cum eā. Porro 7 nos cum<br />

essemus <strong>in</strong> angulo 8 pomarii, videntes <strong>in</strong>iquitatem, cucurrimus ad eos, et vidimus eos pariter<br />

commisceri. Et illum qui<strong>dem</strong> non quivimus comprehendere, quia fortior nobis erat, et apertis<br />

ostiis exilivit: Hanc autem cum apprehendissemus, <strong>in</strong>terrogavimus, quisnam esset adolescens,<br />

et noluit <strong>in</strong>dicare nobis: Huius rei testes sumus.” Credidit eis multitudo quasi senibus et<br />

iudicibus populi, et con<strong>dem</strong>naverunt eam ad mortem. (...)<br />

Als man Susanna zur H<strong>in</strong>richtung abführen will, greift der Prophet Daniel e<strong>in</strong>. der die beiden <strong>Alten</strong> durch<br />

getrennte Befragung der Lüge überführt.<br />

Exclamavit itaque omnis coetus 9 voce magnā, et benedixerunt Deum, qui salvat sperantes <strong>in</strong><br />

se. Et consurrexerunt adversus duos presbyteros (convicerat enim eos Daniel ex ore suo falsum<br />

dixisse testimonium) feceruntque eis, sicut male egerant adversus proximum, ut facerent<br />

secundum legem Moysi, et <strong>in</strong>terfecerunt eos, et salvatus est sanguis <strong>in</strong>noxius <strong>in</strong> die illā.<br />

1 <strong>in</strong>gemesco 3, -ui: aufzeufzen<br />

2 angustiae, -arum f.Pl.: Bedrängnis<br />

3 <strong>in</strong>cido 3 = cado 3<br />

4 pecco 1: sündigen<br />

5 presbyter, -eri m.: älterer Mann<br />

6 <strong>in</strong>iquus, -a, -um: ungerecht<br />

7 porro (Adv.): nun aber<br />

8 angulus, -i m.: W<strong>in</strong>kel<br />

9 coetus, coetus m.: Versammlung


Daniel <strong>in</strong> der Löwengrube<br />

<strong>Aus</strong> <strong>dem</strong> <strong>Alten</strong> <strong>Testament</strong> 16<br />

Zur Zeit, als das Volk Israel unter persischer Fremdherrschaft im Exil <strong>in</strong> Babylon leben muss, tritt der Prophet<br />

Daniel auf. Mehrfach gel<strong>in</strong>gt es ihm zu zeigen, dass der Gott Israels den heidnischen Götzen überlegen ist:<br />

Daniel überführt babylonische Priester des Betrugs. Der Perserkönig Kyros erlaubt ihm daher, das Standbild<br />

ihres Gottes Bel zu zerstören, und lässt selbst die betrügerischen Priester h<strong>in</strong>richten. Schließlich tötet Daniel<br />

auch noch mit Wissen des Königs e<strong>in</strong>en Drachen, der bei den Babyloniern göttliche Verehrung genießt<br />

(Dan.14,28-32 u. 40-42):<br />

Quod cum audissent Babylonii, <strong>in</strong>dignati 1 sunt vehementer, et congregati adversum regem,<br />

dixerunt: „Iudaeus factus est rex: Bel 2 destruxit, draconem <strong>in</strong>terfecit, et sacerdotes occidit.“ Et<br />

dixerunt, cum venissent ad regem: „Trade nobis Danielem, alioqu<strong>in</strong> 3 <strong>in</strong>terficiemus te, et<br />

domum tuam.“ Vidit ergo rex, quod irruerent 4 <strong>in</strong> eum vehementer, et necessitate compulsus<br />

tradidit eis Danielem. Qui miserunt eum <strong>in</strong> lacum 5 leonum, et erat ibi diebus sex. Porro 6 <strong>in</strong><br />

lacu 5 erant leones septem, et dabantur eis duo corpora cottidie, et duae oves: Et tunc non data<br />

sunt eis, ut devorarent 7 Danielem. (...) Venit ergo rex die septimo, ut lugeret 8 Danielem, et<br />

venit ad lacum 5 et <strong>in</strong>trospexit 9 , et ecce Daniel sedens <strong>in</strong> medio leonum. Et exclamavit voce<br />

magnā rex, dicens: „Magnus es Dom<strong>in</strong>e Deus Danielis.“ Et extraxit eum de lacu 5 leonum.<br />

Porro 6 illos, qui perditionis 10 eius causa fuerant, <strong>in</strong>tromisit 9 <strong>in</strong> lacum 5 , et devorati 7 sunt <strong>in</strong><br />

momento coram eo. Tunc rex ait: Paveant 11 omnes habitantes <strong>in</strong> universā terrā Deum Danielis,<br />

quia ipse est Salvator 12 faciens signa et mirabilia <strong>in</strong> terrā: Qui liberavit Danielem de lacu 5<br />

leonum.<br />

1 <strong>in</strong>dignor 1: sich empören<br />

2 Bel (<strong>in</strong>dekl.): Bel (babylon. Gottheit)<br />

3 alioqu<strong>in</strong> (Adv.): sonst<br />

4 irruo 3: losstürzen<br />

5 lacus, lacus m.: Grube<br />

6 porro (Adv.): nun aber<br />

7 devoro 1: verschl<strong>in</strong>gen<br />

8 lugeo 2: betrauern<br />

9 <strong>in</strong>tro-: h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>-<br />

10 perditio, perditionis f.. Untergang<br />

11 paveo 2: fürchten<br />

12 salvator, salvatoris m.: Retter<br />

Daniel <strong>in</strong> der Löwengrube<br />

(Rubens, National Gallery of Art, Wash<strong>in</strong>gton)

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!