voor de leerkracht - Ben X.

aar doet. Nic Balthazar gebruikt in deze context graag de beeldspraak van de blinde,
een beeldspraak die hij niet in het filmverhaal zelf gebruikt. Veronderstel, zegt hij, dat we
de blinde die op straat loopt, niet zouden herkennen als een blinde. We zien hem overal
tegenaan lopen. We zullen denken dat hij dronken is of dat het gaat om een onnozelaar.
Voorbij lopende jongeren zullen met de persoon in kwestie misschien wel een of andere
verbale of fysieke pesterij uithalen. Maar op het ogenblik dat we zien dat het om een blinde
man gaat, snellen we hem ter hulp. Niemand denkt eraan om die persoon te gaan treiteren
of te vernederen. Welnu, zegt Nic Balthazar, autisme is een vorm van mentale en daardoor
sociale blindheid. De onwetendheid daarover bij jongeren en volwassenen veroorzaakt
dan ook veel onnodig leed. In de film zelf verduidelijkt het personage van de psychiater
rechtstreeks vóór de camera nog dat autisten “wandelende vulkanen” zijn, “tijdbommen,
ze leven undercover in onze wereld en “de reactie komt veel later dan de oorzaak”. Dat
laatste verklaart waarom in BenX het hoofdpersonage zo lang wacht om te reageren op de
pesterijen. Dat heeft ook veel te maken met zijn onbeschrijfelijke moed om te overleven
midden de hem vreemde wereld van de anderen. Zo heeft een gedragstherapeut hem leren
glimlachen wanneer de anderen hem boos aankijken of behandelen. Ben herhaalt voor
zichzelf dat advies ook voortdurend, zelfs dan wanneer Bogaert en Desmet hem in het
bijzijn van alle klasgenoten vernederen. Voorts blijkt uit tal van sequenties dat Ben een
filmcamera bij zich draagt. Hij filmt hoe de anderen handelen en omgaan met elkaar om
hen daarna te leren imiteren. Hij zegt tegen zichzelf: “Ik kan alleen maar kijken, afkijken
om te imiteren wat ik nooit zal leren”. Het permanente zwijgen van Ben is ook een teken
van zijn vrees om een medemens aan te raken. Voor de anderen lijkt het wel of hij last
heeft van smetvrees. Alleen zijn moeder geeft hij, zij het met enige tegenzin, een kus op
haar wang. De moeder zelf geeft hem geen kus omdat ze weet dat hem dat lastig valt. Ze
brengt haar hand aan haar lippen en raakt dan vluchtig met haar vingers zijn hoofd aan.
Dat vaste ritueel accepteert hij. Meer niet. Autisten kennen altijd en overal ongelooflijk
veel angst omdat ze geen toekomstperspectief kennen. Hun mentale blinde vlek is het
gegeven van de toekomst. Ze weten niet hoe de volgende dag er zou kunnen uitzien, wat
ze volgende week zelf zouden kunnen ondernemen. Ze kunnen niet dromen van waar ze
volgende zomer graag hun vakantie zouden willen doorbrengen. Daarom willen ze het
liefst dat alles precies hetzelfde is en blijft. Dan is de wereld enigszins begrijpbaar voor
hen. Strikt medisch gezien, is het plan dat Ben in de film op het einde onderneemt, namelijk
zijn eigen zelfmoord en begrafenis ensceneren, onmogelijk voor een autist. Toch blijft het
verhaal op artistiek niveau zeer geloofwaardig omdat de regisseur juist laat zien dat Ben
zijn plan niet alleen uitvoert. De anderen nemen het initiatief zodat hij kan uitvoeren wat
hij eigenlijk wil. Het personage Scarlite speelt in die zin een belangrijke hoofdrol. Door de
eigen cinematografische kracht van BenX dringt het na verloop van tijd tot de toeschouwer
door welke onvoorstelbare energie er nodig moet zijn voor iemand als Ben om in het
dagelijkse leven rechtop te blijven staan. De jongen spreekt zichzelf voortdurend moed in
om stand te houden: “Ik moet nadenken, vooral voor-denken, voor-zien, alles voor-zien.”
Dat de anderen, jongeren en volwassen, nauwelijks kunnen vermoeden wat er zich afspeelt
in het hoofd van de immer zwijgende Ben is begrijpelijk. Dat dit een motivatie wordt om
hem ongenadig te pesten, is zonder meer misdadig. In de woorden van Ben, zou dit moeten
klinken als: moord-dadig. De volgende websites bevatten waardevolle informatie over het
fenomeen autisme voor wie ermee direct of indirect te maken heeft.
BenX . Filmdossier deel leerkracht . Sylvain De Bleeckere
18