Film En Onderwijs

Spiegels
Wanneer een regisseur een personage toont dat in een spiegel kijkt, of dat weerspiegeld wordt, heeft
dat vrijwel altijd betekenis. In de Hollywoodmelodrama’s uit de jaren vijftig worden vooral vrouwen
vaak getoond terwijl ze in spiegels kijken. Die vrouwen zijn meestal ongelukkig omdat ze niet gezien
worden zoals ze zijn, en omdat ze om allerlei redenen verplicht zijn zich anders voor te doen. Als enkel
iemands spiegelbeeld getoond wordt, zonder diens werkelijke gezicht, kan dat erop wijzen dat er een
omkering in het gedrag of het karakter van het personage volgt.
De eerste spiegelbeelden in de film hebben precies die betekenis. Eerst wordt het woord ‘maandag’
gespiegeld op het water waar Rainer in zwemt – die maandag zal de aanzet zijn van het project dat het
leven van heel wat mensen grondig zal veranderen. Wat later is Rainer net met zijn lessen over autocratie
begonnen. Zijn leerlingen hebben net nogal overtuigd van hun gelijk gesteld dat een dictatuur als die van
Hitler nooit meer kan gebeuren. Omdat hij daarover wil nadenken, heeft hij ze voor tien minuten de klas
uitgestuurd. Hij staat in een gang voor een groot raam. We zien alleen zijn weerspiegeling in het glas.
Meteen daarna zal hij de rol van dictator aannemen (hij laat heel ironisch de leerlingen nog stemmen
voor hij dat doet) en geeft hij de aanzet voor Die Welle. Zijn rol als dictator is een totale omkering van de
opvattingen die hij tot dan toe aangehangen heeft.
Wanneer Karo verontrust naar Rainer toestapt met het verzoek met Die Welle te stoppen, neemt hij
haar mee naar het biologielokaal. We zien Karo’s gezicht, de camera filmt over Rainers schouder. Zijn
gezicht wordt weerspiegeld in de ruit achter Karo, waar een opgezette wezel (of een fret) staat; de weerspiegeling
van Rainers gezicht overlapt gedeeltelijk de kop van het beest. Rainer is op dat moment nog
volkomen overtuigd van de juistheid van zijn aanpak – hij weigert immers het project af te blazen. Door
de overlapping met het beest wordt Rainer ermee geassocieerd – het roept bij ons een idee op van iets
kruiperigs, iets dat gevaarlijk is maar ook snel wegvlucht als er gevaar voor hemzelf dreigt. Vluchten is
precies wat Rainer hier doet: hij weigert immers het gevaar van zijn project onder ogen te zien.
Nog een voorbeeld, maar nu omgekeerd: op zaterdag, net voor Rainer het project gaat stopzetten, doet
hij zijn hemd aan (we zien hem een voor een de knopen dichtdoen voor we zijn gezicht zien), waarna hij in
de spiegel kijkt. Hier zien we alleen hem en niet zijn spiegelbeeld: hij wordt geconfronteerd met zichzelf,
en aan de uitdrukking op zijn gezicht te zien is dat niet zo’n prettige ervaring. Nu zal hij weer zichzelf
worden, voor zover dat nog mogelijk is tenminste.
Als Rainer in de politieauto zit, komt zijn vrouw Anke naar hem toe. Ze was de dag ervoor thuis vertrokken,
na een ruzie waar wel heel kwetsende woorden gevallen waren. We zien hem achter de autoruit: de
weerspiegeling van haar gezicht valt over het zijne zodat hun gezichten lijken te versmelten. Een mooi
beeld van verzoening.
In het laatste beeld van de film kijkt Rainer recht in de camera. Zo houdt hij de
kijker een spiegel voor. Hij lijkt ons te zeggen: “Oké, ik ben in de val getrapt.
Maar wat hadden jullie gedaan in mijn geval? Of in dat van de leerlingen? Weten
jullie zeker dat je het recht hebt over mij te oordelen?”
21