Service to manage wildlife disease - AFGRI

RREGSAKE
Wat die wet sê
M Jacobs, direkteur, MacRobert Prokureurs Ing
Grondhervorming in Suid-Afrika berus op drie programme,
te wete restitusie, besitreghervorming en grondherverdeling,
wat elk deur spesifieke wetgewing gerugsteun word.
So word restitusie deur die Wet op die Herstel van Grondregte
(1994) gerugsteun. Die wet gee uitvoering aan die opdrag in
artikel 25(7) van die Grondwet dat ‘n persoon of gemeenskap
wat ná 19 Junie 1913 die besit van eiendom ontneem is as
gevolg van wette of praktyke van die verlede wat op grond
van ras gediskrimineer het, geregtig is daarop om die eiendom
terug te kry of op billike vergoeding.
Die vereistes vir ‘n geldige eis, soos bepaal in artikel 2 van
die wet, is dus:
• Daar moes ‘n ontneming van regte in grond plaasgevind
het;
• Hierdie ontneming moes ná 19 Junie 1913 gebeur het;
• Die ontneming moes in terme van wetgewing of praktyke
gebeur het wat op grond van ras gediskrimineer het;
• Die eisers het nie destyds billike en regverdige vergoeding
vir die verlies van hulle regte in grond ontvang nie.
Die Kommissie op die Herstel van Grondregte ondersoek,
publiseer en handel die eise af. Die hoofgrondeisekommissaris,
tans Tozi Gwanya, is in Pretoria gebaseer en het nege streekgrondeisekommissarisse
in die provinsies. Die kommissie se
funksies en bevoegdhede word in die wet en regulasies daartoe
uiteengesit.
Die vraag ontstaan dikwels wat met ‘regte in grond’ bedoel
word, soos in die wet ter sprake is. ‘Regte in grond’ word in
die wet gedefinieer as ‘enige reg in grond, hetsy dit geregistreer
of ongeregistreer is, insluitend die belange van ‘n huurarbeider
en deelsaaier, ‘n gewoonteregtelike belang, die belang van ‘n
begunstigde onder ‘n trustreëling en voordelige gebruik vir ‘n
periode van nie minder nie as tien jaar voor die ontneming.’
Hierdie definisie is in die sogenaamde Kranspoort-saak toegelig.
(Kranspoort community concerning the farm Kranspoort 48
LS, LCC26/98.) Die implikasie van hierdie definisie en die
60
uitleg wat die Grondeisehof daaraan gee, is dat eisers of hul
voorsate regte op grond kon uitoefen tegelykertyd met ‘n
bestaande eienaar in wie se naam die grond op die tydstip
geregistreer was.
• Minister kan nou grond
onteien vir restitusie
• Landelike grondeise kan tot
31 Maart 2008 afgehandel word
Met ander woorde, die blote feit dat ‘n plaas wat geëis word
destyds in ‘n ‘blanke’ persoon se naam geregistreer is, sluit
nie ‘n geldige eis uit nie.
Die proses waarvolgens ‘n eis afgehandel word, verloop min
of meer soos volg:
• Alle eise moes voor 31 Desember 1998 by die kommissie
ingedien gewees het. Geen nuwe eise kon daarna ingedien
word nie.
• Die kommissie ondersoek alle eise om te bepaal of dit aan
die geldigheidsvereistes van die wet voldoen. Heelwat
navorsing word in die verband gedoen en ‘n navorsingsverslag
word oor elke eis opgestel.
• Indien die eis volgens die oordeel van die kommissie wel
‘n geldige eis is, word dit in die Staatskoerant gepubliseer.
• Heelwat eise is nog nie gepubliseer nie. Hoewel eise reeds
in 1998 ingestel moes gewees het, is dit moontlik dat
sommige grondeienaars eers bewus word van ‘n eis wanneer
dit in die Staatskoerant gepubliseer word. Die wet vereis
dat die grondeienaar onmiddellik ná publikasie van die
kennisgewing in die Staatskoerant ook skriftelik van die
eis in kennis gestel moet word.
• Vergaderings word gewoonlik kort ná publikasie van die
kennisgewing met grondeienaars belê.
• Indien die geaffekteerde grondeienaars die eis erken, sal
onderhandelings plaasvind en waardasies gedoen word en
‘n skikkingsooreenkoms aangegaan word.