1.2 bronne van die romeinse reg

GESKIEDENIS VAN DIE SUID-
AFRIKAANSE REG
STUDIEGIDS DEEL 1 VIR
IURI 172 PAC
*IURI172PAC*
FAKULTEIT REGTE

Studiegids saamgestel deur:
Prof W du Plessis
Me A Terblanche
Mnr MM Mongake
Taalsorg nn.
+ Bladuitleg deur Elsabe Strydom, Graphikos.
Hantering van drukwerk en verspreiding deur Departement Logistiek (Verspreidingsentrum).
Gedruk deur Ivyline Technologies 018 293 0715/6
Kopiereg 2013-uitgawe. Hersieningsdatum 2013.
Noordwes-Universiteit, Potchefstroomkampus.
Geen gedeelte van hierdie boek mag in enige vorm of op enige manier sonder skriftelike
toestemming van die publiseerders weergegee word nie.
ii

INHOUDSOPGAWE
Moduledoelstellings ............................................................................................................... v
Module eenheid uitkomste .................................................................................................... vi
Assesseringskriteria van oorhoofse module-uitkomste .......................................................... vi
Assesseringspraktyk: ........................................................................................................... viii
Module plan .......................................................................................................................... ix
Studiewenke .......................................................................................................................... x
Studie ikone .......................................................................................................................... xi
Aksiewoorde ......................................................................................................................... xii
eFundi - Hoe om eFundi te gebruik ...................................................................................... xvi
Inhandiging van werksopdragte ......................................................................................... xviii
Studiemateriaal .................................................................................................................... xxi
Werkprogram 2013 ............................................................................................................. xxii
Waarskuwing teen plagiaat ................................................................................................ xxiii
Leereenheid 1 Eksterne geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg: Historiese
funksie van die reg - vanaf die Romeinse reg tot die
Kanonieke reg ...................................................................................... 1
Leergedeelte 1.1 Algemene inleiding en agtergrond van die Romeinse reg ...................... 3
1.1.1 Eksterne en interne regsgeskiedenis ..................................................... 4
1.1.2 Regshistoriese metode .......................................................................... 5
Leergedeelte 1.2 Bronne van die Romeinse reg ................................................................ 8
1.2.1 Antieke reg (753 vC-250 vC) .................................................................. 8
1.2.2 Voor Klassieke reg (250 vC-27vC) ....................................................... 10
1.2.3 Klassieke reg (27 vC- 284 nC) ............................................................. 11
1.2.4 Na-Klassieke reg (284-527) ................................................................. 12
1.2.5 Justiniaanse reg ................................................................................... 14
Leergedeelte 1.3 Germaanse stamme en regsontwikkeling ............................................. 18
1.3.1 Resepsie .............................................................................................. 19
1.3.2 Vroeë Germaanse reg .......................................................................... 19
1.3.3 Frankiese tydperk ................................................................................ 21
1.3.4 Feodale tydperk ................................................................................... 22
Leergedeelte 1.4 Die hoë tot laat middeleeue.................................................................. 23
1.4.1 Algemene agtergrond........................................................................... 23
1.4.2 Glossatore ........................................................................................... 25
1.4.3 Skool van Orléans ................................................................................ 25
1.4.4 Post-Accursiani .................................................................................... 26
1.4.5 Post-Glossatore ................................................................................... 26
iii

Leergedeelte 1.5 Kanonieke reg ...................................................................................... 28
Leereenheid 2 Eksterne geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg: Historiese
funksie van die reg – ontwikkelinge na 1500 ................................... 31
Leergedeelte 2.1 Europese bydrae tot regsontwikkeling .................................................. 32
iv
2.1.1 Frankryk ............................................................................................... 32
2.1.2 Duitsland .............................................................................................. 33
2.1.3 Spanje .................................................................................................. 34
2.1.4 Nederland ............................................................................................ 35
Leergedeelte 2.2 Historiese regsontwikkeling in Suid-Afrika ............................................ 37
2.2.1 Gemenereg .......................................................................................... 37
2.2.2 Afrika gewoontereg .............................................................................. 39
2.2.3 Godsdienstige regstelsels .................................................................... 40
Leergedeelte 2.3 Historiese ontwikkeling van die reg in internasionale konteks .............. 41
2.3.1 Internasionaal ...................................................................................... 41
2.3.2 Regionaal ............................................................................................. 42
Leereenheid 3 Eksterne grondslae van die Suid-Afrikaanse reg - die Engelse
Common Law en die ontwikkeling van menseregte ........................ 45
Leergedeelte 3.1 Geskiedenis en ontwikkeling van die Engelse Common Law ............... 46
Leergedeelte 3.2 Ontwikkeling van menseregte .............................................................. 49
Leereenheid 4 Interne grondslae van die sakereg.................................................... 53
Leergedeelte 4.1 Eiendomsreg en besit .......................................................................... 54
4.1.1 Algemene inleiding tot die Sakereg ...................................................... 54
4.1.2 Wyses waarop eiendomsreg verkry kan word ...................................... 58
4.1.3 Accessio .............................................................................................. 63
4.1.4 Beskerming van eiendomsreg .............................................................. 66
4.1.5 Besit ..................................................................................................... 68
Leergedeelte 4.2 Interne grondslae van die sakereg - beperkte saaklike regte ................ 69
Leergedeelte 4.3 Saaklike sekerheid ............................................................................... 72
4.3.1 Fiducia ................................................................................................. 72
4.3.2 Pignus .................................................................................................. 73
4.3.3 Hyphoteca ............................................................................................ 73

MODULEDOELSTELLINGS
Welkom by die module IURI 172: Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Reg!
[Let Wel: Hierdie studiegids is ook elektronies op eFundi beskikbaar onder Resources
– die studiegids verskaf aan u direkte skakels na die webtuistes wat in die studiegids
vermeld word.]
Hierdie is een van u eerste modules as LLB student. Op hierdie stadium is die reg nog 'n
vreemde begrip en verstaan u nog nie eintlik waar die reg vandaan kom nie.
Breedweg gestel, reël die reg die verhouding tussen mense onderling, die verhouding tussen
die mens en die staat asook tussen die mens en die omgewing. Die reg is nie 'n moderne
begrip nie, maar dit bestaan van die vroegste tye af. Die heel vroegste en primitiefste
gemeenskappe het reeds reëls gehad waarvolgens hulle gelewe en konflik hanteer het.
Die reg het nie uit die lug geval nie, maar het 'n herkoms en 'n ontwikkeling gehad. Ons reg
is ongekodifiseerd - dit beteken dat ons reg nie in 'n enkele wetboek opgeteken is nie.
Gevolglik moet die reg soms ver in die verlede gesoek word. U sal dit nie kan doen as u nie
weet waar om te soek nie. Die reg hou verder verband met die beskawingspeil van die
mense vir wie dit geld en die reg ontwikkel namate die beskawingspeil verhoog. Die Suid-
Afrikaanse reg is opgebou uit 'n veelheid van regstelsels soos die Romeins-Hollandse reg,
die Afrika gewoontereg, die Engelse reg en religieuse regstelsels soos die Islam, Hindoe en
Joodse reg.
Studente is soms van mening dat hierdie module onnodig en van geen praktiese waarde is
nie en vind dit moeilik om die historiese gegewens te sistematiseer en sinvol te bestudeer.
Dit is egter vir die juris noodsaaklik om 'n behoorlike agtergrond van die ontwikkeling van die
reg te verkry alvorens hy of sy in staat is om die verskillende juridiese begrippe te verstaan
en toe te pas. 'n Groot gedeelte van die Suid-Afrikaanse reg berus op die steeds
ontwikkelende Romeins-Hollandse reg en dit is daarom nog soveel te meer dat die reg altyd
in die lig van die historiese ontwikkelingsproses bestudeer word. 'n Groot aantal
regsbegrippe kan slegs ten volle begryp word indien daar van die regshistoriese metode
gebruik gemaak word.
v

MODULE EENHEID UITKOMSTE
Na afhandeling van die module Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Reg moet die student
die volgende demonstreer:
kennis en 'n ingeligte begrip van a) die eksterne en interne grondslae van die Suid-
Afrikaanse reg, b) die verskillende bronne van kennis relevant tot die Suid-Afrikaanse
reg en c) die manier waarop kennis in hierdie veld ontwikkel het;
die vermoë om standaard reëls en metodes te kies, te beplan, te implementeer en te
bestuur ten einde relevante probleme binne die interne grondslae van die Suid-
Afrikaanse reg op te los;
die vermoë om roetine dissipline-relevante probleme in bekende kontekste te
onderskei en op te los;
basiese navorsingsvaardighede soos die verkryging en nagaan van inligting vanuit
verskeie bronne, analisering en opsom van sleutel regskonsepte, asook die vermoë om
bevindings akkuraat en op 'n samehangende manier, met begrip van kopiereg en die
reëls van plagiaat, via verskillende tegnologieë en media te kommunikeer, hetsy verbal
of nie-verbaal;
die vermoë om as deel van 'n groep te funksioneer en gepaste bydraes te maak deur
die gebruik van verskeie standaard regsvaardighede ten einde take en projekte
suksesvol te voltooi, mede-verantwoordelikheid vir leerprosesse te neem en die
realisering van gesamentlike doelwitte;
die vermoë om die eie leervordering te monitor en daaroor te reflekteer en
leerstrategieë te implementeer ten einde leer te bevorder en die fondasie vir verdere
regstudie te lê in die lewenslange toepassing en ontwikkeling van vaardighede.
ASSESSERINGSKRITERIA VAN OORHOOFSE MODULE-
UITKOMSTE
Uitkoms 1
Kennis en 'n ingeligte begrip van a) die eksterne en interne grondslae van die Suid-
Afrikaanse reg, b) die verskillende bronne van kennis relevant tot die Suid-Afrikaanse
reg en c) die manier waarop kennis in hierdie veld ontwikkel het
Studente sal geassesseer word op hulle vermoë om te
definieer, interpreteer, verduidelik en die gebruik en toepassing van regsterminologie,
regsontwikkeling en regsreëls in toetse en eksamens.
vergelyk verskillende regskole, regskonsepte en regsisteme in werkstukke, toetse en
eksamens.
Die vermoë of tussen die verskillende regsdissiplines te onderskei maar ook om die
verbande tussen die verskillende dissiplines raak te sien.
vi

Uitkoms 2
Die vermoë om standaard reëls en metodes te kies, te beplan, te implementeer en te
bestuur ten einde relevante probleme binne die interne grondslae van die Suid-
Afrikaanse reg op te los.
Studente sal geassesseer word op hulle vermoë om:
Beide mondelings tydens klasbesprekings en skriftelik deur middel van kort werkstukke en
skriftelike assesserings, feite te analiseer rakende die grondslae van die Suid-Afrikaanse
sakereg, erfreg, deliktereg en die kontraktereg kernkonsepte te identifiseer en oplossings (of
aangepaste oplossings) gebaseer op regskole, regskonsepte en regsisteme, te gee.
Uitkoms 3
Die vermoë om roetine dissipline-relevante probleme in bekende kontekste te
onderskei en op te los;
Studente sal geassesseer word op hulle vermoë om:
beide mondelings tydens klasbesprekings en skriftelik deur middel van kort werkstukke en
skriftelike assesserings, feite te analiseer rakende die eksterne en interne grondslae van die
Suid-Afrikaanse reg binne die konteks van die huidige Suid-Afrikaanse situasie.
Uitkoms 4
basiese navorsingsvaardighede soos die verkryging en nagaan van inligting vanuit
verskeie bronne, analisering en opsom van sleutel regskonsepte, asook die vermoë om
bevindings akkuraat en op 'n samehangende manier, met begrip van kopiereg en die
reëls van plagiaat, via verskillende tegnologieë en media te kommunikeer, hetsy verbal
of nie-verbaal;
Studente sal geassesseer word op hulle vermoë om:
kort werkstukke en eksamens te skryf wat hulle kritiese denke oor spesifieke onderwerpe in
die regsgeskiedenis demonstreer met nakoming van die voorskrifte en vereistes vir die skryf
van werkstukke in die Fakulteit Regte.
Uitkoms 5
Die vermoë om as deel van 'n groep te funksioneer en gepaste bydraes te maak deur
die gebruik van verskeie standaard regsvaardighede ten einde take en projekte
suksesvol te voltooi, mede-verantwoordelikheid vir leerprosesse te neem en die
realisering van gesamentlike doelwitte;
Studente sal geassesseer word op hulle vermoë om:
Binne en buite klasverband in groepe werksopdragte te voltooi deur gebruikmaking van
standaard regsvaardighede.
vii

Uitkoms 6
die vermoë om die eie leervordering te monitor en daaroor te reflekteer en
leerstrategieë te implementeer ten einde leer te bevorder en die fondasie vir verdere
regstudie te lê in die lewenslange toepassing en ontwikkeling van vaardighede.
Studente sal die geleentheid gegee word op hulle eie vermoë te assesseer
deur:
Gebruikmaking van memorandums wat op eFundi geplaas word; die assessering van
medestudente se werk; multikeuse assesserings op eFundi en terugvoer tydens
klasoefeninge.
ASSESSERINGSPRAKTYK:
Formatiewe assessering: Klastoetse, eFundi assesserings, klasoefeninge,
rekenaargebaseerde assessering, individuele en groepbesprekings en werkstukke wat fokus
op die toepassing van kennis.
Summatiewe assessering: Finale assessering (eksamen) om te bepaal of studente in staat
is om die volgende te demonstreer:
„n fundamentele kennis van terminologie, regsontwikkeling en reëls,
die vermoë om feitestelle te analiseer en kennis daarop toe te pas ten einde oplossings
te formuleer, en
kritiese beoordeling van sekere onderwerpe in die Suid-Afrikaanse regsgeskiedenis.
Eksamenanalise
Fundamentele kennis (80%)
(Terminologie, regsontwikkeling en regsreëls)
Vaardighede (20%)
(Toepassing, analise, sintese, kritiese beoordeling, vergelyking)
Berekening van die finale punt:
Formatiewe assessering: 50% van finale punt
Summatiewe assessering: 50% van finale punt
viii

MODULE PLAN
Die studiegids bied vir u as student leiding in die bestudering van die onderwerp. Die
module bestaan uit 7 verskillende leereenhede:
Hierdie studiegids bevat leereenhede 1 tot 4. Leereenhede 5 tot 7 word in die tweede
semester behandel. U sal die studiegids later die jaar ontvang.
1. EKSTERNE GRONDSLAE VAN DIE SUID-AFRIKAANSE REG –
HISTORIESE FUNKSIE VAN DIE REG - VANAF DIE ROMEINSE REG TOT
DIE KANONIEKE REG
Die eksterne grondslae hou verband met al daardie faktore (sosiaal, religieus, staatkundig,
ens) wat 'n uitwerking op die regsontwikkeling gehad het. Hierdie faktore word as agtergrond
gegee. U bestudeer ook onder meer die verskillende bronne, regskole en vernaamste
outeurs wat 'n invloed op die regsontwikkeling gehad het.
2. EKSTERNE GRONDSLAE VAN DIE SUID-AFRIKAANSE REG –
HISTORIESE FUNKSIE VAN DIE REG: ONTWIKKELING NA 1500
In hierdie leereenheid bestudeer u die eksterne grondslae van die reg na die Middeleeue.
Die regsontwikkeling in verskillende Europese lande en die bronne en ontwikkeling van die
Suid-Afrikaanse gemenereg vanaf 1652 tot 1996 word bespreek, asook die eksterne
grondslae van die Afrika gewoontereg. Die eksterne grondslae van die Afrika gewoontereg
handel oor die sosiale, filosofiese, godsdienstige en staatkundige agtergrond van die Afrika
gewoontereg. Ooreenkomste en verskille tussen die Afrika gewoontereg en die Romeinse
reg word uitgewys.
3. EKSTERNE GRONDSLAE VAN DIE SUID-AFRIKAANSE REG - DIE
ENGELSE COMMON LAW EN DIE ONTWIKKELING VAN MENSEREGTE
Weens die invloed wat die Engelse reg as gevolg van die Britse besettings op die Suid-
Afrikaanse reg uitgeoefen het, word die geskiedenis en ontwikkeling van die Engelse
common law hier bestudeer. U bestudeer ook in die leereenheid die gebeure wat oor die
eeue heen tot die ontwikkeling van die begrip “menseregte” aanleiding gegee het. Ook word
die oorsprong en ontwikkeling van sosio-ekonomiese regte bespreek.
4. INTERNE GRONDSLAE VAN DIE SUID-AFRIKAANSE SAKEREG
Die interne grondslae van die Sakereg hou verband met die indeling van sake in bepaalde
kategorieë, gesamentlike eiendom, bureregte, die oorspronklike en afgeleide wyses van
verkrying van eiendomsreg, besit, die beskerming van eiendomsreg en besit.
Leereenheid 2 handel oor die regte wat 'n persoon op die saak van 'n ander kan verkry
naamlik serwitute, erfpag, opstal en superfices asook saaklike sekerheid.
5. INTERNE GRONDSLAE VAN DIE SUID-AFRIKAANSE ERFREG
Die Suid-Afrikaanse erfreg berus hoofsaaklik op die Romeins-Hollandse reg. Die interne
grondslae, dit wil sê die ontwikkeling van materiële regsreëls, word hier bestudeer.
ix

6. INTERNE GRONDSLAE VAN DIE SUID-AFRIKAANSE DELIKTEREG
Die deliktereg vorm deel van die verbintenisreg en in dié verband word die algemene
grondslae van die verbintenisreg in hierdie leereenheid bestudeer. Die algemene vereistes
en aksies van delikte, diefstal, roof, iniuria (belediging), damnum iniuria datum
(saakbeskadiging), sowel as die aksie vir die nalatige veroorsaking van pyn en lyding en die
aksie van die afhanklike vorm deel van die leermateriaal. Quasi-delicta is die laaste gedeelte
van die leereenheid, wat u bestudeer.
7. INTERNE GRONDSLAE VAN DIE SUID-AFRIKAANSE KONTRAKTEREG
Hierdie leereenheid handel oor die algemene beginsels van die kontraktereg asook
kontrakbreuk.
In hierdie leereenheid word die verskillende kontraktuele instellings en vorme soos
konsensuele kontrakte, quasi-kontrakte en ander kontraktuele instellings bestudeer. Die
wyse waarop verbintenisse totnietgaan sluit hierdie leereenheid af.
STUDIEWENKE
U is aan die begin van 'n nuwe uitdaging. U is tot dusver gewoond daaraan dat u geleer is
en nie self geleer het nie. By die universiteit is dit anders. Hier word die verantwoordelikheid
op u geplaas om self te leer.
Die dosent, leerfasiliteerder en ander studente wat betrokke mag wees, is nie daar om alles
oor te vertel wat u self kan lees nie.
U moet die werk dus self bestudeer aan die hand van die studiegids, die
werksopdragte wat aan u gestel word en enige ander voorgeskrewe materiaal wat
bygevoeg mag word.
Die dosent en die leerfasiliteerder is daar om u op u reis van kennis- en insigverwerwing as
reisgenoot te vergesel. Die studiegids is u reisplan en u roetekaart. En dit is nie so
vreesaanjaend soos wat dit lyk nie!
U kan dit regkry deur die Leergedeeltes in volgorde te bestudeer en af te handel, aangesien
daar van die veronderstelling uitgegaan word dat u reeds bestaande kennis het wanneer 'n
nuwe leereenheid aangepak word.
Dit is daarom belangrik dat u elkeen van die werksopdragte wat u teëkom uitwerk voordat u
verder gaan.
Vra die dosent of die leerfasiliteerder as u sukkel.
In hierdie module gaan u baie vreemde name en terminologie raaklees wat u later sal moet
ken.
U kan hierdie module nie in een of twee dae bestudeer nie en mens kan nie agter raak nie -
dit is 'n module wat op mens groei - mens moet elke week voldoende tyd daaraan bestee.
As u so te werk gaan, het u niks te vrees nie en sal u gemaklik u reis kan volvoer.
x

Die volgende studiemetode word voorgestel:
1. Lees eers die werk in u studiegids of die handboek en merk die belangrikste dele.
2. Sistematiseer die werk aan die hand van die doelstelling en leeruitkomste in die
studiegids uiteengesit en maak vir uself 'n opsomming in die lig daarvan.
3. Die leeruitkomste help u om die belangrike gedeeltes in die werk te identifiseer. Die
ander inligting is nie onbelangrik nie omdat dit as agtergrond dien vir die inligting
waarna die leeruitkomste verwys word. Vir eksamendoeleindes hoef u egter net 'n
kursoriese oorsig daarvan te hê. Moet dit egter nie ignoreer nie andersins gaan u nie
die belangriker inligting onthou nie. U moet dit in konteks kan plaas.
4. Beantwoord daarna die vrae in u studiegids of verrig die handelinge wat van u
verwag word.
5. Gaan daarna self u antwoorde weer deur en bepaal of u dit korrek beantwoord het.
6. Neem deel aan die klasbesprekings en praktiese periodes. Laasgenoemde is
periodes waar u met u medestudente gesprek voer oor die werk en waar u
vaardighede aanleer wat u studietyd makliker en meer pret sal maak.
7. MELD ALTYD LATYN en AFRIKAANS WAAR TOEPASLIK.
Wanneer u deur die studiegids werk, gaan u op verskillende ikone (klein prentjies in die teks)
afkom. Elkeen van die ikone dui 'n spesifieke handeling aan wat u moet onderneem en
voltooi voordat u verder gaan:
STUDIE IKONE
Bestudeer die aangetoonde
materiaal in die
handboek / artikel, ens
Individuele oefening
Gevallestudie
Inhandigingsdatum
Inligting
Werksopdrag
Opsomming van kernpunte / -
aantekeninge
Internet
Voorbereiding vir die
kontaksessie/
groepbyeenkoms
Geskatte studietyd
eFundi
Video
xi

AKSIEWOORDE
Daar is verskillende wyses waarop vrae gestel kan word en elkeen moet op 'n bepaalde
wyse beantwoord word. Die volgende is voorbeelde van werkwoorde wat in vrae kan
voorkom en wat daar van u verwag kan word in die beantwoording daarvan:
xii
AKSIEWOORDE OP DIE KENNISVLAK
Onthou beteken om toepaslike kennis uit langtermyngeheue (LTG) te herwin. Jy moet eers
herken of identifiseer wat jy waarneem en dan die kennis in LTG vind en herwin wat
ooreenstem met die gegewe materiaal (soos herkenning en oproep van die datums van
belangrike gebeurtenisse).
Beskryf 'n Beskrywing vereis bloot dat jy die toepaslike feite of eienskappe
verskaf sonder enige besprekingvan sulke feite of eienskappe. Niks meer
as 'n duidelike en stelselmatige uiteensetting van die konsep word
verwag nie. Jy moet by die toepaslike feite hou sonder om kommentaar
te lewer.
Byvoorbeeld: Beskryf die verskil tussen ʼn legaat en ʼn erfenis.
Lys/Noem Maak 'n lys slegs van die eienskappe, feite of items soos vereis, soos met
'n beskrywing of definisie.
Byvoorbeeld: Noem die grondreëls vir erfopvolging.
Definieer Om te definieer vereis dat jy die presiese betekenis van 'n konsep gee. ʼn
Kort, duidelike en spesifieke beskrywing moet dus gegee word of die
presiese betekenis van 'n term of konsep wat verwant is slegs aan
daardie term of konsep en geen ander moet gegee word nie.
Byvoorbeeld: Definieer die konsep fideicommissum.
AKSIEWOORDE OP DIE BEGRIPS- OF INSIGSVLAK
Verstaan beteken om betekenis te konstrueer uit onderrigboodskappe (mondeling,
geskrewe of grafies). Vertolk is om van een vorm van voorstelling (bv. numeries) na 'n
ander (bv. verbaal) te verander. Illustreer is om 'n spesifieke voorbeeld of illustrasie van iets
te gee, terwyl klassifiseer vereis dat jy iets in 'n kategorie plaas. Aflei is om logiese
gevolgtrekkings uit die gegewe materiaal te maak, waar vergelyk beteken om
ooreenkomste en verskille tussen twee konsepte/gebeurtenisse te vind. Verstaan stel jou in
staat om op te som, verduidelik, vertolk of materiaal in jou eie woorde te stel sonder om dit
noodwendig toe te pas.
Illustreer Om iets met behulp van voorbeelde te verduidelik.
Voorbeeld: Illustreer die verskille tussen 'n legaat en 'n erfenis.
Verduidelik Om te verduidelik moet jy die redes vir 'n sekere hofsaak, verskynsel of
bevinding verskaf. Waar moontlik moet voorbeelde gebruik word om die
verduideliking te verklaar.
Voorbeeld: Verduidelik wat die gevolg sal wees vir dies cedit en dies
venit indien 'n erflating onderhewig is aan 'n voorwaarde.
Onderskei Dui die ooreenkomste of verskille tussen twee menings of oogpunte aan.
Voorbeeld: Onderskei tussen 'n ontbindende voorwaarde en 'n
ontbindende termyn met verwysing na hul invloed op dies cedit en
dies venit.

Som op Om op te som is om die belangrikste inligting op 'n bondige en
stelselmatige manier te stel.
Voorbeeld: Som die formaliteite van 'n testament op.
Vergelyk Identifiseer die ooreenkomste en verskille tussen die twee of meer sake
wat vergelyk moet word en gee dan 'n stelselmatige uiteensetting, indien
nodig, in die vorm van 'n tabel. Dit is nie bloot 'n meganiese beskrywing
nie, maar ʼn weldeurdagte jukstaposisie van die betrokke sake.
Voorbeeld: Vergelyk gemenereg boedelsamesmelting en statutêre
boedelsamesmelting.
AKSIEWOORDE OP DIE TOEPASSINGSVLAK
Gebruik of uitvoering van 'n prosedure in 'n gegewe situasie; toepassing van 'n prosedure
op 'n bekende of onbekende taak. Toepaslike (feitelike) kennis en ʼn begrip van die kennis
(konseptuele kennis) is voorvereistes vir toepassing. Toepassing vereis dat jy gebruik wat
jy reeds geleer het (d.i. vooraf kennis, soos 'n reël, beginsel, strategie) om 'n bekende of
onbekende probleem op te los.
Toepas Pas spesifieke inligting of kennis in ʼn nuwe situasie toe deur bv. aan te
dui met verwysing na ʼn oorspronklike voorbeeld, hoe 'n besondere
metode of strategie aangewend mag word om 'n probleem op te los.
Voorbeeld: Hoe kan u van artikel 2(3) van die Wet op Testamente,
Wet 7 van 1953 gebruik maak om 'n testament wat nie aan die
formaliteite van 'n testament voldoen nie te laat kondoneer?
Oplos Om 'n gegewe probleem op te los op grond van kennis van 'n sekere
metode / reël, ens. en insig in die aard van die probleem.
Voorbeeld: Hoe sou u die probleem oplos waar 'n testament
ongeldig is omdat dit nie aan die einde daarvan deur die testateur
onderteken is nie?
Ontleed /
Probleemstelling
/
Adviseer
Om ʼn probleem, tema, argument, ens. te ontleed moet dit as „t ware uit
mekaar gehaal en ondersoek word. Die verskillende samestellende dele
of komponente moet nie alleen geïdentifiseer word nie, maar ʼn
onderskeid moet ook getref word tussen die belangrike en die minder
belangrike elemente of komponente en kommentaar moet in jou eie
woorde gelewer word.
Voorbeelde:
Probleemstelling / Adviseer: E bemaak sy plaas aan sy seun en die
restant van sy boedel aan sy vrou. Wat sal die posisie wees indien
sy seun die plaas verwerp? OF Adviseer E se vrou met betrekking tot die
verwerpte plaas.
Hierdie vrae het te doen met die situasie waar jy gevra word om 'n kliënt
te adviseer oor die regsgeldige posisie of wat hom/haar te doen staan, en
jy moet as volg te werk gaan (punte toegeken in hakies):
(a) Identifiseer die toepaslike regsgeldige probleem of aangeleenthede
(10-15%)
(b) Beskryf die regsgeldige reëls wat toepaslik is of mag wees op
hierdie regsgeldige aangeleenthede sonder om dit op hierdie
stadium toe te pas. Beskryf die toepaslike regsgeldige teorie en
sakereg (30-40%).
(c) Pas die teorie of reëls soos bespreek toe op die besondere feite
van die probleem (30-40%).
(d) Gee raad of die oplossing op die probleem. (10-15%)
AKSIEWOORDE OP DIE ANALITIESE VLAK
xiii

Afbreek van komplekse samestellings (bv. ʼn probleem) in die individuele samestellende
dele van 'n algehele situasie en bepaal hoe die dele aan mekaar en aan die hele struktuur
of doel verwant is. Vereis onderskeiding tussen toepaslike en ontoepaslike dele of
belangrike en onbelangrik dele en bepaal hoe elemente binne 'n struktuur inpas of
funksioneer. Bepaal ook 'n gesigspunt, vooroordeel, waardes of onderliggende intensie van
die gegewe materiaal.
Bespreek Bespreking vereis dat jy in jou eie woorde kommentaar op 'n saak lewer.
Bespreking vereis ook dikwels dat twee of meer standpunte of
moontlikhede stelselmatig gedebatteer word, byvoorbeeld, om 'n saak uit
verskillende hoeke te ondersoek, ontleed en benader.
Voorbeeld: Bespreek krities die ontwikkeling van die Suid-
Afrikaanse reg na 1910.
Ontleed Haal die probleem, tema, argument of konsep as „t ware uitmekaar en
beskryf dit. Die beskrywing moet in die woorde geskied van die persoon
wat die ontleding doen.
Voorbeeld: Ontleed die regsgeldige posisie van die
fideicommissarius betreffende die fideikommissêre eiendom voor
die vervulling van die fideicommissarius voorwaarde.
AKSIEWOORDE OP DIE WAARDERINGSVLAK
Evalueer beteken om 'n oordeel te vel oor standpunte, stellings, teorieë, aansprake,
oplossings op probleme of metodes volgens sekere kriteria, waardes, beginsels of
standaarde wat bepaal tot watter mate die inligting korrek, akkuraat, doeltreffend,
ekonomies of bevredigend is. Die oordeel kan kwantitatief of kwalitatief wees en die kriteria
kan persoonlik of gestandaardiseer wees. Jy moet 'n saak in sy samestellende dele of
komponente ontleed, ʼn waardebepaling van elke komponent maak en die gevolge in ʼn
uitgebreide, doelbewuste waardebepaling integreer. Jy behoort teenstrydighede of
drogredes binne ʼn proses of produk te bespeur; die doeltreffendheid van 'n prosedure soos
dit geïmplementeer word te bepaal; teenstrydighede tussen ʼn produk en eksterne kriteria
bespeur; bepaal of ʼn produk intern/ekstern konsekwent is, en die gepastheid van 'n
prosedure vir ʼn gegewe probleem gewaar.
Evalueer Om te evalueer beteken om ʼn assessering, waardering of waardebepaling
van 'n sekere geval, argument of stelling te maak.
Voorbeeld: Gee 'n kritiese evaluering van die besware teen die
doodstraf.
Gee jou
mening
xiv
Bespreek een of meer menings oor die saak of beskryf die status quo
(bv. die huidige regsgeldige posisie) en gee dan jou eie geregverdigde
mening oor die saak.
Voorbeeld: Wat is jou mening oor die feit dat poligiene
huweliksmaats geregtig is om te erf in terme van die Wet op
Erfopvolging by Versterf 81 van 1987?
Kritiseer Om te kritiseer vereis dat 'n stelling, argument, benadering, standpunt,
ens. beoordeel word. Deur te kritiseer wys jy op sekere positiewe of
aanvaarbare en negatiewe of minder aanvaarbare sake. Aangeleenthede
waarmee jy saamstem en aangeleenthede waaroor jy twyfel word saam
met redes aangedui. Om te kritiseer impliseer nie dat jy met iets fout vind
nie, maar dat jy met redes verskil van of saamstem met sekere
standpunte, argumente of beskouings en om jou eie mening te gee.
Kritiek vind altyd plaas op grond van sekere kriteria, waardes en
beginsels binne 'n sekere konteks of teen 'n sekere agtergrond.
Voorbeeld: Kritiseer die besluit van die hof in Kidwell v The Master
1983 1 SA 509 (E).

AKSIEWOORDE OP DIE SINTESEVLAK
Sintetisering vereis die integrasie van individuele elemente/dele in 'n (nuwe) betekenisvolle
komplekse geheel (patroon/struktuur). Die klem val hier op innovering, oorspronklikheid en
die vermoë om te beplan, koördineer en formuleer. Dit beteken ook om na vore te kom met
alternatiewe hipoteses wat gebaseer is op kriteria; die uitdink van 'n prosedure om 'n taak
te voltooi, en die uitdink/ontwerp van 'n produk/program.
Gee ʼn oorsig 'n Groot hoeveelheid kennis moet saamgevat word en op 'n logiese,
stelselmatige wyse weergegee word terwyl die essensie behoue bly.
Voorbeeld: Gee 'n oorsig van die posisie van die Hinduvrou in die
erfreg.
Integreer Maak eers 'n ontleding van die gegewe konsepte of menings voordat die
kerneienskappe in 'n enkele eenheid saamgebring word.
Voorbeeld: Gebaseer op jou kennis van artikel 2(3) van die Wet op
Testamente, Wet 7 van 1953, trek 'n aansoek op om kondonasie in
die toepaslike hof.
VEELVULDIGE KEUSEVRAE
Veelvuldige keusevrae bestaan uit korter vrae wat per rekenaar nagesien kan word. Dit kan
bestaan uit 'n vraag/stelling/stel feite tesame met 'n aantal keuses. Jy moet die korrekte of
foutiewe keuse volgens die vraag identifiseer. Veelvuldige keusevrae kan 'n kombinasie
wees van die handelinge hierbo genoem.
Veelvuldige
keusevrae
Lees die vraag en stellings baie noukeurig. Bepaal of daar byvoeglike
naamwoorde of bywoorde is wat die stelling kwalifiseer. Gebruik dan die
volgende metode om hierdie tipe vraag te beantwoord:
Bestudeer eers die toepaslike gedeelte in jou studiegids, handboek
en ander leesmateriaal.
Beantwoord die vrae sonder jou studiegids/ handboek/ ander
literatuur:
deur elk van die alternatiewe stellings of keuses teen die
hoofstelling of vraag te evalueer;
as jy nie dadelik die korrekte antwoord kan identifiseer nie,
volg dan die prosedure hieronder:
- Lees die vraag weer noukeurig. Let op na die
formulering - dit sal jou met die volgende stappe help.
- Bepaal watter alternatiewe antwoorde klaarblyklik
verkeerd is;
- Evalueer die oorblywende keuses en bepaal watter een
logies die korrekte moet wees (in die regsgeldige
wetenskap word daar verwag dat jy analities dink –
soms beteken dit dat twee of meer keuses gekombineer
moet word om by die korrekte gevolgtrekking uit te kom.
As meer as een keuse korrek is, moet jy die
saamgestelde keuse kies - 3+4 of 2+4+6.
Kontroleer jou antwoord met verwysing na die toepaslike literatuur.
Voorbeeld: "A is my erfgenaam en indien hy nie kan erf nie, is B my
erfgenaam." Dit is 'n voorbeeld van:
1. Aanwas.
2. Direkte plaasvervanging.
3. Statutêre plaasvervanging.
4. Modus.
5. Fideicommissum.
Die korrekte antwoord is 2.
xv

EFUNDI - HOE OM EFUNDI TE GEBRUIK
Algemene inligting
Wat is eFundi?
eFundi is 'n leer-bestuurstelsel, soortgelyk aan Varsite. Hierdie stelsel maak kommunikasie
tussen u en die NWU moontlik.
eFundi webadres / URL : http://eFundi.nwu.ac.za
Aantekenprosedure:
Teken aan met u Novell gebruikersnaam (u studentenommer) en u Novell wagwoord.
U Novell wagwoord -
U word outomaties aan eFundi gekoppel nadat u geregistreer het volgens die toegekende
studentenommer. Die studentenommer en wagwoord soos toegeken tydens registrasie aan
die begin van die jaar word gebruik. Indien nie, kan u na die eFundi webadres gaan. Op die
tuisblad is daar „n skakel waar u vir „n wagwoord kan aansoek doen. LET WEL: die
wagwoord sal via e-pos of per sms aan u gestuur word. Maak seker dat u persoonlike
besonderhede korrek is op die huidige administratiewe stelsel. Indien enige van hierdie
besonderhede verander het moet u dit korrigeer.
"My Workspace"
Elke eFundi-gebruiker het 'n werksruimte, of te wel "Workspace site". Hier sal u alle inligting
soos aankondigings vind. U het nou toegang tot al die modules waarvoor u geregistreer is.
Modules
Maak gebruik van die module toepaslike vlaggies om deur jou modules te blaai. Die
modules se dokumente lê in die “Resources” lêer.
Add honour pledge – Plegtige verklaring
Studente bevestig hiermee dat die werk wat ingehandig is hul eie werk is. U moet telkens
wanneer u „n werkopdrag indien hierdie verklaring aanheg.
Belangrik : e-pos
eFundi gebruik e-posse vir kommunikasie met studente. Maak asseblief seker dat die eposadres
wat u aan die NWU verskaf het, die adres is wat u gebruik.
xvi

So lyk eFundi
Opdragte
Let wel: eFundi is „n interaktiewe webblad waar studente alle inligting kan ontvang soos deur
die dosent of die Fakulteitbestuur gepubliseer. Dit is dus belangrik dat studente van hierdie
fasiliteit gebruik maak. Neem kennis dat klasaantekeninge en riglyne vir voltydse studente
ook hier beskikbaar sal wees. Dit is ook baie belangrik dat u PUK-studente nommer e-pos in
orde is om kommunikasie te verseker.
Indiening van opdragte
Indiening van opdragte moet elektronies via eFundi gedoen word. Opdragte moet voor of op
die datum volgens die rooster ingedien word.
Die rooster is op eFundi beskikbaar.
Laat indiening van opdragte
Geen laat opdragte sal aanvaar word nie. Indien „n opdrag nie betyds ingehandig is nie moet
die student skriftelike/elektroniese toestemming vanaf die Administratiewe bestuurder
ontvang om dit wel in te handig.
Geen opdragte mag gefaks en ge-epos word nie.
Formaat van opdragte
Gebruik asb. Microsoft Word Format
Maak gebruik van die korrekte verwysingsvoorskrifte en skryf u opdrag volgens die
wetenskaplike metode.
Punte word toegeken vir korrekte stylgebruik.
Die modules waartoe u toegang het
verskyn hierbo as vlaggies (tabs) . Indien
die spasie hierbo te klein raak om al die
modules te hanteer sal 'n aftreklysie
verskyn met die res van die modules.
xvii

Gebruik as die volgende inligting om te verseker dat u opdrag in die korrekte formaat
ingehandig word.
www.nwu.ac.za/fakulteite/regte/per/infostyle.html
Punte toekenning
Opdragte word gemerk op eFundi. Punte en terugvoer sal via eFundi geskied.
Memoranda en persoonlike terugvoer sal ook via eFundi geskied.
Indien daar enige navrae is rakende puntetoekenning moet u die dosent kontak binne 5
dae nadat die punte bekend gemaak is.
BELANGRIK
Alle opdragte moet volgens die datums van die rooster ingehandig word.
Alle opdragte moet ingehandig word.
Geen opdragte mag per e-pos of faks gestuur word nie – slegs via eFundi. Geen
opdragte sal aanvaar word indien dit nie volgens die korrekte prosedure ingehandig is
nie.
Elke opdrag moet vergesel word van die volgende inligting op die eerste bladsy:
student se naam, studentenommer, adres, module kode, opdrag nommer en plegtige
verklaring.
Hou altyd „n kopie van u opdrag.
Maak seker dat u opdrag suksesvol ingehandig is deur dit na te gaan op eFundi.
Alle opdragte moet die werk wees van individuele studente en geen groepwerk sal
gemerk word nie.
Alle navrae oor opdragte moet geskied deur eFundi.
LET WEL: Gebruik slegs jou NWU studentenommer en e-pos adres.
INHANDIGING VAN WERKSOPDRAGTE
Daar is bepaalde voorskrifte oor hoe u werksopdragte moet indien. Dit moet in 'n bepaalde
vorm wees en u moet gesag ('n bron) gee vir elke stelling wat u maak. Die wyse waarop u
hierdie gesag moet aanhaal, sal u vind in u studiegids. Waar daar dus aangedui word dat u
'n werkopdrag moet indien, moet dit in die voorgeskrewe formaat wees. Onthou dat u ook op
grond van u formulering, spelling ens beoordeel sal word - vgl. die betrokke voorskrif.
Vind die voorgeskrewe stylvereistes op eFundi.
xviii

Administratiewe inligting
Dosente: Potchefstroom Kampus
Prof W du Plessis Dr A Terblanche
Kantoor Gebou F5 Kamer G10 Gebou F5 Kamer G30
Tel. Kantoor 018 299 1969/1954 018 299 1036/1954
Spreekure Sal aangekondig word. Sal aangekondig word.
Epos willemien.duplessis@nwu.ac.za anel.terblanche@nwu.ac.za
Dosent: Vanderbijl Kampus
Dr E Serfontein
Kantoor Building 4, room 221
Tel. Kantoor 016 9103451
Spreekure Will be announced
Epos
Erika.Serfontein@nwu.ac.za
xix

1. BEREKENING VAN MODULEPUNT
U moet deur die jaar 'n deelnamepunt opbou wat vir u toelating gaan gee tot die finale
assessering aan die einde van 2013. Die modulepunt sal soos volg saamgestel word:
'n Goeie deelnamepunt help u om die finale eksamen deur te kom - daarom is dit baie
belangrik dat u deurlopend hard werk!
Die deelnamepunt word soos volg saamgestel:
Groter toetse (x 3) 70
Groter werkstukke (x 2) 10
Rekenaargesteunde regsonderrig (lesings en assesserings) (x 2) 10
Restant
Assesseringsgeleenthede wat op enige stadium buite die amptelike
toetsweek afgeneem sal word. Dit sal telkens die vorm van 'n
voorbereidingstoets (die werk wat vir die betrokke periode voorberei
moes word) en/of 'n onderrigtoets (die werk wat die betrokke periode in
die klas behandel is) aanneem. Sodanige assesseringsgeleenthede sal
normaalweg 10 minute duur.
Voorbereidingstoetse wat vooraf afgekondig word en oor die vorige week
(weke) se werk handel.
Inhandiging van werkstukke soos in die studiegids aangedui.
Klasdeelname
Klasoefeninge
Klasvoordragte/opvoerings
Geen verskonings sal vir formele assesserings aanvaar word nie. DAAR WORD
VERDER VAN STUDENTE VERWAG OM VOOR TE BEREI EN KLAS BY TE WOON.
2 TOELATING TOT EKSAMEN
Modulepunt van ten minste 40% asook bevredigende klasbywoning
3 EKSAMENPUNT
Eksamensubminimum: 45%
4 BEREKENING VAN MODULEPUNT
Deelnamepunt + eksamenpunt
xx
2
Slaagpunt = minimum van 50%
10

STUDIEMATERIAAL
Voorgeskrewe handboek:
Thomas PhJ, Van der Merwe CG en Stoop BC Historiese Grondslae van die Suid-Afrikaanse
Privaatreg (Butterworths Durban 2000)
Voorgeskrewe gedeeltes uit Van Zyl DH Geskiedenis en Beginsels van die Romeinse
Privaatreg (Butterworths Durban 1977) Die materiaal is op eFundi beskikbaar onder
Resources - Prescribed Material/Voorgeskrewe materiaal.
Humby T et al Law and Legal Skills in South Africa (Oxford University Press 2012)
Hoofstukke 3 en 4 [Sommige van u gebruik die handboek vir die module Inleiding tot die
Reg.] Die twee hoofstukke is ook op eFundi beskikbaar onder Resources - Prescribed
Material/Voorgeskrewe materiaal.
Ander materiaal / opsommings wat onder Resources – Additional material / Addisionele
materiaal gestoor is.
Van tyd tot tyd sal u self ook materiaal in die biblioteek of op die internet moet gaan soek.
Aangesien u regsgeleerdes wil word, is dit belangrik dat u van vroeg af al leer hoe om met
meerdere materiaal te werk te gaan. Wanneer u eendag in die praktyk staan, gaan u nie al
die antwoorde in een boek en op een plek vind nie. In Engels word daar gepraat van "to
read law" - u moet dus lees - dit is deel van 'n regsgeleerde se werksaamhede - hoe meer u
lees (al skryf u nie noodwendig daaroor eksamen nie) hoe breër sal u kennis wees en hoe
makliker sal u die reg kan toepas. Die regsgeleerde moet 'n breë basis van kennis hê! Sorg
dat u op hoogte bly met verwikkelinge in die land. Lees die koerante en luister nuus -
verseker dat u ingeligte regsgeleerdes is!
xxi

WERKPROGRAM 2013
Die leereenhede word in Leergedeeltes ingedeel. Om u te help om die bestudering van die
werk betyds binne die weke daarvoor beskikbaar af te handel, moet u die onderstaande
werkprogram volg.
xxii
WEEK LEERGEDEELTE ASSESSERING
1 4/2-8/2 1.1
2 11/2-15/2 1.2
18/2-22/2 1.3-1.4
25/2-1/3 1.5
4/3-8/3 2.1
11/3-15/3 2.2-2.3
18/3-20/3 3.1
21/3-7/4 RESES
8/4-12/4 3.2
15/4-17/14 4.1.1
18/4-26/4 ASSESSERINGSWEEK Groottoets 1
29/4-3/5 4.1.2-4.1.3
6/5-10/5 4.1.4-4.1.5
13/5-17/5 4.2
20/5-24/5 4.3
27/5-31/5 Hersiening
3/6-24/6 Eerste eksamengeleentheid Groottoets 2
3/7-13/7 Tweede eksamengeleentheid Opvang Groottoets 1 / 2

WAARSKUWING TEEN PLAGIAAT
WERKSTUKKE IS INDIVIDUELE TAKE EN NIE GROEPAKTIWITEITE NIE (TENSY DIT
UITDRUKLIK AANGEDUI WORD AS ‘N GROEPAKTIWITEIT)
Kopiëring van teks van ander leerders of uit ander bronne (byvoorbeeld die studiegids,
voorgeskrewe studiemateriaal of direk vanaf die internet) is ontoelaatbaar – net kort
aanhalings is toelaatbaar en slegs indien dit as sodanig aangedui word.
U moet bestaande teks herformuleer en u eie woorde gebruik om te verduidelik wat u
gelees het. Dit is nie aanvaarbaar om bestaande teks/stof/inligting bloot oor te tik en die
bron in 'n voetnoot te erken nie – u behoort in staat te wees om die idee of begrip/konsep
weer te gee sonder om die oorspronklike skrywer woordeliks te herhaal.
Die doel van die opdragte is nie die blote weergee van bestaande materiaal/stof nie, maar
om vas te stel of u oor die vermoë beskik om bestaande tekste te integreer, om u eie
interpretasie en/of kritiese beoordeling te formuleer en om 'n kreatiewe oplossing vir
bestaande probleme te bied.
Wees gewaarsku: Studente wat gekopieerde teks indien sal 'n nulpunt vir die opdrag
ontvang en dissiplinêre stappe mag deur die Fakulteit en/of die Universiteit teen
sodanige studente geneem word. Dit is ook onaanvaarbaar om iemand anders se werk
vir hulle te doen of iemand anders in staat te stel om u werk te kopieer – moet dus nie
u werk uitleen of beskikbaar stel aan ander nie!
xxiii

xxiv

Leereenheid 1
1 EKSTERNE GESKIEDENIS VAN
DIE SUID-AFRIKAANSE REG:
HISTORIESE FUNKSIE VAN
DIE REG - VANAF DIE
ROMEINSE REG TOT DIE
KANONIEKE REG
Hierdie leereenheid behoort binne 22 ure voltooi te word.
Leeruitkomste
Aan die einde van hierdie leereenheid moet u die belang van die studie van
Regsgeskiedenis vir die regsgeleerde begryp, die agtergrond vanaf die Romeinse reg tot die
Kanonieke reg te verstaan en bepaalde begrippe wat noodsaaklik is vir regshistoriese studie
kan omskryf; sowel die vernaamste bronne, tydperke en skole in die Regsgeskiedenis kan
beskryf vanaf die Romeinse tyd tot en met die Kanonieke tyd te kan toepas in gegewe feite
situasies.
Leergedeelte 1.1 Algemene inleiding en agtergrond van die Romeinse reg ...................... 3
1.1.1 Eksterne en interne regsgeskiedenis ..................................................... 4
1.1.2 Regshistoriese metode .......................................................................... 5
Leergedeelte 1.2 Bronne van die Romeinse reg ................................................................ 8
1.2.1 Antieke reg (753 vC-250 vC) .................................................................. 8
1.2.2 Voor Klassieke reg (250 vC-27vC) ....................................................... 10
1.2.3 Klassieke reg (27 vC- 284 nC) ............................................................. 11
1.2.4 Na-Klassieke reg (284-527) ................................................................. 12
1.2.5 Justiniaanse reg ................................................................................... 14
Leergedeelte 1.3 Germaanse stamme en regsontwikkeling ............................................. 18
1.3.1 Resepsie .............................................................................................. 19
1.3.2 Vroeë Germaanse reg .......................................................................... 19
1

Leereenheid 1
2
1.3.3 Frankiese tydperk................................................................................. 21
1.3.4 Feodale tydperk ................................................................................... 22
Leergedeelte 1.4 Die hoë tot laat middeleeue .................................................................. 23
1.4.1 Algemene agtergrond ........................................................................... 23
1.4.2 Glossatore............................................................................................ 25
1.4.3 Skool van Orléans ................................................................................ 25
1.4.4 Post-Accursiani .................................................................................... 26
1.4.5 Post-Glossatore ................................................................................... 26
Leergedeelte 1.5 Kanonieke reg ...................................................................................... 28

Leereenheid 1
1.1 ALGEMENE INLEIDING EN AGTERGROND
VAN DIE ROMEINSE REG
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 1.1 bestudeer het, moet u in staat wees om:
kortliks te verduidelik wat die doel van regsgeskiedenis is
aan te toon wat positivisme is en wat die gevare daaraan verbonde is
aan te toon wat die verband tussen die reg en die gemeenskap is
te verduidelik waarom Suid-Afrika ‟n gemengde regstelsel het
kortliks aan te toon watter rol die inheemse reg in die regsgeskiedenis speel
die Europese persepsie oor inheemse reg aan te toon
die verskil tussen eksterne en interne regsgeskiedenis te verduidelik;
in u eie woorde die regshistoriese metode te kan omskryf
die tydperke van indeling volgens die bronne aan te toon
1.1.1 Eksterne en interne regsgeskiedenis ..................................................... 4
1.1.2 Regshistoriese metode .......................................................................... 5
STUDIEMATERIAAL
Thomas et al Historiese Grondslae 5-28
Humby et al Law and Legal Skills 45-47
INTERNET
Gebruik die internet en kyk wat u vind as u die belang van regsgeskiedenis (importance of
legal history) soek. Maak ‟n kort opsomming van redes waarom dit belangrik is waarom u
regsgeskiedenis moet bestudeer. Let op hoeveel universiteite oor die hele wêreld
regsgeskiedenis as module doseer.
3

Leereenheid 1
Ander interessante videos:
http://www.youtube.com/watch?v=C-MvSs9gWRs
http://www.youtube.com/watch?v=D_k7lFYd4PE
1. Waarom dink u is dit belangrik om regsgeskiedenis te bestudeer?
2. „n Regter pas die Wet op Uitsetting en Sekerheid van Verblyfregte in Grond toe net
soos dit in die Wet staan. As gevolg van die manier waarop hy die wet lees en dit
letterlik toepas, word mense se lewens verwoes. Dink u die regter het korrek opgetree
en hoekom sê u so?
3. Wat moes die regter alles in ag geneem het?
4. Hoekom word daar na die Suid-Afrikaanse reg as ‟n gemengde regstelsel verwys?
5. Wat is inheemse reg?
6. Watter persepsies bestaan daar oor inheemse reg en is dit geregverdigde persepsies?
7. Wat is die rol van die inheemse reg in die regsontwikkeling van Suid-Afrika?
1.1.1 EKSTERNE EN INTERNE REGSGESKIEDENIS
STUDIEMATERIAAL
Humby et al Law and Legal Skills 47
1. Definieer eksterne regsgeskiedenis in u eie woorde.
2. Definieer interne regsgeskiedenis in u eie woorde.
3. Aan watter voorbeeld kan u dink waar die sosiale, ekonomiese, filosofiese,
godsdienstige agtergrond die reg beïnvloed het? U kan ook 'n voorbeeld uit die Suid-
Afrikaanse reg aanhaal (bv. wetgewing ens). U kan u handboeke of u eie kennis
gebruik.
4

1.1.2 REGSHISTORIESE METODE
STUDIEMATERIAAL
Humby et al Law and Legal Skills 48
Leereenheid 1
Voltooi “Skills Exercise 3.1” in Humby et al 48-51 en bring saam klas toe vir klasbespreking.
Die werk kan ingeneem word vir puntetoekenning.
Regshistoriese Raamwerk
STUDIEMATERIAAL
Humby et al Law and Legal Skills 51-52
INTERNET: Die volgende videos kan vir u help om ‟n agtergrond te kry oor die Romeinse
tydperk:
http://www.youtube.com/watch?v=REwuxH1TzT4
http://www.youtube.com/watch?v=fa02Me27sYw
Gebruik die Raamwerk in Humby en gebruik hierdie raamwerk om die ontbrekende inligting
in te vul. Leer hierdie raamwerk. U kan te enige tyd in die klas hieroor geassesseer word.
5

Leereenheid 1
Belang: Indien u die raamwerk ken, dan ken u al „n groot deel van u regsgeskiedenis en kan
u bloot die addsionele kennis invul soos wat u deur die leergedeeltes werk.
Regshistoriese raamwerk
1. Romeinse reg
6
* Antieke reg 753 vC - 250 vC
* Voor-Klassieke reg 250 vC - 27 vC
* Klassieke reg 27 vC - 284 nC
* Na-Klassieke reg 284 - 527 nC
* Justiniaanse reg 527-565 nC
2. Ontwikkeling van die reg na Justinianus
3. Germaanse reg
* Vroeë Germaanse reg ( - 5e eeu)
* Frankiese tyd (5-9e eeu)
* Feodale tyd (9-12e eeu)
4. Middeleeue (tot 1500)
4.1 Romeinse reg van die Middeleeue
* Glossatore
* Skool van Orléans
* Post-Accursiani
* Post-Glossatore/Kommentatore
* Kanonieke reg
4.2 Gewoontereg
4.3 Wetgewing (stad- en landregte)
5. Ontwikkeling van die reg na 1500
* 16e eeuse mos italicus
* Humaniste (mos gallicus)
* Natuurreg
6. Ontwikkeling van nasionale regsisteme
6.1 Ontwikkeling van die reg buite Nederland
6.1.1 Frankryk
* Humaniste
* Franse nasionale reg
* Kodifikasie
Onthou die Romeine het vC
van agter vorentoe getel – met
ander woorde – as 2 jaar sou
verloop het vanaf 250vC dan
is dit nou 248vC.

6.1.2 Duitsland
* Usus Modernus Pandectarum
* Historiese skool
* Pandektewetenskap
* Kodifikasie
6.1.3 Ander lande
* Engeland
* Spanje
* Skotland
* Italië
6.2 Nederlande
Leereenheid 1
* Ontwikkeling van die reg voor 16e eeu in die Suidelike dele van Nederland
* 16e eeu
* 17e eeu
* 18e eeu
* Kodifikasie
7. Ontwikkeling van die SA reg
* 1652-1795
* 1795-1806
* 1806-1828
* 1828-1910
* 1910-1991
* 1991-1993
* 1994→
* Ontwikkeling van die Afrika gewoontereg
7

Leereenheid 1
8
1.2 BRONNE VAN DIE ROMEINSE REG
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 1.2 bestudeer het, moet u in staat wees om:
die sosiale, politieke, ekonomiese agtergrond van elke tydperk te kan weergee;
die bronne in elke tydperk te kan noem;
'n tabel saam te stel waarin u aandui in watter tydperke die verskillende bronne
voorgekom het;
u kennis in feitestelle te kan toepas;
verskillende Latynse terminologie te ken en te verduidelik.
Die relevansie van die Romeinse reg vir die Suid-Afrikaanse reg te kan aandui.
1.2.1 Antieke reg (753 vC-250 vC) .................................................................. 8
1.2.2 Voor Klassieke reg (250 vC-27vC) ....................................................... 10
1.2.3 Klassieke reg (27 vC- 284 nC) ............................................................. 11
1.2.4 Na-Klassieke reg (284-527) ................................................................. 12
1.2.5 Justiniaanse reg ................................................................................... 14
1.2.1 ANTIEKE REG (753 VC-250 VC)
STUDIEMATERIAAL
Humby et al Law and Legal Skills 53-55
Thomas et al 29-30

Leereenheid 1
INTERNET: Om ‟n beter begrip oor die Romeine te kry, kyk gerus na enige van die videos op
die internet: U sal nog baie ander videos kry waarna u kan kyk – hierdie is net ‟n paar.
http://www.youtube.com/watch?v=MI8anMciiD8
http://www.youtube.com/watch?v=upfggzy00JE
http://www.youtube.com/watch?v=2YtP46drL-g
http://www.youtube.com/watch?v=EZPTvvmk1jY
http://www.youtube.com/watch?v=Vsch_AwUX8Y
http://www.youtube.com/watch?v=1JeRQaTg8iw
Oor die Twaalf Tafels: http://www.youtube.com/watch?v=wGQEs-n-AVU
FILMS
Indien dit vir u moontlik is, kan u ook na verhale kyk wat in die Romeinse tyd afspeel. U sal
moontlik die films by Videowinkels kan uitneem. Uiteraard gaan u ‟n geromantiseerde beeld
kry wat nie noodwendig altyd waar is nie, maar dit sal u ‟n idee gee oor die leefwyse,
kleredrag ens van die tydperk. Films wat in die tydperk afspeel is die volgende:
Cleopatra (1999)
Gladiator (2000)
Attila (2001)
Empire (2005)
The Last Legion (2007)
Agora (2010)
The Eagle (2010)
Beantwoord die vrae as voorbereiding vir die betrokke lesing.
1. Wat is die tydperk/datum van die Antieke reg?
2. Onderskei die politieke, sosiale, ekonomiese en godsdienstige faktore wat ‟n rol
gespeel het in die regsontwikkeling gedurende die Antieke tyd.
3. Definieer “gewoontereg” u in eie woorde
4. Wat is talio?
5. Wat was die bronne van die Antieke Romeinse reg?
6. Bespreek kortliks die belang van die Twaalf Tafels vir die latere regsontwikkeling
7. Dink soos ‟n regsgeleerde en beantwoord die vraag in die blokkie Humby 54. U kan
hieroor in die klas gevra word.
9

Leereenheid 1
1.2.2 VOOR KLASSIEKE REG (250 VC-27VC)
STUDIEMATERIAAL
Humby et al Law and Legal Skills 55-59
Thomas 30-34
INTERNET
Kyk na die video vir meer agtergrond oor die tydperk.
http://www.youtube.com/watch?v=U5SzITk82Bs
Oor die praetor: http://www.citizendia.org/Praetor (vind ook ander “sites” oor die werk van die
praetor.
http://www.youtube.com/watch?v=R73nvRPNSHA (oor die lewe van Cicero)
http://www.youtube.com/watch?v=Cxz281qAYW0 (Cicero se boek)
1. Wat is die politieke, ekonomiese, sosiale en godsdienstige faktore wat ‟n rol gespeel
het in die regsontwikkeling in die Voor-Klassieke tyd?
2. Beantwoord die vrae in Humby 55-59 “Skills exercise” 3.2 en 3.3. U moet “Skills
exercise 3.2” op eFundi inhandig op die datum soos aangekondig in die klas.
3. Beantwoord die vraag “Thinking like a Lawyer” Humby 56.
4. Beantwoord die vrae in Humby 59 “Skills exercise” 3.4.
5. Petrus wil in 100 vC 'n aksie instel omdat Paulus hom beledig het. Die Romeinse reg
maak nie vir so 'n aksie voorsiening nie. U is die regspreker in hierdie tydperk.
Verduidelik aan Petrus u werksaamhede aan die hand van hierdie feitestel en meld ook
hoe u hom behulpsaam kan wees.
6. Ongelukkius koop 'n stuk grond van Bedriegus wat glad nie eienaar daarvan is nie.
Die ware eienaar Plesierigus woon die afgelope 10 jaar in Egipte. Ongelukkius was nie
bewus daarvan dat Bedriegus nie die eienaar was nie. U is weer die regspreker - hoe
sal u antwoord nou verskil van die in vraag 3?
7. Minorus is 'n minderjarige wat sonder sy vader Maximus se toestemming 'n kontrak
met Stupidius aangaan. Stupidius wou Minorus aanspreek maar kon nie omdat
Minorus minderjarig was. Stupidius nader u as regspreker. Hoe gaan u antwoord
verskil van die in vrae 3 en 4?
10

Leereenheid 1
8. Geslepus dreig vir Scardius dat as hy wat Scardius nie sy huis aan hom (Geslepus)
verkoop nie gaan hy Scardius se gesin uitwis. Scardius verkoop die huis maar lewer
nie die huis aan Geslepus nie. Geslepus stel 'n aksie teen hom in. Scardius nader u
as regspleger; verduidelik aan hom u werksaamhede asook hoe u van hulp kan wees.
9. Gestel u is „n juris in die Voor-Klassieke tyd – wat is u funksies en aktiwiteite? Hoe
verskil u werksaamhede van die hedendaagse juris?
10. Wie was die belangrikste twee juriste van die Voor-Klassieke tyd?
Deel uself in groepe van nie meer as 5 persone nie. Beantwoord daarna die volgende vrae:
1. Troublius nader u om advies want hy word van bedrog verdink. Watter funksie as juris
gaan u uitvoer?
2. Dit is 350 nC en 'n bepaalde saak kom voor die hof. As juris moet u die hof adviseer
oor watter regsreël van toepassing is. U taak is?
3. U kom agter dat Troublius slegs een maand oor het om die aksie in te stel. Gaan u die
feit ignoreer of wat is u funksie as juris?
4. U moet bepaalde regsdokumentasie opstel - watter van u funksies as juris is ter
sprake?
5. U bespreek elke dag u werk met 'n aantal jong mense wat graag regsgeleerdes wil
word. Met watter taak is u as juris besig?
6. U moet Troublius bystaan in sy regsgeding. U taak is?
1.2.3 KLASSIEKE REG (27 VC- 284 NC)
STUDIEMATERIAAL
Humby et al 59-63
Thomas 34-36, 38-40
INTERNET
Vir agtergrond kyk na http://www.youtube.com/watch?v=05EtksaUNlA
11

Leereenheid 1
FILMS
Films waarna u sou kon kyk om u ‟n beter idee te gee oor die tydperk:
Imperium: Augustus (2003)
Caligula (1980)
Gladiator (2000)
1. Wat is die politieke, sosiale, ekonomiese en godsdienstige faktore wat ‟n rol gespeel
het in die ontwikkeling van die reg gedurende die Klassieke tyd?
2. Watter rol het die Keiser in die regspleging gespeel? Bespreek sy rol volledig.
3. Wat het met die praetor gebeur?
4. Hoe het die rol van die juriste verander?
5.1 U is „n juris in 60 vC en Nuuskierigus nader u om u uit te vra oor u werksaamhede.
Verduidelik aan Nuuskierigus u werksaamhede (meld Latyn en Afrikaans).
5.2 Wat sou u hooftaak in 150 nC wees? (Latyn en Afrikaans)
6. Noem die vyf belangrikste juriste van hierdie tydperk.
7. Doen “Skills exercise 3.5” Humby 61-63 – u moet gereed wees om hierdie vraag in die
klas te bespreek.
7.1 Beantwoord die vraag “Thinking like a lawyer” Humby 63. Wees gereed om die vraag
in die klas te bespreek.
7.2 Noem die werksaamhede van die Keiser gedurende die Klassieke tyd in Latyn en
Afrikaans en gee voorbeelde van elkeen van sy werksaamhede.
1.2.4 NA-KLASSIEKE REG (284-527)
STUDIEMATERIAAL
Humby et al 63-65
Thomas 38-40
12

INTERNET
Vir agtergrond kyk na
http://www.youtube.com/watch?v=ZFB56tpPHa4&list=PLDA55CAA301570F6C
Leereenheid 1
1. Wat is die politieke, sosiale, ekonomiese en godsdienstige faktore wat ‟n invloed op
die regsontwikkeling in die Na-Klassieke periode uitgeoefen het?
2. Hoekom het die reg as Vulgêre reg bekend gestaan?
3. Wat was die 3 optekeninge van die Vulgêre reg?
4. Wat was die rol van gewoontereg en waarmee mag dit nie in konflik gewees het nie?
5. Wat is die Siteerwet of Lex Citationes en hoekom is dit uitgevaardig? Lees Thomas et
al 37-38 en bepaal wat die wet bepaal het.
6. Bespreek die juriste se werksaamhede vanaf die Voor-Klassieke tot die Na-Klassieke
tyd:
Die volgende skema kan gebruik word:
Voor-Klassieke tyd (datum)
* Funksies en werksaamhede
* Vernaamste juriste
* Aard van die regspleging
Klassieke tyd (datum) soos by Voor-Klassieke tyd
Na-Klassieke tyd
bepaal self die onderskrifte
6.1 Noem die vernaamste juriste in die
Voor-Klassieke tyd
Klassieke tydperk
7. In watter tydperke was die keiserreg van belang?
8. Dit is 200 nC; wat is die bronne van die keiserreg - Latyn en Afrikaans?
9. Dit is 400 nC; wat is die bronne van die keiserreg?
10. Voltooi “Skills exercise” 3.6 in Humby 64.
13

Leereenheid 1
EFUNDI
U moet die multikeusetoets oor die Romeinse reg op eFundi gaan voltooi voor die datum
soos in die klas afgekondig. Dit is „n oopboektoets en u kan die toets in u eie tyd aflê. U het
egter beperkte tyd om die toets af te lê.
1. U gee opdrag aan u amptenare in die provinsie om grondbelasting op te lê; u optrede
is_______________________?
2. U as keiser vaardig 'n reël uit dat alle persone wat in Romeinse grondgebied is van nou
af wit moet dra. U opdrag is 'n_______________?
3. U is Nero en is nie baie gewild nie. Die inwoners van Rome stel 'n petisie teen u op; u
antwoord op die petisie is __________________?
4. Antonius en Pamphilius verskyn voor u as regter - u beveel dat Antonius aan
Pamphilius 300 goudstukke moet betaal. U besluit is ______________? Dié bevel is
bindend op almal in Rome of slegs die partye voor die hof?
______________________________
5. 'n Brief word aan die keiser geskryf - sy skriftelike antwoord op die brief is
_________________?
6. Wat was die aard van keiserlike constitutiones in die Na-Klassieke tyd?
7. Hoe verskil die aard van die keiserreg in die Na-Klassieke tyd met dié van die
juristereg?
1.2.5 JUSTINIAANSE REG
STUDIEMATERIAAL
Humby et al 66-67
Thomas 44-49
14

ROMEINSE TELWYSE:
Leereenheid 1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
I II III IV V VI VII VIII IX X
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX
21 22 25 29 30
XXI XXII XXV XXIX XXX
31 40
XXXI XXXV XL
41 49 50
INTERNET
Vir agtergrond kyk: http://www.youtube.com/watch?v=D50IUZPGPqg
http://www.youtube.com/watch?v=yKBop-9j0w8
XLIX L
Daar is verskeie ander videos oor Justinianus op die internet beskikbaar waarna u ook kan
kyk.
Antwoord die vrae en handig dit op eFundi in.
1. Trek vir uself 'n skema op van Justinianus se wetgewende arbeid soos wat u deur
hierdie gedeelte werk. Dui aan wat die betrokke versameling is, waaruit dit
saamgestel is en waar toepaslik uit hoeveel boeke dit bestaan het.
2. As wat was die versamelnaam van Justinianus se wetgewende arbeid sedert die
Middeleeue bekend?
3. Wat is interpolasies?
4. Bespreek die bydrae wat Justinianus tot die ontwikkeling van die Romeinse reg
gemaak het.
5.1 Waarvoor staan die volgende verwysings:
5.1 D 17.2.3.6
5.2 I 4.6.2
5.3 D 2.3.5 pr
5.4 C 7.2.3.5
5.5 N 44.5
15

Leereenheid 1
SAMEVATTENDE KLASOEFENINGE
1. Dit is 550 vC. Jou buurman het u geslaan. Na wie sal u gaan om die saak te probeer
skik?
2. In 451/450 vC is die reg gekodifiseer. Wat is die Latynse en Afrikaanse/Engelse
benaming van dié kodifikasie?
3. Dit is 50 vC. Talentius is oppad na 'n konsert om te gaan sing. Oppad word hy oorval
deur drie rowers wat sy oog uitsteek. Hy weet nie of daar 'n aksie vir hom bestaan nie.
Verduidelik sistematies die regsgeding wat gevolg sal word asook die rol, funksie en
belang van die regsamptenare.
4.1 Sillius nader u in 50 vC. Hy het gehoor u is 'n juris en wil weet wat u funksies en
werksaamhede is. Noem dit aan hom (Latyn en Afrikaans).
_________________________________________________________________________
4.2 Die datum is nou 174nC. Sillius nader u weer om te weet wat is die hooftaak van
juriste nou?
4.3 Dit is 423 nC. Daar bestaan 'n verskil tussen juriste oor die interpretasie van 'n
regsreël. Hoe kan die hof hierdie interpretasieverskil oplos?
5.1 Die keiser gee opdrag aan sy amptenare in die provinsie om 10 Mei 'n vakansiedag te
verklaar. Sy opdrag staan bekend as:
_________________________________________________________________________
5.2 Pynnekius is kwaad omdat daar na sy sin te veel geraas in die strate van Rome is. Hy
rig 'n navraag daaroor aan die Keiser. Die keiser maak 'n aanbeveling aan die
amptenare op die brief van Pynnekius. Die keiser se antwoord is
_________________________________________________________________________
en die aanbeveling __________________________________________________________
6 Noem die 3 versamelings van keiserreg.
7. Definieer in u eie woorde (gee altyd Afrikaans en Engels waar toepaslik)
7.1 eksterne regsgeskiedenis
7.2 mos italicus
7.3 gewoontereg
7.4 ius gentium
7.5 restitutio in integrum
16

Leereenheid 1
8. Gee 'n skematiese uiteensetting van die wetgewende arbeid van Justinianus met
verwysing na:
a. Naam van boek
b. Waaruit dit bestaan
c. Die aantal boeke/die versamelings waaruit dit bestaan.
9. U is ʼn juris in 55 vC. Petrus nader u en wil graag weet wat u werkmetodes is. Noem die
werkmetodes en verduidelik wat dit beteken.
10. Bespreek die ontwikkeling van die juristereg in die verskillende tydperke.
11. Bespreek die ontwikkeling van die gewoontereg in die verskillende tydperke.
12. Bespreek die ontwikkeling van die keiserreg in die verskillende tydperke.
13. Stel ‟n tabel op waarin u die reg vanaf die Antieke reg tot en met die Justinaanse reg
opsom onder die volgende opskrifte.
TYDPERK POLITIEKE
FAKTORE
SOSIAAL-EKONOMIESE GODSDIENSTIGE
FAKTORE
BRONNE
17

Leereenheid 1
18
1.3 GERMAANSE STAMME EN
REGSONTWIKKELING
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 1.3 bestudeer het, moet u in staat wees om:
die begrip resepsie en sy verskyningsvorme te kan omskryf;
die bronne in elke tydperk van die Germaanse regsontwikkeling te kan noem en
kortliks te kan beskryf;
'n tabel saam te stel waarin u aandui in watter tydperke die verskillende bronne
voorgekom het;
die Germaanse reg chronologies in perspektief te plaas naas die Romeinse reg;
die eie aard van die Germaanse reg te skets;
die personaliteitsbeginsel teenoor die territorialiteitsbeginsel te stel en aan te toon
watter invloed dit op die voortbestaan van die Romeinse reg gehad het;
te verduidelik wat die feodale reg behels het.
u kennis in feitestelle te kan toepas;
verskillende Latynse terminologie te ken en te verduidelik.
die relevansie van die Germaanse reg vir die Suid-Afrikaanse regontwikkeling te kan
aandui.
1.3.1 Resepsie .............................................................................................. 19
1.3.2 Vroeë Germaanse reg .......................................................................... 19
1.3.3 Frankiese tydperk................................................................................. 21
1.3.4 Feodale tydperk ................................................................................... 22

1.3.1 RESEPSIE
INLIGTING
Leereenheid 1
Die begrip resepsie word telkens gebruik. Die begrip is belangrik in die Germaanse reg,
Middeleeue en die regsontwikkeling na 1500.
Die begrip resepsie kan breedweg as die aanvaarding van die geldingskrag van bepaalde
Romeinsregtelike norme voor en tydens die totstandkoming van die onderskeie nasionale
regstelsels omskryf word.
Daar kan verder 'n onderskeid gemaak word tussen die volgende verskyningsvorme van
resepsie:
Infiltrasie wat voor die twaalfde eeu plaasgevind het. Dit het die onsistematiese en
onplanmatige oorname van bepaalde Romeinsregtelike norme in die destydse
geldende praktykstelsels behels.
Vroegresepsie (tot voor ongeveer 1500): dit behels die geleidelike aanpassing van die
plaaslike regstelsels deur die gebruikmaking van die Justiniaanse kodifikasie (Corpus
Iuris Civilis). Daar is in die laat Middeleeue (1150-1500) algemeen aanvaar dat dié
kodifikasie groot gesag (auctoritas) dra. Weens die werkwyses van die Middeleeuse
Romaniste (en in die besonder hulle uitleg van die Romeinse tekste) is enersyds
regsreëls en andersyds veral nuwe regsterminologie en nuwe wyses van akademiese
regsbeoefening daaruit ontleen - en dit is wat dan later in die geldende reg opgeneem
is. Tekens van Vroeg-resepsie is te vinde in:
oorkondes,
die aanstelling van juriste geskool in die Romeinse reg as senior owerheidsbeamptes
en as regters, en
die toename in die aantal kopieë van die Romeinse regsbronne asook in die aantal
juriste wat dit bestudeer het.
Volresepsie (vanaf ongeveer 1500); soms net resepsie genoem): dit het die oorname van
Romeinsregtelike norme en regsterminologie (soos wat dit deur die Middeleeuse juriste (en
in besonder die Post-Glossatore geïnterpreteer is - met ander woorde die ius commune) in
die daarstelling van die onderskeie nasionale regstelsels behels. Dié resepsie is terug te
vind in verwysings na die ius commune in die werke van regsouteurs asook in regspraak
sedert ongeveer 1500.
1.3.2 VROEË GERMAANSE REG
Humby et al 67-70
19

Leereenheid 1
INTERNET
Kyk na http://www.youtube.com/watch?v=PL0YY1iVZ-4 vir agtergrond.
FILMS
Indien dit vir u moontlik is, kan u ook na verhale kyk wat in die Germaanse tyd afspeel. U sal
moontlik die films by Videowinkels kan uitneem. Uiteraard gaan u ‟n geromantiseerde beeld
kry wat nie noodwendig altyd waar is nie, maar dit sal u ‟n idee gee oor die leefwyse,
kleredrag ens van die tydperk. Films wat in die tydperk afspeel is die volgende:
20
Druids (2001)
1999: Asterix and Obelix vs Caesar (vir „n komiese perspektief)
1967 - Asterix the Gaul
1976 - The Twelve Tasks of Asterix
1985 - Asterix Versus Caesar
1986 - Asterix in Britain
1. Hoekom is dit belangrik om die Germaanse reg te bestudeer?
2. Wat was die politieke, ekonomiese, sosiale en godsdienstige agtergrond van die
Vroeë Germaanse reg?
3. Wat was die rol van die Ding?
4. Wat was die waarheidstoetse? Beantwoord die vraag “Think like a lawyer” op p 70.
5. Bespreek krities die regspleging van die Vroeë Germaanse tydperk.
6. Wat was die bronne van die reg in die Vroeë Germaanse tydperk?

1.3.3 FRANKIESE TYDPERK
Humby et al 67-70
INTERNET
Vir agtergrond sien:
http://www.youtube.com/watch?v=Vsch_AwUX8Y
http://www.youtube.com/watch?v=xuWHaxpzKvE
Kyk of u ander videos of inligting oor die Frankiese periode kan vind.
FILMS
Leereenheid 1
Indien dit vir u moontlik is, kan u ook na verhale kyk wat in die Frankiese tyd afspeel. U sal
moontlik die films by Videowinkels kan uitneem. Uiteraard gaan u ‟n geromantiseerde beeld
kry wat nie noodwendig altyd waar is nie, maar dit sal u ‟n idee gee oor die leefwyse,
kleredrag ens van die tydperk. ‟n Film (legende) wat min of meer in die tydperk afspeel is die
volgende:
King Arthur (2004)
1. Wat was die politieke, ekonomiese, sosiale en godsdienstige faktore wat „n invloed op
die regsontwikkeling in die Frankiese tyd uitgeoefen het?
2. Wat is die verskil tussen die personaliteitsbeginsel en die territorialiteitsbeginsel?
3. Voltooi “Skills exercise” 3.8 en wees gereed om die aangeleentheid by die praktiese
sessie te bespreek.
4. Wat was die bronne van die reg tydens die Frankiese periode?
5. Het enige resepsie van Romeinse reg plaasgevind, indien enige, watter vorm van
resepsie?
21

Leereenheid 1
1.3.4 FEODALE TYDPERK
Humby et al 71-73
INTERNET
Vir agtergrond kyk na http://www.youtube.com/watch?v=HCPp7XWZfHo
http://www.youtube.com/watch?v=zO-8f3XpNMg
Kyk of u nog inligting oor die Feodale tydperk kan kry.
1. Wat was die politieke, ekonomiese, sosiale en godsdienstige faktore wat „n invloed op
die regsontwikkeling in die feodale tydperk gehad het?
2. Definieer feodale reg.
3. Bespreek krities die stelsel van feodalisme. Vind addisionele inligting hieroor in die
biblioteek.
4. Noem die bronne van die feodale reg en gee „n kort omskrywing van elk.
5. Het enige resepsie van Romeinse reg plaasgevind, indien enige, watter vorm van
resepsie?
6. Wat is die belang van die Germaanse reg vir die Suid-Afrikaanse regsontwikkeling?
22

1.4 DIE HOË TOT LAAT MIDDELEEUE
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 1.4 bestudeer het, moet u in staat wees om:
baie kortliks te kan aantoon wat die agtergrond van die Middeleeue was
Leereenheid 1
aan te toon dat die Justiniaanse bronne wat aanleiding tot die hernude belangstelling in
die Romeinse reg gegee het, reeds in omloop was voor die skool van Bologna 'n
besondere stimulus aan die herlewing gegee het.
die regsraamwerk van die Middeleeue te kan weergee.
die redes te kan noem waarom daar 'n oplewing in die herbestudering van die
Romeinse reg was.
die verskillende skole in die Middeleeuse tydperk te kan beskryf na aanleiding van die
naam van die skool, tydperk, werkmetodes en vernaamste outeurs.
die belang van die Middeleeuse regsontwikkeling vir die Suid-Afrikaanse reg te kan
aandui.
1.4.1 Algemene agtergrond........................................................................... 23
1.4.2 Glossatore ........................................................................................... 25
1.4.3 Skool van Orléans ................................................................................ 25
1.4.4 Post-Accursiani .................................................................................... 26
1.4.5 Post-Glossatore ................................................................................... 26
1.4.1 ALGEMENE AGTERGROND
Humby et al 73-74
Thomas et al Historiese Grondslae 53-56
23

Leereenheid 1
INTERNET
Vir algemene agtergrond oor die Middeleeue sien
http://www.youtube.com/watch?v=BsCkgX2epFw&playnext=1&list=PL7EA6400BD62BD8E8
http://www.youtube.com/watch?v=KsHSbBxjAOk&list=PL7EA6400BD62BD8E8
http://www.youtube.com/watch?v=e5ZeeiPSGAw&list=PL7EA6400BD62BD8E8
http://www.youtube.com/watch?v=CiYNdexDwYw&list=PL7EA6400BD62BD8E8
FILMS
Indien dit vir u moontlik is, kan u ook na verhale kyk wat in die Middeleeue afspeel. U sal
moontlik die films by Videowinkels kan uitneem. Uiteraard gaan u ‟n geromantiseerde beeld
kry wat nie noodwendig altyd waar is nie, maar dit sal u ‟n idee gee oor die leefwyse,
kleredrag ens van die tydperk. Films wat in die tydperk afspeel is die volgende:
24
Kingdom of Heaven (2005)
Robin Hood: Prince of Thieves (1991)
The Crusades (1995)
The Good Muslim (2009)
1. Dui kortliks aan wat die lotgevalle van die Justiniaanse kodifikasie was.
2. Skets kortliks die agtergrond van die Middeleeue.
3. Onderskei die faktore wat aanleiding gegee het tot die herbestudering van die
Justiniaanse kodifikasie.
4. Hoekom is ‟n bestudering van die Middeleeuse tydperk belangrik vir ‟n Suid-Afrikaanse
regsgeleerde?
5. Lees in Humby 73 die blokkie “Reframing” – berei u idees daaroor voor vir
klasbespreking.
6. Beantwoord die vraag in “Thinking like a lawyer” in Humby 74. Skryf ‟n kort paragraaf
daaroor en plaas u antwoord op eFundi.

1.4.2 GLOSSATORE
Humby et al 74-76
Thomas et al Historiese Grondslae 56-58
INTERNET
Vir agtergrond oor die tydperk sien http://www.youtube.com/watch?v=IA9f07InxFo
Vir agtergrond oor universiteite sien http://www.youtube.com/watch?v=Ly9BPvFJfqo
http://www.youtube.com/watch?v=HKBJkf2xbqI
1. Waar kom die naam Glossatore vandaan?
2. In watter eeu was die Glossatore werksaam?
3. Bespreek die werkmetodes van die Glossatore.
4. Wie was die vernaamste Glossatore?
5. Wat is die Accursiese Glosse?
Leereenheid 1
6. Wat is die belang van die Glossatore vir die Suid-Afrikaanse regsontwikkeling?
7. Voltooi “Skills exercise” 3.9 en handig die werkstuk in op eFundi.
8. Watter vorm van resepsie het gedurende hierdie tyd plaasgevind?
1.4.3 SKOOL VAN ORLÉANS
Humby et al 76
Thomas et al Historiese Grondslae 60
25

Leereenheid 1
1. In watter eeu was die Skool van Orléans veral belangrik?
2. Hoekom was die Keiser gekant teen die bestudering van Romeinse reg in die Noorde
van Frankryk?
3. Hoekom het Orléans die setel van die bestudering van Romeinse reg geword?
4. Wat beteken dit om ‟n doctor utriusque iuris te wees?
5. Wat is die werkmetodes van die Skool van Orléans?
6. Wie is die vernaamste lede van die Skool van Orléans?
7. Hoekom is die Skool van Orléans belangrik vir die regsontwikkeling van Suid-Afrika?
8. Watter vorm van resepsie het gedurende hierdie tyd plaasgevind?
1.4.4 POST-ACCURSIANI
Humby et al 76
1. In watter eeu was die Post-Accursiani werksaam en waar was hulle werksaam?
2. Wie was die Post-Accursiani?
3. Watter vorm van resepsie het gedurende hierdie tyd plaasgevind?
1.4.5 POST-GLOSSATORE
Humby et al 76-77
Thomas et al Historiese Grondslae 60-62
26

INTERNET
Probeer om sketse te kry van die vernaamste Post-Glossatore.
1. Watter ander benaminge het die Post-Glossatore gehad en hoekom?
2. Tydens watter tydperk was die Post-Glossatore waar werksaam?
3. Wat was die werkmetodes van die Post-Glossatore?
4. Wie was die vernaamste Post-Glossatore?
Leereenheid 1
5. Hoekom is die werk van die Post-Glossatore van belang vir die Suid-Afrikaanse
regsontwikkeling?
6. Watter vorm van resepsie het gedurende hierdie tyd plaasgevind?
27

Leereenheid 1
28
1.5 KANONIEKE REG
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 1.5 bestudeer het, moet u in staat wees om:
die kanonieke reg in u eie woorde te kan definieer;
die bronne van die kanonieke reg te kan noem;
in 5 sinne die belang van die kanonieke reg vir die regsontwikkeling in u eie woorde te
kan aantoon;
die belangrikste kanoniste te kan noem.
Humby et al 77-80
Thomas et al Historiese Grondslae 58-60
SAMEVATTING VAN DIE MIDDELEEUSE REG
Romeinse Reg Germaanse Reg I Glossatore
A Middeleeuse Geleerde reg
Skool van
Orleàns
Kommentatore
753 vC 565 nC 1100 1260 Post- 1350 1500
Accursiani
II Kanonieke reg
B) Wetgewing
C) Gewoontereg

INTERNET
Leereenheid 1
Algemene agtergrond oor die Rooms-Katolieke Kerk in die Middeleeue:
http://www.youtube.com/watch?v=tdA8DMISJ1o
FILMS
Daar is heelwat films oor die rol wat die Rooms-Katolieke Kerk in die Middeleeue gespeel
het. Kyk of u een van die films in die hande kan kry. Onthou weer eens dat films op verhale
gebaseer is en nie noodwendig realiteit weergee nie. Dit gee wel vir u ‟n idee wat die
omstandighede in die vroeë en latere Middeleeue was.
Pope Joan (2009 film)
Francesco (1989 film)
The Name of the Rose (1986 film)
1. Definieer “Kanonieke reg” in u eie woorde.
2. Noem die bronne van die Kanonieke reg.
3. Hoekom is dit belangrik om die Kanonieke reg te bestudeer?
4. Watter invloed het die Kanonieke reg op die hedendaagse regsontwikkeling gehad?
29

Leereenheid 1
30

Leereenheid 2
2 EKSTERNE GESKIEDENIS VAN
DIE SUID-AFRIKAANSE REG:
HISTORIESE FUNKSIE VAN
DIE REG – ONTWIKKELINGE
NA 1500
Hierdie leereenheid behoort binne 22 ure voltooi te word.
Leeruitkomste
Aan die einde van hierdie leereenheid moet u die belang van die studie van
Regsgeskiedenis vir die regsgeleerde begryp, die regsontwikkeling na 1500 te verstaan en
bepaalde begrippe wat noodsaaklik is vir regshistoriese studie kan omskryf; sowel die
vernaamste bronne, tydperke en skole na 1500 kan beskryf en in gegewe feite situasies te
kan toepas, die Suid-Afrikaanse regsontwikkeling te kan bespreek in nasionale, regionale en
internasionale konteks.
Leergedeelte 2.1 Europese bydrae tot regsontwikkeling .................................................. 32
2.1.1 Frankryk ............................................................................................... 32
2.1.2 Duitsland .............................................................................................. 33
2.1.3 Spanje ................................................................................................. 34
2.1.4 Nederland ............................................................................................ 35
Leergedeelte 2.2 Historiese regsontwikkeling in Suid-Afrika ............................................ 37
2.2.1 Gemenereg .......................................................................................... 37
2.2.2 Afrika gewoontereg .............................................................................. 39
2.2.3 Godsdienstige regstelsels .................................................................... 40
Leergedeelte 2.3 Historiese ontwikkeling van die reg in internasionale konteks .............. 41
2.3.1 Internasionaal ...................................................................................... 41
2.3.2 Regionaal ............................................................................................. 42
31

Leereenheid 2
32
2.1 EUROPESE BYDRAE TOT
REGSONTWIKKELING
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 2.1 bestudeer het, moet u in staat wees om:
Die Europese bydrae tot die regsontwikkeling krities te kan beoordeel;
Die verskillende regskole se benaming, tydperk, werkmetodes, vernaamste persone en
hulle werke (waar toepaslik) te kan weergee en in feitesituasies te kan toepas.
Die verskillende regskole en lande se bydrae tot die Suid-Afrikaanse regsontwikkeling
te kan verduidelik.
2.1.1 Frankryk ............................................................................................... 32
2.1.2 Duitsland .............................................................................................. 33
2.1.3 Spanje .................................................................................................. 34
2.1.4 Nederland ............................................................................................ 35
2.1.1 FRANKRYK
Humby et al 84-88
Thomas et al Historiese Grondslae 63-64
INTERNET
http://www.youtube.com/watch?v=87itxURnwI8 (Oor die Renaissance in die algemeen)
http://www.youtube.com/watch?v=WyaVz5FJUdQ (Oor die Renaissance en kuns)
http://www.youtube.com/watch?v=tkPpBLpo01w (Oor die Renaissance en wetenskap)
http://www.youtube.com/watch?v=y3o7KA8SkmY (Luther en die Reformasie)

FILMS
Leereenheid 2
Indien u meer wil weet oor die reformasie en ‟n film daaroor wil kyk, kyk die film Luther.
1. Nie almal was gelukkig met die resepsie van Romeinse reg in die hedendaagse
praktykstelsels nie. Wat was die redes daarvoor?
2. Wat is juridiese humanisme?
3. Wat is die werkmetodes van die Humanisme.
4. Hoe verskil die werk van die Humanisme van die van die Glossatore, Post-
Glosssatore en die Skool van Orléans?
5. Wat was die kritiek teen die Humaniste se werkwyses?
6. Doen “Skills exercise” 4.1 en bring u antwoorde saam na die klasbespreking.
7. Reflekteer oor die vraag “Thinking like a laywer” in Humby 86. Hoe dink u moet ‟n
regsgeleerde navorsing doen?
8. Wat was die Franse Nasionale reg?
9. Wie was die belangrikste skrywer van die Franse Nasionale reg?
10. Hoekom is die Humaniste en Franse Nasionale reg belangrik vir die Suid-Afrikaanse
regsontwikkeling?
11. Wat is die naam van die Franse kodifikasie?
12. Beantwoord “Skills exercise 4.2”. Handig u antwoorde op eFundi in.
13. Watter vorm(e) van resepsie het gedurende hierdie tyd plaasgevind? Motiveer u
antwoord.
2.1.2 DUITSLAND
Humby et al 88-93
Thomas et al Historiese Grondslae 67
33

Leereenheid 2
INTERNET
Vir ‟n kort geskiedenis van Duitsland sien http://www.tatsachen-ueberdeutschland.de/en/history.html
1. Noem die redes waarom die Romeinse reg in Duitsland geresipieer is.
2. Watter vorme van resepsie het plaasgevind?
3. Bespreek die drie Duitse regskole ten aansien van:
34
die benaming van die betrokke skool
die werkmetodes van die betrokke skool
die skool se vernaamste skrywers en
twee sinne oor die belang van die betrokke skool vir die Suid-Afrikaanse
regsontwikkeling
4. As wat staan die Duitse kodifikasie bekend?
5. Gee voorbeelde in die Suid-Afrikaanse reg/geskiedenis waar die benadering van die
Pandektiste moontlik 'n rol kon gespeek het in die interpretasie van regsreëls.
6. Vergelyk in 2 sinne die benadering van die Historiese skool met dié van die Humaniste.
7. Voltooi “Skills exercise” en bring u antwoorde saam na die praktiese sessie.
Vrae kan ook op die volgende maniere gestel word:
8. U is Stryk, wat is u werkmetodes?
9. U is Savigny wat is u werkmetodes?
10. U is 'n 19e eeuse juris in Duitsland en u bestudeer die Romeinse reg, wat sal u
benadering wees?
11. Watter vorm(e) van resepsie van Romeinse reg het in Duitsland plaasgevind. Motiveer
u antwoord.
2.1.3 SPANJE
Humby et al 93

INTERNET
Leereenheid 2
http://www.youtube.com/watch?v=h-R-Ba6P_S4 (Spaanse oorsprong van menseregte)
http://www.youtube.com/watch?v=SEZXeauLfiA (Salamanca waar die Spaanse Moraalteoloë
vandaan kom.)
FILMS
Die Moraalteoloë het beswaar gemaak oor die wyse waarop die Spaanse kolonialiseerders
die Suid-Amerikaanse inheemse volke behandel het – indien u meer wil leer oor die
kolonialisasie van die Spanjaarde van Suid-Amerika kan u gerus kyk na die film –The
Mission.
1. Wie was die Spaanse Moraalteoloë en hoekom was hulle belangrik in die 16e eeu?
2. Hoekom moet Suid-Afrikaanse regsgeleerdes kennis neem van die Spaanse
Moraalteoloë?
3. Noem die belangrikste Spaanse Moraalteoloë.
4. Watter vorm(e) van resepsie van Romeinse reg het in Spanje plaasgevind?
2.1.4 NEDERLAND
Humby et al 97-100
Thomas et al Historiese Grondslae 71-84
35

Leereenheid 2
INTERNET
Hugo De Groot: De Jure Belli ac Pacis http://www.youtube.com/watch?v=xxV6vApXmfo
http://www.bing.com/videos/search?q=hugo+de+groot&view=detail&mid=F74FDA694857594
F9BB3F74FDA694857594F9BB3&first=0 (In Nederlands)
http://www.bing.com/videos/search?q=hugo+de+groot&view=detail&mid=F74FDA694857594
F9BB3F74FDA694857594F9BB3&first=0 (In Nederlands)
FILMS
Daar is heelwat films oor die 17e eeu. Weer eens onthou dat dit geromantiseerde
weergawes is en dat die films nie noodwendig ware verhale bevat nie. Dit is slegs „n
agtergrond om u „n idee te gee oor die mense en die tydvak:
The Fortunes & Misfortunes of Moll Flanders (1996)
Girl with a Pearl Earring (2004)
1. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 71-84 aan die hand van die uitkomste op
p 71 asook die uitkomste hierbo vermeld.
2. Noem die vernaamste Nederlandse skrywers en hulle vernaamste werke.
3. Voltooi “Skills exercise” 4.6 en handig dit op eFundi in op die datum soos in die klas
aan u deurgegee.
4. Berei “Skills exercise” 4.7 voor vir ‟n klasbespreking.
5. Watter vorm(e) van resepsie het in Nederland plaasgevind?
36

2.2 HISTORIESE REGSONTWIKKELING IN
SUID-AFRIKA
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 2.3 bestudeer het, moet u in staat wees om:
Leereenheid 2
die uitkomste ten aansien van die gemenereg te bereik soos aangedui in Thomas et al
Historiese Grondslae 105;
die regsontwikkeling in Suid-Afrika voor 1910 krities te kan bespreek.
die Engelse invloed in die Suid-Afrikaanse reg te kan aantoon.
die Afrika gewoontereg te kan definieer.
die onderliggende faktore van die Afrika gewoontereg te kan identifiseer en bespreek.
die invloed van kolonialisme op die inheemse regstelsels en bevolking krities te kan
bespreek.
die ooreenkomste en verskille tussen die Afrika gewoontereg, Romeinse reg,
Germaanse reg en Suid-Afrikaanse reg te kan vergelyk.
die erkenning van religieuse regsisteme in Suid-Afrika kortliks krities te kan bespreek.
2.2.1 Gemenereg .......................................................................................... 37
2.2.2 Afrika gewoontereg .............................................................................. 39
2.2.3 Godsdienstige regstelsels .................................................................... 40
2.2.1 GEMENEREG
Humby et al 101-110
Thomas et al Historiese Grondslae 105-117
37

Leereenheid 2
INTERNET:
U gaan die geskiedenis na 1910 in die module Inleiding tot die Reg behandel.
Intussen kan u na die volgende programme kyk om meer oor hierdie tyd te leer:
http://www.bbc.co.uk/programmes/b00l1pjv (verskeie BBC videos oor geskiedenis 1948-
1994)
http://www.awesomestories.com/assets/township-unrest (Suid-Afrikaanse onrus 1980s)
http://cas1.elis.ugent.be/avrug/trc.htm#pub (Waarheid en Versoeningskommissie)
FILMS
Om meer oor die geskiedenis van en sosiale omstandighede in ons land na 1910 te leer, kyk
gerus na die volgende films. Onthou weer eens dit is geromantiseerde weergawes en nie
noodwendig die totale waarheid nie.
38
Cry, the Beloved Country (1996)
Skin (2008)
Bang Bang Club (2011)
Invictus (2009)
Forgiveness (2004) http://www.imdb.com/title/tt0382037/
Red Dust (2004)
Final Solution (2001)
Tsotsi (2005)
1. Bespreek krities, in nie meer as 300 woorde nie, die toepassing van die reg aan die
Kaap voor 1806.
2. Bespreek kortliks die Engelse beïnvloeding van die Romeins-Hollandse formele en
materiële reg aan die Kaap in die tydperk 1806 tot 1828.
3. Beskryf kortliks die regsontwikkeling vanaf 1828 tot 1910 in nie meer as 500 woorde
nie.
4. Voltooi “Skills exercise” 4.10 Humby 102 – handig u werkstuk op eFundi in.
5. Lees “Reframing” Humby 103 en berei u gedagtes daaroor voor vir klasbespreking.
6. Lees “Reframing” Humby 104 en beantwoord die vraag vir doeleindes van
klasbespreking.
7. Berei “Skills exercises” 4.11-14 voor vir die praktiese periodes.

2.2.2 AFRIKA GEWOONTEREG
Humby et al 110-114
INTERNET
http://www.youtube.com/watch?v=wW37uYC1uwU (oor Afrika Godsdiens)
http://www.youtube.com/watch?v=vIWapkKFSW8 (oor inheemse Afrika Godsdiens)
Leereenheid 2
http://www.youtube.com/watch?v=T5NBFnFtahQ (oor geskiedenis van Afrika voor
kolonialisasie)
FILMS
Shaka Zulu Coronation Extended (http://www.youtube.com/watch?v=kRZ9Kkg5HZE)
Kyk ook self of u films kan kry oor Afrika kultuur en die geskiedenis van stamme in Afrika.
1. Definieer Afrika gewoontereg in u eie woorde.
2. Bespreek kortliks die faktore wat histories aanleiding gegee het tot die ontwikkeling
van die Afrika gewoontereg.
3. Berei “Skills exercise” 4.15 Humby 111 vir bespreking in die klas.
4. Berei die “Reframing” Humby 112 voor vir bespreking in die praktiese periode.
5. Voltooi “Skills exercise” 4.16 en handig dit op eFundi in op die datum soos in die klas
aangedui.
6. Vergelyk in tabelvorm die ooreenkomste en verskille tussen die Afrika gewoontereg,
Romeinse reg, Germaanse reg en Suid-Afrikaanse reg gebaseer op die kennis wat u
tot op hede opgedoen het.
7. Bespreek krities die koloniale beïnvloeding van Afrika gewoontereg.
39

Leereenheid 2
2.2.3 GODSDIENSTIGE REGSTELSELS
Humby et al 114-115
Doen navorsing in die biblioteek en skryf ‟n kritiese opstel oor die erkenning van
godsdienstige regstelsels in Suid-Afrika.
40

Leereenheid 2
2.3 HISTORIESE ONTWIKKELING VAN DIE REG
IN INTERNASIONALE KONTEKS
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 2.3 bestudeer het, moet u in staat wees om:
die regsontwikkeling in internasionale konteks te kan bespreek.
die regsontwikkeling in regionale konteks te kan bespreek.
kortliks die toepassing van internasionale reg in die Suid-Afrikaanse konteks te kan
bespreek.
2.3.1 Internasionaal ...................................................................................... 41
2.3.2 Regionaal ............................................................................................. 42
2.3.1 INTERNASIONAAL
Humby et al 115-117
INTERNET
http://www.youtube.com/watch?v=GbQTYHAN2c8 (geskiedenis van die VN)
http://www.youtube.com/watch?v=t9c9AWIo1lA&list=PLEA9F2063D10C1949 (spesiale
rapporteur op menseregte: Sri Lanka)
http://www.youtube.com/watch?v=nzjr0Ha_ofY&list=PLEA9F2063D10C1949 (oor die regte
van inheemse volkere)
http://www.youtube.com/watch?v=QPXG4YGNRHc&list=PLEA9F2063D10C1949 (oor
mensehandel)
41

Leereenheid 2
FILMS
Die Tweede Wêreldoorlog het aanleiding gegee tot die stigting van die Verenigde Nasies
(VN) en die toenemende klem op internasionale reg. Daar is heelwat films oor die Tweede
Wêreldoorlog. As u sensitief is, kies die film waarna u kyk – nie almal is geskik vir sensitiewe
kykers nie.
42
The Pianist (2002)
Inglourious Basterds (2009)
Schindler's List (1993)
Saving Private Ryan (1998)
Enemy at the Gates (2001)
Boy in the Striped Pajamas (2008)
Life Is Beautiful (1997)
The Reader (2008)
1. Voltooi “Skills exercise” 4.17 in Humby 116 en handig dit in op eFundi.
2. Berei :”Skills exercise” 4.18 in Humby 117 voor vir klasbespreking.
2.3.2 REGIONAAL
Humby et al 117-118
INTERNET
http://www.youtube.com/watch?v=FozisS3LHcI (Wat is die Afrika Unie)
http://www.youtube.com/watch?v=D-PtQfPg9xQ (Kritiek op AU)
http://www.youtube.com/watch?v=rm2BgeKSMZo (SADC Tribunaal)
http://www.youtube.com/watch?v=cs7N4GaXAJU (SADC en reg op skoon water)

FILMS
Leereenheid 2
Oor die konflik in Afrika is daar heelwat films. U kan gerus gaan kyk na die volgende films –
weer eens met die geromantiseerde konteks in gedagte. Indien u sensitief is – moet nie na
die films kyk nie.
Blood Diamond (2006)
Hotel Rwanda (2004)
Shake Hands with the Devil (2007) http://www.imdb.com/title/tt0472562/
1. Voltooi “Skills exercise” 4.19 in Humby 116 en berei voor vir die praktiese sessie.
2. Gaan soek na die webtuistes van die South African Development Community en die
African Union – bepaal wat die strukture van die twee instellings is
3. Lys 3 AU ooreenkomste wat Suid-Afrika onderteken het.
4. Lys 3 SADC ooreenkomste waarvan Suid-Afrika lid is.
43

Leereenheid 2
44

Leereenheid 3
3 EKSTERNE GRONDSLAE VAN
DIE SUID-AFRIKAANSE REG -
DIE ENGELSE COMMON LAW
EN DIE ONTWIKKELING VAN
MENSEREGTE
Hierdie leereenheid behoort binne 10 ure voltooi te word.
Leeruitkomste
Nadat u hierdie leereenheid bestudeer het, moet u die geskiedenis en ontwikkeling van die
Engelse common law kan weergee, asook die gebeure wat oor die eeue heen tot die
ontwikkeling van die begrip “menseregte” en sosio-ekonomiese regte aanleiding gegee het.
Leergedeelte 3.1 Geskiedenis en ontwikkeling van die Engelse Common Law ............... 46
Leergedeelte 3.2 Ontwikkeling van menseregte .............................................................. 49
45

Leereenheid 3
46
3.1 GESKIEDENIS EN ONTWIKKELING VAN DIE
ENGELSE COMMON LAW
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 3.1 bestudeer het, moet u in staat wees om:
die belang en invloed van die Engelse reg te kan verduidelik;
skematies die ontwikkeling van die vroeë Engelse howe uiteen te sit;
die belang van prosesreg in die Engelse reg aan te dui;
die ontwikkeling en die aard van equity (billikheid) te kan bespreek;
te verduidelik hoekom Engeland die resepsie van die Romeinse reg vrygespring het;
die subtiele invloed van die Romeinse reg op die Engelse reg te kan bespreek;
die rol wat wetgewing en presedente in die Engelse reg gespeel het, te kan verduidelik.
Thomas et al Historiese Grondslae 87-101
Humby et al 94-97
INTERNET
Vir agtergrond oor die lewe in vroeë Brittanje, sien:
http://www.youtube.com/watch?v=3qZo0_YaBhc
http://www.youtube.com/watch?v=l8qzW5bkqnk (celtic Britain)
http://www.youtube.com/watch?v=PuwaXWcX1L8 (medieval Britain)
http://www.youtube.com/watch?v=7Vfuo0RPPjs (King Henry II en Beckett)
http://www.youtube.com/watch?v=hYXuTZWNOJo (Magna Carta)
http://www.youtube.com/watch?v=MtoMvg6r6zI (Sir Edward Coke)

FILMS
Daar is verskeie films oor die ou dae in Brittanje – hier is „n paar:
Boudica (2003)
Lionheart: The Crusade (2003)
Ironclad (2011)
Brave Heart (1995)
Henry V (1989)
Henry VIII (2003)
Elizabeth: the Golden Age (2007)
1. Watter vorm van resepsie het in Engeland plaasgevind en hoekom?
Leereenheid 3
2. Hoekom is kennis van die Engelse common law stelsel nodig vir die Suid-Afrikaanse
reg?
3. Beskryf kortliks die verskillende regstelsels wat in Engeland toepassing gevind het.
4. Watter vorm van resepsie het in Skotland plaasgevind en hoekom?
5. Voltooi "Skills exercise" 4.5 en wees gereed om hierdie vrae in die klas te bespreek.
6. Bespreek kortliks die redes vir die ontwikkeling van die Engelse common law.
7. Bespreek kortliks die ontwikkeling van die verskillende hofstelsels in Engeland.
8. Wie het op die Curia Regis gedien en oor watter aangeleenthede het die Cura Regis
aanvanklik jurisdiksie uitgeoefen?
9. Oor watter aangeleenthede het die Court of Exchequer jurisdiksie gehad?
10. Wat is die quo minus-fiksie en hoe is dié fiksie aangewend om die jurisdiksie van die
Court of Exchequer uit te brei?
11. Waar was die Court of Exchequer gesetel?
12. Wat is common pleas?
13. Bespreek die rede(s) vir die volgende bepaling uit die 1215 nC Magna Charta:
Common pleas shall not follow our court, but shall be held in some certain place
14. Hoekom is die King’s Bench as die hoogste hof beskou?
15. Oor watter aangeleenthede het die King’s Bench jurisdiksie gehad?
16. Skryf ‟n paragraaf van nie meer as 500 woorde waarin u die ontwikkeling van die
juriestelsel, presedentestelsel en die stelsel van appèlle bespreek.
17. Verduidelik watter effek die Statuut van Gloucester (1278) op die jurisdiksie van beide
die koninklike en plaaslike howe gehad het.
47

Leereenheid 3
18. Hoekom word die heerskappy van Hendrik II beskou as ‟n kritiese tydperk in die
Engesle geskiedenis?
19. Noem en bespreek kortliks vier kenmerke van die Engelse common law.
20. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 97-98 aan die hand van die volgende:
20.1. Hoekom het die Engelse konings en die adellikes onderskeidelik weerstand teen die
Romeinse reg gebied?
20.2. Bespreek kortliks die invloed wat die dosering van Romeinse reg aan Oxford in
1143nC gehad het asook die invloed van kennis van die Romeinse reg wat studente
wat in Italië gaan studeer het, teruggebring het.
20.3. Watter regstelsel is by die Inns of Court geleer?
EFUNDI
1. Skryf „n paragraaf van die meer as 250 woorde waarin u die volgende stelling
bespreek en handig die stuk op eFundi in op datum soos in die klas afgekondig:
48
“Die common law was „n professionele vaardigheid eerder as „n akademiese
wetenskap.”
2. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 98 en bespreek Sir Edward Coke se
bydrae tot die oorlewing en sukses van die common law. Kyk of u meer inligting oor
Sir Coke se rol in die verband kan kry.
3. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 99-100 aan die hand van die volgende:
3.1. Welke veranderinge is deur die Common Law of Procedure Act van 1852
teweeggebring en watter gevolge het dit vir verdere regspleging ingehou?
3.2. Welke veranderinge is deur die Judicature Acts van 1873-1875 teweeggebring en
watter belangrike gevolg het dit vir die toepassing van beide die common law en
equity ingehou?
3.3. Noem die verskillende reekse van Engelse hofverslae.
3.4. Wat is die belang van „n presedentestelsel vir die Engelse reg? Verduidelik ook die
verskil tussen die begrippe ratio decidendi en obiter dicta.

3.2 ONTWIKKELING VAN MENSEREGTE
Leeruitkomste
Nadat u leergedeelte 3.2 bestudeer het, moet u in staat wees om:
Leereenheid 3
die gebeure wat oor die eeue heen tot die ontwikkeling van die begrip “menseregte”
aanleiding gegee het, te kan sistematiseer en bespreek;
die vernaamste rolspelers in die ontwikkeling van die begrip “menseregte” te kan noem
en die belang van hulle teorieë te kan bespreek;
die oorsprong en ontwikkeling van sosio-ekonomiese regte te kan bespreek;
die verskillende streeks-menseregtestelsels wat bestaan te kan noem en die
instrumente wat in elke stelsel toepassing vind asook die meganismes waardeur dit
afgedwing word, te bespreek.
Studiegids: Leergedeelte 4.2
Thomas et al Historiese Grondslae 119-140
INTERNET
http://www.youtube.com/watch?v=nCQWwkERit4 (menseregte)
http://www.youtube.com/watch?v=oqtFJZB27M8 (menseregte)
http://www.youtube.com/watch?v=3L4r47WiqMw (menseregte)
http://www.youtube.com/watch?v=t4I237vgkgw (oor John Locke)
http://www.youtube.com/watch?v=0xd_B_oS-BI (oor John Locke)
http://www.youtube.com/watch?v=2HwJy81khwI (Hobbes en Locke)
http://www.youtube.com/watch?v=SXIAEJuEhG8 (Jean Jacques Rousseau)
http://www.youtube.com/watch?v=T1E38JMP6nA (Franse revolusie)
http://www.youtube.com/watch?v=W3FgKjJJtkk (Justice Langa oor sosio-ekonomiese regte)
49

Leereenheid 3
http://www.youtube.com/watch?v=HKFyleLuv2Y (reg op toegang tot water)
http://www.youtube.com/watch?v=iumvet6VClg (reg op gesondheidsorg)
http://www.environment.gov.za/sites/default/files/docs/part1_settingthe_scene.pdf (verslag
oor stand van die omgewing in Suid Afrika)
U kan ook weer na die videos gaan kyk by die geskiedenis van die ontwikkeling van
Internasionale reg.
1. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 121-122. Sistematiseer en bespreek
die gebeure wat onderskeidelik in die 17de, 18de en 19 eeu, aanleiding tot die
ontwikkeling van die begrip “menseregte” gegee het
2. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 123-124 aan die hand van die
volgende:
2.1. Bespreek volledig Thomas Hobbes se teorieë rakende die aard, bevoegdhede en
werking van die staat.
2.2. Bespreek volledig John Locke se “sosiale kontrak.” Wat is die aard, bevoegdhede en
werking van die staat ingevolge dié sosiale kontrak?
2.3. Bespreek die bydrae van Jean Jacques Roussaeu in die proses waarin natuurregte
getransformeer is tot burgerlike en politieke regte wat deel uitmaak van die positiewe
reg.
3. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 124-125 aan die hand van die
volgende:
3.1. Verduidelik hoe John Locke se “sosiale kontrak” tot uitvoering in die VSA gebring is.
3.2. Hoekom het die oorspronklike federale konstitusie van die VSA nie „n Handves van
Regte bevat nie? Hoe het die situasie later verander?
4. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 125-130. Skryf „n opstel waarin u die
belangrikste beginsels van die Franse Deklarasie van die Regte van die Mens en die
Burger bespreek. Dui ook die daaropvolgende sukses met die verwesenliking van
hierdie beginsels aan. In u opstel moet u ook die vraag beantwoord of die deklarasie,
regte geskep het of bloot ideale uitgespreek het.
5. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 130-131 en bespreek kortliks die
oorsprong en ontwikkeling van sosio-ekonomiese regte.
6. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 131 en bespreek die volgende stelling:
50
“Die volkereg het voor die aanvang van die eerste wêreldoorlog, die realisering van
menseregte belet.”
7. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 131-133 aan die hand van die
volgende:
7.1. Bespreek die slagspreuk “Die reg van volke om oor hulle lot te beslis.”
7.2. Bespreek die opkoms van humanitêre bewegings met spesifieke verwysing na die
afskaffing van slawerny en die werksaamhede en beskerming van die Internasionale
Rooi Kruis.

Leereenheid 3
8. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 132-135 en bespreek die vernaamste
ontwikkelings wat tussen die twee wêreldoorloë plaasgevind het. In u antwoord gee
spesifieke aandag aan die beginsels wat deur die Volkebond neergelê is.
9. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 135-137 en bespreek volledig die
oorsake vir en die verwesenliking van „n Internasionale Handves van Menseregte.
10. Bestudeer Thomas et al Historiese Grondslae 137-139 aan die hand van die
volgende:
10.1. Noem die verskillende streeks-menseregtestelsels wat bestaan;
10.2. Noem en bespreek die instrumente wat in elke stelsel toepassing vind asook die
meganismes waardeur dit afgedwing word.
51

Leereenheid 3
52

4 INTERNE GRONDSLAE VAN
DIE SAKEREG
U het ongeveer 30 ure nodig om hierdie leereenheid suksesvol af te handel.
Leeruitkomste
Leereenheid 4
Aan die einde van hierdie leereenheid moet u die reëls van die Sakereg wat verband hou
met die indeling van sake in bepaalde kategorieë, gesamentlike eiendom, bureregte, die
oorspronklike en afgeleide wyses van verkrying van eiendomsreg, besit, die beskerming van
eiendomsreg en besit asook die regte wat 'n persoon op die saak van 'n ander kan verkry
naamlik serwitute en saaklike sekerheid ken en dit in gegewe feite situasies kan toepas.
Leergedeelte 4.1 Eiendomsreg en besit .......................................................................... 54
4.1.1 Algemene inleiding tot die Sakereg ...................................................... 54
4.1.2 Wyses waarop eiendomsreg verkry kan word ...................................... 58
4.1.3 Accessio .............................................................................................. 63
4.1.4 Beskerming van eiendomsreg .............................................................. 66
4.1.5 Besit ..................................................................................................... 68
Leergedeelte 4.2 Interne grondslae van die sakereg - beperkte saaklike regte................ 69
Leergedeelte 4.3 Saaklike sekerheid ............................................................................... 72
4.3.1 Fiducia ................................................................................................. 72
4.3.2 Pignus .................................................................................................. 73
4.3.3 Hyphoteca ............................................................................................ 73
53

Leereenheid 4
54
4.1 EIENDOMSREG EN BESIT
Leeruitkomste
Na afhandeling van leergedeelte 4.1 moet u in staat wees om
die algemene reëls ten aansien van eiendomsreg en besit weer te gee en in feitestelle
te kan toepas
die oorspronklike en afgeleide wyses van eiendomsverkrying te kan omskryf en in
feitestelle te kan toepas;
die reëls van accessio te ken en te kan toepas in feitestelle;
die regsmiddele in feitestelle te kan toepas waarmee eiendomsreg en besit beskerm
word;
die vorme van besit in die verskillende tydperke kan onderskei en omskryf en in
feitestelle te kan toepas.
Om u studie te vergemaklik word u leeswerk in klein afdelings verdeel:
4.1.1 Algemene inleiding tot die Sakereg ...................................................... 54
4.1.2 Wyses waarop eiendomsreg verkry kan word ...................................... 58
4.1.3 Accessio .............................................................................................. 63
4.1.4 Beskerming van eiendomsreg .............................................................. 66
4.1.5 Besit ..................................................................................................... 68
4.1.1 ALGEMENE INLEIDING TOT DIE SAKEREG
4.1.1.1 Algemene inleiding
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 145

Leereenheid 4
1. Skryf „n definisie van Sakereg in u eie woorde neer.
2. Hoekom is „n studie van die Romeinse Sakereg belangrik vir die Suid-Afrikaanse reg?
4.1.1.2 Indeling van sake
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 153-160
1. Watter hoofindeling het die Romeine ten aansien van die begrip "saak" gemaak?
Noem beide die Latyn en Afrikaans en verduidelik wat elkeen van die terme behels het.
(sien ook die inligting wat aan u deurgegee is)
2. Doen die oefeninge Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 153-160
en bring u antwoorde saam na die praktiese periode.
RES NULLIUS
'n Res nullius is 'n saak wat aan niemand behoort nie en dit sou insluit
1. Res sanctae, res sacrae, res religiosae wat u hierbo bestudeer het as deel van u
skema.
2. Sake wat vatbaar is vir privaat eiendomsreg wat op 'n gegewe tydstip aan niemand
behoort nie byvoorbeeld:
Sake wat nog nooit aan iemand behoort het nie soos 'n swerm bye, voëls, wilde diere
voor hulle gevang word. Vandag het die staat sekere beperkende maatreëls ten
aansien van dié spesies daargestel maar dit maak nie dié sake die staat se eiendom
nie.
Sake wat deur hulle eienaars weggegooi is, staan bekend as res derelicta. Die
eienaars moet die bedoeling hê om nie meer eienaars van die saak te wees nie. As 'n
persoon se boot besig is om te vergaan en hy gooi van sy goed by die boot uit om dit
ligter te maak, beteken dit nie noodwendig dat hy van sy eiendomsreg afstand doen
nie. In die geval wanneer iets van 'n wa sou afval, beteken dit nie dat die eienaar
afstand van sy eiendomsreg doen nie - dit is res deperdita.
As voëls, diere of bye weer hulle vryheid herwin, het die eienaar nie meer eiendomsreg
oor hulle nie en moet hulle eers weer gevang word. Diere wat getem is en wat kom en
gaan, bly die eiendom van hulle eienaar, maar indien dit blyk dat hulle nie weer
terugkom nie, word hulle as res nullius beskou. Die Suid-Afrikaanse wetgewer het die
gemeenregtelike posisie ten aansien van wild te verander deur middel van wetgewing
deur te bepaal dat omheinde wild die eiendom van die eienaar van die grond bly.
55

Leereenheid 4
4.1.1.3 Eiendomsbegrip
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 145-152, 175-179
Van Zyl Geskiedenis en Beginsels 128-132 (in u leesbundel)
INLIGTING
Die Romeine het , nie na 'n reg op iets verwys nie maar eerder bepaal of 'n persoon 'n aksie
het om 'n eis in te stel. Die aksie kon ten aansien van 'n saak (actio in rem) of ten aansien
van 'n persoon (actio in personam) gewees het. Daar was 'n numerus clausus (geslote
getal) aksies wat ingestel kon word. Die Glossatore en Post-Glossatore het al hoe meer van
regte begin praat. Onder invloed van die 16e en 17e eeuse natuurreg is persoonlike en
saaklike regte begin onderskei. In die 19e eeu het die Pandektiste die teoretiese basis vir
persoonlike en saaklike regte neergelê.
1. Wat is die oorsprong van eiendomsreg?
2. Definieer eiendomsreg in u eie woorde.
3. Met watter regsmiddel word eiendomsreg beskerm?
4. Wat is „n beperkte saaklike reg en gee twee voorbeelde van beperkte saaklike regte?
5. Wat beteken die reël “huur gaat voor koop”? Kyk of u „n hofsaak (anders as die een
gemeld in u handboek) kan opspoor waarin die beginsel in die Suid-Afrikaanse reg
toepassing gevind het. Maak gebruik van die elektroniese databasisse of hofbundels
wat in die biblioteek beskikbaar is.
6. Wat is die verskil tussen persoonlike en saaklike regte?
7. Wat is die Prosesreg?
8. Watter rol het die Romeinse Prosesreg in die Romeinse samelewing gespeel?
56

4.1.1.4 Algemene beperkings op eiendomsreg en burereg
Beperkings op eiendomsreg en Kommunale Grondbeheer (onder Resources Efundi)
Van Zyl Geskiedenis en Beginsels 128-132 (Onder Resources eFundi)
Leereenheid 4
1. Watter beperkings is op eiendomsreg geplaas? Lees die stuk oor Beperkings op
eiendomsreg en Kommunale Grondbeheer wat onder Resources op Efundi vir u
geplaas is.
2. Gestel u is 'n juris in 50 vC. U moet 'n kliënt adviseer oor die beperkings wat daar ten
aansien van sy eiendom bestaan. Adviseer hom.
3. Dit is 550 nC - Restrictus voel verontwaardig. Hy wil sy grond aan Gulsigus verkoop
maar hy hoor dat hy nie mag nie. Adviseer hom ten aansien van enige beperkings
wat ten aansien van sy eiendomsreg mag bestaan.
4. Dit is 500 vC. Immoralius wil 'n bordeel oprig. Adviseer hom ten aansien van enige
beperkinge wat mag bestaan.
5. Definieer kommunale grondbeheer in u eie woorde.
6. Vergelyk die Romeinse eiendomsbegrip met dié van die Afrika gewoontereg.
7. Lees die voorgeskrewe deel uit Van Zyl en beantwoord die volgende vrae:
7.1. Dui aan watter bureregreël (nie volledig vermeld) in tabel A ooreenstem met
die aksie/regsmiddel in tabel B - dui aan bv 3a, 5f ens.
A B
1. Oorhangende takke a. interdictum uti possidetis
2. Vrugte b. cautio damni infecti
3. Kunsmatige afkeer van stormwater c. actio de glande legenda
4. Rook d. interdicta de arboribus caedendis
5. Grense e. actio aquae pluviae arcendae
6. Beplan nuwe bouwerke wat skade
veroorsaak
f. interdictum demolitorium
7. Gebou dreig om in mekaar te stort g. actio finium regundorum
7.2. Hermitius woon in 'n vallei - een nag stort 'n klomp rotse oor die pad wat hy
gewoonlik gebruik. Hy ry oor Grompius se grond - Grompius vererg hom en
sluit al die hekke met slotte toe. Hermitius het geen toegang tot sy grond nie -
hy nader u om advies. Adviseer hom volledig ten aansien van sy reg en enige
regsmiddele wat hy kan instel en wat daarmee bereik sal word.
57

Leereenheid 4
58
7.3. Haatdraendus stel 10 gewapende wagte op en begin om 'n stal op sy grond te
bou. Hy bou egter die stal bo-oor die pad waaroor Friendlius 'n reg van weg
het. Gewapende soldate keer Friendlius om die stal af te breek. Friendlius
nader u om advies. Adviseer hom volledig ten aansien van sy reg en enige
regsmiddele wat hy kan instel en wat daarmee bereik sal word.
4.1.1.5 Mede-eiendom
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 176-177
Lees bladsye 176-177 in Thomas, Van der Merwe & Stoop en bepaal watter vorme van
mede-eiendom bestaan het en watter aksies vir die verdeling van mede-eiendom ingestel
kon word. Meld ook die doel van die betrokke aksie. Stel 'n tabel in die verband op en bring
die tabel saam na die praktiese klas.
4.1.2 WYSES WAAROP EIENDOMSREG VERKRY KAN WORD
4.1.2.1 Algemene inleiding
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 179
1. Wat beteken oorspronklike wyse van eiendomsverkrying?
2. Wat beteken afgeleide wyses van eiendomsverkryging?
3. Watter vorme van eiendomsverkrying sou onder oorspronklike wyses van
eiendomsverkryging val en watter onder afgeleide wyses van eiendomsverkryging?

4.1.2.2 Afgeleide wyses van eiendomsverkryging
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 179-187
Leereenheid 4
INLIGTING
Nemo plus iuris reël
Die reël nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet word vandag nog in
die Suid-Afrikaanse reg aangewend. Dit beteken dat niemand meer regte aan 'n ander kan
oordra as wat hyself het nie. In die Romeinse reg is hierdie reël in bepaalde uitsonderingsgevalle
toegepas maar teen die Middeleeue het dit algemeen aanwending gevind. Dit
beteken dat 'n persoon wat nie eienaar van die saak is nie, die saak nie in eiendomsreg kan
oordra nie. 'n Huurder of iemand wat 'n saak geleen het, kan byvoorbeeld nie die saak wat
hy huur verkoop nie. Net die eienaar kan dit doen. Hierdie reël geld ten aansien van
eiendomsreg en beperk saaklike regte (soos serwitute).
Abstrakte en kausale wyses van eiendomsoordrag
Die verskillende wyses van afgeleide wyses van eiendomsverkryging is deur die latere juriste
wat die Romeinse reg vanaf die Middeleeue bestudeer het, in twee verdere kategorieë
ingedeel naamlik die abstrakte en kausale wyses van eiendomsverkryging. Die onderskeid
word steeds in die Suid-Afrikaanse reg aangetref en word gebruik om te bepaal of
eiendomsoordrag geskied het of nie. 'n Saak word soms aan 'n persoon gelewer en dit is nie
altyd duidelik of eiendomsoordrag plaasgevind het of nie. Die Suid-Afrikaanse howe het in
die verlede beide die kausale en abstrakte wyses van eiendomsoordrag gebruik om vas te
stel of eiendomsoordrag geskied het of nie. Hoekom moet dit vasgestel word? Daar moet
bepaal word wie die risiko van die agteruitgang of die totnietgang van die saak dra, of as
vrugte of waarde tot die saak toegevoeg word, aan die wie dit toekom. Indien skade gely
word, moet van die gewone deliktuele en kontraktuele remedies gebruik gemaak word.
Onthou dat hierdie bloot „n manier is om vas te stel wie die eienaar is. Die feit dat
eiendomsreg oorgaan bring ook mee dat die oorspronklike eienaar nie meer die rei vindicatio
(aksie om eiendom terug te eis) kan instel nie.
In die geval van die kausale wyse van eiendomsverkryging moes daar:
1. 'n iusta causa traditionis of 'n verbintenisskeppende ooreenkoms teenwoordig
gewees het - dit wil sê daar moes 'n koopkontrak, skenkkontrak, huurkoopkontrak of
enige ander ooreenkoms gewees het wat 'n band tussen die oordraer en die
verkryger geskep het.
2. 'n saaklike ooreenkoms wees. Dit beteken dat daar
animus dominium transferendi - moet wees, naamlik die bedoeling om eiendomsreg
oor te dra - die persoon moet eienaar wees (anders tref die nemo plus iuris reël
hom/haar) en hy of sy het „n bedoeling om eiendomsreg oor te dra
animus dominium accipiendi - moet wees, naamlik die bedoeling om eiendomsreg te
ontvang - die persoon is in staat om eienaar te word en wil graag eienaar word
59

Leereenheid 4
3. lewering wees - met ander woorde die saak moes op een of ander wyse oorgedra
gewees het.
In die geval van die abstrakte wyse van eiendomsoorgang, hoef net die saaklike ooreenkoms
en lewering teenwoordig te wees. Indien bedrog ter sprake is, sou eiendomsoordrag in die
Romeinse reg volgens die abstrakte wyse van eiendomsoordrag plaasgevind het. In die
Romeins-Hollandse reg daarenteen, het die outeurs in alle gevalle waar daar nie 'n verbintenisskeppende
ooreenkoms was nie, dit beskou dat eiendomsoorgang wel ingevolge die
abstrakte wyse van eiendomsoorgang plaasgevind het. Dit was nie die geval waar bedrog
betrokke was nie - volgens die Romeins-Hollandse reg het geen eiendomsoordrag plaasgevind
as bedrog ter sprake was nie
Beredeneer nou die volgende feitestelle en vind uit of oordrag volgens die kausale en
abstrakte wyses van eiendomsverkryging plaasgevind het. Toets die feitestelle teen elkeen
van die elemente hierbo genoem:
1. A verhuur sy huis aan B. B meen hy koop die huis van A.
2. A is die eienaar van 'n goue vaas. Deur middel van bedrog oorreed hy B om die vaas
by hom te koop. A lewer die goue vaas aan B. Dit is 550 nC.
3. Gestel in (2) dat dit die 17e eeu in Nederland is - watter verskil sal dit aan u antwoord
maak?
4. A verkoop sy strydwa aan B. B reken A skenk dit aan hom. A lewer die strydwa.
5. A verkoop sy kruppel perd Volstrekius aan B. B meen dat hy die volbloed resiesperd
Vlugwindus koop. A lewer Volstrekius aan B.
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 180-187
1. Deel u self in groepe in en berei vir die klas „n opvoering voor waarin u mancipatio, in
iure cessio en die verskillende vorme van traditio voorstel. Enige van die groepe kan
gekies word om „n spesifieke eiendomsoordrag te kom opvoer.
2. Watter vorm van eiendomsoordrag vind hier plaas? Berei die volgende vrae vir die
praktiese sessie voor:
a. A koop 'n trop skape by B. Die skape word nie dadelik gelewer nie maar A
stel 'n wag aan om die skape op te pas.
b. A huur 'n huis van B. A koop later die huis van B. Geen direkte lewering vind
plaas nie.
c. A verkoop sy huis aan B. A huur egter steeds die huis van B.
d. A koop 'n plaas van B. B oorhandig aan A 'n dokument waarin die
koopkontrak vervat is.
60

INLIGTING
Leereenheid 4
Die term constitutum possessorium kom uit die 16e eeu. Die blote wil van die eienaar laat
die saak oorgedra word - die saak word dus deur die bedoeling van die koper en verkoper
oorgedra. In die Middeleeue moes 'n persoon formeel verklaar het dat hy of sy die bedoeling
het om eiendomsreg oor te dra. Aangesien eiendomsreg nie formeel oorgedra word nie kan
daar moontlik bedrog of wanvoorstelling plaasvind. In die Suid-Afrikaanse reg is streng
vereistes in dié verband neergelê. Daar moet die een of ander vorm van publisiteit aan die
oordragshandeling geskied.
'n Ander vorm wat met simboliese lewering verband hou is traditio cartae. In die geval van
die oordrag van grond moes alle formaliteite op skrif gestel word ten einde bedrog te
voorkom. Die lewering kon ook in hofdokumente opgeteken word eerder as om dit op skrif te
stel. Weer eens word publisiteit aan die handeling verleen. Publisiteit is steeds baie
belangrik in die Suid-Afrikaanse reg veral ten aansien van koopkontrakte van grond.
4.1.2.3 Oorspronklike wyses van eiendomsverkryging
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 188-195
Beantwoord die volgende vrae:
1. Noem die verskillende vorme van oorspronklike eiendomsverkryging. Let wel dat
accessio ook 'n vorm van oorspronklike eiendomsverkrying is. Dit word in 'n
afsonderlike leergedeelte bestudeer omdat u die afdeling op die rekenaar gaan
bestudeer. U moet dit egter meld as 'n oorspronklike vorm van eiendomsverkryging.
2. Bestudeer Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 188-193 aan die
hand van die volgende vrae:
2.1 Definieer verjaring in u eie woorde.
2.2 Noem die vereistes vir usucapio in Latyn en Afrikaans.
2.3 Dui aan waarvoor die ander twee vorme van verjaring gebruik is en noem die
vereistes daarvoor.
2.4 Gestel dit is 150 vC. Onnoselus koop bona fide die plaas Sonderwater in die
omgewing van Rome van Slinkeyeus. Happygoluckius die ware eienaar is in
Rome. Happygoluckius keer in 145 vC terug. Onnoselus nader u om advies.
2.5 Gestel dit is 550 nC en Happygoluckius keer 555 nC terug. Watter verskil sal dit
aan u antwoord maak?
3. Bestudeer Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 193-194 en
beantwoord die volgende vrae: Noem altyd Latyn en Afrikaans waar toepaslik.
3.1 Definieer occupatio in u eie woorde.
61

Leereenheid 4
62
3.2 Noem sistematies watter sake deur middel van occupatio in beslag geneem kan
word.
3.3 Gestel Kragapius vang 'n leeu om mee te speel. Drie dae later is die leeu moeg
gespeel en loop weg. Die leeu word deur Temmerius aangekeer. Hy wil die leeu
in die sirkus gebruik. Kragapius beweer dat die leeu syne is en Temmerius nader
u om advies. Adviseer hom.
3.4 Gestel die leeu was getem en het net kort-kort weggegaan maar altyd weer na
Kragapius teruggekeer - sou dit 'n verskil aan u antwoord in 3.3 maak?
3.5 Kragapius gaan jag die volgende dag. Hy wond 'n bok. Terwyl hy besig is om
spoor te sny, kom Snuffelus op die bok af, maak dit dood en sleep dit huis toe.
Kragapius volg die spoor en wil die bok dadelik terugeis. U kuier by Snuffelus en
word daar en dan om advies gevra. Adviseer Kragapius en Snuffelus.
3.6 Aan wie kom die roerende sake en die onroerende sake toe wat onder
oorlogsbuit val?
3.7 Wie kry eiendomsreg oor eiendom wat op die seestrand gevind word? Gestel u
vind 'n waardevolle diamantring wat 'n vrou die vorige dag daar verloor het - sou
dit u ook toekom?
3.8 Wie is eienaar van eilande wat in die see ontstaan het?
3.9 Wat is res derelictae? Definieer in u eie woorde.
INLIGTING
Res derelictae staan teenoor res deperditae - dit is goedere wat iemand verloor het maar
waarvan hulle nie afstand wou gedoen het nie.
Die volgende moet bepaal word om te bepaal of 'n saak res derelictae is: Die volgende moet
bepaal word: (dis gebaseer op bronne wat in die bibiografie gevind word)
waarde van die saak
plek waar dit gevind is
algemene toestand van die saak
tydperk wat dit buite die persoon se beheer is.
Toets nou weer u antwoord in 3.7 aan die hand van hierdie kriteria.

INLIGTING
Leereenheid 4
Ten aansien van thesaurus die volgende: (dit is gebaseer op Van Zyl Geskiedenis en
Beginsels 150, die voetnote en die bronne in die bibliografie)
'n Skat is net 'n skat as dit onder die grond of verberg is.
Niemand moet daarvan bewus wees nie anders is dit nie res derelictae nie.
Aanvanklik het die skat eers die eienaar van die grond toegeval.
Later is die helfte aan die eienaar van die grond en die ander helfte aan die vinder
gegee.
Indien daar 'n kaart van die skat gevind is, het die skat die eienaar van die grond
toegeval tensy daar anders ooreengekom was.
In die Middeleeue ontwikkel die sogenaamde schatregaal waarvolgens die geheel of 'n
gedeelte aan die staat betaal moes word. Die oorblywende gedeelte (indien) word aan
die vinder en eienaar gegee.
1. Ampergelukkius het 'n kaart van 'n skat gevind. Hy weet dat die skat waarskynlik op
Badguyus se plaas is. Een aand gaan hy skelmpies en gaan haal die skat.
Ongelukkig vertel hy alles vir sy vriend Drinkius wat nie kon wag om die hele wêreld
daarvan te vertel nie. Badguyus besef die skat was op sy grond en nader u om
advies. Adviseer hom.
2. Bepaal wanneer die vruggebruiker, okkupeerder, bona fide possessor, huurder ens
eienaar word van vrugte.
4.1.3 ACCESSIO
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 195-198
63

Leereenheid 4
Die Accessio lesing is op eFundi beskikbaar:
1. Werk die lesing stelselmatig deur en beantwoord die oefenvrae (LW: U kan dit in
meer as een sessie doen, en u kan die lesing soveel keer as u wil, herhaal).
2. Doen daarna die TOETS.
3. Die toets moet in een slag afgehandel word ten einde die beste resultate te verkry.
U sal terugvoer op eFundi kry.
64

Struktuur van die Accessio lesing op eFundi
Definisies Aksies Hoofvorme Toets
Onroerend by onroerend Roerend by roerend Roerend by onroerend
1. Alluvio (aanspoeling)
2. Avulsio (afskeuring)
3. In sula nata in flumine
(eilande)
4. Alveus derelictus (verlate
rivierbedding)
1. Confusio (vloeistowwe)
2. Commixtio (vaste stowwe)
3. Textura (inweef)
4. Ferruminatio (sweis) + plumbatura
(soldeer)
5. Scriptura (geskrif)
6. Pictura (skildery)
7. Specificatio (saakvorming)
1. Inaedificatio (aanbouing)
2. Implantatio et satio (plant
en saai)
Leereenheid 4
65

Leereenheid 4
4.1.4 BESKERMING VAN EIENDOMSREG
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 198-204
Van Zyl Geskiedenis en Beginsels 162-166 (in u leesbundel)
Die lêer Rei Vindicatio onder Resources op eFundi.
Bestudeer Van Zyl Geskiedenis en Beginsels 162-166 soos in die voorbereiding uiteengesit
en beantwoord daarna die volgende vrae:
1. Noem die verskillende remedies wat bestaan waarmee eiendomsreg beskerm kan
word.
2. Is die verskillende aksies/remedies persoonlike of 'n saaklike aksies? Meld ook teen
wie dit ingestel kan word.
3. Wat is die doel van die verskillende aksies/remedies?
4. Lees Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae en bepaal watter
veranderinge aan die rei vindicatio in die Justinaanse tydperk aangebring is.
5. Bepaal wat van fiktiewe possessores geëis kon word.
6. Definieer causa rei in u eie woorde.
7. Lees Van Zyl Geskiedenis en Beginsels 163-164 en voltooi die volgende tabel volledig:
Bepaal eerstens wat met die rei vindicatio van bona fide possessores en mala fide
possessores geëis kan word. Daarna moet u bepaal wat deur die bona fide en mala
66
fide possessores van die eienaar geëis kan word.
WAT GEËIS KAN WORD VAN BONA FIDE
Vrugte van die saak
Voor litis contestatio
Na litis contestatio
Saakbeskadiging
Voor litis contestatio
Na litis contestatio
Impensae necessariae / noodsaaklike
uitgawes (bv herstel lekkende dak)
Impensae utiles / nuttige uitgawes (bv
bou badkamer aan)
Impensae voluptuariae / luukse
uitgawes (bv goue deur/swembad)
Ius tollendi - die reg om verbeterings te
verwyder sonder om skade aan te
bring
POSSESSORES
DEUR BONA FIDE
POSSESSORES
VAN MALA FIDE
POSSESORES
DEUR MALA FIDE
POSSESORES

Leereenheid 4
Lees bladsye 165-166 in Van Zyl Geskiedenis en Beginsels. Beantwoord die volgende vrae:
8. Deur wie kon die actio ad exhibendum ingestel word.
9. In watter vyf gevalle kan die aksie ingestel word?
10. Wat word met die aksie geëis?
Lees Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 200-202 en beantwoord die
volgende vrae:
11. Deur wie kon die actio Publiciana ingestel word.
12. Die aksie kom ooreen met 'n ander aksie, wat is hierdie aksie? Hoekom sou
laasgenoemde aksie nie in hierdie geval ingestel kon word nie?
13. Som die onderstaande aan die hand van die ontwikkeling van die aksie in verskillende
tydperke op.
14. Lees voetnoot 187 op bladsy 166 in Van Zyl Geskiedenis en Beginsels en beantwoord
die volgende vrae:
14.1 Deur wie kon die actio negatoria ingestel word.
14.2 Wat word met die aksie geëis?
14.3 Wat is 'n serwituut?
Berei die volgende vrae voor vir die praktiese sessie: Handig die antwoorde op eFundi in op
die datum soos afgekondig in die klas.
1. Spitefoolius is eienaar van 'n plaas. Smartus, sy buurman ry gereeld oor die plaas.
Toe Spitefoolius die hek tussen die plase sluit, beweer Smartus dat hy 'n reg van weg
oor die plaas het. Spitefoolius beweer dat dit nie die geval is nie en nader u om advies.
Adviseer hom volledig ten aansien van enige aksies en wat hy sou moes beweer in sy
pleitstukke in die Romeinse tyd ten einde te slaag.
2. Gestel in (1) dit is die Middeleeue. Wat moet Spitefoolius beweer?
3. Gestel in (1) dit is die Romeins-Hollandse reg - wat moet Spitefoolius beweer?
4. Allesverlorus het sy perd verloor. Claimus het die perd gesien en dit vir homself
toegeëien. Hy word later bewus dat die Allesverlorus eintlik die eienaar van die perd is
en dat hy besig is om die rei vindicatio teen hom in te stel. Hy slag die perd en verkoop
die vleis. Allesverlorus het intussen agtergekom wat Claimus gedoen het. Hy nader u
om advies. Adviseer Allesverlorus na aanleiding van watter aksie hy moet instel en
wat hy moet beweer.
5. Gestel in (4) dat die eis volgens die Suid-Afrikaanse reg ingestel word - wat moet
Allesverlorus beweer?
6. Kartoffulus is in besit van Boerius se vragwa vol aartappels. Boerius wil sy saak opeis.
Watter aksie moet hy instel en wat moet hy beweer?
7. Gestel in (6) dat Kartoffulus nuwe bande vir die vragwa aangesit het. Het hy enige eis
teen Boerius?
67

Leereenheid 4
4.1.5 BESIT
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 160-171
Die lêer Besit onder Resources op eFundi
1. Lees Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 162-163 en maak ‟n
opsomming van die redes waarom besit beskerm moes word.
2. Omskryf in u eie woorde dominium, possessio civilis en possessio naturalis.
3. Teken „n diagram waarin u die tydperk en die betrokke besitsvorme asook hulle
omskrywing aandui.
Berei die volgende vraag vir die praktiese periode voor – om die vraag te beantwoord
moet u meer as net Besit in ag neem.
4. Pomponius, koop bona fide 'n plaas van Vrottus in die omgewing van Rome. Die
ware eienaar, Prettius, is goewerneur in Griekeland. Pomponius rig 'n tempel gewy
aan die gode op die plaas op. Hy bou ook 'n huis met Marcus se stene op die grond.
Hy het nie geweet dat die stene aan Marcus behoort nie. Prettius het aan Squatterus
die reg om in dié huis te woon en die vrugte op die plaas te geniet.
4.1 Gestel Pomponius het die plaas in 50vC gekoop en hy het die tempel in 48vC
gebou. Benoem volledig die kategorieë sake waaronder die tempel sal val en dui
aan wie die eienaar van die tempel is.
4.2 Watter vorm van beheer het elk van die volgende in 49vC?
Pomponius:
Prettius:
Squatterus:
4.3 Gestel Pomponius koop die plaas in 530 nC en Prettius keer 555nC terug.
Adviseer Pomponius volledig ten aansien van sy reg op die plaas.
4.4 Watter vorm van beheer het elk van die volgende in 555 nC?
Pomponius:
Prettius:
Squatterus:
4.5 Gestel dit is die tydperk van die Usus Modernus Pandectarum en verjaring het
nog nie plaasgevind nie. Watter vorm van beheer sal elk van die volgende hê?
Pomponius:
Prettius:
Squatterus:
68

Leereenheid 4
4.2 INTERNE GRONDSLAE VAN DIE SAKEREG -
BEPERKTE SAAKLIKE REGTE
U het tot dusver op eiendom en besit gekonsentreer - dit is die reg van 'n persoon op 'n
spesifieke saak/sake wat hom of haar toekom (ius in re propria). Die laaste gedeelte van die
sakereg handel oor iura in re aliena met ander woorde regte wat 'n persoon oor die saak van
'n ander het.
Leeruitkomste
Na afhandeling van gedeelte 4.2 moet u in staat wees om
Serwituut, persoonlike serwituut en saaklike serwituut in u eie woorde te kan definieer.
die vereistes vir en kenmerke van saaklike serwitute te kan noem en in feitesituasies te
kan toepas.
persoonlike serwitute met saaklike serwitute te kan vergelyk.
die vorme van persoonlike serwitute te kan onderskei en die vereistes van die
verskillende persoonlike serwitute in feitesituasies te kan toepas.
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 207-216
INLIGTING
Voeg die volgende inligting by ususfructus by:
'n Persoonlike serwituut kan oor roerende en onroerende sake strek. In die Romeins-
Hollandse reg is dit uitgebrei om ook minerale in te sluit. In die geval van minerale kan
minerale wat hulle self kan aanvul (renascantia) gebruik word terwyl mineral wat non
rescantia was nie gebruik kan word nie. Geld kan net gebruik word as dieselfde waarde
teruggee word. In die geval van res fungibiles en res consumptibiles kon daar aanvanklik nie
vruggebruik oor strek het nie. De Groot meen dat dit wel moontlik was solank dieselfde
aantal en waarde teruggegee word.
69

Leereenheid 4
Beantwoord die volgende vrae:
1. Definieer die term "serwituut" in u eie woorde.
2. Onderskei die twee hoofvorme van serwitute wat onderskei word.
3. Bestudeer Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 208-211 aan die
hand van die volgende vrae – bring die antwoorde saam klas toe vir klasbespreking:
70
3.1 Definieer die term "saaklike serwituut" in u eie woorde.
3.2 Watter twee hoofvorme van saaklike serwitute word onderskei?
3.3 Noem die vier landelike erfdiensbaarhede - Latyn en Afrikaans.
3.4 Noem die stedelike serwitute - u hoef hier nie die Latyn te ken of te noem nie.
3.5 Noem die vereistes vir en kenmerke van erfdiensbaarhede in u eie woorde.
(Hierdie vereistes is deur die Middeleeuse juriste uit die verskillende tekste
bymekaar gemaak.)
3.6 Gestel A het 'n plaas 10 km van B s'n af. Ten einde die slagpale te bereik,
moet B sy diere oor A se grond jaag. A en B kom ooreen dat B die vee kan
oorjaag. 10 jaar later verkoop A die grond aan C. C weier dat B se beeste
oor die grond gejaag word. Adviseer C.
3.7 Gedurende die reënseisoen (net gedurende Junie/Julie as dit die jaar reën)
het A 'n pan water op sy plaas. Hy laat sy naburige bure toe dat hulle diere
gedurende hierdie seisoen daar kan kom water drink. Hy verkoop die plaas
aan C. Die bure dring nou by C aan dat hy op grond van 'n serwituut wat
gevestig het hulle dit steeds moet toelaat. Adviseer C.
3.8 A koop 'n aanliggende stuk grond - A het altyd 'n reg van iter oor die plaas
gehad. Bestaan hierdie reg steeds?
3.9 A het 'n reg van weg oor B se plaas. A verleen aan C ook 'n reg van weg oor
sy reg van weg. B vra u advies. Adviseer B.
3.10 A het 'n plaas waaroor verskeie bure 'n reg van weg het. A verdeel sy plaas in
kleiner eenhede en verkoop dit aan C, D en E. Die bure wil steeds hulle reg
van weg uitoefen maar C, D en E weier. Adviseer die bure.
3.11 Gestel die eienaar van plaas B het iter oor plaas A. Plaas B word opgedeel in
drie kleiner eenhede en C, D en E woon nou op die opgedeelde plaas B. C, D
en E wil steeds iter uitoefen maar die eienaar van plaas A weier. Adviseer C,
D en E.
3.12 A het 'n reg van iter oor B se plaas. Hy jaag egter sy beeste oor B se plaas.
Moet B A se uitoefening van sy reg duld? Adviseer B.
3.13 Gestel in (3.12) dat A die reg van actus gehad het - hy het gewoonlik so
ongeveer 20 beeste per slag deurgejaag. Op 'n stadium het hy begin om
duisend beeste per keer deur te jaag. Die diere vertrap B se veld. Adviseer
B.
Beantwoord die volgende vrae aan die hand van Thomas, Van der Merwe en Stoop
Historiese Grondslae 211-214
3.14 Definieer die term "persoonlike serwituut" in u eie woorde.

3.15 Vergelyk in tabelvorm saaklike serwitute met persoonlike serwitute.
3.16 Stel vir uself 'n skema op aan die hand van die volgende:
- Serwituut
- Definisie van die serwituut
- Waaroor die vruggebruik strek - die objek daarvan waar toepaslik
- Inhoud van die regte.
Leereenheid 4
4.4. Altius bemaak in sy testament sy plaas aan sy seun Brevius. Altius se vrou
Clagtas het egter die reg om op die plaas te woon en al die vrugte daarvan te
gebruik. Na haar dood val die gebruik en genot van die plaas weer Brevius
toe.
4.4.1 Watter vorm van persoonlike serwituut is ter sprake?
4.4.2 Gestel daar was 'n wingerd op die plaas - Clagtas het die wingerd uitgekap en
daarvan 'n blombedding gemaak. Brevius nader u om advies.
4.4.3 Clagtas het tussen vir Gierigus ontmoet en bemaak haar reg van vruggebruik na
haar dood aan Gierigus. Brevius is woedend en nader u om advies. Adviseer
hom.
4.4.4 Clagtas verhuur haar reg van vruggebruik aan Gierigus. Adviseer Brevius.
4.4.5 Gestel Clagtas se vruggebruik was oor 'n bedrag geld - Brevius sien sy ma gaan
vrolik voort om geld uit te gee en hy raak benoud. Hy nader u om advies.
Adviseer hom.
4.5 Gestel Vrygewius gee aan Ellendigus die reg om sy plaas te gebruik - dit wil
sê usus. Ellendigus melk die koeie en rig 'n padstal op waar hy die melk
verkoop. Hy oes die mielielande en verkoop die mielies aan die plaaslike
handelaar. Hy pluk vrugte en groente vir sy familie se gebruik. Hy nooi een
aand sy hele uitgebreide familie om te kom eet en gebruik van die vrugte en
groente om die spul te onthaal. Vrygewius, so gaaf as wat hy is, is redelik
moedeloos en nader u om advies. Adviseer hom.
4.6 Vrygewius het aan Beggarus die reg gegee om in 'n huis op die plaas te woon.
Beggarus het intussen 'n os geslag en melk die koeie. Hy gebruik ook die
vrugte en groente op die plaas om sy familie te voed. Vrygewius is nie seker
dat dit deel van die ooreenkoms is nie en nader u om advies. Adviseer hom.
4.7 Contentius gee aan Hopelus die reg om sy slaaf, Tandbederfus, te gebruik vir
watter werk hy hom ook al mag nodig hê. Hopelus het intussen Tandbederfus
aan Patetius verhuur. Contentius nader u om advies. Adviseer hom.
71

Leereenheid 4
72
4.3 SAAKLIKE SEKERHEID
Leeruitkomste
Na afhandeling van leergedeelte 4.3 moet u in staat wees om
4 fiducia te omskryf en die reëls van fiducia in feitestelle te kan toepas.
pignus te omskryf en die reëls van pignus in feitestelle te kan toepas.
hyphoteca the omskryf en die reëls van hyphoteca in feitestelle te kan toepas.
4.3.1 Fiducia ................................................................................................. 72
4.3.2 Pignus .................................................................................................. 73
4.3.3 Hyphoteca ............................................................................................ 73
4.3.1 FIDUCIA
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 218-219
1. Omskryf fiducia in u eie woorde.
2. Noem die reëls wat ten aansien van fiducia gegeld het.
3. Gestel Goedgelowius dra sy huis deur middel van mancipatio aan Kroekius oor omdat
Goedgelowius vir Kroekius 1000 sestertii (Romeinse betaalmiddel) skuld. Kroekius
gaan woon in die huis en verhuur dit later aan Marcus. Daar is ooreengekom dat
Goedgelowius die skuld teen die einde van die jaar sal aflos. Voor die einde van die
jaar aangebreek het, het Kroekius reeds die huis aan Gulsigus verkoop. Adviseer
Goedgelowius.
4. Gestel in (3) dat Kroekius die huis uitgeverf het. Goedgelowius los die skuld af maar
vergoed Kroekius nie vir die verwery nie. Kroekius nader u om advies. Adviseer hom.
5. Wat het in die Justiniaanse tyd met die reëls van fiducia gebeur.

4.3.2 PIGNUS
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 219-220
INLIGTING
Leereenheid 4
In die Middeleeue is die reël dat die pandnemer of pandhouer nie die saak mag verkoop of
gebruik nie tensy die partye daaroor ooreengekom het, gewysig. In die Middeleeue is daar 'n
verbod op die gebruik van rente geplaas. Ten einde die renteverbod te omseil, is die
pandgewer toegelaat om die vrugte van die saak te geniet en om die saak te verkoop indien
die persoon nie die skuld betaal nie.
1. Omskryf pignus in u eie woorde.
2. Noem die reëls wat ten aansien van pignus gegeld het.
3. Gestel Pompus dra sy strydwa aan Baldus in pand oor omdat Baldus aan hom 300
sestertii geleen het. Iemand ry per ongeluk met die strydwa weg. Het Baldus enige
remedie?
4. Baldus gebruik die strydwa om in die Collosseum resies te jaag. Pompus is ontsteld.
Adviseer Pompus.
5. Gestel die strydwa se wiel het uitgeval en Baldus laat die strydwa herstel. Het hy enige
eise teen Pompus?
6. Wat gebeur teen die Justiniaanse tyd met die reëls van pignus?
4.3.3 HYPHOTECA
Thomas, Van der Merwe en Stoop Historiese Grondslae 220-223
73

Leereenheid 4
INLIGTING
In die Middeleeue (14e eeu) moes daar in die geval van die vestiging van hipoteke oor grond
'n verklaring voor 'n hof wat in die gebied waar die grond geleë is, gemaak word. Daar moet
verklaar word dat A 'n hipoteek het oor B se grond. Die doel daarvan was om aan die
publisiteitsvereiste wat uit die Germaanse reg oorgeneem is, te voldoen.
Die Romeins-Hollandse reg ten aansien van hipoteke is 'n mengsel van die Romeinse en
Germaanse reg. In Holland het die volgende reëls ten aansien van onroerende goed gegeld:
daar moes 'n verklaring voor 'n hof waar die grond geleë is, afgelê word
dat 'n hipoteek gevestig word
dat belasting betaal is.
De Groot het dit gestel dat 'n gepriviligeerde reg in die geval van roerende sake net ontstaan
indien die hipoteek op skrif gestel en deur drie getuies in teenwoordigheid van mekaar en die
skuldeiser en skuldenaar onderteken is.
Aan die vroeë Kaap het verskillende vorme van sekerheidstelling bestaan naamlik
hypthoteca, pignus, kustingsbriewe (spesiale verband ten gunste van die verkoper of 'n
derdeparty wat oor die koopprys gestrek het).
Daar is die vereiste gestel dat in die geval van onroerende eiendom die hipoteek in 'n
register teenoor die titelakte aangeteken moes word. Sedert 1828 registreer die Registrateur
van Aktes dit teenoor die titelakte.
In die geval van roerende eiendom word 'n hipoteek deur middel van 'n notariële akte
gevestig. Teen 1910 was die meeste stilswyende hipoteke herroep of by wyse van
wetgewing gereël. Die rede hiervoor is om regsekerheid te bewerkstellig. Die volgende
stilswyende hipoteke bestaan steeds:
in die geval van huurkontrakte - die verhuurder het 'n hipoteek oor die invecta et illata
van die huurder
by kredietooreenkomste, insolvensie en hofbevele.
'n Hipoteek wat na die kustingsbrief geskep is, het prioriteit bo die kustingsbrief vir
doeleindes van geregtelike verkopings en insolvensies. In wetgewing is preferente regte
geskep in die geval van statutêre verbande (byvoorbeeld ten aansien van Merchant Shipping
Act en by doeane en aksyns).
74

1. Omskryf hyphoteca in u eie woorde.
2. Verduidelik in een sin die verskil tussen hyphoteca en pignus.
Leereenheid 4
3. Bespreek kortliks die oorsprong van hyphoteca? (Invecta et illata is alle roerende
eiendom van die persoon oor wie se goed die hipoteek gestrek het.) Verwys ook na
die interdik en aksie wat verleen is en wat daarmee geëis kon word.
4. Noem die verskillende hipoteke en dui aan hoe dit bewerkstellig word.
5. Sit sistematies die verskillende reëls wat ten aansien van meerdere hipoteke gegeld
het, uiteen.
U sal die volgende oefening in die klas doen:
6. A leen 100 sestertii by B en gee hom 'n hipoteek oor sy strydwa. A huur daarna 'n huis
van C - die ooreenkoms is dat A vir C elke maand 30 sestertii sal betaal. A leen
daarna 300 sestertii van D en gee hom ook 'n hipoteek oor sy strydwa en alle ander
roerende eiendom wat hy het. A betaal vir 3 maande nie sy huur nie en gee ook nie
die geld terug op die datums wat hy met B en D ooreengekom het nie. B wil op grond
van sy hipoteek handel. Intussen hoor C en D ook daarvan en nader u om advies.
Adviseer hulle ten aansien van die reëls. Gestel dat die waarde van A se roerende
eiendom 500 sestertii beloop.
7. Gestel in (6) dat die waarde van A se eiendom slegs 400 sestertii beloop. Adviseer B,
C en D.
75