De funeraria - Antwerpen, Kerken en Toerisme

Mannaerts R., De sleutel ter openbaring van de Sint-Waldetrudiskerk te Herentals,
alias de Bovenkerk, Antwerpen, 2010
De funeraria: vele zerken, enkele epitafen, een uitzonderlijk grafmonument
GRAFZERKEN
Liggen de arme en de gemiddelde burger begraven in de tuin van de kerk, op het kerkhof, dan lagen
de meer gefortuneerden bij voorkeur binnen de kerk en droegen ze met hun grijze arduinen
grafplaat of zerksteen bij tot de aanleg van een stevige vloer in de ganse kerk. Wie echter het
onvolprezen 19 de -eeuwse monnikenwerk Graf- en gedenkschriften erop naslaat, moet tot zijn
ontsteltenis vaststellen hoeveel van deze opschriften er ondertussen al niet verdwenen zijn! De
laatste exemplaren in de dwarsbeuk, de zijbeuken en in het koor blijven nog - even - ‘met de voeten
getreden’ om dan voorgoed te verdwijnen. Enkel de gestorvenen met een grafzerk in de minder
toegankelijke zijkapellen zijn een langer leven beschoren ...
Bij de oudste zerken werd alles in een dieper reliëf uitgehouwen: de soms levensgrote aflijvige en
tekst en uitleg als randschrift eromheen.
In de 17 de en 18 de eeuw worden de uitgehouwen groeven opgevuld met contrasterend materiaal:
aanvankelijk koper, later in de baroktijd wit marmer.
EPITAFEN
Tot in de 16 de eeuw worden gebeeldhouwde stenen platen met sierlijke omlijsting in de muren als
epitaaf (‘opschrift’) ingemetseld. Een ouder voorbeeld van een dergelijk kleiner type gedenksteen is
ingemetseld in de buitenmuur van de noordelijke koorkapellen, nl. die van stadssecretaris Niklaas de
Moy, die vervolgens priester werd († 1545).
In de 16 de eeuw evolueren deze epitafen in navolging van de altaren, tot minitriptieken. In de
noordkoorgang hangt de anonieme triptiek van pastoor Christiaan van Tendeloo († 1583), wiens
epitaaf pas vanaf het katholieke herstel in 1584 in de kerk kan prijken. Op het rechterluik staat het
oudst bekende stadsgezicht van Herentals met de St.-Waldetrudiskerk achter het portret van de
geestelijke, terwijl op het linkerluik de stadspatrones St.-Waldetrudis allereerst haar eigen stad Mons
patroneert. In de baroktijd wordt het opnieuw een tekstplaat, vaak in de vorm van een cartouche
met een gebeeldhouwde lijst. Hiervan is echter in de St.-Waldetrudis’ geen voorbeeld bekend.
GRAFMONUMENT - CENOTAAF
Achter het hoogaltaar, oorspronkelijk in de koorgang, maar nu tegenover de sacristie, staat het
grafmonument van Mej. Maria-Theresia Van Heteren (1816-1868), de stichteres van de meisjesnormaalschool
te Herentals. Dit romantisch classicistische monument (1870) is allereerst een
eerbetuiging vanwege haar oud-leerlingen, met de steun van de overheid: het rijk, de provincie en de
gemeente. Het is het enige werk dat de Herentalse Charles Auguste Fraikin (1817-1893) voor zijn
vaderstad gemaakt heeft. De engel, de genius van het onderwijs, zit (bovenop een graftombe?) voor
het omfloerste wapenschild van Herentals te rouwen om het heengaan van de verdienstelijke
onderwijzeres. Getrouw aan het classicisme is de engelj gekleed in een ruim gedrapeerd gewaad en -
eigen aan Fraikin - krijgt hij door de ontblote schouder een licht sensueel trekje. In de linkerhand
houdt hij een olijftak en een mirtenkrans, terwijl hij met de rechterhand zijn tranen afveegt.
www.topa.be ~ 1 ~

Herentals, Sint-Waldetrudiskerk
De funeraria: vele zerken, enkele epitafen, een uitzonderlijk grafmonument
GEDACHTENISMONUMENT VAN DE SLACHTOFFERS VAN W.O. I
In de wand van de noordbeuk, tegen de noorddwarsbeuk, vormen 4 bronzen plaketten samen een
gedachtenismonument. Onder de opdracht “Aan onze gesneuvelde / Helden / 1914 Herentals 1918”
wordt hulde gebracht aan de Herentalse soldaten die in W.O. I gesneuveld zijn.
Op de 2 flankerende plakaten staan hun 56 namen staan - netjes verdeeld - in 4 kolommen vermeld
met als bijklomende aansporing: “Blijft hun naam gedenken” “hun ziel en hun voorbeeld”. Centraal
toont Jezus zijn hart (het ‘H. Hart’) aan een dodelijk gewonde soldaat die een Belgische standaard in
de hand houdt, terwijl een engel hem in de rug ondersteunt. De man houdt het hoofd geheel naar
achter en steunt nog met een hand op de rots.
De plakette is gemaakt door het kunstatelier “Elgendom Bressers, Gent”.
www.topa.be ~ 2 ~