deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

zb Kenmerken van de aantrekkingsgebieden
De vraag naar de reden van de specifieke vorm van het aantrekkingsgebied
kan men trachten te beantwoorden door te zoeken naar gemeenschappelijke
ekonomische kenmerken van dit gebied, maar ook door te zoeken naar verschillen
met het afstotingsgebied. Aangezien beide gebieden in het algemeen
aan elkaar grenzen, zal een verklaring van deze juist zo scherpe grens waarschijnlijk
meer licht hierop kunnen werpen.
Het geschetste aantrekkingsgebied aan de Kusten van de Noordzee was allereerst
een verkeersgeografische eenheid. Deze kuststrook, nergens meer
dan 50 kilometer breed, bevatte van zuid tot noord talloze zeehavens. Daarnaast
waren er rivierhavens in dit deltagebied.
Misschien nog belangrijker dan de bereikbaarheid via zee en grote en kleine
rivieren was het interne verkeers- en kommunikatienet. In dit gebied ontstond
in de zestiende, maar vooral in de eerste helft van de zeventiende eeuw
een uitgebreid netwerk van kanalen, de trekvaarten, waardoor de onderlinge
bereikbaarheid van de daar gelegen plaatsen optimaal werd6). Jan de Vries,
die dit trekvaartsysteem onderzocht, ziet hierin een van de verklaringen
voor de bloei van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Dat ook
voor de afvoer van de turf het waterwegennet van doorslaggevende betekenis
was, is aangetoond door De Zeeuw7).
Overigens zijn er meer gemeenschappelijke kenmerken voor dit gebied te
noemen. Zeer duidelijk kwam het verschil tussen de Kusten van de Noordzee
en de rest van Nederland tot uiting in de eerste grote demografische studie
van Nederland over een lange termijn: het gemeenschappelijk werk van
de "Wageningers" in 19658). De demografische ontwikkeling van de
kuststreek en het achterland verschilde in haast alle opzichten. Dit hing samen
met de verschillende ekonomische specialisaties van deze gebieden. De
kuststreek werd daarbij gekenmerkt door kapitaalintensieve landbouw
(vooral teelt van industriegewassen en hoogwaardige voedingsmiddelen; veeteelt
en verweiderij9), industrie, handel en verkeer. De overige gewesten
waren enerzijds veel meer op extensieve landbouw en anderzijds meer op
huisindustrie gericht, terwijl handel en verkeer er een veel ondergeschiktere
rol vervulden. Hiermee hing samen dat de kuststreek veel meer geurbaniseerd
was10). Ten slotte is het opvallend dat de lonen in de kuststreek, zowel
in Nederland, Duitsland als in België beduidend hoger waren dan in het ach-
6. De Vries 1978, kaarten op 65 en 88; voor België en Noord-Frankrijk nog specifiek 43/44; voor trekvaarten
in Oost-Friesland zie o.m. Wiarda 1880, 33.
7. De Zeeuw 1978, met name 16/19.
8. Faber e.a. 1965; zie ook Slicher van Bath 1975.
9. De Vries 1974 en Swart 1910, 224/227 (vergelijking van de Nederlandse en de Duitse kuststrook).
10. Van der Woude 1980, met name 137/139.
40