deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

Ik kom voorlopig tot de konklusie dat de Kusten van de Noordzee als aantrekkingsgebied
rondom 1800 in ekonomisch opzicht werden gekenmerkt
door gunstige natuurlijke omstandigheden als grondsoort, aanwezigheid van
delfstoffen (turf) en gunstige verkeersgeografische ligging, verder ontwikkeld
door verbetering van de infrastruktuur zoals kanalen, steden en havens.
2c Kenmerken van de afstotingsgebieden en de neutrale gebieden
In grote lijnen vertoont het achterland van de Kusten van de Noordzee een
aantal gezamenlijke kenmerken, die als een negatie van de kenmerken van
het aantrekkingsgebied kunnen worden opgevat: het ontbreken (of niet exploiteerbaar
zijn) van venen, in het algemeen minder vruchtbare grond, een
ongunstiger verkeersgeografische ligging en een veel minder ontwikkelde infrastruktuur.
Aantoonbaar is ook, dat het loonniveau in deze gebieden aanmerkelijk
verschilde van dat in het aantrekkingsgebied.
Deze gemeenschappelijke kenmerken leidden echter niet in het hele achterland
tot trekarbeid en in die gebieden waaruit trekarbeid wel plaats vond,
geschiedde dat niet altijd met dezelfde intensiteit. Genoemde gemeenschappelijke
kenmerken zijn dus misschien wel noodzakelijke voorwaarden voor
het bestaan van trekarbeid, maar niet voldoende voorwaarden. Een systematische
vergelijking van de neutrale gebieden en de afstotingsgebieden kan ons
wellicht op het spoor brengen van méér specifieke kenmerken van afstotingsgebieden
en daarmee van voldoende voorwaarden voor trekarbeid.
Allereerst dient aandacht te worden besteed aan de reeds eerder gekonstateerde
"korridor" tussen het Brabants-Vlaamse en het Henegouwse afstotingsgebied
en aan die tussen het grote gebied met Osnabrück als centrum en het
schiereiland Minden/Li ppe/Wiedenbrück.
Het is opvallend dat beide "korridors", die we zouden kunnen benoemen
als de "Vlaamse" en de "Bielefeldse", in de ekonomische geschiedenis een
bijzondere, gemeenschappelijke plaats innemen. Beide zijn bij uitstek gebieden
waar rondom 1800 het spinnen van vlas en vooral het weven van linnen
een belangrijke ekonomische aktiviteit en bron van inkomen vormden. Het
aantal weefgetouwen per 1000 inwoners is in beide "korridors" vergelijkbaar
(zie Tabel 1).
De Vlaamse "korridor" biedt weinig problemen: juist het gebied waar vermoedelijk
geen trekarbeiders vandaan kwamen, telde meer dan 50 weefgetouwen
per 1000 inwoners. Dit wil zeggen dat ongeveer 1 op de 4 huizen
een weefgetouw herbergde 14 ).
14. Voor Vlaanderen zie ook: Mendels 1978.
42