1979-059 GESCHIEDENIS/HISTOIRE PHARMACIE - Kring voor de ...

Apothekers tussen
regenten en revolutionairen
Dr. J. H. Ligterink, Apotheker en arts
Familie- en beroepsleven van (ook) de apotheker spelen
zich af tegen de achtergrond van het tijdsgebeuren. Van
deze achtergrond ervaren zij tevens doorlopend invloed.
Wie de vinger legt op de pols van het tijdsgebeuren
ervaart geen pulsus irregularis totalis. Het aantal mogelijke
menselijke reactiepatronen schijnt beperkt te zijn,
zij het steeds weer anders gekleurd door o.a. de technische
mogelijkheden.
Het tijdsgebeuren in de tweede helft der 18e eeuw geeft
in ds Westelijke wereld een toenemende beroering te
zien. Daarbij worden de juistheid en het optimale functioneren
der bestaande maatschappij-structuren getoetst
aan inmiddels veranderde inzichten, normen en mogelijkheden.
Soms worden deze structuren dan, in plaats van
geleidelijk en door compromissen, vervangen door middel
van grove, geweldadige, veel meer spectaculaire
revoluties.
Bepalen wij ons tot de levensomstandigheden van de
apotheker, do maatschappelijke rol van hem en van zijn
gezin, dan past ons ook belangstelling voor het decor.
Hoe functioneerde zijn maatschappij, wat waren de normen
daarvan, al dan niet afgebrokkeld. Was hij door de
maatschappelijke laag, stand, klasse, of hoe het jargon
moge luiden, voorbeschikt tot partijkiezen (regent, democraat,
Prinsgezinde, patriot). Wij zullen de achtergrond
moeten schetsen, toegespitst op dit onderwerp.
Tegen deze achtergrond zullen een aantal apothekers en
hun familie model staan. Het zijn apotheker Lutterot, zijn
oud-leerling apotheker Reêrshemius, zijn verwanten w.o.
neven: de predikant Adrianus Theodorus Reêrshemius
(van de deftige tak) en Adrianus Hermann Muller (van de
niet zo deftige tak), de laatste zowel apotheker als opvolger.
De achtergrond
De beroeringen beginnen niet met de Franse revolutie,
maar reeds met de Engelse troebelen tussen 1640 en
1688. Oorzaak is eigenlijk, dat _het bestaan van een
Goddelijke, het heelal omvattende hiërarchiese orde,
weerspiegeld op aarde in een „natuurlijke rechtsorde"
wordt aangevochten. Deze gedachtengang vormde in de
Middeleeuwen een grondslag voor de juistheid ener
hiërarchie, verwerkelijkt in de Christelijke kerk, in de
wereldlijke maatschappij, van het droit divin, de absolute
monarchie, de hiërarchische standenmaatschappij. In
deze opvatting was opstand wel, de op lineaire verandering
gerichte revolutie niet denkbaar.
Rousseau („Revenons à la nature" is niet van hem),
28
Montesquieue, Schotse „moral philosophers" als Ferguson,
John Locke, droegen hun steentje bij.
Het gebruikelijke procédé van revoluties is bekend. Een
wijfelende houding over en weer, gebrek aan gevoel
voor eigen waarde bij een veelal goedwillende, deels
idealistische bovenlaag, wijfelend ingrijpen bij incidenten.
Technische hulp uit het buitenland bij organisatie, oefening
en uitrusting doen de rest.
Beëindigde de verheffing van Prins Willem III tot Stadhouder
een iijdperk van verwarring, van radeloosheid,
hij gebruikte helaas zijn autoriteit niet om fouten in de
constitutie en ingeslopen misbruiken op te heffen. De
hierdoor achtergebleven conflictstof moest wel ontbranden
en de Prinsen Willem IV en V hadden noch de
macht, noch het staatsmanschap een herstructurering te
bewerken.
De republiek omstreeks 1780
De Republiek der Verenigde Nederlanden vormde in de
18e eeuw een economische macht. De kwetsbaarheid
daarvan door een gebrekkige constitutie en machtsmisbruik
door de heersende partij werd verdoezeld door de
uiterlijke tekenen van welvaart. Als normen golden die,
welke door de machthebbende partij werden gewild, of
toegelaten. Hierbij paste een zwakke, wijfelende buitenlandse
politiek en een verwaarloosde krijgsmacht. De
heersende regentenpartij toch was in zich zelve verdeeld
en op persoonlijk voordeel toegespitst. De republiek was
bezig ten onder te gaan aan haar eigen karakter. De
politiek werd klein, de „bek" groot. Amsterdam was de
trotse gangmaakster.
De organisatie van het bestuur was onoverzichtelijk.
Naast de Staten waren 55 steden stemgerechtigd, de
Ridderschappen en andere Leden van Staat, zoals in
Utrecht de geestelijkheid en de eerste lid-geëlegeerden.
De macht van de Stadhouder was gering en zijn gezag
werd door wisselende groepen bij voortduring aangevochten.
„Algemeen belang" was reeds lang verworden
tot een „politieke krachtterm".
Ogenschijnlijk bloeiden handel en nijverheid. In 1774: op
Texel 3400 binnenlopende- en evenveel uitvarende schepen
geteld waarbij 30 inkomende Oost-lndië vaarders.
In 1777 telde de vissersvloot 186 haringbuizen, 84 kabeljauwvangers,
120 walvisvaarders. In 1780 waren voor
£ 70.000.000 Engelse en voor evenveel Franse schuldbrieven
in de republiek in omloop en schatte bankier
Hope dat % der inkomens gemiddeld werd gespaard.
Er is echter een duidelijke keerzijde: door inflatie en