1979-059 GESCHIEDENIS/HISTOIRE PHARMACIE - Kring voor de ...

verdrag met Frankrijk, waardoor de Schelde in 1785 voor
Oostenrijk gesloten kon blijven, wordt vervangen door
een met Engeland en Pruisen. Geen 5 jaren later varen
de Fransen de Schelde op tot Antwerpen als inleiding
van een oorlogsverklaring en schenden nu zelf de rechten
der Republiek.
Het dagelijkse leven
De feitelijke macht in de republiek was in handen van
een beperkt aantal families, welke onderling veelal weer
door huwelijk waren verbonden. Ook in adelijke bestuurskringen
komt tijdens de Middeleeuwen deze figuur
voor en voert tot groeps- en partijvorming. De heersende
partij schijnt de normen welke zij zelve aanvaardt of
toelaat te generaliseren, waarna haar vertegenwoordigers
zich, gemeten aan de zelfgemaakte morele maatstaf,
als meerwaardig inschatten en zich daarnaar gedragen.
Leden van Colleges van Staat vereenzelvigden
zich met hun ambt. Hun vrouwen en dochters gedroegen
zich met pretenties, die zij bij prinsessen van den bloede
veronderstelden. Met de grond samen werden adelijke
titels gekocht en het gedrag van de authentieke adel
nagebootst. Boer en burger werden door hen aangesproken
als „kaerel" en veracht.
Ondanks het misbruik over en weer ambten te vergeven,
welke door de begunstigden aan slecht betaalde derden
werden overgedragen, golden de Nederlanders veelal
als koele rekenaars, wets- en gezagsgetrouw en wars
van geweld. Algemeen was in die tijd omkoperij gebruikelijk.
Met de impostmeester accordeerde men over de
pacht en in Overijssel eisten de drosten klandestien de
herendiensten. Overheidsmateriaal werd voor eigen doeleinden
gebruikt. Bij vergrijpen was de strafmaat willekeurig
en vaak afhankelijk van de positie van verdachte.
In regenten- en hogere burgerkringen hadden vader noch
moeder tijd voor de kinderen. De moeders sliepen 's morgens
lang. De middagen waren voor de onmisbare kapper
en visites. De avonden waren bezet met bal, komedie,
opera en partijen. De resterende tijd ging naar het huishouden.
Het kind, verzorgd door de ,,min", meest een
ongehuwde moeder, belandde van de wieg via de kinderstoel
op het kinderschooltje, kreeg een Franse of Duitse
goeverneur, of leerde in 6 jaren bij een meester gebrekkig
Nederlands (of Frans) lezen en schrijven. Voor een
bestuursfunctie achtte men de universiteit overbodig,
hoewel het studentenleven populair bleef.
De religie verloor aan invloed. Kleine kinderen nam men
niet meer mee ter kerke. Toch behield zij een sociale
rol. Binnen de kerkgemeente zocht men zijn huwelijkspartner.
Het huwelijk zelve was verworden tot een vooral
zakelijke verbintenis, waarbij positie van de man, bruidsschat
van het meisje en de relatiekring der wederzijdse
families centraal stonden. In het emotionele vlak brachten
minnaar en minnares uitkomst. Dit bleek het aantal
geboorten niet te drukken. De kindersterfte anderszijds
was enorm.
Als regel bleef een der oudste dochters haar ouders
verzorgen om na hun overlijden snel te worden uitgehuwelijkt.
De bruidsschat zal voor de familie goedkoper zijn
30
geweest dan de verplichting haar levenslang verder te
verzorgen. De positie van de vrijgezel schijnt moeilijk te
zijn geweest. Na overlijden van de huwelijkspartner ziet
men de overgeblevene vaak binnen een jaar hertrouwen.
Men trouwde in eigen kerkelijke kring. De gereformeerde
godsdienst was tot staatsgodsdienst uitgegroeid, verplicht
voor ambtenaren. Andere godsdiensten werden
extra belast en hun volgelingen soms in het openbaar
negatief gediscrimineerd.
Huispersoneel was bij adel, regent en burger gebruikelijk.
Evenals hun heren hadden de knechten collegies, waar
zij met de naam van hun heer werden aangesproken en
hem in kleding en sieraden nabootsten, zelfs voorbijstreefden.
De fooien waren hoog en verplicht. Men moest
een kamenier na koffievisite ƒ 1,— toesteken. Na meeeten
uit de pot was 3 sest-halven 's middags gebruikelijk,
bij extra schotels en fijne wijn 's middags zelfs een daalder.
De knecht stond openlijk op zijn „rechtmatige tarief".
Bij gokspelen moest men voor hen het „gewone" geld
laten liggen. Vier knechten plus een voor de kinderen,
kamenier, keuken-, kamer- en werkmeiden waren ook bij
hogere burgerkringen regel. De veelal hard werkende,
veel soberder levende kleine burger had als regel toch
ten minste een dienstbode voor dag en nacht. De volksvrouw
had zichzelf en haar gezin. Tegen deze achtergrond
gezien nu onze dramatis personae.
Apotheker en maatschappij
De LEERMEESTER, ADRIAN LUTTEROT gaat trouwen en
zal zijn vader, JOBST ADRIAN als apotheker opvolgen in
diens apotheek, Vijzelstraat 116, Kant. 3, Amsterdam,
„waar het gehoor in de gevel staat". Zijn leerling
Johann Rudolph Reêrshemius (Oostfries en evenals Jobst
Adrian uit Duitsland geëmigreerd) heeft daarom (zoals
gebruikelijk) de benen genomen, is getrouwd en heeft
zich zelfstandig als apotheker gevestigd. Als oudere
assistent zou hij een nieuwe meesteres des huizes,
die nu ook over hem macht krijgt, alleen bij noodzaak
dulden. Uit welke kring CATHARINA van SANTEN komt,
waarmede ADRIAN op 26.10.1764 trouwt, is onbekend.
Haar schoonmoeder, Catrijna van Kempen, Borculosche
wees, woonde vóór haar huwelijk in bij Gerrit Hanterop
in het Noordsche Bos en dat geeft associaties met leerlooiers
en textielmensen.
Achtereenvolgens worden Adrianus (1765), Catharina
(1767), Adriana Maria (1768), Adrianus Tobias (1770), de
tweeling Tobias Johannes en Adrianus Balthes (1771) en
Jacoba Wilhelmina (1772) geboren. Kort na de laatste
geboorte (2.12.1772) sterft moeder Catharina en wordt
op 14.12.1772 begraven.
Adrian gaat pas „laat" hertrouwen en wel met FRANCINA
FOCKE, die op de Keizersgracht woont, wederom tamelijk
dichtbij. Zij is de jongste dochter van François Focke
(of Fokke) en Catharina Witsen. Nu hebben de namen
Focke en vooral Witsen een bekende klank in Amsterdam.
Men denkt aan een afstammeling van Cornelis
Witsen, de burgemeester en hoofdschout, de afstammelingen
van hem en zijn vrouw Catharina Gaeff Lambertsdochter.
Zijn zoon Nicolaas valt af; hij heeft alleen doch-